This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
The Official Organ Democratic Party of Kurdistan - I ran
یەکێک و سیاسی فەلسەفەی گرینگەکانی پرسە لە یەکێک بوونی دروســت مۆدێڕن، جیهانی چەمکەکانی سه ره کیترین لە پێویستی ئـــازاد دێــمــوکــرات و کۆمەڵگه ی مەدەنییه . کۆمەڵگای مەدەنی خەباتی کە هەیە فکری و فەرهەنگی پێشزەمینەی بە له بواره جۆراوجۆره کان دا پێکی دێنێ. یه کێک له پێویستییە گرنگ سیاسیی وشیاری ئاگایی و مــه ده نــی، خه باتی به نرخه کانی و
کۆمه ڵگه یه .گوتارێک ساڵێکه چه ند مــاوه ی کوردستان رۆژهــه اڵتــی له فه زای سیاسی و رووناکبیری کوردستان دا کێشاوه ، به سه ر باڵی چوارچێوه ی له کۆمه اڵیه تییه مه ده نی و خه باتی گوتاری ئه ویش کۆمه ڵێک رێکخراو و ئین جی ئۆی تایبەت بە ژینگه پارێزان، ژنان، داکۆکیکەرانی مافی مرۆڤ،
خوێندکاران و کرێکاران و هتد. پارێزگاری له ژینگه و شکاندنی چەکە ڕاوییه کان، کۆڕو کۆبوونه وه و چاالکیی هونه ریی ، له دیفاع ژنان و پێشێلکراوه کانی مافه له باسکردن جۆراوجۆر، رووناکبیریی فه رهه نگی و که مه ده نییه ی خه باته لەو بەشێکن ماده هۆشبه ره کان، له گه ڵ به ربه ره کانیی مرۆڤ، مافی ره نگه ئه وه ی له گه ڵ ده گرێ. خه ریکه شکڵ به خۆشییه وه کوردستان رۆژهه اڵتی له ئه مڕۆ هێندێک له و بوارانه به هۆی رێگریی ده زگا سه رکوتکه ره کانی کۆماری ئیسالمی زۆر ئاکتیڤ کوردستان خەڵکی فه رهه نگیی که لتووری و پێگه یشتوویی و سیاسی وشیاریی به اڵم نه بن ، باگراوه نده نه ته وه ییه دەوڵەمەندەکه خه ڵکی رۆژهه اڵتی کوردستان هه یانه، ئەوەندە و ئه و جێگای هیوا و گەشبینییە کە چاوەروانیی ئەوەی لێ دەکرێ له داهاتوویه کی نزیکدا خه ڵک هێندێک له وەرگرتن بە سوود و بکه ن به شداری مه ده نییه کان دا له حه ره که ته به رفراوانتر له بەرینتر داخوازی گەورەتر و حه ره که تی هێنانە گۆری بۆ بوار تایبه ت ، هه ڵ و مه جالی
کۆمه ڵگه دا بڕه خسێنن.
خه باتی مه ده نی، دیوێکی دیکه ی خه باتی سیاسی، نه ته وه یی،که لتووریڕێزدانان بە دەسەالتدارەتی پابەندڕاگرتنی سیستەمێکی گرنگەکانی ئەهرۆمە لە یەکێک بۆ ماف و ئازادییەکانی خەڵک، هەروەها یەکێک لە هۆیەکانی بیدەنگ و بێهەلوێست نەبوونی کۆمەڵگە لە ئاست سەرەڕۆیی دەسەالتێکی سیاسی له هه ر واڵتێک دا، لەمەیداندا بوون و گەشەی خه باتی مه ده نییە. لە خۆرا نییە دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمی بە جاوێکی دوژمنانە سەیری ئەو حه ره که تانه له رۆژهه اڵتی کوردستان دەکا، زۆر جار ره خنه گرتنی چاالکان و به ئیسالمی، له حکوومه ت و سیاسه ته کانی کۆماری رێکخه رانی حه ره که ته مه ده نییه کان بــه رده وام و ده کا تۆمه تبار خودا« له گه ڵ »شه ڕ و نه ته وه یی » ته ناهیی له گه ڵ »دژایه تی
بەرەورووی گوشار، هه ڕه شه و زیندان و حوکمی ناڕه وایان دەکاتەوە. ئه وه تا به ڕێز محه ممه د سدیق که بوودوه ند، وه ک هێمای خه باتی مه ده نی و که سایه تییه کی پێشه نگ له داکۆکی لە مافه کانی مرۆڤی کورد له رۆژهه اڵتی کوردستان، به بڕیاری به رپرسانی پایه به رزی وه زاره تی ئیتالعاتی کۆماری ئیسالمی ، سزای ١١ سال زیندانی بۆ بڕاوه ته وه که من بۆ ئه مه ده ڵێ به ڕێزیان دیاره مرۆڤ. مافی مه ده نیی چاالکێکی بۆ سزایه قورسترین
که مترین سزایه له پێناو ئازادی و مافی مرۆڤ له ئێران دا!***
رووبــه ڕوو بۆ ده رفه تیان کوردستان سیاسییه کانی حیزبه دا ئیستا كاتی له ئه گه ر بوونه وه ی راسته وخۆ له گه ڵ رێژێمی کۆماری ئیسالمی دا نیه یا ئەم دەرفەتە زۆر بەرتەسکە، خه باتی مه ده نیی چین و توێژه کانی کۆمه ڵگه له گه ڵ داموده زگا سه رکوتکه ره کانی ئه و رێژیمه وتوێژه کان و هه مووچین ده توانن چاالکان و بکاته وه پڕ راده یه ک تا بۆشاییه ئه م ده توانێ پێکهاته جیاوازه کانی نێو کۆمه ڵگه وه ک ژنان، الوان، مامۆستایان، خوێندکاران کرێکاران و هتد له رێکخراو و ئێن جی ئۆی تایبه ت به خۆیان دا له سه ر بنه مای سه رپێچی و )نا( گوتن به سیاسه ته کانی ده سه اڵت رێک بخه ن و هانیان بده ن بۆ رووبه رووبوونه وه له گه ڵ سیاسه تی په راوێز خستن و و پێشێل کردنی ئاشکرای مافی مرۆڤ و سەرەتاییترین مافەکانی هەر کام
لەو چین و توێژانە. بۆ نموونه ئه وه ی له ساڵی ١٣٩٢ له مه ریوان رووی دا- لەبەرکردنی جلوبەرگی ژنانه وه ک سزایه ک بۆ پێاویکی تاوانبار لە الیەن کاربەدەستانی کۆماری ئیسالمییەوە و گێڕانی بەناو شار دا - هیچ حاشای لێ ناکرێ کە سووکایەتییەکی ئاشکرای دەسەاڵت و سیستمی قەزایی کۆماری ئیسالمی بە ژن بوو. به اڵم ئه و کرده وه یه له گه ڵ ناڕه زایه تیی به رینی چاالکانی مه ده نی رووبه ڕوو بۆوه و ته نانه ت پاشەکشه یان به و هه ڵوێسته ی به رپرسانی رێژیم کرد. هه ر دوای ئه و حه ره که ته ئێعترازییه بوو »ناوەندی کاروباری ژنان و بنەماڵە »کە ناوەندێکی سەر بە دەزگای سەرکۆماریی رێژێمی ئیسالمیی ئێرانە، لە راگەیەندراوێکدا رایگەیاند کە گێڕانی پیاوێک بە لیباسی ژنانەوە لە شاری مەریوان، به کارێکی ناشایست و گه وجانه ی ده زانن و کارەیان ئەو بەهۆی کــردوە ئه و شــاره پۆلیسی لە ــان داوای دەکــەن و مـەحکوومی ئــەوان روونکردنەوە بدەن. هەروەها لە الیەن چه ند نوێنەری مەجلیسی شوڕای ئیسالمییشەوە ئه م
کاره ی پۆلیس مەحکووم کرا. ئه و جۆره لێدوان و روونکردنه وانه ی ده سه اڵت ، چ بۆ هێورکردنه وه ی وه زعه که بووبن و چ بۆ پێشگیری له دووپاتبوونه وه ی کرده وه ی له م چه شنه ، یه ک ڕاستی ده گه یه نن که حه ره که تی سه رکوتکه ر ده سه اڵتی به پاشه کشه بوار دا هێندێک له جگه له وه ی مه ده نیانه ، ئێعترازی و له گه ڵ له پێوه ندیی ئاستی رۆشنبیریی کۆمه ڵگه بردنە سەری له سه ر ده کا ، شوێندانه ریشه
پرسه جۆراوجۆره کان دا. له م پێوه ندییه دا پێویستە حیزبه سیاسییە کانی کوردستانیش پاڵپشت ، هانده ر و هاوکار و یارمه تیده ری گەشەکردنی به ستێنی حه ره که تی مه ده نی له رۆژهه اڵتی کوردستان بن. هاوده نگی و هاوکاری له گه ڵ خەباتی مەدەنی و ئەکتەرانی نیو ئەو خەباتە، دەبێتە هۆی ئەوە ژمارەیەکی هەرچی زیاتری خەڵک بێنە نیو حەرەکەتە مەدەنییەکان و، بێتەفاوەتی و بێهەلوێستی لە ئاست ستەم و زۆرداری و سەرکوتی هاوزمانان و هاونیشتمانان و بێمافییەکان و هەالواردنەکان، لەوەی دەبێتە هۆی نێو جموجۆڵە مەدەنییەکان. ئەمە جگە بە هاتن بۆ بدا جێگای خۆی و ئازادیخوازی شارستانی، ڕوخساری کۆمەڵگە، و خەڵک زیندوویی و وشیاربوونەوە ئاشتیخوازانەی خەڵکی کوردستان و ناوەرۆکی سەردەمیانە و پێشکەوتوانەی داخوازەکانیان حەرەکەتەکانی سەرکوتکردنی و دەربکەوێ باشتر جیهان، خەڵکی بۆ و ئێران خەلکی بۆ خەڵکی کوردستان، بۆ کۆماری ئیسالمی، دژوارتر و پڕتێچووتر بێت. لە الیەکی دیکەشەوە کۆمه ڵگه له ڕووی مەدەنییەت و عەقڵییەت و ڕۆشنبیرییەوە زیاتر پێش دەکەوێ و ژیرانەتر
بەرەوڕووی قه یرانە کۆمه اڵیه تییه کان دەبێتەوە.
گەشە کردنی خه باتی مه ده نی له ڕۆژهه اڵتی کوردستان
حكوومەتەكان ئەم حكوومەتانەن كە که س خۆی تێدا بە بێگانە نه یه ته به رچاو. شایانی باسه چه ند ڕۆژ له وه پێش له باڵوێزخانه ی فه رانسه میداڵی شانازیی » شوالیه ›ی فه ڕانسه به مه حموود ده وڵه ت ئابادی کۆماری ئوسولگه رانی تووڕه یی هۆی بووه ئه وه ش به خشراو،
ئیسالمی.
له ڕێوڕه سمێک دا لە ژێرناوی » بانه به درێژایی مێژوو« له شاری بانە بە به شداریی ژماره یه ک له نووسەران و ئه دیبان رێز له نووسه رو مێژوونووس محه ممه دره وف ته وه كولی نرا.
له زۆر ژماره یه کی به به شداریی که رێوڕه سمه دا له و ئه دیبان و نووسه رانی کورد له شارەکانی سەقز، سنە، مەریوان، کوردستان دیکه ی شاری چەندین مەهابادو سەردەشت، ئەحمەد وه ک نووسه رانی له کۆمه ڵێک له الیه ن به ڕێوه چوو، حەیدەری، فەتاح ئەمین زادە، حامید کاویان و سدیق کەریم پوور شاری مێژوو جوغرافیاو ئاسەوارناسی، ئابووری، له باس
بانه کرا.ڕەئوف محەممەد نووسه ر کۆبوونه وه یه دا له و هه ر تەوەکولی باسی لە پێشینەی کوردو ڕەوتی ئیستای لە ناوچەکە کرد و پاشان له وحی رێزلێنان پێشکێش به و نووسه ره کراو له درێژه ش دا لە الیەن ئەنجومەنەکان و کەسایەتییە کۆمەاڵیەتی و ئیدارییەکان و کار بەدەستانی بانەوه به پێشکێش کردنی چه پکه
گوڵ ڕێز له موحەممەد ڕەئوف تەوەکولی گیرا.
خه ڵکی کوردی وه رزشکاری ڕۆسته می، کیانووش جیهانییه کانی پێشبڕکێ له ئێران نوێنه ری کرماشان و
کێش هه ڵگری میدانی زێڕی ئه و کێبرکێیانه ی هێنایه وه .کیلۆ ٣٩١ کێشی به رزکردنه وه ی به ڕۆسته می کیانووش له کۆی دوو حه ڕه که ت دا توانی میدالی زێڕی ئه و کێبرکێیانه بباته وه و له سه ر سه کۆی یه که می جیهان جێ بگرێ. ڕۆسته می له حاڵێکدا پێی نایه ئه و پێشبڕکێیانه له قه زاقستان که به هه موو هیواو هۆمێدی ئێران داده نراو دواجار توانی میداڵێ زێڕی ئه و
پێشبڕکێیانه بباته وه .ئه و وه رزشکاره کورده دوای وه ده ستهێنانی میداڵی زێڕی کۆماری ڕه نگی ده نگ و له توندی ره خنه ت پێشبڕکێیانه ئه و ئه و ڕاسته وخۆی باڵونه کردنه وه ی به سه باره ت ئیسالمی
کێبرکێیانه و پشتگوێ خستنی ئه و وه رزشکارانه گرت.کیانووش ڕۆسته می ده ڵێ ده نگ و ڕه نگی کۆماری ئیسالمی زیاتر بایه خ به تۆپێن ده داو وه رزشه کانی دیکه پشتگوێ ده خاو
ئه وه ش له ئه نگیزه ی وه رزشکاران و دڵخۆشیی ئه وان به ئاکامی هه وڵه کانیان ده دا.
