Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ υλοποιεί συστηματικά εδώ και χρόνια ερευνητικά προγράμματα με στόχο κυρίως τη διατήρηση των πληθυσμών των μεγάλων σαρκοφάγων αλλά και τη συνετή διαχείριση των βιοτόπων τους. Στα πλαίσια των δράσεων αυτών, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ ξεκίνησε το 2010 μια ερευνητική προσπάθεια με στόχο να μελετήσει σε βάθος, ένα από τα πιο απειλούμενα και ταυτοχρόνως λιγότερο γνωστά θηλαστικά της Ελλάδας, την Ευρασιατική βίδρα (Lutra lutra). Η παρούσα αναφορά αποτελεί τον συνολικό, τελικό απολογισμό της ερευνητικής αυτής δράσης του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ, η οποία κατά το τελικό έτος πραγματοποί
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Ολόκληρη ή τμήματα της αναφοράς αυτής είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν μόνο κατόπιν άδειας από τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ. Τα επιστημονικά δεδομένα της αναφοράς είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν μόνο κατόπιν γραπτής άδειας από τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ.
Η κατάσταση του πληθυσμού της βίδρας (Lutra lutra)
στις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα
ΤΕΛΙΚΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ
(ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2012 – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012)
Ιανουάριος 2013, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ
ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΜΕΤΑΛΛΙΚΟΥ ΝΕΡΟΥ ΑΥΡΑ
Η βίδρα Lutra lutra στις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα 2
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ είναι μια ελληνική, μη κερδοσκοπική εταιρία που ιδρύθηκε το 1992 και
δραστηριοποιείται για την προστασία της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος με
Ακριβείς πληροφορίες σχετικά με την παρουσία και την κατανομή ενός είδους είναι
σημαντικές για τον σχεδιασμό αποτελεσματικών δράσεων προστασίας (Rondinini et al.
2006). Οι πληροφορίες που υπάρχουν σχετικά με την παρουσία και κατανομή της βίδρας
στην Ελλάδα δεν είναι δυστυχώς επίκαιρες. Η παρουσία του είδους έχει καταγραφεί στη
βόρειο-ανατολική (Macdonald and Mason 1985) και δυτική Ελλάδα (Gaethlich 1988), και
στην Κέρκυρα (Ruiz-Olmo 2006). Στην μελέτη τους στη βόρεια Ελλάδα οι Macdonald και
Mason (1982) δεν συμπεριέλαβαν τις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα. Σύμφωνα με τα
αποτελέσματα της παρούσας μελέτης, στην περιοχή των δύο λιμνών διαβιεί μόνιμα ένας
πληθυσμός της Ευρασιατικής βίδρας που περιλαμβάνει το λιγότερο πέντε διαφορετικά
άτομα. Παρόλο που η παρουσία της βίδρας στη λίμνη Χειμαδίτιδα καταγράφηκε μόνο στο
βόρειο τμήμα της λίμνης που ήταν προσβάσιμο σε πεζούς, προφορικές πληροφορίες από
ψαράδες της περιοχής αναφέρουν την ύπαρξη του είδους και στο νότιο τμήμα της λίμνης.
Η λεπτομερής κατανόηση των διατροφικών συνηθειών της βίδρας είναι απαραίτητη
προϋπόθεση για την σωστή κατανόηση των απειλών για το είδος στην Ευρώπη (Carss
1995). Τα αποτελέσματα των τροφικών αναλύσεων της παρούσας μελέτης είναι σε
συμφωνία με τα αποτελέσματα μιας πιο αναλυτικής διατροφικής μελέτης στην ίδια
περιοχή. Η αυξημένη παρουσία πτηνών στο διαιτολόγιο της βίδρας στην περιοχή από τον
Ιούλιο και μετά σχετίζεται με την σταδιακή ολοκλήρωση της αναπαραγωγικής περιόδου
των παρυδάτιων πουλιών και την αυξημένη παρουσία νεοσσών, οι οποίοι αποτελούν
ευκολότερη λεία (Bousbouras et al. 2012). Η αυξημένη παρουσία πτηνών στο διαιτολόγιο
της βίδρας είναι και η σημαντική διαφορά με τις άλλες μελέτες διατροφικής συμπεριφοράς
Η βίδρα Lutra lutra στις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα 14
για το είδος από άλλες περιοχές της Ελλάδας (Delaki 1988; Gourvelou et al. 2000; Ruiz-
Olmo 2006) και με τη γενικότερη μικρή παρουσία πτηνών στο διαιτολόγιο της βίδρας στην
Ευρώπη γενικότερα (Kemenes and Nechay 1990; Georgiev 2006; Sales-Luis et al. 2007).
