ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ ΕΓΚΩΜΙΟ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ

K a r l M a r x

ΕΓΚΩΜΙΟΤΟΥ

ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ11 ΡΟΛΟ ΙΌ Σ : A N D REA CA M ILLER I

Βλ. επίσης στις Εκδόσεις ’Άγρα :

KARL MARX - FRIEDRICH ENCELS

'Η αποικιοκρατία στην Άσία [ Αφγανιστάν - ’Ινδία - Περσία]

Μετάφραση Σάββα Μιχαήλ

Τίτλος πρωτοτύπου:

ABSCHWEIFUNG (ÜBER PRODUCTIVE ARBEIT)

A' έκδοση : ’Άγρα, 1982

ISBN 97 8 - 96 0 - 505- 000-9

© 1982, 2005, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ Α.Ε.Ζωοδόχου Πηγής 99, 114 73 ΑθήναΤηλ. 210.7011.461 - FAX 210.7018.649http : // www.agra.gr, e -m ail: info@ agra.gr

K a r l M a r x

ΕΓΚΩΜΙΟ

ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ

[ Παρέκβαση περί παραγωγικής εργασίας ]

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ : ΤΖΕΝΗ ΜΑΣΤΟΡΑΚΗ

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ : AN D REA CA M ILLERI

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ ΑΓΡΑ

Οί Εκδόσεις ’Άγρα πρότειναν στους φίλους ’Ι­ταλούς έκδοτες του Nottetempo να εντάξουν στη σειρά των βιβλιδιων τους (( I Sassi » το ’Ε γ­κώμιο του εγκλήματος του Μάρξ. Εκείνοι πα- ρήγγειλαν τον παρόντα πρόλογο στον Άντρέα Καμιλλέρι, που τώρα, ώς αντιδάνειο, εντάσσε­ται στη νέα ελληνική έκδοση του 9Εγκωμίου.

'Η ’Αναγέννηση

καί τό ρολόι, μ ε τον κούκο

του

ANDREA CAMILLERI

ΤΟ ΠΑΝΑΡΧΑΙΟ ΛΑΪΚΟ ΡΗΤΟ « ούδέν κακόν αμιγές καλον » άμφισβητήθηκε έντονα στις αρχές τον 18ον αιώνα από εναν

’Άγγλο γιατρό, τον Bernard de Mandeville, ό οποίος, μεταξν τον ενός ασθενούς καί τον άλλον, διασκέδαζε να γράφει· αιχμηρές πα­ρατηρήσεις για την κοινωνία τής εποχής. Στο δοκίμιό τον μέ τον τίτλο Ό μύθος των μελισσών, αλλέως ιδιωτικά βίτσια, δημό­σια οφέλη, τον 1714, νποστήριξε τή θέση οτι ενα ιδιωτικό βίτσιο ό'πως ό εγωισμός

I

(με ολα τά προσαρτήματα που άπορρέουν από αυτό, μέχρι τις Εγκληματικές ενέργειες στις όποιες αναγκαστικά οδηγεί τό βίτσιο αυτό) ήταν ή προωΟητική δύναμη πον οδη­γούσε στο δημόσιο οφελος, δηλαδή στην ευ­ημερία καί στην πρόοδο, ενώ ο άλτρονισμός λειτουργούσε σε αντίθετη κατεύθυνση, δη­λαδή εντελώς αποτρεπτικά στις διαδικα­σίες ανάπτυξης, καί ήταν άπολντως άρν?]- τικός.

'Επομένως τό λαϊκό ρητό επρεπε να ξα­ναγραφτεί: «παν κακόν φορευς καλού».

'Επειδή εκείνη την εποχή αγαπούσαν ιδιαίτερα τις παραδοξότητες ( για νά φέ­ρουμε απλώς ένα παράδειγμα, λίγα μό­νο χρόνια αργότερα ο Swift, χρησιμο­ποιώντας τον σοβαρό τόνο ενός οικονο­μολόγον, πρότεινε νά χρησιμοποιηθούν τά φτωχά παιδιά σαν τροφή για τους πλο'υ-

ί 8 ]

σιονς1), το δοκίμιο τον Μάντεβιλ ήρθε νά προστεθεί στα άλλα.

