ភូមិសាស្រ្ត នយោបាយ ប្រទេសម៉ាលេស៊ី

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 1

១ លក្ខខណ្ឌ ភូមិសាស្រសត សសដ្ឋកិ្ច្ា

ប្រសេសម៉ា សេស ៊ី ជារាជាណាច្ប្ក្សហព័ន្ធអាស្ស័យរដ្ឋធមមន្ ញ្ញមួយសៅអាស ៊ីអាសនេយ៍។ ម៉ា សេស ៊ី មន្ផ្ទៃដ្៊ីសរ រ ៣២៩ ៨៤៧ ន.ម២។ ម៉ា សេស ៊ីមន្រដ្ឋ ១៣ និ្ង ដដ្ន្ដ្៊ីសហព័ន្ធ៣។

ភូមិសាស្រសតម៉ា សេស ៊ីដរងដច្ក្ជា២តំរន់្នឺ ម៉ាសេស ៊ីឧរេវ៊ីរ ម៉ា សេស ៊ីខាងលិច្ និ្ង ម៉ាសេស ៊ីររសន្អូ សេស ៊ីខាងសក្ើត ដដ្លតំរន់្ទំង២សន្េះប្តវូខណ្ឌ ដច្ក្ សោយ សម ប្េចិ្ន្ខាង តបូង។

ម៉ា សេស ៊ីមន្ប្ពំដដ្ន្សោក្ជារ់ប្រសេសផ្ៃ ឥណ្ឌូ សន្ស ៊ី និ្ង ប្ររ យសណ្ សហើយជារ់ប្ពំដដ្ន្េឹក្ជាមួយ សិងហរ រ ៊ី សវៀតណាម និ្ង ហវ៊ីល៊ីព៊ីន្។ សោយសារម៉ា សេស ៊ីសថិតសៅដក្បរដខែសអក្វវ េ័រ ប្រសេសសន្េះមន្ អាក្វសធាត ប្តូពិច្។ រដ្ឋធាន្៊ីនឺសៅ េ៊ីប្ក្ុងកូ្ឡាឡាពួំរ ចំ្ដន្ក្េ៊ីប្ក្ងុរដ្ឋបាល ក្ដន្ែងក្វរយិាល័យ រោឋ ភិបាលតំងនឺសៅព ប្តច្ចយា៉ា។

ម៉ា សេស ៊ីមន្ក្វរអភិវឌ្ឍន៍្និ្ងក្វររ ៊ីក្ចំ្សរ ើន្ដទេក្សសដ្ឋកិ្ច្ាខាែ ំងសៅអំល ងសតវតែរេ៍៊ី២០។ ជាមួយនឹ្ងទលិតទលក្េ ងស្សុក្ (GDP)១៣០០០$ម៉ា សេស ៊ី បាន្ក្វែ យខែួន្រន្តិច្មតងៗជាប្រសេស ឧសាហក្មមៃម៊ី សោយសារម៉ា សេស ៊ីជាប្រសេស១ ក្េ ងចំ្សោមប្រសេសទំង៣ ដដ្លប្នរប្នង ប្ច្ក្ម៉ា ឡាក្វ សសដ្ឋកិ្ច្ាម៉ា សេស ៊ីក៏្ពឹងដទែក្សំខាន់្ទងដដ្រសលើពាណិ្ជ្ជក្មមអន្តរជាតិ។

ទលិតក្មមក៏្មន្ឥេឋិពលសំខាន់្ទងដដ្រ សៅសលើសសដ្ឋកិ្ច្ាម៉ា សេស ៊ី។ ម៉ា សេស ៊ីោំម ខសលើក្េ ងទលិតក្មម សំណ្របា៉ាហងំ សៅសរូ និ្ង សប្រងដូ្ង។

ប្រជាជ្ន្ម៉ា សេស ៊ីមន្ប្រមណ្ ២៨លាន្ោក់្ (ឆ្េ ំ២០១០)។ ភានសប្ច្ើន្ផ្ន្ប្រជាជ្ន្ម៉ា សេស ៊ីជា ជ្ន្ជាតិម៉ា សេ។ សប្ៅព៊ីសន្េះមន្ជ្ន្ជាតិចិ្ន្ និ្ង ឥណាឌ ។

សាសោឥសាែ មជាសាសោធំជាងសនសៅម៉ា សេស ៊ី និ្ងជាសាសោររស់រដ្ឋ។ ភាសាសប្រើប្បាស់ទែូវក្វរ នឺភាសាម៉ា សេ។

ម៉ា សេស ៊ីជាសមជិ្ក្សាថ រនិ្ក្ផ្ន្សមនមប្រជាជាតិអាស ៊ីអាសនេយ៍ ASEAN។ ម៉ា សេស ៊ីក៏្ជាសមជិ្ក្ ផ្ន្អងគក្វរសហប្រជាជាតិ ប្រជាជាតិខំមិន្ដវ ៉ាល និ្ង ប្រសេសកំ្ព ងអភិវឌ្ឍទំង៨។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 2

ក្. អំព៊ីប្រវតតិសាស្រសត

សៅសដ្ើមសតវតែរេ៍៊ី១៥ រាជាណាច្ប្ក្សរ លតង់ផ្ន្ម៉ាឡាក្វ ប្តូវបាន្រសងកើតសោយរាជ្វងែររស់សសតច្ ១អងគ ប្ពេះោម ររសមសវរៈ។ សសតច្អងគសន្េះមក្ព៊ី តំរន់្បា៉ា សេមបាង និ្ងមន្ដខែស្សលាយព៊ី រាជ្វងែស្ស៊ីវជ័ិ្យ ដដ្លបាន្សភៀសខែួន្ព៊ីតំរន់្សតម៉ា សសក្(រច្ា របន្េសិងហរ រ ៊ី)។

រាជាណាច្ប្ក្សរ លតង់សន្េះបាន្ប្នរ់ប្នងម៉ា សេស ៊ីឧរេវ៊ីររច្ា របន្េ សខតតរ ័តត ន្៊ី (ភានខាងតបូងប្រសេស ផ្ៃ) និ្ង សក្វេះសរូម៉ា ប្តខាងសក្ើត។ រាជាណាច្ប្ក្សរ លតង់មន្អតថិភាពរយៈសពល១េសវសែរ ៍ ដដ្ល ក្េ ងអំល ងសពលសោេះ សាសោឥសាែ មបាន្រ ៊ីក្សាយភាយពាសសពញក្ប្មងសក្វេះម៉ា សេ។

តឹក្តងដំ្រូងសត៊ីព៊ីសាសោឥសាែ ម សៅឧរេវ៊ីរម៉ា សេដដ្លរក្ស ើញសៅតំរន់្សតសរងហគ ន្ បាន្សអាយ ដឹ្ងថាឥសាែ មមន្សៅេ៊ីសោេះតំងព៊ីេសវតែរេ៍៊ី១៤។ សៅក្េ ងឆ្េ ំ ១៥១១ ព័រេ យហគ ល់ បាន្ោក់្ អាណានិ្នមសលើម៉ាឡាក្វ។ រាជ្រ ប្តទំងឡាយផ្ន្រាជាណាច្ប្ក្សរ លតង់ ផ្ន្ម៉ាឡាក្វបាន្ដរក្បាក់្ សោយដច្ក្សច្ញជារាជាណាច្ប្ក្សរ លតង់២នឺ រាជ្ណាច្ប្ក្សរ លតង់ផ្ន្សពរា៉ា ក់្ (សៅខាងសជ្ើង) និ្ង រាជាណាច្ប្ក្សរ លតង់ផ្ន្ចូ្ហរ (សៅខាងតបូង)។ ក្វរដរក្បាក់្សន្េះរន្តរហូតដ្ល់ឆ្េ ំ ១៦៤១ នឺសៅសពលដដ្លហ លេង់ (សំព័ន្ឋមិតតររស់រាជាណាច្ប្ក្សរ លតង់ចូ្ហរ) បាន្ក្វន់្ក្វរ់ម៉ាឡាក្វ ។

ក្. ១. ក្វរមក្ដ្ល់ផ្ន្ច្ប្ក្ភពអង់សនែស

ច្ប្ក្ភពអង់សនែសបាន្ោក់្អាណានិ្នមជាសលើក្ដំ្រូងសៅឧរេវ៊ីរម៉ា សេ សៅឆ្េ ំ ១៧៨៦ នឺសៅសពល ដដ្លប្ពេះសៅសរ លតង់ផ្ន្សក្ោសបាន្សអាយខវ៊ីសក្វេះសរ៉ាណាងសៅប្ក្ុមហរ ន្ British East India ររស់ អង់សនែស។ តមរយៈសន្ឋិសញ្ញញ អង់សនែស ហ លេង់ឆ្េ ំ១៨៤២ ។

ស ម្ េះថា «ម៉ា សេស ៊ី»ប្តូវបាន្សអាយសប្រើតំងព៊ីឆ្េ ំ ១៩៦៣ នឺសៅសពលដដ្លសហព័ន្ឋម៉ាឡាយា៉ា សិងហរ រ ៊ី ររសណ្អូខាងសជ្ើង និ្ង សារា៉ាវ៉ាក់្ រមួោេ រសងកើតជាសហព័ន្ឋដដ្លមន្១៤រដ្ឋ។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 3

ខ . អំព៊ីសសដ្ឋកិ្ច្ា

ខ.១ .ធន្ធាន្ធមមជាតិ

ម៉ា សេស ៊ីសំរូរធន្ធាន្ដទេក្ក្សិក្មម ផ្ប្ពស ើនិ្ងដរ ៉ាធមមជាតិ។ ចំ្សពាេះវស័ិយក្សិក្មម ម៉ា សេស ៊ីជា ប្រសេសោំម ខសនដទេក្ សៅសរូធមមជាតិ និ្ងសប្រងដូ្ង។ សប្រងដូ្ងជាច្លក្រសំខាន់្ក្េ ងរំលាស់រតូរររិូយវតថ ព៊ីររសេស។ សប្ៅព៊ីសន្េះម៉ា សេស ៊ីក៏្ោំសច្ញ ក្វត ររន្ៃេះ ស ើអារ ក្វក្វវ សប្មច្ មេ ស់ និ្ង ថាេ ំជ្ក់្ទងដដ្រ។

