ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η αξιοποίηση της φεμινιστικής οπτικής στην ανάδειξη των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν συμμετέχουσες σε προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης στο νομό Θεσσαλονίκης ΖΑΦΕΙΡΙΑΔΟΥ ΚΟΡΝΗΛΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΕΝΗ 1
299
Embed
Η αξιοποίηση της φεμινιστικής οπτικής στην ανάδειξη των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν συμμετέχουσες
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Η αξιοποίηση της φεμινιστικής οπτικής στην ανάδειξη των
δυσκολιών που αντιμετωπίζουν συμμετέχουσες σε
προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης στο νομό Θεσσαλονίκης
Όταν ξεκινούσα τον προσωπικό μου δρόμο για την Ιθάκη του ΕΑΠ,
διαβάζοντας παλαιότερες διπλωματικές, σκεφτόμουν τι θα έγραφα εγώ, όταν θα
ερχόταν εκείνη η ώρα. Μάλιστα είχα προαποφασίσει πως δε θα αφήσω κανέναν άλλο
να μου κλέψει τη δόξα και πως όλες οι ευχαριστίες θ’ ανήκαν αποκλειστικά και μόνο
σ’ εμένα που τόσο κοπίασα. Με τα χρόνια άλλαξα άποψη, καθώς διαπίστωσα πως
όταν μια ενήλικη, εργαζόμενη μητέρα κάνει μεταπτυχιακό, όλη η οικογένεια το κάνει
μαζί της.
Με αυτές τις πρώτες σκέψεις και θέλοντας να αποφύγω “οσκαρικές” στιγμές,
θα ήθελα πρωτίστως να ευχαριστήσω από καρδιάς το σύζυγό μου, Γιάννη, που μου
συμπαραστάθηκε όλο αυτό το διάστημα ουσιαστικά, και τα κορίτσια μου, Δέσποινα
και Νίκη, που κατανοούσαν ότι η μαμά είχε διάβασμα και ελάχιστα γκρίνιαξαν όλα
αυτά τα χρόνια.
Θα ήθελα ακόμα να πω στη μητέρα μου πως το ανοιχτό της μυαλό ήταν πάντα
μια ώθηση για μένα και στον πατέρα πως τα γεμάτα περηφάνια βλέμματά του –ειδικά
στο τέλος που εγώ και ο η/υ γίναμε «ένα»- ήταν το δυναμωτικό μου. Στη γλυκιά μου
αδελφή, που στεναχωριόταν για την κούρασή μου και γκρίνιαζε πως θα γράψει βιβλίο
για τις αρνητικές συνέπειες του μεταπτυχιακού, δεν έχω παρά να της πω πως έτσι
κατάφερνε να με πεισμώνει περισσότερο.
Το υποστηρικτικό πλαίσιο των φίλων μου ήταν πραγματικά καταλυτικό για
μένα. Αλέκα μου, χωρίς να το μάθεις ποτέ –τουλάχιστον κατά τη διάρκεια της
5
φοίτησής μας- ήσουν για μένα «φωτεινό παράδειγμα»∙ τα κατάφερες εσύ σε δύσκολες
για σένα στιγμές, γιατί όχι κι εγώ; Φωτεινή μου, μαζί κλάψαμε, όταν ζοριστήκαμε,
μαζί «κακοχαρακτηρίσαμε» καθηγητές/-τριες, που νιώσαμε να μας αδικούν, μαζί
τώρα και στη γραμμή του τέρματος∙ ποιος είπε ότι φιλίες δε γίνονται στην ενήλικη
ζωή μας; Ιφιγένεια, ευχαριστώ κι εσένα∙ θυμάσαι τον πανικό μου, όταν έχασα την α΄
εκείνη συνάντηση ως μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο ΕΑΠ;
Θα ήθελα επίσης ολόθερμα να ευχαριστήσω όλους τους συμμετέχοντες στην
ερευνητική διαδικασία του πονήματος τούτου και ειδικά τις φίλες που δέχτηκαν να
μου μιλήσουν ειλικρινά για τα προσωπικά τους βιώματα.
