Somdechsuk.org | เวทาสากุ · Web viewจ ฬส ญญตส ตร ข าพเจ าได สด บมาอย างน สม ยหน ง พระผ ม

สญญตวรรคจฬสญญตสตร

ขาพเจาไดสดบมาอยางนสมยหนง พระผมพระภาคประทบอยทปราสาทของ

อบาสกาวสาขา มคารมารดา ในพระวหาร บพพาราม เขตพระนครสาวตถ ครงนนแล ทานพระอานนทออกจากสถานทหลกเรนอยในเวลาเยน แลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคยงทประทบครนแลวถวายอภวาทพระผมพระภาค นง ณ ทควรสวนขางหนง พอนงเรยบรอยแลว ไดกราบทลพระผมพรภาคดงนวา ขาแตพระองคผเจรญ สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยทสกยะนคมชอนครกะ ในสกกะชนบาท ณ ทนน ขาพระองคไดสดบ ไดรบพระดำารสนเฉพาะพระพกตรพระผมพระภาควา ดกรอานนท บดน เราอยมากดวยสญญตวหารธรรม ขาแตพระองคผเจรญ ขอนขาพระองคไดสดบดแลว รบมาดแลว ใสใจดแลว ทรงจำาไวดแลวหรอ ฯ

พระผมพระภาครบสงกบพระอานนทวา ดกรอานนท แนนอน นนเธอ สดบมาดแลว รบมาดแลว ใสใจดแลว ทรงจำาไวดแลว ดกรอานนท ทงเมอกอนและบดน เราอยมากดวยสญญตวหารธรรม เปรยบเหมอนปราสาทมคารมารดาหลงน วางเปลาจากชาง โค มา และลา วางเปลาจากทองและเงน วางจากการชมนมของสตรและบรษ มไมวางอยกคอสงเดยวเฉพาะภกษสงฆเทานน ฉนใด ดกรอานนท ภกษกฉนนนเหมอนกนแล ไมใสใจสญญาวาบาน ไมใสใจวาสญญาวามนษย ใสใจแตสงเดยวเฉพาะสญญาวาปา จตของเธอยอมแลนไป เลอมใส ตงมนและนกนอมอยในสญญาวาปา เธอจง

1

ตรสรชดอยางนวา ในสญญาวาปาน ไมมความกระวนกระวายชนดทอาศยสญญาวาบาน และชนดทอาศยสญญาวามนษยเลย มอยกแตเพยงความกระวนกระวายภาวะเดยวเฉพาะสญญาวาปาเทานน เธอรชดวา สญญานวางจากสญญาวาบาน สญญานวางจากสญญาวามนกษยและรชดอยวามไมวางอยกคอสงเดยวเฉพาะสญญาวาปาเทานน ดวยอาการนแหละ เธอจงพจารณาเหนความวางนนดวยสงทไมมอยในสญญานนเลย และรชดสงทเหลออยในสญญานนอนยงมอยวาม ดกรอานนท แมอยางนกเปนการกาวลงสความวางตามความเปนจรง ไมเคลอนคลาด บรสทธ ของภกษนนฯ

ดกรอานนทประการอนยงมอก ภกษไมใสใจสญญาวามนษย ไมใสใจสญญาวาปา ใสใจแตสงเดยวเฉพาะสญญาวาแผนดนเทานน จตของเธอยอมแลนไป เลอมใส ตงมน และนกนอมอยในสญญาวาแผนดนเปรยบเหมอนหนงโคทเขาขงดดวยหลกตงรอย เปนของปราศจากรอยยน ฉนใด ดกรอานนท ภกษก ฉนนนเหมอนกนแล ไมใสใจแผนดนน ซงจะมชนเชง มแมนำานนลำาธาร มทเตมดวยตอหนาม มภเขาแลพนทไมสมำาเสมอทงหมด ใสใจแตสงเดยวเฉพาะสญญาวาแผนดน จตของเธอยอมแลนไป เลอมใส ตงมนและนกนอมอยในสญญาวาแผนดนน เธอจงรชดอยางนวา ในสญญาวาแผนดนน ไมมความกระวนกระวายชนดทอาศยสญญาวาปา มอยกเพยงแตความกระวนกระวายคอภาวะเดยวเฉพาะสญญวาแผนดนเทานน เธอรชดวา สญญานวางจากสญญาวามนษย สญญานวางจากสญญาวาปา และรชดวามไมวางอยกคอสงเดยวเฉพาะสญญาวาแผนดนเทานน ดวยอาการนแหละ

2

เธอจงพจารณาเหนความวางนนดวยสงทไมมอย ในสญญานนเลย และรชดสงทเหลออยในสญญานนอนยงมอยวาม ดกรอานนท แมอยางน กเปนการกาวลวงลงสความวางตามความเปนจรง ไมคลาดเคลอน บรสทธ ของภกษนนฯ

ดกรอานนท ประการอนยงมอก ภกษไมใสใจสญญาวาปา ไมใสใจสญญาวาแผนดน ใสใจแตสงเดยว เฉพาะอากาสานญจายตนะสญญา จตของเธอยอมแลนไป เลอมใส ตงมน และนกนอมอยในอากาสานญจายตนสญญา เธอรชดอยางนวา ในอากาสานญจายตนสญญาน ไมมความกระวนกระวายชนดทวาแผนดน มอยกเพยงแตความกระวนกระวายชนดทวาคอภาวะอยางเดยว เฉพาะอากาสานญจายตนสญญาเทานน เธอรชดอยอยางนวา สญญานวางจากสญญาวาปา สญญานวางจากสญญาวาแผนดน และรชดวามไมวางอยกคอสงเดยวเฉพาะอากาสานญจายตนะสญญาเทานน ดวยอาการนแหละ เธอจงพจารณาเหนความวางนนดวยสงทไมมอยในสญญานนเลยและรชดสงทเหลออยในสญญานนอนยงมอย วาม ดกรอานนทแมอยางน กเปนการกาวลงสความวางตามความเปนจรง ไมเคลอนคลาด บรสทธ ของภกษนนฯ

ดกรอานนท ประการอนยงมอก ภกษไมใสใจในสญญาวาแผนดน ไมใสใจอากาสานญจายตนสญญา ใสใจแตสงเดยวเฉพาะวญญาณญจายตนสญญา จตของเธอยอมแลนไป เลอมใส ตงมน และนกนอมอยในวญญานญจายตนสญญา เธอจงรชดอยางนวา ในวญญาณญจายตนสญญาน ไมมความกระวนกระวายชนดทอาศยสญญาวาแผนดน และชนดทอาศยอากาสานญจายตนสญญาเทานน เธอรชดวา

3

สญญานวางจากสญญาวาแผนดน สญญานวางจากสญญวาอากาสานญจายตนสญญา และรชดอยางนวา มไมวางอยกคอสงเดยวเฉพาะวญญาณญจายตนสญญาเทานน ดวยอาการนแหละ เธอจงพจารณาเหนความวางนนดวยสงทไมมอยในสญญานนเลย และรชดสงทเหลออยในสญญาวามอย วาม ดกรอานนท แมอยางนกเปนการกาวลงสความวางตามความเปนจรง ไมคลาดเคลอน บรสทธ ของภกษนน ฯ

ดกอนอานนท ประการอนยงมอก ภกษไมใสใจในอากาสานญจายตนะสญญา ไมใสใจวญญาณญจายตนสญญา ใสใจแตสงเดยว เฉพาะอากญจญายตนะสญญา จตของเธอยอมแลนไป เลอมใส ตงมน แลนกนอมอยในแตอากญจญญายตนะสญญา เธอจงรชดอยางนวา ในอากญจญญายตนะสญญานไมมความกระวนกระวายชนดทอาศยอากาสายตนะสญญา และชนดทอาศยวญญาณญจายยตนะสญญา มอยกแตความกระวนกระวายคอภาวะเดยวคอ อากญจญญายตนะสญญเทานน เธอรชดวา สญญาวางจากอากาสานญจายตนะสญญา สญญานวางจากวญญาณญจายตนะสญญา และรชดวาไมมวางอยสงเดยวคอ อากญจญญายตนะสญญาเทานน ดวยอาการนแหละเธอจงพจารณาเหนความวางนนดวย สงทไมมอยในสญญานนเลย และรชดสงทเหลออยในสญญานน วาม ดกอนอานนทแมอยางน กเปนการกาวลวงสความวาง ตามความจรงน ไมคลาดเคลอน บรสทธ ของภกษนน

ดกรอานนท ประการอนยงมอก ภกษไมใสใจวญญาณญจายตนสญญา ไมใสใจอากญจญญายตนะสญญา ใสใจแตสง

4

เดยวเฉพาะเนวสญญานาสญญายตนสญญา จตของเธอยอมแลนไป เลอมใส ตงมน และนกนอมอยในเนวสญญานาสญญายตนสญญา เธอจงรชดอยางนวา ในเนวสญญานาสญญายตนสญญาน ไมมความกระวนกระวายชนดทอาศยวญญาณญจายตนะสญญาและชนดทอาศยอากญจญญายตนสญญา มอยกแตเพยงความกระวนกระวายคอภาวะเดยวเฉพาะเนวสญญานาสญญายตนสญญาเทานน เธอรชดวา สญญานวางจากวญญาณญจายตนะสญญา สญญานวางจากอากญจญายตนสญญาและรชดวามไมวางอยสงเดยวเฉพาะเนวสญญานาสญญายตนสญญาเทานน ดวยอาการนแหละ เธอจงพจารณาเหนความวางนนดวยสงทไมมอย ในสญญานนเลย และรชดอยางนวาสงทเหลออยในสญญานนอนยงมอย วาม ดกรอานนท แมอยางนกเปนการกาวลงสความวาง ตามความเปนจรง ไมเคลอนคลาดบรสทธ ของภกษนน ฯ

ดกรอานนท ประการอนยงมอก ภกษไมใสใจอากญจญญายตนสญญา ไมใสใจเนวสญญานาสญญายตนสยญา ใสใจแตสงเดยวเฉพาะเจโตสมาธอนไมมนมต จตของเธอยอมแลนไป เลอมใส ตงมน และนกนอมอยในเจดตสมาธอนไมมนมต เธอจงรชดอยางนวา ในเจโตสมาธน ไมมความกระวนกระวายชนดทอาศยอากญจญตนสญญา และชนดทอาศยเนวสญญานาสญญายตนสยญา มอยกแตเพยงความกระวนกระวายคอความเกดแหงอายตน ๖ อาศยกายนเองเพราะชวตเปนปจจย เธอรชดวา สญญานวางจากอากญจญญายตนสญญา สญญานวางจากเนวสญญานา

5

สญญายตนสญญา และเธอยอมรชดวามไมวางอยกคอความเกดแหงอายตน ๖ อาศยกายนเอง เพราะชวตเปนปจจย ดวยอาการนแหละ เธอจงพจารณาเหนความวางนนดวยสงทไมมอยในเจโตสมาธนนเลย และรชดอยางนกบสงทเหลออยในเจโตสมาธนนอนยงมอย วาม

ดกรอานนท แมอยางน กเปนการกาวลงสความวาง ตามความเปนจรง ไมเคลอนคลาด บรสทธ ของภกษนน ฯลฯ

ดกรอานนท ประการอนยงมอก ภกษไมใสในอากญจญญายตนสญญา ไมใสในเนวสญญานาสญายตนสญญา ใสใจแตสงเดยวเฉพาะเจโตสมาธอนไมมนมต จตของเธอยอมแลนไป เลอมใส ตงมน และนกนอมอยในเจโตสมาธอนไมมนมต เธอจงรชดอยางนวา เจโตสมาอนไมมนมตนแล ยงมปจจยปรงแตงได จงใจได กสงใด สงหนงทปจจยปรงแตง จงใจไดนน ไมเทยง มความดบไปเปนธรรมดา เมอเธอร อยางน เหนอยางน จตยอมหลดพนแมจากกามาสวะ แมจากภวาสวะ แมจากอวชชา เมอจตหลพนแลว ยอมมญาณรวาหลดพนแลวรชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยสนแลว กจทควรทำาไดทำาสำาเรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดม เธอจงรชดอยางนวา ในญาณนไมมความกระวนกระวาย คอ ความเกดแหงอายตนะ ๖ อาศยกายนเองเพราะชวตเปนปจจย เธอรชดอยางนวา สญญานวางจากกามาสวะ สญญานวางจากภวาสวะ สญญานวางจากอวชชาสวะ และรชดวามไมวางอยกคอความเกดแหงอายตนะ ๖ อาศยกายนเอง เพราะชวตเปนปจจบน ดวยอาการนแหละ เธอจงพจารณาเหนความวางนนดวยสงทไมมอยในเจโตสมาธนนเลย และรชด สงทเหลอ