Τα αποτελέσματα αυτά είναι σε συμφωνία με την παραδοχή ότι η βίδρα είναι ένας
ευκαιριακός θηρευτής (Copp and Roche 2003), η δίαιτα της οποίας στη Μεσόγειο είναι
ιδιαίτερα ποικίλη (Clavero et al. 2003).
Η μελέτη των προτύπων κίνησης είναι σημαντική για τον καθορισμό σημαντικών
περιοχών για την προστασία του είδους και για τη διαμόρφωση αποτελεσματικών
στρατηγικών προστασίας του (Beja 1996). Τα αποτελέσματα της μελέτης δείχνουν ότι στην
περιοχή αυτή της βορειο- δυτικής Ελλάδας, όπως και στις περισσότερες άλλες μεσογειακές
χώρες [π.χ., Πορτογαλία (Beja 1996; Quaglietta et al. 2012); Ισραήλ (Guter et al. 2008)], οι
βίδρες είναι κατά κύριο λόγο νυχτόβιες.
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ – ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
Η αποτελεσματική διαχείριση και προστασία της βίδρας σε εθνικό επίπεδο προϋποθέτει
την ύπαρξη ενός πρωτοκόλλου μελέτης για το είδος το οποίο έχει δοκιμαστεί και
λειτουργήσει στην πράξη (Heltai et al. 2012). Η παρούσα μελέτη χρησιμοποίησε με
επιτυχία τρεις διαφορετικές μεθοδολογίες (δηλ., καταγραφή βιοδηλωτικών ενδείξεων,
ανάλυση περιττωμάτων, χρήση αυτόματων συστημάτων καταγραφής κίνησης) στην
πρώτη συστηματική και μακρόχρονη μελέτη της βίδρας στην Ελλάδα. Η μεθοδολογία της
καταγραφή έμμεσων ενδείξεων παρουσίας αποδείχθηκε κατάλληλη στην ανίχνευση της
παρουσίας του είδους στην περιοχή και για το λόγο αυτό αντίστοιχες δειγματοληψίες θα
έπρεπε να γίνουν και στην υπόλοιπη Ελλάδα, ώστε να επικαιροποιηθεί ο χάρτης της
κατανομής του είδους στη χώρα.
Περιττώματα που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της καταγραφής των βιοδηλωτικών
ενδείξεων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη λεπτομερή κατανόηση των τροφικών
συνηθειών της βίδρας στην Ελλάδα και στην ταυτοποίηση τυχόν απειλών για το είδος
(Carss 1995). Οπτικές επαφές έχουν χρησιμοποιηθεί συχνά για την επιστημονική
παρακολούθηση του είδους (Ruiz-Olmo et al. 2001), η μεθοδολογία όμως αυτή
προϋποθέτει ότι οι βίδρες είναι σε κάποιο βαθμό ημερόβιες. Με δεδομένο λοιπόν ότι οι
βίδρες στην περιοχή μελέτης μας και πιθανώς σε ολόκληρη την Ελλάδα είναι νυχτόβιες, η
χρήση αυτόματων συστημάτων καταγραφής κίνησης φαντάζει ως μια αξιόπιστη λύση για
Η βίδρα Lutra lutra στις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα 15
την επιστημονική παρακολούθηση και τη μελέτη των προτύπων κίνησης του είδους.
Παρόλο που η συγκεκριμένη μεθοδολογία έχει χρησιμοποιηθεί σπάνια στη μελέτη αυτού
του ημι-υδρόβιου θηλαστικού (Garcia de Leaniz et al. 2006), τα αποτελέσματα της
παρούσας μελέτης δείχνουν ότι η χρήση αυτόματων συστημάτων καταγραφής κίνησης
μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στη λεπτομερή κατανόηση των προτύπων κίνησης του
είδους. Τα πλεονεκτήματα της συγκεκριμένης μεθοδολογίας είναι ότι είναι απολύτως μη-
παρεμβατική, ενώ ταυτόχρονα τα αποτελέσματά της προσφέρονται ιδιαιτέρως για χρήση
στην περιβαλλοντική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση (Hönigsfeld-Adamič and Smole
2011).
Παρόλο που η παρούσα μελέτη δεν στόχευσε στη μελέτη των απειλών για τη βίδρα
στην περιοχή, οι επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στο είδος και το βιότοπό του
ήταν εμφανείς. Η ανεξέλεγκτη άρδευση για τη συντήρηση των παρακείμενων χωραφιών
και η αυξημένη βόσκηση της παρυδάτιας βλάστησης είχαν κατά τους καλοκαιρινούς μήνες
αρνητικές επιπτώσεις στο βιότοπο της βίδρας. Η ενεργητική προστασία των
εναπομεινάντων πληθυσμών βίδρας στην Ελλάδα θα πρέπει να συνδυαστεί με την
ενεργητική προστασία του βιότοπού της, ιδιαίτερα σε αγροτικές περιοχές (Marcelli et al.