دەوڵەت ئابادی: »30 ساڵە له واڵتی خۆم بێگانه م و هه ست به نامۆیی ده که م!«
رێزلێنان له محه ممه دره وف ته وه كولی ، نووسه رو مێژوونووس له شاری بانه
و فێمینیزم هەروا بە چارەسەرنەكراوی ماوەتەوە. )4(ئێستا:
سه ره ڕای ئەوەی نەتەوەگەرایی كوردی تا ئێستا .1پانتاییەكی تەواو پیاوانە و پیاوساالری هەبووە؛
سه ره ڕای ئەوەی ئەزموونی جیهانی نیشان ده دا .2وەدەسهێنانی بەدوای بــەردەوام که پیاوانە ناسیۆنالیزمی به ده ســه اڵت كەڵكی بۆ گه یشتن بــووە، دەســەاڵت بۆخۆی
ئامرازیی لە ژن وەرگرتووە و دواتر ناردوویەتەوە ماڵێ ؛یەكسانیی و ژن مەسەلەی ئــەوەی ــه ره ڕای سـ .٣ڕەگەزیی هەرگیز بەڕاستی گرینگی سەرەكی و هاوتەریب بۆ
ماركسیزم ـ لینینیزم هەیە؟لینینزم و ماركسیزم ئاباڵخی: د.ئەحمد ئەو سەرچاوانەن كە لە سەرەتاوە منی پەلكێش كردووە بۆ گەڕانی زیاتر و قوڵبونەوەی زیاتر ڕێبازە. فەلسەفە و بەو بوونیش پــەروەردە و ڕۆشنبیرییەوە ڕووی لە لینینزم و ماركسیزم ئەیكاتە خاوەنی و ئەكات دەوڵەمەندتر مرۆڤ بــەرەنــگــاربــوونــەوەی بــۆ بــاش باكگراوندێكی ئەگەر سەلەفیەت. و مەزهەبی و كۆنپارێزی لێی بێگومان مەگەر پێكرد وا دەستی كەسێك هەر وەرناگێڕێتەوە. ئەگینا نەبووبێ، حاڵی هەڵبژێری، چــەپ كە ئەكات لێ وات ئەمەش چەپ بوون پێوەندیی بە باری دارایی تاكەوە نییە، بەڵكو بەڕای من هەر وەك لە پێشەكی دوا هەستانەوەیەكی »بــەرەو )كتێبی وەرگێڕانمدا ســەر لە نوێی چــەپ«( ئــامــاژەم پێ كــردووە، لە بكات بە چەوساندنەوە هەركەسێك هەست ڕووی فكری، سیاسی، كۆمەاڵیەتی، ئابووری و هەرشێوازێكی دیكەی چەوساندنەوە، هەستێكی و بوونەوە نوێ و گۆڕین بۆ شۆڕشگێڕانەی كۆمەاڵیەتی چەقبەستوویی دژی وەستانەوە ئەو كەسە ئەوا بوو، تێدا خولقا و شارستانی چەپە، بۆیە هەر چەپم و هەر چەپیش ئەبم و هەر نووسینی یان وەرگێڕان بۆ دەستبردنم ئەگرێت. ســەرچــاوە لـــەوەوە هــەر بابەتێكیش چەپدا هــزری بــواری لە كە بەرهەمانەش ئەو
هاوڕێ بۆ نامەیەك 1ـ بریتین: وەرمگێڕاون ئـــافـــرەت لە ـ ڕۆڵـــی لــیــنــیــن، 2 ـ نــووســیــنــی: ـ ئەلف و بێ ی لینین، ٣ ـ نووسینی: كۆمەڵدا كۆمۆنیستی ـ نووسینی: برژنسكی و 4 ـ بەرەو هەستانەوەیەكی سەر لە نوێی چەپـ نووسینی:
موفتیزاده ئه حمه دی مه رحوم خۆی كاتی دوای ئازادكرانی له زیندان، به فه رمی ده ست سیاسی كــاری له خــوی كێشانه وه ی كــار له كرد خــۆی په یڕه وانی له داواشــی راگه یاند و كاری ئیستاش تا كه نه كه ن سیاسی كــاری سیاسی ناكه ن!. ئه م كاره ی موفتیزاده ئه گه رچی خـــوی و ســـه ر ــه وه ــای ــن ــێ ه زۆری ــه ی ــنـ ره خـالیه نگرانی ته نیا ئه مرۆ به اڵم رێكخراوه كه ی ، زیاد ناكه ن، كاری سیاسی كه نین پیاوه ئه م له تویژ و زیاد له ریكخراو و... زیاد له خه ڵكێك هه ن كه كاری سیاسیه یان وه ال ناوه و نایانه وێ باجی چاالكیی سیاسی بده ن و تووشی چاره نووسی ئه و سه دان هاواڵتییه سیاسیه ی بن كه له )٣0( ساڵی رابردوودا تووشی بوون . چاالكییه كان له ئێرانی ئێستادا زیاتر گواستراونه ته وه بۆ حه وزه ی كه لتوری ، كۆمه الیه تی و
ژینگه پارێزی و.... دوور له حه وزه ی سیاسی .تاراوگه بۆ یا راونراون ئێستادا كاری سیاسی ده كه ن، له ئه وانه ی پالپێوه نراون بۆ زیندان، له ئێستادا ئێران، ته نیا والتێكه كه چاالكی یا سیاسی تیادا ئه نجام نادریت. چاالكیی سیاسی و درێژه دانی گواستراته وه سیاسی تۆمه تی به ئه وكه سانه ی سیاسی و زیندانیانی زیندان و نێو بۆ له زیندان دان. ئه مه ش وایكردوه پرۆسه ی كاری سیاسی له دابه زینی له تا پێكهێنانی كۆمه ڵگایه كی خاڵی تا ئاستی نه مانی و بــه رده وام دا بێت خواستی سیاسی و جووڵه ی سیاسی . به جۆرێك كه ئێستا حكومه ت حاشا له وه ده كات خه ڵك خواستی سیاسی جیاوازیان له خواستی حكوومه تی ئاستی دابه زینی به به سه رنجدان هه بێت. گیراوی سیاسیان هه بێت و كاری سیاسی تا نه بوونی ، به شێك له بیروڕای گشتی ئیرانیش باوه ڕیان به و لێدوانه ی سیستم هێناوه كه له ئێران ئه وه ی هه یه زیندانی سیاسی
نیه ، به ڵكوو گیراوانی كێشه كۆمه اڵیه تییه كانن!زیندانیانی سه ر له میدیا سه رنجی زۆرترین دوایــی ، سااڵنه ی له م سیاسی به هۆی كار و چاالكییه كانیان بووه ، له م ناوه زیندانیان سیاسیی محه مه د هاتنی وه دنگ بیستراوه . لێ هاتنیان وه ده نگ زۆرترین كورد ئیحسان كه مانگه ر و فــه رزاد مه عاریفی ، شێركو كه بودوه ند، سه دیق ئاستی تا كورد سیاسیی زیندانی ده یان شه ریفی و.... كه ماڵ فه تاحی و چاالكی بۆ پشتگیری له پرسه كانی كورد له ده ره وه ی زیندان، له و سااڵنه
زیندوترین چاالكی ئه م كۆمه لگایه بوون.ئه وه ی له زیندانیانی سیاسی ده بینرێت ئازایه تییه له زیندان، ئه مه ش وایكردوه زۆر كه س، گیراوان به ئازادتر بزانن له هاواڵتیانی ده ره وه ی زیندانه كان. ئه م قسه راستییه كی تیدایه چونكه ئه و ئازایه تیه ی گیراوان هه ر سیاسی . كاری له نیانه زیندان ده ره وه ی ئازادبووه كانی هه یانه ، ئه مه ش وایكردوه میدیای ئێرانی ئه وه نده چاالكی گیراوانی سیاسی باڵو ده كاته وه به هه مان راده ش خاڵییه له باڵوكردنه وه ی چاالكیی سیاسی
ئه وانه ی له ده ره وه ی زیندان دان!له ژێر ئه م ته وژمه له بیركردنه وه یه سه باره ت به چاالكی سیاسی له ئێستادا زیندانیانی سیاسی له پرۆسه ی سیاسی ویشكێندراو، زۆرترین بــه رده وام دا باجدانیكی له ئه وان نه ك هه ر ده بێت له سه ره ، روانینیان بن، ده بێت زیندوكردنه وه ی ئه م كه رته ش بن كه حكوومه ت كار له سه ر
ویشكاندنی ده كات.زۆرترین ئــه وه ی گــه ل له كــورد سیاسیی زیندانیانی نـــاوه دا لــه م له دژایه تی تا البــه ال تۆمه تی زۆر به ســه ره و له هه واڵیان سانسۆری گهڵ خودا له زیندان خراون كه له نێو زیندانیانی سیاسی ئێران توێژیكی زیندوو و چاالكی ئه م كۆمه ڵگایه ن. توێژیك ئه گه رچی حكوومه تی کۆماری ئیسالمی له كۆمه لگادا الڵبوونێكی گه وره ی به رهه مهێناوه، به اڵم نه یتوانیوه خواست و چاالكیی زیندانیانی سیاسی دابمركێنێته وه كه ئه مه ش ملنه دانه له كۆمه ڵگا بێده نگی و الڵبون په ره پێدانی له سه ر به سیستمیك كه كار خواستی له كۆمه ڵگا خاڵیكردنه وه ی له بووه سه ركه وتووش ده كــات و
سیاسی .بیست له زیاتر شه ریفی و كه مال چاالكیانه له م دواییش نموونه ی ده ركردنی به ئێران باشووری زیندانه كانی له كورد سیاسی زیندانی مه حكوومكردنی كۆبانێ و شاری بۆ خۆیان پشتگیری باڵوكراوه یه ك هێرشی داعش بۆ سه ر ئه م شاره ده ربری . شه ریفی و هاورێیه كانی به رۆژهــه اڵت سه ركه وتن« و« تا دروشمی »نه سره وتن به رزكردنه وه ی یه كبگرن« و ئاگرتیپه ردانی ئاالی داعش له زیندان و به میدیایی كردنی له نێوخۆی زیندانه وه پێمان ده ڵێن ئه وان زیندوون و ته سلیمی ئه م فه زا
نوستووه نه بوون كه باڵی به سه ر واڵت دا كیشاوه .له ئێستای زیندانه كانی ئێران و به پێی ئاماری چاالكانی مافی مرۆڤ ریژه یه )52( له و كــوردن، ئێران سیاسیی زیندانیانی )40(ی ســه دا له 100 له زیاتر براوه ته وه ، بۆ ئێعدامیان سزای كورد سیاسیی زیندانی زیندانی له سیداره دراون. )٣0( زیندانیی سیاسی سزای هه تا هه تاییان دریژماوه ی نه خۆشیی توشی كورد زیندانیی )40( بــڕاوه تــه وه . بۆیان سیاسیی زیندانیی ئیران زیندانه كانی هه موو له هاتوون. بێ چاره سه ر
كوردی لێیه .
زیندانیانی چاالك له كۆمه لگایه كی بێده نگ!