6

อยในเจโตสมาธนนอนยงมอย วาม ดกรอานนทแมอยางน กเปนการกาวลงสความวางเปลา ตามความเปนจรง ไมเคลอนคลาด บรสทธ ของภกษนน ฯ

ดกรอานนท สมณะหรอพราหมณในในอดตกาลไมวาพวกใดๆ ทบรรลสญญตสมบตอนบรสทธ เยยมยอดอย ทงหมดนน กไดบรรลสญญตสมบตอนบรสทธ เยยมยอดนเองอย สมณะหรอพราหมณไมวาพวกใดๆ ทจกบรรลสญญตสมาบตอนบรสทธ เยยมยอดอย ทงหมดนน กจกบรรลสญญตสมาบตอนบรสทธ เยยมยอดนเองอย สมณะหรอพราหมณในบดน ไมวาพวกใดๆ ทบรรลสญญตสมาบตอนบรสทธ เยยมยอดนเองอย ดกรอานนท เพราะฉะนนแล พวกเธอพงศกษาไวอยางนเถดวา เราจกบรรลสญตสมาบตอนบรสทธเยยมยอดอย ฯ

พระผมพระภาคไดตรสพระภาษตนแลว ทานพระอานนท จงชนชมยนดพระภาษตของพระผมพระภาคแล ฯ

จบ จฬสญญตาสตรท ๑ พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย อปร

ปณณาสกอรรถกถาจฬสญญตาสตร

ขาพเจาไดสดบมาอยางน:-ไดยนวา พระอานนทเถระ กระทำาวตรแตพระผมพระภาค

เจา แลวไปสทพกกลางวนของตน กำาหนดเวลาแลวนงเจรญสญญตาผลสมาบต มพระนพพานเปนอารมณ แลวออกตามเวลาทกำาหนด

7

ลำาดบนน สงขารของทานปรากฏโดยความเปนของวางเปลา ทานใครสดบฟงสญญตากถา แลวจงไดมความคดอยางนวา เรามธระยงเหยง ไมอาจไปกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคไดโปรดตรสสญญตากถาแกขาพระองค เอาละเราจะใหพระองคระลกถงขอทพระองคเขาไปอาศยนคมชอนครกะ ตรสกถาเรองหนงนน พระผมพระภาคเจาจกตรสสญญตากถาแกเราอยางน

เมอพระอานนทจะใหพระทศพลทรงระลกได กลาววา พระอานนทเถระจำาไดเพยงบทเดยวกสามารถจะคนควาทรงจำาไวไดถงหกหมนบท เพราะฉะนน ทานจกไมสามารถเพอจะมสญญตาวหารธรรม แลวทรงจำาบทเพยงบทเดยว ฉะนน การทผประสงคจะฟง ทำาเปนเหมอนคนรแลวถาม ไมสมควร

พระอานนทเถระประสงคจะฟงสญญตากถาทพระองคทรงแสดงไวอยางพสดารใหแจมแจง จงกราบทลอยางน เหมอนไมร บางคนแมไมร กทำาเปนเหมอนคนร พระอานนทเถระ จะกระทำาการหลอกลวงอยางนไดอยางไรเลา พระอานนทเถระ แสดงความเคารพตอพระผมพระภาคเจาลวจงกราบทล ดงน วา แมในเวลาทเขาไปอาศยนคมชอวา นครกะ ในปฐมโพธกาล แมในบดน.

พระผมพระภาคเจา ครนสดบคำาอยางนแลว จงมพระพทธดำารวา อานนทประสงคจะสดบสญญตากถา กคนบางคนสามารถจะสดบ แตไมสามารถทจะเรยน บางคนสามารถทงสดบทงเรยน แตไมอาจจะแสดง แตสำาหรบพระอานนท สามารถทงสดบ ทงเรยน ทงแสดง เราจะกลาวสญญตากถาแกเธอ

8

ความวา ชางเปนตนทเขาทำาเปนชางไม ชางรปป น ชางภาพเขยน มอยในปราสาทนน เงน ทอง ททำาเปนจตรกรรมในทตงของทาว เวสสวณ ทาวมนธาตราชเปนตนบาง ทเขาประกอบเปนหนาตาง ประต และเตยงตงทประดบดวยเงนทองนน ทเกบไวเพอปฏสงขรณของเกากม แมหญงชายทมาฟงธรรม และถามปญหาเปนตน กระทำาดวยรปไมเปนตนมอย ฉะนน ปราสาทนนจงไมวางจากหญงและชายเหลานน. ทานกลาวคำานหมายถงความไมมแหงชางเปนตน ทมวญญาณ เนองดวยอนทรย เงนและทองทใชสอยในขณะตองการและหญงชายทอยเปนนตย

ความวา ดวยวาถงแมภกษทงหลายจะเขาไปบณฑบาต ปราสาทนนกไมวางจากภกษผยนดภตรในวหาร และภกษผเปนไข ภกษพยาบาลไข ภกษนกศกษา ภกษผขวนขวายจวรกรรมเปนตน ดวยประการฉะน. ทานจงกลาวอยางน เพราะมภกษอยประจำา

ไมวางเลย.ทานอธบายวา มความไมวางอยางเดยว คอไมกระทำาไวในใจ คอไมพจารณา สญญาวาบานเกดขน โดยยดวาเปนบาน หรอโดยเปนกเลส แมในมนสสสญญากมนยอยางเดยวกนแหละ

การกระทำาไวในใจซงปานวา เปนอรญญะสญญาเฉพาะปาอยางเดยวเทานน อยางนวา นตนไม นภเขา นไพรสณฑ ทเขยวชะอม.

นอมไปวาอยางน ความกระวนกระวายทเปนไปแลวกด ความกระวนกระวายเพราะกเลสกด ทจะพงมเพราะอาศยคามสญญาเหลานน ยอมไมมดวยอรญญสญญาในปาน แตม

9

เพยงความกระวนกระวายทเปนไป ซงเกดขนเพราะอาศยอรญญสญญาอยางเดยว ความกระวนกระวายทเปนไปแลว และความกระวนกระวายเพราะกเลสซงเกดขนโดยคามสญญา และมนสสญญานน ยอมไมมในอรญญสญญาน เหมอนชางเปนตนไมมในปราสาทของนางวสาขามคารมารดา จะมเหลออยกเพยงแตความกระวนกระวายทเปนไปในอรญญสญญานน. เหมอนภกษสงฆทอยในปราสาทของนางวสาขามคารมารดา รชดสงนนทมอยเทานนวา นมอย

ความบงเกดขนแหงสญญตา �ำคอ ไมถอเอาคามสญญา เพราะเหตไร เพราะไดยนวา ภกษนนมความคดอยางนวา เราจะยงคามสญญาใหเกดดวยมนสสสญญา ยงมนสสสญญาใหเกดดวยอรญญสญญา ยงอรญญสญญาใหเกดดวยปฐวสญญา ยงปฐวสญญาใหเกดดวยอากาสานญจายตนสญญา ฯลฯ ยงอากญจญญยตนสญญาใหเกดดวยเนวสญญานาสญญายตนสญญา ยงเนวสญญานาสญญายตนสญญา ใหเกดดวยวปสสนา ยงวปสสนาใหเกดดวยมรรค จกแสดงอจจนตสญญตาโดยลำาดบฉะนน จงเรมเทศนาอยางน เพราะเหตไรจงละอรญญสญญา ใสใจแตปฐวสญญา. เพราะบรรลคณพเศษดวยอรญญสญญา เปรยบเหมอนบรษเหนทนา ซงนารนรมยแลดทนาตงเจดครง ดวยคดวาขาวสาลเปนตนทหวานลงในนาน จกสมบรณดวยด เราจกไดลาภใหญขาวสาลเปนตน ยอมไมสมบรณเลย แตถาเขาทำาทนนใหปราศจากหลกตอและหนามแลว ไถ หวาน เมอเปนอยางน ขาวสาลยอมสมบรณฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน ใสใจปานใหเปนอรญญสญญาถงเจดครงวา นปา น

10

ตนไมนภเขา นไพรสนฑเขยวชะอม ยอมบรรลอปจารสมาธ สำาหรบปฐวสญญาภกษนนกระทำาปฐวกสณ บรกรรมใหเปนกรรมฐานประจำา ยงฌานใหเกดเจรญวปสสนา ซงมฌานเปนปทฏฐาน สามารถจะบรรลพระอรหตไดเพราะฉะนน เธอยอมละอรญญสญญาใสใจปฐวสญญา อาศยกนเกดขน.

บดน เพอจะแสดงขอเปรยบเทยบปฐวกสณทภกษมความสำาคญวาปฐวในปฐวกสณ จงตรสคำาวา โคผองอาจ ความวา โคเหลาอน ถงจะมฝบาง รอยทมแทงบาง หนงของโคเหลานน เมอคลออก ยอมไมมร วรอย ตำาหนเหลานนยอมไมเกดแกโคอสภะ เพราะสมบรณดวยลกษณะ ฉะนน จงถอเอาหนงของโคอสภะนน ไดแกเหยยดออกแลว ขดจนเกลยงเกลา แทจรงหนงโคทเขาใชขอไมถงรอยเลมขดออก ยงไมเกลยงเกลา ใชขอถงรอยเลมยอมเกลยงเกลา เหมอนพนกลองเพราะฉะนนจงตรสอยางนวาสง ๆ ตำา ๆ คอเปนทดอนบาง เปนทลมบาง ไดแก แมนำา และทซงเดนไมสะดวก ความวาใสใจสญญาอยางเดยวทอาศยกนเกดขนในปฐวกสณ จำาเดมแตน พงทราบความกระวนกระวาย โดยความกระวนกระวายทเปนไปในวาระทงปวง ไดแกวปสสนาจตตสมาธ เจโตสมาธทเวนจากนมตวาเทยงเปนตนนน ทานแสดงวตถดวยวปสสนา ไดแก มหาภตรปทง ๔ นวา ชวตยงเปนอยได กชวชวตนทรยยงเปนไป ปฐวสญญานน ยงมความกระวนกระวายทเปนไปเพอจะทรงแสดงความเหนแจงโดยเฉพาะของวปสสนา จงตรสวา ความกระวนกระวายทจะเกดขน และทเปนไปแลว ไมมในทน คอไมมในอรยมรรคและ ตรสเพอแสดงความกระวนกระวายของเบญจขนธทยงเหลอ

11

อย. ดวยประการฉะน เปนอนทรงเปลยนมนสสสญญาเปนคามสญญา ฯลฯ มรรคเปนวปสสนา แลวทรงแสดงความวางเปลาลวงสวนโดยลำาดบ ไดแก ปราศจากอปกเลสเวนจากสงอนทยอดเยยม คอประเสรฐสดกวาทกอยาง เพราะสมณพราหมณคอพระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา พระสาวกของพระพทธเจาในอดตกดสมณพราหมณคอพระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา และสาวกของพระพทธเจาในอนาคตกด สมณพราหมณคอพระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา และสาวกแหงพระพทธเจาในปจจบนกด เขาสญญตะอนบรสทธยอดเยยมนอยแลว จกอย และกำาลงอย

จบ อรรถกถาจฬสญญตาสตร ท ๑มหาสญตา

ขาพเจาไดสดบมาอยางนสมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอยทพระวหารนโคร

ธาราม เขตพระนครกบลพสดในสกกะชนบท ครงนแล พระผมพระภาคเจาทรงนงสบง ทรงบาตและจวรแลว เสดจเขาไปบณฑบาต ยงพระนครกบลพสดในเวลาเชา ครนเสดจกลบมาแลวจากบณฑบาตรภายหลงเวลาพระกระยาหาร จงเสดจเขาไปยงวหารของพระเจากาลเขมกะ ศากยะ เพอทรงพกผอนในเวลากลางวน สมยนนแล ในวหารของพระเจากาลเขมกศากยะ มเสนาสนะทแตงตงไวมากดวยกน พระผมพระภาคทอดพระเนตรเหนเสนาสนะทแตงตงไวมากแลวจงมพระดำารดงนวา ในวหารของพระเจากาลเขมกะ ศากยะ เขาแตงตงเสนาสนะไวมากดวยกน ทนมภกษอยมากมายหรอหนอแล ฯ

12

สมยนนแล ทานพระอานนทกบภกษมากรป ทำาจวรกรรมอยในวหารของพระเจาคตายะ ศากยะครนในเวลาเยน พระผมพระภาคเสดจออกจากททรงหลกเรนอยแลว จงเสดจเขาไปยงวหารของเจาคตายะ ศากยะ แลวประทบนง ณ อาสนะทเขาแตงตงไว พอประทบนงเรยบรอยแลว จงรบสงกะทานพระอานนทวา ดกรอานนท ในวหารของเจากาลเขมกะ ศากยะ เขาแตงตงเสนาสนะไวมากดวยกน ทนนมภกษอยมากมายหรอ ฯ