ខ.២ .ទក់្េិន្នឹ្ងវស័ិយផ្ប្ពស ើ

សយើងនួរក្ត់សំោល់ដដ្រថាក្វរក្វរ់ស ើ សដ្ើមប៊ីប្េប្េង់សសដ្ឋកិ្ច្ាច្ចរ់សទតើមសេើង តំងព៊ីពាក់្ក្ណាា ល សតវតែរេ៍៊ី១៩។ សពវផ្ៃៃសនបា៉ា ន់្ប្រមណ្ថាមន្សៅសល់ផ្ទៃដ្៊ីផ្ប្ពស ើប្រមណ្ដត ៥៩%រ៉ា សណាណ េះផ្ន្ ផ្ទៃដ្៊ីប្រសេស។ កំ្សន្ើន្ដ៏្ខាែ ំងក្វែ ផ្ន្ឧសាហក្មមផ្ប្ពស ើ ជាពិសសសច្ចរ់ព៊ីឆ្េ ំ ១៩៦០បាន្សច្ចេជា រញ្ញហ យា៉ាងធៃន់្ធៃរចំ្សពាេះក្វរសឹក្សរច្រលិផ្ន្ដ្៊ី។ សទេះជាយា៉ាងណាក៏្សោយ រោឋ ភិបាលបាន្សរតជាា ក្វរពារររសិាថ ន្និ្ងប្រព័ន្ឋសអកូ្េូស ៊ី សោយប្នរ់ប្នងធន្ធាន្ផ្ប្ពស ើប្រក្រសោយនិ្រន្តរភាព ស្សរ សពលជាមួយក្វរធាែ ក់្ច្ េះផ្ន្តំផ្លស ើសលើេ៊ីទារអន្តរជាតិ។ សលើសព៊ីសន្េះសៅសេៀតសៅមន្ក្វរោំសដ្ើម ស ើសេើងវញិសដ្ើមប៊ីរន្ថយក្វរបាត់រង់ផ្ទៃដ្៊ីផ្ប្ព។ សំណ្បា៉ាហងំ និ្ងសប្រងក្វត ជាធន្ធាន្ដរ ៉ាយា៉ាង សំខាន់្ ដដ្លប្េប្េង់សសដ្ឋកិ្ច្ាម៉ាឡាស ៊ី។

ម៉ា សេស ៊ីធាែ រ់ជាប្រសេសោំម ខសនក្េ ងទលិតក្មមសំណ្បា៉ាហងំ សៅម ន្សពលមន្ក្វរប្ច្រូក្ប្ច្រល់ក្េ ង េ៊ីទារសំណ្បា៉ាហងំសៅសដ្ើមេសវតែរ៨៍០។ សៅសតវតែរេ៍៊ី១៩ និ្ងេ៊ី២០ សំណ្បា៉ាហងំបាន្សដ្ើរ តួោេ៊ីយា៉ាងសំខាន់្ក្េ ងសសដ្ឋកិ្ច្ាម៉ា សេស ៊ី។ នឺសេើរដតច្ចរ់ព៊ីឆ្េ ំ ១៩៧២ សេ ដដ្លសប្រងក្វតនិ្ងឧសម័ន្ ធមមជាតិបាន្មក្ជំ្នួ្សក្ដន្ែងសំណ្បា៉ាហងំ។

សប្រងក្វតនិ្ងឧសម័ន្ធមមជាតិម៉ា សេស ៊ីមន្សៅវលសប្រងក្វតសៅឆ្ៃ យព៊ីប្ចំ្ចងរដ្ឋសាបា សារា៉ាវ៉ាក់្ និ្ង សតសរងហគ ន្ ។ ធន្ធាន្ដរ ៉ាសំខាន់្ៗសទែងសេៀតមន្ េង់ដដ្ង ដដ្ក្រ ក្ស ៊ីត ដរ ៉ាដដ្ក្ និ្ង ធយូងៃម។ ដរ ៉ាឧសាហក្មមមន្ដូ្ច្ជា ដ្៊ីឥដ្ឋ សៅឡាងំ ស ៊ីល៊ីក្វ ៃមកំ្សបារ បារ៊ីត ហវូសាវ ត ៃមប្ក្វន្៊ីត និ្ង ៃមម៉ារ។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 4

ខ.៣ .ប្រជាសាស្រសត

ប្រជាជ្ន្ម៉ា សេស ៊ីមន្ជ្ន្ជាតិសប្ច្ើន្ជាតិសាសន៍្ ដដ្លសៅក្េ ងសោេះជ្ន្ជាតិម៉ា សេ មន្សប្ច្ើន្ជាងសន នឺ(៦២%)។ តមនិ្យមន័្យក្េ ងរដ្ឋធមមន្ ញ្ញម៉ា សេស ៊ី ជ្ន្ជាតិម៉ា សេជាអេក្ក្វន់្ សាសោមូសែ៊ីម ដដ្លប្រណិ្រ័តតមវរបធម៌ម៉ា សេ។ និ្យាយមយ៉ាងសេៀត អេក្ណាក៏្សោយ មិន្ថាមន្សដ្ើមកំ្សន្ើត ព៊ីសាសន៍្ណាក៏្សោយ សអាយដតក្វន់្សាសោមូសែ៊ីម សហើយសោរពប្រណិ្រ័តតមវរបធម៌ម៉ា សេ អាច្ ប្តូវច្ចត់េ ក្ជាជ្ន្ជាតិម៉ា សេ សហើយមន្សិេឋិសសមើជ្ន្ជាតិម៉ា សេដដ្រ ដូ្ច្ដដ្លមន្ដច្ងក្េ ង រដ្ឋធមមន្ ញ្ញ។ ២៤%ផ្ន្ប្រជាជ្ន្មន្ដខែស្សលាយព៊ីជ្ន្ជាតិចិ្ន្ និ្ង ៨%មន្សដ្ើមកំ្សន្ើតព៊ីជ្ន្ជាតិឥណាឌ ។ ៩០%ផ្ន្សហនមន៍្ជ្ន្ជាតិម៉ា សេស ៊ីឥណាឌ សន្េះជាជ្ន្ជាតិតមិល។ ជ្ន្ជាតិដដ្ល សៅសល់ជាជ្ន្ជាតិភានតិច្សប្ច្ើន្អំរូរដដ្ល មិន្ដមន្ជាជ្ន្ជាតិម៉ា សេ។ ពួក្សន្េះសប្ច្ើន្មន្សៅម៉ា សេស ៊ីខាងសក្ើត(ម៉ា សេស ៊ីររសណ្អូ)។ សប្ច្ើន្ជាង៥០%ផ្ន្ប្រជាជ្ន្ផ្ន្រដ្ឋសាបា និ្ង រដ្ឋសារា៉ាវ៉ាក់្ ជាជ្ន្ជាតិទំងសន្េះ។ តមឯក្សារ សនរក្ស ើញជ្ន្ជាតិភានតិច្ទំងសន្េះរារ់សិរប្ក្ុម ដតពួក្សនទំងសោេះមន្វរបធម៌មិន្ខ សោេ រ៉ា ោម ន្សេ។ ជ្ន្ជាតិម៉ា សេស ៊ីសទែងសេៀត មន្សដ្ើមកំ្សន្ើតព៊ីអឺរ ៉ា រ មជ្ឈិមរូព៌ា ក្មព ជា ផ្ៃ និ្ងសវៀតណាម។ ជ្ន្ជាតិអឺរ ៉ា រទំងសោេះជាកូ្ន្សៅជ្ន្ជាតិអង់សនែសនិ្ង ព័រេ យហគ ល់ដដ្លមក្រស់សៅតំងព៊ីសម័យអាណានិ្នម។ ជ្ន្ជាតិក្មព ជា និ្ងសវៀតណាម១ចំ្នួ្ន្តូច្ សន្េះជាជ្ន្សភៀសខែួន្ព៊ីសង្គ្រគ មសវៀតណាម។

របាយប្រជាជ្ន្មិន្សសមើសេ។ ប្រជាជ្ន្ប្រមណ្២០លាន្ោក់្ ប្រមូលទា ំោេ ក្ក្ក្ ញសៅម៉ា សេស ៊ីឧរេវ៊ីរ ខណ្ៈម៉ា សេស ៊ីខាងសក្ើតមន្ប្រជាជ្ន្តិច្តួច្។ សោយសារកំ្សន្ើន្យា៉ាងនំហ ក្ផ្ន្ឧសាហក្មមក្វរររ កំ្លាងំពលក្រព៊ី១០សៅ២០%ជាជ្ន្ជាតិររសេសដដ្លភានសប្ច្ើន្ជាជ្ន្ជាតិឥណ្ឌួ សន្ស ៊ី។ មន្ពលក្រ ប្រដហល១លាន្ោក់្ជាពលក្រស្សរច្ារ់ និ្ងប្រដហល១លាន្ោក់្សេៀតជាពលក្រខ សច្ារ់។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 5

ន. ជំ្សន្ឿ សាសោ

ម៉ា សេស ៊ីជារដ្ឋ ពហ សាសោ ដដ្លមន្សាសោឥសាែ មជាសាសោររស់រដ្ឋ។

តមលេឋទលព៊ីក្វរជំ្សរឿន្ប្រជាជ្ន្និ្ងភូមិោឋ ន្ក្េ ងឆ្េ ំ២០០០ បាន្សអាយដឹ្ងថា ប្រជាជ្ន្ ៦០,៣% ក្វន់្សាសោឥសាែ ម ១៩,២ ក្វន់្សាសោប្ពេះព េឋ ៩,១% ក្វន់្សាសោប្នឹសត និ្ង ៦,៣% ក្វន់្សាសោប្ពាហម។ សៅសល់៥%សេៀតប្តូវបាន្រារ់រញ្ាូ លក្េ ងប្ក្មុអេក្ក្វន់្សាសោដ្ផ្េ មន្ សាសោប្ពលឹង សាសោសាម៉ា ន់្ សាសោស ៊ីក្ សាសោបាហអ ៊ី សាសោតវ សាសោខ ងជឺ្ និ្ងសាសោប្រផ្ពណ្៊ី ររស់ចិ្ន្។

សទេះជាក្េ ងរដ្ឋធមមន្ ញ្ញបាន្ធាោនូ្វសសរ ៊ីភាពខាងជំ្សន្ឿសាសោក៏្សោយ ក្វរអន្ វតតជាក់្ដសតងវមិន្ រយស្សួលដូ្ច្សោេះសេ។ តមរដ្ឋធមមន្ ញ្ញជ្ន្ជាតិម៉ា សេប្តូវដតក្វន់្សាសោឥសាែ ម។ អេក្ដដ្លមិន្ ដមន្ជាមូសែ៊ីម សហើយសរៀរក្វរជាមួយមូសែ៊ីម ប្តូវដតរតូរសៅក្វន់្សាសោឥសាែ ម។

រ៉ា ដន្តសនមិន្ស ើញមន្ក្វរហមឃាត់ក្វរសាងសង់អោរសាសោ និ្ង សក្មមភាពផ្ន្ក្វរប្បារពឋពិធ៊ីសាសោដដ្លសធវើសេើង សោយពួក្មិន្ដមន្មូសែ៊ីមសេ។ ជ្ន្ជាតិមូសែ៊ីមប្តូវឆ្ែងក្វត់ក្វរសំសរច្ព៊ី ត លាក្វរសាសរៀ សៅសពលមន្រញ្ញហ សទែងៗទក់្េិន្នឹ្ងជំ្សន្ឿនិ្ងក្វតពវកិ្ច្ាជាមូសែ៊ីម មន្ដូ្ច្ជា ក្វរសរៀរអាពាហ៍ពិពាហ៍ ក្វររន្តសក្រ តិ៍មរតក្ ក្វររតូរសាសោ និ្ង ក្វរដលងលេះ។