Τέλος, ευχαριστώ θερμά την επιβλέπουσα καθηγήτριά μου, κα
Γιαννακοπούλου Ελένη, που πολύ σοφά με οδήγησε στην κατάκτηση της γνώσης. Να
ξέρετε πως είστε πολύ καλή μαέστρος! Σας ευχαριστώ όλους από καρδιάς! Κ.Ζ.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η παιδεία θεωρούνταν και θεωρείται ακόμη θεμελιώδης παράγοντας της
κοινωνικής και οικονομικής εξέλιξης του ατόμου. Η αντίληψη αυτή ενισχύθηκε στις
μέρες μας από την ταχύτητα εναλλαγής των οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων
σε διεθνές επίπεδο. Οι νέες συνθήκες που διαμορφώθηκαν επιβάλλουν πλέον
περισσότερο από κάθε άλλη φορά την υιοθέτηση από τα άτομα του ιδανικού της δια
βίου μάθησης και την οργάνωση και λειτουργία από την κάθε πολιτεία
προγραμμάτων δια βίου εκπαίδευσης, θεμελιωμένης στη βασική αρχή του
δικαιώματος της μόρφωσης για όλους και σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής τους.
Η βασική αυτή αρχή, ωστόσο, συχνά καταστρατηγήθηκε –αλλά και
καταστρατηγείται ακόμα- εν τη γενέσει της∙ κι αυτό είναι ένα δεδομένο που το
ανέδειξε η υιοθέτηση της έμφυλης οπτικής στην εκπαίδευση γενικότερα και στη δια
βίου εκπαίδευση ειδικότερα. Έτσι, όταν σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία το 2007
60.000.000 γυναίκες απουσίαζαν από τον παγκόσμιο χάρτη, επειδή θεωρήθηκαν
«παθητικό» για την κοινωνία στην οποία ζούσαν οι γονείς τους1, σε αυτή την
κοινωνία, ακόμα κι όταν γεννηθούν γυναίκες, θα αντιμετωπίσουν διακρίσεις στο
σχολείο και τελικά θα φτάσουν να υιοθετήσουν και με τη σειρά τους να αναπαράγουν
τα κοινωνικά στερεότυπα ανισότητας της κοινωνίας όπου ζουν (Vryonides, 2007).
Η παρούσα, λοιπόν, διπλωματική εργασία αξιοποιώντας το έργο σπουδαίων
θεωρητικών φεμινιστριών, που ασχολήθηκαν με την ανάδειξη του φυλετικού 1Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 24/11/2007. Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://www.isotita-
Κι ενώ προϊόντος του χρόνου παρατηρείται σταδιακή άμβλυνση των
αντιδράσεων για τη συμμετοχή της ελληνίδας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, τόσο
σε ιδεολογικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο αριθμών, δε θα μπορούσε κανείς να
12 Η παραπάνω διάταξη θα καταστρατηγηθεί σε κάποιες περιοχές για οικονομικούς καθαρά λόγους
(Κλαδούχου, 2005).
30
ισχυριστεί το ίδιο για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Καθώς η περισσότερη από την
«απαραίτητη» μόρφωση θεωρείται επικίνδυνη (ό.π.,σ.147), ο προβληματισμός που
αναπτύχθηκε για τη συμμετοχή των κοριτσιών στα δημόσια δημοτικά σχολεία
μεταφέρεται σχεδόν αυτούσιος πλέον στη μεσαία και ανώτερη εκπαίδευση.
Η απουσία κρατικής μέριμνας καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αι. για την
ίδρυση και λειτουργία δημόσιων σχολείων μέσης εκπαίδευσης για κορίτσια13
αποτυπώνει την αρνητικότητα της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στο θέμα της
διευρυμένης μόρφωσης της ελληνίδας αλλά και την έλλειψη πολιτικής βούλησης των
ιθυνόντων που, ενώ ανακινούν το ζήτημα, δεν αποφασίζουν τελικά να προβούν σε
ρηξικέλευθες για την εποχή αποφάσεις14.
