Οι γεωγραφικές συνέπειες της τουρκικής εισβολής του 1974

ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 201120 ΛΑΤΣΙΑΛΑΤΣΙΑταταΑλέξανδρος-Μιχαήλ Χατζηλύρας

[email protected]

Άλλο ένα ζεστό καλοκαίρι φθάνει στην ταλαί-πωρη Κύπρο μας, θυμίζοντάς μας - για 37η φορά - τα τραγικά γεγονότα της τουρκικής ει-σβολής του Ιουλίου/Αυγούστου 1974. Οι μνήμες μπορεί να μην είναι πλέον νωπές, ωστόσο είναι αρκετά πρόσφατες για να θυμούνται όσοι έζη-σαν τα φοβερά γεγονότα και να μαθαίνουν όσοι γεννήθηκαν μετά, ενώ τα επακόλουθα της άνο-μης και απάνθρωπης εισβολής είναι, δυστυχώς, πολύ καθημερινά, με αποτέλεσμα να μην έχουμε την πολυτέλεια να τα ξεχάσουμε ή, τουλάχιστον, να τα βάλουμε πίσω μας. Ο σκοπός αυτού του άρθρου είναι να αναδείξει, στο μέτρο του δυνα-τού, μία από τις πολλαπλές και δραματικές πτυ-χές της συνεχιζόμενης κατοχής του βόρειου τμή-ματος της Κύπρου.

Οι επιπτώσεις της τουρκικής εισβολής μπο-ρούν να συνοψιστούν σε κτιριακές (εκκλησί-ες/μοναστήρια, νοσοκομεία, ξενοδοχεία, σπί-τια, σχολεία), οικονομικές (αλιεία/γεωργία/κτη-νοτροφία, βιομηχανία/βιοτεχνία/εμπόριο, λα-τομεία/μεταλλεία, λιμάνια/συγκοινωνίες/τουρι-σμός, πλουτοπαραγωγικοί πόροι), περιβαλλο-ντικές (δάση, πανίδα/χλωρίδα, υδάτινοι πόροι), πολιτιστικές (σύληση αρχαιολογικών χώρων και εκκλησιών, παράνομη πώληση εικόνων και εκ-κλησιαστικών σκευών, αυθαίρετη και παράτυπη μετονομασία 202 χωριών/Δήμων και περίπου 21.150 τοπωνυμίων), δημογραφικές (43.000 Τούρκοι στρατιώτες, 58.000 Τ/Κ μετανάστες και 160.000 έποικοι από την Ανατολία) και αν-θρωπιστικές (162.000 Ε/Κ πρόσφυγες, 1.400 αγνοούμενοι και 370 Ε/Κ και 110 Μαρωνίτες εγκλωβισμένοι - από αρχικό σύνολο περίπου 12.300). Με το άρθρο αυτό θα επικεντρωθούμε στη γεωγραφική πτυχή των συνεπειών της τουρ-κικής εισβολής, η οποία, μαζί με τις ανθρωπιστι-κές συνέπειες, είναι ίσως η πιο ουσιαστική.

Η α’ φάση της τουρκικής εισβολής ξεκίνησε στις 20/07/1974. Μέχρι την υπογραφή της συμ-φωνίας κατάπαυσης του πυρός (22/07/1974), οι Τούρκοι εισβολείς είχαν καταλάβει περίπου το 1,65% της έκτασης της Κύπρου (ολόκληρη την Κερύνεια, τμήμα της Λευκωσίας, 14 χωριά και 4 οικισμούς). Στην έκταση αυτή περιλαμβανό-ταν και ο παράνομος τουρκοκυπριακός θύλακας Λευκωσίας-Αγύρτας, που ήδη υπήρχε από τις αρ-

χές του 1964. Μέχρι την επόμενη συμφωνία κα-τάπαυσης του πυρός (30/07/1974), είχαν κα-ταλάβει το 3,64% της Κύπρου (τμήμα του Αγίου Δομετίου, 12 χωριά και 1 οικισμό). Στο τέλος της α’ φάσης της εισβολής (08/08/1974) οι Τούρ-κοι είχαν καταλάβει το 3,93% της Κύπρου (ολό-κληρο τον Καραβά και τη Λάπηθο και 3 χωριά).

Η β’ φάση της τουρκικής εισβολής ξεκίνη-σε στις 14 Αυγούστου 1974. Μέχρι την υπο-γραφή της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός (16/08/1974), οι Αττίλες είχαν καταλάβει το 33,45% της έκτασης της Κύπρου (τμήμα της Αμ-μοχώστου, ολόκληρη την Ακανθού, Κυθρέα, Λεύ-κα, Μόρφου και το Λευκόνοικο, 145 χωριά, 16 οικισμοί). Ωστόσο, οι Αττίλες συνέχισαν να κατα-λαμβάνουν περιοχές μέχρι και τις 28 Αυγούστου (τμήμα της Δερύνειας, 14 χωριά και 7 οικισμοί).