ក្វរប្រប្ពឹតតរេសលមើសរសវណ្៊ី និ្ង ឧប្កិ្ដ្ឋក្មម មិន្សថិតសៅសប្ក្វមក្វរក្វត់ក្ត៊ីររស់ត លាក្វរសាសរៀសេ។ តមច្ារ់ ទំងត លាក្វរស ៊ីវលិ ទំងត លាក្វរសហព័ន្ឋមិន្មន្សិេឋិ សលើក្វរសំសរច្ព៊ីត លាក្វរសេ។ ត លាក្វរសាសរៀមន្អំោច្ប្រហក់្ប្រដហលនឹ្ងត លាក្វរស ៊ីវលិដដ្រ។ តមច្ារ់ ពួក្មូសែ៊ីមមិន្អាច្រតូរ សៅក្វន់្សាសោសទែងសោយសសរ ៊ីបាន្សេ សោយអំសពើសន្េះប្តវូដតមន្ក្វរឆ្ែងក្វត់ព៊ីត លាក្វរសាសរៀ។

ត លាក្វរសាសរៀប្នរ់ប្នងសោយត លាក្វរដដ្លបាន្សរៀន្សូប្តព៊ីច្ារ់សាសរៀ។ ជាេូសៅ អេក្ដដ្លច្ង់ ច្ចក្សច្ញព៊ីសាសោឥសាែ ម អាច្សធវើក្វរប្រក្វសតមន្៊ីតិវធិ៊ី ដតក្វរណ៍្សន្េះមិន្ប្តួវបាន្េេួលសាគ ល់ សោយត លាក្វរស ៊ីវលិសេ ដ្រារណាមិន្មន្ក្វរប្រក្វសសំសរច្ព៊ីត លាក្វរសាសរៀសោេះ។

ត លាក្វរសាសរៀអាច្សំសរច្អន្ ញ្ញញ ត សអាយន្រណាមេ ក់្ដដ្លសនសជ្ឿពិតប្បាក្ដ្ថា ោម ន្ជំ្សន្ឿសលើ សាសោ ឥសាែ មតសៅសេៀត។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 6

. ក្វរអរ់រ ំ

វស័ិយអរ់រសំថិតសៅសប្ក្វមក្វរប្តតួពិនិ្តយព៊ីប្ក្សួងអរ់រ ំផ្ន្រោឋ ភិបាលសហព័ន្ឋ។

ក្ មរម៉ា សេស ៊ីភានសប្ច្ើន្ចូ្លសរៀន្ សៅសាលាមសតតយយសៅអាយ ព៊ី៣សៅ៦ឆ្េ ំ។ សាលាមសតតយយភាន សប្ច្ើន្ជា សាលាឯក្ជ្ន្ ដតក៏្មន្សាលាមសតតយយរដ្ឋខែេះៗដដ្រ។

ក្ មរចូ្លសរៀន្សាលារឋមសិក្ាព៊ីអាយ ៧ឆ្េ ំ សោយមន្រយៈសពល៦ឆ្េ ំ។ មន្សាលារឋមសិក្ា ២ប្រសភេនឺ ១សាលារឋមសិក្ាប្នរ់ប្នងសោយរដ្ឋ ដដ្លយក្ភាសាម៉ា សេជាភាសាយាន្តក្េ ងក្វរ រសប្ងៀន្ និ្ង ១សេៀតជាសាលារឋមសិក្ាជំ្នួ្យសោយរដ្ឋ ដដ្លយក្ភាសាចិ្ន្ ឬភាសាតមិល ជាភាសាយាន្តក្េ ងក្វររសប្ងៀន្។ ម ន្សពលសេើងសៅក្វន់្មធយមសិក្ា សិសែថាេ ក់្េ៊ី៦ទំងអស់ប្តូវឆ្ែង ក្វត់ក្វរប្រលង Ujian Pencapaian Sekolah Rendah (UPSR) ដដ្លមន្ន័្យថាក្វរ ប្រលងរឋមសិក្ារ័ប្ត។

ក្វរអរ់រសំៅមធយមសិក្ាក្េ ងវេិយល័យរដ្ឋ មន្រយៈសពល៥ឆ្េ ំ។ វេិយល័យរដ្ឋសប្រើភាសាម៉ា សេជា ភាសាចំ្រងក្េ ងក្វររសប្ងៀន្ សលើក្ដលងដតនណិ្តវេិយ និ្ងម ខវជិាជ វេិយសាស្រសត ដដ្លមន្ក្វររសប្ងៀន្ ជាភាសាររសេសសាទងដដ្រ។ សៅច្ ងឆ្េ ំេ៊ី៣ផ្ន្មធយមសិក្ា សិសែទំងអស់ប្តូវប្រលង Penilaian Menengah Rendah (PMR) ដដ្លមន្ន័្យថា ក្វរប្រលងមធយមសិក្ារឋមភូមិ។ សៅឆ្េ ំច្ ងសប្ក្វយនឺឆ្េ ំេ៊ី៥ មន្ក្វរប្រលងមតងសេៀតនឺក្វរប្រលង Sijil Pelajaran Malaysia (SPM) ដដ្លមន្ន័្យថា ក្វរប្រលងមធយមសិក្ារ័ប្តម៉ា សេស ៊ី (ប្តូវោេ នឹ្ង បាក់្អង ព៊ីម ន្សៅក្មព ជាដដ្រ)។ សាលាដដ្លច្ចស់ជាងសនសៅម៉ា សេស ៊ី ក៏្ដូ្ច្ជាសៅអាស ៊ីអាសនេយ៍ដដ្រ នឺសាសា Penang Free School (សាលាសសរ ៊ីសរ៉ាណាង)។

ម ខវេិយនណិ្តវេិយនិ្ងវេិយសាស្រសត (ជ្៊ីវវេិយ ររូវេិយ និ្ង ន៊ីម៊ីវេិយ) ទំងសៅរឋមសិក្ា និ្ង មធយមសិក្ា ប្តូវបាន្រសប្ងៀន្ជាភាសាអង់សនែស សោយសនយល់ថាក្វរសធវើដររសន្េះនឹ្ងសធវើសអាយសិសែ មន្ក្វររយស្សួលក្េ ងក្វររន្តក្វរសិក្ាសៅក្េ ងដទេក្សវជ្ជសាស្រសតនិ្ងវសិវក្មម។

សៅេូទំងម៉ា សេស ៊ី មន្វេិយល័យឯក្រាជ្យចំ្នួ្ន្៦០ ដដ្លរសប្ងៀន្ម ខវជិាជ ភានសប្ច្ើន្ជាភាសាចិ្ន្។ សាលាទំងសន្េះប្តូវបាន្ប្តួតពិនិ្តយ និ្ងសធវើសអាយស្សររេោឋ ន្សោយ សមនមនណ្ក្មម ធិក្វរ សាលាចិ្ន្រមួសៅម៉ា សេស ៊ី (The United Chinese School Committees' Association of Malaysia UCSCAM)។ សាលាទំងសោេះមន្សិេឋិក្េ ងក្វរសំសរច្ផ្ទៃ ល់ខែួន្។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 7

ក្វរសិក្ាសៅវេិយល័យទំងសន្េះមន្រយៈសពល៦ឆ្េ ំ ដដ្លដច្ក្សច្ញជា មធយមសិក្ារឋមភូមិ ៣ឆ្េ ំ និ្ងមធយមសិក្ាេ តិយភូមិ ៣ឆ្េ ំ។ សិសែប្តូវឆ្ែងក្វត់ក្វរប្រលង Unified Examination Certificate (UEC) សៅឆ្េ ំសៅ៣ (មន្តំផ្លសសមើឌ្៊ីរែូម) និ្ង សៅឆ្េ ំេ៊ី៦ (មន្តំផ្លសសមើបាក់្ឌ្ រ)។

មន្សាលាឯក្រាជ្យមួយចំ្នួ្ន្ក៏្រញ្ាូ ល ក្វររសប្ងៀន្ជាភាសាម៉ា សេ និ្ងភាសាអង់សនែសដដ្ររដន្ថមព៊ី សលើភាសាចិ្ន្ សដ្ើមប៊ីសអាយសិសែមន្លេឋភាពសៅប្រលងយក្សញ្ញញ រ័ប្ត PMR និ្ង SPM ដដ្រ។

សាលាមធយមសិក្ាសៅម៉ា សេស ៊ីមន្សប្ច្ើន្ប្រសភេមន្ សាលារដ្ឋ(រមួទំងសាលាធមមត និ្ងសាលា សាសោ) សាលាចិ្ន្ឯក្រាជ្យ សាលារសច្ាក្សេស សាលាតមទៃេះ សាលាវេិយសាស្រសតរឋមម៉ារា៉ា និ្ង សាលាមិន្ដមន្រដ្ឋមួយចំ្នួ្ន្ដូ្ច្ជា សាលាសាសោ សាលាអន្តរជាតិ និ្ង សាលាឯក្ជ្ន្។

សិសែដដ្លមន្រំន្ងចូ្លសាក្លវេិយល័យសាធារណ្ៈ ប្តូវដតសរៀន្រដន្ថម ១ឆ្េ ំក្ន្ែេះសេៀតសៅវេិយល័យ ម ន្នឹ្ឆ្ែងក្វត់ក្វរប្រលង១សេៀតនឺ Sijil Tinggi Persekolahan Malaysia (STPM) ដដ្លមន្ន័្យថា សញ្ញញ រ័ប្តវេិយល័យជាន់្ខពស់ម៉ា សេស ៊ី ដដ្លមន្តំផ្លសសមើបាក់្ឌ្ រសៅក្មព ជា។

សៅឧតតមសិក្ា មន្ប្នឹេះសាថ ន្ឧតតមសិក្ារដ្ឋមួយចំ្នួ្ន្ដូ្ច្ជា សាក្លវេិយល័យម៉ាឡាយា៉ា (University of Malaya) សាក្លវេិយល័យសាងំម៉ា សេស ៊ី (Universiti Sains Malaysia) និ្ង សាក្លវេិយល័យសក្បំាងសាន្ម៉ា សេស ៊ី (Universiti Kebangsaan Malaysia)។ សប្ៅព៊ីសន្េះសៅមន្ សាក្លវេិយល័យលប៊ីៗព៊ីររសេសចំ្នួ្ន្៥សេៀត បាន្សរើក្សាខាសៅម៉ា សេស ៊ី តំងព៊ីឆ្េ ំ ១៩៩៨។ សាខាទំងសោេះទតល់នូ្វក្វរអរ់រ ំនិ្ង សញ្ញញ រ័ប្តមន្តំផ្លសសមើនឹ្ងសៅសាេ ក់្ក្វរធំដដ្រ។

សក្លវេិយល័យដដ្លជាសាខាព៊ីររសេសមន្ សាក្លវេិយល័យម៉ាូណាស សាេ ក់្ក្វរម៉ា សេស ៊ី (Monash University Malaysia Campus) សាក្លវេិយល័យរសច្ាក្វេិយ ឺធ៊ីន្ សាេ ក់្ក្វរសារា៉ាវ៉ាក់្ (Curtin University of Technology Sarawak Campus) សាក្លវេិយល័យរសច្ាក្វេិយសវ៊ីន្រឺន្ សាេ ក់្ក្វរសារា៉ាវ៉ាក់្ (Swinburn University of Technology Sarawak Campus) និ្ង សាក្លវេិយល័យណ្តធ៊ីងសហម សាេ ក់្ក្វរម៉ា សេស ៊ី (University of Nottingham Malaysia Campus)។

