This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
١
)موردمطالعه باغ تخت شیراز(تاثیرات عرفان اسالمی برروندطراحی باغ ایرانی
1شهام اسدي
2زهره ترابی
چکیده
آن بـه نسـل امـروز ارمغـان آورده )قناتهـا (داري وآبیـاري علوم باغ مورد در تجربه ودانشی ژرف را اغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باري ازب
رین اسـت دسـت دست به آفرینش باغ که تمثیلـی از بکارگیري آنها ایرانی با بنیان هاي فلسفی وفکري است که معمار استکه سرشار از بهشـت ـب
احثـه اي اسـت کـه درداخـل مقالـه بـدان پرداختـه شـده الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانـی جـزو مب ریشه یابی واژه چهارباغ ونقدزده است
دین سـهروردي (بابررسی عرفان اسالمی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون این مقالهاست سـعی درایجـاد رابطـه اي معقـول ومنطقـی )شیخ شهاب اـل
ا دربـاغ درطـول تحـوالت موجـود و که بااشاره اي به تاریخچه خودباغ وتغییربامباحث عرفان اسالمی دارد الگـو دوران گذشـته ومقایسـه تطبیقـی ـب
تحلیلـی اسـت کـه ndashروش تحقیق دراین مقاله روشـی توصـیفی اثبات کردیماین باغ را معنادار گیري شکل انی به روندچهارباغ واندیشه هاي عرف
)80 1390اردالن(دکه نشان اززمین سردي وخشکی داردمی کن
ربـع چرخـه چهـار صعودي این رنگها که به صورت حرکتـی در رکت نزولی وح
بیعـت ط سـبز رنگ )81 1390اردالن(چرخه راکامل می کنند دیده می شوند
خود نیز باعث تلطیـف احسـاس مـی شـود کـه درمقالـه اي مارتنسـون بـدان
ودن و و وجود فضـاي آزاد زمان در افرادlaquoشدپرداخته انجـام صـرف فعـال ـب
درتضـاد هـاي مصـنوعی هسـتند رنگ نـرم طبیعـت باکسـانی کـه در محـیط می شود میزان خواب وخلق وخوي افراد در معاشرت درباغ باعث بهبود
(MartenssonampAdevi2013 233)raquoتم که درآن بـاغ یـک شـریک پاسخگواسـ آنهادرموردباغ به عنوان یک رابطه شخصی صحبت کردیاست
فضاي موجوددرباغ باعث به وجودآمدن صمیمیت وحس دوست داشتن می شودکه رنگ سبز طبیعت عاملی درتقویت این مورداست فضـاي بـاغ باعـث
وافـق ایـن حـرف م بـاغ معمـار امـا برخی صفت بهشت رابراي باغ حرفی زائـدمی داننـد کاهش استرس ودغدغه هاي جاري درزندگی مدرن می شود
مـی انجامـد انسان که به نوعی انعکاس ادبیات باستانی است به تمدداعصاب چهارباغ باغ نیستنوعی ازالگوي ژنتیک داخلی درغریزه ماست برخی از
[Hunt 2011]
مذهبعرفان وهنر
خمیرمایه افکار بلند و آداب تاثیرگذاریسـت بـراي یـافتن و پیوسـتن بـه raquo رازگونه و نهانیlaquoشمول به مفهوم شناختی در تعریفی جامع و جهان 11عرفان
ودائی هـاي آن در مکاتـب مختلـف جهـان اعـم از عقایـد بـرهمن که نشانهraquo حالlaquoو raquo تجربه درونیlaquo raquoشهودlaquoاز طریق حقیقت هـا رواقیـان هـا ـب
مصـداق حقیقـت در عرفـان الهـی وجـود خـورد یان عقاید مسلمانان زاهد عقاید افالطونیان جدید و در فرامین زرتشت به چشم مـی نسطوریان مهر
عقلی و آرمانگرایی تصوري است از اینرو این مرام با رازگـونگی -عرفان شناختی حقیقتگرایانه و تالشی عملگرایانه فراتر از واقعگرایی حسی خداست
ه ] 1376یثربـی [همـراه اسـت raquo اشراقlaquoو raquo ذوقlaquoو raquo عشقlaquoوري آمیخته از با و غیب تاخودراپـاك هسـت آلـوده مـذهب تـالش انسـانی اسـت ـب
قدسبگفته دورکیمفصل مـذهب اسـت وشاخصـه جـوهري می بیندقداست بخشدوآخري کندچهسازدوازخاك به خدابازگرددطبیعت وحیات راکه دنیا
سانی است که خودرااینجا غریب می یابدوبابیگانگانکه همه موجودات وکائنات اندهمخانهبازي است کـه درقفسـی عرفان تجلی التهاب فطري ان آن
رت اوسـت است اسیرمانده وبیتابانه خودرابه درودیوار می کوبدوبراي پرواز بیقراري می کندودرهواي وطن مالوف خویشتاوجودخویش رانیزکه مایه اسـا
وهنر نیز تجلی روحی است که آنچه هست سیرش نمی کندوهستی رادربابر خـویش )101 1385شریعتی(یان برمیگیردحجاب خودشده است ازموخود
واواصـطراب اندك می یابدوسردوزشت وحتیبگفتـه سـارتراحمق وعـاري ازمعنـی وفاقـدروح واحسـاس
همـه چیـز بایـد بیایـد ودردل ایـن آفتـاب بسـوزداگرهنرمند که آفتابی نهانی است رهنمونش می شود حقیقت نزدیک می کند یادستکم به این کانون
ــدهراثرش اومتو ــد از را ســط باش ــیددورترمی کن ــن خورش ــ ای ــه جاک ــورت هم ــا ص ــود درآنج ــی ش ــیده م ــورازهم پاش ــت ون ــامو(انون اس 1385ک
ازمصادیق کارهنرمنداسـت پس سوق دادن هنرمندبه سوي نقطه اي دراوج وخداوندحقیقتحقیقت هستی هنرمنددرجستجوي حقیقت است کدام)106
ب وحـدت درکتاب انسان یاغی برعلیه خداي خویش عصیان کاموفردي نهیلیست است کسی که کردهمچون پرومتهمطلب ذکرشده هـم سـنگ مطاـل
Adevi Anna A Fredrika Maringrtensson2013 Stress rehabilitation through garden therapy The garden as a
place in the recovery from stress Urban Forestry amp Urban Greening 12 230ndash 237 wwwsciencedirectcom
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
HejaziMehrdad2005 Geometry in nature and Persian architecture Building and Environment 40 1413ndash1427 wwwsciencedirectcom
MooreCharles William Mitchell1983 Text extracted the manuscript A Pattern Book of Gardens Reprinted with permission of the authors23-32 http wwwarchnetorg
Wescoat Jr Jim 1986 The Islamic garden issue for landscape research Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre http wwwarchnetorg
پی نوشتها
١- Plato ٢- Timaeus٣- Biblical ٤ - Pishon ٥ - Pietro Della Valle 6- Trebbio ٧- Cafaggilo 8 - Careggi
9- Baboli
این واژه که همان چهارباغ ایرانی است که از)Quincunx(پنجمی قرارگیرند ازآنهابه صورت متقارن دور به ترتیبی که چهارتا آرایش عناصر - 10
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی معروف - 12) raquoگنوسیسمlaquoیا raquo میستیسیزمlaquoتعبیري از ( Mysticism -11 استفاده می نمایند
در دوره غزنویان بلخدر قبادیاندر روستاي )خورشیدي 383 ورشهری 12میالدي 1004 سپتامبر 3( قمري 394 ذیقعده 9به ناصر خسرو در
Islamic mysticism impact on the design of Persian gardens ( gardens of Shiraz Takht in Iran )
Zohreh Torabi
Shaham Assadi
Abstract
Persian Garden with a many thousand history his profound knowledge and experiences about export
gardening Irrigation ( aqueducts ) that todays generation has brought The rich intellectual and
philosophical foundations of the Iranian architect using them to create an allegory of the Garden(bagh)
of Paradise has Root word of the Chaharbagh and criticism of the model is a conversation among
number four in Iranian architecture are addressed in the paper This paper reviews especially the
views of Sufi Illuminati ( Sheikh Suhrawardi ) trying to establish a reasonable and intellectual
relationship with the topics of Islamic mysticism With a nod to its history of gardens and orchards
during the past changes and revolution in comparison with mystical thought patterns and trends
shaping the ChaharBagh proved significant Since God is the creatorThis is an inherent attribute of
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
Abstract
٢
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسالمی وباغ تخت
مقدمه
پوستین سردونمناکشن آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآباغ من
)80 1390اردالن(دکه نشان اززمین سردي وخشکی داردمی کن
ربـع چرخـه چهـار صعودي این رنگها که به صورت حرکتـی در رکت نزولی وح
بیعـت ط سـبز رنگ )81 1390اردالن(چرخه راکامل می کنند دیده می شوند
خود نیز باعث تلطیـف احسـاس مـی شـود کـه درمقالـه اي مارتنسـون بـدان
ودن و و وجود فضـاي آزاد زمان در افرادlaquoشدپرداخته انجـام صـرف فعـال ـب
درتضـاد هـاي مصـنوعی هسـتند رنگ نـرم طبیعـت باکسـانی کـه در محـیط می شود میزان خواب وخلق وخوي افراد در معاشرت درباغ باعث بهبود
(MartenssonampAdevi2013 233)raquoتم که درآن بـاغ یـک شـریک پاسخگواسـ آنهادرموردباغ به عنوان یک رابطه شخصی صحبت کردیاست
فضاي موجوددرباغ باعث به وجودآمدن صمیمیت وحس دوست داشتن می شودکه رنگ سبز طبیعت عاملی درتقویت این مورداست فضـاي بـاغ باعـث
وافـق ایـن حـرف م بـاغ معمـار امـا برخی صفت بهشت رابراي باغ حرفی زائـدمی داننـد کاهش استرس ودغدغه هاي جاري درزندگی مدرن می شود
مـی انجامـد انسان که به نوعی انعکاس ادبیات باستانی است به تمدداعصاب چهارباغ باغ نیستنوعی ازالگوي ژنتیک داخلی درغریزه ماست برخی از
[Hunt 2011]
مذهبعرفان وهنر
خمیرمایه افکار بلند و آداب تاثیرگذاریسـت بـراي یـافتن و پیوسـتن بـه raquo رازگونه و نهانیlaquoشمول به مفهوم شناختی در تعریفی جامع و جهان 11عرفان
ودائی هـاي آن در مکاتـب مختلـف جهـان اعـم از عقایـد بـرهمن که نشانهraquo حالlaquoو raquo تجربه درونیlaquo raquoشهودlaquoاز طریق حقیقت هـا رواقیـان هـا ـب
مصـداق حقیقـت در عرفـان الهـی وجـود خـورد یان عقاید مسلمانان زاهد عقاید افالطونیان جدید و در فرامین زرتشت به چشم مـی نسطوریان مهر
عقلی و آرمانگرایی تصوري است از اینرو این مرام با رازگـونگی -عرفان شناختی حقیقتگرایانه و تالشی عملگرایانه فراتر از واقعگرایی حسی خداست
ه ] 1376یثربـی [همـراه اسـت raquo اشراقlaquoو raquo ذوقlaquoو raquo عشقlaquoوري آمیخته از با و غیب تاخودراپـاك هسـت آلـوده مـذهب تـالش انسـانی اسـت ـب
قدسبگفته دورکیمفصل مـذهب اسـت وشاخصـه جـوهري می بیندقداست بخشدوآخري کندچهسازدوازخاك به خدابازگرددطبیعت وحیات راکه دنیا
سانی است که خودرااینجا غریب می یابدوبابیگانگانکه همه موجودات وکائنات اندهمخانهبازي است کـه درقفسـی عرفان تجلی التهاب فطري ان آن
رت اوسـت است اسیرمانده وبیتابانه خودرابه درودیوار می کوبدوبراي پرواز بیقراري می کندودرهواي وطن مالوف خویشتاوجودخویش رانیزکه مایه اسـا
وهنر نیز تجلی روحی است که آنچه هست سیرش نمی کندوهستی رادربابر خـویش )101 1385شریعتی(یان برمیگیردحجاب خودشده است ازموخود
واواصـطراب اندك می یابدوسردوزشت وحتیبگفتـه سـارتراحمق وعـاري ازمعنـی وفاقـدروح واحسـاس
همـه چیـز بایـد بیایـد ودردل ایـن آفتـاب بسـوزداگرهنرمند که آفتابی نهانی است رهنمونش می شود حقیقت نزدیک می کند یادستکم به این کانون
ــدهراثرش اومتو ــد از را ســط باش ــیددورترمی کن ــن خورش ــ ای ــه جاک ــورت هم ــا ص ــود درآنج ــی ش ــیده م ــورازهم پاش ــت ون ــامو(انون اس 1385ک
ازمصادیق کارهنرمنداسـت پس سوق دادن هنرمندبه سوي نقطه اي دراوج وخداوندحقیقتحقیقت هستی هنرمنددرجستجوي حقیقت است کدام)106
ب وحـدت درکتاب انسان یاغی برعلیه خداي خویش عصیان کاموفردي نهیلیست است کسی که کردهمچون پرومتهمطلب ذکرشده هـم سـنگ مطاـل
Adevi Anna A Fredrika Maringrtensson2013 Stress rehabilitation through garden therapy The garden as a
place in the recovery from stress Urban Forestry amp Urban Greening 12 230ndash 237 wwwsciencedirectcom
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
HejaziMehrdad2005 Geometry in nature and Persian architecture Building and Environment 40 1413ndash1427 wwwsciencedirectcom
MooreCharles William Mitchell1983 Text extracted the manuscript A Pattern Book of Gardens Reprinted with permission of the authors23-32 http wwwarchnetorg
Wescoat Jr Jim 1986 The Islamic garden issue for landscape research Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre http wwwarchnetorg
پی نوشتها
١- Plato ٢- Timaeus٣- Biblical ٤ - Pishon ٥ - Pietro Della Valle 6- Trebbio ٧- Cafaggilo 8 - Careggi
9- Baboli
این واژه که همان چهارباغ ایرانی است که از)Quincunx(پنجمی قرارگیرند ازآنهابه صورت متقارن دور به ترتیبی که چهارتا آرایش عناصر - 10
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی معروف - 12) raquoگنوسیسمlaquoیا raquo میستیسیزمlaquoتعبیري از ( Mysticism -11 استفاده می نمایند
در دوره غزنویان بلخدر قبادیاندر روستاي )خورشیدي 383 ورشهری 12میالدي 1004 سپتامبر 3( قمري 394 ذیقعده 9به ناصر خسرو در
Islamic mysticism impact on the design of Persian gardens ( gardens of Shiraz Takht in Iran )
Zohreh Torabi
Shaham Assadi
Abstract
Persian Garden with a many thousand history his profound knowledge and experiences about export
gardening Irrigation ( aqueducts ) that todays generation has brought The rich intellectual and
philosophical foundations of the Iranian architect using them to create an allegory of the Garden(bagh)
of Paradise has Root word of the Chaharbagh and criticism of the model is a conversation among
number four in Iranian architecture are addressed in the paper This paper reviews especially the
views of Sufi Illuminati ( Sheikh Suhrawardi ) trying to establish a reasonable and intellectual
relationship with the topics of Islamic mysticism With a nod to its history of gardens and orchards