Όσον αφορά την οικιστική έκταση, 28 οικισμοί, 188 χωριά και 10 Δήμοι (+3 ημικατεχόμενοι) εί-ναι κατειλημμένοι από τα τουρκικά στρατεύμα-τα εδώ και 37 ολόκληρα χρόνια. Όσον αφορά τη διοικητική έκταση, τα στοιχεία έχουν ως εξής:

Συνολικά, κατέχεται το 34,85% του εδάφους της Κύπρου (έκταση Κύπρου: 9251,47 Km²). Στις κατεχόμενες περιοχές εμπίπτουν περίπου 399,3 Km² (από σύνολο 782,5 Km²) ακτών, οι οποίες καλύπτουν τη βόρεια πλευρά της Κύ-πρου και τμήματα της ανατολικής και της δυ-τικής πλευράς. Παράλληλα, κατέχονται 396,1 Km² κρατικών δασών (από σύνολο 1635,2 Km²) και οι 17 από τους 55 δασικούς σταθμούς. Πιο συγκεκριμένα, κατέχονται 158 κύρια και δευτε-ρεύοντα κρατικά δάση και 59 κοινοτικά δάση. Παράλληλα, κατέχονται 3 μεταλλεία χαλκού και 32 λατομεία αμμοχάλικα, ασβεστόλιθου, γύψου, άργιλλου, μαρμάρου, πέτρας.

Αναφορικά με τον υδάτινο πλούτο, κατέχονται 3 1/3 υδατοδεξαμενές και 19 υδατοφράκτες, με συνολική χωρητικότητα γύρω στα 19,75 εκα-τομμύρια m³ νερού και τα 6 από τα 9 σημαντι-

κότερα κεφαλόβρυσα της Κύπρου, με ημερήσια απόδοση περίπου 20.560 m³ νερού. Από τους 60 συνολικά ποταμούς της Κύπρου, κατέχονται εξ ολοκλήρου 11 ποταμοί και εν μέρει 17 ποτα-μοί, παράλληλα με δεκάδες αργάκια (ρυάκια), που βρίσκονται κυρίως στη χερσόνησο της Καρ-πασίας και στην οροσειρά του Πενταδακτύλου.

Στον τομέα του πολιτισμού, κατέχονται 27 από τους 50 σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώ-ρους, με σπουδαιότερους αυτούς της Έγκωμης, της Λάμπουσας, της Σαλαμίνας, των Σόλων, των Χύτρων και του ναυαγίου της Κερύνειας. Όσον αφορά τους χώρους λατρείας, κατέχονται συνο-λικά 125 τεμένη και 655 μοναστήρια, εκκλησίες και ξωκλήσια, ως εξής: 624 ελληνορθόδοξες εκ-κλησίες, 13 μαρωνιτικές εκκλησίες, 12 λατινικές εκκλησίες, 2 αρμενορθόδοξες εκκλησίες, 2 αγ-γλικανικές εκκλησίες, 1 αρμενική ευαγγελική εκ-κλησία, 1 πεντηκοστιανή εκκλησία.

Τα 34 μοναστήρια που κατέχονται από τους Τούρκους εισβολείς (28 ελληνορθόδοξα, 3 μα-ρωνιτικά, 1 λατινικό, 1 αρμενορθόδοξα, 1 πα-λαιοημερολογίτικο) είναι ανεκτίμητης ιστορικής και πολιτιστικής αξίας. Δύο από τα ελληνορθόδο-ξα είναι μετόχια της Ιεράς Μονής του Σινά, ενώ τρία είναι μετόχια της Ιεράς Μονής Κύκκου. Τα σημαντικότερα κατεχόμενα ελληνορθόδοξα μο-ναστήρια είναι αυτά του Αποστόλου Βαρνάβα, του Αποστόλου Ανδρέα, του Αγίου Παντελεήμω-νος, της Παναγίας της Αχειροποιήτου και του Αγίου Σπυρίδωνα. Το λατινικό Αββαείο του Μπέλ-λα-Πάις είναι μοναδικό δείγμα γοτθικής αρχιτε-κτονικής σε ολόκληρο το Λεβάντε. Το αρμενικό μοναστήρι του Αγίου Μακαρίου (γνωστό και ως Αρμενομονάστηρο) στη Χαλεύκα ήταν σημαντι-κό κέντρο προσκυνήματος, όχι μόνο για τους Αρ-μένιους, ενώ το μαρωνίτικο μοναστήρι του Προ-φήτη Ηλία υπήρξε πνευματικό φυτώριο των Μα-ρωνιτών της Κύπρου.