Μάλλον ομως δεν ήταν και τόσο παρά­δοξο, άφοϋ ένας οικονομολόγος οπως ό Α- dam Smith επηρεάστηκε κατά κάποιο τρόπο από αυτό.

Φυσικά ό Μάρξ δεν μπορούσε νά αγνοή­σει τό δοκίμιο τον Μάντεβιλ, και παίρνει ώς αφετηρία τα συμπεράσματα τον ( αύτό πού ονομάζουμε στον κόσμο μας Κακό, είτε ηθικό είτε φυσικό, είναι ή μεγάλη αρχή πού μας κάνει κοινωνικά πλάσματα, ή σταθερή βάση, ή ζωή και τό στήριγμα όλων των

1. Jonathan Swift, Σεμνή πρόταση ώστε vet παυσουν τά τέκνα των φτωχών %' άποτελονν βάρος για τους γονείς τους και τον τόπο και νά καταστούν ωφέλιμα στην κοινωνία, μτφρ. Γα­βριήλ Ν. Πεντζίκης, έκδ. ’Άγρα, Σειρά « Ό

'Άτακτος Λαγός », 1998.

I 9 ]

ρεΐται σήμερα από τή μια άκρη τον κόσμον στην άλλη για εν αν εγκληματία ! Και πόσες απάτες γίνονται μέσω τής τηλεπωλήσεων ! Καί όσον αφορά την τηλεόραση: δεν γίνεται, εγκληματική χρήση της οταν μέσω αυτής προβάλλονται ψεύτικα στοιχεία προκειμέ- νον να δικαιολογηθεί κάποιος πόλεμος;

Μς τον ¿γκαταλείψονμε, ό κατάλογος θά μεγάλωνε υπέρμετρα.

Τέλος, υπάρχει μια άποψη τον Μάρξ που τή βρήκα πιο ερεθιστική σέ σύγκριση με τις άλλες: είναι οταν υποστηρίζει ( ακο­λουθώντας πάντα τά ίχνη τον Μάντεβιλ) οτι ο εγκληματίας παράγει « τέχνη, ωραία λογοτεχνία, μυθιστορήματα, ακόμη καί τραγωδίες ». "Οτι παράγει μυθιστορήματα δεν υπάρχει αμφίβολαα, καί ένας άναστημέ­νος Μάρξ σίγουρα θά καμάρωνε μπροστά στον σημερινό κατακλυσμό αστυνομικών

[ *2 ]

μυθιστορήματος, νονάρ, τρόμον, δικαστι­κών, κατασκοπευτικών καί πάει λέγοντας.

Και ομολογώ οτι μου αρέσει πολν πε­ρισσότερο αυτή ή ενεργός και παραγωγι­κή αντίληψη από εκείνη την αποστειρωμέ­νη καί αίσθητικίζουσα αντίληψη του De Quincey όπως εκφράζεται στο Ό φόνος ώς μία άπο τις καλές τέχνες, τον 1827.

5Ενώ διάβαζα αυτές τις γραμμές για τον εγκληματία ώς παραγωγό τέχνης, ήρθε ξανά στη μνήμη μου μια εξαίσια κινημα­τογραφική εικόνα. Τό έντονο πρόσωπο και ή ειρωνική, ικανοποιημένη έκφραση τον Orson Welles στήν ταινία Ό τρίτος άνθρω­πος τον Carol Reed (1949), όταν λέει στον Joseph Cotten μια φράση που εγινε θρυλι­κή. 'Η φράση ήταν, πάνα)-κάτω, ή εξής: « Πάρε, για παράδειγμα, την Ιταλία. Ε ί­χε αιώνες γεμάτους πολέμους, νεκρούς,

I J3 ]

αίμα, ερείπια, δολοφονίες, καί τ ί βγήκε από δλα αυτά; Η 5Αναγέννηση. Πάρε την 5Ελβετία . ειρήνης, ησυχίας, γαλή­νης. αρμονίας... /Γαί τί βγήκε; Τό ρολόι με τον κούκο >κ

