АРАБ АЛИФБОСИ ВА АРАБ ЁЗУВИ · самолёт – ﺐ ﻴِﺒ ﹶﻃ шифокор- ﲑ ِﺷ ﺎ ﺒ ﹶﻃ бўр ﻅ (Зо) (Зо) – араб алифбосининг

АРАБ АЛИФБОСИ ВА АРАБ ЁЗУВИ

Тошкент 2008

2

3

حيمبسم اهللا الرمحن الرБиринчи дарс

АРАБ АЛИФБОСИ ВА АРАБ ЁЗУВИ

Араб алифбоси 28 та ундош ҳарфдан иборат.Уларнинг ичида учта унли сифат ундош, учта узун унли товушлари бор.

Ундош ҳарфнинг тўртта мустақил кўриниши бор. Сўз бошида, сўз ўртасида, сўз охирида вауланмасдан алоҳида келиши. Араб ҳарфи алифбодаги бошқа ҳарфлар билан икки томони ёки фақат ўнг томони билан бирикади. Араб тилини ўзбек тилидан фарқли жиҳати кўпдир. Масалан араб тилида бош (катта) ҳарфлар йўқ. Ёзма ҳарфлар ва босма ҳарфлар орасида деярли фарқ йўқ. Аввалда ҳарфлар сони 28 та эканини билиб олдик. Мана шу ҳарфларнинг 22таси ўзидан кейинги ҳарфларга қўл беради, яъни уланиб ёзилади. Қолган олтитаси эса уланмасдан ёзилади. Ёзув ўнгдан чапга қараб ёзилади ва ўқишда ҳам шундоқ бўлади. Бўғин кўчирилмайди.

Араб тилида олтита унли товуш бор. Улар иккига бўлинади. Учта узун ва учта қисқа унлилар.

Узун унлилар алифбода мавжуд бўлиб, улар, وي ا лардир.

Қисқа унлилар ة ارـة، الكـسحة، الفتملض бўлиб, ундош ҳарфларни устига ва остига қўйилади. Булар дамма, фатҳа, касра деб аталади.

Дамма ـ ҳарф устига, фатҳа ـ ҳарф устига, ва касра ـ ҳарф остидадир.

Сўзда ундошдан кейин унли келмаса, ёзувда ундош ҳарф устига юмалоқ шаклдаги мана бу ـ белги

қўйилади. Бу белги كونالس "сукун" деб аталади.

4

Дамма, фатҳа, касра ва сукун белгилари "ҳаракат", дейилади.

ا(Алиф)

(Алиф) – араб алифбосининг биринчи ҳарфи

бўлиб, бу ҳарфнинг ёзувдаги вазифаси, унинг олдидаги, устидаги ёки остидаги белги ва ҳаракатларга боғлиқ бўлади.

Алиф ҳамза ء ёки мадга ~ га таянч бўлиши мумкин. Ўзи алоҳида бир товушни билдирмайди.

Алиф “а” ҳарфи икки кўринишлидир. Ёзувда (Алиф) ўзидан кейинги ҳарфга бирикмай, яъни уланмасдан ёзилади, лекин ўзидан аввалги ҳарфга уланиши мумкин.

ا ا آ أ دأس

آلة التصوير

عصا

- أذنқулоқ

ضأر – ер

– إبرةнина

ناب - ўғил

رآج – ғишт

5

ب(Ба)

(Ба) – араб алифбосининг иккинчи ҳарфи

бўлиб, у ўзбек тилидаги “б” каби талаффуз қилинади.

Махражи – икки лаб бир-бирига ёпишади, жарангли товуш. Ёзувда (Ба) ب ҳарфи ўзидан аввалги ва кейинги ҳарфларга қўл беради яъни бирикиб ёзилади.

(Ба) ب ҳарфи тўрт хил кўринишда ёзилади.

