นาม และ อัพยยศัพท์

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 29 วจวภาค ภาคท ๒ นาม [๓๗] นามศพทนนแบงเปน ๓ คอ นามนาม ๑ คณนาม ๑ สพพนาม ๑. นามทเปนชอของคน, สตว, ท, สงของ, เปนนามนาม. นามนามน แบงออกเปน ๒ คอ สาธารณนาม ๑ อสาธารณนาม ๑. นามททวไป แกคน, สตว, ท, อนได เหมอนค าวา มนสโส มนษย ตรจฉาโน สตวดรจฉาน นคร เมอง เปนตน เปนสาธารณนาม. นามทไมทวไป แกสงอน เหมอนค าวา ทฆาว กมารชอทฆาว เอราวโณ ชางชอ เอราวณ สาวตถ เมองชอสาวตถเปนตน เปนอาสาธารณนาม. นามทแสดงลกษณะของนามนาม ส าหรบหมายใหรวา นามนาม นน ดหรอชวเปนตน เปนคณนาม เหมอนค าวา ปญ วา ม ปญญา ปรโส บรษ ถอเอาความตามภาษาของเราวา บรษมปญญา ปรโส เปนนามนาม ปญ วา เปนคณนาม. คณนามนแบงเปน ๓ ชน คอ ปกต ๑ วเสส ๑ อตวเสส ๑. คณนามทแสดงความดหรอ ชว เปนปกต เหมอนค าวา ปณฑโต เปนบณฑต ปาโป เปนบาป ชอปกต. คณนามทแสดงความดหรอชว มากหรอนอยกวาปกต เหมอนค าวา ปณฑตตโร เปนบณฑตกวา ปาปตโร เปนบาปกวา ชอวเสส. คณนามทแสดงความดหรอชวมากทสดหรอนอยทสด เหมอน

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 30 ค าวา ปณฑตตโม เปนบณฑตทสด ปาปตโม เปนบาปทสด ชอ อตวเสส. วเสสนน ใช ตร อย ปจจย ในตทธต ตอปกตบาง ใชอปสค อต [ยง] น าหนาบาง. อตวเสส ใช ตม อฏ ปจจย ในตทธต ตอปกตบาง ใชอปสคและนบาต คอ อตวย [เกนเปรยบ] น าหนาบาง. สพพนาม เปนชอส าหรบใชแทนนามนาม ทออกชอมาแลว เพอจะไมใหซ า ๆ ซาก ๆ ซงไมเพราะห นามทง ๓ นนตองประกอบ ดวยลงค วจนะ วภตต. ลงค [๓๘] นามศพท ในบาลภาษานน ทานแบงเปนลงค ๓ คอ ปลงค เพศชาย ๑, อตถลงค เพศหญง ๑, นปสกลงค มใชเพศ ชาย มใชเพศหญง ๑, นามนาม เปนลงคเดยว คอจะเปน ปลงค อตถลงค หรอนปสกลงค กอยางเดยวบาง, เปน ๒ ลงค คอ ศพทอนเดยว มรปอยางเดยว เปนไดทง ๒ ลงค หรอมลศพทเปน อนเดยว เปลยนแตสระทสด ใหแปลกกน พอเปนเครองหมายให ตางลงคกนบาง. คณนามและสพพนามเปนไดทง ๓ ลงค ลงคนน จดตามสมมตของภาษาบาง ตามก าเนดบาง ทจดตามสมมตนน เหมอนหนงก าเนดสตร สมมตใหเปนปลงค และของทไมมวญญาณ

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 31 สมมต ใหเปนปลงค และอตถลงค เหมอนค าวา ทาโร เมย สมมต ใหเปนปลงค, ปเทโส ประเทศ สมมตใหเปนปลงค, ภม แผนดน สมมตใหเปนอตถลงค, ทจดตามก าเนดนน เหมอน ปรโส ชาย เปนปลงค, อตถ หญง เปนอตถลงค เปนตน. ตอไปนจะแสดงอทาหรณ ศพททเปนลงคเดยว ๒ ลงค ๓ ลงค พอเปนตวอยาง. [๓๙] นามนามเปนลงคเดยว ----------------------------------------------------------------------------------- ปลงค อตถลงค นปสกลงค อมโร เทวดา อจฉรา นามอปสร องค องค อาทจโจ พระอาทตย อาภา รศม อารมมณ อารมณ อนโท พระอนทร อทธ ฤทธ อณ หน อโส คนเปนใหญ อสา งอนไถ อรณ ทงนา อทธ ทะเล อฬ ดาว อทกน า เอรณโฑ ตนละหง เอสกา เสาระเนยด เอฬาลก ฟกเหลอง โอโฆ หวงน า โอชา โอชา โอก น า กณโณ ห กฏ สะเอว กมม กรรม จนโท พระจนทร จม เสนา จกข นยนตา ตร ตนไม ตารา ดาว เตล น ามน ปพพโต ภเขา ปภา รศม ปณณใบไม ยโม พระยม ยาค ขาวตม ยานยาน

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 32

[๔๐] นามนามศพทเดยว มรปอยางเดยว เปน ๒ ลงค -------------------------------------------------------------------------- ปลงค นปสกลงค ค าแปล อกขโร อกขร อกษร อคาโร อคาร เรอน อต อต ฤด ทวโส ทวส วน มโน มน ใจ สวจฉโร สวจฉร ป [๔๑] นามนามมมลศพทเปนอยางเดยว เปลยนแตสระทสด เปน ๒ ลงค -------------------------------------------------------------------------- ปลงค อตถลงค ค าแปล อรหา หรอ อรห อรหนต พระอรหนต อาชวโก อาชวกา นกบวช อปาสโก อปาสกา อบาสก, อบาสกา กมาโร กมาร หรอ กมารกา เดก ขตตโย ขตตยาน หรอ ขตตยา กษตรย โคโณ คาว โค โจโร โจร โจร าตโก าตกา ญาต


ตรโณ ตรณ ชายหนม, หญงสาว เถโร เถร พระเถระ, พระเถร ทารโก ทารกา เดกชาย, เดกหญง เทโว เทว พระเจาแผนดน พระราชเทว นโร นาร คน (ชาย - หญง) ปรพพาชโก ปรพพาชกา นกบวช (ชาย - หญง) ภกข ภกขน ภกษ, ภกษณ ภว โภต ผเจรญ มนสโส มนสส มนษย (ชาย - หญง) ยกโข ยกขน ยกษ, ยกษณ ยวา ยวต ชายหนม, หญงสาว ราชา ราชน พระเจาแผนกน พระราชน สขา สข เพอน (ชาย - หญง) หตถ หตถน ชางพลาย, ชางพง [๔๒] คณนามเปน ๓ ลงค ----------------------------------------------------------------------------- ปลงค อตพลงค นปสกลงค ค าแปล กมมกาโร กมมการน กมมการ ท าการงาน คณวา คณวต คณว มคณ

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 34 จณโฑ จณฑา จณฑ ดราย เชโ เชฏ า เชฏ เจรญทสด ตาโณ ตาณา ตาณ ตานทาน ถโร ถรา ถร มน ทกโข ทกขา ทกข ขยน ธมมโก ธมมกา ธมมก ตงในธรรม นาโถ นาถา นาถ ทพง ปาโป ปาปา ปาป บาป โภค โภคน โภค มโภคะ มตมา มตมต มตม มความคด ลาภ ลาภน ลาภ มลาภ สทโธ สทธา สทธ มศรทธา. วจนะ [๔๓] ค าพดในบาลภาษา จดเปน วจนะ ๒ คอ เอกวจน ค าพดส ากรบออกชอของสงเดยว ๑ พหวจน ค าพดส าหรบออกชอ ของมากกวาสงเดยว คอ ตงแต ๒ สงขนไป ๑, วจนะ ทง ๒ น ม เครองหมายใหแปลกกนททายศพท เหมอนค าวา ปรโส ชายคนเดยว เปนเอกวจนะ ปรสา ชายหลายคน เปนพหวจนะ.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 35 วภตต [๔๔] ค าพดททานจดเปนลงคและวจนะดงนนน ตองอาศย วภตตชวยอปถมภ ผศกษาจงจะก าหนดเนอความไดงายขน เพราะ ในบาลภาษานน ไมมค าใชทจะท านามศพทนและนามศพทนนให เนองกนเปนอนเดยว เหมอนภาษาของเรา ซงนบปราชญบญญต เรยกวา "อายตนบาต" เหมอนค าวา "ซง, ดวย, แก, จาก, ของ, ใน" เปนตน ตองใชวภตตขางหลงศพทบอกใหรเนอความเหลาน ทงสน. [ความนจกรแจงขางหนา] อกอยางหนง กเปนอบาย ทจะ ใหก าหนดลงคไดแมนย าขน ผแรกศกษายงก าหนดจ าลงคไมไดถนด วา ศพทน เปนลงคน ศพทนน เปนลงคนน เมอหดอานหนงสอ ททานแตงไวเหนปลงค ทานประกอบวภตตอยาง ๑ อตถลงคอยาง ๑ นปสกลงคอยาง ๑ กจะเขาใจไดวา ศพทน เปนลงคน ศพทนน เปนลงคนน ไมล าบากดวยการจ าลงค. วภตตนนม ๑๔ ตว แบงเปนเอกวจนะ ๗ พหวจนะ ๗ ดงน :- เอกวจนะ พหวจนะ ป มา ท ๑ ส โย ทตยา ท ๒ อ โย ตตยา ท ๓ นา ห จตตถ ท ๔ ส น

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 36 ปญจม ท ๕ สมา ห ฉฏ ท ๖ ส น สตตม ท ๗ สม ส ปฐมาวภตตทตนนน แบงเปน ๒ เปน ลงคตโถ หรอ กตตา ทเปนตวประธานอยาง ๑ เปน อาลปน ค าส าหรบรองเรยกอยาง ๑. [๔๕] ขาพเจาจะจดค าพด ทเรยกวา "อายตนบาต" ททาน สงเคราะหในวภตตนน ๆ ใหเปนหมวด ๆ มาแสดงไวในทน พอ เปนตวอยางเสยแบบหนงกอน ใหผศกษาจ าทรงไวเสยใหขนใจ ตอไป จะไดแปลไดเอง ไมตองล าบาก จะไมแสดงตอไปอก. ---------------------------------------------------------------------------------- เอกวจนะ พหวจนะ ป มา ท ๑ - ทตยา ท ๒ ซง ส ซง - ท. ส - ท. ยง สน. ยง - ท. สน - ท. ตตยา ท ๓ ดวย โดย ดวย - ท. โดย - ท. อน ตาม อน - ท. ตาม - ท. เพราะ ม. เพราะ - ท. ม - ท. จตตถ ท ๔ แก เพอ แก - ท. เพอ - ท. ตอ. ตอ - ท. ปญจม ท ๕ แต จาก แต - ท. จาก - ท. กวา เหต. กวา - ท. เหต - ท.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 37 ฉฏ ท ๖ แหง ของ แหง - ท. ของ - ท. เมอ. เมอ - ท. สตตม ท ๗ ใน ใกล ใน - ท. ใกล - ท. ท ครนเมอ ท - ท. ครนเมอ - ท. ในเพราะ. ในเพราะ - ท. อาลปนะ แนะ ดกอน แนะ - ท. ดกอน - ท. ขาแต. ขาแต - ท. วธแจกนามนาม [๔๖] ผศกษาวธแจกนามศพทดวยวภตต ตองก าหนดจบ หลกฐานใหไดกอนจงจะเปนการงายขน. หลกฐานนนทานก าหนด ตามสระทสดแหงศพท เรยกวา การนต, ศพททเปนลงคเดยวกนม การนตเหมอนกนแลว กแจกเปนแบบเดยวกน ยกไวแตศพทบาง เหลา ทมวธแจกอยางหนงตางหาก. เมอก าหนดไดหลกฐานดงนแลว กไมตองหนกใจ เพราะการทตองทรงจ ามากนก จ าไดเสยแบบหนง แลว กใชตลอดไปไดหลายรอยศพททเดยว. ในนามนามและคณนาม นน ทานจดการนตตามทใชสาธารณาทวไปมากนน ดงน :- ในปลงคมการนต ๕ คอ อ อ อ อ อ. ในอตถลงคม การนต ๕ คอ อา อ อ อ อ. ในนปสกลงคมการนต ๓ คอ