during the past changes and revolution in comparison with mystical thought patterns and trends
shaping the ChaharBagh proved significant Since God is the creatorThis is an inherent attribute of
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
Abstract
٣
چهـار بـه هـر بخـش که قسمی به میدهند ادامه نیز جزئیات در را الگو این میدانند چهارباغ را باغ اصلی ساختار اینک بر عالوه دیدگاهها از برخی
کـه طـوري بـه میکند تقسیم چهار بخش به را باغ که شده تشکیل اصلی محورهاي و خطوط تعدادي از ایرانی باغ میشود تقسیم کوچکتر قسمت
تقسـیم دارد دور بسـیار گذشـته فرهنگ در ریشه این شیوه میشود تقسیم کوچکتري قسمتهاي به بخش هر سپس و دارد قرار آن میان در کوشک
)2211369دانشدوست(خاكآتشباد آب است بوده معمول مقدس عنصر چهار مناسبت به بخش چهار به فضا
)80 1390اردالن(دکه نشان اززمین سردي وخشکی داردمی کن
ربـع چرخـه چهـار صعودي این رنگها که به صورت حرکتـی در رکت نزولی وح
بیعـت ط سـبز رنگ )81 1390اردالن(چرخه راکامل می کنند دیده می شوند
خود نیز باعث تلطیـف احسـاس مـی شـود کـه درمقالـه اي مارتنسـون بـدان
ودن و و وجود فضـاي آزاد زمان در افرادlaquoشدپرداخته انجـام صـرف فعـال ـب
درتضـاد هـاي مصـنوعی هسـتند رنگ نـرم طبیعـت باکسـانی کـه در محـیط می شود میزان خواب وخلق وخوي افراد در معاشرت درباغ باعث بهبود
(MartenssonampAdevi2013 233)raquoتم که درآن بـاغ یـک شـریک پاسخگواسـ آنهادرموردباغ به عنوان یک رابطه شخصی صحبت کردیاست
فضاي موجوددرباغ باعث به وجودآمدن صمیمیت وحس دوست داشتن می شودکه رنگ سبز طبیعت عاملی درتقویت این مورداست فضـاي بـاغ باعـث
وافـق ایـن حـرف م بـاغ معمـار امـا برخی صفت بهشت رابراي باغ حرفی زائـدمی داننـد کاهش استرس ودغدغه هاي جاري درزندگی مدرن می شود
مـی انجامـد انسان که به نوعی انعکاس ادبیات باستانی است به تمدداعصاب چهارباغ باغ نیستنوعی ازالگوي ژنتیک داخلی درغریزه ماست برخی از
[Hunt 2011]
مذهبعرفان وهنر
خمیرمایه افکار بلند و آداب تاثیرگذاریسـت بـراي یـافتن و پیوسـتن بـه raquo رازگونه و نهانیlaquoشمول به مفهوم شناختی در تعریفی جامع و جهان 11عرفان
ودائی هـاي آن در مکاتـب مختلـف جهـان اعـم از عقایـد بـرهمن که نشانهraquo حالlaquoو raquo تجربه درونیlaquo raquoشهودlaquoاز طریق حقیقت هـا رواقیـان هـا ـب
مصـداق حقیقـت در عرفـان الهـی وجـود خـورد یان عقاید مسلمانان زاهد عقاید افالطونیان جدید و در فرامین زرتشت به چشم مـی نسطوریان مهر
عقلی و آرمانگرایی تصوري است از اینرو این مرام با رازگـونگی -عرفان شناختی حقیقتگرایانه و تالشی عملگرایانه فراتر از واقعگرایی حسی خداست
ه ] 1376یثربـی [همـراه اسـت raquo اشراقlaquoو raquo ذوقlaquoو raquo عشقlaquoوري آمیخته از با و غیب تاخودراپـاك هسـت آلـوده مـذهب تـالش انسـانی اسـت ـب
قدسبگفته دورکیمفصل مـذهب اسـت وشاخصـه جـوهري می بیندقداست بخشدوآخري کندچهسازدوازخاك به خدابازگرددطبیعت وحیات راکه دنیا
سانی است که خودرااینجا غریب می یابدوبابیگانگانکه همه موجودات وکائنات اندهمخانهبازي است کـه درقفسـی عرفان تجلی التهاب فطري ان آن
رت اوسـت است اسیرمانده وبیتابانه خودرابه درودیوار می کوبدوبراي پرواز بیقراري می کندودرهواي وطن مالوف خویشتاوجودخویش رانیزکه مایه اسـا
وهنر نیز تجلی روحی است که آنچه هست سیرش نمی کندوهستی رادربابر خـویش )101 1385شریعتی(یان برمیگیردحجاب خودشده است ازموخود
واواصـطراب اندك می یابدوسردوزشت وحتیبگفتـه سـارتراحمق وعـاري ازمعنـی وفاقـدروح واحسـاس
همـه چیـز بایـد بیایـد ودردل ایـن آفتـاب بسـوزداگرهنرمند که آفتابی نهانی است رهنمونش می شود حقیقت نزدیک می کند یادستکم به این کانون
ــدهراثرش اومتو ــد از را ســط باش ــیددورترمی کن ــن خورش ــ ای ــه جاک ــورت هم ــا ص ــود درآنج ــی ش ــیده م ــورازهم پاش ــت ون ــامو(انون اس 1385ک
ازمصادیق کارهنرمنداسـت پس سوق دادن هنرمندبه سوي نقطه اي دراوج وخداوندحقیقتحقیقت هستی هنرمنددرجستجوي حقیقت است کدام)106
ب وحـدت درکتاب انسان یاغی برعلیه خداي خویش عصیان کاموفردي نهیلیست است کسی که کردهمچون پرومتهمطلب ذکرشده هـم سـنگ مطاـل
Adevi Anna A Fredrika Maringrtensson2013 Stress rehabilitation through garden therapy The garden as a
place in the recovery from stress Urban Forestry amp Urban Greening 12 230ndash 237 wwwsciencedirectcom
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
HejaziMehrdad2005 Geometry in nature and Persian architecture Building and Environment 40 1413ndash1427 wwwsciencedirectcom
MooreCharles William Mitchell1983 Text extracted the manuscript A Pattern Book of Gardens Reprinted with permission of the authors23-32 http wwwarchnetorg
Wescoat Jr Jim 1986 The Islamic garden issue for landscape research Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre http wwwarchnetorg
پی نوشتها
١- Plato ٢- Timaeus٣- Biblical ٤ - Pishon ٥ - Pietro Della Valle 6- Trebbio ٧- Cafaggilo 8 - Careggi
9- Baboli
این واژه که همان چهارباغ ایرانی است که از)Quincunx(پنجمی قرارگیرند ازآنهابه صورت متقارن دور به ترتیبی که چهارتا آرایش عناصر - 10
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی معروف - 12) raquoگنوسیسمlaquoیا raquo میستیسیزمlaquoتعبیري از ( Mysticism -11 استفاده می نمایند
در دوره غزنویان بلخدر قبادیاندر روستاي )خورشیدي 383 ورشهری 12میالدي 1004 سپتامبر 3( قمري 394 ذیقعده 9به ناصر خسرو در
Islamic mysticism impact on the design of Persian gardens ( gardens of Shiraz Takht in Iran )
Zohreh Torabi
Shaham Assadi
Abstract
Persian Garden with a many thousand history his profound knowledge and experiences about export
gardening Irrigation ( aqueducts ) that todays generation has brought The rich intellectual and
philosophical foundations of the Iranian architect using them to create an allegory of the Garden(bagh)
of Paradise has Root word of the Chaharbagh and criticism of the model is a conversation among
number four in Iranian architecture are addressed in the paper This paper reviews especially the
views of Sufi Illuminati ( Sheikh Suhrawardi ) trying to establish a reasonable and intellectual
relationship with the topics of Islamic mysticism With a nod to its history of gardens and orchards
during the past changes and revolution in comparison with mystical thought patterns and trends
shaping the ChaharBagh proved significant Since God is the creatorThis is an inherent attribute of
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
Abstract
٤
ش بـه آسـمان وقتـی پیـامبر عـروج داده شده اسـت اطصفات مقدس ارتب و اسماء وهاي ازلی یاابعاد جهانالگ اسالمی مفهوم مانداال باچشم انداز در
نوشته شده اسـت raquoالرحیم-الرحمن-اهللا-بسمlaquoمی کردسخن ازگنبد صدفی عظیمی می گفت که برمربعی تکیه داشت واز چهاربخشی قرآنی راتشریح
این مانداال که به صـورت بـاغ بهشـت تجسـم شـدهارتباطی متـافیزیکی بـا ایـن آیـه اي قـرآن ه اي سعادت جاودانی جاري استوازآنها چهاررودخان
)80 1390اردالن(دکه نشان اززمین سردي وخشکی داردمی کن
ربـع چرخـه چهـار صعودي این رنگها که به صورت حرکتـی در رکت نزولی وح
بیعـت ط سـبز رنگ )81 1390اردالن(چرخه راکامل می کنند دیده می شوند
خود نیز باعث تلطیـف احسـاس مـی شـود کـه درمقالـه اي مارتنسـون بـدان
ودن و و وجود فضـاي آزاد زمان در افرادlaquoشدپرداخته انجـام صـرف فعـال ـب
درتضـاد هـاي مصـنوعی هسـتند رنگ نـرم طبیعـت باکسـانی کـه در محـیط می شود میزان خواب وخلق وخوي افراد در معاشرت درباغ باعث بهبود
(MartenssonampAdevi2013 233)raquoتم که درآن بـاغ یـک شـریک پاسخگواسـ آنهادرموردباغ به عنوان یک رابطه شخصی صحبت کردیاست
فضاي موجوددرباغ باعث به وجودآمدن صمیمیت وحس دوست داشتن می شودکه رنگ سبز طبیعت عاملی درتقویت این مورداست فضـاي بـاغ باعـث
وافـق ایـن حـرف م بـاغ معمـار امـا برخی صفت بهشت رابراي باغ حرفی زائـدمی داننـد کاهش استرس ودغدغه هاي جاري درزندگی مدرن می شود
مـی انجامـد انسان که به نوعی انعکاس ادبیات باستانی است به تمدداعصاب چهارباغ باغ نیستنوعی ازالگوي ژنتیک داخلی درغریزه ماست برخی از
[Hunt 2011]
مذهبعرفان وهنر
خمیرمایه افکار بلند و آداب تاثیرگذاریسـت بـراي یـافتن و پیوسـتن بـه raquo رازگونه و نهانیlaquoشمول به مفهوم شناختی در تعریفی جامع و جهان 11عرفان
ودائی هـاي آن در مکاتـب مختلـف جهـان اعـم از عقایـد بـرهمن که نشانهraquo حالlaquoو raquo تجربه درونیlaquo raquoشهودlaquoاز طریق حقیقت هـا رواقیـان هـا ـب
مصـداق حقیقـت در عرفـان الهـی وجـود خـورد یان عقاید مسلمانان زاهد عقاید افالطونیان جدید و در فرامین زرتشت به چشم مـی نسطوریان مهر
عقلی و آرمانگرایی تصوري است از اینرو این مرام با رازگـونگی -عرفان شناختی حقیقتگرایانه و تالشی عملگرایانه فراتر از واقعگرایی حسی خداست
ه ] 1376یثربـی [همـراه اسـت raquo اشراقlaquoو raquo ذوقlaquoو raquo عشقlaquoوري آمیخته از با و غیب تاخودراپـاك هسـت آلـوده مـذهب تـالش انسـانی اسـت ـب
قدسبگفته دورکیمفصل مـذهب اسـت وشاخصـه جـوهري می بیندقداست بخشدوآخري کندچهسازدوازخاك به خدابازگرددطبیعت وحیات راکه دنیا
سانی است که خودرااینجا غریب می یابدوبابیگانگانکه همه موجودات وکائنات اندهمخانهبازي است کـه درقفسـی عرفان تجلی التهاب فطري ان آن
رت اوسـت است اسیرمانده وبیتابانه خودرابه درودیوار می کوبدوبراي پرواز بیقراري می کندودرهواي وطن مالوف خویشتاوجودخویش رانیزکه مایه اسـا
وهنر نیز تجلی روحی است که آنچه هست سیرش نمی کندوهستی رادربابر خـویش )101 1385شریعتی(یان برمیگیردحجاب خودشده است ازموخود
واواصـطراب اندك می یابدوسردوزشت وحتیبگفتـه سـارتراحمق وعـاري ازمعنـی وفاقـدروح واحسـاس
همـه چیـز بایـد بیایـد ودردل ایـن آفتـاب بسـوزداگرهنرمند که آفتابی نهانی است رهنمونش می شود حقیقت نزدیک می کند یادستکم به این کانون
ــدهراثرش اومتو ــد از را ســط باش ــیددورترمی کن ــن خورش ــ ای ــه جاک ــورت هم ــا ص ــود درآنج ــی ش ــیده م ــورازهم پاش ــت ون ــامو(انون اس 1385ک
ازمصادیق کارهنرمنداسـت پس سوق دادن هنرمندبه سوي نقطه اي دراوج وخداوندحقیقتحقیقت هستی هنرمنددرجستجوي حقیقت است کدام)106
ب وحـدت درکتاب انسان یاغی برعلیه خداي خویش عصیان کاموفردي نهیلیست است کسی که کردهمچون پرومتهمطلب ذکرشده هـم سـنگ مطاـل
Adevi Anna A Fredrika Maringrtensson2013 Stress rehabilitation through garden therapy The garden as a
place in the recovery from stress Urban Forestry amp Urban Greening 12 230ndash 237 wwwsciencedirectcom
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
HejaziMehrdad2005 Geometry in nature and Persian architecture Building and Environment 40 1413ndash1427 wwwsciencedirectcom
MooreCharles William Mitchell1983 Text extracted the manuscript A Pattern Book of Gardens Reprinted with permission of the authors23-32 http wwwarchnetorg
Wescoat Jr Jim 1986 The Islamic garden issue for landscape research Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre http wwwarchnetorg
پی نوشتها
١- Plato ٢- Timaeus٣- Biblical ٤ - Pishon ٥ - Pietro Della Valle 6- Trebbio ٧- Cafaggilo 8 - Careggi
9- Baboli
این واژه که همان چهارباغ ایرانی است که از)Quincunx(پنجمی قرارگیرند ازآنهابه صورت متقارن دور به ترتیبی که چهارتا آرایش عناصر - 10
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی معروف - 12) raquoگنوسیسمlaquoیا raquo میستیسیزمlaquoتعبیري از ( Mysticism -11 استفاده می نمایند
در دوره غزنویان بلخدر قبادیاندر روستاي )خورشیدي 383 ورشهری 12میالدي 1004 سپتامبر 3( قمري 394 ذیقعده 9به ناصر خسرو در
Islamic mysticism impact on the design of Persian gardens ( gardens of Shiraz Takht in Iran )
Zohreh Torabi
Shaham Assadi
Abstract
Persian Garden with a many thousand history his profound knowledge and experiences about export
gardening Irrigation ( aqueducts ) that todays generation has brought The rich intellectual and
philosophical foundations of the Iranian architect using them to create an allegory of the Garden(bagh)
of Paradise has Root word of the Chaharbagh and criticism of the model is a conversation among
number four in Iranian architecture are addressed in the paper This paper reviews especially the
views of Sufi Illuminati ( Sheikh Suhrawardi ) trying to establish a reasonable and intellectual
relationship with the topics of Islamic mysticism With a nod to its history of gardens and orchards