ทานพระอานนททลวา มากมายพระพทธเจาขา ขาแตพระองคผเจรญ จวรกาลสมยของพวกขาพระองคกำาลงดำาเนนอย ฯ

พ. ดกรอานนท ภกษผชอบคลกคลกน ยนดในการคลกคลกน ประกอบเนองๆ ซงความชอบคลกคลกน ชอบเปนหม ยนดในหม บนเทงรวมหม ยอมไมงามเลย ดกรอานนท ขอทภกษผชอบคลกคลกน ยนดในการคลกคลกน ประกอบเนองๆ ซงความชอบคลกคลกน ชอบเปนหม ยนดในหม บนเทงรวมหมนนหนอ จกเปนผไดสขเกดแตเนกขมมะ สขเกดแตความสงด สขเกดแตความเขาไปสงบ สขเกดแตความเขาไปตรสร ตามความปรารถนาโดยไมยาก ไมลำาบาก นนไมใชฐานะทมได สวนขอทภกษเปนผผเดยว หลกออกจาหมอย พงหวงเปนผไดสขเกดแตเนกขมมะ สขเกดแตความสงด สขเกดแตความเขาไปสงบ สขเกดแตความตรสร ตามความปรารถนา โดยไมยาก โดยไมลำาบาก นนเปนฐานะทมได ฯ

13

ดกรอานนท ขอทภกษผชอบคลกคลกน ยนดในการคลกคลกน ประกอบเนองๆ ซงความชอบคลกคลกน ชอบเปนหม บนเทงรวมหมนนหนอ จกบรรลเจโตวมตตอนนาปรารถนาเพยงชวสมย หรอเจโตวมตตอนไมกำาเรบมใชเปนไปชวสมยอย นนไมใชฐานะทมได สวนขอทภกษเปนผผเดยว หลกออกจากหมอยพงหวงบรรลเจโตวมตตอนนาปรารถนาเพยงชวสมย หรอเจโตวมตตอนไมกำาเรบมใชเปนไปชวสมยอย นนเปนฐานะทมได ฯ

ดกรอานนท เราไมพจารณาเหนแมรปอยางหนงซงเปนทไมเกด โสก ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส เพราะความแปรปรวนและความเปนอยางอนของรป ตามทเขากำาหนดกนอยางยงซงบคคลกำาหนดแลว ฯ

ดกรอานนท กวหารธรรมอนตถาคตตรสร ใน ทนนๆ นแล คอ ตถาคตบรรลสญญตะสมาบตภายใน เพราะไมใสใจนมตทงปวงอย ดกรอานนท ถาภกษ ภกษน อาบาสก อบาสกา พระราชา มหาอำามาตยของพระราชา เดยรถย สาวกของเดยรถย เขาไปหาตถาคตผมโชค อยดวยวหารธรรมนในทนนๆ ตถาคตยอมมจตนอมไปวเวก โนมไปในวเวก โดนไปในวเวก หลกออกแลว ยนดยงแลวในเนกขมมะ มภายในปราศจากธรรมเปนทตงแหงอาสวะโดยประการทงปวง จะเปนผทำาการเจรจาแตทชกชวนใหออกเทานน ในบรษทนนๆ โดยแท ดกรอานนท เพราะฉะนนแล ภกษถาแมหวงอยวา จะบรรลสญญตะสมาบตภายในอยเธอพงดำารงจตภายใน ใหจตภายในสงบ ทำาจตภายในใหสงบ ทำาจตภายในใหเปนธรรมเอกผดขนตงจตอยภายในใหมนเถด ฯ

14

ดกรอานนท กภกษจะดำารงจตภายใน ใหจตภายในสงบ ทำาจตภายในใหเปนธรรมเอกผดขน ตงจตภายในมนไดอยางไร ดกรอานนท ภกษในธรรมวนยน

๑.สงดจากกามสงดจากอกศลธรรมเขาปฐมฌานมวตกมวจารมปตและสขอนเกดแตวเวกอย

๒.เขาทตยฌาน มความผองใสแหงใจภายใน มความเปนธรรมเอกผดขนอย เพราะสงบวตกและวจาร ไมมวตก ไมมวจาร มปตและสขอนเกดแตสมาธอย ฯ

๓.เปนผวางเฉยเพราะหนายปต มสตสมปชญญะอยและเสวยสขดวยนามกาย เขาตตยฌาน ทพระอรยะเรยกเธอไดวา ผวางเฉย มสต อยเปนสข อย ฯ

๔.เขาจตตถะฌาน อนไมมทกข ไมมสข เพราะละสขละทกข และดบโสมนสโทมนสกอนๆ ได มสตบรสทธเพราะอเบกขาอย ฯ

ดกรอานนท อยางนแลภกษชอวายอมดำารงจตภายใน ใหจตภายในสงบ ทำาจตภายในใหเปนธรรมเอกผดขน ตงจตภายในใหมน ฯ

ภกษนนยอมใสความวางใจภายใน เมอเธอกำาลงใสใจความวางภายใน จตยงไมแลนไป ยงไมเลอมใสยงไมตงมน ยงไมนกนอมไปในความวางภายใน เมอเปนเชนนนภกษยอมรชดอยางนวา เมอเรากำาลงใสใจความวางภายใน จตยงไมแลนไป ยงไมเลอมใส ยงไมตงมน ยงไมนกนอมไปในความวา วางภายใน ดวยอาการอยางนแล ยอมเปนอนเธอรสกตวในเรองความวางภายในนนได ฯ

ภกษยอมใสใจความวางภายนอก……….

15

ภกษนนยอมใสใจความวางทงภายในและภายนอก………..

ภกษนนยอมใสใจอาเนญชสมาบต เมอเธอกำาลงใสใจอาเนญชสมาบต จตยงไมแลนไป ยงไมเลอมใสยงไมตงมน ยงไมนกนอมไปในเนญชสมาบต ดวยอาการนแล ยอมเปนอนเธอรสกตวในเรองอาเนญชสมาบตนนได

ดกรอานนท ภกษนนพงดำารงจตภายใน ใหจตภายในสงบ ทำาจตภายในใหเปนธรรมชาต เอกผดขน ตงจตภายในใหมน ในสมาธนมตขางตนนนแล เธอยอมใสใจความวางภายใน เมอเธอกำาลงใสใจความวางภายใน จตยอมแลนไป เลอมใสตงมน นกนอมไปในความวางภายใน เมอเปนเชนนน ภกษยอมร ชดอยางนวา เมอเรากำาลงใสใจความวางภายใน จตยอมแลนไป เลอมใสตงมน นกนอมไปในความวางภายใน ดวยอาการนแลยอมเปนอนเธอรสกตวในเรองความวางภายในนนได

ภกษยอมใสใจความวางภายนอกภกษนนยอมใสใจความวางทงภายในและภายนอกภกษนนยอมใสใจอาเนญชสมาบต เมอเธอใสใจอาเนญช

สมาบตจตยอมแลนไป เลอมใส ตงมน นกนอมไปในอาเนญชสมาบต เมอเปนเชนนน ภกษยอมรชดอยางนวา เมอเรากำาลงใสใจอาเนญชสมาบต จตยอมแลนไป เลอมใส ตงมน นกนอมไปในอาเนญชสมาบต ดวยอาการนแล ยอมเปนอนเธอรสกตว ในเรองอาเนญชสมาบตนนได ฯ

ดกรอานนท หากเมอภกษนนอยดวยวหารธรรมนจตยอมนอมไปเพอจะจงกรม เธอยอมจงกรรมดวยใสใจวา อกศลธรรมลามก คอ อภชฌา และ โทมนส จกไมครอบงำาเรา

16

ผจงกรมอย อยางนได ดวยอาการนแล เปนอนเธอรสกตวในเรองการจงกรม ฯ

หากเมอภกษนนอยดวยวหารธรรมน จตยอมนอมไปเพอจะยน เธอยอมยนดวยใสใจวา อกศลธรรมลากคออภชฌาและโทมนสจกไมครอบงำาเราผยนอยอยางนไดแลว ดวยอาการอยางน แลเปนอนเธอรสกตวในเรองการยน ฯ

หากเมอภกษนนอยดวยวหารธรรมอยางน จตยอมนอมไปเพอจะนง เธอยอมนงดวยใสใจวา อกศลธรรมลามกคออภชฌาและโทมนสจกไมครอบงำาเราผนงอยแลวอยางนได ดวยอาการอยางนแล เปนอนเธอรสกตวในเรองการนอน ฯ

หากวาภกษนนอยดวยวหารธรรมน จตยอมนอมไปเพอจะพด เธอยอมใสใจวา เราจกไมพดเรองราวเหนปานน ซงเปนเรองเลวทราม เปนเรองของชาวบาน เปนเรองของปถชน ไมใชเรองของพระอรยะ ไมประกอบดวยประโยชน ไมเปนไปเพอความเบอหนาย เพอความคลายกำาหนด เพอดบกเลส เพอความรยง เพอตรสร เพอนพพาน คอ เรองพระราชาบาง เรองโจรบางเรองมหาอำามาตยบาง เรองกองทพบาง เรองภยบาง เรองรบกนบาง เรองขาวบาง เรองนำาบาง เรองผาบาง เรองทนอนบาง เรองดอกไมบาง เรองของหอมบาง เรองญาตบาง เรองยานบาง เรองนคมบาง เรองชนบทบาง เรองสรตบาง เรองคนกลาหาญบาง เรองของหอมบาง เรองโลกบาง เรองทะเลบาง เรองความเจรญและเรองความเสอมดวยเหตนนเหตนบาง ดวยอาการนแล เปนอนเธอรสกตวในเรองการพด และเธอใสใจอยางนวา เราจกพดเรองเหนปานน ซงเปนเรองขดเกลากเลสอยางยง เปนทสบายแกการ

17

พจารณาทางในเปนไปเพอความเบอหนายอยางเดยว เพอคลายความกำาหนด เพอดบกเลส เพอสงบกเลส เพอสงบกเลส เพอความรยง เพอความตรสร เพอนพพาน คอ เรองมกนอย เรองยนดของตนเอง เรองความสงด เรองไมคลกคล เรองปรารภความเพยร เรองศล เรองสมาธ เรองปญญา เรองวมตต เรองวมตตญาณทสนะดวยอาการนแล เปนอนเธอรสกตวในเรองการพด ฯ

หากวาเมอภกษนนอยดวยวหารธรรมน จตยอมนอมไปเพอจะตรก เธอยอมใสใจวา เราจกไมตรกในวตกเหนปานฉะนน ซงเปนวตกทเลวทราม เปนของชาวบาน เปนของปถชน ไมใชของพระอรยะ ไมประกอบดวยประโยชน ไมเปนไปเพอความเบอหนาย เพอความคลายกำาหนด เพอดบกเลส เพอความรยง เพอความตรสร เพอนพพาน คอ กามวตก พยาบาทวตก วหงสาวตกดวยอาการอยางนแล เปนอนเธอรสกในเรองการตรก และเธอใสใจวา เราจกตรกในวตกเหนปานน ซงเปนวตกของพระอรยะเปนเครองนำาออก ทนำาออกเพอความสนทกขโดยชอบแกบคคลผทำาตาม คอ เนกขมมวตก อพยาบาทวตก อวหงสาวตก ดวยอาการอยางนแล เปนอนเธอรสกตวในการตรก ฯ

ดกรอานนท กามคณ ๕ อยางนแล ๕ อยางเปนไฉน คอ รปทรไดดวยจกษ อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ เปนทรก ประกอบดวยกาม เปนทตงแหงความกำาหนด เสยงทรดวยโสต……..กลนทรดวยฆานะ รสทรดวย……ชวหา……..โผฏฐพพะทรไดดวยกาย อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ เปนทรก ประกอบดวยกาม เปนทตงแหงความ

18

กำาหนด ดกรอานนท นแล กามคณ ๕ อยาง ซงเปนทภกษพงพจารณาจตของตนเนองๆ อยางนวา มอยหรอหนอแล ทความฟงซานแหงใจเกดขนแกเรา เพราะกามคณ ๕ อยางนอยางใดอยางหนง หรอเพราะอายตนะใดอายตนะหนง ดกรอานนทถาภกษพจารณาอย รชดอยางนวา มอยแล ทความฟงซานแหงใจเกดขนแกเราเพราะกามคณ ๕ นอยางใดอยางหนง หรอเพราะอายตนะใดอายตนหนง เมอเปนเชนนภกษยอมรชดอยางนวา ความกำาหนดพอใจในกามคณ ๕ นแล เรายงละไมไดแลว แตถาภกษพจารณาอย รอยางนวา ไมมเลยความฟงซานแหงใจทเกดขนแกเราเพราะกามคณ ๕ อยางนอยางใดอยางหนง หรอเพราะอายตนะใดอายตนะหนง เมอเปนเชนนน ภกษยอมรชดอยางนวา ความกำาหนดพอใจในกามคณ ๕ นแล เราละไดแลว ดวยอาการนแล เปนอนเธอรสกตวในเรองกามคณ ๕ ฯ