Ο Κάρολ Ρήντ, ό σκηνοθέτης, όιηγήθηκε οτι ή φράση αυτή δεν περιλαμβανόταν στο κείμενο τον Graham Greene1 και οτι τη μέρα που επρεπε νά γυρίσουν τή συγκεκρι­μένη σκηνή, ο Ουέλλς εμφανίστηκε με ενα χαρτί στο όποιο είχε σημειώσει εκείνες τις λέξεις που τον είχαν ερθει κατά τή διάρκεια τής νύχτας. Ο Ρήντ ενθουσιάστηκε και τον άφησε νά τις πει. 5Αφότου διάβασα τις

1. Βλ. Graham Greene, rO τρίτος άνθρω­πος καί Η πτώση ενός ειδώλου, μτφρ. ’Άννα Παπασταύρου, εισαγωγή Ian Thompson, επί­μετρο Κ. Καλφόπουλος, έκδ. ’Άγρα, 2011.

[ Η J

γραμμές τον Μάρξ για τη σχέση ανάμεσα στην εγκληματικότητα και την τέχνη, εί­μαι σίγουρος πώς και εκείνος, 6 Μάρξ> θά τις Ελεγε με την ϊδια έκφραση και τον ΐδιο τόνο τον 'Όρσον Ονέλλς.

Μετάφραση άπό τά ιταλικά: ’Ανταίος Χρυσοστομιδης

Το κείμενο αύτό του Karl Marx γράφτηκε α­νάμεσα στο 1860 καί το 1862. Οι εκδότες του το ενσωμάτωσαν στις Θεωρίες τής υπεραξίας, τόμος IV του Κεφαλαίου. Ή μετάφραση εγινε άπό τα γερμανικά. Ό τίτλος κάτω από τον όποιο παρουσιάζεται εδώ προέρχεται άπό μια γαλλική έκδοση του κειμένου. Τίτλος πρωτοτύ­που : Abschweifung ( iiber productive Arbeit).

Ο Φ ΙΛΟΣΟΦΟΣ παράγει ιδέες, ό ποιη­τής ποιήματα, ό πάστορας κηρύγ­

ματα, καί ούτω καθεξής. Ό εγκλημα­τίας παράγει εγκλήματα. ’Άν προσέξου­με καλύτερα πώς σχετίζεται αύτος ο τελευταίος κλάδος παραγωγής μέ το κοινωνικό σύνολο, θ’ απαλλαγούμε άπό πολλές προκαταλήψεις. Ό εγκληματίας δεν παράγει μόνο εγκλήματα, άλλα καί τό ποινικό δίκαιο καί τον καθηγητή πού διδάσκει ποινικό δίκαιο καί, συνάμα, τό αναπόφευκτο σύγγραμμα μέ τό όποιο ό ίδιος καθηγητής ρίχνει στή γενική αγο­ρά τις παραδόσεις του έν ειδει <( έμπο-

ρεύματος ». Έ τσ ι πολλαπλασιάζεται ό εθνικός πλούτος. Γιά νά μην αναφέρουμε την ατομική απόλαυση πού παρέχει τό χειρόγραφο του συγγράμματος στον δη­μιουργό του, όπως μας λέει ένας πολύ αξιόπιστος μάρτυρας, ό καθηγητής R oscher.1

Πέραν τούτου, ό καθηγητής παράγει ολόκληρη τήν αστυνομία καί την ποινική δικονομία, κλητήρες, δικαστές, δήμιους, ένορκους καί λοιπά* όλοι αύτοί οί ετερό­κλιτοι επαγγελματικοί κλάδοι, πού άπο- τελούν ισάριθμες κατηγορίες τού κοινω-

1. Roscher, Wilhelm Georg Friedrich (1817-1894): 'Ιδρυτής της παλαιότερης ιστο­ρικής σχολής της πολιτικής οικονομίας στή Γερμανία.

νικοΰ καταμερισμού της εργασίας, ανα­πτύσσουν διάφορες ικανότητες του αν­θρώπινου πνεύματος, φτιάχνουν νέες α­νάγκες άλλα και νέους τρόπους για τήν ικανοποίησή τους. Καί μόνο τά βασανι­στήρια εγιναν αφορμή για τις ευφυέστε­ρες μηχανικές εφευρέσεις, ενώ πλήθος τίμιοι χειρώνακτες άπασχολοΰνται στην παραγωγή των σχετικών εργαλείων.