during the past changes and revolution in comparison with mystical thought patterns and trends
shaping the ChaharBagh proved significant Since God is the creatorThis is an inherent attribute of
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
Abstract
٥
صـورت بـه درسـت اسـت کـه اینهـا یادآوري کند رودخانه بهشتی را چهار بتواند قطع کنندتا را داشته باشدکه همدیگر محور وجود تا دو چهارباغ حتما
1382عـالمی (بـه ایـن میـزان بـه شـکل واقعـی نزدیـک باشـند به این صورت به نظر نمی رسدکه این نمـاد مفاهیم نمادینش مطرح می گردنداما
وددرباغ تخت مفهوم فلسفی آب را با سرازیر شدن آب در راستاي محور باغ از باال به سمت پایین که درآخر به استخر سرازیر می شود درست نم)39
ي از رودخانه بهشتی است که به نوعی هم باغ را به دوقسمت تقسیم می کند وهم تمثیلی شگرف از منزلت آب در باغ است
چهاردیوار با باد مفهوم فلسفی13
)معموالهفت حصـار (دیواربلندي می ساختند و به راستی چرادورباغ هاي ایرانی حصار
ه دیـوار چهار مردمان ایران زمین بودبا باور محمل چه رازورمزي از واین کهن الگو ـب
شکل گیري حصارهاودریافت هاي عمیق شهودي ازعرفـان ایرانـی واسـالمی اسـت
که راه به هفت پیامبردرونی مـی گشـایدوهفت )ازآدم تاخاتم(چون هفت پیامبر مراتبی
)80 1390اردالن(دکه نشان اززمین سردي وخشکی داردمی کن
ربـع چرخـه چهـار صعودي این رنگها که به صورت حرکتـی در رکت نزولی وح
بیعـت ط سـبز رنگ )81 1390اردالن(چرخه راکامل می کنند دیده می شوند
خود نیز باعث تلطیـف احسـاس مـی شـود کـه درمقالـه اي مارتنسـون بـدان
ودن و و وجود فضـاي آزاد زمان در افرادlaquoشدپرداخته انجـام صـرف فعـال ـب
درتضـاد هـاي مصـنوعی هسـتند رنگ نـرم طبیعـت باکسـانی کـه در محـیط می شود میزان خواب وخلق وخوي افراد در معاشرت درباغ باعث بهبود
(MartenssonampAdevi2013 233)raquoتم که درآن بـاغ یـک شـریک پاسخگواسـ آنهادرموردباغ به عنوان یک رابطه شخصی صحبت کردیاست
فضاي موجوددرباغ باعث به وجودآمدن صمیمیت وحس دوست داشتن می شودکه رنگ سبز طبیعت عاملی درتقویت این مورداست فضـاي بـاغ باعـث
وافـق ایـن حـرف م بـاغ معمـار امـا برخی صفت بهشت رابراي باغ حرفی زائـدمی داننـد کاهش استرس ودغدغه هاي جاري درزندگی مدرن می شود
مـی انجامـد انسان که به نوعی انعکاس ادبیات باستانی است به تمدداعصاب چهارباغ باغ نیستنوعی ازالگوي ژنتیک داخلی درغریزه ماست برخی از
[Hunt 2011]
مذهبعرفان وهنر
خمیرمایه افکار بلند و آداب تاثیرگذاریسـت بـراي یـافتن و پیوسـتن بـه raquo رازگونه و نهانیlaquoشمول به مفهوم شناختی در تعریفی جامع و جهان 11عرفان
ودائی هـاي آن در مکاتـب مختلـف جهـان اعـم از عقایـد بـرهمن که نشانهraquo حالlaquoو raquo تجربه درونیlaquo raquoشهودlaquoاز طریق حقیقت هـا رواقیـان هـا ـب
مصـداق حقیقـت در عرفـان الهـی وجـود خـورد یان عقاید مسلمانان زاهد عقاید افالطونیان جدید و در فرامین زرتشت به چشم مـی نسطوریان مهر
عقلی و آرمانگرایی تصوري است از اینرو این مرام با رازگـونگی -عرفان شناختی حقیقتگرایانه و تالشی عملگرایانه فراتر از واقعگرایی حسی خداست
ه ] 1376یثربـی [همـراه اسـت raquo اشراقlaquoو raquo ذوقlaquoو raquo عشقlaquoوري آمیخته از با و غیب تاخودراپـاك هسـت آلـوده مـذهب تـالش انسـانی اسـت ـب
قدسبگفته دورکیمفصل مـذهب اسـت وشاخصـه جـوهري می بیندقداست بخشدوآخري کندچهسازدوازخاك به خدابازگرددطبیعت وحیات راکه دنیا
سانی است که خودرااینجا غریب می یابدوبابیگانگانکه همه موجودات وکائنات اندهمخانهبازي است کـه درقفسـی عرفان تجلی التهاب فطري ان آن
رت اوسـت است اسیرمانده وبیتابانه خودرابه درودیوار می کوبدوبراي پرواز بیقراري می کندودرهواي وطن مالوف خویشتاوجودخویش رانیزکه مایه اسـا
وهنر نیز تجلی روحی است که آنچه هست سیرش نمی کندوهستی رادربابر خـویش )101 1385شریعتی(یان برمیگیردحجاب خودشده است ازموخود
واواصـطراب اندك می یابدوسردوزشت وحتیبگفتـه سـارتراحمق وعـاري ازمعنـی وفاقـدروح واحسـاس
همـه چیـز بایـد بیایـد ودردل ایـن آفتـاب بسـوزداگرهنرمند که آفتابی نهانی است رهنمونش می شود حقیقت نزدیک می کند یادستکم به این کانون
ــدهراثرش اومتو ــد از را ســط باش ــیددورترمی کن ــن خورش ــ ای ــه جاک ــورت هم ــا ص ــود درآنج ــی ش ــیده م ــورازهم پاش ــت ون ــامو(انون اس 1385ک
ازمصادیق کارهنرمنداسـت پس سوق دادن هنرمندبه سوي نقطه اي دراوج وخداوندحقیقتحقیقت هستی هنرمنددرجستجوي حقیقت است کدام)106
ب وحـدت درکتاب انسان یاغی برعلیه خداي خویش عصیان کاموفردي نهیلیست است کسی که کردهمچون پرومتهمطلب ذکرشده هـم سـنگ مطاـل
Adevi Anna A Fredrika Maringrtensson2013 Stress rehabilitation through garden therapy The garden as a
place in the recovery from stress Urban Forestry amp Urban Greening 12 230ndash 237 wwwsciencedirectcom
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
HejaziMehrdad2005 Geometry in nature and Persian architecture Building and Environment 40 1413ndash1427 wwwsciencedirectcom
MooreCharles William Mitchell1983 Text extracted the manuscript A Pattern Book of Gardens Reprinted with permission of the authors23-32 http wwwarchnetorg
Wescoat Jr Jim 1986 The Islamic garden issue for landscape research Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre http wwwarchnetorg
پی نوشتها
١- Plato ٢- Timaeus٣- Biblical ٤ - Pishon ٥ - Pietro Della Valle 6- Trebbio ٧- Cafaggilo 8 - Careggi
9- Baboli
این واژه که همان چهارباغ ایرانی است که از)Quincunx(پنجمی قرارگیرند ازآنهابه صورت متقارن دور به ترتیبی که چهارتا آرایش عناصر - 10
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی معروف - 12) raquoگنوسیسمlaquoیا raquo میستیسیزمlaquoتعبیري از ( Mysticism -11 استفاده می نمایند
در دوره غزنویان بلخدر قبادیاندر روستاي )خورشیدي 383 ورشهری 12میالدي 1004 سپتامبر 3( قمري 394 ذیقعده 9به ناصر خسرو در
Islamic mysticism impact on the design of Persian gardens ( gardens of Shiraz Takht in Iran )
Zohreh Torabi
Shaham Assadi
Abstract
Persian Garden with a many thousand history his profound knowledge and experiences about export
gardening Irrigation ( aqueducts ) that todays generation has brought The rich intellectual and
philosophical foundations of the Iranian architect using them to create an allegory of the Garden(bagh)
of Paradise has Root word of the Chaharbagh and criticism of the model is a conversation among
number four in Iranian architecture are addressed in the paper This paper reviews especially the
views of Sufi Illuminati ( Sheikh Suhrawardi ) trying to establish a reasonable and intellectual
relationship with the topics of Islamic mysticism With a nod to its history of gardens and orchards
during the past changes and revolution in comparison with mystical thought patterns and trends
shaping the ChaharBagh proved significant Since God is the creatorThis is an inherent attribute of
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
Abstract
٦
کالبـد ي درسیسـتم بـاغ معماري ایران به عنوان اعداد مقدس بکاربرده می شوندکه ارزشی آیینی ومقدس در اداي عناصـر مفاهیمی که در دراینجا ما
ی العـزم ازآدن تاخـاتم رادر می گذشته معماري ایرانی بکاررفته است کوربن دراینجا به تحلیل چهارمقام پیامبران در عصار و ایرانی پردازد وپیامبران اوـل
ـین 7این دلیلی بر و می دهد قرار مقام چهارم االتر مـی گذشـتند 7حصار مقدس است که خود پیامبران نیز باگذارندن هم ه مقامهاومراتـب ـب حصـار ـب
بارنگ خاصی نمایش داده می شودنشان دهنده انسـان هریک ازاین حصارهادرباغکه بنابراین حصارهانمادي ازتعالی روح دررسیدن به قرب الهی است
ـیلگمش میخـوانیم مادرداستانهاي قدیمی نیز هفت دروازه رامی بینیم در اندام نورانی انسان درونی هرشخص است یا نورانی گـیلگمش بـه laquoداستان گ
)80 1390اردالن(دکه نشان اززمین سردي وخشکی داردمی کن
ربـع چرخـه چهـار صعودي این رنگها که به صورت حرکتـی در رکت نزولی وح
بیعـت ط سـبز رنگ )81 1390اردالن(چرخه راکامل می کنند دیده می شوند
خود نیز باعث تلطیـف احسـاس مـی شـود کـه درمقالـه اي مارتنسـون بـدان
ودن و و وجود فضـاي آزاد زمان در افرادlaquoشدپرداخته انجـام صـرف فعـال ـب
درتضـاد هـاي مصـنوعی هسـتند رنگ نـرم طبیعـت باکسـانی کـه در محـیط می شود میزان خواب وخلق وخوي افراد در معاشرت درباغ باعث بهبود
(MartenssonampAdevi2013 233)raquoتم که درآن بـاغ یـک شـریک پاسخگواسـ آنهادرموردباغ به عنوان یک رابطه شخصی صحبت کردیاست
فضاي موجوددرباغ باعث به وجودآمدن صمیمیت وحس دوست داشتن می شودکه رنگ سبز طبیعت عاملی درتقویت این مورداست فضـاي بـاغ باعـث
وافـق ایـن حـرف م بـاغ معمـار امـا برخی صفت بهشت رابراي باغ حرفی زائـدمی داننـد کاهش استرس ودغدغه هاي جاري درزندگی مدرن می شود
مـی انجامـد انسان که به نوعی انعکاس ادبیات باستانی است به تمدداعصاب چهارباغ باغ نیستنوعی ازالگوي ژنتیک داخلی درغریزه ماست برخی از
[Hunt 2011]
مذهبعرفان وهنر
خمیرمایه افکار بلند و آداب تاثیرگذاریسـت بـراي یـافتن و پیوسـتن بـه raquo رازگونه و نهانیlaquoشمول به مفهوم شناختی در تعریفی جامع و جهان 11عرفان
ودائی هـاي آن در مکاتـب مختلـف جهـان اعـم از عقایـد بـرهمن که نشانهraquo حالlaquoو raquo تجربه درونیlaquo raquoشهودlaquoاز طریق حقیقت هـا رواقیـان هـا ـب
مصـداق حقیقـت در عرفـان الهـی وجـود خـورد یان عقاید مسلمانان زاهد عقاید افالطونیان جدید و در فرامین زرتشت به چشم مـی نسطوریان مهر
عقلی و آرمانگرایی تصوري است از اینرو این مرام با رازگـونگی -عرفان شناختی حقیقتگرایانه و تالشی عملگرایانه فراتر از واقعگرایی حسی خداست
ه ] 1376یثربـی [همـراه اسـت raquo اشراقlaquoو raquo ذوقlaquoو raquo عشقlaquoوري آمیخته از با و غیب تاخودراپـاك هسـت آلـوده مـذهب تـالش انسـانی اسـت ـب
قدسبگفته دورکیمفصل مـذهب اسـت وشاخصـه جـوهري می بیندقداست بخشدوآخري کندچهسازدوازخاك به خدابازگرددطبیعت وحیات راکه دنیا
سانی است که خودرااینجا غریب می یابدوبابیگانگانکه همه موجودات وکائنات اندهمخانهبازي است کـه درقفسـی عرفان تجلی التهاب فطري ان آن
رت اوسـت است اسیرمانده وبیتابانه خودرابه درودیوار می کوبدوبراي پرواز بیقراري می کندودرهواي وطن مالوف خویشتاوجودخویش رانیزکه مایه اسـا
وهنر نیز تجلی روحی است که آنچه هست سیرش نمی کندوهستی رادربابر خـویش )101 1385شریعتی(یان برمیگیردحجاب خودشده است ازموخود
واواصـطراب اندك می یابدوسردوزشت وحتیبگفتـه سـارتراحمق وعـاري ازمعنـی وفاقـدروح واحسـاس
همـه چیـز بایـد بیایـد ودردل ایـن آفتـاب بسـوزداگرهنرمند که آفتابی نهانی است رهنمونش می شود حقیقت نزدیک می کند یادستکم به این کانون
ــدهراثرش اومتو ــد از را ســط باش ــیددورترمی کن ــن خورش ــ ای ــه جاک ــورت هم ــا ص ــود درآنج ــی ش ــیده م ــورازهم پاش ــت ون ــامو(انون اس 1385ک
ازمصادیق کارهنرمنداسـت پس سوق دادن هنرمندبه سوي نقطه اي دراوج وخداوندحقیقتحقیقت هستی هنرمنددرجستجوي حقیقت است کدام)106
ب وحـدت درکتاب انسان یاغی برعلیه خداي خویش عصیان کاموفردي نهیلیست است کسی که کردهمچون پرومتهمطلب ذکرشده هـم سـنگ مطاـل
Adevi Anna A Fredrika Maringrtensson2013 Stress rehabilitation through garden therapy The garden as a
place in the recovery from stress Urban Forestry amp Urban Greening 12 230ndash 237 wwwsciencedirectcom
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
HejaziMehrdad2005 Geometry in nature and Persian architecture Building and Environment 40 1413ndash1427 wwwsciencedirectcom
MooreCharles William Mitchell1983 Text extracted the manuscript A Pattern Book of Gardens Reprinted with permission of the authors23-32 http wwwarchnetorg
Wescoat Jr Jim 1986 The Islamic garden issue for landscape research Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre http wwwarchnetorg
پی نوشتها
١- Plato ٢- Timaeus٣- Biblical ٤ - Pishon ٥ - Pietro Della Valle 6- Trebbio ٧- Cafaggilo 8 - Careggi
9- Baboli
این واژه که همان چهارباغ ایرانی است که از)Quincunx(پنجمی قرارگیرند ازآنهابه صورت متقارن دور به ترتیبی که چهارتا آرایش عناصر - 10
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی معروف - 12) raquoگنوسیسمlaquoیا raquo میستیسیزمlaquoتعبیري از ( Mysticism -11 استفاده می نمایند
در دوره غزنویان بلخدر قبادیاندر روستاي )خورشیدي 383 ورشهری 12میالدي 1004 سپتامبر 3( قمري 394 ذیقعده 9به ناصر خسرو در
Islamic mysticism impact on the design of Persian gardens ( gardens of Shiraz Takht in Iran )
Zohreh Torabi
Shaham Assadi
Abstract