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 38 อ อ อ. จะแจกปลงคกอน แลวจงจะแจกอตถลงคและนปสกลงค เปนล าดบไป. [๔๗] อ การนต ในปลงคแจกอยาง ปรส [บรษ] ดงน :- ----------------------------------------------------------------------------- เอกวจน พหวจน ป. ปรโส ปรสา ท. ปรส ปรเส ต. ปรเสน ปรเสห ปรเสภ จ. ปรสสส ปรสาย ปรสตถ ปรสาน ปญ. ปรสสมา ปรสมหา ปรสา ปรเสห ปรเสภ ฉ. ปรสสส ปรสาน ส. ปรสสม ปรสมห ปรเส ปรเสส อา. ปรส ปรสา ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน ปรส ----------------------------------------------------------------------------- อาจรย อาจารย ชน ชน กมาร เดก ตรค มา ขตตย กษตรย เถน ขโมย คณ หม ทต ทต โจร โจร ธช ธง ฉณ มหรสพ นร คน

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 39 ปาวก ไฟ รกข ตนไม ผลก แกวผลก โลก โลก พก นกยาง วานร ลง ภว ภพ สหาย เพอน มนสส มนษย หตถ มอ ยกข ยกษ วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา อ กบ ส เปน โอ, กบ โย ป มา เปน อา. ๒ เอา อ เปน อ ในททงปวง, อ กบ โย ท. เปน เอ. ๓ เอา อ กบ นา เปน เอน, ห และ ส อยหลง เอา อ เปน เอ. เอา ห เปน ภ ไดในททงปวง. ๔ เอา สมา เปน มหา ได ใน ป นป กบ อ เปน อา. ๖ เอา สม เปน มห ได ใน ป นป กบ อ เปน เอ. ๗ อาลปนะ เอก. คงเปน อ, พห. เปน อา.


[๔๘] อ การนต ในปลงค แจกอยาง มน [ผร] ดงน :- ------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. มน มนโย มน ท. มน มนโย มน ต. มนนา มนห มนภ จ. มนสส มนโน มนน ปญ. มนสมา มนมหา มนห มนภ ฉ. มนสส มนโน มนน ส. มนสม มนมห มนส อา. มน มนโย มน ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน มน. ------------------------------------------------------------------- อคค ไฟ ปต เจา, ผว อร ขาศก มณ แกวมณ อห ง วธ วธ ถปต ชางไม วห ขาวเปลอก นธ ขมทรพย สมาธ สมาธ วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ สระทมใช อ อยหนา ลบ ส เสย, โย อยหลง เอา อ ป เปน อ กได, ลบ โย เสยแลว ทฆะ สระ อ อ ในลงคทง ๓ กได. ๒ อ อ อ อ ใน ป นป คง นา ไว, ห น ส อยหลง ทฆะ อ อ

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 41 ในลงคทงปวง. ๓ เอา ส เปน สส ได ใน ป นป ขางหนาเปนสระทมใช อ เอา เปน โน ได ใน ๒ ลงคนน. ๔. อาลปนะ มคตแหง ป มา. [๔๙] อ การนต ในปลงค แจกอยาง เสฏ [เศรษฐ] ดงน:- ------------------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. เสฏ เสฏ โน เสฏ ท. เสฏ เสฏ น เสฏ โน เสฏ ต. เสฏ นา เสฏ ห เสฏ ภ จ. เสฏ สส เสฏ โน เสฏ น ปญ. เสฏ สมา เสฏ มหา เสฏ ห เสฏ ภ ฉ. เสฏ สส เสฏ โน เสฏ น ส. เสฏ สม เสฏ มห เสฏ ส อา. เสฏ เสฏ โน เสฏ ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน เสฏ . ------------------------------------------------------------------------------ กร ชาง ภาณ คนชางพด ตปส คนมตบะ โภค คนมโภคะ ทณฑ คนมไมเทา มนต คนมความคด

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 42 เมธาว คนมปญญา สข คนมสข สข นกยง หตถ ชาง วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา อ เปน น ไดบาง. ๒ อ อ ป อยหนา เอา โย เปน โน แลว รสสะสระตวหนาเสย หรอลบ โย กได. ๓ วภตต เอกวจนะ ทงปวง ยก ป. เสย และ โย อยหลงตองรสสะ อ อ ใน ป อต. [๕๐] อ การนต ในปลงค แจกอยาง คร [คร] ดงน :- ------------------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. คร ครโว คร ท. คร ครโว คร ต. ครนา ครห ครภ จ. ครสส ครโน ครน ปญ. ครสมา ครมหา ครห ครภ ฉ. ครสส ครโน ครน ส. ครสม ครมห ครส อา. คร ครเว ครโว

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 43 ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน คร --------------------------------------------------------------------------- เกต ธง ภกข ภกษ ชนต สตวเกด รป ขาศก ปส สตวของเลยง สตต ศตร พนธ พวกพอง เสต สะพาน พพพ เสอปลา, แมว เหต เหต วธเปลยนวภตตทงปวง เหมอน อ การนต แปลกแต อ ปลงค อยหนา เอา โย เปน โว, อาลปนะ พห. เปน เว แลว อ เปน อ เทานน. [๕๑] อ การนต ในปลงค แจกอยาง วญ [ผรวเศษ] ดงน :- ---------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. วญย วญ โน วญญ ท. วญญ วญ โน วญญ ต. วญ นา วญ ห วญญภ จ. วญญสส วญ โน วญ น ปญ. วญ สมา วญญมหา วญ ห วญญภ ฉ. วญญสส วญ โน วญ น

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 44 ส. วญ สม วญ มห วญญส อา. วญ วญญโน วญ ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน วญ . ------------------------------------------------------------------------------ อภภ พระผเปนยง เวทค ผถงเวท กตญย ผรอปการะทคนอนท าแลว สยมภ พระผเปนเอง ปารค ผถงฝง วธเปลยนวภตตทงปวง เหมอน อ การนต แปลกแต อ คง เปน อ เทานน. จบการนต ๕ ในปลงคเทาน. [๕๒] อา การนต ในอตถลงค แจกอยาง กญ า [นางสาว นอย] ดงน :- -------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. กญ า กญ าโย กญ า ท. กญ กญ าโย กญ า ต. ก าย ก าห ก าภ จ. ก าย ก าน ปญ. ก าย ก าห ก าภ ฉ. ก าย ก าน

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 45 ส กญ าย ก าย ก าส อา. ก เ ก าโย ก า ศพททเปน อา การนต เชนน แจกเหมอน ก า --------------------------------------------------------------------- อจฉรา นางอปสร ตารา ดาว อาภา รศม ถวกา ถง อกขณกา หญงแมมด ทารกา เดกหญง อสา งอนไถ โทลา ชงชา อกกา คบเพลง ธารา ธารน า อกา เลน นารา รศม เอสกา เสาระเนยด ปญ า ปญญา โอชา โอชา พาหา แขน กจฉา รกแร ภาสา ภาษา คทา ตะบอง มาลา ระเบยบ ฆฏกา ลม ลาขา ครง เจตนา เจตนา สลา ศาลา ฉรกา กฤช สลา ศลา ชปา ชะบา หนกา คาง วธเปลยน วภตต และการนต ๑ เอา อ เปนนคหต แลว รสสะ อา ขางหนา. ๒ อา อยหนา เอา วภตต เอกวจนะ คอ นา ส สมา สม

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 46 กบ อา เปน อาย. ๓ เอา สม เปน ย บางกได. ๔ อา. เอก. เอา อา เปน เอ. [๕๓] อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง รตต [ราตร] ดงน :- ----------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. รตต รตตโย รตต ท. รตต รตตโย รตต ต. รตตยา รตตห รตตภ จ. รตตยา ตตตน ปญ. รตตยา รตยา รตตห รตตภ ฉ. รตตยา รตตน ส. รตตยา รตตย รตย รตตส อา. รตต รตตโย รตต ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน รตต ---------------------------------------------------------------------------- อาณ ลม กฏ สะเอว อทธ ฤทธ ขนต ความอดทน อต จญไร คณฑ ระฆง อกขล หมอขาว ฉว ผว อม คลน ชลล สะเกดไม

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 47 ตนต เสนดาย รต ความยนด นนท ความเพลดเพลน ลทธ ลทธ ปญห สนเทา วต รว มต ความร สตต หอก ยฏ ไมเทา สนธ ความตอ วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ อ อ อ อ อต. อยขางหนา เอา วภตต เอก. คอ นา ส สมา สม เปน ยา. ๒ อ อต. อยขางหนา เอา สมา เปน อา เอา สม เปน อ แลว เอา อ เปน ย ไดบาง. [๕๔] อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง นาร [นาง] ดงน :- เอก. พห. ป. นาร นารโย นาร ท. นาร นารย นารโย นาร ต. นารยา นารห นารภ จ. นารยา นารน ปญ. นารยา นารห นารภ ฉ. นารยา นารน ๑. เอา อ เปน ย, โดยสตรมลกจจายนะ วา อ ยมโต ปสญ าโต แลสตร สททนตวา อ ยมวณณปา วา.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 48 ส นารยา นารย นารส อา. นาร นารโย นาร ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน นาร ------------------------------------------------------------------------- กมาร เดกหญง ป ว แผนดน ฆรณ หญงแมเรอน มาตลาน ปา, นา ถ หญง วชน พด ธาน เมอง สมพล ไมงว [๕๕] อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง รชช [เชอก] ดงน :- --------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. รชช รชชโย รชช ท. รชช รชชโย รชช ต. รชชยา รชชห รชชภ จ. รชชยา รชชน ปญ. รชชยา รชชห รชชภ ฉ. รชชยา รชชน ส. รชชยา รชชย รชชส อา. รชช รชชโย รชช