خالید محه ممه دزاده
عومه ر باڵه کی
شەڕی یەکەمی جیهانی کە لە ساڵی 1٩14 ز بە دوای تیرۆری جێ نشینی ئیمپڕاتوڕی »ئۆتریش مجارستان« لە واڵتی »بۆسنی« ڕووی دا و لە ماوەیەکی کەم وکورت دا تەواوی خاکی ئوروپا و گرتەوە و ئەفریقای ئاسیا و لە بەرچاو بەشێکی چوار ساڵی خایاند و بە پێی هەڵسەنگاندنێک کە کراوە دوو میلیۆن کەس لەو شەڕە دا کوژراو و کەسی میلیۆن بیست ــوون و ب بێ سەر وشوێن دیکەش نقوستان و بریندار بوون و زیانێکی ماڵی
زۆری لێ کەوتەوە کە لە ئەژمار نایە . لــە ســاڵــەکــانــی کــۆتــایــی شـــەڕ ، واڵتــانــی ــەڕ نــەقــشــەی ســـەرکـــەوتـــوو لــە بــەرەکــانــی شـسیاسی نوێ یان بۆ دونیا بە تایبەتی ڕۆژهەاڵتی ئەو خاکی دابەشکردنی بە کێشا و نــاوەڕاســت ئیمپڕاتوریە تانەی کە لە شەڕ دا تێک شکا بوون بە چەندین واڵتی دیکە وەک ئەرمەنستان ، سووریە ، سودان ، میسر ، عەرەبستان ، ئیسرائیل ، عێراق ، مەغریب و لیبیا لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست دروست بوون و سنووری سیاسییان بۆ دەست نیشان کرا. بڕگەکانی پێی بە واڵتانە ئەو کە ئەوە دا لەگەڵ لەو کە بوون دروســت »سیڤەر« پەیماننامەی پەیماننامەیە دا کوردستان لە فەسڵی سێهەم پێش بۆ ناوی هاتووە و سنووری جوگرافیایی ئەوانە دیتمان و هەروەکی بــەاڵم کــراوە، دەست نیشان بە پەیماننامەیە دا لەو کــوردی بەشی دەزانین فــەرامــۆشــی ســپــیــردرا . ئــەگــەر شــەڕی یەکەمی بــەڕێــوەچــوونــی کــاتــی لــە ســـەرەتـــا دا و جیهانی شەڕەکە دا نەهامەتی و ماڵوێرانی بۆ مرۆڤایەتی بە دیاری هێنا و دوای شەڕ بوو بە ڕزگاری دەری ئیمپڕاتوڕی و دەســتــی لــەژێــر نــەتــەوە چەندین بوون بــاو ــەردەم دا سـ لــەو کە ئیستعمارگەری دەوڵەتانەمان ئەو ناوی ســەرەوە لە هەروەکی هێنا کە بە هۆی دابەشکردنی خاکی ئیمپڕاتوری توانیان نەتەوانە ئەو دەوڵەت و بوون و دایک لە دەسەاڵت و حوکمی سیاسی خۆیان دابمەزرێنن و ــواری ب لــە دنیا پێشکەوتنی ڕەوتـــی پێ بە پێی
زانست و زمان و ئابووری و کلتوردا بچنە پێش . ــێ ورد ئــــەوەی لـــێـــرەدا جــێــگــای ســرنــج و لـهەل ومەرجی لە کــورد کە ئەوەیە بوونەوەیە ڕێی یا بسەلمێنێ خۆی نەیتوانی یا ئەوکات دا ــەو هەلە کە ــاروان ــەو ک ل ــەدرا ، هــەر بۆیە نـ پــێ لە نـــەک کـــورد ــەوت . ــ ک پــێــش وەدوا هــاتــبــوو شەڕی یەکەمی جیهانی دا قازانجی نەکرد بەڵکو ئەو تایبەتی بە دەستی دا لە هەشی بوو ئــەوەی
عوسمانی ئیمپڕاتوری دەسەاڵتی لەژێر خاکەی دابـــوو بــەســەر ســێ بەشی دیــکــە دا دابــەش بــوو کورد ماڵوێرانی کــوێــرەوەری و کاتە وە لــەو و دەستی پێ کرد ، چونکە ئەگەر بە هەڵسه نگاندن و شــەڕی هەڵگیرسانی پــێــش بــێــت لێکۆڵینەوە بەشە ئــەو تایبەتی بە کــورد جیهانی یەکەمی لەژێر دەسەاڵتی ئیمپڕاتوریەتی عوسمانی دابوو دوای کە کاتەی لــەو بــوو زۆرباشتر وەزعــی پێی بە بــوو . دابــەش ئیمپڕاتوریە ئەو شەڕەکە نەتەوە ئەو سەردەم کورد وەک بەڵگەنامەکانی سیاسی کیانێکی هەرچەند پێداهێنرابوو دانــی لەالیەن کــوردســتــان بــەاڵم نــەبــووە یەکپارچە دەچوون و بەڕێوە میرنشین دەوڵــەت و چەندین لە ڕاستی دا هیچ سنوورێکی دەستکرد لە نێوان کوردستان خەڵکی نەبووەو کوردستان خاکی کوێستانیان گــەرمــێــن و بەربەستێک هیچ بــێ ــان ــەتــی خــۆی ــکــای ــزی دەکــــــرد و خــزمــایــەتــی و نبوونی شەڕی ــەواو ت دوای بــەاڵم پــەرە پــێــدەدا . کوردستان خاکی هەرچەند جیهانی یەکەمی ڕاســتــە وخــۆی مــەیــدانــی جەنگی نــەکــەوتــەبــووە
بە بەشێک ئەوە الیەنەکانی شەڕ، بەاڵم بەهۆی مــەزەنــدە عوسمانی ئیمپڕاتوریەتی خاکی لــە فەرانسە وە بریتانیا و لەالیەن هەربۆیە دەکــرا لەئاکام دا نیشتەجێ بوو. لێ سپای داگیر کرا و نێودەوڵەتی ڕێــکــەوتــن نــامــەی چــەنــدیــن بەپێی ئیمپڕاتوری دەسەاڵتی ژێر کوردستانی خاکی »سایکس پیکۆ« ڕێکەوتن نامەی وەک عوسمانی 1٩16 - »سیڤەر« 1٩20 - »لۆزان« 1٩2٣ پارچه بە بــوو ــرده وه ک بە پارچه کــرا و و کوردستان دەسەاڵتە ئەو تەنانەت لێكدابڕا و چوارپارچە و ئیمپڕاتوریەتی لە ئیدارەیی و خۆبەڕێوەبەری کە عــوســمــانــی دا هــەیــبــوو ئــەویــشــی لـــەدەســـت دا و ــازە دروســتــکــرا وو ت لــەو دە وڵــەتــە لــە هیچ کام دەستکردەکان ئیزنی ئەوەی پێنەدرا کە بەشداری ــی ســیــاســی بــێ و النـــی کـــەم ئــیــدارەی ــەاڵتـ دەسـبەو لە ســەرەتــاوە کــورد بۆیە بێت . هەر خۆی نەتەوەکەی خاکەکەی و کردنەی دابەش دابەش ناڕازی بووە و لە ماوەی سەد ساڵی ڕابردوو دا بە چەندین شۆڕشی گەورەی بەرپا کرد و دەسەاڵتی دابەش بەسەردا کوردستانیان دەوڵەتانەی ئەو ــەرزە خــســتــووە و لـــەو مــاوەیــە دا ــ ــراوە وە ل ــ کئیداری سیاسی و دەسەاڵتی کە نەداوە ئیزنیان هەرچەند دابمەزرێنن . کوردستان لە سەقامگیر ناوچەیی و کۆمەکی گەلە بە جوواڵنەوانە ئەو بەاڵم شکێندراون، تێک نێودەوڵەتی زۆرجــاران جوواڵنەوە شــۆڕش و کە نەخایاندووە هێندەی هەڵداوەتەوە و ســەری کــورد حەقخوازانەکانی هەتا ئیستاش کە 100 ساڵ بەسەر هەڵگیرسانی دەبـــێ هەر تێپەر جــیــهــانــی دا یــەکــەمــی شـــەڕی
له 2٧ی خه زه ڵوه ره وه دوایین خولی وتووێژه پێش ،1+5 واڵتانی و ئێران نێوان ناوکییه کانی ڤیه ن له ســه رمــاوه ز، ٣ی مۆڵه تی بوونی تــه واو دانــوســتــانــه کــانــی دوای ــه وه . ــکــردۆت ــێ پ ــی ده ســتگــوتــه ی ــه ب ــه ک عــومــان، پایته ختی مــه ســقــه تــی ئێرانی، دانوستانکاری گــه وره عێراقچی عه باس پێشکه وتنێکی ئه وتۆی به دواوه نه بوو، زۆربه ی که ده کــه ن لــه وه بــاس لێکدانه وه کان و شرۆڤه هه رچه ند ئه گه ری واژۆکرانی رێککه وتنی کۆتایی له واده ی دیاریکراودا، نامومکین نییه ، به اڵم سیناریۆی درێژکردنه وه ی دانووستانه کان، جا له هه ر فۆڕمێک دا بێ، ئه گه رێکی به هێزه . ئه گه ر له ٣ی سه رماوه زدا، یان له و ماوه دا که ئه گه ری درێژکردنه وه ی هه یه ، رێککه وتنی کۆتایی واژۆ بکرێ، ئه م سیناریۆیه چ کارگه رییه کی له سه ر پرسه کانی پێوه ندیدار به
سیاسه تی نێوخۆیی ئێران ده بێ؟ له م باره وه ده بێ بگوترێ که :1(له ماوه ی 12 ساڵی رابردوودا پرسی ناوکی زۆربه ی پرسه کانی دیکه ی ئێرانی که م و زۆر خستۆته ژێر سێبه ری خۆی. رۆژئاوا و به تایبه ت ئه مریکا، زیاتر ته رکیزیان له سه ر پرسی ناوه کی بووه و به هۆی ئه م مه سه له یه وه زه خت و گه مارۆیان خستۆته سه ر ئێران. ئه گه ر پرسی شیمانه ی بــه ره وڕوویــن: شیمانه دوو له گه ڵ ببێ، چاره سه ر ناوه کی ئه منییه تیی نێوخۆیی ئه وه یه که فه زای ببێته واقیع، پێده چێ یه که م که کاڵتر ده بێته وه و زه منیه ی هاتنه ئارای پرسه کانی دیکه ی پێوه ندیدار به سیاسه تی نێوخۆیی، له بارتر ده بێ. کۆماری ئیسالمی له حاڵه تی به رگری کردن له خۆ دێته ده ر و به متمانه به خۆ بوون و نه رمییه کی زیاتره وه له گه ڵ پرسه نێوخۆییه کانی مامه ڵه ده کا؛ ئه مه ش به قازانجی پرسی مافی مرۆڤ و ئازادییه کان له ئێراندا ته واو ده بێ. به م هۆیه یه که به شێک له په روه نده یه ن. ئه و به سترانی ئیسالمیش خوازیاری کۆماری دژبه رانی ئه وه یه که دوای مه سه له ی ئێران نیگه رانییه کی دیکه وه له ره هه ندێکی دژی له تیرۆریزم، له پشتیوانی و مرۆڤ مافی مسه له کانی ناوه کی، ئێران، رۆژئاوا ده سه اڵتی له به شێک به قسه ی بهێنرێن؛ به کار ئێران، له گه ڵ خودی سیستم کێشه ی هه یه و پرسی ناوه کی ته نیا بیانوویه که . دژبه رانی ئامانجی راستای له رێککه وتن، سیناریۆی لێکدانه وه یه ، به م
کۆماری ئیسالمی دا جێ ده گرێ. راگه یشتنی ده ســت له گرتن رێ که ئــه وه یــه دووهـــه م شیمانه ی ئێران به بۆمبی ئه تۆمی، مه به ست و ئه وله وییه تی سه ره کیی ئه مریکا و رۆژئاوایه . به پێی ئه م بۆچوونه پرسه کانی مافی مرۆڤ و دێموکراسی مه سه له ی ئه گه ر و نییه ئه وتۆیان گرینگییه کی رۆژئاوایی واڵتانی بۆ ناوه کی چاره سه ر ببێ، فشاره کانیان بۆ سه ر ئێران که متر ده بێته وه و به پێی ئه مه ش ده ستی کۆماری ئیسالمی بۆ سه رکوت و داپڵۆسین ئاوه اڵتر سه ده ده وڵه ته له گه ڵ رۆژئاوایی واڵتانی مامه ڵه ی چۆنییه تیی ده بێ. سه لمێنه ری سعوودی عه ره بستانی و فارس که نداوی نێوه ڕاسته کانی ئه م بۆچوونه یه .ره هه ندێکی دیکه ی بۆچوونی دووهه م ئه وه یه که ده کرێ فه زای بــه اڵم بنوێنێ، نه رمی دا ــی ده ره ک سیاسه تی بــواری له ئێران نێوخۆیی هه روا به داخراوی بهێڵێته وه ؛ چونکه نه رمی نواندنی به یه که وه
و له هه موو بواره کاندا، له وانه یه به قازانجی مانه وه ی سیستم نه زانێ. سه ر گه مارۆکانی دا، رێککه وتن سیناریۆی هاتنه دی حاڵه تی 2(له ئێران زۆر که متر ده بنه وه و ئه مه ش یارمه تی به بووژانه وه ی ئابووریی الوازی ئێران ده کا و به م پێیه هه ژاریی له ئێراندا که م دبێته وه و ئاستی که ده ڵێن بۆچوونه ئه و الیه نگرانی سه ر. ده چیته خه ڵک خۆشبژێویی هه ژاریی، به ناچار نابێته هۆی راپه ڕین و شۆڕشی خه ڵك؛ به ڵکوو ئه گه ر هه ژاریی به شێوه یه کی یه کجاری و له نه کاو نه یه ته ئاراوه ، ده بێته هۆی ناچاالکی و پاسیڤیزم و، خه ڵک وا سه رقاڵی په یدا کردنی بژێوی ژیان ده کا که که متر بیر له سیاسه ت و گه شه ی سیاسی و که لتووری بکه نه وه . به ده ربڕینێکی دیکه هه ژاریی ده کرێ ببێته هۆی له ئه وله وییه ت که وتنی پرسه کانی ئازادی و دێموکراسی. ئه گه ر سه رنجی چۆنییه تیی هه ڵوێست و مامه ڵه ی سیاسیی خه ڵکی ئێران له یه ک دوو ساڵی رابردوودا بده ین
ئه م مه سه له یه مان چاکتر بۆ روون ده بێته وه .ده وڵه تی پێگه ی ناوه کی، پرسی چاره سه ریی ده کــرێ ٣(شیمانه روحانی به هێزتر بکا. له م حاڵه تدا ئه گه ری ئه وه هه یه که روحانی زیاتر بپرژێته سه ر پرسه کانی تایبه ت به سیاسه تی نیوخۆیی و، به ده ستێکی ئاوه اڵتره وه کار بۆ ئه وله وییه ته کانی دیکه ی بکا. به م هۆیه شه که باڵی روحانی ده وڵه تی ده ستی سه ر له پرسه ئه م ناخۆشه پێی به رامبه ر، پێگه ی له ــه وێ ده ی توندڕه و ئوسوولگه رای روتــی بکرێ. چاره سه ر ده وڵه تی روحانی بدا و کار بۆ ئه وه ده کا که خه ڵکی لێ بێ هیوا بکا. دا روحانی کاره کانی چوونی به ره وپێش بــه رده م له دا پێناوه ش له م ئاسته نگی ده نێته ه وه و بۆ سه رنه که وتنی له جێبه جێ کردنی به ڵێنییه کانی
دا هه وڵ ده دا. چاره سه ر بوونی پرسی ناوه کی و، به م هۆیه شه وه که م بوونه وه ی گیرو گرفته کانی ئابووریی خه ڵک، پێگه ی کۆمه اڵیه تیی به ره ی ده وڵه ت و ره وتی ریفۆرمخواز به نیسبه ت ئوسوولگه راکان به هێزتر ده کا و ئه مه ش داهاتوودا و ده نگ له هه ڵبژاردنه کانی به شداریی خه ڵک له سه ر راده ی دانیان به هه ر کام له باڵه کانی نێو سیستم کاریگه ری ده بێ. مه سه له یه ک
که پێناچێ به قازانجی ره وتی ئوسوولگه رای توندڕه و ته واو بێ.ئه گه ر به پێچه وانه ی زۆربه ی لێکدانه وه و پێش بینییه کان، دواجار دانوستانه کان شکست بهێنن، ده کرێ بڵێین که هه موو ئه و کاریگه رییانه ی نێونه ته وه یی سیستمی له ئێران و ده بنه وه پێچه وانه پێکرا، ئاماژه یان و ئازادی قازانجی به نییه که شه رت ده که وێته وه وه ته ریک زیاتر دا
دێموکراسی له ئێراندا ته واو بێ.
حه سه ن شێخانی
مستەفا مەعروفی
له الله ضرغامی عــزت دوایــیــدا لــه م رۆژانـــه ی سه رۆکایه تیی »رێکخراوی ده نگ و ره نگی کۆماری ئیسالمی« ال درا و محمد سرافراز له الیه ن خامه نه یی ئه م ســه رۆکــی بــه ئیسالمییه وه کــۆمــاری رێــبــه ری رێکخراوه یه دیاری کرا. ئه و پێشتر به پرسی پرێس تی ئیسالمی کۆماری زمانی ئینگلیسی ته له ڤزیۆنی ڤی، له له نده ن بوو. به هۆی باڵو کردنه وه ی دانپێداهێنانی کانادایی هاوواڵتێکی ئه شکه نجه ی به و ملی زۆره بریتانیاوه ده وڵــه تــی الیــه ن له ئێرانی ره چــه ڵــه ک به به رپرسانه ی ئــه و لیستی که وته نــاوبــراو و داخــرا ئورووپاوه یه کیه تیی له الیه ن که ئیسالمی کۆماری ئه وه یان ده رفه تی ــه رووداوانـ ئه م ــراون. ک ته حریم پێک هێنا تاکوو ئاوڕێک له پێکهاته ی ده نگ و ره نگی کۆماری ئیسالمی و ئامانج و کرده وه کانی راگه یه نه
گشتییه کانی بده ینه وه .