Persian Garden with a many thousand history his profound knowledge and experiences about export
gardening Irrigation ( aqueducts ) that todays generation has brought The rich intellectual and
philosophical foundations of the Iranian architect using them to create an allegory of the Garden(bagh)
of Paradise has Root word of the Chaharbagh and criticism of the model is a conversation among
number four in Iranian architecture are addressed in the paper This paper reviews especially the
views of Sufi Illuminati ( Sheikh Suhrawardi ) trying to establish a reasonable and intellectual
relationship with the topics of Islamic mysticism With a nod to its history of gardens and orchards
during the past changes and revolution in comparison with mystical thought patterns and trends
shaping the ChaharBagh proved significant Since God is the creatorThis is an inherent attribute of
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
Abstract
٧
دوره هاي آن صـبحبهاروکودکی بیان می کند را -فعالانبساطی والینحل ndash وروح حیاتی دوگانه اي گرماوخشکی است است وداراي صفات طبیعی و
سبز مکمل سرخ است وصفات متضادسردي ورطوبت راارائه می دهداست
دوره هـاي آن پـذیر لوانحـال سبزنشان آب وروح برتر وکیفیات منفعل انقباضی
کیفیـات فکـري اسـت گـرم ومرطـوب و هوا اسـت نمادزردغروبپاییزوبلوغ است
)80 1390اردالن(دکه نشان اززمین سردي وخشکی داردمی کن
ربـع چرخـه چهـار صعودي این رنگها که به صورت حرکتـی در رکت نزولی وح
بیعـت ط سـبز رنگ )81 1390اردالن(چرخه راکامل می کنند دیده می شوند
خود نیز باعث تلطیـف احسـاس مـی شـود کـه درمقالـه اي مارتنسـون بـدان
ودن و و وجود فضـاي آزاد زمان در افرادlaquoشدپرداخته انجـام صـرف فعـال ـب
درتضـاد هـاي مصـنوعی هسـتند رنگ نـرم طبیعـت باکسـانی کـه در محـیط می شود میزان خواب وخلق وخوي افراد در معاشرت درباغ باعث بهبود
(MartenssonampAdevi2013 233)raquoتم که درآن بـاغ یـک شـریک پاسخگواسـ آنهادرموردباغ به عنوان یک رابطه شخصی صحبت کردیاست
فضاي موجوددرباغ باعث به وجودآمدن صمیمیت وحس دوست داشتن می شودکه رنگ سبز طبیعت عاملی درتقویت این مورداست فضـاي بـاغ باعـث
وافـق ایـن حـرف م بـاغ معمـار امـا برخی صفت بهشت رابراي باغ حرفی زائـدمی داننـد کاهش استرس ودغدغه هاي جاري درزندگی مدرن می شود
مـی انجامـد انسان که به نوعی انعکاس ادبیات باستانی است به تمدداعصاب چهارباغ باغ نیستنوعی ازالگوي ژنتیک داخلی درغریزه ماست برخی از
[Hunt 2011]
مذهبعرفان وهنر
خمیرمایه افکار بلند و آداب تاثیرگذاریسـت بـراي یـافتن و پیوسـتن بـه raquo رازگونه و نهانیlaquoشمول به مفهوم شناختی در تعریفی جامع و جهان 11عرفان
ودائی هـاي آن در مکاتـب مختلـف جهـان اعـم از عقایـد بـرهمن که نشانهraquo حالlaquoو raquo تجربه درونیlaquo raquoشهودlaquoاز طریق حقیقت هـا رواقیـان هـا ـب
مصـداق حقیقـت در عرفـان الهـی وجـود خـورد یان عقاید مسلمانان زاهد عقاید افالطونیان جدید و در فرامین زرتشت به چشم مـی نسطوریان مهر
عقلی و آرمانگرایی تصوري است از اینرو این مرام با رازگـونگی -عرفان شناختی حقیقتگرایانه و تالشی عملگرایانه فراتر از واقعگرایی حسی خداست
ه ] 1376یثربـی [همـراه اسـت raquo اشراقlaquoو raquo ذوقlaquoو raquo عشقlaquoوري آمیخته از با و غیب تاخودراپـاك هسـت آلـوده مـذهب تـالش انسـانی اسـت ـب
قدسبگفته دورکیمفصل مـذهب اسـت وشاخصـه جـوهري می بیندقداست بخشدوآخري کندچهسازدوازخاك به خدابازگرددطبیعت وحیات راکه دنیا
سانی است که خودرااینجا غریب می یابدوبابیگانگانکه همه موجودات وکائنات اندهمخانهبازي است کـه درقفسـی عرفان تجلی التهاب فطري ان آن
رت اوسـت است اسیرمانده وبیتابانه خودرابه درودیوار می کوبدوبراي پرواز بیقراري می کندودرهواي وطن مالوف خویشتاوجودخویش رانیزکه مایه اسـا
وهنر نیز تجلی روحی است که آنچه هست سیرش نمی کندوهستی رادربابر خـویش )101 1385شریعتی(یان برمیگیردحجاب خودشده است ازموخود
واواصـطراب اندك می یابدوسردوزشت وحتیبگفتـه سـارتراحمق وعـاري ازمعنـی وفاقـدروح واحسـاس
همـه چیـز بایـد بیایـد ودردل ایـن آفتـاب بسـوزداگرهنرمند که آفتابی نهانی است رهنمونش می شود حقیقت نزدیک می کند یادستکم به این کانون
ــدهراثرش اومتو ــد از را ســط باش ــیددورترمی کن ــن خورش ــ ای ــه جاک ــورت هم ــا ص ــود درآنج ــی ش ــیده م ــورازهم پاش ــت ون ــامو(انون اس 1385ک
ازمصادیق کارهنرمنداسـت پس سوق دادن هنرمندبه سوي نقطه اي دراوج وخداوندحقیقتحقیقت هستی هنرمنددرجستجوي حقیقت است کدام)106
ب وحـدت درکتاب انسان یاغی برعلیه خداي خویش عصیان کاموفردي نهیلیست است کسی که کردهمچون پرومتهمطلب ذکرشده هـم سـنگ مطاـل
Adevi Anna A Fredrika Maringrtensson2013 Stress rehabilitation through garden therapy The garden as a
place in the recovery from stress Urban Forestry amp Urban Greening 12 230ndash 237 wwwsciencedirectcom
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
HejaziMehrdad2005 Geometry in nature and Persian architecture Building and Environment 40 1413ndash1427 wwwsciencedirectcom
MooreCharles William Mitchell1983 Text extracted the manuscript A Pattern Book of Gardens Reprinted with permission of the authors23-32 http wwwarchnetorg
Wescoat Jr Jim 1986 The Islamic garden issue for landscape research Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre http wwwarchnetorg
پی نوشتها
١- Plato ٢- Timaeus٣- Biblical ٤ - Pishon ٥ - Pietro Della Valle 6- Trebbio ٧- Cafaggilo 8 - Careggi
9- Baboli
این واژه که همان چهارباغ ایرانی است که از)Quincunx(پنجمی قرارگیرند ازآنهابه صورت متقارن دور به ترتیبی که چهارتا آرایش عناصر - 10
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی معروف - 12) raquoگنوسیسمlaquoیا raquo میستیسیزمlaquoتعبیري از ( Mysticism -11 استفاده می نمایند
در دوره غزنویان بلخدر قبادیاندر روستاي )خورشیدي 383 ورشهری 12میالدي 1004 سپتامبر 3( قمري 394 ذیقعده 9به ناصر خسرو در
Islamic mysticism impact on the design of Persian gardens ( gardens of Shiraz Takht in Iran )
Zohreh Torabi
Shaham Assadi
Abstract
Persian Garden with a many thousand history his profound knowledge and experiences about export
gardening Irrigation ( aqueducts ) that todays generation has brought The rich intellectual and
philosophical foundations of the Iranian architect using them to create an allegory of the Garden(bagh)
of Paradise has Root word of the Chaharbagh and criticism of the model is a conversation among
number four in Iranian architecture are addressed in the paper This paper reviews especially the
views of Sufi Illuminati ( Sheikh Suhrawardi ) trying to establish a reasonable and intellectual
relationship with the topics of Islamic mysticism With a nod to its history of gardens and orchards
during the past changes and revolution in comparison with mystical thought patterns and trends
shaping the ChaharBagh proved significant Since God is the creatorThis is an inherent attribute of
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
Abstract
٨
رفان اسالمیبه عنوان مبانی عواشراق وحدت وجود
ال اسـت وحقیقـت قت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثشریعت صورت ظاهر حقیlaquoنویسدهجري قمري می 5فیلسوف معروف قرن 12ناصرخسرو
عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینـه کـه جسـمبنظرمی آیـداما منظور از اماraquoممثول
ور از ممثـول همـان مـدلول مثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظمی ماندتاقیامت قالب هاي مثالی مفارقت ابدان در از جسم نیت وارواح بعد
)22 1376کوربن(مثال است
ریاضیتوسط بناهاي معماري مقـدس در عالم وجودواالترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه
دربرداشـتن وابسـته بـه آنهابـا الگوهاي هندسـی معـین واعـداد نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کند نعکس می شودتاونمادین م یک زبان رازآمیز
همـه چیـز بایـد بیایـد ودردل ایـن آفتـاب بسـوزداگرهنرمند که آفتابی نهانی است رهنمونش می شود حقیقت نزدیک می کند یادستکم به این کانون
ــدهراثرش اومتو ــد از را ســط باش ــیددورترمی کن ــن خورش ــ ای ــه جاک ــورت هم ــا ص ــود درآنج ــی ش ــیده م ــورازهم پاش ــت ون ــامو(انون اس 1385ک
ازمصادیق کارهنرمنداسـت پس سوق دادن هنرمندبه سوي نقطه اي دراوج وخداوندحقیقتحقیقت هستی هنرمنددرجستجوي حقیقت است کدام)106
ب وحـدت درکتاب انسان یاغی برعلیه خداي خویش عصیان کاموفردي نهیلیست است کسی که کردهمچون پرومتهمطلب ذکرشده هـم سـنگ مطاـل
Adevi Anna A Fredrika Maringrtensson2013 Stress rehabilitation through garden therapy The garden as a
place in the recovery from stress Urban Forestry amp Urban Greening 12 230ndash 237 wwwsciencedirectcom
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
HejaziMehrdad2005 Geometry in nature and Persian architecture Building and Environment 40 1413ndash1427 wwwsciencedirectcom
MooreCharles William Mitchell1983 Text extracted the manuscript A Pattern Book of Gardens Reprinted with permission of the authors23-32 http wwwarchnetorg
Wescoat Jr Jim 1986 The Islamic garden issue for landscape research Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre http wwwarchnetorg
پی نوشتها
١- Plato ٢- Timaeus٣- Biblical ٤ - Pishon ٥ - Pietro Della Valle 6- Trebbio ٧- Cafaggilo 8 - Careggi
9- Baboli
این واژه که همان چهارباغ ایرانی است که از)Quincunx(پنجمی قرارگیرند ازآنهابه صورت متقارن دور به ترتیبی که چهارتا آرایش عناصر - 10
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی معروف - 12) raquoگنوسیسمlaquoیا raquo میستیسیزمlaquoتعبیري از ( Mysticism -11 استفاده می نمایند
در دوره غزنویان بلخدر قبادیاندر روستاي )خورشیدي 383 ورشهری 12میالدي 1004 سپتامبر 3( قمري 394 ذیقعده 9به ناصر خسرو در
Islamic mysticism impact on the design of Persian gardens ( gardens of Shiraz Takht in Iran )
Zohreh Torabi
Shaham Assadi
Abstract
Persian Garden with a many thousand history his profound knowledge and experiences about export
gardening Irrigation ( aqueducts ) that todays generation has brought The rich intellectual and
philosophical foundations of the Iranian architect using them to create an allegory of the Garden(bagh)
of Paradise has Root word of the Chaharbagh and criticism of the model is a conversation among
number four in Iranian architecture are addressed in the paper This paper reviews especially the
views of Sufi Illuminati ( Sheikh Suhrawardi ) trying to establish a reasonable and intellectual
relationship with the topics of Islamic mysticism With a nod to its history of gardens and orchards
during the past changes and revolution in comparison with mystical thought patterns and trends
shaping the ChaharBagh proved significant Since God is the creatorThis is an inherent attribute of
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
Abstract
٩
یدگاه خود وسکات تصاویربهشت درقرآن پیوند میان باغ اسالمی و فرم بهشت رافراهم می کندطرح درخت محـوري وآب درحـال اجراکـه براي بیان د
صـور که نمایشی از تفسیربهشتی درقرآن که درسیستم چهارباغهاي ایرانی به نمـایش گذاشـته شـده اسـت )Wescoat198612(درمیان باغ هاست
ي ساختمانی درمعماري سنتی است که مفهوم چهارتاق وباغ نیز به طوري است که هم به صورت منفرد وهـم بـه صـورت نوعی شکل دهنده قالب ها
ـله مراتـب ومطبـق هـاي یک نظم فضایی پیوسته به کار می رود که عالم مثل در باغ تخت شیراز بهشت وتصویري که از آن داریم و صورت آن سلس
بیان دکتر معماریان نسبت به طرح مطلب پرداخته شدآن است که دررابطه اي باال از طریق
تفسیروتاویل باغ هاي چهارگانه
ل قبل از بیان چگونگی شکل گیري چهارباغ ومفاهیمی که درشکلگیري این فرم از باغ ایرانی موثراست بهتردانستم که به بیان روش هرمنوتیک وتاوـی
بـه ایرانی راقبل ازشناخت وتفسیراین کالم بی معنی استچون تفسـیر قبـل از تفهـیم اسـت تـا تاثیرگذاري عرفان برباغ براي رسیدن به حقیقت متن
روشی که براي تفسیر پدیده ها بکاربرده می شوداستفاده ازتاویـل مـتن اسـت همـانطور کـه از غیرممکن خواهد بود مفهوم نرسیم به شناخت رسیدن
تاویـل از دادن به اصل وبنابراین بازگشت به معناي حقیقی وآغازین یـک نوشـته مـی باشـد معناي دقیق تاویل فهمیده می شودیعنی بازگشت ورجعت
1388کـوربن (اهر خود بگرداندوبه حقیقت برسـاند کس باشدکه سخن از ظ اول است واول هرچیزي به اصل خودرسانیدن است پسصاحب تاویل آن