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 49 ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน รชช ----------------------------------------------------------------------- อร ทราย ยาค ขาวตม กาส หลม ลาว น าเตา เธน แมโคนม วชช สายฟา [๕๖] อ การนต ในอตถลงค แจกอยาง วธ [หญงสาว] ดงน :- ------------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. วธ วธโย วธ ท. วธ วธโย วธ ต. วธยา วธห วธภ จ. วธยา วธน ปญ. วธยา วธห วธภ ฉ. วธยา วธน ส. วธยา วธย วธส อา. วธ วธโย วธ ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอนวธ ------------------------------------------------------------------------ จม เสนา วร เถาวลย ชมพ ไมหวา สรพ ตกแก ภ แผนดน, คว สนธ แมน าสนธ จบการนต ๕ ในอตถลงค แตเทาน.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 50 ๕๗ อ การนต ในนปสกลงค แจกอยาง กล ตระกล ดงน :- ----------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. กล กลาน ท. กล กลาน ต. กเลน กเลห กเลภ จ. กลสส กลาย กลตถ กลาน ปญ. กลสมา กลมหา กลา กเลห กเลภ ฉ. กลสส กลาน ส. กลสม กลมห กเล กเลส อา. กล กลาน ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน กล ------------------------------------------------------------------------- องค องค ฉตต ฉตร, รม อณ หน ชล น า อทร ทอง ตล พน โอฏ รมฝปาก ธน ทรพย กฏ ไม ปณณ ใบไม, หนงสอ กมล ดอกบว ผล ผลไม ฆร เรอน พล ก าลง,พล จกก จกร, ลอ ภตต ขาวสวย

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 51 มชช น าเมา รตน แกว ยนต ยนต วตถ ผา รฏ แวนแควน สกฏ เกวยน วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ อ นป อยหนา เอา ส เปน อ ๒ เอา โย เปน น ใน นป ทงสน แลวทฆะสระเบองตน, อาลปนะ ทงสองมคตแหง ป มา เหลอนนเหมอน อ การนต ในป สน. [๕๘] อ การนต ใน นปสกลงค แจกอยาง อกข [นยนตา] ดงน :- ------------------------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. อกข อกขน อกข ท. อกข อกขน อกข ต. อกขนา อกขห อกขภ จ. อกขสส อกขโน อกขน ปญ. อกขสมา อกขมหา อกขห อกขภ ฉ. อกขสส อกขโน อกขน ส. อกขสม อกขมห อกขส อา. อกข อกขน อกข

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 52 ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน อกข ------------------------------------------------------------------------- อจจ เปลวไฟ ทธ นมสม อฏ กระดก สปป เนยใส [๕๙] อ การนต ในนปสกลงค แจกอยาง วตถ [พสด ดงน :- --------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. วตถ วตถน วตถ ท. วตถ วตถน วตถ ต. วตถนา วตถห วตถภ จ. วตถสส วตถโน วตถน ปญ. วตถสมา วตถมหา วตถห วตถภ ฉ. วตถสส วตถโน วตถน ส. วตถสม วตถมห วตถส อา. วตถ วตถน วตถ ศพททเปน อ การนต เชนน แจกเหมอน วตถ --------------------------------------------------------------------------- อมพ น า ชต ยาง อสส น าตา ธน ธน อาย อาย มธ น าผง จกข นยนตา มสส หนวด

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 53 วป กาย สชฌ เงน จบการนต ๓ ใน นปสกลงค แตเทาน. [๖๐] ศพทเหลาใดทขาพเจาไดวาไวขางตน [๔๖] วา "ม วธแจกอยางหนงตางหาก" ในศพทเหลานน บางพวกกมวธแจก เฉพาะตน ๆ ศพทเดยว ไมสาธารณะทวไปแกศพทอน บางเหลา กมวธแจกใชไดในศพทอนบางเลกนอยไมมากนก. ขาพเจาแสดงใน ทนแตศพทใชมากในบาลภาษาอยางเดยว เพราะจะแสดงใหสนเชง กจะเปนเหตใหผศกษาฟนเฝอนก. ในศพททจะแจกตอไปน บางศพท กเปนลงคเดยว บางศพทกเปน ๒ ลงค จงดในสวนแหงลงค ทกลาวไวขางตน ๓๘ เถด. ในทนจะแสดงแตแบบทไมเหมอน ดวยแบบซงแจกแลวขางตนเทานน, ศพทใดทเปน ๒ ลงคแจกไวแต ลงคเดยว พงเขาใจวา อกลงคหนง แจกตามการนตทมมาแลวใน ลงคทง ๓ เหมอนหนง ราช ศพท เปน ๒ ลงค จะแจกแตแบบท เปน ปลงค แบบทเปน อตถลงค จะไมแจก เพราะ ราช ศพท ใน อตถลงค เปน ราชน มวธแจกเหมอน อ การนต ในอตถลงค ขางตน. ศพททจะแจกตอไปน คอ อตต, พรหม, ราชล ภควนต, อรหนต, ภวนต, สตถ, ปต, มาต, มน, กมม, โค.


[๖๑] อตต [ตน] เปน ปลงค แจกอยางน :- ------------------------------------------------------------------------ เอก. วธเปลยนวภตตและการนต ป. อตตา ๑ เอา อ ทสดแหง อตต กบ ส เปน อา. ท. อตตาน ๒ เอา อ กบ อ เปน อาน ต. อตตนา ๓ คง นา วภตตไวตามเดม. จ. อตตโน ๔ เอา ส วภตต เปน โน. ปญ. อตตนา ๕ เอา สมา วภตต เปน นา. ฉ. อตตโน ๖ เอา ส วภตต เปน โน. ส. อตตน ๗ เอา สม วภตต เปน น. อา. อตต ๘ อตต ศพทน เปนเอกวจนะ อยางเดยว ไมมพหวจนะ. [๖๒] พรหม [หรหม] เปน ปลงค แจกอยางน :- --------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. พรหมา พรหมาโน ท. พรหมาน พรหมาโน ต. พรหมนา พรหเมห พรหเมภ จ. พรหมโน พรหมาน ปญ. พรหมนา พรหเมห พรหเมภ ฉ. พรหมโน พรหมาน

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 55 ส. พพหมน พรหเมส อ. พรหเม พรหมาโน วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา อ ทสด แหง พรหม กบ ส เปน อา, กบ โย เปน อาโน. ๒ เอา อ กบ อ เปน อาน ๓ นา ส อยหลง เอา อ ทสด แหง พรหม เปน อ แลวคง นา ไว, เอา ส เปน โน, ถาไมเอา ส เปน โน ไมตองเอา อ เปน อ. ๔ เอา สมา วภตต เปน นา. ๕ เอา สม วภตต เปน น. ๖ เอา อาลปนะ เอกวจนะ เปน เอ. [๖๓] ราช [พระราช] เปน ทวลงค ใน ปลงค แจกอยางน :- เอก. พห. ป. ราชา ราชาโน ท. ราชาน ราชาโน ต. รญ า ราชห ราชภ จ. รญโ ราชโน รญ ราชน ปญ. รญ า ราชห ราชภ ฉ. รญโ ราชโน รญ ราชน ส. รญเ ราชน ราชส อา. ราช ราชาโน ๑. คอ เปน พรหมสส กได.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 56 วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา อ ทสดแหง ราช กบ ส เปน อา, กบ โย เปน อาโน. ๒ เอา อ กบ อ เปน อาน ๓ เอา ราช กบ นา เปน รญ า, ห น ส อยหลง เอา อ แหง ราช เปน อ แลว ทฆะ. ๔ เอา ราช กบ ส เปน รญโ ราชโน, กบ น เปน รญ ๕ สมา วภตต มคต แหง นา วภตต. ๖ เอา ราช กบ สม เปน รญเ ราชน. ศพทสมาส ม ราช ศพท เปนทสด เหมอน มหาราช แจก อยางนกได. ------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. มหาราชา มหาราชาโน ท. มหาราช มหาราช ต. มหาราเชน มหาราเชห มหาราเชภ จ. มหาราชสส ฯเปฯ มหาราชาน ปญ. มหาราชสมา ฯเปฯ มหารเชห มหาราเชภ ฉ. มหาราชสส มหาราชาน ส. มหาราชสม ฯเปฯ มหาราเชส อา. มหาราช มหาราชาโน

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 57 ศพทเหลาน แจกเหมอน มหาราช ------------------------------------------------------------------------------------- อนราช พระราชานอย นาคราช นาคผพระราชา อภราช พระราชยง มคราช เนอผพระราชา อปราช อปราช สปณณราช ครฑผพระราชา จกกวตตราช พระราชจกรพรรด หสราช หงสผพระราชา เทวราช เทวดาผพระราชา [๖๔] ภควนต [พระผมพระภาค] เปนปลงค แจกอยางน:- เอก. พห. ป. ภควา ภควนตา ภควนโต ท. ภควนต ภควนเต ภควนโต ต. ภควตา ภควนเตห ภควนเตภ จ. ภควโต ภควต ภควนตาน ปญ. ภควตา ภควนเตห ภควนเตภ ฉ. ภควโต ภควต ภควนตาน ส. ภควต ภควนเต ภควนเตส อา. ภคว ภควา ภควนตา ภควนโต วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา นต ปจจย เปน นต ได. ๒ เอา นต กบ ส เปน อา, เอา โย เปน อา เปน โอ.


๓ เอา นต กบ นา เปน ตา, กบ ส เปน โต, กบ น เปน ต, กบ สม เปน ต. ๔ สมา มคตแหง นา. ๕ เอา นต กบ อาลปนะ เอก. เปน อ เปน อา, แบบน เอา อ ท นต เปน อ แลวแจกเหมอน อ การนต ใน ป บางกได. ศพทเหลาน แจกเหมอน ภควนต ------------------------------------------------------------------------------- อายสมนต คนมอาย ธตมนต คนมปญญา คณวนต คนมคณ ปญ วนต คนมปญญา จกขมนต คนมจกษ ปญ วนต คนมบญ ชตมนต คนมความโพลง พนธมนต คนมพวกนอง ธนวนต คนมทรพย สตมนต คนมสต ค าวา ภควนตา ภควนเต ภควนโต นน มวธใชไมเหมอนกน ภควนตา ภควนเต ใชเปน ทววจนะ ส าหรบกลาวถงคน ๒ คน ภควนโต ใชเปน พหวจนะ ส าหรบกลาวถงคนมาก ตงแต ๓ ขนไป. ศพทน เมอพจารณาตามลกษณะ กเปนคณนามแจกไดทง ๓ ลงค แตอาศย ภควนต ศพท ทานใชเฉพาะแตปลงคอยางเดยว ไมใช ใน อตถลงค และ นปสกลงค จงสงเคราะหเขาเปนนามนามเสย ใช เปนบทคณของศพทอนไมได. ศพทอนนอกจากนม คณวนต เปนตน