Εξίσου σημαντικά είναι και τα κατεχόμενα οχυ-

ρωματικά έργα: τα κάστρα του Αγίου Ιλάρωνα και του Βουφαβέντο, το φρούρια Καντάρας, Κά-στρου, Νιτοβίκλας, Στρογγυλού, και Σιγούρης, τα οχυρά Βουνάρι και Τρούλλια, το κάστρο της Κε-ρύνειας και ο θρυλικός πύργος του Οθέλλου στην Αμμόχωστο• τα περίτεχνα μεσαιωνικά τείχη της Αμμοχώστου (έκταση περίπου 446 σκάλες ή 59,67 εκτάρια, με 10 προμαχώνες, 4 πύργους και 2 πύλες) και, φυσικά, τμήμα των κυκλικών ενετικών τειχών της Λευκωσίας, τα οποία θεω-ρούνται μοναδικά για την αρχιτεκτονική τους και αποτελούν τον πρόδρομο των τειχών της ιταλι-κής πόλης Παλμανόβα. Πιο συγκεκριμένα, από συνολική έκταση 167,93 εκταρίων ή 1255,3 σκάλες, κατέχονται τα 77,64 εκτάρια (46,23%), ενώ στη νεκρή ζώνη βρίσκονται τα 14,63 εκτά-ρια (8,71%)• κατέχονται οι 5 από τους 11 προ-μαχώνες της πόλης και η Πύλη Κερύνειας, ενώ ο προμαχώνας Flatro και η Πύλη Πάφου βρίσκο-νται στη νεκρή ζώνη.

Τέλος, να αναφέρουμε πως η νεκρή ζώνη, η οποία εφάπτεται της γραμμής καταπαύσεως του πυρός, ξεκινά από το θύλακα των Κοκκίνων και την περιοχή του Πύργου Τηλλυρίας και, μέσω της Λευκωσίας, εκτείνεται μέχρι και τα Κοκκινοχώ-ρια - με εξαίρεση το τμήμα που εφάπτεται με τα βόρεια όρια της Βρετανικής Βάσης Δεκέλειας. Αναλυτικότερα, έχει μήκος γύρω στα 182 Km, πλάτος που κυμαίνεται από 3,3 m (εντός των τει-χών Λευκωσία) μέχρι και 7,5 Km (περιοχή Αθηέ-νου) και έκταση 242,23 Km². Όσον αφορά τη δι-οικητική έκταση, διέρχεται συνολικά από 49 χω-ριά και 10 Δήμους, εκ των οποίων 30 χωριά και 6 Δήμοι ΔΕΝ είναι κατεχόμενοι και 3 Δήμοι εί-ναι ημικατεχόμενοι, ενώ όσον αφορά την οικιστι-κή περιοχή, 9 χωριά και 1 Δήμος, βρίσκονται εξ ολοκλήρου εντός της νεκρής ζώνης (Άγιος Γεώρ-γιος Λεύκας, Άγιος Ιωάννης Σελέμανι, Άγιος Νικό-λαος Λεύκας, ΑΘΗΕΝΟΥ, Βαρίσια, Δένεια, Μάμ-μαρι, Πετροφάνι, Πύλα και Τρούλλοι, πληθυσμός: 8.030 το 2001), όπως επίσης και τμήματα του χωριού Λύμπια και των Δήμων Αγίου Δομετίου, Δερύνειας, Έγκωμης και Λευκωσίας. Εντός της νεκρής ζώνης βρίσκεται και το εγκαταλελειμμέ-νο σήμερα Διεθνές Αεροδρόμιο Λευκωσίας, το οποίο λειτουργεί ως αρχηγείο της ειρηνευτικής δύναμης της UNFICYP.

ΕΠΑΡΧΙΑ Πλήρως κατεχόμενα Εν μέρει κατεχόμενα Κατεχόμενη έκταση Επαρχία Λευκωσίας 37 ( 35 χωριά, 2 Δήμοι) 36 (32 χωριά, 4 Δήμοι) 769,94 Km² Επαρχία Αμμοχώστου 88 ( 85 χωριά, 3 Δήμοι) 6 ( 4 χωριά, 2 Δήμοι) 1734,71 Km² Επαρχία Λάρνακας 3 ( 3 χωριά) 3 ( 2 χωριά, 1 Δήμος) 78,80 Km² Επαρχία Κερύνειας 47 ( 44 χωριά, 3 Δήμοι) Δ/Υ 640,84 Km² ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΗ ΚΥΠΡΟΣ 175 (167 χωριά, 8 Δήμοι) 45 (38 χωριά, 7 Δήμοι) 3224,29 Km²

ΟΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΕΙΣβΟΛΗΣ ΤΟΥ 1974

Αρθρογραφία

GINGER