ความหมายของ ฮีตสิบสอง คลองสิบสิบสีÉ คนอีสาน มีวัฒนธรรมประจําชาติและประจําท้องถิÉน มาแต่ โบราณกาลแล้ว นับศตวรรษ จนถือ เป็ นฮีต เป็ นคลอง …ต้องปฏิบัติสืบ กันมาจนเป็นประเพณีทีÉรู้จักกันดี และพูดจนติด ปากว่า “ฮีตสิบสอง คลองสิบสิบสีÉ ” ฮีตสิบสอง คําว่า ฮีต มาจากคําภาษาบาลีทีÉว่า จารีตตะ แปลว่า ธรรมเนียมแบบแผนความประพฤติ ทีÉดีงามปฏิบัติสืบต่อกันมาจน กลายเป็นประเพณี ฮีต นัÊนมี ๑๒ ประการ เท่ากับ ๑๒ เดือนใน ๑ ปี ตามระบบจันทรคติ หรือพูดอีก นัยคือ การทําบุญ ๑๒ เดือน นัÊนเอง ฮีตทีÉ ๑. บุญเข้ากรรม หรือ บุญเดือนเจียง ภิกษุต้องอาบัติ.สังฆาทิเสส ต้องอยู่กรรมถึงจะพ้นอาบัติ ญาติโยม แม่ออกแม่ตนผู้อยากได้บุญกุศลก็จะให้ไปทาน รักษาศิล ฟังธรรม เกีÉยวกับการเข้ากรรมของภิกษุ เรียกว่า บุญเข้ากรรม กําหนดเอาเดือน เจียงเป็นเวลาทํา จะเป็นข้างขึÊนหรือข้างแรมก็ได้ วันทีÉนิยม ทําเป็น ส่วนมากคือวันขึÊน 15 คํÉา เพราะเหตุมีกําหนดให้ทําในระหว่างเดือน เจียง จึงเรียกว่า บุญเดือนเจียง ฮีตทีÉ ๒. บุญคูนข้าว หรือ บุญคูนลาน ทีÉสําหรับตีหรือนวดข้าว เรียกว่า ลาน การเอาข้าวทีÉตีแล้วมากองให้ สูงขึÊน เรียกว่าคูนลาน หรือทีÉเรียกกันว่าคูนข้าวชาวนาทีÉทํานาได้ผลดี อยากได้กุศล ให้ทานรักษาศีล เป็นต้น ก็จัดเอาลานข้าวเป็นสถานทีÉ ทําบุญ การทําบุญในสถานทีÉดังกล่าวเรียกว่าบุญคูนลานกําหนดเอาช่วง เดือนยีÉเป็นเวลาทําบุญ จึงเรียกว่า บุญเดือนยีÉ ฮีตทีÉ ๓. บูญข้าวจีÉ หรือ บุญเดือนสาม ข้าวเหนียวปัÊนโรยเกลือ ทาไข่ไก่แล้วจีÉไฟใฟ้สุก เรียกว่า ข้าวจีÉ การ ทําบุญมีให้ทานข้าวจีÉเป็นต้น เรียกว่าบุญข้าวจีÉ นิยมทํากันอย่าง แพร่หลาย เพราะถือว่าได้กุศลเยอะ ทําในช่วงเดือนสาม เรียกว่า บุญ เดือนสาม ฮีตทีÉ ๔. บุญเผวส หรือ บุญเดือนสีÉ บุญทีÉมีการเทศน์พระเวส หรือ มหาชาติ เรียกว่า บุญเผวส (ผะ- เหวด) หนังสือมหาชาติ หรือ พระเวสสันดรชาดก แสดงถึง จริยวัตร ของพระพุทธเจ้า คราวพระองค์เสวยพระชาติเป็น พระเวสสันดร เป็น หนังสือเรืÉองยาว 13 ผูก (13 กัณฑ์) บุญเผวส นิยมทํากันในช่วงเดือนสีÉ ฮีตทีÉ ๕. บุญสรงนํÊา หรือ บุญเดือนห้า เมืÉอเดือนห้ามาถึง อากาศก็ร้อนอบอ้าวทําให้คนเจ็บไข้ได้ป่วยการ อาบนํÊาชําระเนืÊอกายเป็นวิธีการแก้ร้อนผ่อนให้เป็นเย็น ให้ได้รับความ สุขกายสบายใจ อีกอย่างหนึÉง มีเรืÉองเล่าว่า เศรษฐีคนหนึÉงไม่มีลูก จึง ไปบะบน(บนบาล) พระอาทิตย์และพระจันทร์เพืÉอขอลูก เวลาล่วงเลย มาสามปี ก็ยังไม่ได้ลูกจึงไปขอลูกกับต้นไทรใหญ่ เทวดาประจําต้น ไทรใหญ่ มีความกรุณาได้ไปขอลูกนําพระยาอินทร์ พระยาอินทร์ให้ ธรรมะปาละกุมาร (ท้าวธรรมบาล) มาเกิดในท้องภรรยาเศรษฐี เมืÉอ ธรรมะปาละประสูติ เจริญวัยวัยใหญ่ขึÊน ได้เรียนจบไตรเภท เป็น อาจารย์สอนการทํามงคลแก่คนทัÊงหลาย ครัÊงนัÊน ท้าวกบิลพรหม ลงมา ถามปัญหาธรรมะปาละกุมาร (ถามปัญหาสามข้อคือ คนเราในวันหนึÉง ๆ มีศรีอยู่ทีÉไหนบ้าง ถ้าธรรมบาลตอบได้จะตัดศรีษะตนบูชา แต่ถ้า ตอบไม่ได้จะตัดศรีษะธรรมบาลเสียโดยผลัดให้เจ็ดวันในชัÊนแรก ธรรม บาลตอบไม่ได้ ในวันทีÉหก ธรรมบาลเดินเข้าไปในป่า บังเอิญได้ยินนก อินทรีย์สองผัวเมียพูดคําตอบให้กันฟัง ตอนเช้าศรี อยุ่ ทีÉหน้า คนจึงเอา นํÊาล้างหน้าตอนเช้า ตอนกลางวันศรีอยู่ทีÉอก คนจึงเอานํÊาหมดประ พรหมหน้าอกตอนกลางวัน และตอนเย็นศรีอยู่ทีÉเท้า คนจึงเอานํÊาล้างเท้า ตอนเย็น ธรรมบาลจึงสามารถตอบคําถามนีÊได้ ) สัญญาว่าถ้าธรรมบาล ตอบปัญหาจะตัดหัวของตนบูชา ธรรมบาลแก้ได้ เพราะศรีษะของกบิล พรหมมีความศักดิÍสิทธิÍมาก ถ้าตกใส่แผ่นดินจะเกิดไฟไหม้ ถ้าทิÊงขึÊนไป ในอากาศฝนจะแล้ง ถ้าทิÊงลงมหาสมุทรนํÊาจะแห้ง ก่อนตัดศรีษะกบิล พรหมเรียกลูกสาวทัÊงเจ็ดคน เอาขันมารองรับแห่รอบเขาพระสุเมรุหก สิบนาที แล้วนําไปไว้ทีÉเขาไกรลาสเมืÉอถึงกําหนดปีนางเทพธิดาทัÊงเจ็ด ผลัดเปลีÉยนกันมาเชิญเอาศีรษะท้าวกบิลพรหมมาแห่รอบเขาพระสุเมรุ แล้วกลับไปเทวโลก ฮีตทีÉ ๖. บุญบังไฟ หรือ บุญเดือนหก การเอาขีÊเจีย(ดินประสิว) มาประสมคัÉวกับถ่านโขลกให้แหลก เรียกว่าหมืÉอ (ดินปืน) เอาหมืÉอใส่กระบอกไม้ไผ่อัดให้แน่นแล้วเจาะรู ใส่หางเรียกว่าบัÊงไฟ การทําบุญมีให้ทาน เป็นต้น เกีÉยวกับการทําบ้องไฟ เรียกว่า บุญบัÊงไฟ กําหนดทํากันในเดือนหกเรียกว่า บุญเดือนหก เพืÉอ ขอฟ้าขอฝนจากเทวดาเมืÉอถึงฤดูแห่งการเพาะปลูก ทําไร่ทํานา ฮีตทีÉ ๗. บุญซําฮะ หรือ บุญเดือนเจ็ด การชําฮะ (ชําระ) สะสางสิÉงสกปรกโสโครกให้สะอาดปราศจาก มลทิลโทษหรือความมัวหมอง เรียกว่า การซําฮะสิÉงทีÉต้องการทําให้ สะอาดนัÊนมี 2 อย่างคือ ความสกปรกภายนอก ได้แก่ ร่างกาย เสืÊอผ้า อาหารการกิน ทีÉอยู่อาศัย และ ความสกปรกภายใน ได้แก่ จิตใจเกิด ความความโลภ โกรธ หลง เป็นต้น แต่สิÉงทีÉจะต้องชําระในทีÉนีÊคือเมืÉอ บ้านเมืองเกิดข้าศึกมาราวีทําลาย เกิดผู้ร้ายโจรมาปล้น เกิดรบราฆ่าฟัน แย่งกันเป็นใหญ่ผู้คนช้างม้าวัวควายล้มตาย ถือกันว่าบ้านเดือดเมือง ร้อนชะตาบ้านชะตาเมืองขาด จําต้องซําฮะให้หายเสนียดจัญไร การ ทําบุญมีการรักษาศีลให้ทานเป็นต้นเกีÉยวกับการซําฮะ นีÊเรียกว่า บุญซํา ฮะ มีกําหนดทําให้ระหว่างเดือนเจ็ด จึงเรียกว่า บุญเดือนเจ็ด