เปนคณนามแท แจกไดทง ๓ ลงค, ปลงค แจกเหมอน ภควนต, อตถลงค เปน คณวนต แจกอยาง อ การนต ใน อตถลงค, นปสกลงค ป. เอก. คณว คณวนต อา. เอก. คณว, ป. ท. อา. พห. คณวนตาน เหลอนนเหมอน ภควนต. อรหนต พระอรหนต เปน ทวลงค, ในปลงค แจกเหมอน ภควนต แปลกแต ป. เอก. อรหา อรห เทานน. [๖๕] ภวนต [ผเจรญ] เปน ทวลงค ใน ปลงค แจก อยางน :- ------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. ภว ภวนตา ภวนโต ท. ภวนต ภวนเต ภวนโต ต. ภวตา โภตา ภวนเตห ภวนเตภ จ. ภวโต โภโต ภวต ภวนตาน ปญ. ภวตา โภตา ภวนเตห ภวนเตภ ฉ. ภวโต โภโต ภวต ภวนตาน ส. ภวนเต ภวนเตส อา. โภ ภวนตา ภวนโต โภนตา โภนโต วธเปลยน วภตต และการนต ๑ เอา นต กบ ส เปน อ ๒ เอา ภว เปน โภ ไดบาง.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 60 ๓ อาลปนะ เอก. เอา ภวนต เปน โภ. ๔ นอกนนเหมอน ภควนต. ๕ ศพททม อนต เปนทสด บางวภตต จะแจกเหมอน อ การนต ใน ป นป กได เพราะเปนการงายจงไมแสดงไวในทน. [๖๖] สตถ [ผสอน] เปน ปลงค แจกอยางน :- --------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. สตถา สตถาโร ท. สตถาร สตถาโร ต. สตถารา สตถนา สตถาเรห สตถาเรภ จ. สตถ สตถโน สตถาราน ปญ. สตถารา สตถาเรห สตถาเรภ ฉ. สตถ สตถโน สตถาราน ส. สตถร สตถาเรส อา. สตถา สตถาโร ศพทเหลานแจกเหมอน สตถ -------------------------------------------------------------------------------- กตต ผท า เนต ผน าไป ขตต ผขด ภตต ผเลยง, ผว าต ผร วตต ผกลาว

ทาต ผให โสต ผฟง นตต หลาน หนต ผฆา

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 61 วธเปลยน วภตต และการนต ๑ เอา อ การนต กบ ส เปน อา. ๒ วภตตอนนอกจาก ส และ ส เอา อ การนต เปน อาร แลว เอา โย เปน โอ นา เปน อา สม เปน อ แลวลบ อ ทสด แหง อาร เสย. ๓ ลบ ส บางกได. ๔ เมอเอา สม เปน อ แลว ตองรสสะ อาร เปน อร. ๕ ศพทม ต ปจจย เปนทสด ใน ป แจกอยางน. [๖๗] ปต [พอ] เปน ปลงค แจกอยางน :- ----------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. ปตา ปตโร ท. ปตร ปตโร ต. ปตรา ปตนา ปตเรห ปตเรภ ปตห ปตภ จ. ปต ปตโน ปตราน ปตน ปญ. ปตรา ปตเรห ปตเรภ ปตห ปตภ ฉ. ปต ปตโน ปตราน ปตน ส. ปตร ปตเรส ปตส อา. ปตา ปตโร ภาต พชาย นองชาย, ชามาต ลกเขย, ๒ ศพทน แจกเหมอน ปต.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 62 วธเปลยนวภตต และการนตเหมอน สตถ แปลกแตอาเทศ เปน อร แทน อาร ในวภตตทงปวง. อาลปนะนน เมอวาตามแบบ เปนอยางน แตค าพดหรอวธเขยนหนงสอไมใช ใช ตาต แทน, เอก. ตาต, พห. ตาตา. ใชไดทวไปทงเรยกบดาหรอบตร เหมอน ภาษาของเรา. ค าวา ตาต พอ ถาเปนวภตตอน เปนชอของบดา ถาเปนอาลปนะ ใชเรยกไดทงบดาทงบตร. [๖๘] มาต [มารดา] เปนอตถลงค แจกอยางน:- ------------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. มาตา มาตโร ท. มาตร มาตโร ต. มาตรา มาตยา มาตราห มาตรภ มาตห มาตภ จ. มาต มาตยา มาตราน มาตน ปญ. มาตรา มาตราห มาตราภ มาตห มาตภ ฉ. มาต มาตยา มาตราน มาตน ส. มาตร มาตราส มาตส อา. มาตา มาตโร ธต [ธดา] แจกเหมอน มาต. วธเปลยนวภตต และการนตเหมอน ปต ตางแตแจกตามแบบ ทเปน ป และ อต. เทานน. ในค าพดและวธเขยนหนงสอ กไมใช


อาลปนะ ตามแบบน ใช อมม แทน, เอก. อมม, พห. อมมา. ใชไดทวไป ทงมารดาทงธดา เหมอนภาษาของเรา โดยนยทได อธบายมาแลว. แตในตปปรสสมาส ใช อาลปนะ เปน มาเต, ธเต. เหมอนค าวา ตสสมาเต, เทวมาเต, เทวธเต. เปนตวอยาง. [๖๙] ศพท ๑๒ ศพท ม มน ศพทเปนตน ทจะวาตอไปน เรยกวา มโนคณะ เพราะเปนหมแหง มน ศพท มวธแจกเหมอน มน ศพท แตวธแจกนน กไมผดกบแบบ อ การนต ในปลงคและ นปสกลงคทกลาวขางตน [๔๗ และ ๕๗] นก แปลกอย ๕ วภตต คอ นา กบ สมา เปน อา, ส ทง ๒ เปน โอ. สม เปน อ แลว ลง ส อาคม เปน สา เปน โส เปน ส. เอา อ เปน โอ ไดบาง เหมอนค าวา "อทาเน กรเต มโน [ชโน ชน] ยอมท า ซงใจ ๑ ๒ ๓ ๒ ๑ ในความไมให. ยโส ลทธา น มชเชยย [ชน] ไดแลว ซงยศ ๑ ๑ ๒ ๓ ๒ ๑ ไมพงเมา" เปนตน. ๓ อกอยางหนง เมอศพทเหลาน เขาสมาสแลว เอาสระทสด ของตนเปน โอ ได เหมอนค าวา มโนคโณ หมแหงมนะ, อโยมย ของบคคลท าดวยเหลก, เตโชธาต ธาตคอไฟ, สโรรโห อวยวะ

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 64 ทงอกบนหว ผม เปนตน. เหตนนไมตองแจกใหพสดาร จะแจก แตทแปลก, ทไมแจก ศพทใด เปนลงคใด กพงเทยบศพทนนใน แบบการนตของลงคนนเถด. ในศพททจะเขยนตอไปน มน เปน ทวลงค คอ ป นป เหลอนนเปน ปลงค สน. ศพทชอมโนคณะ มน ใจ เตช เดช อย เหลก ปย น านม อร อก ยส ยศ เจต ใจ วจ วาจา ตป ความรอน วย วย ตม มด สร หว เอก. ต. จ. ปญ. ฉ. ส. มนสา มนโส มนสา มนโส มนส อยสา อยโส อยสา อยโส อยส อรสา อรโส อรสา อรโส อรส เจตสา เจตโส เจตสา เจตโส เจตส เทานเปนตวอยาง.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 65 บางคราวศพททม อ เปนทสด จะเปน มโนคณะ หรอมใช กตาม อยขางหนา เอา นา วภตต เปน โส ไดบาง ดงน สตตโส, พยญชนโส, อปายโส, สพพโส านโส, ถามโส. เอา สมา เปน โส ไดบาง อ. ทฆโส, อรโส. [๗๐] กมม [กรรม] เปน นปสกลงค แจกอยางน :- ------------------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. กมม กมมาน ท. กมม กมมาน ต. กมมนา กมเมห กมเมภ จ. กมมโน กมมาน ปญ. กมมนา กมเมห กมเมภ ฉ. กมมโน กมมาน ส. กมมน กมเมส อา. กมม กมมาน วธเปลยนวภตต และ การนต กแบบเดยวกนกบ อ การนต ใน นปสกลงค แปลกกนเลกนอย ดงน :- ๑ นา ส อยหลง เอา อ ทสดแหง กมม เปน อ แลว คง นาไว เอา ส เปน โน. ๒ เอา สม เปน น ไดบาง.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 66 กมม ศพท จะแจกตามแบบ อ การนต นป ทเดยวกได ทแสดงไวน เพอจะใหเหนวาเปนศพทวเศษ เปลยนวภตตและการนต ไดอยางน. [๗๑] โค [โค] สามญ ไมนยมวา ผ เมย แจกอยางน :- ----------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. โค คาโว ท. คาว คาว คาโว ต. คาเวน โคห โคภ คาเวห คาเวภ จ. คาวสส คนน คาวาน ปญ. คาวสมา คาวมหา คาวา โคห โคภ คาเวห คาเวภ ฉ. คาวสส คนน คาวาน ส. คาวสม คาวมห คาเว โคส คาเวส อา. คาว คาโว วธเปลยนวภตต และ การนต ๑ วภตตทงปวงยกแต ส อยหลง เอา โค เปน คว คาว ได. ทแสดงไวทนแต คาว อยางเดยวพอเปน อ. ๒ อ อยหลง เอา โอ แหง โค เปน อาว ไดบาง. ๓ เอา โย ทง ๒ เปน โอ. ๔ เอา โอ แหง โค เปน อ แลวซอน น.


๕ โค ใน ป เปน โคณ, ใน อต. เปน คาว, แจกตามการนตใน ลงคนน ๆ. [๗๒] ศพททงหลาย ๖ คอ ปม ชาย, สา หมา [ไมนยมวา ผ เมย], อทธา กาลยดยาว, มฆว ชอพระอนทร, ยว ชายหนม, สข เพอน, เหลาน ไมใครมค าใชนก ถงใชบางกเปนบางวภตตไม ทวไป ไมตองแจกไวในทนใหพสดาร. ปม เปน ปลงค มทใชบาง แต ป. เอก. ปมา เทานน. สา เปนค ากลาง ๆ ไมนยมวาตวผหรอตวเมย เหมอนกบศพท คอ โค มทใชแต ป. เอก. สา, ในปลงค ใชเปน สนข ใน อตถลงคเปน สนข หรอ ใชศพทอน ๆ นอกจากน แจกตามการนต ในลงคนน ๆ. อทธา เปน ปลงค มทใชบางแต เอก. ป. อทธา ท. อทธาน ต. อทธนา จ. ฉ. อทธโน ส. อทธาเน เทานน. มฆว เปน ทวลงค ใน ปลงค ใชมากแต ป. เอก. ยวา, ใน อตถลงค เปน ยวต แจกตาม อ การนต ในลงคนน. สข เปน ทวลงค ในปลงค ใชมากแต ป. เอก. สขา, ใน อตถลงค เปน สข แจกตาม อ การนต ในลงคนน.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 68 สงขยาคณนาม [๗๓] ศพททเปนเครองก าหนดนบนามนามชอ สงขยา. สงขยา แบงเปน ๒ คอ ปกตสงขยาอยาง ๑ ปรณสงขยาอยาง ๑. ปกต- สงขยานน นบโดยปกต เปนตนวา หนง สอง สาม ส หา, ส าหรบ นบนามนามใหรวามประมาณเทาใด เหมอนค าพดในภาษาของเราวา คนผหนง ถอสมด ๒ เลน ดนสอขาว ๓ แทง ดนสอฝรง ๔ แทง กระดาษ ๕ แผน เดนไป เปนตน. ปรณสงขยานน ส าหรบนบนามนาม ทเตมในทนน ๆ คอ นบเปนชน ๆ เปนตนวา ทหนง ทสอง ทสาม ทส ทหา เหมอนค าพดในภาษาของเราวา บตรชายท ๑ ของผมชอ ไปเรยนหนงสออยในส านกครท ๒ พอถงปท ๓ กสอบไลไดประโยค ท ๔ ยงไมถงชนท ๕ เปนตน. ปกตสงขยาน ในคมภรศพทศาสตรทานแบงเปน ๒ พวก ตงแต เอก ถง จต จดเปน สพพนาม ตงแต ปญจ ไป เปน คณนาม. ครนขาพเจาจะแยกแสดงเปน ๒ แผนก กเปนการล าบากนก เหนวา ทเปนคนนามมากกวา จงรวมมาแสดงเสยทนทเดยว. สวนปรณสงขยา เปน คณนามแท.


