สาร...สถาบันอยุธยาศึกษา ปีที่ 4 ฉบับที่ 2 มกราคม-มีนาคม 2557

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๑

สาร.. สถาบันอยุธยาศึกษา

ปที่ ๔ ฉบับที่ ๒ มกราคม – มีนาคม ๒๕๕๗ เจาของ สถาบันอยุธยาศึกษา มหาวิทยาลัยราชภฏัพระนครศรีอยุธยา

๙๖ ถนนปรีดีพนมยงค อ.พระนครศรีอยุธยา จ.พระนครศรีอยุธยา ๑๓๐๐๐ โทรศัพท / โทรสาร ๐๓๕-๒๔๑-๔๐๗ เว็บไซต www.ayutthayastudies.aru.ac.th

วัตถุประสงค ๑. เพ่ือเผยแพรความรูดานวฒันธรรมอยุธยา ๒. เพ่ือประชาสัมพันธกิจกรรมของสถาบันอยุธยาศึกษา

การเผยแพร ปละ ๔ ฉบับ (ราย ๓ เดือน) จํานวนท่ีพิมพ ๕๐๐ เลม ท่ีปรึกษา จิรศักด์ิ ชุมวรานนท

รักษาราชการแทนอธิการบดีมหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรอียุธยา บรรณาธิการบริหาร จงกล เฮงสุวรรณ ผูชวยบรรณาธิการบริหาร กันยารัตน คงพร อุมาภรณ กลาหาญ บรรณาธิการ สุรินทร ศรีสังขงาม พัฑร แตงพันธ ผูชวยบรรณาธิการ สาธิยา ลายพิกุน กองบรรณาธิการ ปทพงษ ชื่นบุญ อายุวัฒน คาผล อรอุมา โพธิ์จิ๋ว ณัฐฐิญา แกวแหวน ประภาพร แตงพันธ สายรุง กล่ําเพชร ศรสีุวรรณ ชวยโสภา ศิลปกรรม พัฑร แตงพันธ พิมพท่ี โรงพิมพเทียนวัฒนาพริ้นทต้ิง ๑๖/๗ ถ.เดชาวุธ ต.หอรัตนไชย อ.พระนครศรีอยุธยา จ.พระนครศรีอยุธยา ๑๓๐๐๐ โทร. ๐๓๕-๒๔๑-๕๗๘, ๐๓๕-๒๔๓-๓๘๖ โทรสาร ๐๓๕-๓๒๓-๓๙๖ ภาพปก พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว เสด็จออกประทับ

ณ รัตนสิงหาศน พระที่น่ังสรรเพชญปราสาท พระราชวังกรุงศรีอยุธยา

๒ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา

บทบรรณาธิการ

ความโดดเดนของ “พระนครศรีอยุธยา” ในฐานะ “กรุงศรีอยุธยา” อดีตราชธานีของสยามนั้น ไดกลายเปนโลกทัศนสําคัญ ท่ีมีตอมุมมองและการรับรูของสาธารณชนโดยท่ัวไป จนอาจเปนเหตุใหงานวิชาการดาน “อยุธยาศึกษา” ละเลยหรือมองขามระยะเวลาสําคัญในชวง “หลังกรุงศรีอยุธยา” ซึ่งอาจเปนเหตุใหความเขาใจในบทบาทของอดีตราชธานีแหงนี้ ยังมีมุมท่ียังไมรับการศึกษาอีกมาก

โดยเฉพาะชวงสมัย “มณฑลกรุงเกา” ซึ่งเปนชวงรอยตอสําคัญ ของการพัฒนาราชอาณาจักรสยามสู “ รัฐ เขตแดน” ท่ี เปน รากฐานสู การ เปน “ รัฐประชาธิปไตย” ในเวลาตอมา ดังนั้นในมุมมองหนึ่งอยุธยาจึงเปนดัง “สัญลักษณ” ท่ีชนช้ันนําหรือชนช้ันปกครองใชเปน “เคร่ืองมือ” เพื่อวัตถุประสงคและความคาดหวังตางๆ หรืออยางนอยท่ีสุดคือ การใชอยุธยาในฐานะสัญลักษณของ “ความยิ่งใหญ” เพื่อรองรับยุคสมัย “ปจจุบัน” นั้นเอง

บทความ “บทบาทของกรุงศรีอยุธยาท่ีถูกระลึกใชในสมัยมณฑลกรุงเกา” ไดแสดงใหเห็นถึงอยุธยาในฐานะ “สัญลักษณ” ท่ีส่ือถึง “อุดมการณ” ของชนช้ันนําในกระแสการเปล่ียนแปลงของกรุงรัตนโกสินทร ดวยมุมมอง หรือการประเมินคา “กรุงศรีอยุธยา” ในชวงเวลาและบทบาทท่ีแตกตางกัน

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๓

บทความ “พระแสงราชศัสตรา : พระราชอาชญาเหนือแผนดินมณฑลกรุงเกา” ไดแสดงใหเห็นถึงบทบาทของพระแสงดาบฯในฐานะ “สัญลักษณ” ท่ีส่ือถึง “พระราชอํานาจ” รวมไปถึงลักษณะและการใชพระราชอํานาจ ในบริบทของราชอาณาจักรสยามท่ีมีการปฏิรูปใหมอยางมีนัยสําคัญ

บทความ “สถานีรถไฟกรุงเกา : จากมณฑลสูราชอาณาจักรสยาม” ไดอธิบายถึงการรถไฟระยะแรกในฐานะ “สัญลักษณ” ท่ีเปนภาพสะทอนของ “นโยบาย” จากชนช้ันนําท่ีพยายามผนวกความจําเปนดานการปกครองราชอาณาจักรในฐานะ “รัฐเขตแดน” เพื่อประโยชนในการพัฒนาประเทศ ภายใตขอจํากัดท่ีมีอยูในชวงเวลานั้น

ประวัติศาสตรสมัยหลังกรุงศรีอยุธยา โดยเฉพาะชวง “หลังกรุงศรีอยุธยา” ยังคงมีประเด็นท่ีนาสนใจรอการคนควาและวิจัย เพื่อการขยายขอบเขตทางวิชาการ ซึ่งเช่ือวาจะนําไปสูความเขาใจในความเปน “ไทย” ท้ังมุมมองทางประวัติศาสตรและสมัยปจจุบัน รวมไปถึงการสรางความเขาใจในส่ิงท่ีเรากําลังประสบและเปนอยูไดอยางมีวิจารณญาณ

สุรินทร ศรีสังขงาม

๔ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา

สารบัญ หนา

บทบรรณาธิการ

๒

บทบาทของกรุงศรีอยุธยา ท่ีถูกระลึกใชในสมัยมณฑลกรุงเกา

๕

พระแสงราชศัสตรา : พระราชอาชญาเหนือแผนดินมณฑลกรุงเกา

๑๔

สถานีรถไฟกรุงเกา : จากมณฑลสูราชอาณาจักรสยาม

๒๔

ภาพเกาเลาอดีต

๓๒

จดหมายเหตุอยุธยาศึกษา

๓๓

อยุธยาศึกษาปริทัศน

๓๕

รอบรั้วเรือนไทย

๓๗

กิจกรรมของสถาบันอยุธยาศึกษา เมษายน – มิถุนายน ๒๕๕๗

๔๐

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๕

บทบาทของกรุงศรีอยุธยา ที่ถูกระลึกใช�ในสมัยมณฑลกรุงเก�า

พัฑร แตงพันธ0*

นับเปนเรื่องปกติของสังคมแตละยุคสมัยท่ีจะมีการนําประวัติศาสตรกลับมารับใชสังคมในปจจุบัน ดังตัวอยางท่ีเห็นไดชัดเจนคือ โครงการอนุรักษและพัฒนานครประวัติศาสตรเพื่อวัตถุประสงคหนึ่งในการประชาสัมพันธความรุงเรืองในอดีตของชาติ หรืออีกทางหนึ่งเพื่อสรางรายไดจากอุตสาหกรรมการทองเท่ียว เปนตน เชนเดียวกันนี้ “อยุธยา” ก็มักถูกหยิบยกข้ึนมารับใชสังคมในสมัยมณฑลกรุงเกาอยูหลายประการ

การ ท่ีราชสํานักแห งตนกรุ งรัตนโกสินทร ขนานนามอดีตราชธานี กรุงศรีอยุธยาวา “กรุงเกา” นั้นนับเปนตัวอยางท่ีสะทอนใหเห็นถึงการจํากัดฐานะพิเศษของอยุธยา ท่ีเรียกขานวา “กรุง” อันหมายถึงราชธานี แทนคําวา “เมือง” สะทอนถึงบทบาทของอยุธยาท่ีราชสํานักกรุงรัตนโกสินทรยังระลึกถึงในฐานะเมืองหลวงเกาของคนไทยอยูเสมอนั่นเอง กอปรกับสายสัมพันธทางวัฒนธรรมระหวางกรุงศรีอยุธยากับกรุงรัตนโกสินทรท่ีไมเคยขาดจากกัน หากแตยังเปนสายใยวัฒนธรรมท่ีสงตอจารีตประเพณี ขนบธรรมเนียม ศิลปกรรม สถาปตยกรรม ตลอดจนตัวบทกฎหมายตาง ๆ ท่ีราชสํานักกรุงรัตนโกสินทรนํามาประยุกตใชอยูตลอดเวลา ประหนึ่งวาสองราชธานีนี้มีลมหายใจท่ีตอเนื่องกัน

* นักวิชาการศึกษา สถาบันอยุธยาศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา

๖ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา

สายสัมพันธทางวัฒนธรรมระหวางกรุงศรีอยุธยากับกรุงรัตนโกสินทรเปนส่ิงจําเปนชนิดท่ีมิอาจแยกออกจากกันได เพราะยิ่งเขาสู “ยุคลาอาณานิคม” ท่ีชาติมหาอํานาจตะวันตกเขามารุกรานบรรดารัฐตาง ๆ ในอุษาคเนย ดวยเหตุผลนานาประการ อาทิ ขอกลาวหาท่ีวาดวยเรื่องความลาหลัง ความไมมีอารยธรรมท่ีสามารถยืนยันความเจริญในอดีตของชาติ ด วยเหตุนี้ ทําให ราชสํานักแห ง กรุงรัตนโกสินทรยิ่งกระตือรือรนท่ีจะผูกพันตนเองเขากับอยุธยา เพราะสายสัมพันธท่ีตอเนื่องจากกรุงศรีอยุธยามาสูกรุงรัตนโกสินทรนั้น ชวยสรางความชอบธรรม ในการดํารงอยูของราชธานีท่ีมีอายุราว ๑๐๐ ปเศษของกรุงรัตนโกสินทร ใหสืบเนื่องเปนชนชาติเดียวกัน ดังเห็นไดจากการเปล่ียนแปลงวิเทโศบายตาง ๆ ในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี ๔ )

อันเปนแบบอยางในการนําเอาความหลังของราชธานีกรุงศรีอยุธยามาระลึกใชเพื่อการธํารงอยูของชาติ เพราะเมื่อยางสูสมัยมณฑลกรุงเกา รัฐบาลแหงราชสํานัก กรุงรัตนโกสินทร ยังคงนําประวัติศาสตรอยุธยามาระลึกใชอยางตอเนื่อง ในโอกาสและสถานการณตาง ๆ เชน การระลึกถึงอยุธยาในฐานะท่ีเปนท่ีสถิตแหงดวง พระวิญญาณบรรพกษัตริย ไทยบาง ในฐานะประวั ติศาสตรและโบราณคดี แหงชาติบาง และในฐานะรอยเทาทางประวัติศาสตรบาง ดังท่ีจะกลาวถึงตอไปนี้

อยุธยา ในฐานะท่ีสถิตแห�งดวงพระวิญญาณบรรพกษัตริย�ไทย

สัญญาณท่ีสะทอน ถึ งสาย สัมพั น ธ ท่ี ทอดระหว า ง ก รุ ง ศรี อยุ ธ ย า กับกรุงรัตนโกสินทร คือการท่ีพระมหากษัตริยแหงกรุงรัตนโกสินทรทรงมีความเคารพตอบรรพกษัตริยอยุธยาเสมือนประหนึ่งเครือญาติ ดังธรรมเนียมท่ีพระเจาแผนดินแหงกรุงรัตนโกสินทรจะตองเสด็จมาบําเพ็ญพระราชกุศลท่ีกรุงเกาอยูทุก ๆ รัชกาล1

๑ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี ๕) ทรงเสด็จประพาส

กรุงเกาอยูตลอดรัชสมัย ซึ่งนอกเหนือจากการเสด็จทอดพระเนตรสถานท่ีสําคัญทาง ๑ กองจดหมายเหตุแหงชาติ. (๒๕๒๗). จดหมายเหตุพระราชพิธีรัชมัลคลาภเิษก ร.ศ.๑๒๖,๑๒๗. หนา ๗.