Καλύπτοντας το κρατικό αυτό κενό, αναλαμβάνει δράση η ιδιωτική
πρωτοβουλία με κυριότερο εκπρόσωπο τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αλλά και άλλους
φορείς, όπως συλλόγους, ξένους ιεραπόστολους, Έλληνες επιχειρηματίες ή και
τοπικούς δήμους (Κλαδούχου, 2005). Αναπτύσσονται τρεις τύποι σχολείων, τα
Παρθεναγωγεία, τα Επαγγελματικά Τμήματα και τα Διδασκαλεία, που η λειτουργία
τους εξυπηρετεί διαφορετικούς στόχους και καταδεικνύει την κοινωνική ανισότητα
που αναπαράγεται και εντός σχολικού πλαισίου.
Τα Παρθεναγωγεία απευθύνονται στις γόνους των μελών της ανώτερης
αστικής τάξης και η λειτουργία τους αποβλέπει «να καταστήσουν τας παιδευομένας
καλάς θυγατέρας και οικοδέσποινας» (Ζιώγου-Καραστεργίου, 2006:137). Παραμένει,
όπως είναι εμφανές, κυρίαρχη η αντίληψη που προσβλέπει στο ρόλο της γυναίκας-
μητέρας, περιορισμένης μέσα στο σπίτι και επιφορτισμένης με τα της οικίας της και
της φροντίδας των μελών της οικογενείας της. Καθώς το πρόγραμμα σπουδών είναι
αρκετά υποβαθμισμένο, με μαθήματα που στερούνται πρακτικής χρησιμότητας και
κατά συνέπεια αποκλείουν το όποιο εγχείρημα περαιτέρω πανεπιστημιακής
εκπαίδευσης, οι σπουδές αυτές τείνουν τελικά να αποκτήσουν «διακοσμητικό»
χαρακτήρα και να προστίθενται στα προικώα προσόντα των υποψήφιων συζύγων.
(Κλαδούχου, 2005).
Τα Επαγγελματικά Τμήματα, από την άλλη, χωρίς κανένα συμπληρωματικό
μορφωτικό πρόγραμμα, προσβλέπουν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων οικιακού
13 Ο ιδρυτικός νόμος του 1836 για τη Μέση Εκπαίδευση δεν κάνει λόγο για σχολεία μαθητριών και η
αντίληψη αυτή παραμένει ενεργή μέχρι και το 1893 (Ζιώγου-Καραστεργίου, 2006:146). 14 Οι συγκεκριμένες προτάσεις για ίδρυση «Ελληνικών σχολείων Κορασίων» των Ν. Θεοχάρη (1840)
και Ιακ. Ρίζου-Νερουλού (1842) θα μείνουν σε επίπεδο συζητήσεων (ό.π., σ.136).
31
προσανατολισμού –κέντημα, ράψιμο, πλύσιμο, μαγειρική- σε κορίτσια των
κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, ώστε, παράλληλα με την προετοιμασία τους για
τα οικιακά τους καθήκοντα, να μπορούν έτσι να διεκδικήσουν και επαγγελματικές
διεξόδους σε ανάλογες θέσεις σε σπίτια πλουσίων. Και στην περίπτωση αυτή είναι
εμφανής η αναπαραγωγή κοινωνικών ανισοτήτων, καθώς η προσφερόμενη μόρφωση
–περιορισμένη αλλά και φυλετικά και κοινωνικά προκαθορισμένη- δεν επιτρέπει
τελικά στα κορίτσια την αμφισβήτηση της καθεστηκυίας τάξης (Ζιώγου-
Καραστεργίου, 2006:141).
Τα Διδασκαλεία, τέλος, αποτελούν την εκπαιδευτική- επαγγελματική διέξοδο
για τα κορίτσια των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων. Η επαγγελματική εξέλιξη που
προσφέρουν είναι αυτή της δασκάλας, που είναι και το μοναδικό κοινωνικά αποδεκτό
επάγγελμα της εποχής, καθώς προσιδιάζει στα «μητρικά προσόντα» τους, πραγματικά
ή πιθανά (Tamboukou, 2008). Τα προσφερόμενα αντικείμενα, όπως και τα χρόνια
φοίτησης, είναι ανάλογα των Παρθεναγωγείων και συχνά οι δύο τύποι σχολείων
ταυτίζονται –όπως συνέβη π.χ. στους κόλπους της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας-
υπηρετώντας τελικά διττό στόχο: α)την προετοιμασία των κοριτσιών των
μεγαλοαστικών οικογενειών για το ρόλο της καλής οικοδέσποινας, β)την
προετοιμασία των κοριτσιών των χαμηλότερων στρωμάτων για το επάγγελμα της
δασκάλας (Κλαδούχου, 2005).
