монгол хэлний тухай хууль

МОНГОЛ ХЭЛНИЙ ТУХАЙ ХУУЛЬ2015 оны 02 -р сарын 12, Улаанбаатар

УИХ-ын гишүүн М.Батчимэг:

Хийсэн ажлууд:

● Хэлэлцүүлэг хийх● Хууль батлуулах ● Хуулийг тайлбарлах● Хуулийг сурталчлах● Хуулийг хэрэгжүүлэх

Хуультай холбоотой ажлууд:

● Сонин, радио, телевизүүдэд монгол хэлний хуулийн талаар тайлбарласан олон тооны ярилцлага, өгч нийтлэсэн.

● Eagle TV-д “МУ хэлний засаглалтай улс” ярилцлага өгсөн.

● Хуулийн цаг нэвтрүүлэгт орсон.● Монгол хэлбичгийн багш нарт зөвлөгөө

өгсөн.

Монгол хэл хуультай болсон

● Түүхэндээ анх удаа монгол хэлээр овоглосон хуультай болсон.

● Үндсэндээ ямар ч хяналт, хамгаалалтгүй явж ирсэн.

● Энэ хууль баталснаар олон ажил эмхрэх ёстой.

● Үүний өмнө ярьсан олон асуудал энд туссан.

Үйлчлэх хүрээ

● Монгол Улсын иргэн, хуулийн этгээд● Төрийн байгууллага● Байнга оршин суугч гадаадын иргэн● Харьяалалгүй хүн● Дипломат төлөөлөгчийн газар● Хуулийн бусад этгээд

Нэр томьёоны тухай ойлголт

● Төрийн албан ёсны хэл - орчин цагийн утга зохиолын монгол хэл

● Монгол хэлний хэм хэмжээ - найруулан бичих, зөв дуудах ёс, зүй тогтол, зөв бичих дүрмийг

● Үндэсний бичиг - монгол бичиг● монгол хэл бичиг - монгол хэл, кирил

болон монгол бичгийг

Монгол хэл бол:

● Монгол үндэстний оюуны соёлын үнэт өв, үндэсний соёл иргэншлийн язгуур үндэс, улс орны нэгдмэл байдал, үндэсний аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолын нэгэн баталгаа мөн.

● Монгол хэл, бичиг үсгийг эзэмших, хэрэглэх, хамгаалах, хөгжүүлэх бодлого боловсруулах түүний хэрэгжилтийг хангах нь төрийн үүрэг мөн.

Монгол Улсын иргэн:

Монгол хэл, бичиг үсгээ сурах, монгол хэлээр мэдээлэл авах, өвлөх, өвлүүлэх, хамгаалах, хөгжүүлэх, боломж, нөхцлөөр хангагдах эрхтэй.

Монгол хэлний хэрэглээ:

● Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа, албан хэргийг монгол хэлээр хөтлөн явуулна.

● Гэхдээ гадаад хэл давхар хэрэглэж болно.● Гадаад хэлээр сургалт явуулдаг сургууль,

бусад гадаад хэл заах тусгай зөвшөөрөл бүхий ЕБС-иас бусад ЕБС-д гадаад хэлийг 5 дугаар ангиас эхлэн зааж болно.

Гадаад нэр, нэр томьёо:

● Гадаад нэр оноох асуудлыг нутгийн өөрөө удирдах байгууллага, эрх бүхий байгууллагатай зөвшилцөн шийдвэрлэнэ.

● Шинжлэх ухааны нэр томьёог орчуулан хэрэглэхийг эрхэмлэнэ.

● МУИ гадаад хэлээр хандах бол монгол орчуулгыг хавсаргана.

● Гадаадын байгууллага баримт бичиг, мэдээллийг монгол хэлээр үйлдэнэ.

Бичиг үсэг сонгох хэрэглэх:

● Албан хэргийг кирил бичгээр хөтлөнө.● Кирил болон үндэсний хос бичгээр хөтөлнө.● ЕБС-д үндэсний бичгийг 6-р ангиас төгстөл тусгай

хөтөлбөрөөр заана.● Их сургуульд элсэгчдээс авах ЕШ болон төрийн албанд

анх орох иргэнээс авах МХ шалгалтын агуулгын 4/1 ээс доошгүй нь монгол бичгийн мэдлэгийг үнэлэхэд чиглэнэ.

● МУЕ, УИХД, ЕС-аас адил түвшний албан тушаалтанд илгээх бичиг, захидал монгол бичгээр байх ба орчуулгыг хавсаргана.

Зөв бичих дүрэм, толь бичиг:

● Монгол Улсын хэмжээнд Кирил ба Монгол бичгийн нэгдмэл дүрэмтэй байна.