Ό εγκληματίας παράγει μια εντύπω­ση, έν μέρει ηθική, εν μέρει τραγική, άναλόγως, κι ετσι προσφέρει μιά « υπη­ρεσία υ στή διακίνηση τών ηθικών και αισθητικών συγκινήσεων του κοινού. Δεν παράγει μόνο συγγράμματα ποινικού δι- Κ κίου, ούτε απλώς τούς ποινικούς κώδι-

καί τούς νομοθέτες, παράγει καί τέ­χνη, ωραία λογοτεχνία, μυθιστορήματα,

[ ΐ9 ]

ακόμη καί τραγωδίες, οπως άποδει- κνύουν, οχι μόνο ή Ένοχη του M üllner1 καί οΐ Ληστές του Schiller, άλλα καί

> \ ν t ι~) / c ff γτί /αυτός ο υιοιπονς καί. ο Γίχαροος ο ί oc- τος. Ό εγκληματίας σπάζει τη μονοτο­νία καί την καθημερινή ασφάλεια της αστικής ζωής. ’Έτσι την προστατεύει άπο την τελμάτωση καί προκαλεΐ την ανήσυχη ένταση καί τήν κινητικότητα, χωρίς τις όποιες θά άμβλυνόταν άκόμη καί ή ορμή του ανταγωνισμού. Δίνει, λοιπόν, ενα κίνητρο στις παραγωγικές δυνάμεις. Τό έγκλημα αποσύρει άπο τήν αγορά εργασίας ενα τμήμα του πε­ριττού πληθυσμού, οπότε μειώνει τον άν~

1. Müllner, Amandus Gottfried Adolf (1774-1829): Κριτικός καί ποιητής.

[ 20 ]

ταγωνισμό μεταξύ των εργατών, εμπο­δίζοντας, ως ένα βαθμό, την πτώση του μισθού κάτω άπό τό ελάχιστο όριο, ενώ παράλληλα ό αγώνας εναντίον του εγ­κλήματος άπορροφα ενα άλλο τμήμα του ’ίδιου πληθυσμοί). νΑρα, ό εγκλημα­τίας άναδεικνύεται σέ μιάν άπό εκείνες τις φυσικές « εξισορροπήσεις » πού άπο- καθιστοΰν τό σωστό επίπεδο καί άνοί- γουν μια ολόκληρη προοπτική « ωφέλι­μων κλάδων άπασχόλησης ».

Οί έπενέργειες του εγκλήματος στην εξέλιξη τών παραγωγικών δυνάμεων θά μπορούσαν να άποδειχθοΰν ώς τήν τε­λευταία λεπτομέρεια. Οί κλειδαριές θά είχαν άποκτήσει τη σημερινή τους αρ­αιότητα, άν δεν υπήρχαν κλέφτες; Έ νομισματοκοπία θά έφτανε στην τωρινή

[ 21 ]

της τελειότητα, άν δεν υπήρχαν παραχα­ράκτες ; Το μικροσκόπιο θά εβρισκε ποτέ τρόπο νά περάσει στη συνήθη εμ­πορική σφαίρα ( βλ. καί Babbage 1), άν δεν γινόταν άπατη στο εμπόριο ; Τέλος, ή εφαρμοσμένη χημεία δεν οφείλει στη νοθεία των εμπορευμάτων καί στην προσπάθεια ανακάλυψής της όσα άκρι- βώς οφείλει καί στον τίμιο παραγωγικό ζήλο; Τό έ'γκλημα επινοεί διαρκώς νέα επιθετικά [χέσα γιά νά προσβάλει την ιδιοκτησία, κι έτσι γέννα καί νέα αμυν­τικά μέσα, οπότε επιδρά παραγωγικά στήν άνακάλυψη νέων μηχανών - όπως

1. Babbage, Charles ( 1792-1871 ) : ’Ά γ ­γλος μαθηματικός, μηχανικός καί οικονομο­λόγος.

[ 22 ]