ب ب ب ب

ابكت

بكتم

سبورة

طيخ ب

اصب – автобус

– ببغاءтўти

رحب – денгиз

– بصلпиёз

طنب – қорин

6

ت(Та)

(Та) – араб алифбосининг учинчи ҳарфи бўлиб, у ўзбек тилидаги “т” каби талаффуз қилинади.

Махражи – тил учи ва олдинги икки тиш туби яъни тагида.

(Та) ت танглайнинг олдидан, тишнинг орқасидан чиқадиган жарангсиз ҳарфдир. Ёзувда ўзидан олдинги ва кейинги ҳарфларга уланиши мумкин.

(Та) ت ҳарфи тўрт хил кўринишли ҳарф ҳисобланади.

)ة ة( ت ت ت ت

احستم احمفت

تطس

اتورضةخسمكن

مكوات

تني - анжир

ابرت – тупроқ

فاحت - олма

– تلميذўқувчи

وتت - тут

7

ث(Са)

(Са) – араб алифбосининг тўртинчи ҳарфи бўлиб, ўзбек тилида унинг ўхшаши йўқ. Махражи – олдинги икки устки тишлар ораси ва тилнинг икки тарафи. Жарангсиз ва бироз шовқинли, шу билан бирга танглай олди сирғалувчиси ҳам. Унинг талаффуз қилиниши тили бироз чучукларга яқиндир. Тепа ва пастки тишлар ўртасига тилнинг учини жойлаш ва тепа қисмига жипслаштириб, “Са” ث куч билан талаффуз қилинади. (Са) ث ҳарфи ёзилишда ўзидан олдинги ва кейинги ҳарфларга уланадиган ҳарфлардан бири. (Са) ث ҳарфи тўрт хил кўринишли ҳарфдир.

ث ث ث ثلبثع

مثقب

مثلث

محراث

– ثعبانилон

– ثقيلоғир

- ثالجةмузлатгич

ثور - буқа

ثوب - кийим

8

ج(Жим)

(Жим) – араб алифбосининг бешинчи ҳарфи бўлиб, у ўзбек тилидаги “ж” ҳарфи каби талаффуз қилинади.

Махражи – тилнинг ўртаси ва унинг рўпарасидаги танглай. Шовқинли товуш ва жарангли тил олди ундоши.

(Жим) ج ҳарфи ёзувда ўзидан олдинги ва кейинги ҳарфларга бирикади. Сўз охирида ёки алоҳида ёзганимизда бу ҳарфнинг пастки қисми сатр чизиғидан тушириб ёзилади.

(Жим) ج ҳарфи тўрт хил кўринишли бўлади.

ج ج ج ج

رزج رجح

جرس

اججد

– جبلтоғ

نبج - пишлоқ

دج – бобо, бува

– دارجдевор

جدول– сой

9

ح(Ҳа)

(Ҳа) – араб алифбосининг олтинчи ҳарфи бўлиб, ўзбек тилида унинг ўхшаши йўқ.

Махражи – халқум ўртаси. Жарангсиз ундош ҳамда сирғалувчи ва шовқинли.

(Ҳа) ح ҳарфи ёзувда ўзидан олдинги ва кейинги ҳарфларга қўл беради. Бу ҳарф ҳам (Жим) каби алоҳида ёки сўзнинг охирида ёзилганда جпастки қисми сатр чизиғи тагига туширилиб ёзилади.

(Ҳа) ح ҳарфи тўрт хил кўринишли бўлади.

ح ح ح ح

نحلة

حمر

احبمص وتح

– حبلарқон

رجح – тош

ديدح – темир

– حذاءоёқ

кийими

– حقيبةчемадон

10

خ(Ха)

(Ха) – араб алифбосининг еттинчи ҳарфи

бўлиб, ўзбек тилидаги “х” каби талаффуз қилинади. Махражи – халқумнинг энг юқори қисми.

Жарангсиз ва шовқинли чуқур танглайни орқасидан товуш чиқади.