សិសែទំងអស់មន្ជំ្សរ ើស ក្េ ងក្វរច្ េះស ម្ េះចូ្លសរៀន្សៅសាក្លវេិយល័យឯក្ជ្ន្ ដដ្លខែួន្សពញ ចិ្តត។ សាក្លវេិយល័យភានសប្ច្ើន្មន្កិ្ច្ាសហប្រតិរតតិក្វរជាមួយសាក្លវេិយល័យ សៅររសេស ជាពិសសស សៅ សហរដ្ឋអាសមរកិ្ ច្ប្ក្ភពអង់សនែស និ្ង អូស្រសាត ល៊ី។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 8

និ្សែិតម៉ា សេស ៊ីដដ្លសៅសរៀន្សៅររសេសភានសប្ច្ើន្មន្សៅ សហរដ្ឋអាសមរកិ្ ច្ប្ក្ភពអង់សនែស អូស្រសាត ល៊ី ញូសហែៀដលន្ ក្វណាោ សិងហរ រ ៊ី និ្ង ជ្រ៉ា ន្។

សប្ៅព៊ីក្មមវធិ៊ីសិក្ាររស់រដ្ឋ សិសែមន្ឱក្វសសិក្ាតមក្មមវធិ៊ីររសេស តមរយៈក្វរសរៀន្សៅ សាលាអន្តរជាតិ។ សាលាអន្តរជាតិទំងសោេះមន្ Australian International School, Malaysia (ក្មមវធិ៊ីសិក្ាអូស្រសាត ល៊ី) The Alice Smith School (ក្មមវធិ៊ីសិក្ាអង់សនែស) Elc International School (ក្មមវធិ៊ីសិក្ាអង់សនែស) The Garden International School (ក្មមវធិ៊ីសិក្ាអង់សនែស) Lodge International School (ក្មមវធិ៊ីសិក្ាអង់សនែស) The International School of Kuala Lumpur (ក្មមវធិ៊ីសិក្ាអាសមរកិ្ និ្ង សញ្ញញ រ័ប្តបាក់្ឌ្ រអន្តរជាតិ) The Japanese School of Kuala Lumpur (ក្មមវធិ៊ីសិក្ាជ្រ៉ា ន្) The International School of Penang (ក្មមវធិ៊ីសិក្ាអង់សនែស និ្ង សញ្ញញ រ័ប្តបាក់្ឌ្ រអន្តរជាតិ) Lycée Français de Kuala Lumpur (ក្មមវធិ៊ីសិក្ាបារាងំ) ជាសដ្ើម។

ង. ស ខាភិបាល

សងគមម៉ា សេស ៊ីសអាយសារសំខាន់្សៅសលើ ក្វរពប្ង៊ីក្និ្ងក្វរអភិវឌ្ឍន៍្សសវដៃទំស ខភាព សោយសប្រើ ប្បាស់៥% ផ្ន្ៃវកិ្វរដ្ឋសំរារ់ក្វរអភិវឌ្ឈន៍្សងគម ក្េ ងវស័ិយដៃទំស ខភាពសាធារណ្ៈ។ សដ្ើមប៊ី សឆ្ែើយតរ នឹ្ងកំ្សន្ើន្ប្រជាជ្ន្ និ្ង កំ្សន្ើន្ជ្ន្ច្ចស់ជ្រា រោឋ ភិបាលមន្នំសរាងអភិវឌ្ឈប្រព័ន្ឋ ស ខាភិបាល តមរយៈក្វរ ជួ្សជ្ លដក្លំអមន្ៃ៊ីរសពេយដដ្លមន្ស្សារ់ សាថ រោនិ្ងរំពាក់្ររកិ្វខ រសំរារ់មន្ៃ៊ីរសពេយៃម៊ីៗ រសងកើន្ចំ្នួ្ន្ពហ នែ៊ីន្៊ីក្ និ្ង ក្វរពប្ង៊ីក្រណាត ញសតសលស ខភាព(Telehealth)។

ប្រព័ន្ឋស ខាភិបាលម៉ា សេស ៊ី តំរវូសអាយសវជ្ជរណ្ឌិ តទំងអស់រំសរ ើក្វរររជាចំ្ចបាច់្ រយៈសពល៣ឆ្េ ំក្េ ង មន្ៃ៊ីរសពេយសាធារណ្ៈ សដ្ើមប៊ីធាោបាន្នូ្វកំ្លាងំសធវើក្វរក្េ ងមន្ៃ៊ីរសពេយទំងសន្េះ។ ៃម៊ីៗសន្េះ សវជ្ជរណ្ឌិ តមក្ព៊ីររសេសក៏្ប្តូវបាន្សនសលើក្េឹក្ចិ្តតសអាយសធវើក្វរសៅេ៊ីសន្េះដដ្រ។ សទេះជាដររសន្េះក៏្សោយ ក៏្សៅ មន្ក្ងវេះខាតប្នសូពេយ ជាសហត សធវើសអាយ ក្វរពយបាល និ្ង ដៃទំសវជ្ជសាស្រសតព៊ីប្នូសពេយឯក្សេសមន្ ជំ្ោញខពស់ អាច្រក្បាន្ដតសៅតមរណាត េ៊ីប្ក្ុងធំៗ។

ក្វរវនិិ្សយានេ ន្និ្ងកិ្ច្ាប្រឹងដប្រងោំយក្ររកិ្វខ រសពេយេំសន្ើរៗសៅតមេ៊ីប្រជ្ ំជ្ន្ោោ មន្ក៏្ពិតដមន្ ដតរញ្ញហ សថិតសៅប្តង់ថាមិន្មន្ អេក្ជំ្ោញប្នរ់ប្ោន់្ក្េ ងក្វរសប្រើប្បាស់ឧរក្រណ៍្ទំងសន្េះសេ។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 9

ភានសប្ច្ើន្ផ្ន្មន្ៃ៊ីរសពេយឯក្ជ្ន្ មន្សៅេ៊ីប្ក្ុង។ ខ សព៊ីមន្ៃ៊ីរសពេយសាធារណ្ៈ មន្ៃ៊ីរសពេយឯក្ជ្ន្ មន្រំពាក់្ឧរក្រណ៍្េំសន្ើរៗរំទ តក្េ ងក្វរៃតនិ្ងវភិានជំ្ងឺ។ ក្វរវនិិ្សយាន ក្េ ងមន្ៃ៊ីរសពេយឯក្ជ្ន្មិន្ ប្តូវបាន្សនច្ចត់េ ក្ជាក្វរវនិិ្សយានដ៏្វងផ្វសេ សោយសនប្តូវក្វររយៈសពលជាង១០ឆ្េ ំ ម ខនឹ្ងសនអាច្ រក្ប្បាក់្ចំ្សន្ញបាន្។ ដតសាថ ន្ភាពបាន្ផ្ទែ ស់រតូរ សោយប្ក្ុមហរ ន្ោោបាន្រក្មក្រក្ ក្វរវនិិ្សយាន េ ន្ក្េ ងវស័ិយស ខាភិបាលសារជាៃម៊ី រោៃ រ់ព៊ីមន្កំ្សន្ើន្តំរវូក្វរសសវស ខភាពព៊ីជ្ន្ររសេស ដដ្លមក្ ប្រសេសម៉ា សេស ៊ី និ្ង ក្វរយក្ចិ្តតេ ក្ោក់្ព៊ីរោឋ ភិបាលក្េ ងឧសាហក្មមសេសច្រណ៍្ស ខភាព។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 10

២ .លក្ខខណ្ឌ ភូមិសាស្រសត និ្ង ប្រពន្ធ័ន្សយាបាយ

ក្ .ប្រពន្ធ័រក្ែន្សយាបាយ

ន្សយាបាយ ផ្ន្ប្រសេសម៉ា សេស ៊ីសធវើសេើងក្េ ងប្ក្រខណ្ឌ ផ្ន្អេក្តំណាងតមដររប្រជាធិ រសតយយសៅរដ្ឋធមមន្ ញ្ញរាជាធិរសតយយសហព័ន្ធដដ្លក្េ ងសោេះសលាក្ Yang Di-Pertuan Agong នឺជាប្រម ខរដ្ឋនិ្ងោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ីផ្ន្ប្រសេសម៉ា សេស ៊ីនឺជាប្រធាន្ផ្ន្ រោឋ ភិបាល។ អំណាច្ប្រតិរតតិនឺប្តូវបាន្អន្ វតតសោយរោឋ ភិបាលសហព័ន្ធនិ្ងរោឋ ភិបាលរដ្ឋ 13 ។ អំណាច្ន្៊ីតិរញ្ញតតិសន្េះប្តូវបាន្សហព័ន្ធ ទតល់សៅក្េ ងសហព័ន្ធសភានិ្ងរដ្ឋសភាេ៊ី 13 ។ ប្រព័ន្ធ ត លាក្វរនឺឯក្រាជ្យ ោយក្ប្រតិរតតិនិ្ងអងគនិ្តតិរញ្ញតតិសទេះរ៊ីជា ប្រតិរតតិរក្ាក្ប្មិតជាក់្លាក់្ផ្ន្ក្វរឱយមន្ឥេធិពល សៅក្េ ងក្វរដតងតំងសៅប្ក្មសៅត លាក្វរ។

រដ្ឋធមមន្ ញ្ញផ្ន្ប្រសេសម៉ា សេស ៊ី ប្តូវបាន្ប្រមូលទត ំប្រព័ន្ធនតិយ តតិ ផ្ន្រោឋ ភិបាលនឺមន្មូលោឋ ន្សលើប្រព័ន្ធច្ារ់ រសាឹមសលាក្ ។ ឋាោន្ ប្ក្ម ផ្ន្សិេធិអំណាច្សៅក្េ ងប្រសេសម៉ា សេស ៊ីសៅក្េ ងក្វរតមរដ្ឋធមមន្ ញ្ញ សហព័ន្ធបាន្ដច្ងទំងរ៊ីសាខាសមសភានអំណាច្ ផ្ន្រោឋ ភិបាលម៉ា សេស ៊ីថាជាក្វរដដ្លមន្សមសភាព ផ្ន្សាខាប្រតិរតតិ ត លាក្វរនិ្ងន្៊ីតិរបញ្ញតតិ។ ចំ្ដណ្ក្ឯសមជិ្ក្សភាមន្ររស់ Dewan Negara ទៃេះប្ពឹេធសភា និ្ង Dewan Rakyat ទៃេះជាន់្ទរ រដ្ឋសភា និ្ងទៃេះតំណាង។

