1 ΓΕΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ (Π.Ε.ΣΥ.Π.) Βασικές έννοιες και αρχές της Συστημικής Θεραπείας και Συμβουλευτικής Ομαδική εργασία στο μάθημα: Συμβουλευτική και Συμβουλευτική Ψυχολογία : Θεωρία και εφαρμογές Διδάσκουσα: Βασιλική Γιωτσίδη Σπουδαστές/τριες: Αρετή-Δήμητρα Δούκα, Ιωάννα Θωμά, Ευάγγελος Κουτσούμπης Φεβρουάριος 2014
6
Embed
Βασικές έννοιες και αρχές της Συστημικής Θεραπείας και Συμβουλευτικής (κείμενο)
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
1
ΓΕΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ (Π.Ε.ΣΥ.Π.)
Βασικές έννοιες και αρχές της Συστημικής Θεραπείας και Συμβουλευτικής
ευρύτερες κοινωνικές και πολιτισμικές επιρροές (Παπαδιώτη-Αθανασίου, 2005). Ένα
1 Ολόνιο είναι ένα σύστημα που αποτελεί μέρος όμοιου συστήματος και μπορεί να περιλαμβάνει ένα
όμοιο σύστημα, δημιουργώντας μια ιεραρχία οργάνωσης ολονίων. Π.χ. ο άνθρωπος, ως νοήμων σύστημα, περιλαμβάνει κύτταρα (νοήμονα υποσυστήματα) και είναι ο ίδιος μέρος του υπερσυστήματος συλλογικής νοημοσύνης της οικογένειας ή της κοινότητας (Παρίτσης, 2006).
Διάγραμμα 1: Συστημικός χάρτης μιας οικογένειας
4
πρόσωπο που εμφανίζει συμπτώματα (αναγνωρισμένος ασθενής) μπορεί να εκφράζει την
έλλειψη ισορροπίας ή τη δυσλειτουργία του συστήματος στο οποίο ανήκει. Λόγω αυτής της
πολλαπλότητας ερεθισμάτων, κάθε σύστημα, για να διατηρήσει της σταθερότητά του τείνει
να δημιουργεί υποσυστήματα, τα οποία πρέπει να είναι σαφώς, αλλά όχι άκαμπτα,
οριοθετημένα, για να είναι λειτουργικά. Έτσι, π.χ. στην οικογένεια, το γονεϊκό υποσύστημα
πρέπει να είναι σαφώς οριοθετημένο (ως προς τη λήψη αποφάσεων, τα καθήκοντα ή το
βαθμό και το είδος της επικοινωνίας κ.ά.) σε σχέση με το υποσύστημα των παιδιών, ώστε
να ελεγχθεί μια πιθανή δυσλειτουργία. Η οργάνωση και η δομή, η ιεραρχία και οι κανόνες,
τα όρια (σαφή ή ασαφή), η συμπληρωματικότητα και η αμοιβαιότητα των λειτουργιών των
μελών συνδιαμορφώνουν τη ζωή και την υγεία ενός συστήματος. Επιρροές αναζητούνται
και εντοπίζονται και διαγενεακά μέσω των προτύπων και των σχημάτων προγονικών
συστημάτων (οικογενειών) καταγωγής.
Διάγραμμα 2: Διάγραμμα επιρροής και αλληλεπιδράσεων
Κυκλική αιτιότητα, ομοιόσταση και ανατροφοδότηση Δεδομένων των πολλαπλών αλληλεπιδράσεων και αλληλεξαρτήσεων των μελών,
αμφισβητείται ή και καταργείται η έννοια της γραμμικής αιτιότητας και της μιας αιτίας,
αφού κάθε άτομο επηρεάζει και επηρεάζεται από κάθε άλλο και κάθε σύστημα επηρεάζει
και επηρεάζεται από κάθε άλλο σύστημα. Έτσι, μελετάμε τα ζητήματα με όρους κυκλικής
και παράλληλης αιτιότητας και αποτελεσμάτων. Κάθε αλλαγή σε ένα μέλος του
συστήματος, π.χ. ένα μέλος της οικογένειας, θα επηρεάσει όλα τα άλλα μέλη του –
ολόκληρη την οικογένεια.
Τα συστήματα έχουν την τάση να αναζητούν την ομοιόσταση ή την ισορροπία, προκειμένου
να είναι σταθερά, χρησιμοποιώντας μηχανισμούς ανατροφοδότησης. Αυτοί, ενίοτε
διεύθυν ση
σχ ολείου
εκπαιδευτ ικό
προσωπικό
τεχ ν ικό
προσωπικό
βοηθητ ικό
προσωπικό
συν θήκες
εργασίας
μαθητές
γον είς
δημοτικές
αρχ ές
Υπ ουργείο
παιδείας
ν ομοθεσία
Ευρωπ αϊκή
Έν ωση
αγορά
εργασίας
μισθολογική
πολιτική
σχ ολείο
οικον ομική
πολτ ική
Έν α διάγραμμα επιρροής για το σύστημα του σχ ολείου
5
αποτρέπουν την αλλαγή, κάτι που μπορεί να καταλήξει το ίδιο προβληματικό για την
εξέλιξη του συστήματος.