(Ха) خ ҳарфи ёзувда ўзидан олдинги ва кейинги ҳарфларга қўшилиб ёзила олинадиган ҳарфлардан бири. Бу ҳарф ҳам (Жим) ج ва (Ҳа) حҳарфлари каби алоҳида ёки сўз охирида ёзилганда сатр остига туширилиб ёзилади.

(Ха) خ ҳарфи тўрт хил кўринишли ҳарфларданбиридир.

خ خ خ خ

يخش

ريطةخ

اخطب

زرمخ

11

زبخ – нон

– خريطةкарта

وفرخ – қўзичоқ

ماتخ – узук

ип – خيط

د(Дал)

(Дал) – араб алифбосининг саккизинчи ҳарфи

бўлиб, у ўзбек тилидаги “д” га ўхшаш бўлиб жаранглидир.

Махражи – тил учи ва олдинги икки тепа тишнинг туби. Бу ҳарф танглай олди товуши, тиш ортида талаффуз қилинади.

(Дал) د ҳарфи ёзувда ўзидан кейинги ҳарфга уланмайдиган олти ҳарфдан бири.

(Дал) د ҳарфи икки хил кўринишлидир.

د د د د

لود

دي

ودد

رقد

12

بد – айиқ

– دجاجةтовуқ

ديك - хўроз

– دكانдўкон

– دواءдори

ذ(Зал)

(Зал) – араб алифбосининг тўққизинчи ҳарфи бўлиб, унинг товуши ўзбек тилида йўқ.

Махражи – тилнинг икки тарафи ва олдинги икки устки тишлар ораси. У танглай олди сирғалувчиси, жарангли ва шовқинли.

(Зал) ذ ҳарфини тўғри талаффуз қилиш учун тилни “Са” ث ҳарфининг талаффузи каби бўлиши талаб этилади. Ягона фарқ – товушнинг иштироки.

(Зал) ذ ҳарфи ёзувда ўзидан кейинги ҳарфга уланмайдиган олти ҳарфдан биридир.

(Зал) ذ ҳарфи икки хил кўринишли ҳарф ҳисобланади.

ذ ذ ذ ذ

فخذ

مشعوذ

نافذة

ذئب

13

– ذبابةпашша

بذه – олтин

– ذرةмакажўхори

اعذر – тирсак

– ذيلдум

ر

(Ра) (Ра) – араб алифбосининг ўнинчи ҳарфи бўлиб,

биз ўрганаётган араб тилида ягона титровчи ҳарф саналади. Талаффузи ўзбек тилидаги “р” га ўхшаш, бироқ араб тилидаги (Ра) ر ҳарфи қаттиқроқ ва тил учи титраш билан фарқланади.

Махражи – тил учи ва қисман тил ўртаси. Қаттиқ танглайга урилиб чиқади.

(Ра) ر ҳарфи ўзидан кейинги ҳарфга бирикмай ёзиладиган олти ҳарфдан биридир. Ёзилиши сатр устидан бошланиб, сатр остида тугайди.

(Ра) ر ҳарфи икки хил кўринишда бўлади.

ر ر ر ر

حمار كرة

رسن

أسر

14

– رجلоёқ

– رملқум

– رايةбайроқ

كبةر – тизза

خيصر - арзон

ز(Зай)

(Зай) ز – араб алифбосининг ўн биринчи ҳарфи бўлиб, ўзбек тилидаги “з” каби талаффуз этилади.

(За ёки Зай) жарангли ундош ва шовқинли товушдир.

Махражи – тил учи ва олдинги икки юқори ҳамда пастки тишлар ораси.

(За ёки Зай) ز ҳарфи ҳам ўзидан кейинги ҳарфга уланмайдиган олти ҳарфнинг биридир. У ёзувда сатр устида бошланиб, сатр остида тугайди.