پێکهاته ی ده نگ و ره نگبه ر واتـــه خومه ینیدا ئایه توڵاڵ ســه رده مــی لــه به سه ردا پێداچوونه وه ی ئه ساسی قانوونی لــه وه ی ته له ڤزیۆن و ــۆ )رادی گشتییه کان بکرێ،«ڕاگه یه نه له ژێر چاوه دێریی هاوبه شی سێ ده سه اڵتی دادوه ری و ــان ــاســادان ی دادوه ری(و ــه رزی ــ ب )ئــه نــجــومــه نــی راستی به هه رچه ند ده چوو، به ڕێوه به ڕێوه به ریدا« له ژێر تێبینییه کانی ئایه توڵاڵ خومه ینی و به رپرسانی
سه رووی ئه و سێ ده سه اڵته دا کاری ده کرد. پاش پێداچوونه وه به قانوونی ئه ساسی له ساڵی 1٣6٨دا و پاش مردنی ئایه توڵاڵ خومه ینی ئه و ئه سڵه له قانوون گۆڕا. به پێی ئه سڵی تازه )1٧5( ده نگ و ره نگ چووه ریزی ئه و ئۆرگان و ده زگایانه ی که به به ناسراون. رێبه ر« به یتی به سه ر »ئۆرگانه کانی پێی ئه و ئه سڵه : »دانان و البردنی سه رۆکی ده نگ و له ئه ستۆی مه قامی رێبه ره ره نگی کۆماری ئیسالمی
»هیچ ئیسالمی کۆماری ره نگی و ده نگ له جگه رادیۆ و ته له ڤزیۆنێک له الیه ن هیچ حیزب، رێکخراو، ئابوورییه وه ناوه ندێکی یان فه رهه نگی ده زگایه کی ئیزنی کارو چاالکیی نیه . رادیۆ و ته له ڤزیۆن له پاوانی حکوومه ت و له حکوومه تیشدا له پاوانی رێبه ر دایه .
شۆرش دوای ره نگ و ده نگ به رپرسی یه که م صادقی قطب زاده بوو. ناوبراو پاش ئه و به رپرسایه تیه ئه ستۆوه به ده ره وه ی وه زاره تی پۆستی کاتێکدا له بوو، به تۆمه تی هه وڵدان بۆ کوودیتا گیرا. ئه و تۆمه ته شه ریعه تمه داری ئایه توڵاڵ بــۆ بــوو داوێـــک زیــاتــر دانرابۆوه بۆ ئه وه ی قطب زاده بێننه سه ر ته له ڤزیۆن بداو شاهیدی شه ریعه تمه داری ئایه توڵال دژی له و بکه وێ. ده ســت وی خستنی په راوێز بۆ بیانوویان دژی بــواردا زۆر له که شه ریعه تمه داری ئایه توڵاڵ به بــوو، خومه ینی ئایه توڵاڵ بۆچوونه کانی بیرو
کرده وه ببوو به رقه به ری ئه و. دوای ئه و دانپێدانانه داماڵرا لێ مه الیه تیی جلوبه رگی شه ریعه تمه داری خۆی ماڵی له گومانیاوییه که ی، مه رگه کاتی تا و علی هاشمی، محمد ناوبراو پاش بوو. ده ستبه سه ر ماوه بۆ هه رکامه یان الله ضرغامی عزت الریجانی، پێویسته بوو. رێکخراوه یه ئه م به رپرسی ساڵ 10
بگوترێ ده وره ی هه ر به رپرسایه تییه ک 5 ساڵه .ده نگ و ره نگی کۆماری ئیسالمی جگه له که ناڵی و چــاپ ده زگــای خاوه نی ته له ڤزیۆنی، و رادیــۆیــی په خشی سرووش و رۆژنامه ی »جام جم«ه . یه کێکی
دیکه له دامه زراوه کانی دیکه ی سه ر به ده نگ و ره نگ زانکۆی ده نگ و ره نگه .
رێکخراوی ده نگ و ره نگ 22 که ناڵی ته له ڤزیۆنیی سه رانسه ری، 10 که ناڵی نێو ده وڵه تی و ٣4 که ناڵی باڵو به رمانه بێگانه زمانی 6 به هه یه . ناوچه یی
وشه ی پێش ئه ساسی قانوونی 1٧5ی ئه سڵی ئه رکی به بیروڕا«ی ئازادیی ده ربڕینی »به اڵم«، » ده نگ و ره نگ داناوه . »به اڵم« به کرده وه ده ربڕینی زۆره ملیی دانپێداهێنانه کان جێگای ده ربڕینی ئازادیی بیروڕیان گرتۆته وه . پێشتر باسی صادقی قطب زاده کرا؛ له رێکه وته سه یرو سه مه رکانی مێژووی ئێرانه که سه رۆکی ده نگ ره نگ رۆژێک له ده نگ و ره نگ
دانپێداهێنای زۆره ملیی پێ بکرێ!. و ــۆ رادیـ لــه ســه ر دانپێداهێنانه کان دۆســیــیــه ی قه به یه ؛ دۆسییه یه کی ئیسالمی کۆماری ته له ڤزیۆنی هه رکات ره نــگ، و ده نــگ به رپرسی یه که م له جگه قه یرانێکی سیاسی بۆ کۆماری ئیسالمی هاتبێته پێش
چه ند که س بوونه ته قوربانی و له ژێر ئه شکه نجه یان به هۆی ده رمانی سڕکه ر دانایان به و کارانه دا هێناوه
که هیچ کات ئه نجامیان نه داوه . ــی وه زاره تــــی ــه هــاوکــاری ــێــدانــان ب ــپ پــیــالنــی دانــن. تــۆمــه تــه کــانــیــش وه ک ــ ئــیــتــیــالعــات بــه ڕێــوه ده چــاســراون و هه میشه دیـــارن، تــه نــانــه ت بــۆ خــه ڵــک نبێگانه ، بــۆ جــاســووســی کـــراون: ــامــاده ئ پێشدا لــه دانپێداهێنانه کانی رووخاندن)براندازی(. بۆ هه وڵدان هه تاویدا، 60ی ده یــه ی له تــووده حیزبی ئه ندامانی رێفۆرمخوازانی الیه نگری میر حوسێنی مووسه وی و که رووبی له ساڵی 1٣٨0دا له مێژووی ده نگ و ره نگی
کۆماری ئیسالمی دا به ناوبانگن. له سااڵنی ٧٧ـ1٣٧6)1٩٩٧ و 1٩٩٨(دا به رنامه ی »هویت« که به هاوکاریی سه عیدی ئیمامی)اسالمی( به ڕێوه ئیتیالعات وه زاره تـــی به ر جه سته ی کــادری ــوو بۆ ــه و وه زاره تــــــه بـ ــت پــیــالنــی ئـ ده چــــوو راســکۆماری موخالیفانی تێرۆری زه مینه ی خۆشکردنی له و خــۆ. نێو ره خــنــه گــرانــی و ــه ده ره وه ــ ل ئیسالمی ماوه یه دا جگه له ئازادیخوازانی ئێرانیی ده ره وه واڵت چه ندین نووسه ر و رووناکبیر و که سایه تیی سیاسی له نێوخۆ تێرۆر کران که به »قه تڵه زه نجیره ییه کان« نێوخۆو بیروڕای فشاری ژێر له ده رکرد. ناوبانگی به وه دان بــوو ناچار ئیسالمی کۆماری ده ره وه دا دابنێ که که سانێک له وه زاره تی ئیتیالعات سه ربه خۆ ــه و قــه یــرانــه شــدا سه عیدی ــردوه . ل ــ ــان ک ــاره ی ــه و ک ئزینداندا له گۆیا قوربانی، به بوو بۆخۆی ئیمامی خۆی ده رمانداو کرد! دوایین نموونه ش دانپێداهێنانی مازیاری به هاری خه ڵکی کانادا و به ره چه ڵه ک ئێرانی که پاش ده رباز بوونی شکایه تی له محمد سر افراز تیڤی و پرێس داخــرانــی هــۆی بــه بــوو ئه مه کــرد،
ته حریمی سرافراز له الیه ن یه کیه تیی ئورووپاوه . کورد و ده نگ و ره نگی کۆماری ئیسالمی
چ له سه رده می رێژیمی پاشایه تی و چ له سه رده می سیاسه تێکی تـــاران رێــژیــمــی ئیسالمیدا کــۆمــاری هه یه . و هه بووه کورددا به رامبه ر له دووڕوویانه ی له کاتێکدا خۆیان وه ک دۆستی کورد له پارچه کانی کوردی به رامبه ر له داوه نیشان کوردستان دیکه ی حاشا و ئینکار سیاسه تی وێـــڕای خۆیاندا ــی واڵتکــورد لــه گــه ڵ ره فــتــاریــان توندوتیژیه وه بــه وپــه ڕی گشتییه کانیشدا راگه یه نه له سیاسه ته ئه و کــردوه .
ده رکه وتوه . که دایه زمانانه 6 ئه و ریزی له زمانی کوردی ئیسالمیدا کۆماری نێوده وڵه تییه کانی که ناڵه 10 له که ناڵی چه ند له مه ش جگه بــاڵوده کــه نــه وه . به رنامه ئوستانه ــه ل نێوخۆییش تــه لــه ڤــزیــۆنــیــی و ــۆ ــ رادیبه رنامه کــوردی زمانی به که هه ن کوردنشینه کان باڵو ده که نه ، له هه ر ناوچه یکیش به شێوه زاری ئه و
ناوچه یه به رنامه کانیان باڵو ده بنه وه .
دۆخی به ئاماژه یه ک به رنامه کاندا نێوه ڕۆکی له هتد گیروگرفته کان داخــوازه کــان، ئێراندا، له کــورد
ناکرێ، هه ر وا بزانه ئێران کوردی لێ نیه .کۆماری ره نگی و ده نگ که زمانی سیاسه تێکی ئیسالمی له پێوه ندی له گه ڵ زمانی کوردیدا گرتوویه ته به ر ئه گه ر راگه یاندنی کوردی بۆخۆی ئه وه عه یبه ی سیاسه ته ی ئه و کاره ساتی قوواڵیی کاته ئه و نه با، ده نگ و ره نگی کۆماری ئیسالمیمان بۆ ده رده که وت. ناوچه یه کی ــه ر ه بــۆ کــه لـــه وه ی بریتییه ئــه ویــش شێوه زاری به ده کــاتــه وه بــاڵو به رنامه کوردستان به و په ره گرتن به پێش ئه وه ی بۆ ناوچه یه یه . ئه و له وه ش با بگرێ. کوردی فه رمیی زمانی هێزبوونی باڵو که نااڵنه وه له و کوردییه ی زمانه ئه و گه ڕێین ده بێته وه چه نده سیمای زمانی کوردیان پێوه دیاره و
چۆن شێوێنراوه !. چه ندین هه تا ئیسالمی کۆماری وره نگی ده نگ و شــۆرشــی کـــورد ــاره ی ــ ب ــه ل ســیــنــه مــایــی فیلمی له سووکایه تی پــڕن کــردۆتــه وه که بــاڵو کـــورده وه و مێژووه که ی و فه رهه نگ کــورد، بزووتنه وه ی به پێچه وانه ی راستییه کانی پێوه ندیدار به کورده وه . ئه م فیلمانه وێنه یه کی دزێو و ناشیرین له کورد پێشانی
خه ڵکی سه رانسه ری ئێران ده ده ن.
ئه ر کی ئیسالمی کۆماری ره نگی و ده نگ ئایا راگه یاندن به ڕێوه ده با؟
بوودجه ی ئه مساڵی ده نگ و ره نگ ٩6٧ میلیارد تمه ن بوو. زۆر جار نوێنه رانی مه جلیس ده ڵێن ده نگ و ره نگ بودجه ی ناوێ، چونکه به رێکالم و باڵوکرنه وه ی پێی له سه ر ده توانێ هتد پێشبڕکێ وه رزشییه کان و نیهادی حکوومه ت پڕخه رجترین به به اڵم بێ. خۆی ناسراوه . له باری ماڵییه وه به ته واوی به سراوه ته وه و حکوومه ت به ماڵی بــه ســراوه یــی حکوومه ت. به به سن رێبه ره وه الیه ن له به رپرسه کانی دیاریکرانی بۆ رێکالم ده زگایه کی ببێته ــه واوی ت به ئــه وه ی بۆ له گشتی. راگه یه نه رێکی به ببێ تاکوو ده ســه اڵت راگه یاندنی ئه رکی رێکخراوه تاقه دیکه ش الیه کی له پــاوان دایــه و بێ رقــه بــه ره ، وه ک ئــه وه ی نیه که له واڵتانی ئازاددا هه یه . به و حاڵه ش به پێی ئاماری ئێران سه یری ورد و حاشا هه ڵنه گر 60%ی خه ڵکی سه یری سه د %40 ته نیا ده کــه ن، بیانییه کان که ناڵه که ناڵه کانی ده نگ و ره نگی کۆماری ئیسالمی ده که ن. جیاتی له ئیسالمی کۆماری ره نگی و ده نگ چونکه گه یاندنی زانیارییه کان به خه ڵک، له جیاتی دابینکردنی ره نگێکه و ده نگ خه ڵک، ده نگی بۆ ئازاد تریبوونی و ئیسالمی کۆماری ئیدئۆلۆژیی باڵوکردنه وه ی بۆ
رێبه ره کانی. ده نگ سه ره کیی هــه ره تایبه تمه ندی سانسۆر زایه ڵه ی کاتانه دا له و ئیسالمییه . کۆماری ره نگی و ئیسالمی کۆماری دژی له خۆپێشانده ران دروشمی له شه قامی وه لیی بنکه سه ره کییه کی له ده روبــه ری عه سری تاران هه موو جێیک ده ته نێ، ده نگ و ره نگ باسی مێژووی »انتفاضه «ی فه له ستینییه کان ده کا! له کاتێکدا به شێکی زۆر له خه ڵکی ئێران نه ته وه ی غه یری فارسن و سه ر به ئایینی سوننی و که مه ئاینییه کانی دیکه ن، ده نگ و ره نگ موبه لیغی تاقه یه ک مه زهه به .
ئیدئۆلۆژییه کانی بنه ما له گه ڵ راستییانه ی ئه و ئــه و هــه واڵ رووداوانـــه ی یــان یــه ک ناگرنه وه حاکم هه رگیز نین، ئیسالمی کــۆمــاری رێبه رانی دڵــی به پێچه وانه ی به بکرێن، باسیش ئه گه ر نابنه وه ، باڵو راستییه کان داده ڕێژرێنه وه . هه ر بۆیه ده نگ و ره نگی راده کێشێ، خه ڵک سه رنجی نه ئیسالمی کۆماری له نیه له خۆڕا ئیعتیباره . ئه وان خاوه نی له الی نه که بــاوه خه ڵکدا نێو له جه فه نگه وه گاڵته و رووی ده ڵێن: »راگه یاندنی ئێران درۆزن نیه ، هه رچی گوتی
پێچه وانه ی بکه وه ، راسته«.