Κύκλος ζωής ενός συστήματος & μεταβατικά στάδια Η ανάγκη προσαρμοστικότητας, αλλαγής και εξέλιξης ενός συστήματος, προκειμένου να
διατηρηθεί η υγιής συνέχειά του, γίνεται φανερή στον κύκλο ζωής και τα μεταβατικά
στάδια από τα οποία διέρχεται ένα σύστημα. Ενδεικτικά στάδια του κύκλου αυτού π.χ. σε
μια οικογένεια, είναι η συμβίωση και ο γάμος, η γονεϊκότητα, η προσχολική & σχολική
ηλικία των παιδιών και οι πρώτοι αποχωρισμοί, η εφηβεία, η αποδέσμευση και
ανεξαρτησία των παιδιών, η μέση ηλικία όπου οι γονείς είναι πιθανώς πάλι μόνοι, η τρίτη
ηλικία με τις αλλαγές ρόλων (τα παιδιά φροντίζουν τους γονείς) και οι τελευταίοι
αποχωρισμοί. Ανάλογα με το στάδιο του κύκλου ζωής πρέπει να διαφοροποιούνται οι
σχέσεις και οι εξελικτικοί στόχοι των μελών και του συστήματος.
Τα υποκειμενικά βιώματα και οι εμπειρίες έχουν σημασία Μέσα σε ένα σύστημα, κάθε μέλος έχει τη δική του, διαφορετική και δικαιολογημένη,
άποψη ή οπτική για την πραγματικότητα και την δική του περιγραφή του συστήματος, άρα
υπάρχουν πολλαπλές πραγματικότητες. Δεν υπάρχει αντικειμενικότητα καθαυτή. Κάθε
«αντικειμενική» περιγραφή (π.χ. η διαφορετική ματιά του κάθε μέλους ή του κάθε ειδικού)
λέει περισσότερα μάλλον για τον περιγράφοντα παρά για το περιγραφόμενο σύστημα. Ο
ίδιος ο σύμβουλος, σε κάποιες προσεγγίσεις, δεν θεωρείται εξωτερικός παρατηρητής αλλά
συ-ζητά και συν-κατασκευάζει την παρατηρούμενη πραγματικότητα ως (νέο) μέλος του
συστήματος. Τελικά, η κοινή πραγματικότητα προκύπτει ως κοινή συναίνεση από την
αλληλεπίδραση των μελών.
Λόγος και επικοινωνία Ο λόγος ή η γλώσσα που χρησιμοποιούμε και τα νοήματα που της αποδίδουμε,
διαμορφώνουν και μαρτυρούν την πραγματικότητα μας. Με την κατάλληλη χρήση του
λόγου μπορούμε να διαμορφώσουμε νέα νοήματα και μέσω της συζήτησης να
διευκρινίσουμε και να αντιμετωπίσουμε τα ζητήματα – π.χ. ως προβλήματα ή ευκαιρίες.
Ελέγχοντας τα επίπεδα, τους διαύλους, τους τρόπους και τον βαθμό επικοινωνίας σε ένα
σύστημα, μπορούμε να μειώσουμε (ή αν χρειάζεται και να αυξήσουμε) την απόσταση
μεταξύ των μελών του και να διαμορφώσουμε νέες και πιο λειτουργικές κοινές αντιλήψεις
της πραγματικότητας.
Σκοποί και πεδία εφαρμογής Οι σκοποί της συστημικής συμβουλευτικής και θεραπείας, ποικίλουν ανάλογα με τη σχολή
ή την προσέγγιση. Σε γενικές γραμμές, περιλαμβάνουν τη μείωση της έντασης και του
άγχους και την αύξηση του βαθμού διαφοροποίησης των μελών, ώστε οι καταστάσεις να
αντιμετωπίζονται πιο ώριμα, τον εμπλουτισμό των ικανοτήτων δημιουργίας σχέσεων, τη
διαμόρφωση περισσότερο σαφών, εύκαμπτων και ευέλικτων κανόνων και ρόλων και
λειτουργικών δομών, τη βελτίωση των ικανοτήτων υπεύθυνης και ανοικτής επικοινωνίας,
την ενίσχυση ικανοτήτων επίλυσης συγκρούσεων με σκοπό τις πιο ικανοποιητικές
διαπροσωπικές και διομαδικές εμπειρίες, την επανασυγγραφή της αφήγησης της
προσωπικής/οικογενειακής/συστημικής ιστορίας και την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης, την
ενίσχυση των θετικών στοιχείων και την αξιοποίηση των δυνατοτήτων των μελών στα
6
πλαίσια συγκεκριμένων και εφικτών στόχων που οδηγούν στην επιθυμητή κατάσταση και
ζωή του συστήματος.
Τα πεδία εφαρμογής της συστημικής συμβουλευτικής και θεραπείας περιλαμβάνουν τα
άτομα και τις οικογένειες, το σχολείο και την κοινότητα, την κοινωνική εργασία
(συνεργασία οικογένειας, κοινωνικών λειτουργών ψυχολόγων κ.ά.), την ιατρική και
ψυχιατρική (ολιστικές προσεγγίσεις, συστημική ψυχιατρική), τις επιχειρήσεις και τους
οργανισμούς (επίσημη και ανεπίσημη ιεραρχία και επικοινωνία, μεθοδολογίες
συστημάτων, στρατηγική θεώρηση, διαγράμματα και ανάδειξη σχέσεων), έως και την
πολιτική (συστημική λήψη αποφάσεων), την διοίκηση κρατών και την οργάνωση και
λειτουργία συνασπισμών και υπερεθνικών οργανισμών (von Schlippe & Schweitzer, 2008).
Αναφορές - Βιβλιογραφία Carlson, J. – Sperry, L. – Lewis, J.A. (2005). Family therapy techniques – Integrating and
tailoring treatment. New York: Routledge
Goldenberg, I. & Goldenberg, H. (2005). Οικογενειακή θεραπεία – Μια επισκόπηση. Έλλην:
Αθήνα.
Lane, A. (2002). T551 Systems thinking and practice: A primer. Milton Keynes: The Open
University.
Lane, A. (2002). T552 Systems thinking and practice: Diagramming. Milton Keynes: The Open