ប្រសេសម៉ា សេស ៊ី មន្ជាប្រព័ន្ធពហ រក្ែ ច្ចរ់តំងព៊ីក្វរសបាេះសឆ្េ តសោយផ្ទៃ ល់សលើក្ដំ្រូង ផ្ន្ប្ក្ុមប្រឹក្ាន្៊ីតិរបញ្ញតតិ ផ្ន្សហព័ន្ធ Malaya សៅឆ្េ ំ 1955 សៅសលើេឹក្ដ្៊ីកំ្សណ្ើ តជាសលើក្ដំ្រូងក្វលព៊ីអត៊ីតក្វល ។ នណ្រក្ែ ក្វន់្អំណាច្ច្ចរ់តំងព៊ីសពលសោេះបាន្មក្ជាសមព័ន្ធភាពនណ្រក្ែ (ម៉ា សេ :នណ្រក្ែ Perikatan)ចំ្រ េះនិ្ង រោៃ រ់ព៊ីឆ្េ ំ 1973 តសៅ អំណាច្ធាែ ក់្សៅសលើនណ្េះរក្ែ Barisan Nasional

រណ្សិរែជាតិ។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 11

សរើសទេះរ៊ីជា ន្សយាបាយររស់ប្រសេសម៉ា សេស ៊ីបាន្សថិរភាពក៏្សោយ អេក្រេិះនន់្បាន្សច្ចេប្រក្វន់្ថា

នណ្រក្ែរោឋ ភិបាល និ្ងរដ្ឋក្វរររស់ខែួន្ថាបាន្ប្រមូលទត ំោេ ជាសមពន្ធ័មួយ ជាមួយក្ងកំ្លាងំពួក្ អេក្ដដ្លប្រឆំ្ង។ សទេះជាយា៉ាងណាច្ចរ់តំងព៊ី ដខម៊ីោឆ្េ ំ 2008 ក្វរសបាេះសឆ្េ តេូសៅប្នរដ្ណ្ត រ់ប្រព័ន្ធទែពវទាយសៅសលើន្សយាបាយររស់ ប្រសេសសន្េះបាន្រសងកើន្ឱយក្ត់សមគ ល់។

ក្វរប្បាក់្ខពស់សៅក្េ ងដំ្សណ្ើ រក្វរន្សយាបាយបាន្ោំឱយមន្ក្វរធាែ ក់្ច្ េះ សៅក្េ ងក្វរសធវើដំ្សណ្ើ រសៅក្េ ងសាជ្៊ីវក្មម សោយបាន្សាម ន្េ ក្ជាម ន្ផ្ន្ក្វរសបាេះសឆ្េ តជាេូសៅមួយសៅពាក់្ក្ណាត លឆ្េ ំ២០១៣ ។

សភាៀវសេសច្រជាសប្ច្ើន្ប្តូវបាន្ប្នរ់ប្នង សៅក្េ ងក្វរសធវើដំ្សណ្ើ រសដ្ើមប៊ី ធាោថាពួក្សនេេួលបាន្នូ្វ ឱក្វសសសមែងសឆ្េ តររស់ពួក្សន។

ខ .លក្ខខណ្ឌ ន្សយាបាយ

នណ្រក្ែន្សយាបាយររស់ម៉ា សេស ៊ីសលច្សធាែ សោេះនឺ អងគក្វរសហប្រជាជាតិម៉ា សេ បាន្សរៀរចំ្អំណាច្ក្េ ងរោឋ ភិបាលចំ្រ េះបាន្សនសាគ ល់ថាជា Barisan Nasional ដដ្លជាអត៊ីតសមព័ន្ធ ជាមួយនណ្រក្ែសទែងសេៀតច្ចរ់តំងព៊ីបាន្ឯក្រាជ្យ Malaya សៅក្េ ងឆ្េ ំ 1957 ។ សៅឆ្េ ំ 1973 សមព័ន្ធភាពផ្ន្នណ្រក្ែដដ្លមន្មូលោឋ ន្ ំសរក ត់ ប្តូវបាន្ជំ្នួ្សសោយចំ្រ េះេូលំេូលាយមួយរក្ែ Barisan

Nasional ។ សពវផ្ៃៃសន្េះមន្ សមពន្ធ័រក្ែ Barisan Nasional ចំ្រ េះមន្សមជិ្ក្មន្រ៊ីសំខាន់្នឺ UMNO,

MCA ប្រសេសម៉ា សេស ៊ីប្រសេសចិ្ន្សមនម និ្ង MIC ម៉ា សេស ៊ីឥណាឌ សភាសហើយ ោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ីផ្ន្ប្រសេសម៉ា សេស ៊ីប្តូវបាន្សនដតងដតព៊ី UMNO សន្េះ។

សៅ សដ្ើមដខក្ញ្ញញ ឆ្េ ំ 1998 សលាក្ោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ី Mahathir Mohamad bin ប្តូវបាន្រសណ្ត ញសច្ញសោយ ឧរោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ី អ ៊ីប្បាហ ៊ីមបាន្សច្ចេប្រក្វន់្ អំសពើព ក្រលួយ។ សប្ក្វយ មក្សេៀតសៅក្េ ងដខក្ញ្ញញ សលាក្ Anwar ប្តូវបាន្ច្ចរ់ខែួន្វយដំ្ខណ្ៈសពលដដ្លសៅក្េ ងន ក្ និ្ងសច្ចេប្រក្វន់្ព៊ីរេអំសពើព ក្រលួយជាមួយនឹ្ង ក្វរអន្ វតតន៍្សៅក្េ ង រររិេទំងព៊ីរដទេក្ច្ារ់និ្ងស៊ីលធម៌សច្ចេប្រក្វន់្ព៊ីរេរមួរញ្ាូ លទំង ក្វរសៃេះផ្ន្យ តតិធម៌និ្ង អនិ្តិសរវ ស ។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 12

សៅក្េ ងដខសមសាឆ្េ ំ 1999 ោត់ប្តូវបាន្ទតោៃ សទសផ្ន្ក្វររារ់ចំ្នួ្ន្រួន្ផ្ន្អំសពើព ក្រលួយនិ្ង ក្វរទតោៃសទសដ្ល់ប្បំាមួយឆ្េ ំសៅក្េ ងន ក្ ក្េ ងដខស៊ីហឆ្េ ំ 2000 ប្តូវបាន្សនទតោៃ សទស Anwar មួយចំ្នួ្ន្ទក់្េងនឹ្ងអនិ្តិសរវ ស់ និ្ងទតោៃ សទសសៅប្បំារួន្ឆ្េ ំមក្សហើយសដ្ើមប៊ីរត់ជារ់ោេ រោៃ រ់ ព៊ីក្វរក្វត់សទសររស់ោត់ប្បំាមួយឆ្េ ំម ន្។ ក្វរជំ្ន្ ំជ្ប្មេះទំងព៊ីរោក់្ប្តវូបាន្សមើលសោយអេក្សសងកតក្វរណ៍្ជាតិនិ្ងអន្តរជាតិថាជាអយ តតិធម៌។

សៅក្េ ងក្វរសបាេះសឆ្េ តេូសៅសៅដខវចិ្ឆិក្វឆ្េ ំ 1999 សន្េះ Barisan Nasional ប្តូវបាន្វលិប្តេរ់មក្ក្វន់្អំណាច្ជាមួយនឹ្ងចំ្នួ្ន្រ៊ីភានរួន្ផ្ន្អាសន្ៈសភា រ៉ា ដន្តក្ដន្ែងអងគ យ UMNO ររស់សលាក្បាន្ធាែ ក់្ច្ េះព៊ី 94 សៅ 72 ។

នណ្រក្ែប្រឆ្ំងច្ប្មុេះ Barisan Alternatif ដដ្លដឹ្ក្ោំសោយនណ្រក្ែអ ៊ីសាែ មផ្ន្ប្រសេសម៉ា សេស ៊ី PASបាន្សក្ើន្សេើងក្ដន្ែងអងគ យររស់ខែួន្សៅ 42 ។ PAS រក្ាេ ក្ក្វរប្តួតពិនិ្តយរដ្ឋផ្ន្ Kelantan និ្ង េេះរដ្ឋរដន្ថមសេៀតផ្ន្ក្វរ Terengganu ។

សៅ ក្េ ងដខម៊ីោឆ្េ ំ 2004 ក្វរសបាេះសឆ្េ តេូសៅ, សលាក្ Abdullah Ahmad និ្ងនណ្េះរក្ែររស់សលាក្នឺ Badawi Barisan Nasional បាន្ដឹ្ក្ោសំៅជ័្យជ្មេេះ ។ ឥេូវសន្េះសមពន្ធ័នណ្រក្ែររស់សលាក្ប្នរ់ប្នង 92% ផ្ន្អាសន្ៈសៅក្េ ងសភា។

ប្រព័ន្ធទែពវទាយថាេ ក់្ជាតិប្តូវបាន្ ប្តួតពិនិ្តយយា៉ាងេូលំេូលាយសោយ រោឋ ភិបាល និ្ងសោយនណ្រក្ែន្សយាបាយ សៅក្េ ង Barisan Nasional ចំ្រ េះជាតិក្វន់្អំណាច្ខាងម ខនិ្ងនណ្រក្ែប្រឆំ្ងបាន្តិច្តួច្ក្វរចូ្ល ដំ្សណ្ើ រក្វរសៅប្រព័ន្ធទែពវទាយ។ ប្រព័ន្ធទែពវទាយប្តូវបាន្ប្តួតពិនិ្តយសោយរោឋ ភិបាល តមរយៈតប្មូវក្វរផ្ន្ក្វរេេួលបាន្អាជាា រ័ណ្ណសបាេះព មភទាយប្រចំ្ចឆ្េ ំសប្ក្វមច្ារ់សបាេះព មព។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 13

សៅក្េ ងឆ្េ ំ 2007 េ៊ីភាេ ក់្ររមួយររស់រោឋ ភិបាល សហនមន៍្ជ្ន្ជាតិម៉ា សេស ៊ីនិ្ងនណ្ៈក្មមក្វរពហ ព័ត៌មន្ សច្ញររគ រ់មួយដ្ល់ប្នរ់សាថ ន្៊ីយ៍េូរេសែន៍្និ្ងវេិយ ឯក្ជ្ន្សដ្ើមប៊ី េរ់សាក ត់ក្វរទាយព៊ីក្វរដៃែងសន្ៃរក្ថាដដ្លសធវើសេើងសោយសមដឹ្ក្ោំ នណ្រក្ែប្រឆំ្ង។ មសោនមវជិាជ ររស់រដ្ឋជាទែូវក្វរនឺ Rukunegara ដដ្លប្តូវបាន្ពិពណ៌្ោថាជាក្វរសលើក្េឹក្ចិ្តត "ក្វរសោរពសប្មរ់សងគមសសរ ៊ីពហ រក្ែ និ្ងពហ វរបធម៌មួយ។

អំណាច្ប្រតិរតតិនឺប្តូវបាន្ទតល់សៅក្េ ងក្វរនណ្ៈរដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ី ដដ្លដឹ្ក្ោំសោយោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ី ។ រដ្ឋធមមន្ ញ្ញប្រសេសម៉ា សេស ៊ីបាន្ដច្ងថាោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ីប្តូវដតជាសមជិ្ក្ផ្ន្សភាជាន់្ទរ ផ្ន្រដ្ឋសភាដដ្លមន្សៅក្េ ងនំនិ្តររស់សលាក្ Yang Di-Pertuan Agong ភានសប្ច្ើន្សៅក្េ ងសភាមួយ។