ดกรอานนท อปาทานขนธนแล ซงเปนทภกษพงเปนผพจารณาเหนทงความเกดอยและความดบอยวา อยางนรป อยางนความเกดขนแหงรป อยางนความดงแหงรปอยางนเวทนา อยางนความเกดขนแหงเวทนา อยางนความดบแหงเวทนา อยางนสญญา อยางนความดบแหงสญญา อยางนสงขาร อยางนความดบแหงสงขาร อยางนวญญาณ อยางนความเกดขนแหงวญญาณ เธอผพจารณาเหนทงความเกดและความดบในอปาทานขนธ ๕ ได เมอเปนเชนนน ภกษยอมร ชดอยางนวา เราละอสมมานะในอปาทานขน ๕ ได ดวยอาการนแลเปนอนเธอรสกตวในเรองอปาทานขนธ ๕

19

ดกรอานนท ธรรมนนๆ เหลานแล เนองมาแตกศลสวนเดยวไกลจากขาศก เปนโลกตตระ อนมารผมบาปหยงลงไมได ดกรอานนท เธอสำาคญความขอนนเปนไฉน สาวกมองเหนอำานาจประโยชนอะไร จงควรใกลชดตดตามศาสดา ฯ

ทานพระอานนททลวา ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมทงหลายของพวกขาพระองค มพระผมพระภาคเปนเหต มพระผมพระภาคเปนแบบอยาง มพระผมพระภาคเปนทพงอาศย ขอไดโปรดเถดพระพทธเจาขา เนอความแหงภาษตน แจมแจงเฉพาะพระผมพระภาคเทานน ภกษทงหลายฟงตอพระผมพระภาคแลว จกทรงจำาไว

พ. ดกรอานนท สาวกไมควรจะตดตามศาสดาเพยงเพอฟงสตตะ เคยยะ และไวยากรณเลย นนเพราะอะไร เพราะธรรมทงหลายอนพวกเธอสดบแลว ทรงจำาแลว คลองปากแลว เพงตามดวยใจแลว แทงตลอดดแลวดวยความเหน เปนเวลานาน ดกรอานนท แตสาวกควรจะใกลชดพระศาสดาตดตามเพอฟงเรองราวเหนปานน ซงเปนเรองขดเกลากเลสอยางยง เปนทสบายแกการพจารณาทางใจเปนไปเพอความเบอหนายสวนเดยว เพอคลายกำาหนด เพอดบกเลส เพอสงบกเลส เพอความรยง เพอความตรสร เพอนพพาน คอเรองมกนอย เรองยนดของตน เรองความสงด เรองไมคลกคล เรองปรารภความเพยร เรองศล เรองสมาธ เรองปญญา เรองวมตต เรองวมตตญาณทสสนะ ฯ

ดกรอานนท เมอเปนเชนนน จะมอปททวะของอาจารย อปททวะของศษย อปททวะของผประพฤตพรหมจรรย ฯ

20

ดกรอานนท กอปททวะของอาจารยยอมมไดอยางไร ดกรอานนท ศาสดาบางทานในโลกน ยอมพอใจเสนาสนะอนสงด คอ ปา โนไม ภเขา ปาชา ปาชฏ ทแจงและลอมฟาง เมอศาสดานนหลกออกแลวอยางนนอย พวกพราหมณและคฤหบด ชาวนคมและชาวชนบท พากนเขาไปหาแลว ศาสดานนจะปรารถนาอยางหมกมน จะถงความวนวาย จะเวยนมาเพอความเปนผมกมาก ดกรอานนท ศาสดานเรยกวา อาจารยผมปททวะ ดวยอปททวะของอาจารย อกศลธรรมอนลามก เศราหมอง เปนเหตเกดในภพใหม มความกระวนกระวาย มทกขเปนวบาก เปนทตงแหงชาตชรามรณะตอไป ไดฆาศาสดานนเสยแลว ดกรอานนท อยางนแล อปททวะของอาจารยยอมมได ฯ

ดกรอานนท อปททวะของศษยยอมมไดอยางไร ดกรอานนท สาวกของศาสดานนแล เมอเพมพนวเวกตามศาสดานน ยอมพอใจเสนาสนะอนสงด คอปา โดนไม ภเขา ซอกเขา ถำาภเขา ปาชา ปาชฏ ทแจง และทลอมฟาง เมอสาวกนนหลกออกแลวอยางนนอย พวกพราหมณและคฤหบด ชาวนคมและชาวชนบท จะพากนเขาไปหา เมอพวกพราหมณ และคฤหบด ชาวนคมและชาวชนบท พากนเขาไปหาแลว สาวกนนจะปรารถนาอยางหมกมน จะถงความวนวาย จะเวยนมาเพอความเปนผมกมาก ดกรอานนท สาวกน เรยกวา ศษยมอปททวะดวยอปททวะของศษย อกศลธรรมอนลามก เศราหมอง เปนเหตเกดในภพใหม มความกระวนกระวาย มทกขเปนวบาก เปนทตงแหงชาต ชรา มรณะตอไป ไดฆาสาวกคนนนเสยแลว ดกรอานนท อยางนแล อปททวะของศษยยอมมได ฯ

21

ดกรอานนท กอปททวะของผประพฤต พรหมจรรยยอมมไดอยางไร ดกรอานนท ตถาคตอบตในโลกน ไดเปนผไกลจากกเลส รเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ ดำาเนนไปด รแจงโลก เปนสารถผฝกบรษทควรฝกไมมคนอนยงกวา เปนครของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผตน เปนผแจกธรรม ตถาคตนนยอมพอใจเสนาสนะอนสงด คอ ปา โคนไม ภเขา ซอกเขา ถำาบนภเขา ปาชา ปาชฏ ทแจง และทลอมฟาง เมอตถาคตนนหลกออกแลวอยางนนอย พวกพราหมณและคฤหบด ชาวนคาและชาวชนบท พากนเขาไปหาแลว ตถาคตนนยอมไมปรารถนาอยางหมกมน ไมถงความวนวายไมเวยนมาเพอความเปนผมกมาก ดกรอานนท สวนสาวกของตถาคตผศาสดานนแล เมอเพมพนวเวกตามตถาคตผศาสดานนแล ยอมพอใจเสนาสนะอนสงด คอปา โนไม ภเขา ซอกเขา ถำาบนภเขา ปาชา ปาชฏ ทแจงและลอมฟาง เมอสาวกนนหลกออกแลวอยางอยนนพวกพราหมณและคฤหบด ชาวนคาและชาวชนบท พากนเขาไปหาแลว ตถาคตนนยอมไมปรารถนาอยางหมกมน ไมถงความวนวายไมเวยนมาเพอความเปนผมกมาก ดกรอานนท สาวกนเรยกวาผประพฤตพรหมจรรยมอปททวะดวยอปททวะของผประพฤตพรหมจรรย อกศลธรรมอนลามก เศราหมอง เปนเหตเกดในภพใหม มความกระวนกระวาย มทกขเปนทตง เปนทตงแหงชาต ชรา มรณะตอไป ไดฆาสาวกนนเสยแลว ดกรอานนท อยางนแล อปททวะของผประพฤตพรหมจรรยยอมมได ฯ

ดกรอานนท ใจอปททวะทง ๓ นน อปททวะของผประพฤตพรหมจรรย นมวบากเปนทกข มวบากเผดรอนกวา

22

อปททวะของอาจารยและอปททวะของศษย ทงเปนไปเพอความตกตำาดวย ดกรอานนท เพราะฉะนนแล พวกเธอจงเรยกรองเราดวยความเปนประโยชนเกอกล เพอความสขแกพวกเธอตลอดกาล

ดกรอานนท กเหลาสาวกยอมเรยกรองศาสดาดวยความเปนขาศก ไมใชเรยกรองดวยความเปนมตรอยางไร ไร ดกรอานนท ศาสดาในธรรมวนยน เปนผอนเคราะห แสวงหาประโยชนเกอกล อาศยความเอนด แสดงธรรมแกเหลาสาวกทงหลายวา นเพอประโยชนเกอกลแกพวกเธอ นเพอความสขแกพวกเธอ เหลาสาวกของศาสดานนไมฟงดวยด ไมเงยโสตสดบดวยด ไมตงจตรบรและประพฤตหลกเลยงคำาสอนของศาสดา ดกรอานนท อยางนแล เหลาสาวกชอวาเรยกรองศาสดาดวยความเปนขาศก ไมใชเรยกรองดวยความเปนมตร ฯ

ดกรอานนท กเหลาสาวกยอมเรยกรองศาสดาดวยความเปนมตร ไมใชเรยกรองดวยความเปนขาศกอยางไร ดกรอานนท ศาสดาในธรรมวนยน เปนผอนเคราะห แสวงหาประโยชนเกอกลแกพวกเธอ อาศยความเอนดแสดงธรรมแกสาวกทงหลายวา นเพอประโยชนเกอกลแกพวกเธอ นเพอความสขแกพวกเธอเหลาสาวกของศาสดานน ยอมฟงดวยด เงยโสตฟง ตงจตรบร ไมประพฤตหลกเลยงคำาสอนศาสดา ดกรอานนท อยางนแล เหลาสาวกชอวาเรยกรองศาสดาดวยความเปนมตร ไมใชเรยกรองดวยความเปนขาศก ฯ

ดกรอานนท เพราะฉะนนแล พวกเธอจงเรยกรองเราดวยความเปนมตร อยาเรยกรองดวยความเปนขาศก ขอนน

23

จกเปนไปเพอประโยชนเกอกล เพอความสขตลอดกาลนาน ดกรอานนท เราจกไมประคบประคองพวกเธอ เหมอนชางหมอประคบประคองภาชนะดนดบทยงดบๆ อย เราจกขมแลวจงบอก จกยกยองแลวๆ จงบอก ผใดไมมแกนสาร ผนนจกตงอย ฯ

พระผมพระภาคไดตรสพระภาษตนแลว ทานพระอานนทจงชนชมยนดพระภาษตของพระผมพระภาคแล ฯ

อรรถกถา มหาสญญตาสตรขาพเจาไดสดบมาอยางน:-

เจาศากยะชอวา เขมโก เปนผมผวดำา พกอย ณ ประเทศแหงหนง ใกลนโคลธารามนนแหละสรางซมประต ประดษฐานเสนาสนะรปหงสเปนตน และมลมณฑลโรงฉนเปนตน สรางไวไดแก เตยง ตงฟก หมอน เสอ ทอนหนง สนถดททำาดวยหญา สนถดททำาดวยใบไม สนถดททำาดวยฟางเปนตน ซงเขาปลาดไว คอ ตงเตยงจดเตยง ฯลฯ ตงสนถดททำาดวยฟาง จดสนถดททำาดวยฟางเหมอนกน. ไดเปนเหมอนทอยของภกษทอยกนเปนคณะ ขนชอวา ความสงสยยอมไมมแกพระผมพระภาคเจาเพราะพระองคทรงถอนกเลสทงปวงไดแลวทโพธบลลงกนนแล.

ปจฉาทมวตกเปนบพภาคกด และอนอกษรทมวตกเปนบพภาคกด เปนเพยงนบาต เมอถงวาระพระบาล ยอมเปนอนไมตองวนจฉย.