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๗ ประวัติศาสตรตาง ๆ แลว บอยครั้งท่ีทรงทําพิธีสังเวยอดีตบรรพกษัตริยอยุธยา ท้ัง ๓๓ พระองค โดยทรงจุดเทียนสักการะพรอมดวยเครื่องอุทิศถวาย บางคราว มีการจําแนกฐานะของเทียนตามพระเกียรติยศของกษัตริยอยุธยาแตละพระองค ประกอบดวย เทียนเล็ก เทียนใหญ เทียนเงิน เทียนทอง ตามลําดับฐานะ 2

๑ แสดงถึงกตเวทีจิตท่ีทรงมีตอพระเจาแผนดินอยุธยาเสมอมา

แมแตในวโรกาสท่ีพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงครองราชสมบัติเปนเวลา ๔๐ ป เทากับสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๒ แหงกรุงศรีอยุธยาท่ีขณะนั้นถือวาเปนพระเจาแผนดินท่ีครองราชยยืนยาวท่ีสุดในประวัติศาสตรของชาติ พระองคก็ทรงมีความปติและ “เต็มพระราชหฤทัยจะใครทรงบําเพ็ญพระราชกุศล” 3

๒ อุทิศถวายสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๒ และพระเจาแผนดินกรุงศรีอยุธยาทุกพระองค รวมถึงพระ เจ ากรุ ง ธน บุรี จึ งทรงมีพระบรมราชโองการใหพระ เจ าน อ งยา เธอ กรมหลวงดํารงราชานุภาพ เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย เปนแมงานจัดเตรียม งานและสถานท่ีไวอยางยิ่งใหญ โดยทรงเสด็จพระราชดําเนินมาบําเพ็ญพระราชกุศลรัชมงคลท่ีกรุงเกา ระหวางวันท่ี ๒๙ พฤศจิกายน – ๓ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๕๐

การบําเพ็ญพระราชกุศลสังเวยอดีตมหาราชท่ีพระราชวังในกรุง เกา ไดปรากฏเปนราชประเพณีของพระมหากษัตริยกรุงรัตนโกสินทรท่ียึดถือสืบตอมา ดังท่ีพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยู หัว (รัชกาลท่ี ๖) พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี ๗ ) และในรัชกาลตอ ๆ มาทุกพระองค ไดเสด็จมาบําเพ็ญพระราชกุศลสังเวยอดีตมหาราชท่ีกรุง เกา ภายหลังจากพระราชพิธี บรมราชาภิเษกอันเปนพระราชพิธีสําคัญในการสถาปนาข้ึนเปนพระมหากษัตริย4 ๓

๑ ขาวเสดจประภาศกรุงเกาแลเสดจกลับจากบางปอิน. (๒๔๓๑, ๒ สิงหาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๕ ตอนท่ี ๑๓. หนา ๑๐๓-๑๐๔.

๒ ขาวเสด็จพระราชดําเนิรไปทรงบําเพ็ญพระราชกุศลรชัมงคลท่ีกรุงเกา. (๒๔๕๐, ๘ ธันวาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๒๔ ตอนท่ี ๓๖. หนา ๙๒๑-๙๒๗.

๓ การเฉลิมพระราชมณเฑียรพระราชวังบางปอิน แลการสงัเวยอดีตะมหาราชาธิราช. (๒๔๕๓, ๑๑ ธันวาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๒๗ หนา ๒๐๘๐-๒๐๘๙.

๘ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา

แสดงใหเห็นวากรุงศรีอยุธยาท่ีแมจะลมสลายและมีสภาพยอยยับอยางไร อยุธยาก็ยังเปนสัญลักษณของท่ีสถิตแหงดวงวิญญาณบรรพบุรุษของคนไทยท่ียังมีความเกี่ยวเนื่องผูกพันโดยความรูสึกทางจิตใจกับพระมหากษัตริยและผูคนใน สมัยรัตนโกสินทรอยูเสมอมา

อยุธยา ในฐานะประวัติศาสตร�และโบราณคดีแห�งชาติ

การศึกษาประวัติศาสตรและโบราณคดี นับเปนหนทางหนึ่งท่ีราชสํานัก กรุงรัตนโกสินทรนํามาใชเปนเครื่องยืนยันความ “ศิวิไลซ” หรือความรุงเรืองชานานของชาติ ในยุคท่ีชาติมหาอํานาจตะวันตกกําลังเขามารุกรานเอกราชของรัฐตาง ๆ ในอุษาคเนย โดยใชเหตุดานความปาเถ่ือน ลาหลัง รวมถึงการไมมีประวัติศาสตรและวัฒนธรรม มาเปนขออางในการเขายึดครอง นํามาซึ่งความกระตือรือรน สืบคนประวัติศาสตรและรองรอยทางโบราณคดีของบรรดาชนช้ันนําอยางมาก

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอย ูหัว ทรงมีความสนพระทัยในดานประวัติศาสตรและโบราณคดี ดังท่ีทรงเสด็จประพาสโบราณสถานในเมืองกรุงเกาอยูหลายครั้ง 5 * โดยเฉพาะทรงโปรดท่ีจะเสด็จประพาสพระราชวังกรุงศรีอยุธยา ทอดพระเนตรพระท่ีนั่งตาง ๆ รวมไปถึงการเสด็จทอดพระเนตรสถานท่ีสําคัญอื่น ๆ ท้ังในและนอกกรุง*6* อาทิ วิหารพระมงคลบพิตร หอกลอง ศาลพระกาฬ วัดกุฎีดาว วัดอโยธยา วัดใหญ วัดหันตรา วัดภูเขาทอง เปนตน 7

๑ ทําใหชวงเวลานี้ ปรากฏงานศึกษาดานประวัติศาสตรและวัฒนธรรมเปนจํานวนมาก

* พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงเสด็จทอดพระเนตรโบราณสถานในกรุงเกา

หลายครั้ง ท้ังท่ีเสด็จทอดพระเนตรโบราณสถานโดยเฉพาะ และเสด็จทอดพระเนตรโบราณสถานระหวางการเสด็จทอดผาพระกฐิน หรือบําเพ็ญพระราชกุศล อาทิ ในพุทธศักราช ๒๔๓๑, ๒๔๔๒, ๒๔๔๕, ๒๔๔๗, ๒๔๔๘, ๒๔๕๐, เปนตน

** ในสมัยน้ันสังคมยังคงระลึกถึงอยุธยาในสถานะท่ีเปน “กรุงเกา” ๑ ขาวเสดจประภาศกรุงเกาแลเสดจกลับจากบางปอิน. (๒๔๓๑, ๒ สิงหาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๕ ตอนท่ี ๑๓. หนา ๑๐๓-๑๐๔. และ ขาวเสด็จประพาศพระอารามตาง ๆ ในกรุงเกา. (๒๔๔๗, ๑๘ ธันวาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๒๐ ตอนท่ี ๓๘. หนา ๖๘๓.

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๙

นอกจากนี้ในรัชกาลของพระองคยังมีการริเริ่มการขุดคนทางโบราณคดีตามวิทยาการตะวันตก ดังท่ีทรงมีรับส่ังใหมีการขุดแตงสํารวจพระราชวังกรุงศรีอยุธยา เพื่อเปนขอมูลหลักฐานทางโบราณคดีประกอบการศึกษาทางประวัติศาสตร เพื่อเปนเครื่องยืนยันความเปนปกแผนมั่นคง และเจริญรุงเรืองชานานของชาวสยาม 8

๑ รวมถึงการจัด ต้ัง โบราณคดีสโมสร เพื่อ เปนสถาบันการศึกษาทางประวั ติศาสตร และโบราณคดีในชวงพระราชพิธีรัชมงคลท่ีกรุงเกา รวมถึงการประกาศสงวนท่ีดินภายในเกาะเมืองกรุงเกาเพื่อสงวนรักษาโบราณสถาน โดยทรงมีพระราชดําริท่ีจะ ทําใหกรุงเกา เปนเมืองประวัติศาสตรของชาติ สําหรับตอนรับพระราชอาคันตุกะ 9

๒ ซึ่งในรัชกาลของพระองคไดทรงจัดการตอนรับแกรนด ดยุก บอริส วลาดิมิโรวิตซแหงรัสเซีย ใน พ.ศ. ๒๔๔๕ 1 0

๓ และจัดการรับรอง ดุกโยฮันอัลเบรกต ผูปกครอง รัฐบรันสวิก ของเยอรมนี และดัชเชสอิลิชาเบต พระชายา ณ โบราณสถานตาง ๆ ในกรุงเกา เม่ือ พ.ศ.๒๔๕๒11

๔ สมดังพระราชปณิธานของพระองค อันเปนสวนหนึ่งของการแสดงออกใหนานาชาติเห็นซึ่งความศิวิไลซในแบบ

ฉบับของชนชาติไทย ซึ่งเปนชาติท่ีมีประวัติศาสตรและวัฒนธรรมยาวนานตอเนื่อง จึงเปนส่ิงท่ีสะทอนใหเห็นวาอดีตของอยุธยาดํารงความเปนรากเหงาท่ีมิอาจตัดใหขาดจากกรุงรัตนโกสินทรไดเลย

อยุธยา ในฐานะรอยเท�าทางประวัติศาสตร�

ราชสํานักกรุงรัตนโกสินทร ไดใหการยอมรับและยกยองกรุงศรีอยุธยา ในฐานะอ ดีตราชธานี อั น รุ ง เ รื อ งมาช านาน ท่ี มี มหาราชและวี รก ษัตรี ท่ี ทรงพระปรีชาสามารถ ปกปองและปกครองแผน ดินยาวนานถึง ๔๑๗ ป ๑ ประชุมพงศาวดารภาคที ่๖๓. (๒๔๗๙). หนา ๑๔๙.

๒ เรื่องเดียวกัน. หนา ๑๕๓.

๓ การรับ อิส อิม บีเรียล ไฮเนส แกรนด ดยุก บอริส วลาดิมิโรวิตซ กรุงรสัเซีย. (๒๔๔๕, ๑ มิถุนายน). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๑๙. หนา ๑๔๓-๑๔๖.

๔ การรับดุกโยฮันอัลเบรกต ผูสําเร็จราชการเมืองบรันซวิก. (๒๔๕๒, ๖ มีนาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๒๖. หนา ๒๕๘๖-๒๖๐๓.