(За ёки Зай) ҳарфи икки хил кўринишдадир. ز ز ز ز

قفاز زرافة

وزم رزج

زر – тугма

قروز – қайиқ

بيبز – майиз

– زبدةсариёғ

تيز - ёғ

15

س(Син)

(Син) – араб алифбосининг ўн иккинчи ҳарфи

бўлиб, ўзбек тилидаги “с” ҳарфи товуши каби талаффуз қилинади.

Махражи – тил учи ҳамда олдинги икки юқори ва остки тишлар ораси. Жарангсиз ундош.

(Син) س ҳарфи ёзувда ўзидан олдинги ва кейинги ҳарфга уланадиган ҳарфлардан ҳисобланади. Алоҳида ёки сўз охирида ёзилганда унинг пастки қисми сатрдан тушириб ёзилади.

(Син) س ҳарфи тўрт хил кўринишда ёзилади.

س س س س

ارممس

سمش

سماعة

أس ف

وقس – бозор

ورس – тўсиқ

– سوطқамчи

سن – тиш

لمس - зина

16

ش(Шин)

(Шин) – араб алифбосининг ўн учинчи ҳарфи

бўлиб, ўзбек тилидаги “ш” товуши каби талаффуз этилади.

(Шин) ش жарангли ва шовқинли ундош. Махражи – тил ўртаси. (Шин) ش ҳарфи ўзидан олдинги ва кейинги

ҳарфларга бирикиши мумкин бўлган ҳарфлардан бўлиб, алоҳида ёки сўз охирида ёзилганда, унинг пастки қисми сатрдан тушириб ёзилади.

(Шин) ش ҳарфи тўрт хил кўринишда бўлади.

ش ش ش ش

كبمش

شقر

اممش

اشفر

اربش – мўйлов

– شرفةбалкон

رعش – соч

عمش – шам

ديدش - қаттиқ

17

ص(Сод)

(Сод) – араб алифбосининг ўн тўртинчи ҳарфи бўлиб, ўзбек тилида бу ҳарфнинг ўхшаши йўқдир.

Талаффузи тил учи пастки тиш тизмасининг ички томонига бир оз тегиб туради. Тилнинг ўртаси қаттиқ танглайга қараб кўтарилади ва ҳаво ўтиши учун тор тирқиш ҳосил қилинади. Аъзоларнинг ана шундай ҳолатида ҳаво сирғалиб “Сод” ص ҳарфи талаффуз қилинади.

Махражи – тилнинг учи ва олдинги икки тиш туби. (Сод) ص ҳарфи танглай олдида талаффуз

қилинувчи, тиш орти сирғалувчиси, жарангли ва шовқинли ундошдир.

(Сод) ص ҳарфи ёзувда ўзидан олдинги ва кейинги ҳарфларга уланадиган ҳарфлар сарасидан. Ёзувда алоҳида ё сўз охирида ёзилганда унинг пастки қисми сатрдан туширилиб ёзилади.

(Сод) ص ҳарфи тўрт хил кўринишдаги ҳарф.

ص ص ص ص

قفص صابون

رقص

اصإج

18

احبص – тонг

بعص – қийин

غريص – кичик

وتص – овоз

وفص - жун

ض(Дзод)

(Дзод) – араб алифбосининг ўн бешинчи ҳарфи бўлиб, ўзбек тилида бу товуш ўхшаши йўқдир. Жарангли, шовқинли ва тиш олди портловчиси. Тил орқасини юмшоқ танглайга тақаган ҳолда талаффуз қилинади.

Махражи – тилнинг ўнг ва чап ёнлари билан остки ҳамда устки озиқ тишлар ораси.

(Дзод) ض ҳарфини тилнинг ўнг томони билан талаффуз қилиш осонроқдир.

(Дзод) ض ҳарфи ёзувда ўзидан олдинги ва кейинги ҳарфларга бирика олади.