នណ្ៈរដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ី ដដ្លប្តូវបាន្សប្ជ្ើសសរ ើសព៊ីក្េ ងចំ្សណាមសមជិ្ក្ផ្ន្មជ្ឈោឋ ន្ទំងព៊ីរផ្ន្ រដ្ឋសភានិ្ងជាអេក្េេួលខ សប្តូវសដ្ើមប៊ីឱយរាងក្វយសោេះ។

សៅក្េ ងរ៉ា ោម ន្ឆ្េ ំច្ ងសប្ក្វយសន្េះនណ្រក្ែប្រឆំ្ង បាន្សធវើយ េធោក្វរសប្មរ់ក្វរសបាេះសឆ្េ ត សោយសសរ ៊ីនិ្ង យ តតិធម៌ សៅក្េ ងប្រសេសម៉ា សេស ៊ី។

សៅផ្ៃៃេ៊ី 11 ដខវចិ្ឆិក្វ ២០០៨ ដដ្លរោឋ ភិបាលម៉ា សេស ៊ី ំខែួន្សមដឹ្ក្ោំនណ្រក្ែប្រឆំ្ង Anwar អ ៊ីប្បាហ ៊ីម និ្ងបាន្ច្ចរ់ខែួន្ជាសមធាវ ៊ីសិេធិ មន្ សែនិ្ងអំព៊ីសមដឹ្ក្ោំនណ្រក្ែប្រឆំ្ងជាសប្ច្ើន្ ពាក្យរណ្តឹ ងដដ្លកំ្ព ងដតរ ៊ីក្លូតលាស់រោឋ ភិបាលប្តូវបាន្ ច្ចត់វធិាន្ក្វរច្ េះសៅសលើក្វរច្ េះរង្គ្រក រ។ រ៉ាូល៊ីសរារ់សិរោក់្បាន្េរ់សាក ត់ប្ច្ក្ចូ្ល ដ៏្សំខាន់្សៅក្វន់្អោររដ្ឋសភា សៅក្េ ងេ៊ីប្ក្ុងកូ្ឡាឡាំពួរសដ្ើមប៊ីសធវើសអាយខក្ខាន្ ក្វរប្រជ្ ំនណ្រក្ែប្រឆំ្ងដដ្លដឹ្ក្ោំសោយទមទរឱយមន្ក្វរសបាេះសឆ្េ ត

សោយសសរ ៊ីនិ្ងយ តតិធម៌។

ន .រាជាធិរសតយយ

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 14

ក្ែប្តផ្ន្ប្រសេសម៉ា សេស ៊ីនឺសលាក្ Yang Di-Pertuan Agong (YDPA) សំសៅជាេូសៅថាជាកំ្ពូលសសាច្ផ្ន្ប្រសេសម៉ា សេស ៊ី។ ប្រសេសម៉ា សេស ៊ីនឺជារាជាធិរសតយយអាស្ស័យសលើរដ្ឋធមមន្ ញ្ញ។ សលាក្ Yang Di-

Pertuan Agong ប្តូវបាន្សប្ជ្ើសសប្មរ់ពាក្យប្បំាឆ្េ ំមក្ព៊ីក្េ ងចំ្សណាមរសរូលតង់ប្បំារួន្ផ្ន្រដ្ឋម៉ា សេ។

រដ្ឋរួន្សទែងសេៀតដដ្លមិន្មន្សសាច្ក្ែប្តនឺប្នរ់ប្នងសោយអភិបាលេ៊ីតំងមន្រហូតមក្ដ្ល់សពវផ្ៃៃសន្េះប្តូវបាន្សនសោយកិ្ច្ាប្ពមសប្ពៀង ទែូវក្វរសោយដទែក្សលើក្វររងវិលជាប្រព័ន្ធរវងសរូលតង់ប្បំារួន្ ដដ្លប្តូវបាន្ដទែក្សដ្ើមសេើយសៅសលើអត៊ីតភាពក្វរររ។

សរើសយាងសៅតមរដ្ឋធមមន្ ញ្ញសហព័ន្ធផ្ន្ប្រសេសម៉ា សេស ៊ី YDPA ប្តូវបាន្ច្ចត់េ ក្ថាជាកំ្ពូលសៅក្ណាត ល ផ្ន្សហព័ន្ធ 32 មប្ត ។ ក្េ ងោមជាប្រធាន្រដ្ឋធមមន្ ញ្ញមួយ YDPA នឺសដ្ើមប៊ីសធវើសក្មមភាពសៅតមដំ្រូោម ន្ ោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ី 40 មប្ត។

• អំណាច្សដ្ើមប៊ីអន្ វតតសោយដទែក្សលើដំ្រូោន្ព៊ីោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ីរដ្ឋ មង្គ្ន្ត៊ីប្ក្សួងក្វរនណ្ៈរដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ីនិ្ងសន្េិផ្ន្រោៃ ត់សោេះ មប្ត 32, 38, 40)

• អំណាច្សដ្ើមប៊ីអន្ វតតសោយដទែក្សលើអំណាច្ផ្ន្ក្វរសសប្មច្ចិ្តតររស់ោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ី សោយោម ន្ក្វរយល់ប្ពមឬឥេធិពលផ្ន្សិេធិអំណាច្សទែងសេៀតណាមួយ

• អំណាច្សៅឱយសលើក្ដលងសទស )េេួលសជានជ័្យសោយេេួលក្វរសលើក្ដលងសទស( , reprieves និ្ង respites និ្ង /ឬ remitting, ពយួរឬ commuting សទសសប្ក្វមឃាែ )12) ផ្ន្មប្ត 42 ។

YDPA សន្េះក៏្នឹ្ងជាសមរញ្ញជ ក្វរកំ្ពូល ផ្ន្ក្ងសយាធពលសល៊ីរ៉ាូដូ្ច្ជា ក្ងេ័ពររស់សហពន្ធ័សៅក្េ ងប្រសេស។ សលាក្ Yang Di-Pertuan Agong ក៏្ជាប្រធាន្ផ្ន្សសច្ក្ត៊ីជំ្សន្ឿររស់សាសោអ ៊ីសាែ មសៅក្េ ងប្រសេសម៉ា សេស ៊ី។ សប្ៅព៊ី សន្េះោត់ក៏្ជាប្រធាន្ផ្ន្សាសោផ្ន្សាសោអ ៊ីសាែ

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 15

មសប្មរ់រដ្ឋដដ្លមិន្មន្សសាច្ដូ្ច្ជាម៉ាឡា៉ា , សន្ាសន៍្, Sabah, Sarawak, និ្ងសាសោេទំងអស់េឹក្ដ្៊ីររស់សហព័ន្ធសៅក្េ ងប្រសេសម៉ា សេស ៊ី។

. ប្រពន្ធ័រដ្ឋបាលររស់រដ្ឋ

ប្រសេសម៉ា សេស ៊ីនឺជាសហព័ន្ធផ្ន្ 13 រដ្ឋនិ្ងដដ្ន្ដ្៊ីសហព័ន្ធ 3 ។ ប្រព័ន្ធ ផ្ន្រាជ្រោឋ ភិបាលសៅក្េ ងប្រសេសម៉ា សេស ៊ីប្តូវបាន្យក្នំរតូមយា៉ាងជិ្តសេិត សៅសលើច្ារ់ផ្ន្ប្រព័ន្ធសភាសលាក្ខាងលិច្ នឺសក្រ តិ៍ដំ្ដណ្លផ្ន្ច្ារ់សម័យអាណានិ្នមអង់សនែស។ សទេះជាយា៉ាងណាក្េ ងក្វរអន្ វតតអំណាច្សេៀតនឺប្តូវបាន្រមួរញ្ាូ ល សៅក្េ ងសាខាោយក្ប្រតិរតតិផ្ន្រាជ្រោឋ ភិបាលជាងសៅក្េ ងច្ារ់ និ្ងប្រព័ន្ធយ តតិធម៌បាន្ច្ េះសខាយសោយក្វរវយប្រហរសោយច្៊ីរភាពសោយរោឋ ភិបាលសេើងក្េ ងអំេ ងរររ

Mahathir ។

ក្វរសបាេះសឆ្េ តសភាដដ្លប្តូវបាន្ប្បារពធសេើងយា៉ាងសហច្ណាស់មតងក្េ ង សរៀងរាល់ប្បំាឆ្េ ំជាធមមតស្សរសពលជាមួយនឹ្ងក្វរសបាេះសឆ្េ តរដ្ឋ សភាសប្មរ់រដ្ឋសលើក្ដលងដតសប្មរ់ Sabah រហូតដ្ល់ឆ្េ ំ 2004 និ្ង Sarawak ។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 16

3 .សាខាផ្ន្រោឋ ភិបាលសហព័ន្ធ

ក្ .ន្៊ីតិរបញ្ញតតិ

អំណាច្រញ្ញតតិប្តូវបាន្ដរងដច្ក្រវង សភាន្៊ីតិរញ្ញតតិររស់សហព័ន្ធនិ្ងរដ្ឋ។ ក្វរដដ្លមន្សភាព៊ី សភាទៃេះទរជាងទៃេះតំណាង Dewan Rakyat។ សមជិ្ក្ប្ពឹេធសភាទំងអស់៧០អងគ យ សប្មរ់រយៈសពលរ៊ីឆ្េ ំ។ ២៦ររូដដ្លប្តូវបាន្សប្ជ្ើសតំងសោយសភារដ្ឋ១៣ និ្ង៤០ររូសោយប្ពេះមហក្ែប្ត សហើយសប្ៅព៊ីសន្េះប្តូវដតងតំងសោយ ប្ពេះមហក្ែប្ត ដដ្លប្តូវេេួលដំ្រូោម ន្ព៊ីោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ី។

ក្ែប្តអាច្នឹ្ងរលំាយសភាសៅសពលណាមួយ និ្ងអាច្រលំាយសច្ចលតមសោយ ដំ្រូោន្ោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ីរដ្ឋ មង្គ្ន្ត៊ីប្ក្សួង ។ ក្វរសបាេះសឆ្េ តេូសៅប្តវូដតប្តូវបាន្ប្បារពធសធវើសេើងក្េ ងរយៈសពល៦០ផ្ៃៃផ្ន្ក្វររលំាយសភា។ ក្េ ងក្វរអន្ វតតសន្េះបាន្ន័្យថាក្វរសបាេះសឆ្េ តប្តូវបាន្ប្បារពធសេើងជាសរៀង រាល់រ៊ីសៅប្បំាឆ្េ ំសៅសំសរច្ចិ្តតផ្ន្ក្វរោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ីរដ្ឋម ង្គ្ន្ត៊ីប្ក្សួងសន្េះ។

អំណាច្រញ្ញតតិប្តូវបាន្ដរងដច្ក្រវង សភាន្៊ីតិរញ្ញតតិររស់សហព័ន្ធនិ្ងរដ្ឋ។ ប្រសេសម៉ា សេស ៊ីមន្ព៊ីរប្រភពច្ារ់។ រដ្ឋធមមន្ ញ្ញជាតិជាច្ារ់កំ្ពូល ររស់ប្រសេសជាតិអាច្ប្តូវបាន្ដក្ដប្រសោយភានសប្ច្ើន្ព៊ីរភានរ៊ីសៅក្េ ងសភា។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 17