๑๐ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา ดวยเกียรติยศท้ังหลายท่ีบรรพกษัตริยแหงของกรุงศรีอยุธยาไดกระทําไวในกาลกอน ไดถูกนํามาระลึกใชเสมือนเปนรอยเทาในอดีตท่ีเคยกาวไกล เปนหมุดหมายใน การปกครองแผนดินของพระมหากษัตริยแหงกรุงรัตนโกสินทรใหกาวลํ้านําหนาสูความสถาพรของบานเมืองสืบไป

ดัง ท่ีบรรดาขาหลวงเทศาภิบาลมณฑลกรุง เกา มักใช เกียรติยศทางประวัติศาสตรท้ังหลาย เปนเครื่องยกยองและเชิดชูพระเกียรติแกพระมหากษัตริยรัชกาลตาง ๆ เชนในคราวท่ีกรมหมื่นมรุพงษ ศิริพัฒน ขาหลวงเทศาภิบาล สําเร็จราชการมณฑลกรุงเกา ไดทรงถวายไชยมงคลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ภายหลังจากท่ีทรงเสด็จกลับจากการประพาสยุโรป ใน พ.ศ. ๒๔๔๐ โดยไดทรงยกยองท่ีพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวเสด็จเยือนตางประเทศ เพื่อแสวงประโยชนแกราชการบานเมือง เปรียบดังพระมหากษัตริยกรุงศรีอยุธยา ๖ พระองค12* ท่ีเคยเสด็จออกนอกพระราชอาณาเขตเพื่อประโยชนแหงราชอาณาจักร13

๑ พรอมท้ังยังทรงกลาวเปรียบพระปรีชาสามารถของสมเด็จพระนางเจา

เสาวภาผองศรี พระบรมราชินีนาถ* 1 4* ท่ีทรงปฏิบัติหนาท่ีเปนผูสําเร็จราชการแทนพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ดังสมเด็จพระสุริโยทัยท่ีรวมกระทําศึกชวยพระสวามีจนส้ินพระชนมชีพ เปนตัวอยางท่ีสะทอนวา อยุธยา เปน ดังรอยเทาทางประวัติศาสตร ดังท่ี กรมหมื่นมรุพงษศิริพัฒน ทรงกลาววา

แมพระราชกฤษฎาภินิหารแหงโบราณมหากษัตริย ซึ่งไดทรงสามารถ ในการท่ีจะปองกันอิศรภาพ แลทํานุบํารุงสยามประเทศน้ี ไดมีมาแตปางกอนวิเศษเพียงใด พระราชกฤษฎาภินิหารอันวิเศษเชนน้ัน หรือย่ิงกวาน้ัน ยอมพึง

* ประกอบดวย สมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี ๑ สมเด็จพระราเมศวร สมเด็จพระบรมราชาธิราชท่ี

๒ สมเด็จพระไชยราชาธิราช สมเด็จพระนเรศวร และสมเด็จพระนารายณ ๑ คําถวายไชยมงคลของขาหลวงเทศาภิบาลมณฑลกรุงเกา. (๒๔๔๐, ๒๐ กุมภาพันธ). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๑๔ ตอนท่ี ๔๗ หนา ๗๙๐ – ๗๙๔

** สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปหลวง

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๑๑

มีพึงเปนเห็นไดในยุกคภายหลังดังครั้งน้ี ความเจริญของกรุงสยามจึงยังไม

เสื่อมทราม15

๑

นอกจากนี้ยังมีกรณีของพระยาโบราณราชธานินทร ขาหลวงเทศาภิบาล มณฑลกรุงเกาคนท่ี ๒ ไดกลาวถวายไชยมงคลเนื่องในพระราชพิธีรัชมงคลท่ีกรุงเกา โดยเปรียบเทียบพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว กับบรรพมหากษัตริย กรุงศรีอยุธยาหลายพระองค ท่ีนอกจากจะเปรียบการครองราชยสมบัติอันเปนเวลาเทากับสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๒ แลว ยังเปรียบการปกปองอิศรภาพของประเทศใหพนภัยสงครามลาอาณานิคมกับการปองกันราชอาณาจักรของวีรกษัตริยอยุธยาหลายพระองค อาทิ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช ตลอดจนเปรียบการปฏิรูปการปกครอง แ ละ ร ะ บ บ ศา ลยุ ติ ธ ร ร ม ใ น รั ช ส มั ย กั บ สม เ ด็ จพ ร ะ บ ร ม ไ ต ร โ ล ก น า ถ และกษัตริยอยุธยาพระองคอื่น ๆ โดยใชสํานวนโวหารท่ีแสดงถึงเหตุ และผลทางประวัติศาสตรอันหนักแนนนานาประการ 16

๒ รวมถึงในรัชกาลตอมาท่ีพระยาโบราณราชธานินทร ไดถวายพระพร

ไชยมงคลยกยองพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว โดยมีการเทียบเคียง การสืบพระบรมราชสันตติวงศโดยสวัสดิภาพ กับการข้ึนครองราชสมบัติของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ และสมเด็จพระนเรศวร โดยยกยองเปนกฤษฎาภินิหาร และเทิดทูลพระปรีชาสามารถของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยู หัว พระชนกนาถ ท่ีทรงมองการไกลในการสถาปนาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวเปนองครัชทายาท17

๓

๑ คําถวายไชยมงคลของขาหลวงเทศาภิบาลมณฑลกรุงเกา. (๒๔๔๐, ๒๐ กุมภาพันธ). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๑๔ ตอนท่ี ๔๗ หนา ๗๙๐ – ๗๙๔

๒ คําถวายไชยมงคลของขาราชการและราษฎรมณฑลกรงุเกา. (๒๔๕๐, ๘ ธันวาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๒๔ ตอนท่ี ๓๖. หนา ๙๒๘ - ๙๓๐

๓ คําถวายไชยมงคลท่ีกรุงเกา วันท่ี ๑ ธันวาคม ร.ศ.๑๒๙. (๒๔๕๓, ๑๑ ธันวาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๒๗. หนา ๒๐๙๓ – ๒๐๙๖.

๑๒ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา

ประเด็นนี้เหลานี้สะทอนวาอดีตของกรุงศรีอยุธยาอันมีอายุ ๔๑๗ ป ไดถูกนํามาระลึกใช เสมือนดัง “รอยเทาทางประวัติศาสตร” ให สังคมไทยรุนกรุงรัตนโกสินทรไดใชเปนหลักพรมแดนแหงความเจริญกาวหนาในอดีต ใหสังคมไทยยุคท่ีสรางพระนครข้ึนใหมไดพัฒนาบานเมืองข้ึนมาทัดเทียม และกาวลํ้ารอยเทาของ กรุงศรีอยุธยาออกไป เพื่อความกาวหนาสถาพรของอาณาจักรสยาม และอีกประการหนึ่ ง เพื่ อยกยอง เชิดชูพระบารมี และพระเกียร ติ คุณของพระมหากษัตริย กรุงรัตนโกสินทร อันเปนวิธีการแสดงออกอยางหนึ่ง ถึงความจงรักภักดีของปวงชน ท่ีมีตอองคพระมหากษัตริยของสังคมในชวงเวลานั้น

ส�งท�าย

บทบาทของอดีตแหงกรุงศรีอยุธยา ท่ีสังคมในสมัยรัตนโกสินทรระดับตาง ๆ ไดหยิบยกข้ึนมาใชเหลานี้ ทําใหราชสํานักมีความระลึกผูกพัน และเชิดชูสถานะของกรุงเกาอยูตลอดเวลา ซึ่งอาจสะทอนไดจากการท่ีพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวทรงพระราชทานนามใหมของกรุงเกาวา จังหวัด “พระนครศรีอยุธยา” ซึ่งในการณอันนี้สมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟากรมหลวงพิษณุโลกประชานารถ ทรงกลาวถึงสถานะท่ีแฝงอยูในนามจังหวัดวา

ขาพเจามีความยินดีอีกขอหน่ึง ท่ีนามจังหวัดน้ีไดเปลี่ยนชื่อเปนจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ๆ น้ีเปนนามอันศิริมงคล แลเปนนามท่ี ๒ รองกรุงเทพพระมหานคร จึงทําใหขาพเจารูสึกยินดีมาก แลเชื่อวาขาราชการแลราษฎร

ในจังหวัดน้ีก็คงยินดีเชนกัน18

๑

นามของจังหวัดพระนครศรีอยุธยา จึงอาจเปนสัญลักษณท่ีถือกําเนิดจากบทบาทและสถานะพิเศษของจังหวัด ท่ีรัฐบาลแหงราชสํานักกรุงรัตนโกสินทรไดระลึกถือและตราฐานะไว เปนม่ิงมงคลอนุสรณปรากฏอยูทุกวันนี้

๑ สํานักหอจดหมายเหตุแหงชาติ. เอกสารกระทรวงศึกษาธิการ. ศธ.๕๐.๑/๓๕. เรื่องรายงานการเปดโรงเรียนจอมสรุางคอุปถัมภ จ.อยุธยา. (๓ กรกฎาคม – ๒๙ สิงหาคม ๒๔๖๒).

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๑๓ บรรณานุกรม

การรับดุกโยฮันอัลเบรกต ผูสําเร็จราชการเมืองบรันซวิก. (๒๔๕๒, ๖ มีนาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๒๖. หนา ๒๕๘๖-๒๖๐๓.

การรับ อิส อิม บีเรียล ไฮเนส แกรนด ดยุก บอริส วลาดิมิโรวิตซ กรุงรัสเซีย. (๒๔๔๕, ๑ มิถุนายน). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๑๙. หนา ๑๔๓-๑๔๖.

การเฉลิมพระราชมณเฑียรพระราชวังบางปอิน แลการสังเวยอดีตะมหาราชาธิราช. (๒๔๕๓, ๑๑ ธันวาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๒๗ หนาท่ี ๒๐๘๐-๒๐๘๙.

กองจดหมายเหตุแหงชาติ. (๒๕๒๗). จดหมายเหตุพระราชพิธีรัชมังคลาภิเษก ร.ศ.๑๒๖,๑๒๗. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร.

ขาวเสด็จประพาศพระอารามตาง ๆ ในกรุงเกา. (๒๔๔๗, ๑๘ ธันวาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๒๐ ตอนท่ี ๓๘. หนา ๖๘๓.

ขาวเสดจประภาศกรุงเกาแลเสดจกลับจากบางปอิน. (๒๔๓๑, ๒ สิงหาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๕ ตอนท่ี ๑๓. หนา ๑๐๓-๑๐๔.

ขาวเสด็จพระราชดําเนิรไปทรงบําเพ็ญพระราชกุศลรัชมงคลท่ีกรุงเกา. (๒๔๕๐, ๘ ธันวาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๒๔ ตอนท่ี ๓๖. หนา ๙๒๑-๙๒๗.

คําถวายไชยมงคลของขาราชการและราษฎรมณฑลกรุงเกา. (๒๔๕๐, ๘ ธันวาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๒๔ ตอนท่ี ๓๖. หนา ๙๒๘ – ๙๓๐.

คําถวายไชยมงคลของขาหลวงเทศาภิบาลมณฑลกรุงเกา. (๒๔๔๐, ๒๐ กุมภาพันธ). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๑๔ ตอนท่ี ๔๗ หนา ๗๙๐ – ๗๙๔.

คําถวายไชยมงคลท่ีกรุงเกา วันท่ี ๑ ธันวาคม ร.ศ.๑๒๙. (๒๔๕๓, ๑๑ ธันวาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม ๒๗. หนา ๒๐๙๓ – ๒๐๙๖.

ประชุมพงศาวดารภาคท่ี ๖๓. (๒๔๗๙). กรุงเทพฯ: โสภณพิพรรฒธนากร. สํานักหอจดหมายเหตุแหงชาติ. เอกสารกระทรวงศึกษาธิการ. ศธ.๕๐.๑/๓๕.

เรื่องรายงานการเปดโรงเรียนจอมสุรางคอุปถัมภ จ.อยุธยา. (๓ กรกฎาคม - ๒๙ สิงหาคม ๒๔๖๒).