سیاسی
ده نگ و ره نگێک بۆ کۆماری ئیسالمی
ــمــی ــژی رێ لـــه ســــه رده مــــی چ کۆماری لــه ســه رده مــی چ و پاشایه تی سیاسه تێکی تــاران رێژیمی ئیسالمیدا دووڕوویانه ی له به رامبه ر کورددا هه بووه و هه یه . له کاتێکدا خۆیان وه ک دۆستی کوردستان دیکه ی پارچه کانی له کورد کوردی واڵتی به رامبه ر له داوه نیشان خۆیاندا وێڕای سیاسه تی ئینکار و حاشا ره فــتــاریــان توندوتیژیه وه بــه وپــه ڕی له ئه و سیاسه ته کــردوه . کورد له گه ڵ
بڕیارنامه ی 48/١04ی كۆمه ڵه ی گشتیی رێكخراوی نه ته وه یه كگرتووه كان
25ی نۆڤامبه ر، به »رۆژی جیهانیی له نێو بردنی رۆژه ، ئــه م ــراوه . ك ناودێر ــان« ژن دژی تیژی توندو گشتیی كۆمه ڵه ی ــه ن الی لــه 1٩٩٩ دیسامبری 1٧ی رێــكــخــراوی نــه تــه وه یــه كــگــرتــووه كــانــه وه ، لــه هه شتاو په نجاو )ده وره ی گشتی ــه وه ی ــوون ــۆب ك سێهه مین ژنان دژی توندوتیژی جیهانیی رۆژی به چــواره م(دا ناودێر كرا.«به یاننامه ی پێشگیری له ته ندو تیژی دژی رێكخراوی گشتیی كۆمه ڵه ی په سه ندكراوی ــان«، ژنتیژی دژی توندو له مه به ست یه كگرتووه كان، نه ته وه له م نێونه ته وه یی وكۆمه ڵگه ی ده وڵه تان ئه ركی ژنان،
پێوه ندییه دا روونده كاته وه .
كۆمه ڵه ی گشتی ، به ئاگاداری له م پێویستییه به په له یه كه مافه كان و ئازادی ، ئاسایش، یه كسانی ، به پێوه ندیدار بنه ماكانی تــه واوه تــی و گــه وره یــی هــه مــوو مــرۆڤــه كــان، ده بــێ به شێوه یه كی جیهانگیر له باری ژنانیشه وه ره چاو بكرێن، له بنه مایانه ، مــاف و ئــه م كه بــه وه سه رنجدان به »جاڕنامه ی له وێنه بۆ نێونه ته وه ییه كاندا، به ڵگه نامه جیهانیی مافی مرۆڤ«)1(، »په یماننامه ی نێونه ته وه یی »په یماننامه ی ســیــاســیــیــه كــان«)2(، ــی و مــه ده ن مــافــه ــووری ، كـــۆمـــه اڵیـــه تـــی و ــ ــابـ ــ نـــێـــونـــه تـــه وه یـــی مـــافـــه ئـله نێوبردنی »رێككه وتننامه ی كولتوورییه كان«)2(، ژنــان«)٣( و دژی به جیاوازیدانان جۆره كانی هه موو یان سزای ره فتار ئه شكه نجه و دژی »رێككه وتننامه ی رێزیان له سووكایه تی »)4(دا، پڕ نامرۆیی و توند وتیژ،
لـێگیراوه ، ــی هــه رچــی ــردن ــوه ب ــه ڕێ ــه ب ــاداری لـــه وه ك ــاگـ ــه ئـ بهه موو نه هێشتنی »رێككه وتننامه ی كــاریــگــه رتــری یارمه تی ژنـــان« بــه دژی جــیــاوازیــدانــان جــۆره كــانــی ده كــا و، ژنــان به به رانبه ر توند وتیژی نه هێشتنی به »به یاننامه ی نه هێشتنی توند وتیژی به دژی ژنان« به و ره وته ئه م روو، ده خرێته به یاننامه یه دا له م كه جۆره
به هێز و ته واو ده كا، كۆسپی ژنــان دژی توند وتیژی كه لــه وه نیگه ران گه یشتن به یه كسانی ، پێشكه وتن و ئاشتییه ، هه روه ك له بۆ نایرۆبی كۆنفرانسی داهاتووبینه كانی »ستراتیژییه هێندێك له واندا روونكراوه ته وه و ژنان«دا پێشكه وتنی ژنان دژی توند وتیژی له گه ڵ به ربه ره كانی بۆ گه اڵڵه پێشنیار كراوه و، به مه به ستی به ڕێوه چوونی به ته واویی جــۆره كــانــی هــه مــوو له نێوبردنی »رێككه وتننامه ی
جیاوازیدانان به دژی ژنان«، ژنــان، دژی توند وتیژی كه ئه مه له سه ر پێداگر ئازادییه مــرۆڤ و مافی پێشێلكردنی بۆ بناغه یه كه بنه ڕه تییه كانی ژنان و، ده ستڕاگه یشتنی ژنان به م ماف و
ئازادییانه تاڕاده یه ك یان به ته واوی ره تده كاته وه ، ــه پــشــتــیــوانــی و ــه ســـه رنـــه كـــه وتـــن لـ نـــیـــگـــه ران لـبه ره وژووربردنی ئه م ماف و ئازادییانه له درێژخایه ندا،
سه باره ت به توند وتیژی به دژی ژنان، ــان، بــه ئـــاگـــاداری لــه مــه كــه تــونــد وتــیــژی دژی ژنمێژوویی نایه كسانیی پێشاندانی بــۆ نوێنگه یه كه كه پیاواندا، ژنان و نێوان له ده ســه اڵت پێوه ندییه كانی ــردن و هــه اڵواردنــی ژنان بــووه به هــۆی ژێــرده ســت كبه هۆی پیاوانه وه و ، پێشگیری له به ره وپێشچوونی به
ته واویی ژنانی لـێكه وتۆته وه ، دژی توند وتیژی كه ] له مه ئاگاداری [به هه روه ها ژنان یه كێك له و میكانیزمه كۆمه اڵیه تییه گرنگانه یه كه ژنان ناچار ده كا مل بۆ پله و پایه و پێگه ی نزمترـ له چاو
پیاوان ـ رابكێشن، ژنــان گروپه كانی لــه هێندێك كــه لــه وه نــیــگــه ران ژنانی كه مایه تییه كان، گروپه به سه ر ژنانی وێنه بۆ ئه و كۆچه ر، ژنانی په نابه ر، ژنانی )بومی (، خۆواڵتی ناوچه دووره ده سته كان ده ژین، یان له الدێ ژنانه ی ــان ده ســبــه ســه ر، ژنــانــی بــێ ئــه نــوا، ژنــانــی بــه نــدكــراو یژنانی بێ توانا، نه قوستان و ژنانی مێرمنداڵ ، كچانی به سااڵچوو و ژنانی ناوچه شه ڕلێدراوه كان به تایبه ت له
به رانبه ر توند وتیژیدا الوازن، 2٣ی پاراگرافی ده رئه نجامی وه بیرهێنانه وه ی به شــوورای 1٩٩0ی مــای 24ی بڕیارنامه ی هاوپێچی به وه كــردن هه ست 1٩٩0/15( و )ژمــاره كۆمه اڵیه تی كۆمه ڵگه دا بنه ماڵه و لــه ژنــان دژی توند وتیژی كــه كولتوور چین و داهــات، سنووری له گرتوویه و، په ره تــێ ده پــه ڕێ ، ده بــێ هــه نــگــاوی بــه پــه لــه و كــاریــگــه ر بۆ
له نێوبردنی ئه م دیارده یه بنرێ ، ــامــه ی ــارن ــڕی ــه وه ی ب ــان ــن ــێ ــره ــی هـــه روه هـــا بـــه وه ب)٣0ی كۆمه اڵیه تی ئــابــووری و شــوورای 1٩٩1/1٨ی ئاماده كردنی پێشنیاری له ودا شوورا كه )1٩٩1 مای به كه گــۆڕێ هێناوه ته نێونه ته وه یی به ڵگه نامه یه كی شێوه یه كی راشكاوانه سه رنج بداته كێشه ی توند وتیژی
به دژی ژنان، وه ك پــێــشــوازی لــه رۆڵــێــك كــه بــزووتــنــه وه كــانــی سه رنجه كان زیاتری بــه رۆژ رۆژ راكێشانی له ژنــان
كێشه ی ره هه نده كانی جیددیبوون و نێوه رۆك، بۆالی توند وتیژی به دژی ژناندا هه یانه ،
ــان و ــ ده ره ت كــه مه ترسییه ئــه م هه ستكردنی بــه ده رفه ته كانی ژنان بۆ به ده ستهێنانی یه كسانیی مافه كان و به رابه ری له بواره كانی كۆمه اڵیه تی ، سیاسی و ئابووریی كۆمه ڵگه دا، به هۆی جۆراوجۆر و یه ك له وان توند وتیژیی
په ره گر و به رده وام، به رته سك و سنووردارن، ئاماژه یان له سه ره وه به و خااڵنه ی به سه رنجدان پێكراوه ، بڕوامان وایه كه پێناسه یه كی گشتگیر و روون له روون به یاننامه یه كی ــان، ژن دژی توند وتیژی بۆ باره ی ئه و مافانه ی ده بێ ره چاو بكرێن و ده سته به ری شێوه و هه موو له ژنــان دژی توند وتیژی نه هێشتنی له الیه ن ده روه ستبوونێك هه روه ها دان، جۆره كانی ده وڵه تانه وه به نیازی رێزگرتن له به رپرسایه تییه كانیان و، كۆمه ڵگه ی سه رجه می لــه الیــه ن ده روه ستبوونێكیش ژنان دژی توند وتیژی نه هێشتنی بۆ نێونه ته وه ییه وه نه هێشتنی به یاننامه ی به ڕه سمی بۆیه هه ر پێویسته . راده گه یه نین و، خـــواره وه دا له ژنــان دژی توند وتیژی له رێزگیرانی ناساندن و بۆ كه ئه مه له سه ر سوورین الیه ن هه مووانه وه ، ده بێ هه ر چه شنه هه وڵێكی پێویست
بدرێ :مادده ی ١:
لــه م بــه یــانــنــامــه یــه دا، مــه بــه ســت لــه ده ســـتـــه واژه ی توند وتیژ كرده وه یه كی هه ر ژنان« دژی »توند وتیژی له سه ر بناغه ی جنسیه ته كه ببێته هۆی ئازاردان و زیان ژنان، ده روونیی یان جینسی جه سته یی ، پێگه یاندنی زیانانه . ئــازار و جــۆره ئــه م هــۆی ببێته له وانه یه یــان
له كــردن هاوشێوه ، زۆری كـــرده وه ی یــان هــه ڕه شــه ژنــان، بێبه شكردنی زۆردارانــه ی ئــه وان له ئــازادی كه له به رچاوی خه ڵك یان له چوارچێوه ی ژیانی تایبه تیدا رووده ده ن، له رێزی ره فتار و كرده وه ی توند وتیژ دان.
مادده ی ٢:خااڵنه ی ئه م ژنــان دژی توند وتیژی لێكدانه وه ی خـــــواره وه ده گـــرێـــتـــه وه ، بـــه اڵم هـــه ر بـــه م نــمــوونــانــه
نابه سترێته وه :ده روونی جینسی و جه سته یی ، توند وتیژی ئه لف- ئازاردانی لێدان، وێنه بۆ رووده ده ن، بنه ماڵه دا له كه توند وتیژیی ــدا، ــاڵ م ــه ل مــێــرمــنــداڵ كچانی جینسیی مێرده وه ، له الیه ن ده ستدرێژی جیاز، به پێوه ندیدار خه ته نه كردنی ژنان و ئه و دابونه ریتانه ی زیان به ژنان ژن و له بــه ده ر پێوه ندیی له توند وتیژی ده گــه یــه نــن،
مێردایه تیدا و توند وتیژی تایبه ت به ژنان.ده روونـــی جینسی و جه سته یی ، توند وتیژی ب- بۆ ده ده ن، روو كۆمه ڵدا به ژیانی به ستێنی له كه نموونه : ده ستدریژی ، كه ڵكی خراپ وه رگرتنی جینسی ، ئازاردانی جینسی و ترساندن له شوێنی كار، له ناوه نده فێركارییه كان و شوێنه كانی دیكه دا، كڕین و فرۆشتنی
ژنان و له شفرۆشیی به زۆری .)پ( توند وتیژی جه سته یی ، جینسی و ده روونی كه به هۆی ده وڵه ته وه ئه نجامده درێ یان له الیه ن ده وڵه ته وه
پشتگوێ ده خرێ .
مادده ی ٣:ژنان به شێوه یه كی یه كسان [له گه ڵ پیاوان] مافی ئازادییه مافه مرۆییه كان و به هه موو ده ستڕاگه یشتن كۆمه الیه تی ، سیاسی ، بــواره كــانــی لــه بنه ڕه تییه كان كولتووری ، مه ده نی و هه موو بواره كانی دیكه داو، هه ر وه ها مافی پاراستنی ئه و ماف و ئازادییانه یان هه یه . ئه م
مافانه بریتین له :ئه لف- مافی ژیان)6(
ب- مافی یه كسانی )٧(پ- مافی ئازادی و ئاسایشی كه سی )٨(
ت- مافی پشتگیری له الیه ن قانوونه وه )٧(ج- مافی رزگاری له هه موو جۆره كانی هه اڵواردن)٧(
چ- مافی كه ڵكوه رگرتن له زۆرترین راده ی گونجاوی ساڵمه تیی جه سته یی و ده روونی )٩(
خ- مافی ئه وه كه تاك نه كه وێته ژێر ئه شكه نجه یان سزا و ره فتاری توند وتیژ، نامرۆیی و پڕسووكایه تی .)11(
مادده ی ٤:مه حكووم ژنان دژی توند وتیژی ده بێ ده وڵه تان بكه ن و، نابێ هیچ دابونه ریت یان تێبینیی ئایینی ، بكه نه بیانوو بۆ ئه نجام [نه ]دانی ئه ركه كانیان له پێوه ندی له گه ڵ نه هێشتنی توند وتیژیدا. ده وڵه تان ده بێ به كه ڵكوه رگرتن له هه موو شێوه گونجاوه كان و بێ راوه ستان، سیاسه تی نه هێشتنی توند وتیژی دژی ژنان هه تا سه ر ئه نجامه كه ی
درێژه پێ بده ن. هه روه ها ده بێ :ــه ئاست ل تــــه واوی ــه ب ئێستا ــا ت ــه گــه ر ئ ــه لــف- ئجــۆره كــانــی هــه مــوو له نێوبردنی »رێككه وتننامه ی نه كردووه ، به رعۆده خۆیان ژنــان« دژی هــه اڵواردن به ببن ره سمی به شێوه ی یان بكه ن، په سندی ده بــێ ئه ندامی و، واز له مه رجه تایبه تییه كانی خۆیان له باره ی
ئه م رێككه وتننامه یه وه بێنن.ب- له به ئه ستۆگرتنی هه ر چه شنه توند وتیژییه ك،
خۆ بپارێزن، تــونــد وتــیــژی و ــه ل پێشگیری مــه بــه ســتــی ــه ب پ- سزا دانانی پێوه ندییه دا و، له م لێكۆڵینه وه ئه نجامدانی هه وڵێكی هه موو ژنــان، دژی توند وتیژ ــرده وه ی ك بۆ پێویست به گوێره ی قانوونه كانی واڵت بده ن. جا چ ئه م
كرده وانه له الیه ن ده وڵه ته وه ئه نجام درابن، چ له الیه ن كه سانی تایبه تییه وه .