[๗๔] วธนบปกตสงขยา อยางน :- --------------------------------------------------------------------------- เอก ๑ วส, วสต ๒๐ ทว ๒ เอกวสต ๒๑ ต ๓ ทวาวสต, พาวสต ๒๒ จต ๔ เตวสต ๒๓ ปญจ ๕ จตวสต ๒๔ ฉ ๖ ปญจวสต ๒๕ สตต ๗ ฉพพสต ๒๖ อฏ ๘ สตตวสต ๒๗ นว ๙ อฏ วสต ๒๘ ทส ๑๐ เอกนตตส, อนตตส ๒๙ เอกาทส ๑๑ ตส, ตสต ๓๐ ทวาทส, พารส ๑๒ เอกตตส ๓๑ เตรส ๑๓ ทวตตส, พตตส ๓๒ จตททส, จททส ๑๔ เตตตส ๓๓ ปญจทส, ปณณรส ๑๕ จตตตส ๓๔ โสฬส ๑๖ ปญจตตส ๓๕ สตตรส ๑๗ ฉตตส ๓๖ อฏ ารส ๑๘ สตตตตส ๓๗ เอกนวสต, อนวส ๒๙ อฏ ตตส ๓๘


เอกนจตตาฬส, อนจตตาฬส ๓๙ ปญ าส, ปณณาส ๕๐ จตตาฬส, ตาฬส ๔๐ สฏ ๖๐ เอกจตตาฬส ๔๑ สตตต ๗๐ เทวจตตาฬส ๔๒ อสต ๘๐ เตจตตาฬส ๔๓ นวต ๙๐ จตจตตาฬส ๔๔ สต รอย ปญจจตตาฬส ๔๕ สหสส พน ฉจตตาฬส ๔๖ ทสสหสส หมน สตตจตตาฬส ๔๗ สตสหสส, ลกข แสน อฏ จตตาฬส ๔๘ ทสสตสหสส ลาน เอกนปญ าส, อนปญ าส ๔๙ โกฏ โกฏ เอกสงขยา เปน เอกวจนะอยางเดยว. เอกสพพนาม เปน ทววจนะ. ตงแต ทว จนถง อฏ ารส เปนพหวจนะอยางเดยว เปน ๓ ลงค. ตงแต เอกนวสต จนถง อฏ นวต เปนเอกวจนะ อตถลงคอยางเดยว แมเขากบศพททเปนพหวจนะลงคอน กคงอย อยางนน ไมเปลยนไปตาม.


[๗๕] เอก ศพท แจกอยางน:- --------------------------------------------------------------------------------- ปลงค อตถลงค เอก. เอก. ป. เอโก ป. เอกา ท. เอก ท. เอก ต. เอเกน ต. เอกาย จ. เอกสส จ. เอกาย ปญ. เอกสมา เอกมหา ปญ. เอกาย ฉ. เอกสส ฉ. เอกาย ส. เอกสม เอกมห ส. เอกาย เอก ศพท ใน นปสกลงค แจกเหมอนใน ปลงค แปลกแต ป. เอก เทานน. เอก ศพทน ถาเปน สงขยา แจกอยางน, ถาเปน สพพนาม แจก ไดทง ๒ วจนะ เหมอน ย ศพท ทจะกลาวขางหนา [๘๖]. แปลก จาก ย ศพท บางเลกนอย. ใน อต. เอก. จ. ฉ. เอกสสา ส. เอกสส [๗๖] ทว ศพท ใน ๓ ลงค อภ ศพท [๒] ใน ๓ ลงค แจกอยางน :- ------------------------------------------------------------------------------------ พห. พห. ป. เทว ป. อโภ

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 72 ท. เทว ท. อโภ ต. ทวห ต. อโภห จ. ทวนน จ. อภนน ปญ. ทวห ปญ. อโภห ฉ. ทวนน ฉ. อภนน ส. ทวส ส. อโภส วธเปลยนวภตต และ การนต ๑ เอา ทว กบ โย เปน เทว ทเว๑. ๒ ใน อภ ศพท เอา โย เปน โอ. ๓ ห ส วภตต อยหลง เอา อ ทสด แหง อภ เปน โอ. ๔ ซอน น หนา น วภตต เอา อ ทสด แหง อภ เปน อ เอา ทวนน เปน ทวนน บางกได. [๗๗] ต ศพท แจกอยางน :- ------------------------------------------------------------------------------ ปลงค อตถลงค พห. พห. ป. ตโย ป. ตสโส ท. ตโย ท. ตสโส ต. ตห ต. ตห จ. ตณณ ตณณนน จ. ตสสนน ๑. คอ ป. ท. เปน ทเว บาง กได.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 73 ปญ. ตห ปญ. ตห ฉ. ตณณ ตณณนน ฉ. ตสสนน ส. ตส ส. ตส ต ศพท ใน นป แจกเหมอนใน ป แปลกแต ป. ท. ตณ เทานน วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา ต กบ โย ใน ป เปน ตโย, ใน อต. เปน ตสโส, ใน นป เปน ตณ. ๒ เอา น ใน ป นป. กบ อ ทสด แหง ต เปน อณณ อณณนน, ใน อต. เอา น เปน สสนน [๗๘] จต ศพท แจกอยางน :- ----------------------------------------------------------------------------------- ปลงค อตถลงค พห. พห. ป. จตตาโร จตโร ป. จตสโส ท. จตตาโร จตโร ท. จตสโส ต. จตห ต. จตห จ. จตนน จ. จตสสนน ปญ. จตห ปญ. จตห

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 74 ฉ. จตนน ฉ. จตสสนน ส. จตส ส. จตส จต ศพท ใน นป แจกเหมอนใน ป แปลกแต ป. ท. จตตาร เทานน. วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา จต กบ โย ใน ป เปน จตตาโร จตโร, ใน อต. เปน จตสโส, ใน นป เปน จตตาร. ๒ ในอต. เอา น เปน สสนน แลวเอา อ แหง จต เปน อ. ๗๙ ปญจ ใน ๓ ลงค แจกอยางน :- พห. ป. ปญจ [ลบโย] ท. ปญจ ต. ปญจห [ไมทฆะ] จ. ปญจนน ปญ. ปญจห ฉ. ปญจนน ส. ปญจส [ไมทฆะ] ตงแต ฉ ถง อฏ ารส แจกอยางน.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 75 เอกนวส ใน อตถลงค แจกอยางน:- เอก. ป. เอกนวส [ลงนคหต] ท. เอกนวส ต. เอกนวสาย จ. เอกนวสาย ปญ. เอกนวสาย ฉ. เอกนวสาย ส. เอกนวสาย ตงแต วส ถง ปญ าส แจกอยางน. ตงแต เอกนวสต ถง อฏ ตตสต และตงแต เอกนสตตต ถง อฏ นวต แจกตามแบบ อ การนต ใน อตถลงค [รตต]. ตงแต เอกนสฏ ถง อฏ สฏ แจกตามแบบ อ การนต ใน อตถลงค [นาร] [๘๐] ปรณสงขยา นบในลงคทง ๓ อยางน :- -------------------------------------------------------------------------- ปลงค อตถลงค นปสกลงค ค าแปล ป โม ป มา ป ม ท ๑ ทตโย ทตยา ทตย ท ๒ ตตโย ตตยา ตตย ท ๓

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 76 จตตโถ จตตถ-ถา จตตถ ท ๔ ปญจโม ปญจม-มา ปญจม ท ๕ ฉฏโ ฉฏ - า ฉฏ ท ๖ สตตโม สตตม-มา สตตม ท ๗ อฏ โม อฏ ม-มา อฏ ม ท ๘ นวโม นวม-มา นวม ท ๙ ทสโม ทสม-มา ทสม ท ๑๐ เอกาทสโม เอกาทส-ส๑ เอกาทสม ท ๑๑ ทวาทสโม,พารสโม ทวาทส,พารส ทวาทสม,พารสม ท ๑๒ เตรสโม เตรส เตรสม ท ๑๓ จตททสโม จตททส-ส๒ จตททสม ท ๑๔ ปณณรสโม ปณณรส-ส๓ ปณณรสม ท ๑๕ โสฬสโม โสฬส โสฬสม ท ๑๖ สตตรสโม สตตรส สตตรสม ท ๑๗ อฏ ารสโม อฏ ารส อฏ ารสม ท ๑๘ เอกนวสตโม เอกนวสตมา เอกนวสตม ท ๑๙ วสตโม วสตมา วสตม ท ๒๐ ปรณสงขยา ทแสดงมาพอเปนตวอยางน แจกตามแบบ การนตใน ๓ ลงค ศพทใด เปนลงคใด มการนตอยางใด จง แจกตามลงคนน ตามการนตนน เทอญ. ๑.๒.๓. ลงนคหตอาคม มลกจจายนะ หนา ๙๕ สตรท ๓๓๔. กองต ารา.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 77 สพพนาม ๘๑ สพพนามนน แบงเปน ๒ คอ ปรสสพพนาม ๑ วเสสน- สพพนาม ๑. ปรสพพนามนน เปนศพทส าหรบใชแทนชอคนและ สงของทออกชอมาแลวขางตน เพอจะไมใหเปนการซ าซาก นบตาม บรษททานจดไวใน อาขยาต เปน ๓ คอ ต ศพท ๑ ตมห ศพท ๑ อมห ศพท ๑. ต ศพททตนนนเปน ป มปรส หรอ ประถมบรษ ชายท ๑ ส าหรบออกชอคนและสงของ ทผพดออกชอถง เชน ค าในภาษาของเราวา "เขา" เปนไตรลงค ทวาน ประสงคเอา ต ศพท ททานใชแตล าพงอยางเดยว เปนประถมบรษ. ต ศพทททาน ประกอบดวยนามนามทเปนประถมบรษกด ดวย ตมห และ อมห ศพทกด เปนวเสสนสพพนาม. ตมห ศพทท ๒ นน เปน มชฌม- ปรส หรอ มธยมบรษ ชายมในทามกลาง ส าหรบออกชอคนท ผพด ๆ กบคนใด ส าหรบออกชอคนนน เชนค าในภาษาของ เราวา "เจา, ทาน, ส, เอง, มง" ตามค าสงและต า, แตใน ภาษาบาลไมมค าสงค าต าอยางน ใช ตมห ศพทอยางเดยว ตาง กนแตมาตราวาวภตตและวจะเทานน. อมห ศพทท ๓ นน เปน อตตมปรส หรอ อตตมบรษ ชายสงสด ส าหรบใชออกชอผพด เชนค าในภาษาของเราวา "ฉน, ขา, ก" ตามค าทสงและต า แต ในภาษาบาลไมมค าสงค าต าอยางน ใช อมห ศพทอยางเดยว ตาง กนแตสกวาวภตตและวจนะเหมอน ตมห ศพทเทานน. ตมห และ