یفـه مفسـر راتـب گونـاگون امکـان پـذیر نیسـت وظ م باطی مراحـل و حقیقت مگرتمامی هدف دراینجا رسیدن به حقیقت محض است که این )25
که کوششی است انسانی براي درك حیـات طبیعـی وحیـات متعـادل آدمـی 13 شناختن مواضع عالم حقیقت وتفسیرآن به صورتی که باعلم هرمنوتیک
یـن عـالم درپـی داردعـالم انسـام عـالمی اسـت کـه هسـتی درآن ودریافت مفاهیم اشیاءاست به مخاطب ورساندن به شناخت درمراحلی که انسان درا
رسدکه این انعکاس بدون تفسیر امکان پذیر باشدحتی درعالم شـهود ومعرفـت عرفـانی مفسـر وتفسـیر وموضـوع منعکس می شودبعید به نظر می
آثـار دیـده هـاي طبیعـی یـا آثـار انسـان وخصوصـا اتحاد نایل می شوندوازاین گذشته مفسر می کوشـد کـه بـا تفسـیر پ یگانگی و تفسیر به وحدت و
باتوجه به همین مطلب که انعکـاس نگـاه وتفکـر )25 1386ي طلب نوروز( ازآن خویش سازد را هنريباآنها به وحدت وموانست وهمدلی برسدوآنها
به وحدت می رساندوحدت گرایانه معمار باغ تخت به طراحی باغ خویش است که بنیان هستی گرایانه باغ را از کثرت
ع عـالم مـادي اسـت بند طرفداستان انسان غریب افتاده در از و قید چهار مانع و چهار با داستان غربت واسارت مادرتفسیروتفهیم ایـن موضـوع مرـب
سـهروردي عقـل (اسـارت انسـان داسـتان چهارگانـه در همه آن قیود اگر اینجاسفرهاي زائرانه مابه پردیس هاي ایرانی دارد شباهت معنایی زیادي با
درحصـارهاي بلندومتعـدد ایـن پـردیس مفهـوم کـوه قـاف را و ازسرزمینی که درآن بودیمدورکرده استزائران آرام پیش می روند هرلحظه مارا)سرخ
ه سـمت کوشـک وحرکـت شیب مالیم درنظرمی آورند)هفت حصاررنگین(نورهاي رنگین تجربه می کنند هارادرحالی که این حصارهارادرهاله اي از ـب
که این تفسـیر از )28 1388منصوري(نهر روان درمحور تقارن آن مسیرحرکت رابه سمت قطب روشنتر می کند
الگوي باغ تخت شیراز است که حرکت نهر را در محور تقارن ومسیر حرکت به سمت کوشک مشاهده مـی شـود
ور وحرکت نهر مسیر حرکت زائـر ومخاطـب بـاغ را که تاویلی بر مفهوم چهارباغ والگوي چهاربخشی است که مح
باال می کشاند متبه س
بررسی کالبدي باغ ایرانی
مکان وجود محسوس وملموسی نداردامادرذهن بیننده اي تشکیل شده است) روح(ومظروف)جسم(مکان ازظرف
ده اي مرزهـا درمحـدو raquoمظـروف laquoصورت بصري مرزهاي فیزیکی رادرك می کند وخرداوروح رابه صـورت که به
واحساسـات کـم حس مکان به معناي ادراك ذهنی مردم ازمحـیط )44 1390اردالن (درك می کندوجوددارد
ه طـوري کـه فهـم ارتباط درونی بامحیط قرار در وبیش آگاهانه آنها ازمحیط خوداست که شخص را مـی دهدـب
این حس عاملی است که موجب تبـدیل یـک زمینه معنایی محیط پیوند خورده ویکپارچه می شود با واحساس فرد
ادامـه ایـن در مـا )57 1385فالحت(گرددتاري ویژه براي افرادخاص می فضا به مکانی با خصوصیات حسی ورف
ه نمـایش در بحث همانطور که دراشکال پایین نمایش داده می شودباغ هاي ایرانی عمدتا به دو صورت کالبدي ـب
قرارگیـري در از می آید یعنی گاهی به صورت ظرف وگاهی نیز به عنوان مظروف مطرح مـی شودحسـی کـه مـا
نعیما فوظرمباغ به عنوان 9تصویر
1388غالمرضا باغ هاي ایران
باغ به عنوان ظرف 10تصویر
1388نعیماغالمرضاباغ هاي ایران
١٠
مـن احسـاس مـی laquoپس به قول آندره ژیدکه می گفـت فضاي مکان قرارگیري بستگی داردوطرز برخورد بیننده بامکانهاي مختلفی داریم به احساس
)136 1386شریعتی(raquoکنمپس هستم
احساسی که مخاطب درداخل باغ ایرانی داردباعث ارتقاءکیفیت فضائی طراحی شده است وباعث افزایش هارمونی وهماهنگی درهمه سـطوح معمـاري
نی است باغ زمانی به عنوان ظرف است که درباغ شاه گلی مابا این نحوه قرارگیري درباغ ایرانی برخـوردمی کنـیم ودربـاغ هـاي فـین کاشـان باغ ایرا
دروازه هـا انتخـاب واسـتقرار وبـا عالم وجوداست یادآور دیوارها در باغ محصورمشاهده می نمائیم مظروف بودن باغ راوباغ تخت شیراز ودولت آبادیزد
ملکـوت طبیعتصورتمعنا( مراتب هفت گانه این عالم با چون است باغ عالم وجود که می تواند چهارتا باشدآن جهت گیري اش رانمادین می کند
وحـدت اگرچه کـه روبه وحدتی بی نظیردارد و نطام سلسله مراتب همانند باغ تخت درآن موج می زند روبه مراتب باالتر دارد )هاهوت جبروتالهوت
طـرز تفکـر مـردم نیز یکی دوعامل که از روحیه و این امر وانتزاعی جلوه می کند درنظر انسان یک مفهوم ذهنی و عینی استمال اخود یک حقیقت ک
وجودیگانـه مـی تجلیـات به صـورت انسان سنتی تمام مخلوقات را)53 1376بورکهارت(علت انتزاعی بودن هنر اسالمی است برمی خیزد سامی نژاد
شـود وتناسـب مـی رسـدکه بـه وسـیله اي ریاضـیات سـنجیدنی مـی سـاختار آن سهیم اسـت بـه شـباهتی در الهامی که باطبیعت درمسیر در و بیند
ن )51 1390اردالن( عـالم را براي همین هم باغ تخت را نمایشی از عالم وجود است که در حصار دیوارهاي این عالم تنها راه رهایی از حصارهاي اـی
در وحدت ورسیدن به حقیقت الهی می بیند
این مفهوم کـه دارد خود در بازتاب می دهدباغ به صورت فضایی تعریف می شود که بازتاب تمام وکمالی ازعالم را راraquoحس مکانlaquoمفهوم معماري باغ
مخفـی نهفتـه درفضـاي درهمین حال جوهره اي بعـد شودنظم وهم آهنگی راپرورش می دهدشایدبه وسیله اعدادهندسهرنگ وماده ملموس تر بیان
ه تجلـی فـورم مرکزگـراي جهـان اصـغرباطن و جهان اکبرظاهر باغ به مثابه تجلی فورم مرکزگریزمثبت رابراي عقل منعکس می کند حیاط به مثاـب
)98 1390اردالن(دانستraquoحس مکانlaquoروتکمیل کننده اي رامی توان مکمل یکدیگر وازاین
)باغ تخت( قابلیت درباغ ایرانی
همـاهنگی بـی همین باعث شده است که براساس محیط اطراف خود یک هارمونی و ومعماري ایرانی براساس قابلیت هاي محیطی ایجاد شده است
دوره آثارکامـل افالطـون حـال اگـر بـه ایجاد نماید براي همین باغهاي ایرانی یا به صورت مسطح ویا به صورت پله پله ایجـاد شـده اسـت نظیري را
سـقراط بـه laquoقابل استنادواستفاده استمنون به سقراط درباره قابلیت می گویـد مراجعه نماییم وتعاریفی که سقراط ومنون درمباحثه باهم بدست آوردند
بارت دیگرکسـی داراي قابلیـت دبعفراهم ساختن آن نیز توانا باشـ به و زیبائی لذت ببرد آدمی ازlaquoعقیده من قابلیت آن است که چنانکه شاعر می گوید
)384 1366لطفی(raquoقابلیت نه دانش است ونه آموختنیبتواندآن رابدست آورد و است که شیفته زیبائی باشد
ه وفـور اسـتفاده کـرده اندکـه این تعریف معماران بـاغ ایرانـی بـ یک احساس عارفانه است که ازلیت نه دانش است ونه علم پس چیستحال اگر قاب
طراحـی قابلیت باغ براساس قابلیت معمـاردر ماده مطرح می شود یک اصل عرفانی یا گاه به صورت مورفولوژي یاقابلیتهایی که درباغ ایرانی به عنوان
یزیکی واصـل وماهیـت وجودواصـل عـالم به سمت نقطه متاف باغ ایرانی را زائر به مخاطب و تا تشعف عرفانی اس درپی احساس و است معمار ایرانی
معمارایرانی درباطن مـاده بـه وجـود واجـب براصالت وجود متقدم داند ماتریالیست نیست که اصالت ماده را نیرامعمارای وحقیقت الیتنهاي هدایت کند
همـانطور کـه حـالج کـی گفـت وجـود مفـاهیم عـالم انگاشـتی از وبـا همانطور کـه دربـاغ تخـت شـیراز مشـاهده مـی نمـائیم الوجوب پی می برد
هرتکـه وقطعـه از چون در نمود یادرفین کاشان ادا باغ تخت شیراز چه دراحسن معمارایرانی این اصل درباغ ایرانی به مفهوم واقعی وبه نحوraquoاناالحقlaquo
داندواین یک ایده آلیسم خداپرستانه است کـه بیندوغایت خلقت راعشق می خداوند رامی وجود )باغ درلغت به معناي تکه یا قطعهسهم و(باغ ایرانی
این حال وحـدت وجـود ولی با نفی آزادي انسان ونوعی فاتالیسم اسالمی مطرح می کند را وحدت وجودبدان پایبندند البته شریعتی ها وحدت وجودي
بـر اسـاس الگـوي شـیراز قابلیت باغ تخـت شم می آیدبه چ نگاهی عرفانی اسالمی است که ریشه درعقایدایرانی داردکه البته درنگاه اشراقیون بیشتر
عرفانی اسالمی متمرکز بر آن شکل گرفته است واین باغ را الگویی عرفانی براي مخاطبانی که با آن رابطه برقرار می کند والگـویی محیطی و اندیشه
نشان میدهد که این قابلیت باغ تخت شیراز استمنحصر به فرد را به بیننده نمایش می دهد وشکوه باغ ایرانی ملهم با مفاهیم االمی
همـه چیـز بایـد بیایـد ودردل ایـن آفتـاب بسـوزداگرهنرمند که آفتابی نهانی است رهنمونش می شود حقیقت نزدیک می کند یادستکم به این کانون
ــدهراثرش اومتو ــد از را ســط باش ــیددورترمی کن ــن خورش ــ ای ــه جاک ــورت هم ــا ص ــود درآنج ــی ش ــیده م ــورازهم پاش ــت ون ــامو(انون اس 1385ک
ازمصادیق کارهنرمنداسـت پس سوق دادن هنرمندبه سوي نقطه اي دراوج وخداوندحقیقتحقیقت هستی هنرمنددرجستجوي حقیقت است کدام)106
ب وحـدت درکتاب انسان یاغی برعلیه خداي خویش عصیان کاموفردي نهیلیست است کسی که کردهمچون پرومتهمطلب ذکرشده هـم سـنگ مطاـل
Adevi Anna A Fredrika Maringrtensson2013 Stress rehabilitation through garden therapy The garden as a
place in the recovery from stress Urban Forestry amp Urban Greening 12 230ndash 237 wwwsciencedirectcom
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
HejaziMehrdad2005 Geometry in nature and Persian architecture Building and Environment 40 1413ndash1427 wwwsciencedirectcom
MooreCharles William Mitchell1983 Text extracted the manuscript A Pattern Book of Gardens Reprinted with permission of the authors23-32 http wwwarchnetorg
Wescoat Jr Jim 1986 The Islamic garden issue for landscape research Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre http wwwarchnetorg
پی نوشتها
١- Plato ٢- Timaeus٣- Biblical ٤ - Pishon ٥ - Pietro Della Valle 6- Trebbio ٧- Cafaggilo 8 - Careggi
9- Baboli
این واژه که همان چهارباغ ایرانی است که از)Quincunx(پنجمی قرارگیرند ازآنهابه صورت متقارن دور به ترتیبی که چهارتا آرایش عناصر - 10
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی معروف - 12) raquoگنوسیسمlaquoیا raquo میستیسیزمlaquoتعبیري از ( Mysticism -11 استفاده می نمایند
در دوره غزنویان بلخدر قبادیاندر روستاي )خورشیدي 383 ورشهری 12میالدي 1004 سپتامبر 3( قمري 394 ذیقعده 9به ناصر خسرو در
Islamic mysticism impact on the design of Persian gardens ( gardens of Shiraz Takht in Iran )
Zohreh Torabi
Shaham Assadi
Abstract
Persian Garden with a many thousand history his profound knowledge and experiences about export
gardening Irrigation ( aqueducts ) that todays generation has brought The rich intellectual and
philosophical foundations of the Iranian architect using them to create an allegory of the Garden(bagh)
of Paradise has Root word of the Chaharbagh and criticism of the model is a conversation among
number four in Iranian architecture are addressed in the paper This paper reviews especially the
views of Sufi Illuminati ( Sheikh Suhrawardi ) trying to establish a reasonable and intellectual
relationship with the topics of Islamic mysticism With a nod to its history of gardens and orchards
during the past changes and revolution in comparison with mystical thought patterns and trends
shaping the ChaharBagh proved significant Since God is the creatorThis is an inherent attribute of
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
Abstract
١٠
مـن احسـاس مـی laquoپس به قول آندره ژیدکه می گفـت فضاي مکان قرارگیري بستگی داردوطرز برخورد بیننده بامکانهاي مختلفی داریم به احساس
)136 1386شریعتی(raquoکنمپس هستم
احساسی که مخاطب درداخل باغ ایرانی داردباعث ارتقاءکیفیت فضائی طراحی شده است وباعث افزایش هارمونی وهماهنگی درهمه سـطوح معمـاري
نی است باغ زمانی به عنوان ظرف است که درباغ شاه گلی مابا این نحوه قرارگیري درباغ ایرانی برخـوردمی کنـیم ودربـاغ هـاي فـین کاشـان باغ ایرا
دروازه هـا انتخـاب واسـتقرار وبـا عالم وجوداست یادآور دیوارها در باغ محصورمشاهده می نمائیم مظروف بودن باغ راوباغ تخت شیراز ودولت آبادیزد
ملکـوت طبیعتصورتمعنا( مراتب هفت گانه این عالم با چون است باغ عالم وجود که می تواند چهارتا باشدآن جهت گیري اش رانمادین می کند
وحـدت اگرچه کـه روبه وحدتی بی نظیردارد و نطام سلسله مراتب همانند باغ تخت درآن موج می زند روبه مراتب باالتر دارد )هاهوت جبروتالهوت
طـرز تفکـر مـردم نیز یکی دوعامل که از روحیه و این امر وانتزاعی جلوه می کند درنظر انسان یک مفهوم ذهنی و عینی استمال اخود یک حقیقت ک
وجودیگانـه مـی تجلیـات به صـورت انسان سنتی تمام مخلوقات را)53 1376بورکهارت(علت انتزاعی بودن هنر اسالمی است برمی خیزد سامی نژاد
شـود وتناسـب مـی رسـدکه بـه وسـیله اي ریاضـیات سـنجیدنی مـی سـاختار آن سهیم اسـت بـه شـباهتی در الهامی که باطبیعت درمسیر در و بیند
ن )51 1390اردالن( عـالم را براي همین هم باغ تخت را نمایشی از عالم وجود است که در حصار دیوارهاي این عالم تنها راه رهایی از حصارهاي اـی
در وحدت ورسیدن به حقیقت الهی می بیند
این مفهوم کـه دارد خود در بازتاب می دهدباغ به صورت فضایی تعریف می شود که بازتاب تمام وکمالی ازعالم را راraquoحس مکانlaquoمفهوم معماري باغ
مخفـی نهفتـه درفضـاي درهمین حال جوهره اي بعـد شودنظم وهم آهنگی راپرورش می دهدشایدبه وسیله اعدادهندسهرنگ وماده ملموس تر بیان