Ёзувда алоҳида ё сўз охирида ёзилганда (Дзод) .ҳарфи тўрт хил кўринишда ёзилади ض

ض ض ض ض

منضدة

عضفد

ضرمم

ضوح

19

عيفض – кучсиз

سضر – озиқ тиш

– ضابطофицер

عبض – сиртлон

فيض - меҳмон

ط(То)

(То) – араб алифбосининг ўн олтинчи ҳарфи бўлиб, ўзбек тилида бунинг ўхшаши йўқдир. У жарангсиз, шовқинли ва тиш орти сирғалувчиси. Талаффузи (Дзод) ض ҳарфи каби бўлиб, фақат жарангнинг йўқлиги билан фарқ қилади. Тил учини танглай олдига теккизиб, тилнинг орқа томони юмшоқ танглайдан узоқлашади ва ҳаво орқалишиддат билан чиқарилади. Бурун бўшлиғи йўлаги ёпиқ бўлиши керак.

Махражи – тил учи юқори олд тишлар. (То) ط ҳарфи ёзувда ўзидан олдинги ва

кейинги ҳарфларга бирика олади. (То) ط ҳарфи тўрт хил кўринишдаги

ҳарфлардан бири ҳисобланади. ط ط ط ط

قطار

مشط

بساط

وسطاو

20

– طويلузун

– طفلбола

– طيارةсамолёт

طبيب – шифокор

اشريطب - бўр

ظ(Зо)

(Зо) – араб алифбосининг ўн еттинчи ҳарфи бўлиб, ўзбек тилида ўхшаши йўқдир. Шовқинли,жарангли ва тиш ортидан сирғалиб чиқади. Талаффузи (Сод) ص товуши каби бўлиб, ёлғиз

фарқи (Сод) ص жарангсиз (Зо) ظ ҳарфи эса жарангли ундош ҳисобланади.

Махражи – тилнинг икки тарафи ва олдинги икки устки тишлар орасидир.

(Зо) ظ ҳарфи ўзидан олдинги ва кейинги ҳарфларга уланади.

(Зо) ظ ҳарфи тўрт хил кўринишда келади.

ظ ظ ظ ظ

يظب

محافظ

مظلة

21

فظر – конверт

ظفر – тирноқ

– ظلمةқоронғулик

– ظمآنчанқоқ

- ظلсоя

ع(ъайн)

(ъайн) – араб алифбосининг ўн саккизинчи ҳарфи бўлиб, ўзбек тилида унинг ўхшаши мавжуд эмас.

(ъайн) ع ҳарфи бўғизнинг қаттиқ таранг қилиб, бир оз тўхташидан кейин бирданига нафасни куч билан ташқарига чиқаришда содир бўлади.

Махражи – халқум ўртасидаги портловчи ундош. (ъайн) ع ҳарфи ўзини олдидаги ва ортидаги

дўстига қўл беради яъни уланади. (ъайн) ع ҳарфи ёзувда алоҳида ёки сўз охирида

келганида унинг пастки қисми сатрдан тушириб ёзилади.

(ъайн) ع ҳарфи тўрт хил кўринишлидир.

ع ع ع ع ارشع

لمع

اعشر

عباص

22

نيع – кўз

– عاملишчи

بعن – узум

شع – уя

ودع - душман

غ

(Ғайн) (Ғайн) – араб алифбосининг ўн тўққизинчи

ҳарфи бўлиб, ўзбек тилидаги “ғ” ундоши кабидир. Махражи – халқумнинг энг юқори қисми.

Жарангли ва шовқинли. Чуқур танглайни охиридан чиқади.

(Ғайн) غ ҳарфи ёзувда ўзини олдидаги ва ортидаги дўсти бўлган ҳарфга қўл беради яъни уланади.

(Ғайн) غ ҳарфи алоҳида ёки сўз охиридакелганида унинг пастки қисми сатрдан тушириб ёзилади.

Уни (ъайн) ҳарфидан фарқи тепасида нуқтаси борлигидир.

(Ғайн) غ ҳарфи тўрт хил кўринишдаги ҳарфлардан бири ҳисобланади.