2012). Επίσης, η ορθή διαχείριση των υδάτινων πόρων, ειδικά σε περιοχές της Μεσογείου
με έντονη καλοκαιρινή ξηρασία, θα παίξει σημαντικό ρόλο στην αποτελεσματική
προστασία του είδους (Quaglietta 2011). Τέλος, δύο από τις πιο σημαντικές απειλές για τη
βίδρα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, η μόλυνση των υδάτων και η θνησιμότητα από τροχαία
ατυχήματα (Hauer et al. 2002; Boscher et al. 2010; Christensen et al. 2010) θα πρέπει να
μελετηθούν περισσότερο σε βάθος στη χώρας μας. Πληροφορίες από το Εθνικό
Παρατηρητήριο Τροχαίων Ατυχημάτων Άγριας Πανίδας δείχνουν ότι το είδος εμπλέκεται
συχνά σε θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα (Ε.Πα.Τ.Α.Α.Π. 2012).
Η συλλογή των απαραίτητων πληροφοριών σχετικά με βασικές βιολογικές
παραμέτρους και τις απειλές για τη βίδρα θα πρέπει να οδηγήσουν στη διαμόρφωση ενός
Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τη Βίδρα, όμοιο με αυτά που ισχύουν και σε άλλες
ευρωπαϊκές χώρες (Loy et al. 2010) και το οποίο θα εξασφαλίσει τη σωστή διαχείριση και
προστασία και μακροπρόθεσμα τη βιωσιμότητα της βίδρας στην Ελλάδα.
Η βίδρα Lutra lutra στις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα 16
ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΒΟΛΗΣ
Μια επιλογή των πιο ωραίων βίντεο από τα αυτόματα συστήματα καταγραφής κίνησης θα
αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Οι δράσεις στο πεδίο πραγματοποιήθηκαν με τη βοήθεια των εθελοντών του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ.
Ευχαριστούμε θερμά τους J. Delalonde, M. Donadieu, N. McMahon και E. Nenot.
Μέρος της έρευνας υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος "Κάποια δάση έχουν τη
δική τους αύρα" του φυσικού μεταλλικού νερού ΑΥΡΑ.
Η βίδρα Lutra lutra στις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα 17
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Adamek Z, Kortan D, Lepic P, Andreji J (2003) Impacts of otter (Lutra lutra L.) predation on fishponds: A study of fish remains at ponds in the Czech Republic. Aquaculture International 11:389-396
Almeida D, Copp GH, Masson L, Miranda R, Murai M, Sayer CD (2012) Changes in the diet of a recovering Eurasian otter population between the 1970s and 2010. Aquatic Conservation-Marine and Freshwater Ecosystems 22:26-35
Beja PR (1996) Temporal and spatial patterns of rest-site use by four female otters Lutra lutra along the south-west coast of Portugal. Journal of Zoology 239:741-753
Boscher A, Gobert S, Guignard C, Ziebel J, L'hoste L, Gutleb AC, Cauchie HM, Hoffmann L, Schmidt G (2010) Chemical contaminants in fish species from rivers in the North of Luxembourg: Potential impact on the Eurasian otter (Lutra lutra). Chemosphere 78:785-792. doi:10.1016/j.chemosphere.2009.12.024
Bousbouras D, Georgiadis L, Alonso S, Phirriard C, Ruiz Ruiz C, Aubin E (2012) Investigation of the feeding habits of otters in lakes of western Macedonia. Page 130, in Ecological research in Greece: Tendencies, challenges, applications. Hellenic Ecological Society Athens, Greece
Carss DN (1995) Foraging behaviour and feeding ecology of the otter Lutra lutra: a selective review. Hystrix 7:179-194
Christensen H, Heggberget TM, Gutleb AC (2010) Polychlorinated Biphenyls and Reproductive Performance in Otters From the Norwegian Coast. Archives of Environmental Contamination and Toxicology 59:652-660
Cianfrani C, Le Lay G, Maiorano L, Satizabal HF, Loy A, Guisan A (2011) Adapting global conservation strategies to climate change at the European scale: The otter as a flagship species. Biological Conservation 144:2068-2080
Clavero M, Prenda J, Delibes M (2003) Trophic diversity of the otter (Lutra lutra L.) in temperate and Mediterranean freshwater habitats. Journal of Biogeography 30:761-769
Conroy JWH, Watt J, Webb JB, Jones AM (2005) A guide to the identification of prey remains in otter spraint. The Mammal Society, London, U.K.