ه تجلـی فـورم مرکزگـراي جهـان اصـغرباطن و جهان اکبرظاهر باغ به مثابه تجلی فورم مرکزگریزمثبت رابراي عقل منعکس می کند حیاط به مثاـب
)98 1390اردالن(دانستraquoحس مکانlaquoروتکمیل کننده اي رامی توان مکمل یکدیگر وازاین
)باغ تخت( قابلیت درباغ ایرانی
همـاهنگی بـی همین باعث شده است که براساس محیط اطراف خود یک هارمونی و ومعماري ایرانی براساس قابلیت هاي محیطی ایجاد شده است
دوره آثارکامـل افالطـون حـال اگـر بـه ایجاد نماید براي همین باغهاي ایرانی یا به صورت مسطح ویا به صورت پله پله ایجـاد شـده اسـت نظیري را
سـقراط بـه laquoقابل استنادواستفاده استمنون به سقراط درباره قابلیت می گویـد مراجعه نماییم وتعاریفی که سقراط ومنون درمباحثه باهم بدست آوردند
بارت دیگرکسـی داراي قابلیـت دبعفراهم ساختن آن نیز توانا باشـ به و زیبائی لذت ببرد آدمی ازlaquoعقیده من قابلیت آن است که چنانکه شاعر می گوید
)384 1366لطفی(raquoقابلیت نه دانش است ونه آموختنیبتواندآن رابدست آورد و است که شیفته زیبائی باشد
ه وفـور اسـتفاده کـرده اندکـه این تعریف معماران بـاغ ایرانـی بـ یک احساس عارفانه است که ازلیت نه دانش است ونه علم پس چیستحال اگر قاب
طراحـی قابلیت باغ براساس قابلیت معمـاردر ماده مطرح می شود یک اصل عرفانی یا گاه به صورت مورفولوژي یاقابلیتهایی که درباغ ایرانی به عنوان
یزیکی واصـل وماهیـت وجودواصـل عـالم به سمت نقطه متاف باغ ایرانی را زائر به مخاطب و تا تشعف عرفانی اس درپی احساس و است معمار ایرانی
معمارایرانی درباطن مـاده بـه وجـود واجـب براصالت وجود متقدم داند ماتریالیست نیست که اصالت ماده را نیرامعمارای وحقیقت الیتنهاي هدایت کند
همـانطور کـه حـالج کـی گفـت وجـود مفـاهیم عـالم انگاشـتی از وبـا همانطور کـه دربـاغ تخـت شـیراز مشـاهده مـی نمـائیم الوجوب پی می برد
هرتکـه وقطعـه از چون در نمود یادرفین کاشان ادا باغ تخت شیراز چه دراحسن معمارایرانی این اصل درباغ ایرانی به مفهوم واقعی وبه نحوraquoاناالحقlaquo
داندواین یک ایده آلیسم خداپرستانه است کـه بیندوغایت خلقت راعشق می خداوند رامی وجود )باغ درلغت به معناي تکه یا قطعهسهم و(باغ ایرانی
این حال وحـدت وجـود ولی با نفی آزادي انسان ونوعی فاتالیسم اسالمی مطرح می کند را وحدت وجودبدان پایبندند البته شریعتی ها وحدت وجودي
بـر اسـاس الگـوي شـیراز قابلیت باغ تخـت شم می آیدبه چ نگاهی عرفانی اسالمی است که ریشه درعقایدایرانی داردکه البته درنگاه اشراقیون بیشتر
عرفانی اسالمی متمرکز بر آن شکل گرفته است واین باغ را الگویی عرفانی براي مخاطبانی که با آن رابطه برقرار می کند والگـویی محیطی و اندیشه
نشان میدهد که این قابلیت باغ تخت شیراز استمنحصر به فرد را به بیننده نمایش می دهد وشکوه باغ ایرانی ملهم با مفاهیم االمی
همـه چیـز بایـد بیایـد ودردل ایـن آفتـاب بسـوزداگرهنرمند که آفتابی نهانی است رهنمونش می شود حقیقت نزدیک می کند یادستکم به این کانون
ــدهراثرش اومتو ــد از را ســط باش ــیددورترمی کن ــن خورش ــ ای ــه جاک ــورت هم ــا ص ــود درآنج ــی ش ــیده م ــورازهم پاش ــت ون ــامو(انون اس 1385ک
ازمصادیق کارهنرمنداسـت پس سوق دادن هنرمندبه سوي نقطه اي دراوج وخداوندحقیقتحقیقت هستی هنرمنددرجستجوي حقیقت است کدام)106
ب وحـدت درکتاب انسان یاغی برعلیه خداي خویش عصیان کاموفردي نهیلیست است کسی که کردهمچون پرومتهمطلب ذکرشده هـم سـنگ مطاـل
Adevi Anna A Fredrika Maringrtensson2013 Stress rehabilitation through garden therapy The garden as a
place in the recovery from stress Urban Forestry amp Urban Greening 12 230ndash 237 wwwsciencedirectcom
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
HejaziMehrdad2005 Geometry in nature and Persian architecture Building and Environment 40 1413ndash1427 wwwsciencedirectcom
MooreCharles William Mitchell1983 Text extracted the manuscript A Pattern Book of Gardens Reprinted with permission of the authors23-32 http wwwarchnetorg
Wescoat Jr Jim 1986 The Islamic garden issue for landscape research Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre http wwwarchnetorg
پی نوشتها
١- Plato ٢- Timaeus٣- Biblical ٤ - Pishon ٥ - Pietro Della Valle 6- Trebbio ٧- Cafaggilo 8 - Careggi
9- Baboli
این واژه که همان چهارباغ ایرانی است که از)Quincunx(پنجمی قرارگیرند ازآنهابه صورت متقارن دور به ترتیبی که چهارتا آرایش عناصر - 10
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی معروف - 12) raquoگنوسیسمlaquoیا raquo میستیسیزمlaquoتعبیري از ( Mysticism -11 استفاده می نمایند
در دوره غزنویان بلخدر قبادیاندر روستاي )خورشیدي 383 ورشهری 12میالدي 1004 سپتامبر 3( قمري 394 ذیقعده 9به ناصر خسرو در
Islamic mysticism impact on the design of Persian gardens ( gardens of Shiraz Takht in Iran )
Zohreh Torabi
Shaham Assadi
Abstract
Persian Garden with a many thousand history his profound knowledge and experiences about export
gardening Irrigation ( aqueducts ) that todays generation has brought The rich intellectual and
philosophical foundations of the Iranian architect using them to create an allegory of the Garden(bagh)
of Paradise has Root word of the Chaharbagh and criticism of the model is a conversation among
number four in Iranian architecture are addressed in the paper This paper reviews especially the
views of Sufi Illuminati ( Sheikh Suhrawardi ) trying to establish a reasonable and intellectual
relationship with the topics of Islamic mysticism With a nod to its history of gardens and orchards
during the past changes and revolution in comparison with mystical thought patterns and trends
shaping the ChaharBagh proved significant Since God is the creatorThis is an inherent attribute of
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
Abstract
١١
ــرن ــدقاجاریان 9ازق ــاپیش ازعه ــدتیمورتا ت ــاغ ازعه ــار از سرگذشــت ب و قاجاریاناخب
تیموررادرحـالی ایـن اثـر یکی از آنها اثرکمال الدین بهـزاد اسـت شواهدکمی دردست است
نشان دمی دهدکه درنزدیکی باغ تخت بارعام داده است درپس خیمه تیمورکوه ودشتی است
همـه چیـز بایـد بیایـد ودردل ایـن آفتـاب بسـوزداگرهنرمند که آفتابی نهانی است رهنمونش می شود حقیقت نزدیک می کند یادستکم به این کانون
ــدهراثرش اومتو ــد از را ســط باش ــیددورترمی کن ــن خورش ــ ای ــه جاک ــورت هم ــا ص ــود درآنج ــی ش ــیده م ــورازهم پاش ــت ون ــامو(انون اس 1385ک
ازمصادیق کارهنرمنداسـت پس سوق دادن هنرمندبه سوي نقطه اي دراوج وخداوندحقیقتحقیقت هستی هنرمنددرجستجوي حقیقت است کدام)106
ب وحـدت درکتاب انسان یاغی برعلیه خداي خویش عصیان کاموفردي نهیلیست است کسی که کردهمچون پرومتهمطلب ذکرشده هـم سـنگ مطاـل
Adevi Anna A Fredrika Maringrtensson2013 Stress rehabilitation through garden therapy The garden as a
place in the recovery from stress Urban Forestry amp Urban Greening 12 230ndash 237 wwwsciencedirectcom
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
HejaziMehrdad2005 Geometry in nature and Persian architecture Building and Environment 40 1413ndash1427 wwwsciencedirectcom
MooreCharles William Mitchell1983 Text extracted the manuscript A Pattern Book of Gardens Reprinted with permission of the authors23-32 http wwwarchnetorg
Wescoat Jr Jim 1986 The Islamic garden issue for landscape research Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre http wwwarchnetorg
پی نوشتها
١- Plato ٢- Timaeus٣- Biblical ٤ - Pishon ٥ - Pietro Della Valle 6- Trebbio ٧- Cafaggilo 8 - Careggi
9- Baboli
این واژه که همان چهارباغ ایرانی است که از)Quincunx(پنجمی قرارگیرند ازآنهابه صورت متقارن دور به ترتیبی که چهارتا آرایش عناصر - 10
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی معروف - 12) raquoگنوسیسمlaquoیا raquo میستیسیزمlaquoتعبیري از ( Mysticism -11 استفاده می نمایند
در دوره غزنویان بلخدر قبادیاندر روستاي )خورشیدي 383 ورشهری 12میالدي 1004 سپتامبر 3( قمري 394 ذیقعده 9به ناصر خسرو در
Islamic mysticism impact on the design of Persian gardens ( gardens of Shiraz Takht in Iran )
Zohreh Torabi
Shaham Assadi
Abstract
Persian Garden with a many thousand history his profound knowledge and experiences about export
gardening Irrigation ( aqueducts ) that todays generation has brought The rich intellectual and
philosophical foundations of the Iranian architect using them to create an allegory of the Garden(bagh)
of Paradise has Root word of the Chaharbagh and criticism of the model is a conversation among
number four in Iranian architecture are addressed in the paper This paper reviews especially the
views of Sufi Illuminati ( Sheikh Suhrawardi ) trying to establish a reasonable and intellectual
relationship with the topics of Islamic mysticism With a nod to its history of gardens and orchards
during the past changes and revolution in comparison with mystical thought patterns and trends
shaping the ChaharBagh proved significant Since God is the creatorThis is an inherent attribute of
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
Abstract
١٢
همـه چیـز بایـد بیایـد ودردل ایـن آفتـاب بسـوزداگرهنرمند که آفتابی نهانی است رهنمونش می شود حقیقت نزدیک می کند یادستکم به این کانون
ــدهراثرش اومتو ــد از را ســط باش ــیددورترمی کن ــن خورش ــ ای ــه جاک ــورت هم ــا ص ــود درآنج ــی ش ــیده م ــورازهم پاش ــت ون ــامو(انون اس 1385ک
ازمصادیق کارهنرمنداسـت پس سوق دادن هنرمندبه سوي نقطه اي دراوج وخداوندحقیقتحقیقت هستی هنرمنددرجستجوي حقیقت است کدام)106
ب وحـدت درکتاب انسان یاغی برعلیه خداي خویش عصیان کاموفردي نهیلیست است کسی که کردهمچون پرومتهمطلب ذکرشده هـم سـنگ مطاـل
Adevi Anna A Fredrika Maringrtensson2013 Stress rehabilitation through garden therapy The garden as a
place in the recovery from stress Urban Forestry amp Urban Greening 12 230ndash 237 wwwsciencedirectcom
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
HejaziMehrdad2005 Geometry in nature and Persian architecture Building and Environment 40 1413ndash1427 wwwsciencedirectcom
MooreCharles William Mitchell1983 Text extracted the manuscript A Pattern Book of Gardens Reprinted with permission of the authors23-32 http wwwarchnetorg
Wescoat Jr Jim 1986 The Islamic garden issue for landscape research Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre http wwwarchnetorg
پی نوشتها
١- Plato ٢- Timaeus٣- Biblical ٤ - Pishon ٥ - Pietro Della Valle 6- Trebbio ٧- Cafaggilo 8 - Careggi
9- Baboli
این واژه که همان چهارباغ ایرانی است که از)Quincunx(پنجمی قرارگیرند ازآنهابه صورت متقارن دور به ترتیبی که چهارتا آرایش عناصر - 10
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی معروف - 12) raquoگنوسیسمlaquoیا raquo میستیسیزمlaquoتعبیري از ( Mysticism -11 استفاده می نمایند
در دوره غزنویان بلخدر قبادیاندر روستاي )خورشیدي 383 ورشهری 12میالدي 1004 سپتامبر 3( قمري 394 ذیقعده 9به ناصر خسرو در
Islamic mysticism impact on the design of Persian gardens ( gardens of Shiraz Takht in Iran )
Zohreh Torabi
Shaham Assadi
Abstract
Persian Garden with a many thousand history his profound knowledge and experiences about export
gardening Irrigation ( aqueducts ) that todays generation has brought The rich intellectual and
philosophical foundations of the Iranian architect using them to create an allegory of the Garden(bagh)
of Paradise has Root word of the Chaharbagh and criticism of the model is a conversation among
number four in Iranian architecture are addressed in the paper This paper reviews especially the
views of Sufi Illuminati ( Sheikh Suhrawardi ) trying to establish a reasonable and intellectual
relationship with the topics of Islamic mysticism With a nod to its history of gardens and orchards
during the past changes and revolution in comparison with mystical thought patterns and trends
shaping the ChaharBagh proved significant Since God is the creatorThis is an inherent attribute of
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
Abstract
١٣