ไดยนวา กอนหนาแตน พระผมพระภาคเจา ขนชอวา การอยเปนคณะนไดประพฤตปฏบตกนมาในวฏฏะแลว เหมอนนำาทไหลลงสแมนำา และการอยเปนคณะกไดประพฤต

24

กนมาแลวในนรก กำาเนดสตวเดยรจฉาน ปตตวสย และอสรกายกม ในมนษยโลก เทวโลก และพรหมโลกกม นรกหมนโยชนแนนไปดวยสตวทงหลาย เหมอนทะนานทเตมไปดวยผงดบก เหลาสตวในสถานทเขาลงโทษดวยเครองจองจำา ๕ ประการ จะประมาณหรอกำาหนดไมไดเหลาสตวทอยกนเปนคณะยอมเดอดรอน ในทซงถกมดฟนเปนตน เหมอนอยางนน. ในกำาเนดสตวเดยรจฉาน หมปลวกในจอมปลวกแหงหนง ยอมจะประมาณหรอกำาหนดไมได และหมมดแดงเปนตน แมในรงแตละรงเปนตนกเหมอนกน และแมในกำาเนดสตวเดยรจฉานกยอมอยรวมกนเปนคณะ. กนครเปรตมคาวตหนงกม ครงโยชนกม เตมไปดวยเปรต แมในพวกเปรตกอยรวมกนเปนคณะอยางนแหละ. ภพอสรมประมาณหมนโยชนเหมอนรหทเอาเขมเสยบไวในห แมในอสรกาย กยอมอยกนเปนคณะอยางน. ในมนษยโลกเฉพาะกรงสาวตถ มถง ๕ลาน๗ แสนตระกล. ในกรงราชคฤหทงภายในภายนอก มมนษยอาศยอย ๑๘ โกฏ ในฐานะแมอน ๆ คอ แมในมนษยโลกกอยกนเปนคณะเหมอนกน. แมในเทวโลก และพรหมโลก ตงตนแตภมมเทวดาไป กอยกนเปนคณะ. กเทวบตรแตละองคยอมมเทพอกษรผฟอนรำาถงสองโกฏครง บางองคมถง ๙ โกฏ ถงพรหมจำานวนนบหมนกอยรวมในทเดยวกน แตนนทรงดำารวา เราบำาเพญบารม ๑๐ ทศ ถง ๔ อสงไขยแสนกปกเพอกำาจดการอยรวมเปนคณะ แตภกษเหลาน นบจำาเดมแตนไป

ภกษเหลานยอมเกาะกลมยนดในหม กระทำากรรมไมสมควรเลย พระองคทรงเกดธรรมสงเวช เพราะภกษทง

25

หลายเปนเหต ทรงดำารวา ถาเราจกบญญตสกขาบทวาภกษสองรปไมพงอยในทเดยวกน แตไมสามารถจะบญญตได เอาละเราจะแสดงพระสตรชอ มหาสญญตาปฏบต ซงจกเปนเหมอนการบญญตสกขาบทสำาหรบกลบตรผใครตอการศกษา และเหมอนกระจกสำาหรบสองหมสตวทกหมเหลา ทวางไว ณ ประตเมอง แตนนกษตรยเปนตน เหนโทษของตนในกระจกบานหนง ละโทษนน ยอมเปนผหาโทษมได ฉนใด แมเมอเราปรนพพานแลว ลวงไปถง ๕,๐๐๐ ป กลบตรทงหลายยอมระลกถงพระสตรนจกบรรเทาความเปนหม ยนดในเอกภาพ คอความเปนอยผเดยว จกกระทำาทสดแหงวฏฏทกขได.กลบตรทงหลายระลกถงพระสตรนแลว บรรเทาความเปนหมยงทกขในวฏฏะใหสนไป แลวปรนพพาน นบไมถวน เหมอนยงมโนรถของพระผมพระภาคเจาใหบรบรณ

กแมในวาลกปฏฐวหาร พระอภยเถระผชำานาญพระอภธรรมสาธยายพระสตรน รวมกบภกษทงหลายเปนอนมาก ในวสสปนายกสมยกลาววา พระสมมาสมพทธเจาโปรดใหทำาอยางน พวกเราจะทำาอยางไรกน

ภกษเหลานนทงหมด บรรเทาความอยรวมเปนคณะ ยนดในเอกภาพ แลวบรรลพระอรหตภายในพรรษา พระสตรนชอวา ทำาลายความอยรวมเปนคณะดวยประการฉะน.

เจาศากยะผมชออยางนน ไดสรางไวในเอกเทศของนโครธารามนนเองเหมอนวหารของเจาศากยะชอ กาฬเขมกะ.

การจดแจงเอาผาเกาเศราหมอง มาดามปะและซกเปนตนกด ผาทเกดขนเพอทำาจวรจะยงไมไดกะ และยงไมเยบ

26

มาจดแจงกดกควร. แตในทนประสงคเอาสวนทยงไมไดจดทำา กมนษยทงหลายไดถวายผาจวรแกพระอานนทเถระ. เพราะฉะนนพระเถระจงชวนภกษเปนอนมาก ไปทำาจวรกรรมในวหารนน. แมภกษเหลานนนงตงแตเรมรอยเขมแตเชาตร ลกขนในเวลาไมปรากฏ. เมอเยบเสรจแลวภกษเหลานนคดวา จกจดเสนาสนะแตยงไมไดจด.

ไดยนวา พระเถระคดวา พระผมพระภาคเจาจกทรงเหนเสนาสนะทงหลายทภกษเหลานยงไมไดเกบไวแนแท ดวยประการฉะน พระศาสดาจกไมทรงพอพระทยประสงคจะกำาหราบ เราจกชวยเหลอภกษเหลาน เพราะฉะนน พระเถระจงกลาวอยางน.

พระอานนททลวาพระเจาขา ภกษเหลาน มใชมงแตการงานอยางเดยวเทานน แตอยอยางนโดยจวรกจ

ดกอนอานนท กรรมสมยกดอกรรมสมยกด จวรกาลสมยกด จงยกไว ภกษทยนดดวยการคลกคล ยอมไมงามเลย เธออยาไดชวยเหลอ ในฐานะทไมควรชวยเหลอ

ภกษจะยนดดวยการคลกคลกตาม ยนดในคณะกตาม ยนดในความหนาแนนของหม เกยวเนองดวยหมยอมไมงามโดยประการทงปวง.

แตภกษปดกวาดทพกกลางวน ในเวลาหลงภตรแลวลางมอเทาสะอาด รบมลกรรมฐาน ประกอบเนอง ๆ ซงความเปนผมอารมณเปนหนง ยอมงดงามในพระพทธศาสนา

สขของภกษผออกจากกามแมจะเปนสขทเกดแตความสงบ กจดเปนสขเกดแตความสงบจากกาม

27

กทชอวา อปสมสขเพราะอธบายวาเปนไปเพอสงบกเลสมราคะเปนตน ชอวา สมโพธสข เพราะอธบายวา เปนไปเพอร พรอมซงมรรค ไดตามทตองการ คอไดตามทปรารถนาไดโดยไมยากไดโดยงาย ไดแกพนกเลสเปนคราว ๆ เปนทชอบใจ. บทวา เจโตวมตตไดแกเจโตวมตตทเปนรปาวจร และอรปาวจร. สมจรงดงทตรสไววา ฌาน ๔และอรปสมาบต ๔ น จดเปนวโมกขชวสมย ความวาพนจากกเลสโดยไมเนองดวยสมย. อจจนตวมตตจดเปนโลกตตระแท สมดงทตรสไววา อรยมรรค ๔ สามญญผล ๔ นจดเปนวโมกขทไมเปนไปชวสมย วา ไมยงกเลสใหกำาเรบ

ตามทอธบายมาน ทานกลาวหมายถงอะไร. ภกษทชอบคลกคลกนและผกพนเปนคณะ ยอมไมอาจจะยงโลกยคณและโลกตตรคณใหเกดขนได. แตถาบรรเทาการอยเปนคณะ ยนดในเอกภาพ คอความเปนอยผเดยว กอาจจะยงโลกยคณและโลกตตรคณใหเกดได จรงอยางนนแมพระวปสสโพธสตว แวดลอมไปดวยบรรพชต ๘๔,๐๐๐ รป เทยวไป ๗ ปกไมอาจจะยงสพพญญตญาณใหเกดได

ครนบรรเทาความเปนอยเปนคณะแลวยนดในเอกภาพ ขนสโพธมณฑล ๗ วน ยงคณแหงสพพญญใหเกดแลว.พระโพธสตวของเราทงหลาย เทยวไปตลอด ๖ ป กบภกษเบญจวคคย กไมสามารถจะยงคณแหงพระสพพญญใหเกดขนได เมอพระเบญจวคคยหลกไปแลว ทรงยนดในเอกภาพ เสดจขนสโพธมณฑล ยงคณแหงพระสพพญญใหเกดแลว

28

พระผมพระภาคเจาครนทรงแสดงวา ผทชอบคลกคลไมมทางทจะบรรลคณวเศษไดอยางนแลว บดนเมอจะทรงแสดงความเกดโทษ จงตรสวา ยนดโดยกำาหนดในรปใดไมเกดแตภกษผกำาหนดในรปใด เราไมพจารณาเหนรปนน ทแทยอมบงเกดขนได เหมอนเกดแกปรพาชกชอวา สญชย โดยความเปนอยางอน คราวเมอพระสารบตรและพระมหาโมคคลลานะเขาไปเปนสาวกของพระทศพล เหมอนเกดแกนครนถนาฏบตร คราวอบาลคฤหบดเปลยนใจและเหมอนเกดแกเศรษฐเปนตน

กถาภกษผบวชใหม ผมความรตำาบางรป จกพงกลาววา พระสมมาสมพทธเจากดแตนำาพวกเราออกจากหม ประกอบไวในความโดดเดยว เหมอนชาวนานำาโคทเขาไปสนาออกจากนา สวนพระองคเองแวดลอมไปดวยพระราชาและขาราช-บรพารเปนตน เพราะฉะนน พระตถาคตแมจะประทบนงทามกลางบรษทมจกรวาลเปนทสด กทรงเรมเทศนาน เพอจะทรงแสดงวาเปนผอยโดดเดยวเพอจะไมใหโอกาสภกษบางรปนนพดจวงจาบได

กพระผมพระภาคเจาตรสอยางน เวลาไหน.ตอบวา ตรสในเวลาหลงภตกจบาง ในเวลาบำาเพญพทธกจในยามตนบาง.พระผมพระภาคเจาสำาเรจสหไสยาสนในพระคนธกฏ ภายหลงภตตาหาร ออกจากสหไสยาสนแลว ประทบนงเขาผลสมาบต. ในสมยนน บรษททงหลายยอมประชมกนเพอฟงธรรม. ลำาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงทราบเวลาแลวเสดจออกจากพระคนธกฏ ตรงไปยงพทธอาสนอนประเสรฐ ทรงแสดงธรรมไมใหเวลาลวงผานไป เหมอนบรษผถอเอา

29

นำามนทหงไวสำาหรบประกอบยาทรงสงบรษทไปดวยจตทโนมไปในวเวก. เมอปรมยามผานไป ทรงสงบรษทกลบดวยพระดำารสอยางนวา ดกอนวาเสฏฐะ ราตรผานไปแลวแล บดนพวกทานจงสำาคญกาลอนสมควรเถด นบจำาเดมแตพระพทธเจาทงหลายบรรลพระโพธญาณแลว แมวญญาณทง ๑๐ ของพระองค กนอมไปเพอพระนพพานอยางเดยว.

เพราะสญญตาวหาร สงบประณต เพราะอาศยเบญจขนธของตน โดยรสกตว โดยรวากรรมฐานยงไมสมบรณ ในเบญจขนธของผอน บางครงภายใน บางครงภายนอก. อเนญชสมาบตคอ อรปสมาบตวา เราจกเปนอภโตภาควมตต ทานกลาวหมายถงฌานทเปนบาท. กเมอภกษนนออกจากฌานทเปนบาท ทยงไมคลองแคลว ใสใจสญญตาในภายในจตยอมไมแลนไปในสญญตาสมาบตนน แตนนใสใจไปในภายนอกวา ในสนดานของผอนเปนอยางไรหนอ. จตยอมไมแลนไปในสญญตาสมาบตนน.แตนนใสใจทงภายในและภายนอกวา ในสนดานของตนบางครงเปนอยางไรในสนดานของผอนบางครงเปนอยางไร. จตยอมไมแลนไป แมในสญญตาสมาบตนน. แตนน ผประสงคจะเปนอภโตภาควมตต ใสใจอเนญชาสมาบตวา ในอรปสมาบตเปนอยางไรหนอ จตยอมไมแลนไป แมในอเนญชาสมาบตนน ภกษผละเพยร ไมพงประพฤตตามหลงอปฏฐากเปนตน ดวยคดวาบดนจตของเรายงไมแลนไป แตพงใสใจถงฌานอนเปนบาทใหสมำาเสมอดวยดอยางเดยว. เพอจะทรงแสดงวา การใสใจพระกรรมฐานยอมแลนไปสะดวกเหมอนบรษจะตดไม

30

เมอขวานวน ตองลบ แลวจงคอยตดขวานจงจะคม ดวยประการฉะน

บดน เมอจะทรงแสดงวา เมอภกษนนปฏบตอยางน การใสใจในสมาบตนน ๆ ยอมสมบรณ ดวยวหารธรรมคอสมถะและวปสสนา แมเมอกำาลงเดนจงกรมอย กรชดวา เมอกรรมฐานนนสมบรณ กรรมฐานของเรากสมบรณ.