๑๔ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา

พระแสงราชศัสตรา : พระราชอาชญาเหนือแผ�นดินมณฑลกรุงเก�า

ปทพงษ ช่ืนบุญ 19*

พระแสงราชศัสตราประจํามณฑลกรงุเกา

ปจจุบันเก็บรักษาไว ณ คลังจังหวัดพระนครศรีอยุธยา

พระแสงราชศัสตรา เปนเครื่องประกอบพระราชอิสริยยศท่ีสําคัญอยางหนึ่ง ท่ีใชแสดงถึงพระราชอํานาจ และอาญาสิทธิ์สูงสุดในการปกครองแผนดิน รวมท้ังเปนเครื่องประกอบอยางหนึ่งในชุดเครื่องเบญจราชกกุธภัณฑ และใชในการประกอบ พระราชพิธี ท่ีสําคัญอาทิ พระราชพิธีถือน้ําพระพิพัฒนสัตยา พระราชพิธีบรมราชาภิเษก คําวา “แสง” นอกจากจะมีความหมายถึงความสวางแลว ยังมีความหมายรวมไปถึง อาวุธ ศัสตรา เครื่องมีคม ราชาศัพทใชวา “พระแสง” เชน พระแสงดาบ

* นักวิชาการศึกษา สถาบันอยุธยาศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๑๕ พระแสงปน เปนตน 2 0

๑ สําหรับพระแสงราชศัสตราซึ่งถือวามีความสําคัญมากกวา พระแสงท้ังปวงคือ พระแสงขรรคชัยศรี ซึ่งมีหลักฐานปรากฏมาต้ังแตครั้งสมัยสุโขทัย21

๒ ยังมีพระแสงราชศัสตราอีกประเภทหนึ่งคือ “พระแสงดาบ” สันนิษฐานวา

ธรรมเนียมท่ีพระมหากษัตริยทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ สถาปนาพระแสงดาบสําคัญประจํารัชกาลนั้น นาจะมีปรากฏมาแลวต้ังแตสมัยกรุงศรีอยุธยา ดังปรากฏหลักฐานจากพระราชพงศาวดาร กรณีท่ีพระมหากษัตริยทรงพระราชทานพระแสงดาบ อาญาสิทธิ์ ใหแก ผู ดํารง ตําแหน งแม ทัพ ในฐานะตัวแทนผู ถืออํ านาจแห งพระมหากษัตริย เปนการมอบหมายใหไปปฏิบัติราชการแทนในการศึกสงคราม และสรางศักยภาพในการควบคุมกองทัพ แตประเด็นท่ีนาสนใจคือ แมทัพผูไดรับพระราชทาน สามารถออกคําส่ังและมีอํานาจสิทธิ์ขาดในการตัดสินลงโทษไดถึง ข้ันสูงสุดคือการประหารชีวิต โดยไมตองกราบบังคมทูลใหทราบความกอน แตภายหลังจากเสร็จส้ินภารกิจแลวจะตองถวายคืนพระแสงราชศัสตราทันที22

๓ ตอมาในสมัยรัตนโกสินทร ต้ังแตรัชกาลท่ี ๑ - ๓ ไดปรากฏธรรมเนียม

เพิ่มเติมคือ หากพระมหากษัตริยทรงโปรดแมทัพผูทําความดีความชอบคนใดเปนพิเศษ จะทรงพระราชทานพระแสงราชศัสตรานั้นใหเปนสิทธิ์ขาด แตตองถือวาเปนการพระราชทานเพื่อเปนบําเหน็จ มิไดมีอาญาสิทธิ์หรืออํานาจในงานราชการบานเมืองแตอยางใด 2 3

๔ จนกระท่ังในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงใหยกเลิกธรรมเนียมการพระราชทานเครื่องยศท่ีเปนเครื่องหมายแสดงเกียรติยศและบําเหน็จความชอบท้ังหมด พระแสงราชศัสตราท่ีขาราชการผูมีความดี

๑ ราชบัณฑิตยสถาน. (๒๕๕๖). พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔ เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว เน่ืองในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔. หนา ๑๒๗๐.

๒ กรมศิลปากร. (๒๕๒๖). จารึกสมัยสุโขทัย. หนา ๖๓-๖๔.

๓ กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร (๒๕๓๙). พระแสงราชศัสตราประจําเมือง. หนา ๖.

๔ เรื่องเดียวกัน. หนา ๕๒.

๑๖ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา ความชอบ เคยไดรับพระราชทานมาแตรัชกาลกอน ๆ จึงถูกลดบทบาทกลายเปนดาบประจําตระกูล ไมสามารถนํามาประกอบพิธีถือน้ําพระพิพัฒนสัตยาไดอีกตอไป

มณฑลกรุงเก�า : มณฑลต�นแบบ

ครั้นถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว เกิดการปฏิรูปการปกครองครั้งใหญจาก “ระบบกินเมือง” ใหเปนการปกครองใน “ระบบเทศาภิบาล” 2 4

๑ โดยเปนการรวมอํานาจการบังคับบัญชาจากหัวเมืองท้ังปวง จัดต้ังใหเปน “มณฑลเทศาภิบาล” ข้ึนตรงตอกระทรวงมหาดไทยแตเพียงกระทรวงเดียว เพราะระบบ กินเมืองแตเดิมนั้นเปนระบบท่ีไมรัดกุม ยากตอการดูแลจากสวนกลาง บุคคลท่ีไดรับการแตงต้ังใหเปนเจาเมือง หรือกรมการเมืองนั้นคุมอํานาจผลและประโยชนตาง ๆ ไวแตเพียงผูเดียว และมักจะประพฤติตนไปในทางทุจริตเสียเองเชน เปนหัวหนาซองโจร สรางความเดือดรอนใหกับประชาชนในทอง ถ่ิน จนมี คําเปรียบเปรยวา “เล้ียงขโมยไวจับขโมย” 25

๒ กรุงเกาหรืออยุธยานั้น ก็ประสบปญหาดังกลาวเชนเดียวกัน ดังนั้นภายหลัง

จากทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหมีการจัดต้ังระบบเทศาภิบาล ๓ มณฑลแรก คือ มณฑลพิษณุโลก มณฑลปราจีนบุรี และมณฑลราชบุรี ตอมาไดมีการรวมเอา ๔ หัวเมืองสําคัญคือ กรุงเกา อางทอง สระบุรี ลพบุรี เขามารวมการบริหารปกครองไวเปนมณฑล และต้ังท่ีวาการมณฑล ณ พระนครศรีอยุธยา เรียกรวมกันวา มณฑลกรุงเกา26* เมื่อเดือนมกราคม พ.ศ.๒๔๓๘ (ร.ศ.๑๑๔) และโปรดเกลาฯ ใหพระเจานองยาเธอ พระเจาบรมวงศเธอ กรมหมื่นมรุพงษศิริพัฒน ดํารงตําแหนงขาหลวงเทศาภิบาลมณฑลกรุงเกาในระยะแรก ตอมาในป พ.ศ.๒๔๓๙ (ร.ศ.๑๑๕) จึงทรง

๑ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ,สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ. (๒๕๐๓). เทศาภิบาล. หนา ๖๕-๘๙.

๒ เรื่องเดียวกัน. หนา ๖๖.

* เปลี่ยนชื่อเปนมณฑลอยุธยา ในสมัยรัชกาลท่ี ๖

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๑๗ พระกรุณาโปรดเกลาใหรวมเมือง พรหมบุรี อินทรบุรี สิงหบุรี เขากับมณฑลกรุงเการวมกับของเดิมเปนจํานวนท้ังส้ิน ๗ หัวเมือง 27

๑ เปนท่ีนาสังเกตวา มณฑลกรุงเกา นาจะเปนเมืองท่ีไดรับการยกยองใหเปน

พื้นท่ีทดลอง และเปนกรณีศึกษาระบบการปกครองแบบเทศาภิบาล ท่ีอยูในสาย พระเนตรอยางใกลชิดของรัชกาลท่ี ๕ มาโดยตลอด ดังทรงมีพระราชดํารัสเมื่อคราวเสด็จฯ มณฑลกรุงเกา เมื่อวันท่ี ๒๐ กุมภาพันธ พ.ศ.๒๔๔๐ วา “...การหัวเมืองอันมณฑลนี้นับวาเปนท่ีสําคัญ แลเปนท่ีใกลซึ่งเราไดมาแลเห็นงาย...” 2 8

๒ การพัฒนาในมณฑลกรุงเกา ดานตางๆ ในเวลาตอมาจึงเกิดข้ึนอยางตอเนื่องเชน มีเสนทางรถไฟจากกรุงเทพฯ มาถึงอยุธยา ทําใหการคมนาคมสะดวกรวดเร็วมากข้ึน มีโรงเรียนสตรีประจํามณฑล การจัดต้ังศาล และการออกโฉนดท่ีดินเปนครั้งแรก เปนตน

พระแสงราชศัสตราประจํามณฑล : แรกเร่ิมท่ีมณฑลกรุงเก�า

นอกจากการวางแนวทางการปกครอง และหลักปฏิบัติของสวนราชการแลว รัชกาลท่ี ๕ ทรงมีพระปรีชาสามารถอีกประการหนึ่งก็คือ การใชหลักจิตวิทยาใน การบริหารปกครอง ท้ังนี้ เพื่อใหสอดคลองกับการท่ีไดทรงเริ่ม ดําเนินนโยบาย การโยงอํานาจการบริหารราชการแผนดินเขาสูศูนยกลาง และคงไวซึ่งคําวาพระราชอํานาจแหงการบริหารปกครองของพระมหากษัตริย จึงทรงมีพระราชดําริท่ีจะฟนฟูธรรมเนียมราชประเพณีบางประการท่ีถูกยกเลิกไปเมื่อครั้งรัชกาลกอนกลับคืนมาใหม ธรรมเนียมประการหนึ่งในจํานวนนั้นคือการพระราชทานพระแสงราชศัสตราไวสําหรับประจํามณฑลและเมือง แตอยางไรก็ตาม พระองคทรงมีพระราชประสงค และแนวพระราชดําริ บางประการ ท่ีแตกตา ง ไปจากธรรม เนี ยมเ ดิม ใน การพระราชทานพระแสงราชศัสตราของบูรพกษัตริยองคกอน ๆ

๑ วุฒิชัย มูลศิลป และสมโชติ อองสกลุ. (๒๕๒๔). มณฑลเทศาภิบาล : วิเคราะห เปรียบเทียบ. หนา ๙๒.

๒ พระราชดํารัสตอบขาหลวงเทศาภิบาลมณฑลกรุงเกา. (๒๔๔๐, ๒๐ กุมภาพันธ). ราชกิจจานุเบกษา. เลมท่ี ๑๔ ตอนท่ี ๔๗ . หนา ๗๙๔.

๑๘ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา

ประเด็นท่ีนาสนใจ ประการแรก คือ การพระราชทานพระแสงราชศัสตราไวประจํามณฑลและเมืองตาง ๆ นั้นเพื่อเปนสัญลักษณแทนพระองค และการคงไวซึ่งพระราชอํานาจในการบริหารปกครองแผนดิน โดยผานสมุหเทศาภิบาลมณฑล หรือผูวาราชการเมือง ใหปฏิบัติราชการตางพระเนตรพระกรรณเทานั้น แตไมมีอํานาจสิทธิ์ขาดในการลงโทษ หรือตัดสินประหารชีวิตผูใด เหมือนอยางเชนธรรมเนียมการพระราชทานพระแสงดาบอาญาสิทธิ์ในอดีตอีกตอไป หากวิเคราะหลงไปในประเด็นนี้ก็จะพบวา เปนการลดทอนฐานอํานาจเดิมของเจาเมืองในระบบกินเมือง ซึ่งทําใหผูบริสุทธิ์เปนจํานวนมากตองตกเปนจําเลย และถูกลงโทษโดยขาดการไตสวนอยางยุติธรรม รวมท้ังเพื่อใหสอดคลองกับการจัดต้ังศาลยุติธรรมเปนครั้งแรกใน รัชสมัยของพระองค ทําใหการชําระคดีความตาง ๆ รวดเร็ว และยุติธรรมกับทุกฝาย