معنویـت قدسی وهنر هنر واستاستفاده کرده 16 توصیفات سنت معماري وباغ از زمینه طراحی در واجب الوجودي که تمامی ممکنات به آن وابسته اند
Adevi Anna A Fredrika Maringrtensson2013 Stress rehabilitation through garden therapy The garden as a
place in the recovery from stress Urban Forestry amp Urban Greening 12 230ndash 237 wwwsciencedirectcom
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
HejaziMehrdad2005 Geometry in nature and Persian architecture Building and Environment 40 1413ndash1427 wwwsciencedirectcom
MooreCharles William Mitchell1983 Text extracted the manuscript A Pattern Book of Gardens Reprinted with permission of the authors23-32 http wwwarchnetorg
Wescoat Jr Jim 1986 The Islamic garden issue for landscape research Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre http wwwarchnetorg
پی نوشتها
١- Plato ٢- Timaeus٣- Biblical ٤ - Pishon ٥ - Pietro Della Valle 6- Trebbio ٧- Cafaggilo 8 - Careggi
9- Baboli
این واژه که همان چهارباغ ایرانی است که از)Quincunx(پنجمی قرارگیرند ازآنهابه صورت متقارن دور به ترتیبی که چهارتا آرایش عناصر - 10
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی معروف - 12) raquoگنوسیسمlaquoیا raquo میستیسیزمlaquoتعبیري از ( Mysticism -11 استفاده می نمایند
در دوره غزنویان بلخدر قبادیاندر روستاي )خورشیدي 383 ورشهری 12میالدي 1004 سپتامبر 3( قمري 394 ذیقعده 9به ناصر خسرو در
Islamic mysticism impact on the design of Persian gardens ( gardens of Shiraz Takht in Iran )
Zohreh Torabi
Shaham Assadi
Abstract
Persian Garden with a many thousand history his profound knowledge and experiences about export
gardening Irrigation ( aqueducts ) that todays generation has brought The rich intellectual and
philosophical foundations of the Iranian architect using them to create an allegory of the Garden(bagh)
of Paradise has Root word of the Chaharbagh and criticism of the model is a conversation among
number four in Iranian architecture are addressed in the paper This paper reviews especially the
views of Sufi Illuminati ( Sheikh Suhrawardi ) trying to establish a reasonable and intellectual
relationship with the topics of Islamic mysticism With a nod to its history of gardens and orchards
during the past changes and revolution in comparison with mystical thought patterns and trends
shaping the ChaharBagh proved significant Since God is the creatorThis is an inherent attribute of
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
Abstract
١٤
زندگی کند باغ شریعت درمرحله اول که همان باغ استخر است براي انسان راهی ایجادمی کندکه بتواندبه صورت سلیم وطبق اراده خداوند دراین دنیا
استخر با شکل مربع مستطیل یادآور عالم اصغر وعالم مادي زمینی است عالم کثرت است
شروع به باال رفتن می کند وبه مراحل هفتگانه بر میخوردعطار دراین مرحله است که فرد
عبور ازاین مراحل تذکیه ورسیدن به خلوص راهفت وادي میداندموالناکه خوداسوه عرفان
ت می گویدوخلوص اس
ما هنور اندر خم یک کوچه ایم را عطار گشت عشقهفت شهر
عطار را عقیده بر این است که براي پاك باختگی و حلول در عمق عرفان و رهائی از
تعلقات هفت وادي را باید وادي به وادي بگذري و در هر مرحله اشراف کامل راتحصیل
گام نهی در هر وادي از طریق کشف و و براي وصول به حقیقت بایستی کنی
است عشقدومین وادي وادي اندوزيشهود و اشراق توشه معنوي الزم را بی
معیار بزرگترین و سهمناك ترین وادي است که صوفی در آن قدم می گذارد
سنجش و مهمترین رکن طریقت است
عشق درتصوف مقابل عقل در فلسفه است به همین مناسبت تعریف کاملی از آن نمی توان کرد چنانکه موالنا گوید
raquoشرح عشق و عاشقی هم عشق گفت بخفتعقل در شرحش چو خر در گل laquo
معرفت نزد علما همـان علـم اسـت و هـر عـالم بـه درطبقه سوم که همان وادي سوم است سالک بعدازگذارندن وادي عشق درمقام معرفت برمی آید
تش شناسـد و تصـدیق او در تمـام ولی در نزد این قوم معرفت صفت کسی است که خداي را به اسماء و صفا خدایتعالی عارف است و هر عارفی عالم
نفس و آفات آن دوري گزیند و همیشـه در سـروعلن بـا ير جمیع احوال ناظر داند و از هوامعامالت کند و نفی اخالق رذیله و آفات آن نماید و او را د
هاي مکانی وزمانیبابزرگترین ابعـادي کـه وادي چهارم وادي استغناءاستدراین واديموجودیت)141 رساله قشیریه( خداي باشد و باو رجوع کند
درایـن وادي بدل می شوندraquoجزوکل به گاهیlaquoوraquoافالك وانجم به برگیlaquoraquoدوعالم به ریگیlaquoمی توانندداشته باشندبه تمثیل تحقیردرکشیده می شوند
وادي )243 1385فالمکـی (چیـزي جـز آن یابه حقیقت ورمزدرچگونگی نگرش به زمـین وزمانونـه بی نیازي ازهیچیاانسان رابه نیستی می کشاند
در لغت حکم است بر اینکه چیزي یکی است و علم داشتن به یکی بودن آنست و در اصطالح اهل حقیقت تجریـد ذات پنجم وادي توحید است توحید
یعنـی سـرگردانی و در ي حیـرت اسـت وادي ششـم واد )134 رسـاله قشـیریه ( الهی است از آنچه در تصور یا فهم یا خیال یا وهم و یا ذهـن آیـد
وادي هفـتم وادي فقـر اصطالح اهل اهللا امریست که وارد می شود بر قلوب عارفین در موقع تامل و حضور و تفکر آنها را از تامل و تفکر حاجب گـردد
اما آنست که مستغنی باشی از هر که مثل تست و حقیقت فقر آنست که محتاج باشی بهر کـه مثـل تسـت غناحقیقت ابوتراب نخشبی گفتوفنا است
در اصطالح صوفان سقوط اوصاف مذمومه است از سالک و آن بوسیله کثرت ریاضات حاصل شود و نوع دیگر فنا عدم احساس سالک اسـت بعـالم فنا
د و مشاهده حـق ملک و ملکوت و استغراق اوست در عظت باریتعالی الفقـر سـواد الوجـه فـی laquoاز ایـن جهـت اسـت کـه مشـایخ ایـن قـوم گفتـه اـن
) 1تذکرة االولیاء ج (raquoالدارین
نتیجه گیري
رسیم که هدف معمارباغ تخت نشاندن انسان کامـل براریکـه عرصـه حقیقـت ورسـاندن ی باتوجه به مطالعات وبررسی هاي انجام شده بداین نتیجه م
ه حقیقـت ولـی به مرحله خویش مراحلـی کـه دررسـیدن بـه اي که سمت وسوي انسان کامل است که دیدبه سمت باال داردونگاه به اوج تارسـیدن ـب
مراحـل نوعیوجه وتامل است معمارباغ تخت بااستفاده ازالگوها وسلسله مراتبی که به حقیقت ومفاهیم وسلسله مراتبی را که پشت سرمی گذاردقابل ت
وادي عرفـان کـه 7تابـه گذرازشـریعت وعـالم اصـغر و را تداعی می کند زائر باغ ایرانی به رفتن به مراحل باالتر ترغیب مـی نماید سیروسلوك عارفانه
وهمـه کارهـاي عـارف بـراي خشـنودي هرکدام طبقه اي ازباغ مطبق هستندبه وادي فناوحقیقت محض می رسد آنجا که همه چیز بـراي خداسـت
محبوب خویش است که نفس می کشـدو این مرحله فقط به خاطر عارف در باغ خلوت نمایان می سازد در را حله گذررمخداست که معمار این وادي و
ه دور ربه خاط ج وـب اوست که گوشه عزلت انتخاب می کند معمارباغ تخت به نحوي مثال زدنی باغ تخت را ازدید ناظر پنهان می کند تا گوشـه اي دـن
درباغ خلوت وفقـط اوسـت ومعشوقودرآنجااسـت کـه رخ برعاشـق خـویش محبوب ازلی خویش به گفتگو راز ونیاز پردازد از هیاهوي زندگی دنیوي با
اونمایان است ولی بـاز بیشـتر از معایب عالم کثرت دورشده است وحال درجهان اکبراست همه چیز بر نمایان می کندچون معشوق به وحدت رسیده و
درفرهنـگ فرهنگهـاي مختلفـی وجـود دارد وگونـاگون 17تابوهـاي رسیدن به محبوب دراساطیر وحتـی در بود داردواندیشه درمع سردرجبین می فشارد
Adevi Anna A Fredrika Maringrtensson2013 Stress rehabilitation through garden therapy The garden as a
place in the recovery from stress Urban Forestry amp Urban Greening 12 230ndash 237 wwwsciencedirectcom
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
HejaziMehrdad2005 Geometry in nature and Persian architecture Building and Environment 40 1413ndash1427 wwwsciencedirectcom
MooreCharles William Mitchell1983 Text extracted the manuscript A Pattern Book of Gardens Reprinted with permission of the authors23-32 http wwwarchnetorg
Wescoat Jr Jim 1986 The Islamic garden issue for landscape research Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre http wwwarchnetorg
پی نوشتها
١- Plato ٢- Timaeus٣- Biblical ٤ - Pishon ٥ - Pietro Della Valle 6- Trebbio ٧- Cafaggilo 8 - Careggi
9- Baboli
این واژه که همان چهارباغ ایرانی است که از)Quincunx(پنجمی قرارگیرند ازآنهابه صورت متقارن دور به ترتیبی که چهارتا آرایش عناصر - 10
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی معروف - 12) raquoگنوسیسمlaquoیا raquo میستیسیزمlaquoتعبیري از ( Mysticism -11 استفاده می نمایند
در دوره غزنویان بلخدر قبادیاندر روستاي )خورشیدي 383 ورشهری 12میالدي 1004 سپتامبر 3( قمري 394 ذیقعده 9به ناصر خسرو در
Islamic mysticism impact on the design of Persian gardens ( gardens of Shiraz Takht in Iran )
Zohreh Torabi
Shaham Assadi
Abstract
Persian Garden with a many thousand history his profound knowledge and experiences about export
gardening Irrigation ( aqueducts ) that todays generation has brought The rich intellectual and
philosophical foundations of the Iranian architect using them to create an allegory of the Garden(bagh)
of Paradise has Root word of the Chaharbagh and criticism of the model is a conversation among
number four in Iranian architecture are addressed in the paper This paper reviews especially the
views of Sufi Illuminati ( Sheikh Suhrawardi ) trying to establish a reasonable and intellectual
relationship with the topics of Islamic mysticism With a nod to its history of gardens and orchards
during the past changes and revolution in comparison with mystical thought patterns and trends
shaping the ChaharBagh proved significant Since God is the creatorThis is an inherent attribute of
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
Abstract
١٥
باغ تخت باغی باسیستم چهاربخشی که برپایه الگوي نظـام منـدوتقارن ژاپنی ماشاهدهمین خلوت سازي محیط خانه جهت استفاده بهتر اهالی راداریم
وتمامی این عقاید واندیشه ها ریشه درفرهنگ قـومی واسـالمی مـا مسیرحرکت وطی طریق به سمت باالستشکل گرفته ومحورهاي آن دقیقامعرف
ه بـاغ دارد تا ما را در گذر از این باغ ها به صورت حسی و باطنی یادآور عالم اکبر و آن دنیاي مثالی است به کار گـرفتن احسـاس مخاطـب بـا ورو د ـب
نی شکوه عالم خیال وباطن رویا را به صورت عینی وشهودي بیان می داردتخت وایجاد احساس توام با شعف روحا
Adevi Anna A Fredrika Maringrtensson2013 Stress rehabilitation through garden therapy The garden as a
place in the recovery from stress Urban Forestry amp Urban Greening 12 230ndash 237 wwwsciencedirectcom
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
HejaziMehrdad2005 Geometry in nature and Persian architecture Building and Environment 40 1413ndash1427 wwwsciencedirectcom
MooreCharles William Mitchell1983 Text extracted the manuscript A Pattern Book of Gardens Reprinted with permission of the authors23-32 http wwwarchnetorg
Wescoat Jr Jim 1986 The Islamic garden issue for landscape research Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre http wwwarchnetorg
پی نوشتها
١- Plato ٢- Timaeus٣- Biblical ٤ - Pishon ٥ - Pietro Della Valle 6- Trebbio ٧- Cafaggilo 8 - Careggi
9- Baboli
این واژه که همان چهارباغ ایرانی است که از)Quincunx(پنجمی قرارگیرند ازآنهابه صورت متقارن دور به ترتیبی که چهارتا آرایش عناصر - 10
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی معروف - 12) raquoگنوسیسمlaquoیا raquo میستیسیزمlaquoتعبیري از ( Mysticism -11 استفاده می نمایند
در دوره غزنویان بلخدر قبادیاندر روستاي )خورشیدي 383 ورشهری 12میالدي 1004 سپتامبر 3( قمري 394 ذیقعده 9به ناصر خسرو در
Islamic mysticism impact on the design of Persian gardens ( gardens of Shiraz Takht in Iran )
Zohreh Torabi
Shaham Assadi
Abstract
Persian Garden with a many thousand history his profound knowledge and experiences about export
gardening Irrigation ( aqueducts ) that todays generation has brought The rich intellectual and
philosophical foundations of the Iranian architect using them to create an allegory of the Garden(bagh)
of Paradise has Root word of the Chaharbagh and criticism of the model is a conversation among
number four in Iranian architecture are addressed in the paper This paper reviews especially the
views of Sufi Illuminati ( Sheikh Suhrawardi ) trying to establish a reasonable and intellectual
relationship with the topics of Islamic mysticism With a nod to its history of gardens and orchards