ภกษจะเดนจงกรมเวลาไหน ๆ กรวา บดนเราอาจเดนจงกรมไดตลอดเวลามประมาณเทาน ไมพกอรยาบถเลย ดำารงอย ในวาระทงปวงกนยน ยอมรตวในอรยาบถนน ๆ โดยรวาเราจกไมกลาวอยางน. ถงในทตยวาระ (ทตยมรรค) ภกษกรตว โดยรวา เราจะกลาวถอยคำาเหนปานน. กภกษนยงมสมถะวปสสนาออนอยโดยแท เพอจะตามรกษาสมถะวปสสนาเหลานน พงปรารถนาสปปายะ ๗ อยาง คอ อาวาส ๑ โคจร ๑ การสนทนา ๑ บคคล ๑ โภชนะ ๑ ฤด ๑ อรยาบถ ๑ เพอจะแสดงสปปายะ ๗ เหลานน จงตรสอยางน ในวตกกวาระทงหลาย พงทราบความเปนผรตว ทงอวตก และวตก.

พระผมพระภาคเจาตรสมรรคทงสองดวยการละวตกดงกลาวมานแลวบดน เพอจะตรสบอกการเหนแจง ตตยมรรค จงตรสวา ในเหตเกดกเลสอยางใดอยางหนง ในกามคณเหลานน ไดแกกเลสทยงละไมได เพราะยงฟงซานมอยอยางนแล ไดแก รชด โดยรวากรรมฐานยงไมสมบรณในทตยวาร (ทตยวรรค)มวนจฉยดงตอไปน ไดแก รชด โดยร วา กรรมฐานสมบรณ กเมอภกษนพจารณาอยวา ฉนทราคะในกามคณทง ๕ เราละไดแลวหรอยง หนอดงน รวายงละไม

31

ได ตองประคองความเพยร จงจะเพกถอนฉนทราคะนนไดดวยอนาคามมรรค แตนน พจารณาผลสมาบตในลำาดบแหงมรรค ออกจากผลสมาบตแลวพจารณาอยจงรวาละไดแลว คอวา ยอมรชด โดยรวาละฉนทราคะนนไดแลว.

บดน เมอจะตรสบอกความเหนแจง อรหตตมรรค จงตรสวา การละมานะวา มในรป ละฉนทะวามในรป ละอนสยวา มในรป ความรชดในเวทนาเปนตน พงทราบโดยนยดงกลาว แลวอยางนนนนแล

พระผมพระภาคเจา ตรสดงน ทรงหมายถงธรรมคอสมถะ-วปสสนา มรรคและผลทตรสแลวในหนหลง ความจรง กศลธรรมทงหลาย เปนทงกศล เปนทงธรรมทเนองมาแตกศล อากญจญญยตนฌานเปนกศล เนวสญญานาสญญยตนฌาน เปนทงกศล เปนทงธรรมทเนองมาแตกศล เนวสญญานาสญญายตนฌานเปนกศล โสดาปตตมรรคเปนทงกศล เปนทงธรรมทเนองมาแตกศล ฯลฯ อนาคามมรรค เปนกศล อรหตตมรรค เปนทงกศล เปนทงธรรมทเนองมาแตกศล ปฐมฌานกจดเปนกศลเหมอนกน ธรรมทสมปยตดวยปฐมฌานนน เปนทงกศล เปนทงธรรมทเนองมาแตกศล ฯลฯ อรหตตมรรค เปนกศล ธรรมทสมปยตดวยอรหตตมรรคนน เปนทงกศล เปนทงธรรมทเนองมาแตกศล ยอดเยยม คอบรสทธในโลก อนมารผมบาปหยงลงไมได กมารยอมไมเหนจตของภกษ ผนงเขาสมาบต ๘ มวปสสนาเปนบาทคอไมอาจเพอจะรวาจตของภกษนนอาศยอารมณชอนเปนไป

32

ดกอนภกษทงหลายพระอรยสาวกผไดสดบแลว แตสมเดจพระผมพระภาคเจา ยอมละอกศล เจรญกศล ละธรรมทมโทษ เจรญธรรมทไมมโทษ บรหารตนใหบรสทธดงน เปนตนทำาตนใหเปนพหสต เหมอนทหารทพรงพรอมดวยอาวธ ๕อยาง. กเพราะภกษแมถงจะเรยนสตตะปรยต แตไมปฏบตอนโลมปฏปทาสมควรแกสตตะปรยตนน เธอยอมชอวา ไมมอาวธนน สวนภกษใดปฏบตภกษนนแหละจงชอวามอาวธ. ฉะนน เมอจะแสดงความนวา ไมควรจะตดตาม

บดน เพอจะทรงแสดงเรองทควรตดตาม จงตรสกถาวตถ ๑๐ ในฐานะทง ๓ มาในพระสตรน ดวยประการฉะน. มาดวยสามารถแหงธรรมทเปนสปปายะ และธรรมทเปนอสปปะยะ มาดวยสามารถแหงสตตะปรยต ดงในประโยค แตในทนมาแลวโดยบรบรณ เพราะฉะนน เมอจะตรสกถาวตถ ๑๐ ในพระสตรน จงตรสรวมไวในฐานะน

บดน เพราะเหตทภกษบางพวกแมจะอยรปเดยว กยอมไมเกดประโยชน ฉะนนเพอจะทรงแสดงโทษในความอยโดดเดยว. ทรงหมายถงภกษบางพวกนน จงตรสวา เมออยอยางโดดเดยวอยางนน ม คนนอกศาสนา เขาไปหา. ชอวาอปททวะของอาจารย เพราะมอนตรายคอกเลสเกดขนในภายในของตน แมในอปททวะทเหลอก ฆาศาสดานนเสยแลว. กทานกลาวถงความตายจากความด

กเพราะเหตไร ทานจงกลาวอปททวะของผประพฤตพรหมจรรยวา มทกขเปนวบากกวา มผลเผดรอนเปนวบากกวา และเปนไปเพอความตกตำา. แทจรงการบวชภายนอก

33

พระศาสนามลาภนอย และในการบวชนอกศาสนานน ไมมทางจะใหเกดคณใหญหลวงไดเลย จะมกเพยงแตสมาบต ๘ อภญญา ๕ เทานน. เปรยบเหมอนผทพลดตกจากหลงลา ยอมไมมทกขมาก จะมกเพยงแตตวเป อนฝนเทานนฉนใด ในลทธนอกศาสนากฉนนน จะเสอมกเพยงโลกยะคณเทานน ฉะนนอปททวะสองอยางขางตน ทานจงไมกลาวไวอยางน ดวยประการฉะน. แตการบวชในพระศาสนามลาภมาก และในการบวชในพระศาสนานน มคณอนจะพงไดบรรลใหญหลวงนก คอมรรค ๔ ผล ๔ นพพาน ๑.

ขตตยกมารผอภโตสชาต ประทบบนคอชาง เสดจเลยบพระนคร เมอตกจากคอชางยอมถงทกขมาก ฉนใด ผทเสอมจากพระศาสนากฉนนน ยอมเสอมจากโลกตตรคณ ๙ ประการฉะน เพราะเหตนน ทานจงกลาวอปททวะของผประพฤตพรหมจรรยไวอยางน เพราะอปททวะของผประพฤตพรหมจรรยมทกขเปนวบากมากกวา อปททวะทเหลอ หรอเพราะขอปฏบตของผเปนศตรยอมเปนไปเพอสงไมเปนประโยชน เพอทกขตลอดกาลนาน ขอปฏบตของผเปนมตร ยอมเปนไปเพอประโยชน ฉะนน พงประกอบการเรยกรองดวยความเปนมตร และไมใชเรยกรองดวยความเปนศตร ดวยอธบายทงกอนแลหลงอยางน ดวยประการฉะน ดวยการปฏบตฉนมตร ดวยการปฏบตอยางศตร เมอจงใจลวงอาบต แมเพยงทกกฏและทพภาษต ชอวา ประพฤตหลกเลยง เมอไมจงใจลวงเชนนน ชอวาไมประพฤตหลกเลยง เราไมปฏบตในเธอทงหลายอยางนน. วา ในภาชนะดบ คอ ยงไมแหงด. แทจรงชางหมอ คอย ๆ เอามอทงสอง

34

ประคองภาชนะดบ ทยงไมแหงด ยงไมสกดวยคดวา อยาแตกเลย. ขยายความวา เราจกไมปฏบตในเธอทงหลายเหมอนชางหมอปฏบตในภาชนะดบนน ดวยประการฉะน เราจกไมสงสอนหนเดยว แลวนงเสย แตจะตำาหนแลว สงสอน คอพรำาสอนบอย ๆ. เราจกยกยอง เปรยบเหมอนชางหมอ คดภาชนะทเสย ๆ ในภาชนะทสกออกรวมกองไว ทบ ๆ คอเอาแตสวนทดเทานน ฉนใด แมเรากฉนนนจกสนบสนนยกยอง กลาวสอนตกเตอน พรำาสอนบอย ๆ. บรรดาเธอทงหลายทเรากลาวสอนอย ผใดมแกนสารคอ มรรคผล ผนน จกดำารงอยได อกอยางหนง แมโลกยคณ กประสงคเอาวา เปนแกนสารในทนเหมอนกน.

จบอรรถกถามหาสญญตาสตรท ๒ยคนทธวรรค สญกถา

ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางนสมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหารเชตวน

อารามของทาน อนาถปณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ ครงนนแล ทานพระอานนท ไดเขาไปเผาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมแลว ซงพระผมพระภาค นง ฯ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญพระองคตรสวา โลกสญ โลกสญ ดงน ขาแตพระองคผเจรญ ดวยเหตเพยงเทาไรหนอ พระองคจงตรสวา โลกสญ

พระผมพระภาคตรสวา ดกรอานนท เพราะสญจากตนและสงทเนองดวยตน ฉะนนเราจงกลาววาโลกสญ ดกรอานนท อะไรเลาสญจากตนและสงทเนองดวยตน ดกรอานนท จกษสญจากตนและสงทเนองดวยตน รปสญจากตน

35

และสงทเนองดวยตน จกษวญญาณสญจากตนและสงทเนองดวยตน จกษสมผสสญจากตนและสงทเนองดวยตน แมสขเวทนา ทกขเวทนา หรออทกขมสขเวทนา ทเกดขนเพราะมโนสมผส เปนปจจย กสญจากตนและสงทเนองดวยตน เพราะฉะนน เราจง วา โลกสญ ฯ

สงทสญ สญ สงขารสญ วปรณามธรรมสญ อคคบทสญ ลกษณะสญ วกขมภนสญ ตทงคสญ สมจเฉทสญ ปฏปสสสทธสญ นสสรณะสญ ภายในสญ ภายนอกสญ ทงปวงภายในและภายนอกสญ สวนทเสมอกนสญ สวนทไมเสมอกนสญ ความแสวงหาสญ ความกำาหนดสญ ความไดเฉพาะสญ การแทงตลอดสญ ความเปนอยางเดยวสญ ความเปนตางๆ สญ ความอดทนสญ ความอธษฐานสญ ความมนคงสญ การครอบงำาความเปนไปแหงสมปชาบคคลสญ มประโยชนอยางยงกวาความสญทงปวง ฯ

สงทสญเปนไฉน จกษสญจากตน จากสงทเนองดวยตน จากความเทยง ความยงยน ความมนคง และจากความไมแปรปรวนเปนธรรมดา สญ ฯลฯ จมกสญ ลนสญ กายสญ ใจสญจากตน จากสงทเนองดวยตน จากความเทยง ความยงยน ความมนคง และจากความไมแปรปรวนเปนธรรมดา นสงทสญสญ

สงขารสญ เปนไฉน สงขาร ๓ คอ ปญญาภสงขาร อปญญาภสงขาร เนญชาภสงขาร ปญญาภสงขาร สญจากอปญญาภสงขาร และอเนญชาภสงขาร อปญญาภสงขาร สญจากปญญาภสงขารและอเนญชาภสงขาร อเนญชาภสงขาร สญจากปญาภสงขารและอปญญาภสงขารนสงขาร ๓

36

สงขาร ๓ อกประการหนง คอ กายสงขาร วจสงขาร จตสงขาร กายสงขารสญจากวจ สงขารและจตสงขาร วจสงขารสญจากกายสงขารและจตสงขาร จตสงขารสญจากกายสงขารและวจสงขาร นสงขาร ๓ฯ

สงขาร ๓ อกประการหนง คอ สงขารสวนอดต สงขารสวนอนาคต สงขารสวนปจจบน สงขารสวนอดตสญจากสงขารสวนอนาคต และสงขารสวนปจจบน สงขารสวนอนาคตสญจากสงขารสวนอดตและสงขารสวนปจจบน สงขารสวนปจจบนจากสงขารสวนอดตและสงขารสวนอนาคต นสงขาร ๓ นสงขารสญ ฯ

วปรณามธรรมสญเปนไฉน รปเกดแลวสญไปจากสภาพ รปหายไป แปรปรวนไปและสญไปเวทนาเกดแลว ฯลฯ สญญาเกดขนแลว สงขารเกดแลว วญญาณเกดแลว จกษเกดแลว ฯลฯ ภพเกดแลว สญไปจากสภาพ ภพหายไป แปรปรวนไปและดบสญไป นวปรณามธรรมสญ ฯ