ประการท่ีสอง ใช สําหรับในพิธี ถือน้ํ าพิพัฒน สัตยาในหัวเมืองตางๆ เปนสําคัญ ซึ่งแตเดิมใชกระบ่ี หรือดาบ อันเปนเครื่องยศท่ีพระราชทานใหแกผูวาราชการเมืองสําหรับแทงน้ําในพิธี ตอมาเมื่อมีการเลิกพระราชทานเครื่องยศในสมัยรัชกาลท่ี ๔ แลว จึงไมมีอาวุธสําหรับใชประกอบพิธีถือน้ําพิพัฒนสัตยา ดวยเหตุนี้จึงทําใหเจาเมืองท่ีอยูในหัวเมืองหางไกลออกไปจากเมืองหลวง ขาดความยําเกรง ประกอบการทุจริตตาง ๆ ทําใหประชาชนในทองถ่ินเดือดรอน หากวิเคราะหในประเด็นนี้จะพบวา รัชกาลท่ี ๕ ทรงเล็งเห็นความสําคัญในเรื่องของการถือน้ําพิพัฒน สัตยา ซึ่ ง เป นพิ ธีอั น ศัก ด์ิ สิทธิ์ กระ ทํา สืบตอกันมาแตครั้ ง โบราณ เนื้ อหา และคําสาปแชงตางๆ ท่ีปรากฏอยูในโองการแชงน้ํา เปนจิตวิทยาท่ีสําคัญยิ่งตอการปกครอง ท่ีทําใหขาราชการตางเกรงกลัวตอคําสาปแชงท่ีรุนแรงเหลานั้น เพราะถึงแมวาเริ่มมีวิทยาการจากตะวันตกเขามาแลว แตคนสยามในยุครัชกาลท่ี ๕ นั้นก็ยังมีความเช่ือเรื่องส่ิงเหนือธรรมชาติอยูมาก ดังนั้นเพื่อคงความศักด์ิสิทธิ์ตามประเพณีโบราณ การประกอบพิธีถือน้ําพิพัฒนสัตยาจึงตองสมบูรณ ครบถวน นั้นคือ การจุมพระแสงราชศัสตราลงไปในน้ําพิพัฒนสัตยา และใหขาราชการไดนํามาด่ืมเพื่อแสดงความจงรักภักดี

ประการสุดทาย การพระราชทานพระแสงราชศัสตรา ไมถือวาเปนเคร่ืองหมายแสดงเกียรติยศและบําเหน็จความชอบแกผูไดรับพระราชทาน

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๑๙ เพราะเมื่อใดก็ตามท่ีพระองคเสด็จ ฯ ไปประทับแรมยังมณฑล หรือเมืองท่ีไดรับพระราชทานพระแสงราชศัสตรา สมุหเทศาภิบาลมณฑล หรือผูวาราชการเมือง จะตองทูลเกลาฯ ถวายพระแสงราชศัสตราประจําเมืองนั้น คืนไวประจําพระองค จนกระท่ังเมื่อจะเสด็จกลับ จึงพระราชทานคืนไวตามธรรมเนียมเดิม

การพระราชทานพระแสงราชศัสตราประจําเมืองในสมัยรัชกาลท่ี ๕ นั้น หัวเมืองท่ีไดรับพระราชทานกอน สวนใหญจะเปนเมืองบนเสนทางเสด็จพระราชดําเนินตามลําน้ําเจาพระยา ครั้งสําคัญคือการเสด็จพระราชดําเนินมณฑลฝายเหนือ ปพ.ศ.๒๔๔๔ เนื่องจากทรงมีพระราชประสงคทอดพระเนตรภูมิประเทศ และตรวจราชการประกอบพระราชดําริเพื่อท่ีจะทรงทํานุบํารุงบานเมืองใหเจริญยิ่งข้ึนสืบไป โดยตลอดรัชกาลนั้น ทรงพระราชทานพระแสงราชศัสตราใหกับเมือง และมณฑล ตาง ๆ รวมท้ังส้ิน ๓๒ องค

หลักฐานตามท่ีปรากฏใน พระราชหัตถเลขาคราวเสด็จมณฑลฝายเหนือในรัชกาลท่ี ๕ ทรงพระราชทานพระแสงราชศัสตราประจํามณฑลและเมืองตาง ๆ ชุดแรก จํานวน ๑๐ แหง และ มณฑลแรก ท่ีทรงพระราชทานพระแสงราชศัสตรา คือ มณฑลกรุงเกา เมื่อวันท่ี ๒๙ กันยายน พ.ศ.๒๔๔๔ โดยมี พระเจาบรมวงศเธอ กรมหมื่นมรุพงษศิริพัฒน สมุหเทศาภิบาลมณฑลกรุงเกา เขารับพระราชทาน ณ พระราชวังบางปะอิน 2 9

๑ ดังนั้น พระแสงราชศัสตราท่ีพระราชทานใหกับมณฑล กรุงเกา จึงมีฐานะเปนท้ังพระแสงราชศัสตราประจํามณฑล และพระแสงราชศัสตราประจําเมืองในคราวเดียวกัน

ลักษณะพระแสงราชศัสตราประจํามณฑลกรุงเก�า

ลักษณะของพระแสงราชศัสตราประจําเมืองทุกองค มีลักษณะเปนดาบไทย ท่ีประดิษฐโดยฝมือชางทองหลวงในพระราชสํานัก ตีจากเหล็กกลาอยางดี มีขนาดความยาว (รวมดาม) โดยประมาณ ๑๐๐ – ๑๑๐ เซนติเมตร บางองคชางทองหลวง

๑ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว. (๒๔๙๒). พระราชหัตถเลขาคราวเสด็จมณฑลฝายเหนือในรัชกาลที่ ๕. หนา ๑-๔๙.

๒๐ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา จะจารึกระบุเนื้อทองไวท่ีปลอกพระแสง 3 0* ดวย สวนลวดลายท่ีดุนประดับบนปลอกพระแสงประจํามณฑล หรือเมืองแตละองคนั้น จะสะทองถึงวิถีชีวิตและภูมิประเทศในแตละทองท่ี แตจะมี ลักษณะบางประการท่ีแตกตางกันระหวาง พระแสง ราชศัสตราประจําเมือง กับพระแสงราชศัสตราประจํามณฑล กลาวคือ หากเปน เมืองสําคัญท่ีเปนสถานท่ีต้ังมณฑลเทศาภิบาล จะพระราชทานพระแสงดามทอง ฝกทองลงยาราชาวดี และมีคําจารึกท่ีพระแสงวา “พระแสงสําหรับมณฑล...” ถาเปนเมืองสามัญท่ัวไป จะพระราชทานพระแสงดาบดามทองฝกทอง มีคําจารึกท่ีพระแสงวา “พระแสงสําหรับเมือง...” นอกจากนี้จะมีเครื่องประกอบคือ บันไดแกว หมอนรองพระแสง และพานแวนฟา สําหรับในรัชกาลปจจุบัน (รัชกาลท่ี ๙) มีการสรางพระพุทธนวราชบพิตร พระราชทานประกอบดวย

พานแวนฟาและบันไดแกว

ท่ีมา : กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร. (๒๕๓๙). พระแสงราชศัสตราประจําเมือง. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร.

* ปลอกพระแสง คือสวนท่ีทําเปนวงสําหรับสวมหรือรัดใบพระแสง ดูใน กองวรรณกรรมและ

ประวัติศาสตร. (๒๕๓๙). พระแสงราชศัสตราประจําเมือง. หนา ๑๓๙.

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๒๑

สําหรับพระแสงราชศัสตราประจํามณฑลกรุงเกานั้น มีลักษณะดามทองฝกทองลงยาราชาวดี มีความยาวรวมท้ังส้ิน ๑๐๗ ซม. ดามยาว ๓๓ ซม. ใบทําจากเหล็กกลาเนื้อมันวาวยาว ๖๗ ซม. ใบพระกวาง ๓.๕ ซม. จารึกขอความเหมือนกันท้ังสองดานวา “พระแสงสําหรับมณฑลกรุงเกา” ฝกพระแสงมีความยาว ๗๔ ซม. ดุนลวดลายรูปกระทอมริมน้ํา ชาวนา วัวควาย คันไถ เรือกสวนไรนา สะทอนภาพวิถีชีวิตกสิกรรมในเขตมณฑลกรุงเกาไดอยางชัดเจน ทอดบนบันไดแกว หากมีการเคล่ือนยายเชน นําออกมาทําความสะอาด หรือนําข้ึนทูลเกลาถวาย จะยกข้ึนทอดวางบนหมอนรองพระแสง ในพานแวนฟา

พระแสงราชศัสตราประจํามณฑลกรงุเกา

จารึกบนพระแสงราชศัสตรา “พระแสงสําหรับมณฑลกรุงเกา”

ใบพระแสงท่ีตีจากเหล็กกลา

๒๒ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา

ฝกทองลงยาราชาวดี ดุนลวดลาย สะทอนภาพวิถีชีวิตกสิกรรมในเขตมณฑลกรุงเกา

ดามพระแสงหุมทองลงยาราชาวดี สวนปลายยอดฝกทอง

ท่ีมา : กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร. (๒๕๓๙). พระแสงราชศัสตราประจําเมือง. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร.

ภายหลัง เมื่อมีการเปล่ียนแปลงการปกครองมาเปนระบอบประชาธิปไตย ในป พ.ศ. ๒๔๗๕ แลว ในรัชกาลตอ ๆ มาก็ไมปรากฏวาทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหมีการสถาปนาพระแสงสําคัญประจํารัชกาลอีกตอไป 3 1

๑ แมวารัชกาลปจจุบันนี้ ทรงพระกรุณาโปรดเกล าฯ ให มี ก ารฟ นฟู ธ รรม เนี ยม โดยการสถาปนา และพระราชทานพระพุทธนวราชบพิตรไวประจําเมืองแทนพระแสงราชศัสตรา

๑ กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร. (๒๕๓๙). พระแสงราชศัสตราประจําเมือง. หนา ๕.

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๒๓ ประจําพระองค แตธรรมเนียมการถวายพระแสงราชศัสตราประจําเมืองก็ยังคงตองยึดถือปฏิบัติอยูเชนเดิม โดยจะตองเก็บรักษาไวในคลังจังหวัดเทานั้น มีการทําความสะอาดเปนประจํา และควรมีพวงมาลัยสดคลองท่ีดามจับเปนประจํา รวมถึงการทูลเกลาถวายองคพระมหากษัตริย ในวโรกาสท่ีทรงเสด็จพระราชดําเนินมาประกอบพระราชพิธีสําคัญ ถึงแมวาจะเสด็จโดยมิไดประทับแรมก็ตาม ส่ิงเหลานี้ ลวนแลวแตสะทอนพระราชอํานาจในการปกครองแผนดินโดยชอบธรรมมาจนตราบเทาทุกวันนี้.

บรรณานุกรม

กรมศิลปากร. (๒๕๒๖). จารึกสมัยสุโขทัย. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร. กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร. (๒๕๓๙). พระแสงราชศัสตราประจําเมือง.

กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร. จุลจอมเกลาเจาอยูหัว, พระบาทสมเด็จพระ. (๒๔๙๒). พระราชหัตถเลขาคราว

เสด็จมณฑลฝายเหนือในรัชกาลท่ี ๕ นับในหนังสือเร่ืองเท่ียวท่ีตาง ๆ เปนภาคท่ี ๕. พระนคร: มหามกุฏราชวิทยาลัย.

ดํารงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. (๒๕๐๓). เทศาภิบาล. พระนคร: โรงพิมพรุงเรืองธรรม.

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔ เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว เนือ่งในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔. (๒๕๕๖). กรุงเทพฯ : ราชบัณฑิตยสถาน.

พระราชดํารัสตอบขาหลวงเทศาภิบาลมณฑลกรุงเกา. (๒๔๔๐, ๒๐ กุมภาพันธ). ราชกิจจานุเบกษา. เลมท่ี ๑๔ ตอนท่ี ๔๗ . หนา ๗๙๔.

วุฒิชัย มูลศิลป และสมโชติ อองสกุล. (๒๕๒๔). มณฑลเทศาภิบาล : วิเคราะห เปรียบเทียบ. กรงุเทพฯ: โรงพิมพแสงรุงการพิมพ.

๒๔ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา

สถานีรถไฟกรุงเก�า : จากมณฑลสู�ราชอาณาจักรสยาม

สุรินทร ศรีสังขงาม32*

สถานีรถไฟกรุงเกา

ท่ีมา: สถานีรถไฟกรุงเกา. (ม.ป.ป.) (ภาพน่ิง). กรุงเทพฯ: หอจดหมายเหตุแหงชาติ.