ακριβώς και οι απεργίες. "Ας άφήσουμε δμως τή σφαίρα του ιδιωτικού εγκλήμα­τος : Χωρίς εθνικό έγκλημα θά μπορού­σε νά υπάρξει παγκόσμια αγορά; Θά υπήρχαν έθνη; ’Άραγε το δέντρο της α­μαρτίας δεν είναι, ταυτόχρονα, και δέν­τρο της γνώσης, από την εποχή του Ά - δάμ ως σήμερα; Στο Μύθο των μελισ­σών (1705), ό ΜΕηοίΘνίΙΙβ 1 εχει απο­δείξει την παραγωγική δύναμη πού δια­θέτουν όλα τά πιθανά ε’ίδη επαγγελμά­των, αλλά καί τό γενικό συμπέρασμα ό­λου αύτου του επιχειρήματος :

Αυτό πον όνομάζονμε στον κόσμο μας

I. Mandeville, Bernard de (1670-1733):Αγγλος σατιρικός συγγραφέας, γιατρός καί οι­κονομολόγος.

[ 3̂ ]

Κακό, είτε ηθικό είτε φυσικό, είναι ή με­γάλη αρχή πού μάς κάνει κοινωνικά πλά­σματα, ή σταθερή βάση, ή ζωή καί το στήριγμα ολων των τεχνών καί των ένα- σχολήσεων ανεξαιρέτως* καί τη στιγμή που θά έπαυε να υπάρχει το Κακό, ή κοι­νωνία 6ά ήταν καταδικασμένη νά φθαρεί, άν δχι νά καταποντιστεΐ αύτανδρη.

Μόνο πού, βέβαια, ό Μάντεβιλ ήταν άπειρως πιο τολμηρός καί έντιμος από τούς φιλισταίους απολογητές της αστι­κής κοινωνίας. —

COUR D'ASSISES DE LA GIRONDE. jIES

DRAI1S SAR6LAITSS ** i f s ’/ . · . DR »

LASSIHB ET ΜΥΕΚβΧΚ, condamnas a MORT.

ISBN

978-

960-

S05-

000-

9

ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΠΑΡΑΓΕΙ ΙΔΕΕΣ, ό ποιητής ποιήματα, ό πά­στορας κηρύγματα, και οϋτω καθεξής. Ό εγκληματίας

παράγει εγκλήματα. ”Αν προσέξουμε καλύτερα πώς σχετίζεται

αυτός ό τελευταίος κλάδος παραγωγής μέ το κοινωνικό σύνο­

λο, θ’ απαλλαγούμε από πολλές προκαταλήψεις. Ό εγκλημα­

τίας δεν παράγει μόνο εγκλήματα, άλλα καί τό ποινικό δ ίκα ιο

και τον καθηγητή πού διδάσκει ποινικό δίκαιο καί, συνάμα, τό

αναπόφευκτο σύγγραμμα μέ τό οποίο ό ϊδιος καθηγητής ρίχνει

στή γενική αγορά τις παραδόσεις του εν είδα «εμπορεύμα­

τος». ’Έτσι πολλαπλασιάζεται ό εθνικός πλούτος. Για νά

μήν αναφέρουμε τήν άτομική άπόλαυση πού παρέχει τό χει­

ρόγραφο του συγγράμματος στο δημιουργό του. [ . . . ] Πέ­

ραν τούτου, ό καθηγητής παράγει ολόκληρη τήν άστυνομία

και τήν ποινική δικονομία, κλητήρες, δικαστές, δήμιους,

ενόρκους καί λοιπά- όλοι αυτοί οι ετερόκλητοι επαγγελματι­

κοί κλάδοι, που άποτελοΰν ισάριθμες κατηγορίες του κοι­

νωνικού καταμερισμού τής εργασίας, αναπτύσσουν διάφο­

ρες ικανότητες τοΰ ανθρώπινου πνεύματος, φτιάχνουν νέες

ανάγκες άλλα και νέους τρόπους για τήν ικανοποίησή τους.

Και μόνο τά βασανιστήρια έγιναν αφορμή για τις ευφυέστε­

ρες μηχανικές εφευρέσεις... - K.M.

Ή έκδοση συμπληρώνεται μέ έναν νέο πρόλογο του Άντρέα

Καμιλλέρι.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΤΖΕΝ Η ΜΑΣΤΟΡΑΚΗ