Μια κριτική ματιά στους τρεις αυτούς τύπους σχολείου δείχνει ξεκάθαρα –
πέρα από τον κοινωνικά διαφοροποιημένο χαρακτήρα τους- και τον έμφυλο
χαρακτήρα της Μέσης εκπαίδευσης των ελληνίδων κατά το 19ο αι., καθώς
αποκλείεται το ενδεχόμενο της συνεκπαίδευσης, καθώς το περιεχόμενο σπουδών
αλλά και τα χρόνια φοίτησης υπολείπονται τα ανάλογα των αγοριών, καθώς, τέλος, ο
προσανατολισμός των μαθημάτων υπακούει στην κοινωνικά διαμορφωμένη εικόνα
της γυναίκας ως καλής οικοδέσποινας και μητέρας στην καλύτερη περίπτωση ή ως
καλής εργαζόμενης και δη δασκάλας, όταν οι συνθήκες το απαιτούν (Ζιώγου-
Καραστεργίου, 2006:136).
Αυτό το τελευταίο, όμως, η διέξοδος, εκούσια ή υποχρεωτική, στον
επαγγελματικό στίβο για τις γυναίκες, σηματοδοτεί την έναρξη μιας σειράς αγώνων
από πλευράς τους τόσο για καλύτερο επίπεδο σπουδών, ισότιμο με αυτό των ανδρών,
στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όσο και για κατοχύρωση σε αυτές του δικαιώματος
πρόσβασης και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση πλέον (Κλαδούχου, 2005). Ο νέος
τύπος της γυναίκας επιστημόνισσας αμφισβητεί τους παραδοσιακούς γυναικείους
32
ρόλους και χρησιμοποιώντας ως εφαλτήριο από το 1887 την Εφημερίδα των Κυριών
της Καλλιρόης Παρρέν θα αγωνιστεί δυναμικά για την ανάδειξη της γυναίκας σε
κοινωνικό υποκείμενο, χωρίς ωστόσο να τολμά την απόλυτη αμφισβήτηση του
Μια πρώτη προσπάθεια αποσαφήνισης του ιδεώδους της δια βίου μάθησης
γίνεται από τον J. Dewey (1980:11) ο οποίος προσδιορίζει τη μάθηση και τη γνώση
ως φυσική και συνεχής διαδικασία ανάλογη της προσωπικής ανάπτυξης και άμεσα
συνδεδεμένη με τις προσκτώμενες εμπειρίες του ατόμου σε διάφορους τομείς της
ζωής του. Έτσι, καταστάσεις από την ιδιωτική αλλά και τη δημόσια σφαίρα ζωής του
ατόμου αποτελούν ποικίλες προσλαμβάνουσες οι οποίες και αποδυναμώνουν το ρόλο
του σχολείου ως αποκλειστικού φορέα της γνώσης.
Η απουσία, ωστόσο, ενός πολιτικού υπόβαθρου στην παραπάνω τοποθέτηση
πιθανότατα να οδηγούσε σε παρερμηνείες μια ζωής που κυριαρχείται από την
απόκτηση της γνώσης για τη γνώση. Αντίθετα, καθώς σκοπός της δια βίου μάθησης
είναι κυρίως «η ανάπτυξη των προοπτικής γνώσεων και δεξιοτήτων που θα επιτρέψει
47
στους εκπαιδευόμενους να δουν ξεκάθαρα την κατάσταση στην οποία βρίσκονται και να
ενεργήσουν» (Haggstrom, 1966. Στο: Heaney, n.d.), οι συμμετέχοντες σε αυτήν
καθίστανται σταδιακά ικανοί να εξετάσουν πώς τα κοινωνικά πλέγματα προνομίων
αλλά και καταπίεσης επηρεάζουν την ταυτότητά τους, τα πιστεύω τους, τις αξίες
τους, τον τρόπο σκέψης τους (Tisdell, 2000. Στο: Ettling, 2001). Έτσι δύνανται
τελικά να μετασχηματίσουν την κοινωνία τους19 και παράλληλα να βελτιώσουν τη
δημοκρατία στην οποία ζουν (Hall, 1992. Στο: ό.π.). Αυτό, εξάλλου, πιθανότατα είναι
και η σπουδαιότερη συνεισφορά της δια βίου μάθησης, η συμβολή της δηλαδή τα
μέγιστα στην «πλήρη συμμετοχή μεγάλου αριθμού ατόμων στην προσωπική τους
ανάπτυξη και στον ενεργητικό έλεγχο της κοινωνικής, πολιτικής και πολιτιστικής
αλλαγής» (Kidd, 1978. Στο: ό.π.∙ Chin, 2007).