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 78 อมห ศพททง ๒ น แจกเปนแบบเดยวกนทงปลงคและอตถลงค. [๘๒] วเสสนสพพนามนน คลาย ๆ กบคณนาม แตมวธแจก ไมเหมอนคณนาม แบงเปน ๒ อนยม นยม. ศพทเหลาน คอ ย, อญ , อญ ตร. อญ ตม, ปร, อปร, กตร, กตม, เอก, เอกจจ, สพพ, ก, เปน อนยม. ต, เอต, อม, อม, เปน นยม. ย ศพทนน พจารณาเหนวา ไมเปนอนยมแททเดยว เพราะเขากบ ตมห อมห ศพทกได แตเมอประสงคแปล ย ศพทวา "ใด" แลว กดเหมอน เปนอนยมแท. วเสสนสพพนาม ๒ อยาง ทกลาวมาแลวน เปน ไตรลงค แจกไดทง ๓ ลงค ในสพพนามทงปวงไมมอาลปนะ. วธแจกปรสสพพนาม [๘๓] ต ศพท ใน ปลงค แจกอยางน:- ---------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. โส เต ท. ต น เต เน ต. เตน เตห จ. ตสส อสส เตส เตสาน เนส เนสาน ปญ. ตสส อสมา ตมหา เตห

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 79 ฉ. ตสส อสส เตส เตสาน เนส เนสาน ส. ตสม อสม ตมห เตส วธเปลยน วภตต และการนต ๑ ส อยหลง เอา ต ทมใช นป เปน ส. อ อยหนา เอา โย ทงสอง เปน เอ, เอา ต เปน น ไดบาง. ๒ ส สมา สม อยหลง เอา ต เปน อ ไดบาง ในลงคทงปวง. เอา น เปน ส เปน สาน แลว เอา อ ขางหนา เปน เอ. ๓ เอา ต เปน อ แลวหามมใหแปลง สมา เปน มหา แปลง สม เปน มห. ต ศพท ใน อตถลงค แจกอยางน :- ----------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. สา ตา ท. ต น ตา ต. ตาย ตาห จ. ตสสา อสสา ตสสา ตสสาย ตาส ตาสาน ปญ. ตาย ตาห ฉ. ตสสา อสสา ตสสา ตสสาย ตาส ตาสาน ส. ตาย ตสส อสส ตสส ตาส วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ ใน อตถลงค เอา อ การนต เปน อา และ ลบ โย ทงสองเสย.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 80 ๒ เอา ส เปน สสา เปน สสาย แลว รสสะ การนต ใหเปน อ บาง แปลงเปน อ บาง. ๓ เอา สม เปน สส แลว รสสะ การนต ใหเปน อ บาง แปลงเปน อ บาง. ต ศพทใน นปสกลงค แจกเหมอน ใน ปลงค แปลกแต ป. เอก. ต, พห. ตาน, ท, พห. ตาน เทานน. ต ศพท ทเปน ประถมบรษ มใชวเสสนสพพนามน เหนวาตรงกบค าทเราใชในภาษา ของเราวา "ทาน, เธอ, เขา, มน" ตามค าสงและต า จะไมตอง แปลวา "นน" เหมอนวเสสนสพพนาม กได อทาหรณ ดงน "อาจรโย ม นจจเมว โอวทต อนสาสต โส ห มยห ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ วฑฒ อาสสต. อาจารย วากลาวอย ตามสงสอนอย ซงขาพเจา ๙ ๑๐ ๑ ๔ ๕ ๒ เปนนตยทเดยว เพราะวา ทาน หวงอย ซงความเจรญ แกขาพเจา. ๓ ๗ ๖ ๑๐ ๙ ๘ รญโ ปเสนทโกสลสส มลลกา นาม เทว พหนน ปยา อโหส, ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ สา ห เตส อปการ-มหาส. นางเทว ของพระราชา ปเสนทโกศล ๙ ๑๐ ๑๑ ๑๒ ๑๓ ๕ ๑ ๒ นามวา มลลกา ไดเปนทรก ของชนทงหลายเปนอนมาก มแลว ๔ ๓ ๗ ๖ ๘ เพราะวา เธอ ไดท าแลว ซงอปการะ แกเขาทงหลาย. นามรป ๑๐ ๙ ๑๓ ๑๒ ๑๑ ๑

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 81 อนจจ ตญห อปปชชตวา นรชฌต. นามรป ไมเทยง เพราะวา ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๑ ๒ ๔ มน เกดขนแลว ยอมดบไป." ๓ ๕ ๖ เพราะค าทใชในประถมบรษ ในภาษาของเรามาก จะใชยน เปนแบบเดยวไมได ครนจะใชยกเยองไปตาง ๆ กจะพาใหกลบตร แรกศกษา สงเกตยากหรออยางไรแล ทานจงสอนใหยกเอานามศพท ทสพพนามเลงเอาขนแปลดวย เหมอนอทาหรณทตน ตองแปลวา "โส อาจรโย อาจารยนน," ในอทาหรณทสอง ตองแปลวา "สา มลลกา นางเทว นางมลลกานน," ในอทาหรณทสาม ตองแปลวา "ต นามรป นามรปนน" ดงน. แตทยกเอานามศพทขนแปลดวยน กเปนอบายทจะใหผแรกศกษาเขาใจความไดชด และฉลาดในการทจะ แจกวภตตและผกประโยค เพราะฉะนน แปลตอไปขางหนา จะตอง ใชตามแบบทเคยใชมาแตกอน ไมเปลยนแปลง. ต ศพท ททานเขยนไวกบนามศพท หรอ ตมห อมห ศพท เปนวเสสนสพพนาม แปลวา "นน" อทาหรณวา :- อภญ าย โข โส ภควา ธมม เทเสต โน [เทเสต] ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ อนภญ าย พระผมพระภาคเจา นน ยอมแสดง ซงธรรม ๘ ๔ ๓ ๖ ๕ เพอความรยง แล ไม [แสดง] เพอความไมรยง. เอกมนต ๑ ๒ ๗ ๘ ๑


ตา โข สา เทวตา. เทวดา นน ยนแลว สวนขางหนง แล. ๒ ๓ ๔ ๕ ๕ ๔ ๒ ๑ ๓ น ต กมม กต สาธ, ย [กมม กตวา อนตปปต. กรรม ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๓ นน อนบคคลท าแลว ใหประโยชนส าเรจได หามได [บคคล] ๒ ๔ ๕ ๑ ท าแลว ซงกรรมไรเลา ยอมเดอดรอนในภายหลง. ตสส เต ๗ ๖ ๘ ๑ ๒ อลาภา. มใชลาภทงหลาย ของทาน นน. โส โข อห ภนเต ๓ ๓ ๒ ๑ ๑ ๒ ๓ ๔ ปต วจน สกกโรนโต ฯ ล ฯ ทสา นมสสาม. ขาแตพระองคผเจรญ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๔ ขาพระพทธเจา นน แล เมอสกการะ ซงค า ของบดา ฯลฯ ๓ ๑ ๒ ๗ ๖ ๕ นอบนอมอย ซงทศทงหลาย" ดงน. ๙ ๘


[๘๔] ตมห ทาน ทงสองลงค แจกอยางเดยวกน อยางน :- -------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. ตว ตว ตมเห โว ท. ต ตว ตว ตมเห โว ต. ตยา ตวยา เต ตมเหห โว จ. ตยห ตมห๑ ตว เต ตมหาก โว ปญ. ตยา ตมเหห ฉ. ตยห ตมห๒ ตว เต ตมหาก โว ส. ตย ตวย ตมเหส วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ ศพททอาเทศผดจากรป ตมห ทเดยว พงรวาเอาวภตตนน ๆ กบ ตมห เปนอยางน. ๒ ตมห อมห อยหนา เอา น เปน อาก ๓ เต โว มบทอนน าหนาจงมได. [๘๕] อมห ขา ทงสองลงค แจกเปนแบบเดยวกน อยางน :- -------------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. อห มย โน ท. ม มม อมเห โน ต. มยา เม อมเหห โน --------------------------------------------------------------------------------- ๑. ๒. ตมห ทเปน จ. ฉ. เอก. โดยสตรมลกจจายนะ วา สสส และสตร สททนต วา มตนตเร สสส วา อ

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 84 จ. มยห อมห มม มม เม อมหาก อสมาก โน ปญ. มยา อมเหห ฉ. มยห อมห มม มม เม อมหาก อสมาก โน ส. มย อมเหส วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา อมห กบ วภตต นน ๆ เปนรปนน ๆ. ๒ เม โน มบทอนน าหนาจงมได. วธแจก วเสสนสพพนาม นยมานยม. [๘๖] ย ศพท ใด ในปลงค แจกอยางน :- ------------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. โย เย ท. ย เย ต. เยน เยห จ. ยสส เยส เยสาน ปญ. ยสมา ยมหา เยห ฉ. ยสส เยส เยสาน ส. ยสม ยมห เยส