การรับรูของชาวสยามท่ีมีตอ “รถไฟ” อยางจริงจังคงเริ่มเกิดข้ึน ในชวงรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวเม่ือป พ.ศ.๒๓๙๘ โดยรัฐบาล ของประเทศอังกฤษมอบหมายใหเซอรจอหน เบาวริง (Sir John Bowring) อัญเชิญพระราชสาสนและเครื่องราชบรรณาการ เพื่อทูลเกลาฯ ถวายแดรัชกาลท่ี ๔

* รองผูอํานวยการสถาบันอยุธยาศึกษา และอาจารยประจําสาขาศิลปกรรม คณะมนุษยศาสตร

และสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา.

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๒๕ โดยหนึ่งในเครื่องราชบรรณาการเหลานั้นมี “รถไฟจําลอง” ยอสวนจากของจริง ประกอบดวยรถจักรไอน้ําชนิดมีปลองสูงและรถพวง สามารถวิ่งบนรางดวยแรงไอน้ําไดเชนเดียวกับรถไฟจริงท่ีใชอยูในประเทศอังกฤษ 33

๑ รวมอยูดวย ตอมาในป พ.ศ.๒๔๐๐ พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงมี

พระราชประสงคท่ีจะสงพระราชสาสนและเครื่องราชบรรณาการออกไปเจริญ พระราชไมตรีกับประเทศอังกฤษ จึงไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ แตงต้ังใหพระยามนตรีสุริยวงศ (ชุม บุนนาค) เปนราชทูต ใหเจาหมื่นสรรเพชรภักดี (เพ็ง เพ็ญกุล) เปนอุปทูตใหจม่ืนมณเฑียรพิ ทักษ (ดวง) เปนตรี ทูต และใหหมอมราโชทัย (ม.ร.ว. กระตาย อิศรางกูร) เปนลาม พรอมดวยคณะผูติดตามอีก ๒๗ คน เดินทางเจริญพระราชไมตรีกับประเทศอังกฤษ เมื่อคณะราชฑูตเดินทางกลับมาถึงสยามหมอมราโชทัย (ม.ร.ว.กระตาย อิศรางกูร) ไดแตงหนังสือช่ือ “นิราศลอนดอน” โดยมีความตอนหนึ่งบรรยายวา

เศราอารมณลมเอเขนกนอน สักยามเศษจึงไดจรข้ึนรถไฟ เสียงหลอดกูหวูหวอลูกลอหมุน เหมือนมีบุญเหาะล่ิวปลิวไปได ชางเร็วรวดยวดยิ่งวิ่งสุดใจ เห็นอะไรวับวูดูไมทันฯ34

๒

ซึ่งนิราศลอนดอนนี้ เองคงเปนจุดเริ่มตนท่ีทําใหคนจํานวนหนึ่งไดรู จัก และจินตนาการถึงรถไฟอยางนา ต่ืนใจ จนถึงรัชสมัยของพระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว จึงทรงมีพระราชดําริเห็นวารัฐบาลสยาม ควรมีการสรางทางรถไฟเพื่อเช่ือมการคมนาคมระหวางหัวเมืองตางๆ และจะเปนการดีท่ีรัฐบาล

๑ เจาพระยาทิพากรวงศ. (๒๕๐๔). พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๔ เลม ๑.

หนา ๑๓๐-๑๓๓. ๒ กระตาย อิศรางกูร ณ อยุธยา. (๒๕๐๘). นิราศลอนดอน และจดหมายเหตุเรื่องราวทูตไทยไปประเทศอังกฤษในรัชกาลที่ ๔ ของหมอมราโชทัย. หนา ๒๓.

๒๖ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา สยามจะได เขามาบริหารและปกครอง “มณฑลทางภาคเหนือ” อยางเปน อันหนึ่งอันเดียวกัน

ดังนั้นจึงทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหพระเจานองยาเธอเจาฟากรมขุน นริศรานุวัตติวงษ เมื่อครั้งดํารงตําแหนงเสนาบดีกระทรวงโยธาธิการใหจัดสรางทางรถไฟสายเหนือข้ึน โดยใหมีการสํารวจเสนทางเพื่อกอสรางทางรถไฟในป พ.ศ.๒๔๓๐ และไดมอบหมายใหเซอรแอนดรู คลาก (Sir Andrew Clark) และบริษัทปนชารด แมกทักการด โลเธอร (Messrs. Punchard, Mac Taggart, Lowther & Co.) ซึ่งเปนบริษัทชาวอังกฤษเปนผูดําเนินการสํารวจหาเสนทางเพื่อสรางทางรถไฟจากกรุงเทพฯ ไปทางทิศเหนือโดยผาน “กรุงเกา” (จังหวัดพระนครศรีอยุธยา) ลพบุรี อุตรดิตถ เชียงใหมไปถึงเชียงแสน

ดวยเหตุดังนี้ในวันท่ี ๒๙ ธันวาคม ร.ศ.๑๐๘ (พ.ศ.๒๔๓๒) พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวจึงทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหจัดต้ัง “กระทรวง โยธาธิการ” ข้ึนเพื่อทําหนาท่ีดูแลการจัดสรางอาคารหนวยงานตางๆ รวมไปถึงการสรางทางรถไฟนี้ดวย ซึ่งในครั้งนั้นกระทรวงโยธาธิการ ประกอบดวย ๓ กรม คือ กรมรถไฟ กรมไปรษณียและโทรเลข และกรมโยธาตามลําดับ

โดยกรมรถไฟนั้นจัดต้ัง ข้ึนเมื่อเดือนตุลาคม ร.ศ.๑๐๙ (พ.ศ.๒๔๓๓) มีพระเจานองยาเธอเจาฟากรมขุนนริศรานุวัตติวงศ ทรงเปนเสนาบดี และนายเค. เบ็ทเก (K.Bethge) วิศวกรชาวเยอรมันเปนเจากรมรถไฟ

การกอสรางทางรถไฟ สายกรุงเทพฯ-นครราชสีมา ดําเนินการมาอยางตอเนื่อง และในวันท่ี ๒๖ มีนาคม ร.ศ.๑๑๕ (พ.ศ.๒๔๓๙) พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวจึงเสด็จพระราชดําเนินพรอมดวยสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถประกอบพระราชพิธีเปดการเดินรถไฟระหวางสถานีกรุงเทพฯ ถึงสถานีกรุงเกา ระยะทางรวม ๗๑ กิโลเมตร ในระยะแรกเดินขบวนรถข้ึนลองวันละ ๔ ขบวน ผานสถานีรวม ๙ สถานี คือ สถานีกรุงเทพฯ สถานีบางซื่อ สถานีหลักส่ี สถานีหลัก

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๒๗ หก สถานีคลองรังสิต สถานีเชียงราก สถานีเชียงรากนอย สถานีบางปะอิน และสถานีกรุงเกา35

๑

สถานีรถไฟ สถานีกรุงเก�า

สถานีรถไฟกรุงเกา “หลังแรก” สรางข้ึนเมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๙ เมื่อแรกสรางเปนอาคารไมจากหลักฐานภาพเกาทําใหทราบวาเปนอาคารไม ๒ ช้ัน โดยช้ันลางเปนโถงชานชาลา ช้ันบนอาจใชเปนท่ีพักนายสถานีหรือนายชางรถไฟ หลังจากนั้นสภาพสถานีรถไฟคงมีการชํารุดและเสียหายตามลําดับ จึงไดรับการสรางใหมเปนอาคารกออิฐ ออกแบบโดยสถาปนิกชาวอิตาลี คือ นายอัลเฟรโด ริกัซซี (Alfredo Rigazzi) ออกแบบไวเมื่อ พ.ศ.๒๔๖๓ 3 6

๒ ในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ซึ่งเปนอาคารหลังท่ีใชมาจนถึงปจจุบัน

สถานีรถไฟอยุธยาต้ังอยูนอกเกาะเมืองฝงตะวันออก ริมแมน้ําปาสัก หางจากสถานีกรุงเทพฯ เปนระยะทาง ๗๑.๐๘ กิโลเมตร โดยสถานีท่ีต้ังขนานไปตามแนวยาวของรางรถไฟ มีชานชาลาจํานวน ๓ ชานชาลา ผังอาคารแบงเปน ๓ สวน คือ สวนมุขหนาอาคาร, สวนอาคารสถานี และสวนโถงชานชาลา

สวนมุขหนาอาคาร เปนผังรูปส่ีเหล่ียมผืนผาขนาด ๒๕.๐๐ x ๓.๔๐ เมตร แบงเปน ๕ ชวงเสา ชวงเสาละ ๕.๐๐ เมตร ดานหนามีบันไดทางข้ึนอาคาร ๓ ทาง

สวนอาคารสถานี เปนผังรูปส่ีเหล่ียมผืนผาขนาด ๔๕.๐๐ x ๑๐.๕๐ เมตร แบงเปน ๙ ชวงเสา ชวงเสาละ ๕.๐๐ เมตร ลึก ๑๐.๕๐ เมตร พื้นท่ีใชสอยแบงเปน ๓ สวน สวนแรกประกอบดวย หองพักคอยสําหรับผูโดยสารรถไฟช้ันท่ี ๑ และ ๒, หองเก็บของ หองน้ํา และสวนบริการเครื่องด่ืม สวนกลางอาคารประกอบดวยสวนทํางานของนายสถานี แบงเปน หองนายสถานี สํานักงาน หองขายต๋ัว หองสงโทรเลข หองเก็บกระเปา และสวนสุดทายเปนหองโถงพักคอยสําหรับผูโดยสารรถไฟช้ัน ๓

๑ ประกาศกระทรวงโยธาธิการ แผนกกรมรถไฟ. (๒๔๓๙, ๑๖ มีนาคม). ราชกิจจานุเบกษา . เลมท่ี ๑๔ หนาท่ี ๑๔-๑๖.

๒ อัลเฟรโด ริกัชชี. (๒๔๖๓). แบบพิมพเขียวสถานีรถไฟอยุธยา. หนา ๔๙๒ - ๔๙๓.

๒๘ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา

สถานีรถไฟอยุธยา

ท่ีมา: สถานีรถไฟอยุธยา. (๒๕๕๗). (ภาพน่ิง). พระนครศรีอยุธยา: สถาบันอยุธยาศึกษา.