Ένα σημείο εντονότατου προβληματισμού όλα αυτά τα χρόνια στο ιδεολογικό
περιβάλλον που αναπτύχθηκε παραπάνω θα αποτελέσει η εννοιολογική αποσαφήνιση
των όρων που εμπλέκονται με την εκπαίδευση ενηλίκων. Μια τέτοια προσπάθεια
αποσαφήνισης των όρων κρίθηκε αναγκαίο να υπάρξει και στο παρών πόνημα, για να
αναδειχθεί η ιδιαίτερη σημασία της δια βίου εκπαίδευσης για τη γυναίκα και
παράλληλα να επισημανθούν οι παράγοντες που δυσχεραίνουν την πρόσβαση της ή
και την ολοκλήρωση της μαθητείας της στα διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα.
3.1. Δια βίου μάθηση/εκπαίδευση: εννοιολογική οριοθέτηση του πεδίου
Αν και ο όρος μάθηση πολύ ξεκάθαρα προσδιορίζεται ως τη βασική εκείνη
ανάγκη του ανθρώπου να κατανοεί το συνεχώς μεταβαλλόμενο γίγνεσθαι, ιδιαίτερα
όταν υπάρχει δυσαρμονία μεταξύ του βίου του και της τρέχουσας εμπειρίας του
(Jarvis, 2004b), και να οδηγείται στην αυτοεκπλήρωσή του (Rogers, 1999), ο όρος
δια βίου μάθηση, ο πλέον χρησιμοποιούμενος τα τελευταία κυρίως χρόνια στη διεθνή
βιβλιογραφία, αντιμετωπίζει το φάσμα της αοριστίας στην εννοιολογική του
οριοθέτηση (Cross, 1981)20. Αυτό οφείλεται αφενός στην υποκειμενικότητα
ερμηνείας του αναλόγως της οπτικής του φορέα ή του ερευνητή που τον εξετάζει
(Rogers, 1999) είτε ακόμα στη σύγχυση που υπάρχει στη διεθνή βιβλιογραφία μεταξύ
19 Η Thompson (2002), υιοθετώντας τις απόψεις του Karl Marx, σημειώνει πως σκοπός της
εκπαίδευσης είναι όχι μόνο η κατανόηση του κόσμου αλλά και η αλλαγή του.20Τη σύγχυση ακριβώς αυτή επικαλείται και η Thompson (2001:8) στην αρνητική της τοποθέτηση
απέναντι στη χρήση του όρου «δια βίου μάθηση» λέγοντας πως η δια βίου μάθηση «σημαίνει οτιδήποτε
και ως εκ τούτου κινδυνεύει να μη σημαίνει τίποτα».
48
των όρων «δια βίου μάθηση» και «δια βίου εκπαίδευση» και οι οποίοι συχνά
χρησιμοποιούνται ως ταυτόσημοι.