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 85 ศพทเหลาน แจกเหมอน ย ศพท ------------------------------------------------------------------------------ อญ อน กตม คนไหน อญ ตร คนใดคนหนง เอก คนหนง, พวกหนง อญ ตม " " เอกจจ บางคน, บางพวก ปร อน อภย ทงสอง อปร อนอก สพพ ทงปวง กตร คนไหน ย ศพท ในอตถลงค แจกอยางน :- ------------------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. ยา ยา ท. ย ยา ต. ยาย ยาห จ. ยสสา ยาส ยาสาน ปญจ. ยาย ยาห ฉ. ยสสา ยาส ยาสาน ส. ยสส ยาส ย ศพท ในนปสกลงค แจกเหมอน ปลงค แปลกแต ป. เอก. ย, พห. ยาน, ท. พห. ยาน เทานน. [๘๗] ก ศพท ใคร , อะไร คงเปนรป ก อยแตในนป ป. ท. เอก. เทานน.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 86 นอกนน แปลงเปน ก แลวแจกในไตรลงค เหมอน ย ศพท ก ศพท ทแจกดวยวภตตในไตรลงคน ม จ อยทายศพท แปลวา "นอย" บาง "บางคน หรอ บางสง" บาง เปนค าใหวาซ าสอนหน เหมอนในภาษาของเราเขยนรป "ๆ" ดงนบาง อ. วา "โกจ ชาย บางคน หรอ ใคร ๆ " "กาจ อตถ หญงบางคน หรอ หญงไร ๆ" "กญจ วตถ ของนอยหนง หรอของบางสง" ถาเปนพหวจนะ แปลวา "บางพวก หรอ บางเหลา" อ. วา "เกจ ชนา ชน ทงหลายบางพวก กาจ อตถ หญงทงหลายบางพวก กานจ กลาน ตระกลทงหลายบางเหลา" ถาม ย น าหนา ม จ อยหลง แปลวา "คนใดคนหนง หรอ สงใดสงหนง" อ. วา "โย โกจ เทโว วา ๑ ๒ มนสโส วา เทวดาหรอ หรอมนษย คนใดคนหนง. ยา กาจ เวทนา ๓ ๒ ๓ ๑ ๑ ๒ อตตานาคตปจจปปนนา เวทนา อยางใดอยางหนง ลวงแลวหรอยง ๓ ๒ ๑ ไมมาหรอเกดขนเฉพาะแลว. ยงกญจ วตต อธ วา หร วา ๓ ๑ ๒ ๓ ๔ ทรพยเครองปลมใจ อนใดอนหนง ในโลกนหรอ หรอในโลกอน." ๒ ๑ ๓ ๔ ทง ย ทง ก น แจกดวยวภตตใด ๆ กตองเปลยนเปนรป วภตตนน ๆ แลวเอา จ ไวทายศพท เหมอนดงน เอก. ท. ยงกญจ, ต. เยน เกนจ, จ. ยสส กสสจ, พห. ป. ท. เย เกจ, ต. เยห เกหจ, จ. เยส เกสญจ เปนตน.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 87 ก ศพท ทเปนค าถามแปลวา "หรอ" เหมอนค าวา "ก ปเนต ๑ ๒ ๓ อาวโส ปฏรป ดกอนอาวโส ก อนนน สมควร หรอ." บางท ๔ ๕ ๔ ๒ ๓ ๕ ๑ ในค าถามไมม ก กม ใชแตหางเสยงทกรยา เหมอนในภาษาองกฤษ อ. วา "อตถ ปนายสมโต โกจ เวยยาวจจกโร ? ก ใคร ๆ ผเปน ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๒ ๔ ไวยาวจกร [ท าซงกรรมของผขวนขาย] ของทานผมอาย ม (หรอ) ?" ๕ ๓ ๑ ก ศพท ทเปนค าถามถงเหตทเปน แปลวา "ท าไม" อ. วา "ก ปาลต ปมชชส ดกอนปาลต ท าไม [ทาน] ประมาทอย." ๑ ๒ ๓ ๒ ๑ ๓ [๘๘] เอต ศพท [นน] ในปลงค แจกอยางน:- ---------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. เอกโส เอเต ท. เอต เอน เอเต ต. เอเตน เอเตห จ. เอตสส เอเตส เอเตสาน ปญ. เอตสมา เอตมหา เอเตห ฉ. เอตสส เอเตส เอเตสาน ส. เอตสม เอตมห เอเตส

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 88 เอต ศพท ในอตถลงค แจกอยางน :- --------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. เอสา เอตา ท. เอต เอน เอตา ต. เอตาย เอตาห จ. เอตสสา เอตสสา เอตสสาย เอตาส เอตาสาน ปญ. เอตาย เอตาห ฉ. เอตสสา เอตสสา เอตสสาย เอตาส เอตาสาน ส. เอตสส เอตสส เอตาส เอต ศพท ในนปสกลงค แจกเหมอนในปลงค แปลกแต เอก. ป. เอต, พห. ป. ท. เอตาน เทานน. [๘๙] อม ศพท [น] ในปลงค แจกอยางน :- ---------------------------------------------------------------------------- เอก. พห. ป. อย อเม ท. อม อเม ต. อมนา อเนน อเมห จ. อมสส อสส อเมส อเมสาน ปญ. อมสมา อมมหา อสมา อเมห ฉ. อมสส อสส อเมส อเมสาน ส. อมสม อมมห อสม อเมส

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 89 วธเปลยน วภตต และ การนต ๑ เอา อม ใน ป อต. กบ ส เปน อย ๒ นา อยหลง เอา สระ อ ทสดแหง อม เปน อ, อกอยางหนง เอา อม เปน อน แลวเอา นา เปน เอน. ๓ ส สมา สม อยหลง เอา อม เปน อ ไดบาง. อม ศพท ในอตถลงค แจกอยางน :- ------------------------------------------------------------------------------ เอก. พห. ป. อย อมา ท. อม อมา ต. อมาย อมาห จ. อมสสา อมสสาย อสสา อมาส อมาสาน ปญ. อมาย อมาห ฉ. อมสสา อมสสาย อสสา อมาส อมาสาน ส. อมสส อสส อมาส อม ศพท ใน นป แจกเหมอนใน ป แปลกแต เอก. ป. อท, ท. อท อม, พห. ป. ท. อมาน เทานน. ทเปน อท นน ใน นป เอา อม กบ ส หรอ อ เปน อท


[๙๐] อม ศพท [โนน] ใน ปลงค แจกอยางน :- เอก. พห. ป. อม อม ท. อม อม ต. อมนา อมห จ. อมสส อมโน อมส อมสาน ปญ. อมสมา อมมหา อมห ฉ. อมสส อมโน อมส อมสาน ส. อมสม อมมห อมส อม ศพทนอาเทศเปน อส บางกได อม และ อส ทง ๒ น ถาม ก เปนทสด เปน อมก อสก ดงน แจกตามแบบ ย ศพท ทง ๓ ลงค. อม และ อส ทม ก เปนทสด ทานใชมากกวาทไมม ก ครนจะแสดงไวในแบบกจะพาใหเฝอนก จงแสดงแตแบบแหงมล การนตเทานน. อม ศพท ในอตถลงค แจกอยางน :- เอก. พห ป. อม อม ท. อม อม ต. อมยา อมห จ. อมสสา อมส อมสาน

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 91 ปญ. อมยา อมห ฉ. อมสสา อมส อมสาน ส. อมสส อมส อม ศพท ใน นปสกลงค แจกเหมอนใน ปลงค แปลกแต ป. ท. เอก. อท, พห. อมน เทานน. ทเปน อท นน ใน นป เอา อม กบ ส หรอ อ เปน อท จบนามแตเทาน.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 92 อพยยศพท ๙๑ ยงมศพทอกจ าพวกหนง จะแจกดวยวภตตทง ๗ แปลงรป ไปตาง ๆ เหมอนนามทง ๓ ไมได คงรปอยเปนอยางเดยว ศพท เหลานเรยกวา อพยยศพท ๆ น เปนอปสคบาง นบาตบาง ปจจย บาง. อปสคนน ส าหรบใชน าหนานามและกรยา ใหวเศษขน เมอ น าหนานาม มอาการคลายคณศพท เมอน าหนากรยา มอาการ คลายกรยาวเสสนะ. อปสค อต ยง เกน ลวง อธ ยง ใหญ ทบ อน นอย ภายหลง ตาม อป ปราศ หลก อป หรอ ป ใกล บน อภ ยง ใหญ จ าเพาะ ขางหนา อว หรอ โอ ลง อา ทว ยง กลบความ อ ขน นอก

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 93 อป เขาไป ใกล มน ท ชว ยาก น เขา ลง น ไมม ออก ป ทว ขางหนา กอน ออก ปฏ เฉพาะ ตอบ ทวน กลบ ปรา กลบความ ปร รอบ ว วเศษ แจง ตาง ส พรอม กบ ด ส ด งาม งาย. อทาหรณ อต อตสนทโร ด ยง อตกกมต ยอมกาวลวง. เกน อธ อธสกกาโร สกการะยง อธปต นายใหญ อธเสต นอนทบ.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 94 อน อนนายโก นายกนอย อนโช ผเกดในภายหลง [นอง] อนคจฉต ไปตาม. อป อปเนต น าปราศ อปคจฉต หลกไป. อป หรอ ป อปกจโฉ ใกลรกแร อปกณโณ ใกลห อปธาน เครองวาง ขางบน [ฝาปด] ปทหต วางขางบน [ปด]. อป หรอ ป ศพทน ไมมทใชในภาษามคธนก เหนมแตค าวา อปธาน และ ปทหต เทานน ถงศพทวา อปกจโฉ อปกณโณ ก ไมใชภาษามคธแท แปลงเอามาแตภาษาสนสกฤต เพอเปนอทาหรณ ทแปลวา ใกล เทานน, ในดกชนนารสนสกฤตวา ในสนสกฤต ภายหลงเขาประกอบ อภ ใชแทนในทของ อป โดยมาก. อภ อภปปสนโน เลอมใสยง อภภ ผเปนใหญ อภชฌา ความ เพงเฉพาะ [โลภ] อภกกโม ความกาวไปขางหนา. อว หรอ โอ อวสโร มหวลง โอตรต หยงลง. อา อาปรต เตมทว อาภาต สวางยง คจฉต ไป อาคจฉต มา เนต น าไป อาเนต น ามา.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 95 อ อคคจฉต ขนไป อปปโถ นอกทาง. อป อปจนาต เขาไปสงสม อปคจฉต ไปใกล อปาทยต ถอมน. ท ทคคนโธ กลนชว ทกกร ท ายาก. น นคจฉต เขาถง นกชฌต งอเขา นขนต ขดลง นทหต ตงลง ฝง. น นรนตรโย ไมมอนตราย นกกฑฒต ฉดออก. ป ปชานาต รทว ปาเชต ไปขางหนา ขบไป ปภวต เกด ม กอน ปคฆรต ไหลออก ปฏ ปตฏ าต ตงจ าเพาะ ปฏวจน ค าตอบ ปฏโสต ทวนกระแส ปจจาคจฉต กลบมา. ปรา ชโย ความชนะ ปราชโย ความแพ ภโว ความเจรญ ปราภโว ความฉบหาย.