ره سمیی ده بێ الیحه ی قانوونه كانی واڵتدا له ت- سزایی ، مه ده نی ، كاری و ئیداری بۆ قه ره بووكردنه وه ی ژنانی بــه ده رهـــه ق كــه بــكــه ن ــامــاده ئ خه تایانه ــه و ئتوند وتیژی چێشتوو، ئه نجامدراون. ئه و ژنانه ی له گه ڵ توند وتیژی به ره وڕوو ده بن، ده بێ رێگاچاره ی قه زایییان واڵت، قانوونه كانی پشتیوانیی به بكرێ و، دابین بۆ بۆ كاریگه ر دادپه روه رانه و شێوه یه كی به زیانه كانیان له ژنــان ده بــێ هه روه ها ده وڵــه ت بكرێته وه . قه ره بوو مافه كانیان له پێوه ندی له گه ڵ داوای قه ره بووكردنه وه ی زیان و وه ده ستهێنانی توانایی به هۆی ئه م رێگاچارانه وه
ئاگادار بكاته وه .په ره پێدانی مه به ستی به نه ته وه یی به رنامه ی ج- هه رچه شنه له گه ڵ به ربه ره كانی بۆ ژنان له پشتگیری تــونــد وتــیــژیــیــه ك، یـــان زیــادكــردنــی هــێــنــدێــك مـــادده ــه بــه رنــامــه كــانــی خــۆیــان بــه و مــه بــه ســتــه ، هــه روه هــا لله گه ڵ رێكخراوه بواردا له هێندێك هاوكاریی گونجاو به رێكخراوانه ی ئه و له گه ڵ به تایبه تی ناده وڵه تییه كان
كێشه ی توند وتیژییه وه خه ریكن.چ- دیاریكردنی رێگاكانی پێشگیری له توند وتیژی و، حقووقی بواره كانی له كاری گشتگیری پالنی دانانی )مافه كان(، سیاسی ، ئیداری و كولتووریدا كه پشتیوانی بره و توند وتیژییه ك هه ر چه شنه به رانبه ر له ژنان له پــێ ده ده ن و، ده بــنــه ده ســتــه بــه رێــك بــۆ ئـــه وه ی ژنــان سه باره ت به هه ستیارنه بوونی قانوون له ئاست تێبینییه به ڕێوه بردنی جۆره كانی ئاكامی له جینسییه كاندا و دیكه دا، ده وڵه تییه كانی تێهه ڵقوتاندنه خۆ قــانــوون و
نابنه وه به قوربانیی توند وتیژی .ــده ن بـــۆ ده ســتــه بــه ركــردنــی ئـــه وه ــ ــه وڵ ب ــ ح- هبــوو ــه گــه ر پێویست ئ تــونــد وتــیــژی ، ــی ژێـــر ــان كــه ژنتوانایی وه ك تایبه تییه كانی یارمه تییه له منداڵه كانیان چاوه دێریی سه رپه رستی و له هاوكاری پێ به خشین، راوێــژكــاری و ده رمـــان، ژیان وبه ڕێچووندا، مــنــدااڵن و بن. به هره مه ند كۆمه اڵیه تییه كان له شساغی و خزمه ته یارمه تیده ره كان رێكخراوه پڕۆگرامه كان و ناوه نده كان، ده بێ هه نگاوی پێویست بۆ به ره وژووربردنی ئاسایش و
توانایی به خشینی جه سته یی و ده روونی به وان، هه ڵبگرن.بۆ پێویست ــه ڕاده ی ب ده وڵه تدا، بوودجه ی له خ- تێكۆشانی پێوه ندیدار به نه هێشتنی توند وتیژی ته رخان
بكه ن.ئاسایش و هێزه كانی راهێنانی فێركردن و بۆ د- جێبه جێكردنی له به رپرسیار ده وڵه تیی به رپرسانی لێكۆڵینه وه و پێشگیری ، بــه تایبه ت سیاسه ته كانی سزادانان بۆ توند وتیژی له دژی ژنان، هه نگاوی پێویست هه ڵبگرن تا ئه م كه سانه هه مبه ر به پێویستییه كانی ژنان
هه ستیار بن.ــواری ــاوی پــێــویــســت بــه تــایــبــه تــی لــه بـ ــگ ر- هــه نفێركاریدا هه ڵبگرن بۆ ئه وه ی چاكسازی له سه ر مه شقه ژندا پیاو و ره فــتــاری كولتوورییه كانی كۆمه اڵیه تی و هه موو چه شنه باو و ره فتاری هه اڵواردنه كان، بكه ن و، ره فتارێك كه له سه ر بناغه ی ژێرده ستی یان بااڵده ستیی
جنسێكه و، ژن و پیاو پێی راهاتوون، له نێو ببه ن.ئامار ــاری و ــی زان كــۆكــردنــه وه ی لێكۆڵینه وه ، ز- توند وتیژیی بـــاری ــه ل بــه تــایــبــه تــی )ئــه ژمــێــره كــان(، دژی توند وتیژی جۆراوجۆره كانی شێوه بنه ماڵه یی و ژنان، بره و پێ بده ن و هانده ر بن بۆ لێكۆلێنه وه له باری ئاكامه كانی جیددیبوون و راده ی نێوه رۆك، هۆیه كان، كــاریــگــه ریــی راده ی ژنـــــان و، بــــه دژی ــژی ــی ــد وت ــون تتوند وتیژی و له پێشگیری مه به ستی به هه نگاوه كان توند وتیژی زیانه كانی قــه ره بــووكــردنــه وه ی هــه روه هــا بخرێنه ده بێ زانیارییانه ئامار و ئه م ژنان. هه مبه ر له
به رچاوی هه مووان.نه هێشتنی مه به ستی بــه پێویست هه نگاوی ژ- توند وتیژی به تایبه تی له پێوه ندی له گه ڵ ئه و ژنانه دا كه
له به رانبه ر توند وتیژی الوازن، هه ڵبگرن.ــه پــێــوه نــدی لــه گــه ڵ س- لـــه و راپـــۆرتـــانـــه دا كــه لرێكخراوی پێشكێشی مــرۆڤــدا مافی به ڵگه نامه كانی نه ته وه یه كگرتووه كانی ده كه ن، زانیاریی پێوه ندیدار به توند وتیژی دژی ژنان و، [راپۆرتی ] هه نگاوی هه ڵگیراو به یاننامه یه ، ئه م داواكانی جێبه جێكردنی مه به ستی به
بگونجێنن.مه به ستی به كــاری پالنی دانــانــی هــانــده ری ش-
جێبه جێبوونی بنه ماكانی ئه م راگه یه ندراوه بن.بزووتنه وه و تێكۆشانی چــاالكــی و هاوكاریی ع- ئاستی له بكه ن و ــان ژن ناده وڵه تییه كانی رێكخراوه
خۆجێیی ، نه ته وه یی و ناوچه ییدا یارمه تییان بده ن.غ- رێكخراوه ناوچه ییه نێوده وڵه تییه كان كه تێیاندا ئه ندامن هان بده ن، ئه گه ر بۆیان ده گونجێ له نێوبردنی
توند وتیژی دژی ژنان بخه نه نێو به رنامه ی خۆیان.مادده ی 5:
نه ته وه رێكخراوی نوێنه رایه تییه كانی ئۆرگانه كان و ــه ، ــده ی لــه تــوانــایــان دای ــه وه ن یــه كــگــرتــووه كــان ده بــێ ئبنه مایانه مــاف و ئه و هێنانه دیی ناساندن و یارمه تیی
بده ن كه له م به یاننامه یه دا هاتوون. بۆ نموونه ده بێ :هاوكارییه ئه و گه شه كردنی به یاره مه تی ئه لف- ئامانجیان كــه بــكــه ن نــاوچــه یــی یــانــه نــێــونــه تــه وه یــی و پێناسه كردنی ستراتیژییه ناوچه ییه كان بۆ به ربه ره كانی له گه ڵ توند وتیژی ، گوازتنه وه ی ئه زموونه كان و، به رنامه ماڵییه كانی تایبه ت به نه هێشتنی توند وتیژی دژی ژنانه .
كه بن سمینارانه كۆبوونه وه و ئه و هانده ری ب- ئامانجیان پێكهێنان و گه شه پێدانی ئاگایی نێوان هه موو
تاكه كان هه مبه ر به توند وتیژی له نێوبردنی پرسی به هه مبه ر تاكه كان
دژی ژنانه .پ- یارمه تیی گه شه پێدانی هاوهه نگاوی و هاوبه شیی نێوان بنیات و ناوه نده كانی تایبه ت به مافی مرۆڤی سه ر پرسی تا بكه ن یه كگرتووه كان نه ته وه رێكخراوی به بكه وێته كاریگه ر به شێوه یه كی ژنان دژی توند وتیژی
به ر سه رنج.ت- له و لێكدانه وانه دا كه بۆ دامه زراو و ناوه نده كانی له باره ی یه كگرتووه كان نه ته وه رێكخراوی به سه ر كێشه و گرفت و دیارده كۆمه اڵیه تییه كان ئاماده ی ده كه ن، بــاره ی له كــان ــه ( ــی )ده وره ی ناوبه ناوه راپــۆرتــه وه ك له باره ی توێژینه وه جیهان، كۆمه اڵیه تیی هه لومه رجی مه یل و بۆچوونه كان له پێوه ندی له گه ڵ توند وتیژی دژ
به ژنانیشدا بگونجێنن.نامیلكه كانی ــان ی پــالنــكــاری فــۆرمــۆلــه كــردنــی ج- پێ بــره و ــان، ژن دژی توند وتیژی لــه بــاره ی رێنوێنی بده ن و، ئه و هه نگاوانه ی له م به یاننامه یه دا ئاماژه یان پێ
كراوه ، بگونجێنن.ژنــان، دژی تــونــد وتــیــژی نه هێشتنی پــرســی چ- جێبه جێكردنی ــه ب بــبــه ســتــنــه وه ــجــێ ، ــون ده گ ــه ر ــه گ ئــی ــردن ــوه ب ــه ڕێ بــه رپــرســیــاره تــیــیــه كــانــی خــۆیــان لــه ب
به ڵگه نامه كانی تایبه ت به مافه كانی مرۆڤدا.مادده ی ٦:
له یــه ك هیچ نابێ به یاننامه یه دا لــه م شتێك هیچ ــان هــه ر رێككه وتن و ی قــانــوونــی واڵتــێــك مــادده كــانــی به ڵگه نامه یه كی هه ر یان كۆمه اڵیه تی په یماننامه یه كی نه هێشتنی بۆ ده كــرێ و جێبه جێ واڵتێك له كه دیكه توند وتیژی دژی ژنان روونتر و به بڕشتترن، بخاته ژێر
پێشمه رگه ی سه ره خۆشیی ســپــاردن و خــاک به ڕێوڕه سمی لیالنه یی ڕه سووڵ کاک ، کوردستان دێموکراتی حیزبی به وه جی
به ڕێوه چوو.دوانیوه ڕۆی ڕۆژی شه ممه ، 1٧ ی خه زه ڵوه ر ته رمی پێشمه رگه ی هه ینی شــه وی که کوردستان دێموکراتی حیزبی به وه جی ئــازاو له سه ر شه ممه به مه گێکی کتوپڕ کۆچی دوایی کردبوو، گه یشته وه کۆڕی یاران و هاوسه نگه رانی و، له باوه شی گه رم و ڕێژه ی نیزامی و به شداریی به رینی پێشمه رگه کانی حیزبی دێموکراتی کوردستاندا به
خاک سپێردرا. 2000 له زیاتر به شداریی به شه ممه ش ڕۆژی دوانــیــوه ڕۆی دێموکرات حیزبی ئه ندامانی پێـشمه رگه و کــادرو له که س هــه زار نێشته جێی باشووری کوردستان ڕێوڕه سمی پرسه و سه ره خۆشیی
کاک ره سووڵ لیالنه یی به ڕێوه چوو.جێگری سکرتێری مه ولوودی، مسته فا کاک ڕێوڕه سمه دا له و سیاسی و ژیانی له سه ر کوردستان دێموکراتی حیزبی گشتیی نموونه و به ئــه وی دواو لیالنه یی ڕه ســووڵ کــاک پێشمه رگانه ی سه رچه شنی پێشمه رگه یه کی ئازا، فیداکار، به ده ستوبرد و خاراو له
کوره ی خه بات و تێکۆشان ناو برد. ٣0 که ئــه وه ی تیشکی خسته سه ر مــه ولــوودی مسته فا کاک ژیانی قۆناغه کانی له زۆر بڕینی بــه ردوام و پێشمه رگایه تیی ساڵ له گه ڵ ڕه سووڵ کاک قووڵی پێوه ندیی پێشمه رگایه تی و؛ سیاسی و سه رده شت و ــه ت، ڕه ب ناوچه کانی له تایبه ت به خه ڵک کۆمه اڵنی ئه و له متمانه ی جێی خۆشه ویست و به ڕێز و که سایه تییه کی بانه له نێو دڵی خه ڵک و هاورێیان و هاوسه نگه رانی دا دروست کردبوو، هه ر بۆیه ش حیزبی دێموکڕات به له ده ستدانی ڕه سووڵ لیالنه یه کی
پێشمه رگه یه کی هه ره دڵسۆزو کارامه ی خۆی له ده ست دا.له بڕگه یه کی دیکه ی ئه و کۆڕیاده دا کاک خدر پاکدامه ن، ئه ندامی ڕاوێژکاری کۆمیته ی ناوه ندی و به رپرسی ناوه ندی 2 ی کوردستان ڕه ســووڵ نه مر تێکۆشانی کــارو ســه ر له باسێک کورته ــڕای وێهــاوســۆزی و سپاسی به ڕێزیانه وه بنه ماڵه ی لــه الیــه ن لیالنه یی،
هاوخه میی به شداران له گه ڵ بنه ماڵه ی کاک ره سووڵی کرد.