Copp GH, Roche K (2003) Range and diet of Eurasian otters Lutra lutra (L.) in the catchment of the River Lee (south-east England) since re-introduction. Aquatic Conservation-Marine and Freshwater Ecosystems 13:65-76. doi: 10.1002/aqc.561
Corbet GB (1978) The Mammals of the Palaearctic region: a taxonomic review. British Museum (Natural History), London
Delaki E-E, Kotzageorgis, G., Vassiliki, I. And Stamopoulos, A. (1988) A Study of Otters in Lake Mikri Prespa, Greece. IUCN Otter Specialist Group Bulletin 3:12-16
Ferrando A, Lecis R, Domingo-Roura X, Ponsa M (2008) Genetic diversity and individual identification of reintroduced otters (Lutra lutra) in north-eastern Spain by DNA genotyping of spraints. Conservation Genetics 9:129-139. doi: 10.1007/s10592-007-9315-1
Gaethlich M (1988) Otters in Western Greece and Corfu. IUCN Otter Specialist Group Bulletin 3:17-23 Galanaki A, Gaethlich M (2009) Lutra lutra (Linnaeus, 1758). Pages 380-382 in A. Legakis and P. Maragou,
editors. Red Data Book of the Threatened Animal Species of Greece. Hellenic Zoological Society, Athens.
Garcia De Leaniz C, Forman DW, Davies S, Thomson A (2006) Non-intrusive monitoring of otters (Lutra lutra) using infrared technology. Journal of Zoology 270:577-584
Gémillet X (1993) Field survey of Lutra lutra on Corfu Island (Greece). IUCN Otter Specialist Group Bulletin 8:39-42
Georgiev DG (2006) Diet of the otter Lutra lutra in different habitats of southeastern Bulgaria. IUCN Otter Specialist Group Bulletin 23
Gourvelou E, Papageorgiou N, Neophytou C (2000) Diet of the otter Lutra lutra in lake Kerkini and stream Milli-Aggistro, Greece. Acta Theriologica 45:35-44
Guter A, Dolev A, Saitz D, Kronfeld-Schor N (2008) Using videotaping to validate the use of spraints as an index of Eurasian otter (Lutra lutra) activity. Ecological Indicators 8:462-465
Hauer S, Ansorge H, Zinke O (2002) Reproductive performance of otters Lutra lutra (Linnaeus, 1758) in Eastern Germany: low reproduction in a long-term strategy. Biological Journal of the Linnean Society 77:329-340
Η βίδρα Lutra lutra στις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα 18
Heltai M, Bauer-Haáz É, Lehoczki R, Lanszki J (2012) Changes in the occurrence and population trend of the Eurasian otter (Lutra lutra) in Hungary between 1990 and 2006. North-Western Journal of Zoology 8:112-118
Hönigsfeld-Adamič M, Smole J (2011) Phototraps as a Non-Invasive Method of Monitoring Otters (Lutra lutra): What can we Expect? IUCN Otter Specialist Group Bulletin 28A:60- 69
Kemenes I, Nechay G (1990) The Food of Otters Lutra-Lutra in Different Habitats in Hungary. Acta Theriologica 35:17-24
Kloskowski J (2010) Human-wildlife conflicts at pond fisheries in eastern Poland: perceptions and management of wildlife damage. European Journal of Wildlife Research:1-10. doi: 10.1007/s10344-010-0426-5
Koelewijn HP, Pérez-Haro M, Jansman HaH, Boerwinkel MC, Bovenschen J, Lammertsma DR, Niewold FJJ, Kuiters AT (2010) The reintroduction of the Eurasian otter (Lutra lutra) into the Netherlands: hidden life revealed by noninvasive genetic monitoring. Conservation Genetics 11:601-614. doi: 10.1007/s10592-010-0051-6
Kranz A (2000) Otters (Lutra lutra) increasing in Central Europe: from the threat of extinction to locally perceived overpopulation? Mammalia 64:357-368
Loy A, Boitani L, Bonesi L, Canu A, Di Croce A, Fiorentino PL, Genovesi P, Mattei L, Panzacchi M, Prigioni C, Randi E, Reggiani G (2010) The Italian Action Plan for the endangered Eurasian otter Lutra lutra. Hystrix 21:19-33
Macdonald DW, Mason CF (1994) Status and conservation needs of the otter (Lutra lutra) in the western Palaearctic. Nature and Environment 67:1-54