غ غ غ غ

مغرفة

ابغر

صمغ

فارغ

23

– غرفةхона

– غسالةкир ювиш машинаси

– غالқиммат

اصغو – ғаввос

نغص - шох

ف(Фа)

(Фа) – араб алифбосининг йигирманчи ҳарфи бўлиб, ўзбек тилидаги “ф” ҳарфи кабидир. Бироқбизнинг тилимизда “ф” кўпинча “п”га ўхшаб талаффуз қилинади. Араб тилида эса “п” йўқ, шу боис эътиборли бўлиш лозим.

Махражи – олдинги икки устки тиш учи ва остки лабнинг ташқи тарафи, шовқинли ва жарангсиз товуш.

(Фа) ف ҳарфи ёзувда ўзидан олдинги ва кейинги ҳарфга уланадиган ҳарфлардан ҳисобланиб,сатр устида ёзилади.

(Фа) ف ҳарфи тўрт хил кўринишга эга.

ف ف ف ف

سفر

خفاف

قفل

فيس

24

فالح – деҳқон

– فجلредиска

مفح – кўмир

– فصلсинф

кўмиш - فضة

ق(Қоф)

(Қоф) – араб алифбосининг йигирма биринчи ҳарфи бўлиб, ўзбек тилидаги “қ” ундоши каби талаффуз этилади.

Махражи – тилнинг туби билан юқори танглай халқумга яқинроқ бўлади. Жарангсиз бўлиб, ёзувда ўзидан олдинги ва кейинги ҳарфга уланадиган ҳарфлардан ҳисобланади. Уни алоҳида ва сўз охирида сатр чизиғи устидан бошлаб остига юмалоққилиб ёзиш тўғри бўлади.

(Қоф) ق ҳарфи тўрт хил кўринишли ҳарфлардандир.

ق ق ق ق

برتقال

وقدنص

دقر

فقمر

25

قبيح –

хунук

قريب – яқин

– قرنшох

ابقص – қассоб

- قليلоз

ك(Каф)

(Каф) – араб алифбосининг йигирма иккинчи ҳарфи бўлиб, у ўзбек тилидаги “к” каби талаффуз этилади.

Махражи – тилнинг туби (ости) билан юқори танглай. Тилнинг ўртасига яқин ва халқумдан узоқбўлиб, жарангсиздир.

(Каф) ك ҳарфи ёзувда ўзидан олдинги ва кейинги ҳарфга уланади. Сатр устида бўлиб, алоҳида ва охирида кўринишлари бир оз яқин, сўз боши ва ўртаси ҳам ўхшашдир. Алоҳида кўриниши сўз бошида кўринишидан фарқли ҳисобланади.

(Каф) ك ҳарфи тўрт кўринишли ҳарфдир.

ك ك ك كمكنسة

ديك

اكبش

كرة

26

كبري – катта

كيكر – турна

ككع – печеньелар

كيس – халта

فكه - ғор

ل(Лам)

(Лам) – араб алифбосининг йигирма учинчи ҳарфи бўлиб, у ўзбек тилидаги “л” ҳарфига нисбатан юмшоқроқ талаффуз этилади.

Махражи – тилнинг олд қисми ўртасидан учигача бўлган жой. Талаффузда тил учи танглай олдига ёпишиб туради.

(Лам) ل тиш олди танглай ундошидир.

(Лам) ل ҳарфи ёзувда ўзидан олдинги ва кейинги ҳарфларга уланади, ҳамда алоҳида ва сўз охирида келганда сатр остига бироз тушириб ёзилади.

(Лам) ل ҳарфи тўрт хил кўринишлидир.

ل ل ل ل

رجل ليمونة

ملعقة

رجال

27

نلب – сут

– لسانтил

لص – ўғри

زلغ – топишмоқ

- لونранг

م(Мим)

(Мим) – араб алифбосининг йигирма тўртинчи ҳарфи бўлиб, унинг талаффузи ўзбек тилидаги “м” каби бўлади.