สวนโถงชานชาลา เปนผังรูปส่ีเหล่ียมผืนผาตอกับสวนอาคารสถานี แบงเปน ๙ ชวงเสา ชวงเสาละ ๕.๐๐ เมตร ลึก ๘.๐๐ เมตร เปนโถงโลงสําหรับเปนท่ีพักคอยรถไฟ

อาคารสถานีรถไฟอยุธยาเปนอาคารช้ันเดียวรูปแบบสถาปตยกรรมแบบ “นีโอคลาสสิค (Neoclassicism)” ซึ่งไดมีการตัดทอนรายละเอียดของการตกแตงลงอยางเหมาะสม ดานหนาของอาคารสถานีมีมุขหนายาว ๒๕.๐๐ เมตร สูง ๔.๓๐ เมตร (จากพื้นถึงฝาเพดาน) มุขหนาเปนระเบียงโลงสูงจากพื้นถึงคานหลังคา ๓.๒๐ เมตร หลังคาเปนคอนกรีตแบน (flat slab) เสาเซาะรองประดับหัวเสาดวยปูนปน สวนอาคารสถานีมีประตูทางเขาอยูตรงกับบันได หลังคาสถานีทรงปนหยามุงกระเบ้ืองลอนคูซึ่งยังคงเปนลักษณะของอาคารท่ีปรากฏอยูจนถึงปจจุบัน

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๒๙

โถงชานชาลา สถานีรถไฟอยุธยา

ท่ีมา: สถานีรถไฟอยุธยา. (๒๕๕๗). (ภาพน่ิง). พระนครศรีอยุธยา: สถาบันอยุธยาศึกษา. และ คายัค. (๒๕๕๓, ๑ กันยายน). น่ังรถไฟไปปนจักรยาน@อยุธยา. สืบคนเม่ือ ๑๗ มีนาคม ๒๕๕๗, จาก www.pantip.com

การรถไฟ ราชอาณาจักรสยาม และการพัฒนามณฑลกรุงเก�า

ความสนใจตอการรถไฟของรัฐบาลสยาม เกิดข้ึนอยางจริงจังในชวงระหวาง พ.ศ ๒๔๒๖ – ๒๔๒๘ เมื่อประเทศอังกฤษยื่นขออนุญาตเพื่อสรางทางสถานีรถไฟผานเมืองระแหง (จังหวัดตาก) สําหรับเปนเสนทางการเช่ือมตอจากประเทศอินเดียถึงประเทศจีน แตรัฐบาลสยามปฏิเสธเพราะอาจจะมีผลอยางยิ่งตอความมั่นคงดานการปกครองของมณฑลฝายเหนือ และอาจกระทบกับความสัมพันธระหวางประเทศในขณะนั้น

ประ เ ด็น สํา คัญอยู ท่ี ว า ก ารว าง เส นทา งรถไฟของรั ฐบาลสยาม มีความสัมพันธเปนอยางยิ่งกับโครงสรางของการปกครอง “ระบบมณฑล” ในชวงเวลานั้น ซึ่งนอกจากการรถไฟจะมีประโยชนในทางการคมนาคมขนสงแลว ทางรถไฟยังเปรียบเสมือนเปน “สัญลักษณ” แสดงขอบเขต และอํานาจการปกครองทาง รัฐ ในฐานะ “ราชอาณาจักรสยาม” อยางแทจริงดวย

โดยเฉพาะในชวงสมัย “มณฑลกรุงเกา” ทางการรถไฟถูกออกแบบ และวางเสนทางตรงสูเกาะเมืองอยุธยา โดยประชิดนอกเกาะเมืองฝงทิศตะวันออก ซึ่งเปนท่ีต้ังของชุมชนและยานสําคัญทางเศรษฐกิจของเกาะเมือง กอนเบ่ียงเสนทาง

๓๐ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา แยกไปทางบานภาชี และลพบุรีตามลําดับ แมวาในระยะเวลานั้นจะยังมีผูสนใจใชบริการโดยสารทางรถไฟไมมากนัก เนื่องจากเช่ือวาการเดินทางดวยเรือยังสะดวกและถูกกวา

ตอในปพ.ศ. ๒๔๔๘ ไดมีการสราง “กองพลทหารราบท่ี ๓” ข้ึนบริเวณฝงตะวั นตกขอ ง เกาะ เมื อ ง ติ ดริ ม แม น้ํ า เจ าพระยา ในครั้ ง นี้ ไ ด มี ก า ร ตัด “ถนนเดชาวุธ”๑ เช่ือมตอระหวางกองพลทหารฯ ตัดตรงถึงเกาะเมืองดานทิศตะวันออก และสถานีรถไฟกรุงเกาตามลําดับ จะดวยเปนวัตถุประสงคหลักหรือผลพลอยไดก็ตาม การตัดถนนจากสถานีรถไฟผานกลางเกาะเมืองไปจนถึงกองพลทหารซึ่งอยูปลายสุดดานทิศตะวันตก ไดมีผลการอยางมากตอการกระจายความเจริญและรองรับการพัฒนาท่ีกํ า ลังจะเกิด ข้ึนใน “มณฑลกรุงเกา” และ “ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา” ในเวลาตอมาอยางมีนัยสําคัญ

อยางนอยท่ีสุด การพัฒนาหรือการกําหนดโยบายของรัฐในอดีต สามารถเปนเครื่องสะทอนใหเห็นความพยายามของภาครัฐท่ีจะทําใหนโยบายตางๆเกิดประโยชนสูงสุดตอ “พื้นท่ี” ภายใตขอจํากัดท่ีเปนอยู ณ ชวงเวลานั้น และไดเปนเครื่องยืนยันท่ีดีท่ีสุดท่ีทําใหเราไดเห็นถึงความความลมเหลวบางประการของ รัฐในชวงเวลาตอมาท่ีออกนโยบายโดยไมคํานึงถึงประโยชนสูงสุดของคนในพื้นท่ีพระนครศรีอยุธยาดังเชน การยกยองและข้ึนทะเบียนอยุธยาในฐานะ “มรดกโลก” และหลังจากนั้นไมนาน กลับออกนโยบายในการจัดต้ัง “นิคมอุตสาหกรรม” ข้ึนบนพื้นท่ีใกลเคียงอยางไมนาเช่ือ

๑ เกื้อกูล ยืนยงคอนันต. (๒๕๒๙). ความเปลี่ยนแปลงภายในเกาะเมืองพระนครศรีอยุธยาระหวาง พ.ศ.๒๔๓๘-๒๕๐๐. กรุงเทพฯ: สถาบันไทยคดีศึกษา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๓๑

การวางเสนทางรถไฟสูเกาะเมืองอยุธยา

แผนผังเสนทางรถไฟสูอยุธยา (๒๕๕๗). (แผนผัง). พระนครศรีอยุธยา: สถาบันอยุธยาศึกษา

บรรณานุกรม

กระตาย อิศรางกูร ณ อยุธยา. (๒๕๐๘). นิราศลอนดอน และจดหมายเหตุเร่ืองราวทูตไทยไปประเทศอังกฤษในรัชกาลท่ี ๔ ของหมอมราโชทัย. กรุงเทพฯ : คลังวิทยา.

เกื้อกูล ยืนยงคอนันต. (๒๕๒๙). ความเปลี่ยนแปลงภายในเกาะเมืองพระนครศรีอยุธยา ระหวาง พ.ศ.๒๔๓๘-๒๕๐๐. กรุงเทพฯ: สถาบันไทยคดีศึกษา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.

เจาพระยาทิพากรวงศ. (๒๕๐๔). พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร รัชกาลท่ี ๔ เลม ๑. พระนคร: องคการคาของคุรุสภา.

ประกาศกระทรวงโยธาธิการ แผนกกรมรถไฟ. (๒๔๓๙, ๑๖ มีนาคม). ราชกิจจานุเบกษา . เลมท่ี ๑๔ หนาท่ี ๑๔-๑๖.

อัลเฟรโด ริกัชชี. (๒๔๖๓). แบบพิมพเขียวสถานีรถไฟอยุธยา. ม.ป.ท.: การรถไฟแหงประเทศไทย.

๓๒ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา

ภาพเก�าเล�าอดีต พัฑร แตงพันธ38*

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล�าเจ�าอยู�หัว

เสด็จออกประทับ ณ รัตนสิงหาศน� พระท่ีนั่งสรรเพชญ�ปราสาท

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงเสด็จบําเพ็ญพระราชกุศล รัชมงคลท่ีพระราชวังกรุงศรีอยุธยา ระหวางวันท่ี ๒๙ พฤศจิกายน – ๓ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๕๐ เนื่องในวโรกาสท่ีพระองคทรงครองราชยสมบัติเปนระยะเวลา ๔๐ ป เทากับสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๒ แหงกรุงศรีอยุธยา พระองคจึงทรง “เต็มพระราชหฤทัยจะใครทรงบําเพ็ญพระราชกุศล” อุทิศถวายสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๒ และพระเจาแผนดินกรุงศรีอยุธยาทุกพระองค รวมท้ังพระเจากรุงธนบุรี

* นักวิชาการศึกษา สถาบันอยุธยาศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๓๓

จดหมายเหตุอยุธยาศกึษา มกราคม - มีนาคม ๒๕๕๗

มกราคม วันข้ึนป�ใหม�ท่ีพระนครศรีอยุธยา

มกราคม ๒๕๕๗ ชวง เทศกาลปใหมมีประชาชนเดินทาง เข ามาทอง เ ท่ียวใน จังหวัด

พระนครศรีอยุธยาจํานวนมาก เพื่อกราบไหว ส่ิง ศักด์ิสิทธิ์ เพื่อเปนสิริมงคล ทําใหการจราจรหนาแนน โดยเฉพาะวัดพนัญเชิงวรวิหาร วัดใหญชัยมงคล วัดไชยวัฒนาราม.

กุมภาพันธ� บรรยากาศงานตรุษจนี

๑ - ๖ กุมภาพันธ ๒๕๕๗ “งานตรุษจีนกรุง เกาอยุธยามหา

มงคล” จัดข้ึนท่ีบริเวณหนาสํานักงานเทศบาลนครพระนครศรีอยุธยา และถนนนเรศวรท้ังสาย มีการจัดเวทีการแสดงกิจกรรมตาง ๆ อยางสวยงาม โดยมีการประดับประดาโคมไฟตลอดสาย มีพิธีไหวเทพเจา ๑๐๘ ศาลเจา การประกวดมิสไชนีส การแสดงเชิดสิงโตและมังกร การออกรานอาหารอรอยอยุธยาและมีร าน จําหน าย เ ส้ือผ า และ สินค าต า ง ๆ บรรยากาศเปนไปอยางคึกคัก.

บรรยากาศเทศกาลตรษุจีน

ในเขตเทศบาลนครพระนครศรีอยุธยา

๓๔ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา การเลือกต้ังสมาชิกสภาผู�แทนราษฎร

๒ กุมภาพันธ ๒๕๕๗ ทามกลางกระแสทางการเมืองอันรอนแรง และมีการคัดคานการเลือกต้ังอยู

ในหลายเขตของประเทศ แตการเลือกต้ังสมาชิกสภาผูแทนราษฎรในจังหวัดพระนครศรีอยุธยา เมื่อวันท่ี ๒ กุมภาพันธ ๒๕๕๗ กลับเปนไปดวยความเรียบรอย โดยมีผูมาใชสิทธิ ๓๑๙,๕๖๙ คน จากผูมี สิทธิท้ังหมด ๖๒๘,๑๓๙ คน คิดเปน รอยละ ๕๐.๘๘

มีนาคม งานไหว�ครูมวยไทยนายขนมต�ม

๑๓ - ๒๑ มีนาคม ๒๕๕๗ จังหวัดพระนครศรีอยุธยารวมกับการทองเท่ียวแหงประเทศไทยสํานักงาน

พระนครศรีอยุธยา จัดงานระลึกถึงวีรชนไทยนายขนมตม ประจําป ๒๕๕๗ ท่ีสนามกีฬากลางจังหวัดพระนครศรีอยุธยา และพิธีไหวครู และครอบครูมวยท่ีวัดมหาธาตุ เพื่อรําลึกถึงนายขนมตมนักมวยไทยในประวัติศาสตร และสงเสริมการทองเท่ียวของจังหวัด ซึ่งมีนักมวยตางชาติเขารวมกิจกรรมนี้เกือบ ๑,๐๐๐ คนจาก ๖๐ ประเทศ.

วันช�างไทย

๑๓ มีนาคม ๒๕๕๗ ทุกวัน ท่ี ๑๓ มีนาคมของทุกป ซึ่ ง ถือ เปนวันช าง ไทย หมูบ านช าง

เพนียดหลวง ต.สวนพริก จ.พระนครศรีอยุธยา พรอมดวยหนวยงานท่ีเกี่ยวของ จัดกิจกรรมการรําลึกถึงชาง ซึ่งเปนสัตวสัญลักษณคูบานคูเมืองของไทย โดยมีพิธีไหวศาลปะกํา ทําบุญอุทิศสวนกุศลใหกับชางท่ีตาย และเล้ียงอาหารชาง.