រោឋ ភិបាល សហព័ន្ធមន្រញ្ាូ លតិច្តួច្ចូ្លសៅក្េ ងក្វរប្នរ់ប្នងររស់រដ្ឋ Syariah វធាែ ក់្សៅជារដ្ឋសដ្ើមប៊ីអន្ វតតច្ារ់សាសោអ ៊ីសាែ ម និ្ងក្វររក្ស្សាយខ សោេ ព៊ីរដ្ឋ សដ្ើមប៊ីរដ្ឋសភាតមប្រព័ន្ធពហ ភាន៊ី និ្ងរាងក្វយដដ្ល ប្នរ់ប្នងនឺប្តូវបាន្សប្ជ្ើសតំងតមរយៈប្រព័ន្ធជាសលើក្ដំ្រូងក្វលព៊ីអត៊ីតក្វល។

ខ .អំណាច្ប្រតិរតត ិ

អំណាច្ប្រតិរតតិ នឺប្តូវបាន្រញ្ាូ លសៅក្េ ង នណ្ៈរដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ីដដ្ល ដឹ្ក្ោសំោយោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ី។ រដ្ឋធមមន្ ញ្ញ ប្រសេសម៉ា សេស ៊ីបាន្ដច្ងថាោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ីប្តូវដតជា សមជិ្ក្ផ្ន្សភាជាន់្ទរផ្ន្រដ្ឋសភាដដ្លមន្សៅក្េ ងនំនិ្តររស់សលាក្ Yang Di-Pertuan Agong (YDPA) ដដ្លភានសប្ច្ើន្សធវើសៅក្េ ងសភា។ នណ្ៈរដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ីដដ្លប្តូវបាន្សប្ជ្ើសសរ ើសព៊ីក្េ ងចំ្សណាមសមជិ្ក្ផ្ន្ទៃេះទំងព៊ីរផ្ន្រដ្ឋសភានិ្ងជាអេក្េេួលខ សប្តូវសដ្ើមប៊ីឱយរដ្ឋសោេះ ។

សាខាប្រតិរតតិផ្ន្រាជ្រោឋ ភិបាលមន្ោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ីសធវើជាប្រធាន្ផ្ន្ រោឋ ភិបាលបាន្រន្តសោយរដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ីជាសប្ច្ើន្ ផ្ន្នណ្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ី ដដ្លជាសាខាប្រតិរតតិមិន្មន្សិេធិសដ្ើមប៊ីសធវើអន្តរានមន៍្សៅក្េ ង សាខាន្៊ីតិរបញ្ញតតិឬ ត លាក្វរររស់រដ្ឋសដ្ើមប៊ីធាោថា សោលក្វរណ៍្ផ្ន្ក្វររំដរក្ផ្ន្ថាមពលសន្េះប្តូវបាន្ប្រក្វន់្ខាជ រ់ សោយបាន្ធាោសោយមប្ត 127 ផ្ន្រដ្ឋធមមន្ ញ្ញសហព័ន្ធ ។

សាខាប្រតិរតតិផ្ន្រាជ្រោឋ ភិបាល ដដ្លជាេូសៅសោលន្សយាបាយសសដ្ឋកិ្ច្ាសងគមជាសប្ច្ើន្និ្ង ដទន្ក្វរអភិវឌ្ឍន៍្សប្មរ់ក្វរ អភិវឌ្ឍររស់ប្រសេសទំងមូលសោេះសេ។ ក្វរប្រតិរតតិសន្េះមន្អំណាច្និ្ងសិេធិអំណាច្សដ្ើមប៊ីរសងកើតប្បាក់្ចំ្ណូ្លតមរយៈក្វរ ប្រមូលពន្ធជាសប្ច្ើន្ ក្វរពសន្ែឿន្សសវក្មមរដ្ឋ, ពិន័្យ,

សក្វេះសៅ, ភារកិ្ច្ាផ្ទៃ ល់ខែួន្និ្ង ផ្ៃែស ម្ េះមួយចំ្នួ្ន្ព៊ីសាធារណ្ជ្ន្េូសៅ។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 18

ន. ត លាក្វរ

ប្រព័ន្ធ ត លាក្វរនឺជាប្េឹសត៊ីឯក្រាជ្យផ្ន្ោយក្ប្រតិរតតិនិ្ងអងគនិ្តតិ រញ្ញតតិ សទេះរ៊ីជាអេក្ោំប្េររស់រោឋ ភិបាលក្វន់្តំដណ្ងត លាក្វរជាសប្ច្ើន្ក៏្សោយ។ ត លាក្វរខពស់រំទ តសៅក្េ ងប្រព័ន្ធត លាក្វរ នឺជាត លាក្វរសហព័ន្ធបាន្ អមសោយត លាក្វរផ្ន្រណ្តឹ ងឧេធរណ៍្ និ្ងព៊ីត លាជាន់្ខពស់រដ្ឋមួយសប្មរ់ឧរេវ៊ីរម៉ា សេស ៊ី និ្ងមួយសប្មរ់ភានខាងសក្ើតប្រសេសម៉ា សេស ៊ី។

ត លាក្វរសៅក្េ ងយ តធិក្វរផ្ន្ទំងសន្េះរមួមន្ដូ្ច្ជា, ត លាក្វរសប្មរ់មន្ សែេូសៅ Magistrates

និ្ងត លាក្វរសប្មរ់ក្ មរ ក្េ ងសោេះដដ្រប្រសេសម៉ា សេស ៊ីក៏្មន្ត លាក្វរពិសសស សដ្ើមប៊ីសាត រ់រណ្តឹ ង

ឬក្រណ្៊ី សោយបាន្ោំមក្ឬប្រឆំ្ងនឹ្ងប្ពេះមហក្ែប្តទងដដ្រ។

ក៏្មន្ទងដដ្រជាត លាក្វរពិសសសបាន្រសងកើតសេើងសៅក្េ ងឆ្េ ំ 1993 ក្េ ងក្រណ្៊ី ប្រឆំ្ងនឹ្ងច្ារ់។ ម ន្សពលរសងកើតច្ារ់សន្េះសនក៏្បាន្សធវើកិ្ច្ាដំ្សណ្ើ រក្វរ និ្ងន្៊ីតិវធិ៊ីណាមួយប្រឆំ្ងនឹ្ងសមថភាពសមដឹ្ក្ោំ និ្ងក្វរដឹ្ក្ោំ ។ ច្ារ់សោេះក៏្រមួមន្សលាក្ Yang Di-Pertuan Agong ក្ែប្តដដ្លបាន្ជារ់សឆ្េ ត

ប្រម ខររស់រដ្ឋផ្ន្ប្រសេសម៉ា សេស ៊ីររស់រដ្ឋសហពន្ធ័។

ខ សអំព៊ីត លាក្វរស ៊ីវលិនឺ ត លាក្វរSyariah ដដ្លសសប្មច្ចិ្តតសលើក្រណ្៊ី ដដ្លពាក់្ព័ន្ធនឹ្ងប្រជាជ្ន្ម៉ាូសែ៊ីមម៉ា សេស ៊ី។ ត លាក្វរទំងសន្េះសដ្ើរស្សរសៅនឹ្ងប្រព័ន្ធត លាក្វរធមមតនិ្ងកំ្ព ងដតកំ្ដណ្េប្មង់ដដ្លរមួមន្ក្វរដតងតំងដំ្រូងផ្ន្សៅប្ក្មជាស្រសត៊ី។ ដទេក្ខែេះផ្ន្រោឋ ភិបាល រដ្ឋបាន្ប្នរ់ប្នងសោយនណ្រក្ែអ ៊ីសាែ ម ដដ្លមិន្បាន្ហូសទ តច្ារ់សាសោអ ៊ីសាែ មសោេះសេ រ៉ា ដន្តរញ្ញហ ទំងសន្េះមិន្បាន្ច្ចត់ចូ្លសៅក្េ ង ប្រសិេធិភាពសោយសារដតនណ្រក្ែប្រឆំ្ងព៊ី រោឋ ភិបាលសហព័ន្ធ។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 19

៤. ប្រព័ន្ធច្ារ់

ប្រព័ន្ធ ច្ារ់ររស់ប្រសេសម៉ា សេស ៊ីប្តូវបាន្ដទែក្សលើច្ារ់ប្រពន្ធ័ច្ារ់ររស់អង់សនែស រមួជាមួយប្រព័ន្ធត លាក្វរ Sharia សំរារ់ប្រជាជ្ន្ម៉ាូសែ៊ីមម៉ា សេស ៊ី។ ក្វរសសប្មច្ចិ្តតររស់សហព័ន្ធត លាក្វរ ពិនិ្តយសំសៅព៊ីត លាក្វរផ្ន្ រណ្តឹ ងសាេ ក្ខ វមន្យ តត ធិក្វរសដ្ើមសៅក្េ ងរញ្ញហ រដ្ឋធមមន្ ញ្ញនិ្ងក្េ ងជ្សមែ េះ

រវងរដ្ឋនិ្ងរដ្ឋឬរវងរោឋ ភិបាលសហព័ន្ធនិ្ងរដ្ឋ។

ឧរេវ៊ីរម៉ា សេស ៊ីនិ្ងប្រសេសម៉ា សេស ៊ីខាងសក្ើតផ្ន្រដ្ឋ Sabah និ្ង Sarawak ន្៊ីមួយមន្ត លាក្វរជាន់្ខពស់។ រោឋ ភិបាល សហព័ន្ធមន្សិេធិអំណាច្ជាងកិ្ច្ាក្វរខាងសប្ៅក្វរពារសន្ាិស ខ ផ្ទៃក្េ ងយ តតិធម៌ (សលើក្ដលងដតក្រណ្៊ី ច្ារ់រដ្ឋរបសវណ្៊ី ក្េ ងចំ្សណាមប្រជាជ្ន្ម៉ា សេម៉ាូសែ៊ីមដ្ផ្េសេៀតនិ្ង ជ្ន្ជាតិសដ្ើមភានតិច្ដ្ផ្េសេៀត ក្វត់ក្ា៊ីសៅសប្ក្វមច្ារ់ សាសោអ ៊ីសាែ មនិ្ងដរររ រាណ្ សហព័ន្ធសញ្ញជតិហិរញ្ញវតថ , ពាណិ្ជ្ជក្មម, ឧសែហក្មម, ក្វរេំោក់្េំន្ង, ក្វរដឹ្ក្ជ្ញ្ជូ ន្ , និ្ងរញ្ញហ សទែងសេៀត។

ក្. អំណាច្ររស់រដ្ឋនិ្ងក្វរអន្ វតតច្ារ់

សោយសារដតច្ារ់សន្ាិស ខផ្ទៃក្េ ង ដដ្លជារដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ីប្ក្សួងមហផ្ទៃនឺអាច្ច្ចរ់ខែួន្ជ្ន្ជាតិម៉ា សេស ៊ី ណាមួយសោយោម ន្ក្វរជំ្ន្ ំជ្ប្មេះ។ រោឋ ភិបាលមន្ក្វររញ្ញជ ដ៏្មន្ប្រសិេធិភាពផ្ន្ប្រព័ន្ធទែពវទាយ