خەڵکی کوردستان و هاوسەنگەرانی کرد. ــی هــاوڕێــی خۆشەویست بــە بــۆنــەی لــەدەســت دانلیالنەیی، رەسوول عەبدوواڵپوور ناسراو بە رەسووڵ هاوسەنگەرانی و بەرێزەکەی و بنەماڵە لە سەرەخۆشی و بەگشتی ســەردەشــت ــەت و رەب ناوچەکانی خەڵکی
ئاوایی لیالنە بەتایبەتی دەکەین.
حیزبی دێموکراتی کوردستانکۆمیسیۆنی سیاسی - نیزامی
١٧ی خەزەڵوەری ١٣٩٣ی هەتاوی
هەواڵ و راپۆرت
ئیسالمی کۆماری ئێران، ده گه ڕێته وه سه ر ئه وه نده ی له گه ڵ ئه وه دا که به ڕواڵه ت له و قه یرانه دا به دژی داعش رۆڵ ئیدئۆلۆژییه کان بنه ما لــه ڕووی هه ر نه ک به اڵم ده گێڕێ، پێشوه ختی نوسخه ی وه ک زۆر کارکرده وه و ره فتار و دیارده ی داعش ده چێ، له ڕاستیدا نفووزی خۆی له ناوچه دا دۆخی هێشتنه وه ی زیــنــدوو به که ــا ده ب به کار ئــه وه بۆ قه یراناوی و گرژیی هه رچی زیاتر، سه رنج و فۆکسه كان بۆ سه ر خۆی له ئاستی نێوده وڵه تیدا به النیکه می خۆی بگه یه نێ و ته نانه ت هه موو هه وڵی بۆ ئه وه یه که وه ک به رده نگ و ڕووبــه ڕووبــوونــه وه بۆ له سه رکراو حیساب ئه کته رێکی له گه ڵ ئه و گرژی و قه یرانانه مه یدان و نه خشی پێ بدرێ.
هــه ر لــه پــێــوه نــدی لــه گــه ڵ ئــێــرانــدا راپــۆرتــی سیاسی سه رنجی دابووه گفتگۆکانی ئه م رۆژانه ی نێوان کۆمه ڵگای نێوده وڵه تی و ئێران سه باره ت به دۆسیه ی ناوکی و ئه گه ری کاریگه ریی و پێوه ندییه دا له و رێککه وتنێک به گه یشتن له سه ر ئه مریکا دواییه ی ئه م هه ڵبژاردنه کانی ئاکامه کانی کۆماری له گه ڵ مامه ڵه له واڵته ئه و ده ره وه ی سیاسه تی ئیسالمیدا. له الیه کی دیکه وه، به سه رنجدان به مشت و مڕه سیاسییه کانی نێوخۆی رێژیم به تایبه تی ئاینده ی »ره هبه ریی نیزام« و دووره دیمه نی هه ڵبژاردنه پارلمانییه كانی داهاتوو و ئارایشی سه رله نوێی جیناحه کان، کۆمیته ی ناوه ندی به پێویستی زانیبوو که به دواداچوون و چاوه دێریی زیاتر و
وردتری ئه م پرسانه بکرێ. ــده ی ده گــه ڕێــتــه وه ســه ر فــاکــتــه ری کـــوردی له ــه وه ن ئناوچه دا، راپۆرتی سیاسیی کۆمیته ی ناوه ندی له و باوه ڕه دا بوو که ره وتی رووداوه کانی پاش هێرشی داعش بۆ سه ر کاره ساتبارییان، و ناخۆشی هه موو له گه ڵ کوردستان، دنیای هه موو سه رنجی بێوێنه و مێژوویی به شێوه یه کی که چه شنێک به ناوچه دا، له کورد فاکته ری سه ر خسته به پێداچوونه وه بوو ناچار تورکیه ش ده وڵه تی ته نانه ت هێندێک له سیاسه ته کانی له مامه ڵه له گه ڵ پرسی کۆبانی دا ئه وه دا له گه ڵ حیزب ناوه ندیی کۆمیته ی بــاوه ڕی به بکا. باشووری له به تایبه تی کــورد بزوتنه وه ی هێزه کانی که و بوونه ته وه دۆخه ئه و رووبــه ڕووی ژیرانه کوردستاندا به تایبه تی به ستێنی نێوده وڵه تییان به باشی بۆ پته وکردنی ژێرخانی سیاسی و سه ربازیی قه واره ی کورد به کار هێناوه، به اڵم له هه موو کاتێک زیاتر پێویسته ئاگاداری یه كده نگی ده ره نجامه کانی له خۆیان و بن نێوانیان یه كگرتوویی و سه رنجی هه تا و بگرن دوور به ناوچه یی دابه شبوونی ماوه ته وه، چڕی به کورد له سه ر نێوده وڵه تی کۆمه ڵگای ئه وپه ڕی که ڵکی سیاسی به قازانجی دۆخی ره وای کورد
له و هه له مێژووییه وه ربگرن.له روانگه ی راپۆرته که وه، که مایه سیی هه ره دیاری جێگه و پێگه ی کورد له هاوکێشه کانی ئێستای ناوچه دا ئه وه یه که ئه وه که بۆته هۆی پاش داعش ئــه وه دا که دۆخی له گه ڵ زۆربه ی نزیک به ته واوی بزووتنه وه ی کورد و پارچه کانی
کوردستان بکه ونه نێو نه خشه ی کار و کاردانه وه کانی ئه م قه یرانه، به اڵم به هۆی قورسایی به رژه وه نده ناوچه ییه کان، هێشتا فاکته ری کورد هه مووی به سه ریه که وه کارا نه كراوه و نه له ئاستی نێوخۆیی کورد و نه له ئاستی ناوچه یی و بۆ هه موو یه کده ست و هاوشێوه نێوده وڵه تیدا حیسابێکی
بزوتنه وه ی کورد نه کراوه ته وه.دابـــووه سه رنجی به تایبه تی راپـــۆرت بــه شــه دا ــه و لله ژێر هه روا که ئه وه دا له گه ڵ که کوردستان رۆژهه اڵتی باری زه بر و زه نگ و سه رکوتدایه، به اڵم وه ک دووه مین پارچه ی هه ره گه وره ی کوردستان و هه ڵگری بزوتنه وه یه کی خاوه ن رابردوو و خه ڵکێکی وشیار و به رپرس، له خانه ی داعشدا سه ربه رزانه پاش دۆخی به پێوه ندیدار نه ته وه یی له به شه ئــه و هێزه کانی له الیه ک گــێــڕاوه. خــۆی نه خشی کوردستان و حیزبی دێموکڕاتی کوردستان، له گه ڵ ئه وه دا گێڕانی نه خش ده رفه تی ناوچه هاوکێشه کانی به هۆی که مه ترسیی رووبه ڕووبوونه وه ی به یارمه تیدان له مه یدانی ــه درا، بــه اڵم ئــامــاده ی هــه ر جــۆره هــه وڵ و داعشیان پێ ندیکه شه وه، له الیه کی بوون. پێوه ندییه دا له و فیداکارییه ک له نێو دۆخه ئه م پاش که چاالکییه ک و و خرۆش جۆش له گه ڵ هاوپێوه ندی بۆ کوردستان رۆژهــه اڵتــی خه ڵکی نیشانی بوو، دروست کۆبانی به تایبه تی رۆژئــاوا خه ڵکی کۆماری به تایبه تی الیه ن هێندێک که ئه وه دا له گه ڵ که دا ئیسالمی ده یانه وێ له حه ساسییه تی ئینسانی و نه ته وه یی کوردی رۆژهه اڵت بۆ هه اڵوه سینی هێندێک په یامی سیاسیی نێوخۆی له خه ڵک ــه اڵم ب وه ربــگــرن، که ڵك مه به ستدار رۆژهه اڵت له وه وشیارتر بوون که رێگه بده ن وه ها پالنێک
سه رکه وتوو بێ.یازده یه می پلینۆمی کاره کانی دیکه ی بڕگه یه کی له و هه ڵوێست و سیاسه ت له هێندێک ناوه ندی، کۆمیته ی چاالکییه کانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان له چه ند مانگی تــه وه ری گرینگترین که بــاس بــه ر خرابوونه رابـــردوودا و مێحوره ی رۆژهــه اڵت پرسی له بوو بریتی به شه ئه م سه باره ت کوردستان«. رۆژهه اڵتی »پارێزه رانی چاالکیی ناوه ندی کۆمیته ی مێحوه ری، رۆژهــه اڵت فه لسه فه ی به ــه وه دا کــه به شێوه یه کی ــاوه ڕه دا بــوو کــه لــه گــه ڵ ئـ ــ ــه و ب لسروشتی خه بات و تێکۆشانی حیزبی دێموکڕات به پله ی مه به ستی به اڵم کوردستانه، رۆژهه اڵتی له رووی یه که م حیزب له به رزکردنه وه ی ئه و دروشمه رووبه ڕووبوونه وه له گه ڵ هه وڵێک بووه بۆ له په راوێز خستنی هه رچی زیاتری رۆژهه اڵتی کوردستان له سه ر رووبه ری بزوتنه وه ی کورد هه روه ها بــه شــه دا ناوچه .له و ئاڵوگۆڕه کان نه خشه ی و ئاماژه به و تێگه یشتنه هه اڵنه کرا که له هێندێك الوه بۆ ئه و وه ها که کرایه وه ئه وه له سه ر جه خت و کراوه دروشمه به رپرسایه تییه له گه ڵ دژایه تیی جۆر هیچ به سیاسه تێک به ڵکوو نیه، کوردستان دێموکڕاتی حیزبی نه ته وه ییه کانی به پێچه وانه وه به مانای ئه وه یه که تێ بکۆشرێ له رێگه ی
کوردستان ــی ــه اڵت رۆژه پــرســی رۆژه ڤـــی نێو هێنانه وه فاکته ری گشتیی کوردی به هێزتر و کامڵتر و کاراتر بکرێ. هه ر له و سۆنگه یه وه، حزووری به رباڵوی پێشمه رگه کانی له رابردوودا مانگه کانی له کوردستان دێموکڕاتی حیزبی چه ندین ناوچه ی نێوخۆی واڵت و چاالکییه کانی پارێزه رانی رۆژهه اڵت وه ک یه کێک له رێکاره کانی به کرده یی کردنی له سه ر جه خت و نرخێندران به رز مێحوره ی رۆژهــه اڵت پێویستیی قووڵکردنه وه و به ردرێژکردنه وه ی ئه و رێکارانه له کــورد خه ڵکی شۆڕشگێڕیی گیانی هه م هه تا کرایه وه ده سه اڵتی هه م ببووژێته وه، زیاتر کوردستان رۆژهه اڵتی ناوه ندی له ئێراندا جارێکی دیکه به جیددی مته وجیه بکرێ که مه سه له ی کورد له ئێران مه گه ر له رێگای چاره سه رێکی سیاسی و ئاشتیخوازانه وه، ده نا به هیچ شێوه یه ک ده ره تانی کۆمه ڵگای هــه م و نیه، هێنانی پێ کۆتایی و کــردن کپ رابکێشرێ نه خشێک الی بۆ سه رنجی زیاتر ده ره وه ش که بزوتنه وه ی کورد له رۆژهه اڵتی کوردستان ده توانێ بۆ
ئاینده ی ئێران و ناوچه بیگێڕێ. له ته نیا مێحوه ری ــه اڵت رۆژهـ ــه اڵم ب هــه رلــه وکــاتــه دا پێویسته و نابێته وه خــوالســه شۆڕشگێڕیدا به ستێنی و به ستێنه سیاسی ئــه و هــه مــوو لــه ــه وه ری تـ ــه اڵت رۆهـکه فــره ڕه هــه نــددا خه باتێکی جه ماوه رییانه ی و مێدیایی سه رده می له واڵمـــده ر و به رپرسیار هێزێکی پێویسته روانگه یه شه وه، له و ببینێته وه. ببا،خۆی به رێوه ی ئێستادا و کار روانــرایــه مایه بۆدانانه وه چــاوی به دیکه جارێکی تێکۆشانی چاالکانی مه ده نی له رۆژهه اڵتی کوردستان و به گرینگ زانرا که دیالۆگ و پێوه ندیی نێوان هه ردوو به ستێنی شۆڕشگێڕی و مه ده نی به چه شنێک رێک بخرێ که له ژێر سایه ی ریساله تی مێژوویی پرسی کورد له ئێران دا هه موو
کوردستان رۆژهه اڵتی نیشتمانپه روه رانی و تێکۆشه ران به شێوه یه کی هه ماهه نگ و به ئاقارێکی هاوبه شدا هه نگاو
هه ڵێننه وه.له روانگه ی کۆمیته ی ناوه ندیی حیزبه وه، ئه وه ش کاتێك باشتر وه دی دێ که هێزه کانی رۆژهه اڵتی کوردستان نێو ماڵی کورد یه ک بخه ن و رێکی بخه ن. هه ربۆیه کۆمیته ی و ناکۆکی ئه و باسی به ر هێنانه وێــڕای حیزب ناوه ندیی و حیزب نێوان هاوکاریی و پێوه ندی له ناڕه ساییانه ی رێکخراوه کانی رۆژهه اڵتی کوردستان و ته نانه ت له پێوه ندی له گه ڵ هێندێک هێزی ده ره وه ی رۆژهه اڵتیش له مانگه کانی کــراون، هێندێك رێکار و راســپــارده ی بــه دی رابـــردوودا و پێوه ندییانه ئه و باشتری هه ڵوه ژاردنێکی به مه به ستی به به رهه م کردنیان خسته به رده م ده فته ری سیاسیی حیزب.یــازده هــه مــی پلینۆمی کــاره کــانــی دیــکــه ی بڕگه یه کی کۆمیته ی ناوه ندیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بۆ باس و تاوتوێی کۆمه ڵێک پرسی نێوخۆیی و ته شکیالتیی حیزب ته رخان کرابوو که پاش گفتگۆی تێروته سه ل له باره یانه وه کۆمیته ی ناوه ندی ده فته ری سیاسیی حیزبی راسپارد هه تا به رنامه ی ورد بۆ به دواداچوون و پێڕاگه یشتنیان دابنێ و
له هه فته و مانگه کانی داهاتوودا کاریان له سه ر بکا.