อคคบทสญเปนไฉน บทน คอ ความสงบแหงสงขารทงปวง ความสละคนอปธทงปวง ความสนตณหา ความสำารอกกเลส ความดบ นพพาน เปนบทเลศ เปนบทประเสรฐ เปนบทวเศษ นอคคบทสญ ฯ

ลกษณะสญเปนไฉน ลกษณะ ๒ คอพาลลกษณะ ๑ บณฑตลกษณะ ๑ พวกลกษณะสญจากบณฑตลกษณะ บณฑตลกษณะ สญจากพลลกษณะ ลกษณะ ๓ คอ อปปาทลกษณะ (ลกษณะความเกดขน ) วยลกษณะ (ลกาณะความเสอมไป) ฐตญญถตตลกขณะ (ลกษณเมอยงตงอยแปรเปนอนไป) อปปาทลกษณะสญจาวยลกษณะ และฐตญญะถตตะ

37

ลกษณะ วยลษณะสญจากอปปาทลกษณะและวยลกษณะ ลกษณะความเกดขนแหงรป สญจากลกษณะความเสอมไป และจากลกษณะเมอยงตงอยแปรเปนอนไป ลกษณะความเสอมไปแหงรป สญจากลกษณะความเกดขนและลกษณะเมอยงตงอยแปรเปนอนไป ลกษณะเมอยงตงอยแปรเปนอนไปแหงรป สญจากลกษณะความเกดขน และจากลกษณะควมเสอมไปลกษณะความเกดขนแหงเวทนา สญญษ สงขาร วญญษณ จก ฯลฯ ชรามรณะ สญจากลกษณะความเกดขน และจากลกษณะเมอยงตงอยแปรเปนอนไป ลกษณะเมอยงตงอยแปรเปนอนไปแหงชราและมรณะ สญจากลกษณะความเกดขนและจากความลกษณะควาเสอมไป นลกษณะสญ

วขมภนสญ เปนไฉน กามฉนทอนเนกขมมะขมแลวและสญไป พยายาทอนความพยาบาทขมแลวและสญไปถนมทธอนอาโลกสญญาขมแลวและสญไป อวชชาอนญาณขมแลวและสญไป อรตอนความปราโมทยขมแลวและสญไป นวรณอนปฐมฌานขมแลวและสญไป ฯลฯ กเลศทงปวงอนอรหนตมรรคขมแลวและสญไป น วขมภนสญ

ตทงคะสญเปนไฉน กามฉนทเปนตทงคะสญ (สญเพราะองคนนๆ ) เพราะเนกขมมะ นวรณเปนตทงคะเพราะปฐมฌาน ฯลฯ ความถอผดเพราะกเลสเครองประกอบไว เปนตทงคสญเพราะววฏนานปนานตทงคสญฯ

สมจเฉทสญเปนไฉน กามฉนทอนเนกขมมะตดแลวสญไป นวรณอนปฐมฌานระงบแลวและสญไป ฯลฯ …………กเลสทงปวงอนอรหตมรรคระงบแลวสญไป ปฏปสสทธสญ

38

นสสรณะสญเปนไฉน กามฉนทอนเนกขมมะสลดออกแลวและสญไป นวรณอนปฐมฌานสลดออกแลวและสญไป ฯลฯ กเลสทงปงอนอรหตมรรคสลดออกแลวและสญไป นนสรณะสญ

ภายในสญเปนไฉน จกษายในสญจากตน จากสงทเนองดวยตน จากความเทยงความยงยน ความมนคง และความไมแปรปรวนเปนธรรมดา หภายใน ฯลฯ จมกภายใน ลนภายใน กายภายใน ใจภายในสญจากตน จากสงทเนองดวยตน จากความเทยง ความยงยน ความมนคงและจากไความไมแปรปรวนเปนธรรมดา นภายในสญ

ทงภายในและภายนอกสญเปนไฉน จกษภายในและรปภายนอก ทงสองนนสญจากตน จากสงทเนองดวยตน จากความเทยง ความยงยน ความมนคง และจากความไมแปรปรวนเปนธรรมดา หภายในและเสยงภายนอก ฯลฯ จมกภายในและลนภายนอก ลนภายในรสภายนอก กายภายในและโผฏฐพพะภายนอก ภายในและธรรมมารมณภายนอก ทงสองนนสญจากตน จากสงทเนองดวยตน จากความเทยง ความยงยน ความมนคงและความไมแปรปรวนเปนธรรมดา นทงภายในและภายนอกสญ

สวนเสมอกนสญเปนไฉน อายตนะภายใน ๖ เปนสวนเสมอกนและสญไป อายตนะภายนอก ๖ หมวดวญญาณ…… ๖ หมวดผสสะ ๖ หมวดเวทนา ๖……… ……….หมวดสญญา ๖ หมวดเจตนา ๖……..เปนสวนเสมอกนและสญไป นสวนเสมอกนสญ

39

สวนไมเสมอกนสญเปนไฉนอายตนะภายใน๖ ……..เปนสวนไมเสมอกนกบอายตนะภายนอก ๖ และสญไป อายตนะภายนอก ๖….เปนสวนไมเสมอกนกบสวนวญญาณ ๖ และสญไป หมดววญญาณ ๖ เปนสวนไมเสมอกบผสสะ ๖ และสญไป หมวดผสสะ ๖ เปนสวนไมเสมอกนกบเวทนา ๖ และสญไป หมวดเวทนา ๖ เปนสวนไมเสมอกนกบหมวดสญญา ๖ และสญไป หมวดสญญา ๖ เปนสวนไมเสมอกนกบหมวดเจตนา ๖ และสญไป สวนไมเสมอกนสญ

ความแสวงหาสญเปนไฉน ความแสวงหาสญจากเนกขมมสญจากกามฉนทะ ความแสวงหาความพยาบาทสญจากพยาบาท ความแสวงอาโลกสญญาสญจาถนมทธะ ความแสวงหาความไมฟงซานสญจากอทธจจความแสวงหาการกำาหนดธรรมสญจาวจกจฉา ความแสวงหาฌานสญจากอวชชา ความแสวงหาปฐมฌานสญจากนวรณ ฯลฯ ความแสวงหาอรหตมรรคสญจากกเลสทงปวง นความแสวงหาสญ

ความกำาหนดสญเปนไฉน ความกำาหนดเนกขมมะสญจากกามฉนทะ ฯลฯ ความกำาหนดอรหตมรรคสญจากกเลสทงปวง นความกำาหนดสญ

ความไดเฉพาะสญเปนไฉน ความไดเนกขมมะสญจากกามฉนทะ ฯลฯ ความไดอรหตมรรคสญจากกเลสทงปวง

การแทงตลอดสญเปนไฉน การแทงตลอดสญจากกามฉนทะ ฯลฯ การแทงตลอดอรหตมรรคสญจากกเลสทงปวง นการแทงตลอดสญ

40

ความเปนอยางเดยวสญ ความเปนตางๆ สญเปนไฉน กามฉนทะเปนความตาง เนกขมมะเปนอยเด ยว ความทเนกขมมะเปนอยางเดยวของบคคลผคดอย สญจากกามฉนทความพยาบาทเปนความวาง ความไมพยาบาทเปนอยางเดยวความทความไมพยาบาทเปนอยางเดยวของผคดอย สญจากความพยาบาท ถนมทธเปนความตาง อาโลกสญญาเปนอยางดยว ความทอาโลกสญญาเปนอยางเดยวของบคคลผคดอย สญจากถนมทธะ อทธจจะเปนควมตาง วกจฉาเปนความตาง อวชชาเปนความตาง อรตเปนความตาง น วรณเป นควมตาง ปฐมฌานเป นอยางเด ยว ความทปฐมฌานเปนอยางเดยวของบคคลผคดอยสญจากนวรณ ฯลฯ กเลสทงปวงเปนความวาง อรหตมรรคเปนอยางเดยว ความทอรหตมรรคเปนอยางเดยวของบคคลผคดอย สญจากกเลสทงปวง นเปนความอยางเดยวสญ ความตางสญ

ความอดทนสญเปนไฉน ความอดทนเนกขมมะสญจากกามฉนท ฯลฯ ความอดทนในอรหตมรรคสญจากกเลสทงปวง นความอดทนสญ

ความอธฐานสญเปนไฉน ความอธฐานในเนกขมมะสญจากกามฉนท ฯลฯ ความอธฐานในอรหตมรรคสญจากเลสทงปวง นเปนความอธฐานสญ

ความมนคงสญเปนไฉน ความมนคงแหงเนกขมมะสญจากกามฉนท ฯลฯ ความมนคงแหงอรหตมรรคสญจากกเลสทงปวง นความมนคงสญ

การครอบงำาความเปนไปแหงสมปชานบคคล สญมประโยชนยงกบความสญทงปวงเปนไฉน สมปชานบคคล

41

ครอบงำาความเปนไปแหงกามฉนทะดวยเนกขมมะ ครอบงำาความเปไปแหงพยาบาท ดวยความไมพยาบาท ครอบงำาความเปนไปแหงถนมทธะดวยอาโลกสญญา ความครอบงำาแหงอทธจจะดวยความไมฟงซานความครอบงำาความเปนไปแหงวจกจฉาดวยการกำาหนดธรรม ครอบงำาความเปนไปแหงอวชชาดวยฌาน ความครอบงำาความเปนไปแหงอรตดวยปราโมทย ความครอบงำาเปนไปแหงนวรณดวยปฐมฌาน ฯลฯ ครอบงำากเลสทงปวงดวยอรหตมรรค

อกประการหนง เมอสมปชานบคคลปรนพพานดวย อนปาทเสสนพพานธาต ความเปนไปแหงจกษนยอมสนไป และความเปนไปแหงจกษอนกไมเกดขน ความเปนไปแหงห ฯลฯ ความเปนไปแหงจมก ความเปนแหงลน ความเปนไปแหงกายความเปนไปแหงใจนยอมหมดสนไป และความเปนไปแหงใจอนกไมเกดขน นความครอบงำาความเปนไปแหงสมปชานบคคล สญมประโยชน อยางยงกวาความสญทงปวง ฉะนแล

สญญตวหารพระโยคาวจรพจารณาเหนสงขารนมตโดยความเปนภย

มจตนอมไปในพระนพพานอนไมมสงขารนมต ถกตองแลวซงสงขารนมตดวยญาณ ยอมพจารณาเหนความเสอมไป วหารธรรมนนชอวา อนมตตวหาร พจารณาเหนตณหาอนเปนทตงโดยความเปนภย มจตนอมไปในพระนพพานอนไมมตณหาเปนทตง ถกตองแลวซงตณหาดวยญาณ ยอมพจารณาเหนความเสอมไป วหารธรรมนนชอวา อปปณหตวหาร พจารณาเหนความถอมนวาตวตนโดยความเปนภย มจตนอมไปในนพพานอนวางจากตน ถกตองแลวซงความถอมนตนดวย

42

ญาณ ยอมพจารณาเหนความเสอมไปวหารธรรมนน ชอวา สญญตวหาร

สญญตสมาบตพระโยคาวจรพจารณาเหนสงขารนมตโดยความเปนภย

มจตนอมไปในนพพานอนไมมสงขารนมตเพกความเปนไปแลว คำานงถงนพพานอนเปนทดบ ไมมสงขารนมตแลวยอมเขาสมาบต นชอวา อนมตตสมาบต พจารณาเหนตณหาอนเปนทตงโดยความเปนภย มจตนอมไปในนพพานอนไมมตณหาเปนทตง เพกเฉยความเปนไปแลว คำานงถงนพพานอนเปนทดบ ไมมตณหาเปนทตง แลวยอมเขาสมาบตนชอวา อปปณหตสมาบต พจารณาเหนความถอมนวาตนโดยความเปนภยมจตนอมไปในนพพานอนวางจากตน เพกเฉยความเปนไปแลวคำานงถงนพพานอนเปนทดบ วางจากตน แลวยอมเขาสมาบต นชอวา สญญตสมาบต ฯ

สญญตวหารสมาบตพระโยคาวจรพจารณาเหนสงขารนมต โดยความเปนภย

มจตนอมไปในนพพานอนไมมสงขารนมตถกตองแลวๆ ยอมเหนความเสอมไป เพกเฉยความเปนไปแลว คำานงถงนพพานอนเปนทดบ ไมมสงขารนมตแลวยอมเขาสมาบตนชอวาอนมตตะวหารสมาบต พจารณาเหนตณหาอนเปนทตงโดยความเปนภย มจตนอมไปในนพพานอนไมมตณหาเปนทตง ถกตองแลวๆ ยอมเหนความเสอมไป เพกเฉยความเปนไปแลว คำานงถงนพพานอนเปนทดบ ไมมตณหาเปนทตง แลวยอมเขาสมาบต นชอวา อปปณหตวหารสมาบต พจาณาเหนความถอมนวาตน โดยความเปนภย มจตนอมไปนพพานอน