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 20

ទំងអស់សោយមន្ ប្រព័ន្ធទែពវទាយបាន្ដតមិន្អាច្ប្រតិរតតិ ប្រសិន្សរើបាន្េេួលអាជាា រ័ណ្ណព៊ីរោឋ ភិបាលសោេះសេ។

មន្ 27.299 ផ្ន្អេក្សទសសៅក្េ ងប្រសេសម៉ា សេស ៊ីដដ្លជាប្រសភេ សច្ចរក្មម 5818 ក្វររសំលាភនិ្ងក្វរសមែ រ់មន្ សែ 100.000 ោក់្ក្េ ងមួយនឺ ក្វរពិន័្យសន្េះនឺសប្រើប្បាស់ក្េ ងក្វរក្វត់សទសជាពិសសស និ្ងក្វរចំ្ចបាច់្សប្មរ់ប្រជាជ្ន្សសៀមដតរ៉ា សណាណ េះ ។

ខ . ច្ារ់រដ្ឋបាល

រដ្ឋន្៊ីមួយមន្អងគន្៊ីតិរញ្ញតតិដតមួយនឺ Dewan Undangan Negeri) ដដ្លប្តូវបាន្ជារ់សឆ្េ តជាសមជិ្ក្មក្ព៊ី មណ្ឌ លសបាេះសឆ្េ តជាសប្ច្ើន្សប្មរ់ សមជិ្ក្សភាមេ ក់្។ រោឋ ភិបាលររស់រដ្ឋប្តូវបាន្ដឹ្ក្ោំសោយោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ា៊ី (Menteri Besar សៅក្េ ងរដ្ឋម៉ា សេឬ Ketua Menteri សៅក្េ ងរដ្ឋសោយោម ន្សមដឹ្ក្ោំតំណ្ពូជ្ ពួក្សនបាន្ទាល់ប្រឹក្ាដ្ល់សរូតង់សរៀងខែួន្ររស់ពួក្សន ឬអភិបាលសខតត។

សៅក្េ ងសន្េះដដ្រ រដ្ឋជាមួយនឹ្ងច្ារ់តំណ្ពូជ្មួយនឺសលាក្អភិបាលរដ្ឋនឺប្តូវបាន្ទមទរសដ្ើមប៊ីសធវើជាជាតិម៉ា សេ ជ្ន្សដ្ើមភានតិច្បាន្ដតងតំងសោយសរូលតង់ បាន្សលើអន្ សាសន៍្ររស់ោយក្រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ី រដ្ឋមង្គ្ន្ត៊ីប្ក្សួងសន្េះ។

ក្វរសបាេះសឆ្េ តសភាដដ្លប្តូវបាន្ប្បារពធសេើងយា៉ាងសហច្ណាស់មតងក្េ ង សរៀងរាល់ប្បំាឆ្េ ំមក្សហើយសោយមន្ច្ ងសប្ក្វយក្វរសបាេះសឆ្េ តជាេូសៅប្តូវបាន្សនសៅក្េ ងដខក្ញ្ញញ ឆ្េ ំ 2013 ។ ដដ្លបាន្ច្ េះស ម្ េះអេក្សបាេះសឆ្េ តផ្ន្អាយ និ្ង 21 ខាងសលើសន្េះអាច្សបាេះសឆ្េ តសប្មរ់សមជិ្ក្ផ្ន្ទៃេះផ្ន្តំណាង

និ្ងសៅក្េ ងភានសប្ច្ើន្រំទ តផ្ន្រដ្ឋសប្មរ់អងគជំ្ន្ ំជ្ប្មេះច្ារ់រដ្ឋ។ ក្វរសបាេះសឆ្េ តសន្េះនឺមិន្ចំ្ចបាច់្សទេះរ៊ីជា ប្រសេសម៉ា សេស ៊ីនឺជារដ្ឋសហព័ន្ធ អេក្វេិយសាស្រសតន្សយាបាយបាន្សសេើថា "សហព័ន្ធ និ្យមររស់សយើងទតល់ឱយរោឋ ភិបាលសហព័ន្ធមិន្ប្តឹមដតអំណាច្ន្៊ីតិ រញ្ញតតិនិ្ងប្រតិរតតិសប្ច្ើន្រំទ តរ៉ា ដន្ត ក៏្ជាប្រភពដ៏្សំខាន់្រំទ តផ្ន្ប្បាក់្ចំ្ណូ្ល។ រោឋ ភិបាលររស់រដ្ឋប្តូវបាន្រដិ្សសធសច្ញព៊ីប្បាក់្ចំ្ណូ្លផ្ន្ក្វតពវកិ្ច្ា ពន្ធោំសច្ញោំចូ្លនិ្ងរោឋ ក្រប្បាក់្ចំ្ណូ្ល សហើយពួក្សនក៏្ប្តូវបាន្ោក់្ក្ប្មិតយា៉ាង

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 21

េូលំេូលាយព៊ីក្វរខា៊ីជាអន្តរជាតិ។ ពួក្សនប្តូវពឹងដទែក្សលើប្បាក់្ចំ្ណូ្លបាន្មក្ព៊ីផ្ប្ពស ើដ្៊ីធែ៊ី, សប្រងឥន្ធន្ៈឧសាហក្មមកំ្សាន្ត, និ្ងជាច្ ងសប្ក្វយក្វរេូទត់សទៃរព៊ីរោឋ ភិបាលក្ណាត ល។

៥. ក្វរចូ្លរមួ

ក្វរប្រណំាងសដ្ើរតួោេ៊ីយា៉ាងធំក្េ ងន្សយាបាយជាតិម៉ា សេស ៊ី និ្ង នណ្រក្ែន្សយាបាយប្រសេសម៉ា សេស ៊ីជាសប្ច្ើន្ប្តូវបាន្ដទែក្សលើតំណាងភានតិច្។ សោលន្សយាបាយសសដ្ឋកិ្ច្ាររស់រោឋ ភិបាលៃម៊ី )NEP) និ្ងសោលន្សយាបាយអភិវឌ្ឍន៍្ជាតិNDPដដ្លប្តូវបាន្ជំ្នួ្សអន្ វតតសដ្ើមប៊ីប្រជាជ្ន្ម៉ា សេស ៊ី។

សោលន្សយាបាយសន្េះបាន្ទតល់ជូ្ន្នូ្វក្វរពយបាលដ្ល់ប្រជាជ្ន្ម៉ា សេ ជាជាងប្រជាជ្ន្មិន្ដមន្ជាជាតិម៉ា សេសៅក្េ ងក្វរររ, ក្វរអរ់រ,ំ អាហរររូក្រណ៍្, អាជ្៊ីវក្មមនិ្ងក្វរចូ្លដំ្សណ្ើ រក្វរសៅក្វន់្លំសៅោឋ ន្មន្តំផ្លសថាក្និ្ងក្វរ សន្ែជំំ្នួ្យ។ ខណ្ៈសពលដដ្លក្វរដក្លមែសៅក្េ ងជំ្ហរសសដ្ឋកិ្ច្ាររស់ជាតិម៉ា សេវ នឺជាប្រភពមួយផ្ន្ក្វរអាក់្អន់្ចិ្តតក្េ ងចំ្សណាមដដ្លមិន្ដមន្ជាជាតិម៉ា សេ។

ប្រភពសដ្ើមផ្ន្ន្សយាបាយដដ្ល ដទែក្សលើក្វរប្រណំាងក្វចូ្លរមួសន្េះ អាច្ប្តូវបាន្សធវើតមព៊ីច្ប្ក្ភពអង់សនែសដដ្លច្ង់ឱយប្រជាពលរដ្ឋទំងអស់ផ្ន្ប្រសេសម៉ា សេស ៊ីសសមើោេ នឹ្ងសលើឯក្រាជ្យភាពផ្ន្ក្វរជំ្នួ្សឱយសថិតសប្ក្វមឥេធិពលសោយជាតិម៉ា សេមក្ព៊ីនណ្រក្ែន្សយាបាយទំងរ៊ី ផ្ន្ក្វរប្រណំាងដ៏្ធំ

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 22

សៅសពលក្វរ UMNOតំណាងឱយជាតិម៉ា សេ សោេះ MCA តំណាងឱយប្រសេសចិ្ន្ និ្ង MIC តំណាងឱយប្រជាជ្ន្ឥណាឌ សដ្ើមប៊ីចូ្លរមួនិ្ងរសងកើតជានណ្រក្ែសមព័ន្ធភាព ។

សិសែមិន្ប្តូវបាន្អន្ ញ្ញញ តឱយចូ្លរមួក្េ ងន្សយាបាយសលើក្ដលង ដតក្វរសាក្លវេិយល័យនិ្ងសាក្លវេិយល័យមហវេិយល័យច្ារ់។

៦. េំោក់្េំន្ងក្វរររសេស

ប្រសេសម៉ា សេស ៊ីចូ្លរមួក្េ ងន្សយាបាយអន្ារជាតិ និ្ងក្វរចូ្លរមួសៅក្េ ងក្វរ េំោក់្េំន្ងជាទែូវក្វរជាមួយ សាក្លសលាក្អន្ារជាតិក៏្ដូ្ច្ជាជាមួយរដ្ឋ ររសេសេេួលយក្សោលន្សយាបាយ សសមើរភាពោេ រវងរដ្ឋនិ្ងរដ្ឋ ។ ក្វរចូ្លរមួររស់ម៉ា សេស ៊ីក្េ ងន្សយាបាយអន្ារជាតិ ក៏្បាន្រ៉ាេះពាល់ដ្ល់ន្សយាបាយក្េ ងស្សុក្ សប្មរ់ឧទហរណ៍្េំោក់្េំន្ងប្រសេសអ ៊ីស្សាដអល -ប្រសេស ម៉ា សេស ៊ី។

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 23

REFERENCE

Books

James Chin. Politics of Federal Intervention in Malaysia, with reference to Kelantan, Sarawak and Sabah, Journal of Commonwealth and Comparative Politics, Vol. 35, No 2 (July) 1997, pp 96–120

Abdul Rashid Moten & Syed Serajul Islam. (2005). Introduction to Political Science. Singapore: Thomson Publication.

Ahmad Ibrahim, Tan Sri Datuk Seri. (1992). The Malaysian Legal System. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa & Pustaka.

ILBS. (2007). Federal Constitution of Malaysia. Kuala Lumpur: International Law Book Services. Jeong Chun Hai, Ibrahim & Nor Fadzlina Nawi. (2007). Principles of Public Administration: An

Introduction. Kuala Lumpur: Karisma Publications. Jeong Chun Hai, Ibrahim. (2007). Fundamental of Development Administration. Selangor: Scholar Press. Wan Arfah Hamzah & Ramy Bulan. (2003). The Malaysian Legal System. Kuala Lumpur: Penerbit Fajar

Bakti.

Webs

www.km.wikipedia.org

www.en.wikipedia.org

www.pmov.gov.my

www.malaysia.gov.my

www.kln.gov.my

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ប្រយេ្ម៉ា យេ ្៊ី

សំ សច្ចា រ SAM Sacha Page 24