● Дүрэм болон толь бичгийг ШУА-ийн “Монгол хэлшинжлэлийн хүрээлэн” хариуцан боловсруулж, Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөл батална.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч:

● Монгол Улсын Ерөнхийлөгч монгол хэл бичгийн төрийн бодлогын талаарх саналыг УИХ-д мэдүүлнэ.

● Хоёр жил тутамд УИХ-д мэдээлэл хийнэ.● Зарлиг гаргаж, чиглэл өгөх● Хэлний бодлогын Үндэсний Зөвлөлийг

томилж, чөлөөлнө.● Нэрэмжит шагнал олгоно.

Монгол Улсын Их Хурал:

● Төрөөс баримтлах бодлогыг тодорхойлох● Улс төр эдийн засгийн баталгааг

бүрдүүлэх● Хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт

тавих● Хуульд заасан бусад үүрэг

Засгийн газар:

● Хуулийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах● Үндэсний хөтөлбөр, дүрэм боловсруулах● Гадаадад байгаа МУ-ын иргэн, гэр бүлд

монгол хэл, бичиг, уламжлалт зан заншил, түүх соёлын мэдлэг эзэмшихэд нь дэмжих, зохион байгуулах

● Төрийн бүх байгууллагад кирил болон монгол бичгийн хэм хэмжээг мөрдүүлэх.

Төрийн албаны зөвлөл:

● Төрийн албанд орох иргэнээс авах монгол хэлний шалгалтыг зохион байгуулж авах, холбогдох мэдээллийн сан бүрдүүлэх.

БСШУхааны Яам:

● Монгол хэл, монгол бичиг, уран зохиолын хичээлийн агуулга, хөтөлбөр, сургалтын төлөвлөгөөг батлах

● Их сургуульд элсэгчдээс авах шалгалтын агуулгыг батлах

● Үндэстний цөөнхийн хос хэлний хөтөлбөр● Үндэсний цөөнхийн монгол хэл бичгийн боловсрол ● Монгол хэл бичгийн соёлын өвийг хамгаалах, монгол

бичгээрх оюуны өв сан, ардын аман зохиол болон монгол утга зохиолын судалгаа, сургалтыг өргөжүүлэх ажлыг хамтран хэрэгжүүлэх.

Мэдээлэл, харилцаа холбоо:

● Цахим орчинд монгол хэлний хэрэглээг нэмэгдүүлэх

● Латин үсэг хэрэглэх дүрэм, журам● Кирил, латин үсгийн хөрвүүлэг хийх, зөв

бичих дүрэм, программын хэрэглээг нэмэх, цахим орчинд нэвтрүүлэх

Хэвлэл мэдээллийн байгууллага:

● Монгол хэлний зөв бичих дүрэм, орчин цагийн утга зохиолын монгол хэлний хэм хэмжээг чанд баримтлах

● Сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн ажилтны мэргэжлийн ур чадварын шалгалтад монгол хэл, бичгийн мэдлэгийн шалгуур тогтоосон байх

Монгол Улсын Иргэн:

● Монгол хэл бичиг үсгээ сурч судлах, өвлөх, өвлүүлэх, монгол хэлээ эзэмших, хэрэглэх, хамгаалах, хөгжүүлэх талаар санаачлага гаргах

● Монгол хэлний хэм хэмжээг дагаж мөрдөх

Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөл:

● МУ-ын ЕТГ-ын дэргэд байна.● 9 гишүүнтэй байх, Ерөнхийлөгч томилох● Даргыг гишүүдийн дундаас томилох● Жилд 2 удаа хурал хийх● Орон тооны ажлын алба, дүрэмтэй байх● Өдөр тутмын үйл ажиллагааг албаны

дарга удирдан явуулах.

Зөвлөлийн үүрэг:

● Үндэсний цөөнх, аман аялгуу судлах, хамгаалах, гадаад дах монгол үндэстний талаар бодлого боловсруулах

● Бичиг үсгийн дүрэм, өөрчлөлтийг батлах● Толь бичиг, үгийн санг хэлэлцэн батлах● Шинэ нэр томьёог хэлэлцэн батлах● Шинэ нэр оноох асуудлыг хэлэлцэх● Хуулийн хэрэгжилтэд үнэлгээ хийх

Эрх бүхий судалгааны байгууллага:

● Монгол хэл шинжлэлийн хүрээлэн ажиллана.● Зөв бичих дүрэм боловсруулах, өөрчлөлт

оруулах● Үсгийн дүрэм, гарын авлагыг хянах● Гадаад нэр томьёог оноон орчуулах● Газар нутгийн нэрийг жигдлэх, толилох● Шалгалтын агуулга боловсруулах● Стандарт тогтоох, батлуулах