43

วางจากตน ถกตองแลวๆ ยอมเหนความเสอมไป เพกเฉยความเปนไปแลว คำานงถงนพพานอนเปนทดบวา วางจากตน แลวเขาสมาบต นชอวา สญญตวหารสมาบต

สญญตวหารพระโยคาวจารพจารณาเหนรปนมตโดยความเปนภย ม

จตนอมไปในนพพานอนไมมรปนมต ถกตอแลวๆ ยอมเหนความเสอมไป วหารธรรมนชอวา อนมตตวหาร พจารณาเหนตณหาอนเปนทตงแหงรปโดยความเปนภย มจตนอมไปในนพพานอนไมมทตง ถกตองแลวๆ ยอมเหนความเสอมไป วหารธรรมนชอวา อปปณหตวหาร พจารณาเหนความถอมนวารปโดยความเปนภย มจตนอมไปในนพพานอนวางเปลา ถกตองแลวๆ ยอมเหนความเสอมไป วหารธรรมนชอวา สญญตะวหาร ฯ

สญญตสมาบตพระโยควจรพจารณาเหนรปนมตโดยความเปนภย มจต

นอมไปในนพพานอนไมมนมต เพกเฉยความเปนไปแลว คำานงถงนพพานอนเปนทดบ ไมมนมต แลวยอมเขาสมาบต นชอวา อนมตสมาบต พจารณาเหนตณหาอนเปนทตงแหงรปโดยความเปนภย มจตนอมไปในนพาานอนไมมทตงเพกเฉยความเปนไปแลว คำานงถงนพพานอนเปนทดบ ไมมทตง แลวยอมเขาสมาบต นชอวา อปปณหตสมาบต พจารณาเหนความถอมนวารปโดยความเปนภย มจตนอมไปในนพพานอนวาเปลา เพกเฉยความเปนไปแลว คำานงถงนพพานอนเปนทดบวา เปลาแลวยอมเขาสมาบต นชอวา สญญตสมาบต ฯ

สญญตวหารสมาบต

44

พระโยคาวจรพจารณาเหนรปนมตโดยความเปนภย มจตนอมไปในนพพานอนไมมนมต ถกตองแลวๆ ยอมเหนความเสอมไป เพกเฉยความเปนไปแลว คำานงนพพานอนเปนทดบ ไมมนมต แลวยอมเขาสมาบต นชอวา อนมตตวหารสมาบต พจารณาเหนตณหาอนเปนทตงแหงรปโดยความเปนภย มจตนอมไปในนพพานอนไมมทตง ถกตองแลวๆ ยอมเหนความเสอมไป เพกเฉยควมเปนไปแลว คำานงถงนพพานอนเปนทดบสนทไมมทตง แลวยอมเขาสมาบต นชอวาอปปณหตวหารสมาบต พจารณาเหนความถอมนวารปโดยความเปนภยมจตนอมไปในนพพานอนวางเปลา ถกตองแลวๆ ยอมเหนความเสอมไป เพกเฉยความเปนไปแลว คำานงถงนพพานอนเปนทดบ วางเปลา แลวยอมเขาสมาบต นชอวา สญญตวหารสมาบต ฯ

สญญตวหารพระโยคาวจรพจารณาเหนชราและมรณะนมต โดยความ

เปนภย มจตนอมไปในนพพานอนไมมนมต ถกตองแลวๆ ยอมเหนความเสอมไป วหารธรรมนชอวา อนมตวหาร พจารณาเหนตณหาอนเปนทตงแหงชรามรณะโดยความเปนภย มจตนอมไปในนพพานอนไมมทตง ถกตองแลว ยอมเหนความเสอมไป วหารธรรมนชอวา อปปณหตวหาร พจารณาเหนความถอมนชราและมรณะโดยความเปนภย มจตนอมไปในนพพานอนเปนทวางเปลา ถกตองแลวๆ ยอมเหนความเสอมไป วหารธรรมน ชอวา สญญตวหารฯ

สญญตสมาบต

45

พระโยคาวจรพจารณาเหนชราและมรณนมตโดยความเปนภย มจตนอมไปในนพพานนนไมมนมตเพกเฉยความเปนไปแลว คำานงถงนพพานอนเปนทดบ ไมมนมต แลวยอมเขาสมาบต นชอวา อนมตสมาบต พจารณษเหนตณหาอนเปนทตงแหงชราและมาณะ โดยความเปนภย มจตนอมไปในนพพานอนไมเปนทตง เพกเฉยความเปนไปแลว คำานงถงนพพานอนเปนทดบ ไมมทตง แลวยอมเขาสมาบต นชอวา อปปณหสมาบต พจาณาความถอมนชราและมรณะโดยความเปนภย มจตนอมไปในนพพานอนวางเปลาแลวยอมเขาสมาบต นชอวา สญญตสมาบต ฯ

สญญตวหารสมาบตพระโยคาวจรพจารณาเหนชราและมรณนมตโดยความ

เปนภย มจตนอมไปในนพพานอนไมมนมตถกตองแลวๆ ยอมเหนความเสอมไป เพกเฉยความเปนไปแลว คำานงถงนพพานอนเปนทดบ ไมมนมตแลวยอมเขาสมาบต นชอวา อนมตตวหารสมาบต พจารณษเหนตณหาอนเปนทตงแหงชราและมรณะโดยความเปนภย มจตนอมไปในนพพานอนไมมทตง ถกตองแลวๆ ยอมเหนความเสอมไป เพกเฉยความเปนไปแลวคำานงถงนพพานอนเปนทดบ ไมมทตง แลวยอมเขาสมาบต นชอวา อปปณหตวหารสมาบต พจารณาเหนความยดมนชราและมรณะโดยความเปนภย มจตนอมไปในนพพานอนวางเปลา ถกตองแลวๆ ยอมเหนความเสอมไป เพกเฉยความเปนไปแลว คำานงถงนพพานอนเปนทดบ วางเปลา แลวยอมเขาสมาบต นชอวาสญญตวหารสมาบต อนมตตวหารเปนอยางหนง อปปณหวหารเปนอยางหนง สญญตวหารเปน

46

อยางหนง อนมตตสมาบตเปนอยางหนง สญญตสมาบตเปนอยางหนง อนมตตวหารสมาบตเปนอยางหนง อปปณหตวหารสมาบตเปนอยางหนง สญญตวหารสมาบตเปนอยางหนง ฯ

สญญตะธรรมเปนกศล เปนไฉน

โยคาวจรบคคลเจรญฌานเปนโลกตตระ อนเปนเครองออกไปจากโลก นำาไปสนพพานเพอลทฏฐ เพอบรรลภมเบองตน สงดจากกาม สงดจากอกศลทงหลายแลว บรรลปฐมฌาน ชนดสญญตะ ฯลฯ อยในสมยใด ผสสะ ฯลฯ อวกเขปะ มในสมยนน ฯลฯ

ผสสะ เจตนา วตก วจาร เอภคคตา สทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ชวตนทรย สมมาสงกปปะ สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ สมมาพละ วรยพละ สตพละ สมาธพล หรพละ โอตตปปะ กายปสสทธ จตตปสสทธ จตตปสสธ ายลหตา จตตลหตา กายมหตา จตตมทตา กายกมมญญตา จตตกมมญญตา กายปคญญตา จตตปาคญญตา กายชกตา จตตชกตา สต สมถ ปคคาหะ อวกเขปะ ฯ

สภาธรรมเหลานชอวา ธรรมเปนกศลธรรมเปนกศล เปนไฉน

โยคาวจรบคคลเจรญฝเานเปนโลกตตระ อนเปนเครองออกไปจากโลก นำาไปสนพพานเพอละทฏฐ เพอบรรลภมเบองตน บรรลทตยฌาน ฯลฯ บรรลตตยฌาน ฯลฯ บรรลจตตถฌาน ฯลฯ บรรลปฐมฌาน ฯลฯ บรรลปญจมฌาน ชนดสญ

47

ญตะ ฯลฯ อยในสมยใด ผสสะ ฯลฯ อวกเขปะ มในสมยนน ฯลฯ

สภาธรรมเลานนชอวา ธรรมเปนกศลสญณตวโมกขเปนไฉน

ภกษในธรรมวนยน อยในปากด อยทโคนตนไมกด อยทเรอนวางกด พจารณาเหนดงนวา นามรปนวางจากความเปนตวตน และจากสงทเนองดวยตวตน เธอยอมไมทำาความยดมนในนามรปนนเพราะเหตนนวโมกขของภกษนนจงเปนวโมกขวางเปลา นเปนสญญตวโมกข

อนมตตวโมกขเปนไฉนภกษในธรรมวนยน อยในปากด อยทโคนตนไมกด อยท

เรอนวางกด พจารณาเหนดงนวา นามรปนวางจากความเปนตวตน และจากสงทเนองดวยตวตน เธอยอมไมทำากำาหนดหมายในนามรปนน เพราะเหตนนวโมกขของภกษนนจงเปนวโมกขไมมเครองกำาหนดหมาย นเปนอนมตตวโมกข

อปปณหตวโมกขเปนไฉนภกษในธรรมวนยน อยในปากด อยทโคนตนไมกด อยท

เรอนวางกด พจารณาเหนดงนวา นามรปนวางจากความเปนตวตน และจากสงทเนองดวยตวตน เธอยอมไมทำาความปรารถนาในนามรปนนเพราะเหตนนวโมกขของภกษนนจงเปนวโมกขไมมความปรารถนา นเปนอปณหตตวโมกข

สญญตมลกปฏปทาธรรมเปนกศล เปนไฉน

โยคายจรบคคลเจรญฌานเปนโลกตระ อนเปนเครองหมายออกไปจากโลก นำาไปสนพพาน เพอละทฏฐ เพอ

48

บรรลภมเบองตน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรมทงหลายแลว บรรลปฐมฌานชนดสญญตะเปนทกขาปฏปทาทนธาภญญา ฯลฯ อยในสมยใด ผสสะ ฯลฯ อวกเขปะ มในสมยนน ฯลฯ

สภาวธรรมเหลานชอวา ธรรมเปน กศลธรรมเปนกศล เปนไฉน

โยคายจรบคคลเจรญฌานเปนโลกตระ อนเปนเครองหมายออกไปจากโลก นำาไปสนพพาน เพอละทฏฐ เพอบรรลภมเบองตน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรมทงหลายแลว บรรลปฐมฌานชนดสญญตะเปนทกขาปฏปทาขปปาภญญา ฯลฯ อยในสมยใด ผสสะ ฯลฯ อวกเขปะ มในสมยนน ฯลฯ

สภาวธรรมเหลานชอวา ธรรมเปน กศลธรรมเปนกศล เปนไฉน

โยคายจรบคคลเจรญฌานเปนโลกตระ อนเปนเครองหมายออกไปจากโลก นำาไปสนพพาน เพอละทฏฐ เพอบรรลภมเบองตน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรมทงหลายแลว บรรลปฐมฌานชนดสญญตะเปนทกขาปฏปทาทนธาภญญา ฯลฯ อยในสมยใด ผสสะ ฯลฯ อวกเขปะ มในสมยนน ฯลฯ

สภาวธรรมเหลานชอวา ธรรมเปน กศลธรรมเปนกศล เปนไฉน

โยคายจรบคคลเจรญฌานเปนโลกตระ อนเปนเครองหมายออกไปจากโลก นำาไปสนพพาน เพอละทฏฐ เพอบรรลภมเบองตน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรมทง

49

หลายแลว บรรลปฐมฌานชนดสญญตะเปนทกขาปฏปทาขปปาภญญา ฯลฯ อยในสมยใด ผสสะ ฯลฯ อวกเขปะ มในสมยนน ฯลฯ

สภาวธรรมเหลานชอวา ธรรมเปน กศลธรรมเปนกศล เปนไฉน

โยคายจรบคคลเจรญฌานเปนโลกตระ อนเปนเครองหมายออกไปจากโลก นำาไปสนพพาน เพอละทฏฐ เพอบรรลภมเบองตน บรรลทตยภม ฯลฯ บรรลทตยฌาน ฯลฯ บรรลตตยฌาน บรรลจตตถฌาน ฯลฯ บรรลปฐมฌาน ฯลฯ บรรลปญมฌาน ชนดสญญต เปนทกขาปฏปทาขปปาภญญา ฯลฯ ชนดสญญตะ เปนสขาปฏปทาขปปาภญญา ฯลฯ ชนดสญญต เปนสขาปฏปทาขปปาภญญา ฯลฯ อยในสมยใด ผสสะ ฯลฯ อวกเขปะ มในสมยนน ฯลฯ สภาธรรมเหลานชอวา ธรรมเปนกศล

---------------------

50