حیزبی دێموکڕاتی کوردستانده فته ری سیاسی
٢٦ ی خه زه ڵوه ری ١٣٩٣ )١٧ ی نۆڤامبری ٢٠١٤(
درێژەی:
راگه یاندراو به بۆنه ی به ڕێوه چوونی یازده هه مین پلینۆمی کۆمیته ی ناوه ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان
به ڕێوه چوونی ڕێوڕه سمی به خاک سپاردن و کۆڕی پرسەو سه ره خۆشی ڕه سووڵ لیالنه یی
کوردستان له هه ولێر له هه وڵیر به ڕێوه چوو.15ی له گه ڵ به رامبه ر خــه زه ڵــوه ر، 24ی شه ممه رۆژی نوێنه ری ــی، ــوه ی زێ ئیبراهیم زایینی ی 2014 نۆڤامبری له بــه شــداریــی هه ولێر لــه کــوردســتــان دێــمــۆکــراتــی حیزبی چوار کوردستانییه کانی حیزبه نوێنه رایه تیی کۆبوونه وه ی پارچه ی کوردستانی کرد که به به شداریی 66 حیزب و الیه نی لقی 2ی باره گای له پارچه کانی کوردستان سیاسیی هه موو پارتی دێمۆکراتی کوردستان له پایته ختی هه رێمی کوردستان
به ڕێوه چوو.له کۆبوونه وه یه دا رێکار ئه حمه د، به رپرسی لێژنه ی دارایی حیزبه کوردستانییه کان کورته راپۆرتێکی له سه ر ئه و به شه و خه ڵکی بۆ یارمه تیی وه رگرتنی سندوقی دانانی تایبه ت به
کۆبانێ له نێو شاری هه ولێر پێشکه ش کرد .ته وه رێکی دیکه ی دانیشتنه کان پێوه ندی به به رنامه و کاری داهاتووی نوێنه رایه تیی حیزبه کوردستانییه کانه وه هه بوو که له به رچاو به شێکی کۆبوونه وه که دا کاری له بڕگه یه ش له و
له و به شه ش دا نوێنه ری حیزبی دێمۆکراتی کوردستان له چه ند ته وه ردا له باس و بابه ته جۆراوجۆره کانی کۆبوونه وه که به حـــدک ی پێشنیاره کانی تێبینی و کـــرد و بــه شــداری دا مه به ستی دارشتنه وه ی پێکهاته و قه واره ی نوێنه رایه تیی حیزبه چوارچێوه ی دا داهاتو له که جۆرێک به کوردستانییه کان کوردستانیش دیکه ی پارچه کانی هه موو کاروچاالکییه کانی
بگرێته وه، هێنانه گۆڕێ.
ئەو، الیەنگری تەبایی و پێوەندییەکی دۆستانە و برایانە لە نیوان بزووتنەوەی ــەشــە جــۆراوجــۆرەکــانــی ــورد لــە ب ــ کــە کــۆمــەڵــێــک ــوو. لـ ــ ــان دا بـ ــ ــت ــــوردســ کڕۆڵ و خاوەن ڕۆشنبیرییش دا، بواری کەسایەتییە ئەو بــوو. بەنرخ خزمەتی ڕابردوویەکی خەباتکارە، و سیاسی دۆستانەی پێوەندیی ــژی درێ دوور و حیزبی تێکۆشەرانی ڕێبەری و گەڵ لە
دیموکراتی کوردستان دا هەبوو.کــوردســتــان، دیــمــوکــراتــی حیزبی ــی د.کـــەمـــاڵ فـــوئـــاد بە ــ ــۆچــی دوایـ کنەتەوەیی بزووتنەوەی بۆ خەسارێک ــێ. ئێمە بــۆ مــەرگــی ئەو ــ کـــورد دەزانبەم داخین و بە تیکۆشەرە کەسایەتییە ســەرەخــۆشــی و گەرمترین بــۆنــەیــەوە بنەماڵە پــێــشــکــەشــی ــان ــمـ ــاودەردیـ هـنیشتمانیی یەکیەتیی ــەی و ــزەک ــەڕێ ب
کوردستان له بلژیک به ڕێوه چووئاهه نگه ری، کاوه خه زه ڵوه ر ی 22 پێنج شه ممه، رۆژی نوێنه ری حیزبی دێموکراتی کوردستان بۆ کاروباری یه کیه تیی سیاسیی ڕاوێــژکــاری بیدانیا، ئێوا خاتو لــه گــه ل ــا ئــورووپ
هاوپه یمانی ئورووپای ئازاد له ئۆفیسی بروکسێل کۆبۆه وه.وێرانی ئاهه نگه ری کــاوه سه ره تا کۆبوونه وه یه دا لــه م ناساندنی هه ندێک به های هاوبه ش له نێوان حیزبی دێموکراتی مافی وه ک: ئـــازاد ئـــورووپـــای هــاوپــه یــمــانــی ــان و کــوردســتدیاریکردنی چاره نووس و دێموکراسی و مافی مرۆڤ، ئاماژه ی مافه ده ستهێنانی بۆ دێموکرات حیزبی خه باتی مێژووی به
نه ته وایه تی و دێموکراتیکه کانی نه ته وه ی کورد له ئێراندا کرد.رۆژهه اڵتی گرینگیی له ئاوڕدانه وه به ئاهه نگه ری کاوه پرۆسه ی بــه ــامــاژه ی ئ ــا ــورووپ ئ یه کیه تیی بــۆ نــێــوه ڕاســت ــی به ها ــوون ــه ب دێــمــوکــراتــیــزاســیــۆنــی ئـــێـــران و نــه هــادیــنــه ندێموکراتیکه کان له م واڵته و خه بات و تێکۆشانی گه النی ئێران و
یه ک له وان کورد بۆ گه یشتن به ماف و ئازادییه کانیانی کرد.کورتی باسێکی بیدانیا«ش »ئێوا خاتوو دیـــداره دا له و سه باره ت به ئیفا، هاوپه یمانی ئوروپای ئازاد، بۆچوونی خۆیان ئیفا بنده ست و مکانیزمی کار و چاالکی سه باره ت به گه النی دێموکراسی و چاره نووس و دیاریکردنی مافی به سه باره ت
مافی مرۆڤ کرد.
به شداریی به سیاسی مێزگردی لە کوردستان رۆژهەاڵتی حیزبی پێنج
شاری یۆتێبۆڕیی سوئێد به ڕێوه چوو.له و مێزگرده دا که بە هەوڵی ئا بێ ناوی ژێر لە سوئید و یۆتێبۆری ئێفی و کوردستان ڕۆژهــەاڵتــی ئەمڕۆی «پێنج بۆ داهــاتــوو« گۆڕانکارییەکانی رێک کــوردســتــان رۆژهــەاڵتــی حیزبی خرابوو، حیزبی دێموکڕاتی کوردستان، ئێران، کوردستانی دێموکڕاتی حیزبی شۆڕشگێڕی کــۆمــەڵــەی ــکــخــراوی رێئێران؛ کوردستانی زەحمەتکێشانی کوردستان زەحمەتکێشانی کۆمەڵەی ئێران، کۆمۆنیستی حیزبی کۆمەڵە- و
بەشدار بوون. ئه و سمیناره به په یامی ڕێکخراوی ده ستنیشان سوئێدو ئێف«ی بێ »ئا،
ده ستی سمیناره که ــه وه ری تـ کــردنــی پێکردو کاک حەسەن حاتەمی، ئەندامی دیموکراتی حیزبی نوێنه ری ڕێبەری و باسی کۆبوونه وه یه دا، له و کوردستان ئــەوجــۆرە بـــەردەوامـــی پێویستیی لــه کۆبوونەوانە لە کوردستان و دەرەوەی
به ڕێوه چوو. 10ی ) ٩٣ ــوه ری ــ ــه زه ڵ خــ 1٩ی دووشــه مــمــه رۆژی حیزبی نــوێــنــه ری زێــوه یــی، ئیبراهیم ( 2014 نــۆڤــامــبــری دێمۆکراتی کوردستان له باره گای مه کته بی سیاسی یه کیه تیی حیزبه نوێنه رایه تیی ده گه ڵ کوردستان دێمۆکراتی نه ته ویی له پێشوازییان کوردستان چوارپارچه ی کوردستانییه کانی
ئه نوه ر موسلیم، سه رۆکی حکومه تی کانتۆنی کۆبانێ کرد.له و کۆبوونه وه یه دا غه فور مه خموری کورته یه ک له کارو رۆژاوای له پشتیوانی بۆ کوردستانییه کان حیزبه چاالکیی باس رۆژاوا شاندی بۆ کۆبانێ به رخۆدانی و کوردستان هاوکاری و یه کریزی و کۆده نگی، سه ر له پێداگریی و کرد پێویستییه کانی ئه رکی نه ته وه یی و نیشتمانیی له ئاست هه ر چوار پارچه و، به تایبه ت رۆژاواو کۆبانێ کرده وه و ده ستخۆشی له هه وڵی حیزبه کوردستانییه کانی هه موو به شه کانی کوردستان
بۆ به رگری له کوبانی کرد.
له و کۆبوونه وه یه دا نوێنه رانی الیه نه سیاسیه کانی باکور، باشوورو رۆژهه اڵتی کوردستان و پێکهاته کانی کوردستان ڕاو بۆچوونی خۆیان له سه ر چه ند پرسێک هێنایه به رباس و له و کۆده نگیی، ئاستی حیزب نوێنه ری زێوه یی، ئیبراهیم به شه دا یه کریزیی و هاوکاری عه مه لیی حیزبه سیاسییه کانی پارچه کانی به وه رچه رخانێکی مێژوویی و له چاو رابردوو کوردستانی
گرینگ له قه ڵه م دا.
کۆبوونه وه ی هێزه کوردستانییه کان له هه ولێر به ڕێوه چوو
کۆبوونه وه ی سه رۆکی کانتۆنی کوبانی له گه ڵ حیزبه کوردستانییه کان له هه ولێر
کۆمیته ی ناوه ندیی هه ڵبژێردراوی کۆنگره ی له کوردستان دێموکڕاتی حیزبی پازده هه می ــوه ری ١٣٩٣ رۆژه کــانــی ٢٤ و ٢٥ ی خــه زه ڵیازده هه مین ٢٠١٤(دا نۆڤامبری ١٦ی و ١٥(نزیک ــه ی زۆرب به شداریی به خــۆی پلینۆمی و جێگران و ئه سڵی ئه ندامانی ــه واوی تـ بــه راوێژکارانی کۆمیته ی ناوه ندی و راوێژکارانی له به شێک به رپرسانی و سیاسی ده فــتــه ری ئۆرگانه کانی حیزب له کوردستان و ده ره وه ی
واڵت به ڕێوه برد. له رێــزگــرتــن بــۆ بێده نگی ساتێک ــاش پرزگاریی رێگای شه هیدانی بیره وه ریی و یاد کاری ده ستووری په سندکرانی و کوردستان لــه الیــه ن پلینۆم سیاسیی ــی ــۆرت راپ پلینۆم، هاوڕێ دێموکڕات حیزبی گشتیی سکرتێری کاک خالید عه زیزی یه وه پێشکه ش کرا که پاش باس و تاوتوێ کردن له الیه ن به شدارانه وه به
په سندی پلینۆم گه یشت. به شی سه ره تای راپۆرتی سیاسی تایبه ت لێکدانه وه ی پرسی هێرشی کرابوو به باس و داعش یا »ده وڵه تی ئیسالمی« بۆ سه ر عیراق ده ره نجامه و ئاکام و کوردستان هه رێمی و مه سه له یه. ئه و نێوده وڵه تییه کانی و ناوچه یی که ئـــه وه دا له گه ڵ راپــۆرتــه کــه وه، له روانگه ی ئیدئۆلۆژیی و سیاسی هــۆکــاری کۆمه ڵێک هــه ڵــدان بــۆ لــه بــاریــان به ستێنی درێــژوه خــت هێنا، پێک داعــش دیـــارده ی په لهاویشتنی و هه ره فاکته ری قۆناغییه وه، لـــه ڕووی ــه اڵم بکه بــوو ئه منییه بۆشاییه ئــه و شــوێــنــدانــه ر نیزامیی حــزووری سنوورداربوونه وه ی پاش ببوو. دروســت ناوچه که دا له ئه مریکاییه کان مه سه له ی که ئه وە دا له گه ڵ دیکه وه، له الیه کی داعش و ئه و مه ترسییانه ی بۆ سه ر ئاسایشی ناوچه و جیهان دروستی کردووه به شێوه یه کی بێوێنه هه موو کۆمه ڵگای نێوده وڵه تیی هێناوه ته به تایبه تی ده وڵه تانی رۆژئاوا و سه ر خه ت و خستۆته ناوچه ی گرینگی واڵتانی زۆربــه ی و نێوده وڵه تی ملمالنێ که چی بــه ره یــه كــه وه، نێگه تیڤیان کاریگه ریی هێشتا ناوچه ییه کان رووبه ڕووبوونه وه ستراتژیی کارایی له سه ر
له گه ڵ ئه و مه ترسییه هێشتۆته وه.ــدانـــی بۆ لـــه الیـــه ک رووســـیـــه بـــه هـــه وڵـزیـــنـــدووکـــردنـــه وه ی ســیــنــاریــۆکــانــی شــه ڕی پاراستنی سیاسه تی درێــژه دانــی به و ســارد ــه گــه ره ــی بــه شــار ئــه ســه د هــــه روا ت ــه تـ ده وڵـمێکانیزمه کانی وه کارکه وتنی ســه ر ده خــاتــه پێوه ندییه دا، ــه و ل نــێــوده وڵــه تــی شه رعییه تی ناوچه ده وڵه تی هێندێک دیکه شه وه، له الیه کی به کامه یان هــه ر تورکیه و ئێران به تایبه تی هۆکاری تایبه ت به خۆی ده یانه وێ چۆنیه تیی قه یرانه وه ک ئه و له گه ڵ رووبــه ڕووبــوونــه وه ده رفه ت و ئامرازێک بۆ جێبه جێکردنی مه رامه سیاسییه کانی خۆیان له واڵتانی ده وروبه ردا
به هۆی ته قینه وه یه ک له به رده م پارێزگاری شاری هه ولێردا ٥ که س شه هید بوون و ٢٩ که سیش بریندار بوون.
رۆژی چوارشه ممه ٢8ی خه زه ڵوه ر له به رده م ئه نجومه نی پارێزگاری هه ولێر وه ئه ستۆ به رپرسایه تییه که ی داعش که ته قینه وه یه دا له و رووی دا. ته قینه وه یه ک بینای نێو بچێته ویستوویه کی ته قه مه نی پڕ ماشێنێکی به خۆکوژێک گرتوه ، هه ولێره وه و پارێزگاری له الیه ن ئه وه ی دوای رێگریی پاسه وانه کانه وه
لێ کراوه ، خۆی ته قاندۆته وه .ئه و باسه شایانی ته قینه وه یه جیا له شه هیدبوونی ٢٩ برینداربوونی که س و ٥زۆریشی ماڵی زیانی که س،