Махражи – икки лаб ораси ва бурун товуши. (Мим) م ҳарфи, ёзувда ўзидан олдинги ва

кейинги ҳарфларга уланади, ҳамда алоҳида ёки сўз охирида келганда, унинг якунловчи қисми, сатр чизиғи остига туширилиб ёзилади.

(Мим) م ҳарфи тўрт хил кўринишдадир.

م م م م

كمس

ملح

ترام ملعقة

- مساحةўчирғич

مشمش – ўрик

طرم – ёмғир

اعزم – эчки

ملح - туз

28

ن(Нун)

(Нун) – араб алифбосининг йигирма бешинчи ҳарфи бўлиб, у ўзбек тилидаги “ н” каби талаффузэтилади.

Араб тилида (Мим) م ва (Нун) ن ҳарфлари сирғалувчи бурун яъни ғунна товушлари ҳисобланади.

Махражи – тил учи қуйи қисмидир. (Нун) ن ҳарфи ёзувда ўзидан олдинги ва

кейинги ҳарфларга уланади. Бу ҳарф алоҳида ёки сўз охирида ёзилганда, остки қисми сатр чизиғи тагига туширилиб, ёзилади.

(Нун) ن ҳарфи тўрт хил кўринишлидир.

ن ن ن ن

نملةبنأر

سكني

فنجان

– يفنحориқ

مجن – юлдуз

– نظارةкўзойнак

– نافورةфонтан

مرن - йўлбарс

29

و(Вав)

(Вав) – араб алифбосининг йигирма олтинчи

ҳарфи бўлиб, у ўзбек тилидаги “в” кабидир. Жарангли ва сирғалувчи товуш бўлиб, махражи –икки лабнинг бир оз очилишида содир бўлади.

(Вав) و ҳарфи ёзувда ўзидан кейинги ҳарфга уланмайдиган олти ҳарфдан биридир.

(Вав) و ҳарфи икки хил кўринишлидир.

و و و وورج

وزم

لود

وسادة

شيحو – ваҳший

قرو – барг

– وسطўрта

– وزةғоз

لدو - бола

30

ه(Ҳа)

(Ҳа) – араб алифбосининг йигирма еттинчи ҳарфи бўлиб, у ўзбек тилидаги (масалан: “ҳозир”, “ҳикоя”, “ҳисоб” деган сўзлардаги) “ҳ” товушига ўхшашдир. Бу ҳарфнинг талаффузи, ўта юмшоқ қилиниб, ҳеч қандай тўсиққа учрамасдан, чиқиши керак. Шовқинли ва жарангсиз ҳамда сирғалувчи ундош бўлиб, бу ҳарф – “ҳойи ҳавас” деб ҳам юритилади.

Махражи – халқумнинг энг қуйи қисми яъни ичкарисидир.

(Ҳа) ه ҳарфи ёзувда ўзидан олдинги ва кейинги ҳарфларга уланиб ёзилади.

(Ҳа) ه ҳарфи тўрт хил кўринишлидир.

)ه( ه ه ه

هجهالل و

زهريةوهجو

اتفه – телефон

مره – пирамида

دهده – сассиқпопишак

- هديةсовға

- هواءҳаво

31

ي(Йа)

(Йа) – араб алифбосининг йигирма саккизинчи ҳарфи бўлиб, у ўзбек тилидаги “й” ҳарфига тўғри келади.

Махражи – тил ўртаси рўпарасидаги танглайга тегиши лозим. Ўзи сирғалувчи товушлардан.

(Йа) ي ҳарфи ёзувда, ўзидан олдинги ва кейинги ҳарфларга уланиб, ёзилиши мумкин бўлган ҳарфлардан бири. Алоҳида ёки сўзнинг охирида келганида, бу ҳарфнинг пастки қисми, сатр чизиғи остида бўлади.

ي ى ي ي

دي

ايش

سيكر

سفينة

منيي - ўнг

ارسي – чап

موي – кун

ابسي – қуруқ

فيوسي - мандарин