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 96 ปร ปรญ า ความรอบร ปรพภมต หมนรอบ. ว วชานต ร แจง ววโธ มอยางตาง ๆ วเศษ ส สญจรต เทยวไป พรอม สญฉว มผวด. กบ ส สนกขตต ฤกษด สเนตโต คนมตางาม สกร ท างาย. ในอปสคเหลาน บางตวน าหนากรยาแลว กชกใหกรยาม เนอความตางไปจากความเดม เหมอนค าวา สวรต ปด ม ว น าหนา เปน ววาต มเนอความวปรตจากเดม ประสงคเอาความวา "ปด" ขมต ยอมอดทน ม น น าหนา เปน นกขมต๑ ประสงคความวา "ยอมออก" เปนตน. นบาต [๙๒] นบาต นน ส าหรบลงในระหวางนามศพทบาง กรยาศพท บาง บอก อาลปนะ กาล ท ปรเฉท อปไมย ปฏเสธ ความ ๑. ในสททนตวา กม ปทวกเขเป คอ ภม ธาต ในอรรถวา กาวไป, ยางไป เมอม น น าหนา ส าเรจรปเปน นกกมต, นกขมต

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 97 ไดยนเลาลอ ความปรกป ความถาม ความรบ ความเตอน เปนตน ขาพเจาจดรวมไวเปนพวก ๆ พอเปนทสงเกต. นบาตบอกอาลปนะ อคเฆ เปนค าส าหรบรองเรยก ใหคนสงกวาตนตงใจฟงค าทผพด ประสงคจะวา ไมมค าแปลในภาษาของเราใหตรงกนได และค า เชนน กไมใครมใชนกในภาษาของเรา เหนมอยแตค าทลพระเจา- แผนดนวา "สรวมชพ" หรอ "ขอเดชะ" ซงเปนค าพดเพอ จะใหพระจาแผนดน ตงพระราชหฤทยฟงค าทจะพดตอไป. ค าวา "ยคเฆ" มอธบายอยางนน แตจะวาตรงกนแทไมได เพราะค าวา "สรวมชพ" และ "ขอเดชะ" ใชไดแตทลพระเจาแผนดน ใชทล เจานายหรอกราบเรยนทานเสาบดอนไมได แตค าวา "ยคเฆ" บาย ใชพดกบนายกได อ. "ยคเฆ เทว ชาเนยยาส. ขอเดชะ ขาแตเทวดา พระองค ๑ ๒ ๓ ๑ ๒ พงทรงทราบ." ๓ ภนเต, ภทนเต ๒ น เปนค าส าหรบคฤหสถเรยกบรรพชต ดวยเคารพ หรอ บรรพชตผออนพรรษากวา เรยกบรรพชตผแกกวา อ. "กตม ปน ภนเต คนถธร ? ภนเต ก คนถธระ เปนไฉน ? ๑ ๒ ๓ ๔ ๓ ๒ ๔ ๑

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 98 ภทนเตต เต ภกข ภควโต [วจน ปจจสโสส ภกษ ท. เหลานน ฟงตอบแลว [ซงค า] แหงพระผมพระภาคเจา วา ภทนเต ดงน" ในภาษาของเราทานบญญตใหแปลวา "ขาแตทานผเจรญ." ภเณ เปนค าส าหรบคนสงกวา พดกบคนผทอยในบงคบตน เชน พระเจาแผนดน รบสงแกขาราชการ อ. "ทกกร ภเณ พราหมเณน กต ภเณ กรรมอนบคคล ๑ ๒ ๓ ๔ ๒ ๑ ท าไดยาก อนพราหมณ ท าแลว" ในภาษาของเราทานบญญตให ๓ ๔ แปลวา "พนาย." อมโภ เปนค าส าหรบเรยกชายดวยวาจาอนออนหวาน ในภาษาของเรา ทานบญญตใหแปลวา "แนะผเจรญ." อ. "อมโภ กมารา เอส สาลกโปตโก, ต คณหถ. ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ แนะกมาร ท. ผเจรญ นน ลกนกสาลกา [เจา ท.] จงจบเอา ๒ ๑ ๓ ๔ ๖ ซงมน." ๕

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 99 อาวโส เปนค าส าหรบบรรพชตทมพรรษามากกวา เรยกบรรพชตทม พรรษานอยกวา และส าหรบบรรพชตเรยกคฤหสถ. อ. "มา อวโส เอว อวจ. อาวโส [ทาน] อยา ไดกลาวแลว ๑ ๒ ๓ ๔ ๒ ๑ ๔ อยางนน" ในภาษาของเราทานบญญตใหแปลวา "แนะทานผมอาย." ๓ เร, อเร ๒ น เปนค าส าหรบรองเรยกคนเลวทราม ตรงกบภาษาของเรา วา "เวย, โวย" อ. "อเร ขชเช, แนะหญงคอม เวย. ตฏ เร. ๑ ๒ ๒ ๑ ๑ ๒ [เอง] จงหยด โวย." ๑ ๒ เห เปนค าส าหรบรองเรยกคนเลว ตรงกบภาษาของเราวา เฮย" อง "เห มลลกา กสมา เอวรป - มกาส. เฮย แนะนางมลลกา ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๑ ๒ เหตไร [เจา] ไดท าแลว ซงกรรมมอยางนเปนรป." ๓ ๕ ๔ เช เปนค าส าหรบนายเรยกหญงสาวใช อ. "หนท เช อม ภณฑ ๑ ๒ ๓ ๔ คณหาห. เอาเถด แม [เจา] จงถอ ซงภณฑะ สงน." ค าวา "แม" ๕ ๑ ๒ ๕ ๔ ๓

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 100 นน ไมตรงกบ เช ทเดยว เปนแตยมมาใช เพราะค าวา "แม" ใชไดทวไปมาก เปนตนวา มารดาบดาเรยกธดา บตรธดาเรยกมารดา นายเรยกสาวใชเปนค าออนหวาน. นบาตบอกกาล อถ ครงนน หยโย วนวาน ปาโต เชา เสว วนพรง ทวา วน สมปต บดเดยวน สาย เยน อายต ตอไป สเว ในวน นบาตบอกท อทธ เบองบน อโธ เบองต า อปร " " เหฏ า ภายใต อนตรา ระหวาง โอร ฝงใน อนโต ภายใน ปาร ฝงนอก ตโร ภายนอก หร โลกอน พห " " สมมขา ตอหนา พหทธา " " ปรมมขา ลบหลง พาหรา " " รโห ทลบ

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 101 นบาตบอกปรจเฉท กว เพยงไร ยาวตา มประมาณเพยงใด ยาว เพยงใด ตาวตา มประมาณเพยงนน ตาว เพยงนน กตตาวตา มประมาณเทาใด ยาวเทว เพยงใดนนเทยว เอตตาวตก มประมาณเทานน ตาวเทว เพยงนนนนเทยว สมนตา รอบคอบ นบาตบอกอปมาอปไมย วย ราวกะ เสยยถา ฉนใด อว เพยงดง ตถา ฉนนน ยถา ฉนใด เอว ฉนนน นบาตบอกประการ เอว ดวยประการนน กถ ดวยประการไร ตถา " " นบาตบอกปฏเสธ น ไม เอว นนเทยว โน " วนา เวน มา อยา อล พอ ว เทยว

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 102 นบาตบอกความไดยนค าเลาลอ กร ไดยนวา สท ไดยนวา นบาตบอกปรกป เจ หากวา อถ ถาวา ยท ผวา อปเปว นาม ชอแมไฉน สเจ ถาวา ยนนน กระโรหนอ นบาตบอกความถาม ก หรอ, อะไร นน มใชหรอ กถ อยางไร อทาห หรอวา กจจ และหรอ อาท หรอวา น หนอ เสยยถท อยางไรน นบาตบอกความรบ อาม เออ อามนตา เออ นบาตบอกความเตอน องฆ เชญเถด หนท เอาเถด ตคฆ เอาเถด นบาตส าหรบผกศพทและประโยคมอตถะเปนอเนก จ ดวย, อนง, ก, จรงอย ปน สวนวา, ก วา หรอ, บาง อป แม, บาง


ห ก, จรงอย, เพราะวา อปจ เออก ต สวนวา, ก อถวา อกอยางหนง นบาตสกวาเปนเครองท าบทใหเตม น หนอ โข แล ส ส วต หนอ เว เวย หเว เวย โว โวย นบาตมเนอความตาง ๆ อญ ทตถ โดยแท อาว แจง อโถ อนง อจจ สง อทธา แนแท อต เพราะเหตนน, วาดงน, อวสส ดวยประการน, ชอ อโห โอ กญจาป แมนอยหนง อารา ไกล กวจ บาง นจ ต า มจฉา ผด นน แน มธา เปลา นานา ตาง ๆ มสา เทจ ปจฉา ภายหลง สก คราวเดยว ปฏ าย ตงกอน สตกขตต รอยคราว


ปภต จ าเดม สทธ พรอม, กบ ปน อก สณก คอย ๆ ปนปปน บอย ๆ สย เอง ภยโย ยง สห กบ ภยโยโส โดยยง สาม เอง [๙๓] ปจจยนน ลงทายนามศพท เปนเครองหมายวภตตบาง ลงทายธาต เปนเครองหมายกรยาบาง อยางน :- โต ปจจย เปนเครองหมายตตยาวภตต แปลวา "ขาง" เปนเครองหมายปญจมวภตต แปลวา "แต" เปนตน ดงน :- สพพโต แต-ทงปวง ปรโต ขางหนา อญ โต แต-อน ปจฉโต ขางหลง อญ ตรโต แต-อนใดอนหนง ทกขณโต ขางขวา อตรโต แต-นอกน วามโต ขางซาย เอกโต ขางเดยว อตตรโต ขางเหนอ อภโต สองขาง อธรโต ขางลาง ปรโต ขางอน ยโต แต-ใด ตโต แต-นน อมโต แต-โนน เอโต อโต แต-นน กตรโต แต-อะไร อโต แต-น กโต แต-ไหน อปรโต ขางอนอก

ประโยค๑ - บาลไวยากรณ วจวภาคท ๒ นามและอพพยศพท - หนาท 105 ปจจยทงหลาย คอ ตร ตถ ห ธ ธ ห ห หญจน ว เปน เครองหมาย สตตมวภตต แปลตาม สตตม ดงน:- สพพตร ใน-ทงปวง อตถ ใน-น สพพตถ " " เอกตร ใน-เดยว สพพธ " " เอกตถ " " อญ ตร ใน-อน อภยตร ใน-สอง อญ ตถ " " อภยตถ " " ยตร ใน-ใด เอตถ ใน-น ยตถ " " อธ " " ยห " " อห " " ยห กตร ใน-ไหน ตตร ใน-นน กตถ " " ตตถ " " กห " " ตห " " กห ตห กหญจน อตร ใน-น กว " " ปจจยทงหลาย คอ ทา ทาน รห ธนา ทาจน ชช ชช เปน เครองหมาย สตตมวภตต ลงในกาล ดงน :-


สพพทา ในกาลทงปวง เอตรห ในกาลน, เดยวน สทา ในกาลทกเมอ กรหจ ในกาลไหน ๆ, บางครง เอกทา ในกาลหนง, บางท อธนา ในกาลน, เมอก ยทา ในกาลใด, เมอใด กทาจน ในกาลไหน ตทา ในกาลนน, เมอนน อชช ในวนน กทา ในกาลไร, เมอไร สชช ในวนมอย, วนน กทาจ ในกาลไหน, บางคราว ปรชช ในวนอน อทาน ในกาลน, เดยวน อปรชช ในวนอนอก. ปจจยทเปนกรยากตก ๕ ตว คอ ตเว ต ตน ตวา ตวาน กบทงปจจยทอาเทศออกจาก ตวา เปน อพยยะ แจกดวยวภตตไมได อ. ดงน :- กาตเว เพออนท า กาต ความท า, เพออนท า กาตน ท าแลว กตวา " กตวาน " จบอพยยศพท แตเทาน.

นาม และ อัพยยศัพท์

Business