Macdonald SM, Mason CF (1985) Otters, their habitat and conservation in Northeast Greece. Biological Conservation 31:191-210
Marcelli M, Polednik L, Polednikova K, Fusillo R (2012) Land use drivers of species re-expansion: inferring colonization dynamics in Eurasian otters. Diversity and Distributions 18:1001-1012. doi:10.1111/j.1472-4642.2012.00898.x
Mason CF, Macdonald SM (1986) Otters. Ecology and Conservation. Cambridge University Press Mucci N, Arrendal J, Ansorge H, Bailey M, Bodner M, Delibes M, Ferrando A, Fournier P, Fournier C, Godoy
JA, Hajkova P, Hauer S, Heggberget TM, Heidecke D, Kirjavainen H, Krueger H-H, Kvaloy K, Lafontaine L, Lanszki J, Lemarchand C, Liukko U-M, Loeschcke V, Ludwig G, Madsen AB, Mercier L, Ozolins J, Paunovic M, Pertoldi C, Piriz A, Prigioni C, Santos-Reis M, Luis TS, Stjernberg T, Schmid H, Suchentrunk F, Teubner J, Tornberg R, Zinke O, Randi E (2010) Genetic diversity and landscape genetic structure of otter (Lutra lutra) populations in Europe. Conservation Genetics 11:583-599. doi:10.1007/s10592-010-0054-3
Prigioni C, Balestrieri A, Remonti L (2007) Decline and recovery in otter Lutra lutra populations in Italy. Mammal Review 37:71-79. doi: 10.1111/j.1365-2907.2007.00105.x
Quaglietta L (2011) Ecology and behaviour of the Eurasian otter (Lutra lutra) in a Mediterranean area (Alentejo, Portugal). PhD thesis. Università degli Studi di Roma “La Sapienza”
Quaglietta L, Martins BH, De Jongh A, Mira A, Boitani L (2012) A low-cost GPS GSM/GPRS Telemetry System: Performance in stationary field tests and preliminary data on wild otters (Lutra lutra). PLOS One 7:e29235. doi:10.1371/journal.pone.0029235.g001
Randi E, Davoli F, Pierpaoli M, Pertoldi C, Madsen AB, Loeschcke V (2003) Genetic structure in otter (Lutra lutra) populations in Europe: implications for conservation. Animal Conservation 6:93-100. doi:10.1017/S1367943002004000
Reuther C, Dolch D, Green R, Jahrl J, Jefferies D, Krekemeyer A, Kucerova M, Madsen AB, Romanowski J, Roche K, Ruiz-Olmo J, Teubner J, Trindade A (2000) Surveying and monitoring distribution and population trends of the Eurasian otter (Lutra lutra). Guidelines and evaluation of the Standard Method for Surveys as recommended by the European Section of the IUCN/SSC Otter Specialist Group. Habitat 12:1-148
Rondinini C, Wilson KA, Boitani L, Grantham H, Possingham HP (2006) Tradeoffs of different types of species occurrence data for use in systematic conservation planning. Ecology Letters 9:1136-1145
Roobitaille JF, Laurence S (2002) Otter, Lutra lutra, occurrence in Europe and in France in relation to landscape characteristics. Animal Conservation 5:337-344. doi:10.1017/S1367943002004109
Ruiz-Olmo J, Saavedra D, Jimenez J (2001) Testing the surveys and visual and track censuses of Eurasian otters (Lutra lutra). Journal of Zoology 253:359-369
Η βίδρα Lutra lutra στις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα 19
Ruiz-Olmo J (2006) The otter (Lutra lutra L.) on Corfu Island (Greece): situation in 2006. IUCN Otter Specialist Group Bulletin 23:16-24
Saavedra D, Sargatal J (1998) Reintroduction of the otter (Lutra lutra) in Northeast Spain (Girona Province). Galemys 10:191-199
Sales-Luis T, Pedroso NM, Santos-Reis M (2007) Prey availability and diet of the Eurasian otter (Lutra lutra) on a large reservoir and associated tributaries. Canadian Journal of Zoology-Revue Canadienne De Zoologie 85:1125-1135
Seignobosc M, Hemerik L, Koelewijn HP (2011) A Demo-genetic analysis of a small reintroduced carnivore population: the otter (Lutra lutra) in The Netherlands. International Journal of Ecology 2011. doi:10.1155/2011/870853
Yom-Tov Y, Roos A, Mortensen P, Wiig O, Yom-Tov S, Heggberget TM (2010) Recent changes in body size of the eurasian otter Lutra lutra in Sweden. Ambio 39:496-503