สืบคนเหตุการณสําคัญของจังหวัดพระนครศรีอยุธยาไดท่ีศูนยขอมูลอยุธยาศึกษา งานจดหมายเหตุจังหวัดพระนครศรีอยุธยา สถาบันอยุธยาศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๓๕

อยุธยาศึกษาปริทัศน� สุรินทร ศรีสังขงาม39*

เวทีกลางแจ�งสถาบันอยุธยาศึกษา

: แนวคิดการออกแบบและแนวทางสร�างสรรค�

เวทีกลางแจงสถาบันอยุธยาศึกษา กอสรางเมื่อ พ.ศ. ๒๕๔๗ เพื่อเปนเวทีสําหรับจัดการแสดง ณ บริเวณลานวัฒนธรรมดานขางอาคารเรือนไทยของสถาบันฯ ไดดําเนินการออกแบบตกแตงใหมเมื่อเดือนธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เพื่อเปนการปรับปรุงรูปลักษณ และเสริมบรรยากาศลานวัฒนธรรม ใหมี เอกลักษณของ “วัฒนธรรมอยุธยา” ยิ่งข้ึน

* รองผูอํานวยการสถาบันอยุธยาศึกษา และอาจารยประจําสาขาศิลปกรรม คณะมนุษยศาสตร

และสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา.

๓๖ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา

แนวคิดทางการออกแบบ “เงาสะทอนแหงวัฒนธรรมอยุธยา” กลาวคือฉากเวทีเปรียบเสมือนกําแพง

พระนคร ท่ีรองรับเงาจากแสงตะวันแหงวัฒนธรรม ทอดผานอาคารสถาปตยกรรมอันรุงเรือง ปรากฏเปนเงาเสมือนเมื่อครั้งกรุงศรีอยุธยาราชธานี เปนรองรอยแหงอุดมคติและจินตนาการ แหงอดีตและวัฒนธรรมอยุธยา

โครงสี ใชโครงสีลอแบบจากกําแพงพระนครฯ สีขาว เงาพาดผานสีเทา และประตูสี

น้ําตาลแดง กอใหเกิดความรูสึกสงบและหยุดนิ่ง เพื่อใหเปนฉากรองรับการแสดงวัฒนธรรมอยางงดงาม

การตกแตง ใชกระบวนการแบบจิตรกรรม สีอะคริลิคน้ําบนผนังซีเมนต

*** ขอขอบคุณนักศึกษาวิชาศิลปกรรมท่ีรวมมือรวมใจสรางสรรคฉากเวทีจนสําเร็จ

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๓๗

รอบร้ัวเรือนไทย สายรุง กลํ่าเพชร40*

ระหวางเดือนมกราคม - มีนาคม ๒๕๕๗ สถาบันอยุธยาศึกษา ไดจัดกิจกรรมตาง ๆ เพื่อเชิดชูและสงเสริมการประยุกตใชขอมูลทางวัฒนธรรมอยุธยาเพื่อการพัฒนาสังคมอยางยั่งยืน อาทิ

กิจกรรมค�ายเยาวชนอาสานําเท่ียวทางวัฒนธรรม

วันท่ี ๙ – ๑๐ มกราคม ๒๕๕๗

สถาบันอยุธยาศึกษาไดจัดกิจกรรมคายเยาวชนอาสานําเท่ียวทางวัฒนธรรม โดยมีวัตถุประสงคเพื่อฝกอบรมใหเยาวชนในทองถ่ินมีความรูเกี่ยวกับศิลปวัฒนธรรมอยุ ธ ยา เพื่ อ เ สริ ม สร า ง พื้ น ฐ าน สู วิ ช า ชีพมั ค คุ เทศก ท อ ง ถ่ิ นขอ ง จัง หวั ดพระนครศรีอยุธยา ซึ่งเปนแหลงทองเท่ียวทางดานวัฒนธรรมท่ีสําคัญของประเทศ โดยกิจกรรมครั้งนี้มีผูสนใจเขารวมอบรมเปนจํานวนท้ังส้ิน ๓๐ คน

การอบรมเชิงปฏิบัติการ “การวิจัยทางประวัติศาสตร�ท�องถ่ิน”

วันท่ี ๘ - ๙ กุมภาพันธ ๒๕๕๗ สถาบันอยุธยาศึกษาไดจัดกิจกรรมอบรมเชิงปฏิบัติการการวิ จัยทาง

ประวัติศาสตรทองถ่ิน กรณีศึกษาจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ซึ่งไดรับเกียรติจาก ศาสตราจารยพิ เศษ ดร. ศรี ศักร วัลลิโภดม นักวิชาการด านมานุษยวิทยา บรรยายพิเศษเรื่อง “ภูมิวัฒนธรรม หัวใจของการศึกษาประวัติศาสตรทองถ่ิน” รวมท้ังคุณสุดารา สุจฉายา นักวิชาการจากมูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยพันธ บรรยายเรื่อง “วิธีการเก็บขอมูลประวัติศาสตรทองถ่ิน” และนายพัฑร แตงพันธ นักวิชาการประจําสถาบันอยุธยาศึกษา ไดบรรยายเรื่อง “ขอมูลเบ้ืองตนเกี่ยวกับตลาดหัวรอ และเกาะลอย”

* เจาหนาท่ีบริหารงานท่ัวไป สถาบันอยุธยาศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา

๓๘ I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา

กิจกรรมนี้ไดนําผูเขาอบรมลงสํารวจพื้นท่ีบริเวณตลาดหัวรอและเกาะลอย เพื่อนําขอมูลจากการสํารวจมานําเสนอ โดยมีศาสตราจารยพิเศษ ดร. ศรีศักร วัลลิโภดม เปนวิทยากรใหคําแนะนํา และขอคิดเห็นในการศึกษาประวัติศาสตรทองถ่ิน พรอมกันนี้สถาบันอยุธยาศึกษายังไดเชิญชวนผูเขาอบรม รวมเขียนบทความดานประวัติศาสตรทองถ่ิน เพื่อตีพิมพลงวารสารอยุธยาศึกษา อันเปนการสรางเครือขายทางวิชาการระหวางสถาบันอยุธยาศึกษากับสถาบันการศึกษาตาง ๆ ตอไป

การอบรมหลักสูตรระยะส้ันงานศิลป�ถ่ินกรุงเก�า (คร้ังท่ี ๒)

เร่ืองภูมิป�ญญาจากงานแทงหยวก

วันท่ี ๑ มีนาคม ๒๕๕๗

สถาบันอยุธยาศึกษา จัดอบรมหลักสูตรระยะส้ันเรื่องภูมิปญญาจากงานแทงหยวก เพื่อเปนการอนุรักษสืบสานมรดกทางวัฒนธรรมและภูมิปญญาของชาติ โดยมีอาจารยสุวิทย ชูชีพ ภูมิปญญาแทงหยวกรุนสุดทาย ยานวัดปาโค เปนวิทยากรในครั้งนี้ กิจกรรมครั้งนี้มีผูสนใจเขารวมอบรมเปนจํานวนท้ังส้ิน ๖๐ คน

โครงการอบรมพัฒนาครูผู�สอนศิลปะ (ทัศนศิลป�)

วันท่ี ๖ - ๘ มีนาคม ๒๕๕๗

สถาบันอยุธยาศึกษาไดจัดโครงการอบรมพัฒนาครูผูสอนศิลปะ (ทัศนศิลป) ใหแกครู ท่ีสอนทัศนศิลป ในระดับประถมศึกษา และมัธยมศึกษา ซึ่งมีวุฒิทางการศึกษา สาขาทัศนศิลป หรือสาขาศิลปกรรม จํานวน ๕๐ คน ณ หองประชุม ตนโมก มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา โดยวัตถุประสงคของการจัดงานเพื่อพัฒนาครูผูสอนทัศนศิลป ใหมีความรูมีทักษะ และเจตคติท่ีดีในการสอนศิลปะเห็นคุณคาและความงามของศิลปะดานทัศนศิลป

สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา I ๓๙ การจัดประชุม ร�างเกณฑ�การสร�างมาตรฐานด�านการสร�างสรรค�ผลงานทาง

ดนตรีและนาฏศิลป�

วันท่ี ๑๐ มีนาคม ๒๕๕๗

สถาบันอยุธยาศึกษา ไดจัดประชุม รางเกณฑการสรางมาตรฐานดานการสรางสรรคผลงานทางดนตรีและนาฏศิลป ณ หองประชุมสถาบันอยุธยาศึกษา โดยไดรับเกียรติจาก ดร.สุขสันติ แวงวรรณ หัวหนาภาควิชานาฏศิลปไทย วิทยาลัยนาฏศิลปอางทอง มาเปนวิทยากรในครั้งนี้ โดยไดมีการแลกเปล่ียนความคิดเห็นระหวางผูเขารวมประชุม และมีขอสรุป คือ กําหนดใหสรางเกณฑมาตรฐานสําหรับการแสดงพื้นบานภาคกลาง “ เพลงเรือ” โดยสถาบันอยุธยาศึกษาจะไดนํารายละเอียดและขอสรุปจากการประชุมในครั้งนี้ นําเสนอในการประชุมครั้งตอไป ในวันท่ี ๒๐ มีนาคม ๒๕๕๗ ณ หองประชุมตนโมก อาคารบรรณราชนครินทร

การอบรมเชิงปฏิบัติการ “ทูตวัฒนธรรมท�องถ่ิน”

วันท่ี ๑๓ – ๑๔ มีนาคม ๒๕๕๗

สถาบันอยุธยาศึกษาไดจัดอบรมเชิงปฏิบัติการ “ทูตวัฒนธรรมทองถ่ิน” โดยมีวัตถุประสงคเพื่อสงเสริมการเรียนรูดานวัฒนธรรมทองถ่ินอยุธยา สงเสริมการบูรณาการดานการสืบสานภูมิปญญาทองถ่ิน รวมท้ังเปนการสรางเครือขายเฝาระวังทางวัฒนธรรมของจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ตลอดจนเปนการปลูกจิตสํานึกใหเยาวชนและบุคลากรในทองถ่ินไดตระหนักในคุณคาของความงามตามวิถีไทย กิจกรรมครั้งนี้มีผูสนใจเขารวมอบรมเปนจํานวนท้ังส้ิน ๕๐ คน

40 I สาร..สถาบันอยุธยาศึกษา

กิจกรรมของสถาบันอยุธยาศึกษา

เมษายน - มิถุนายน ๒๕๕๗

วันที่ กิจกรรม สถานที ่

๒-๔ เมษายน๒๕๕๗

กิจกรรมอนุรักษสืบสานศิลปวัฒนธรรมไทย (วันอนุรักษมรดกไทย)

สถาบันอยุธยาศึกษา

๒๖ เมษายน๒๕๕๗

กิจกรรมอบรมหลักสูตรระยะสั้นงานศิลปถ่ินกรุงเกา เรื่อง เครื่องหอม

สถาบันอยุธยาศึกษา

๑๕ พฤษภาคม

๒๕๕๗

กิจกรรมอบรมเชิงปฏิบัติการ เรื่อง การจัดการสภาพแวดลอมทางวัฒนธรรมนครประวัติศาสตรพระนครศรีอยุธยา

สถาบันอยุธยาศึกษา

ขอเชิญผู�สนใจเสนอบทความ

เพ่ือตีพิมพ�ในวารสารอยุธยาศึกษา ฉบับท่ี ๖ / ๒๕๕๗

ขอกําหนดผลงานวิชาการ บทความทางวิชาการ มีเน้ือหาเกี่ยวกับจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ในชวงมณฑลกรุงเกา,

รวมสมัย หรือประวัติศาสตรทองถ่ิน โดยเปนบทความท่ียังไมเคยตีพิมพเผยแพรมากอน บทความมีความยาวพรอมภาพประกอบ ไมเกิน ๑๕ หนากระดาษ A4 สงตนฉบับบทความภายใน วันท่ี ๑ พฤษภาคม ๒๕๕๗ และตนฉบับจะตองผานการประเมินคุณภาพโดยผูทรงคุณวุฒิ

สอบถามขอมูลเพ่ิมเติมไดท่ี คุณพัฑร แตงพันธ ฝายวิชาการ สถาบันอยุธยาศึกษา มหา วิทยาลั ย ร าชภั ฏพระนค รศรี อ ยุ ธยา โ ทรศัพท / โ ทร ส าร ๐๓๕ -๒๔๑ -๔๐๗ E-mail: [email protected]