during the past changes and revolution in comparison with mystical thought patterns and trends
shaping the ChaharBagh proved significant Since God is the creatorThis is an inherent attribute of
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
Adevi Anna A Fredrika Maringrtensson2013 Stress rehabilitation through garden therapy The garden as a
place in the recovery from stress Urban Forestry amp Urban Greening 12 230ndash 237 wwwsciencedirectcom
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
HejaziMehrdad2005 Geometry in nature and Persian architecture Building and Environment 40 1413ndash1427 wwwsciencedirectcom
MooreCharles William Mitchell1983 Text extracted the manuscript A Pattern Book of Gardens Reprinted with permission of the authors23-32 http wwwarchnetorg
Wescoat Jr Jim 1986 The Islamic garden issue for landscape research Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre http wwwarchnetorg
پی نوشتها
١- Plato ٢- Timaeus٣- Biblical ٤ - Pishon ٥ - Pietro Della Valle 6- Trebbio ٧- Cafaggilo 8 - Careggi
9- Baboli
این واژه که همان چهارباغ ایرانی است که از)Quincunx(پنجمی قرارگیرند ازآنهابه صورت متقارن دور به ترتیبی که چهارتا آرایش عناصر - 10
ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی معروف - 12) raquoگنوسیسمlaquoیا raquo میستیسیزمlaquoتعبیري از ( Mysticism -11 استفاده می نمایند
در دوره غزنویان بلخدر قبادیاندر روستاي )خورشیدي 383 ورشهری 12میالدي 1004 سپتامبر 3( قمري 394 ذیقعده 9به ناصر خسرو در
Islamic mysticism impact on the design of Persian gardens ( gardens of Shiraz Takht in Iran )
Zohreh Torabi
Shaham Assadi
Abstract
Persian Garden with a many thousand history his profound knowledge and experiences about export
gardening Irrigation ( aqueducts ) that todays generation has brought The rich intellectual and
philosophical foundations of the Iranian architect using them to create an allegory of the Garden(bagh)
of Paradise has Root word of the Chaharbagh and criticism of the model is a conversation among
number four in Iranian architecture are addressed in the paper This paper reviews especially the
views of Sufi Illuminati ( Sheikh Suhrawardi ) trying to establish a reasonable and intellectual
relationship with the topics of Islamic mysticism With a nod to its history of gardens and orchards
during the past changes and revolution in comparison with mystical thought patterns and trends
shaping the ChaharBagh proved significant Since God is the creatorThis is an inherent attribute of
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom
Abstract
١٧
God mankind drowned God human action human beings live and die for the sake of God Unity
oriented person seeking their own identity which is seeking his divine identity Convergence of the
oneness of the universe the universe since the identity of God since God is the creator of Human
Unity is replaced by a Plurality a Plurality of the universe is the universe divergenceThe Gardens
Takht in the 11th century in northern IranShiraz lsquoAga Mohammad Khanrsquo the garden changes that he
ordered the building on the hill at the mansion earlier build The construction of a new building in a
garden Takhte Ghajar called in the middle period of the garden was a magnificent three of the
Garden Ponds(Estakhr) terraced(Matbag) garden and backyard(Khalvat) garden was of the
order introduction middle and epilogue Architect of the gardens Takht by using a hierarchical
pattern that evokes a mystical journey of Iranian pilgrims garden encourages to go to the higher Until
the passage of the religious law microcosm and seven Mysticism valleys(Vadi) each floor of the
valley are terraced gardens(Matbag garden) where everything is doom and mere truth of God And to
please God in all things Illuminati architect in the valley and passage stage highlights through the
backyard garden(Kalvat garden) Illuminati at this point is just because of her breathes our favorite
Loved and itrsquos just for loved chooses hermitage
Key words
Persian Garden ChaharBagh Sufi Illuminati Islamic mysticism gardens of Shiraz Takht
تاثیرات عرفان اسلامی برروندطراحی باغ ایرانی(موردمطالعه باغ تخت شیراز)
شهام اسدی
زهره ترابی
چکیده
باغ ایرانی باتاریخی چندهزارساله خودکوله باری از تجربه ودانشی ژرف را در مورد علوم باغ داری وآبیاری(قناتها)آن به نسل امروز ارمغان آورده استکه سرشار از بنیان های فلسفی وفکری است که معمار ایرانی با بکارگیری آنها دست به آفرینش باغ که تمثیلی از بهشت برین است دست زده استریشه یابی واژه چهارباغ ونقد الگویی آن واهمیت عددچهاردرمعمار ایرانی جزو مباحثه ای است که درداخل مقاله بدان پرداخته شده استاین مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی الخصوص دیدگاه اشراقیون(شیخ شهاب الدین سهروردی)سعی درایجاد رابطه ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی داردکه بااشاره ای به تاریخچه خودباغ وتغییر و تحولات موجود درباغ درطول دوران گذشته ومقایسه تطبیقی با الگو چهارباغ واندیشه های عرفانی به روند شکل گیری معنادار این باغ را اثبات کردیم روش تحقیق دراین مقاله روشی توصیفی ndash تحلیلی است که بااستفاده ازمبانی عرفان اسلامی وباغ ایرانی تحدید مکانی که نمونه موردی باغ تخت بودکه ازلحاظ تاریخچه ومورفولوژی(ریخت شناسی)موردمطالعه وبازشناسی قراردادمروش تحقیق درمرحله توصیفی استفاده ازمقالات واسنادموجود درمورد باغ ومبانی عرفانی بودودرمرحله تحلیلی بااستفاده از اسنادومدارک موجود باغ تخت تاثیرپذیری این باغ را از نگاه عرفانی بررسی شد سئوالاتی که دراینجا مطرح می شودبه عنوان دغدغه هایی است که چالشهای بسیاری درذهن مخاطب به عنوان محقق یامفسر ایجاد می کند که رسیدن به سئوال یابخشی از آن به عنوان پاسخ شایدبازگشای مطالبی ژرفی درمعماری واندیشه های وابسته به معماری ایرانی باشد باغ تخت از 3 مطبق یا عرصه تشکیل شده است که عبارتندازباغ استخرباغ مطبق وباغ خلوت حال فرضیه ای که دراینجا مطرح است این است که آیاباغ ایرانی دربازخوردخویش باعرفان اسلامی تحت تاثیر این مبانی فکری قرار گرفته است اثبات این فرضیه که آیاهر مطبق به عنوان کهن الگویی جهت بیان مسیر است که باغ استخر به عنوان شریعت باغ مطبق به عنوان طریقت وباغ خلوت به عنوان شریعت به کاررفته استکه درادامه این مقاله باتوجه به پلان باغ تخت به جریانشناسی این فرضیه خواهم پرداخت
واژگان کلیدی
باغ ایرانیچهارباغاشراقیونعرفان اسلامی وباغ تخت
مقدمه
باغ من آسمانش راگرفته تنگ درآغوش ابرباآن پوستین سردونمناکش
احترام به طبیعت چه دوران قبل از اسلام وچه دوران بعداز اسلام به عنوان نوعی نوعی تجلی باغ بهشت می دانندکه براساس مفاهیم والگوهای موجوددرباغ ایرانی وتاثیر گیری باغ ایرانی ازاندیشه های عرفانی اسلامی استهویت باغ ایرانی براساس تعریفی که از هویت داریم از دووجه laquoوجودraquoوlaquoماهیتraquo تشکیل شده است(نقره کار 1387 55) این هویت نسل به نسل ودوشادوش مردمان این سرزمین حمل شده است تابه دست ما رسدمثل الگوی چهارباغ که دوصورت هیولی ومعنا گرا است ومهوم عمیق ونگاه ژرف گرایانه باسیستم باغسازی ایرانی داردباغ ایرانی به منزله بخشی ازهویت ایرانیان است درعصرجهانی شدن وجهانی سازیهویت جوامع اهمیت بیشتری داردزیرا شرکت درجامعه متکثرجهانی مستلزم بیان هویت وشناسه فرهنگی خوداوست(فلامکی1383 5)که مامشارکت چهارعنصرراداریم که خودافلاطون1 با برداشتهایی از اندیشه شرقی درتیمائوس 2دلایل نیازبه چهارعنصرراشرح می دهدنخستlaquoآتشraquoبرای دیدنی کردن جهان وخاک برای مقاوم کردن آن دربرابرلمس کردن آتش متعلق به آسمان وخاک متعلق به زمیناین هادوعنصرنهایی هستندآفریننده آب وهوارادروسط آتش وخاک قراردادبین آنهانسبت یکسانی راایجادکرده است (Hejazi2005 1414)
اصانلو بيان اينكه عدد چهار در كيهان شناسي اسلامي به معناهاي ذيل تعبير مي شود عناصر طبيعي (سرد گرم خشك و مرطوب) چهار عنصر اوليه (آب هوا زمين و آتش) چهار جهت اصلي(شمال جنوب شرق و غرب) و چهار عنصر (فلز گياه حيوان و انسان) [اصانلو1381]موردرکتاب laquoالگوهای باغraquo درباره چهارباغ مگویدlaquoچهارباغ درنظم کامل آن بایک الهام عرفانی دقیق(ریاضی وار)ازشهروازبهشت است raquo (Mooreamp Mitchell 1983 26) مفهوم چهارباغ وتعریفی که برای محور و ایجاد سلسله مراتب داریم درباغ تخت شیراز به عینه مشاهده می نماییم وهرطبقه ازباغ را القای یک مفهوم نمادین عرفانی میدانیم شکوه معماری باغ ایران تلطیفی ازانیشه های نهفته درفرهنگ اسلامی واندیشه عرفانی اسلامی استکه درادمه بحث شکل گیری مفهوم چهارباغ رادرباغ ایرانی مطرح ونسبت به بررسی آن می پردازیم
مفاهیم شکل گیری چهار باغ درباغ ایرانی
هنوز به طور يقين مشخص نيست كه واژه چهارباغ از چه زماني به كار برده ميشد و ريشه اصلي اين لغت چه بوده است اما به روايتي كلمه باغ و چهارباغ در دوره سلجوقيان وارد مقوله زبان فارسي شد همانند مساجد چهار ايواني مدارس چهار ايواني و كاروانسراي چهار ايواني چهارباغ نيز از بدعتهاي اين قرن است [اصانلو1381]درکتاب مقدس 3 اشاره به چهاربخشی می شودکه ممکن است چهاررودخانه(جیحوندجله وفراتپیشون4)باشدکه جریان آن همانندچهارباغ های ایرانی که به چهارکانال آب تقسیم می شوندمی باشد[Hunt2011]
افلاطون درتیمائوس خاکهواآتش وآب راعناصربنیانی جهان دانسته است واجسام افلاطونی را هم ارز بااین چهارعنصرقرار می دهدمکعب باخاکبیست وجهی باآبچهاروجهی باآتش وهشت وجهی باهوا(باد) (Hejazi2005 1415) که این اعتقادبه عالم اضداد نگاه شرق گونه است که ممکن است درجنگها ویاروابطی که بین دوقدرت آن زمان یعنی ایران ویونان بوده به یونان انتقال یافته است
1مشارکت چهارعنصرمقدس درشکل گیری باغهای چهارگانه
چندین نظریه مهم درکتاب آفرینش استخراج می نماییم اول اینکه باغی که کاشته می شودیک امرتصادفی نیست بلکه یک اندیشه ای برنامه ریزی شده استدوم باغ یک سرزمین وحشی ورام نشده نیستاگرچه ممکن است دریک محیط بیابانی یادریک محیطی باپوشش گیاهی نامرتب ونامنظم قرارگرفته باشدمثل باغ شاهزاده ماهانسومتمام باغهابرای تامین دو نیازمندی انسان طراحی شده انددرختان خودرابرای تامین غذایی وچشم اندازی که هردوتوابعی عملی وزیبایی هستند به وجودمی آیند [Hunt 2011]
باتوچه به این مسئله باغ وچهارباغ ایرانی خودرو غریزی که تابعی منحصر ازطبیعت باشد نیست همانطور که درباغ تخت مشاهده می کنیم با اینکه این باغ دارای مطبق هایی جها بالا رفتن که منطبق باشیب زمین است ولی یک نظم ذاتی ونهفته ویک نظم بیرونی که همان محوروتقارن محض درباغ است که تقابلی در برابر سیستم ارگانیک طبیعت است دراین باغ نیزهمانند باغهای دیگر شاهد تقسیم چهاربخشی هستیم یعنی چهارعنصرمقدس خاکبادآب وآتش که بنیانهای شکل گیری چهار عنصر مقدس دردایره مکانی وزمانی سرزمینی است که بدوا اشارات مختصری هم بدان شد درادمه بحث به آن می پردازیم
11مفهوم فلسفی خاک باچهارباغ
12مفهوم فلسفی آب با چهارنهر
13مفهوم فلسفی باد با چهاردیوار
نظام چهاررنگ درمعماری
مذهبعرفان وهنر
وحدت وجودواشراق به عنوان مبانی عرفان اسلامی
ناصرخسرو 12فیلسوف معروف قرن 5 هجری قمری می نویسدlaquoشریعت صورت ظاهر حقیقت است وحقیقت جنبه باطن شریعتمثال است وحقیقت ممثولraquoاما منظور از عالم مثال عالمی است میان عالم ارواح وعالم اجسامکه شبیه عالم اجسام استمثل صورت درآیینه که جسمبنظرمی آیداما جسم نیت وارواح بعد از مفارقت ابدان در قالب های مثالی می ماندتاقیامتمثال تنها تعبیروبیان ممکن ممثول است ومنظور از ممثول همان مدلول مثال است(کوربن1376 22)
عالم وجودوالاترین تجلی حکمت الهیخلق شده توسط یگانه مطلق به عنوان یک واقعیت معقول ودرنتیجه ریاضیتوسط بناهای معماری مقدس در یک زبان رازآمیز ونمادین منعکس می شودتا نظمهماهنگی وزیبایی الهی رابیان کندالگوهای هندسی معین واعداد وابسته به آنهابا دربرداشتن مفاهیم کیهان شناسی نقش نمادین درآفرینش معماری ایفامی کنند (Hejazi2005 1414)
Alemi Mahvash1986 CHAHAR BAGH Environmental Design Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre 1 38-45 http wwwarchnetorg
Alemi Mahvash 1997 The Royal Gardens of the Safavid Priod Types and Models Gardens in the Time of the Great Muslim Empires Theory and Design ed Petruccioli Attilio Leiden Brill 72-96 http wwwarchnetorg
HuntPatrick 2011Persian Paradise Gardens Eden and Beyond as Chahar Bagh httpwwwelectrummagazinecom