Ένας από τους πρώτους ορισμούς για τη δια βίου μάθηση την προσδιόριζε ως
τη «διαδικασία κατά την οποία τα άτομα συνεχίζουν να αναπτύσσουν τις γνώσεις, τις
δεξιότητες, τις στάσεις σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους» (Έκθεση προγράμματος Δια
Βίου Μάθησης, 1978∙ Δασκολιά, 2000). Ο ορισμός αυτός υποδηλώνει την
αποστασιοποίηση της δια βίου μάθησης από την έννοια της περιοδικότητας και
επιπλέον αναδεικνύει τη συσχέτισή της με την κατάκτηση γνώσεων, δεξιοτήτων και
στάσεων στην προοπτική της συνέχειας της ανθρώπινης ανάπτυξης. Με σημείο
αφόρμησης τον παραπάνω ορισμό η διαφορά που θα μπορούσε κάποιος να εντοπίσει
μεταξύ του όρου της δια βίου μάθησης και αυτού της δια βίου εκπαίδευσης είναι πως
ο δεύτερος αναφέρεται σε οργανωμένες προσπάθειες για παροχή ευκαιριών μάθησης
στα άτομα σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, σε μια νέα ουσιαστικά εκπαιδευτική
φιλοσοφία, ενώ η δια βίου μάθηση αναφέρεται σε μορφωτικές λειτουργίες που
λαμβάνουν χώρα σε λιγότερο δομημένα περιβάλλοντα και είναι περισσότερο μια
εσωτερική ιδιότητα του ατόμου, είναι «η συνήθεια του να μαθαίνεις διαρκώς, ένας
τρόπος ζωής» (Faure et al., 1972. Στο: Βατάλη, 2007). Η παραπάνω προσέγγιση δίνει
έμφαση στο ίδιο το άτομο και στην προσωπική διάθεσή του να συμμετέχει σε
διαδικασίες μάθησης, στη διάθεσή του να καταλάβει τον εαυτό του και τον κόσμο, να
«επενδύσει στον εαυτό του» (Cross, 1977. Στο: ό.π.). Κατά συνέπεια, ενώ η
εκπαίδευση εμπεριέχει πάντα τη μάθηση, η μάθηση είναι μια έννοια ευρύτερη της
εκπαίδευσης, μια και όλες οι μορφές μάθησης δεν έχουν εκπαιδευτικό χαρακτήρα
(Κόκκος, 2005).
Οι ευρωπαϊκές χώρες, τις δύο τελευταίες κυρίως δεκαετίες, προκειμένου να
προωθήσουν αλλαγές και μεταρρυθμίσεις στα εκπαιδευτικά τους συστήματα και στα
προγράμματα κατάρτισης για τους πολίτες τους, αποδέχθηκαν το σκεπτικό της δια
βίου μάθησης21 και αυτή η στάση τους αποτυπώθηκε τόσο στο κείμενο εργασίας της
ευρωπαϊκής επιτροπής για τη δια βίου μάθηση (2000)22 όσο και στον ορισμό που
υιοθετήθηκε για τη δια βίου μάθηση (2004)23. Το πρώτο από τα δύο κείμενα συστήνει
21 Η βαρύτητα του θέματος για τις χώρες της Ε.Ε. φαίνεται τόσο από τη σωρεία συναντήσεων των
αρμόδιων υπουργών με σημείο αναφοράς τη δια βίου μάθηση όσο και με την αναγόρευση του 1996 ως
έτους δια βίου μάθησης.22 Commission of the European Communities. (2000). A Memorandum on Lifelong Learning. Brussels.23 Lifelong Learning Forum. (2004). Building a Community for Lifelong Learning. April 2004, p.3.
49
τη σύγκλιση των εκπαιδευτικών συστημάτων των ευρωπαϊκών χωρών στην ιδέα της
δια βίου μάθησης με την παρατήρηση πως οι όποιες ενέργειες υιοθετηθούν θα πρέπει
να καλύπτουν το σύνολο των εκπαιδευτικών τους βαθμίδων, ώστε η δια βίου μάθηση
να είναι ο τελικός σκοπός της δια βίου εκπαίδευσης και τα άτομα να είναι ενεργά
εμπλεκόμενα σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους σε μορφωτικές διαδικασίες. Στο
δεύτερο κείμενο, εκτός από τα παραπάνω, γίνεται λόγος για τους στόχους της δια
βίου μάθησης συσχετίζοντας τους με δράσεις που άπτονται της προσωπικής,
πολιτικής, κοινωνικής και επαγγελματικής οπτικής του ατόμου. Στο ίδιο ιδεολογικό
περίγραμμα κινήθηκαν και ορισμοί που δόθηκαν από διεθνείς οργανισμούς, όπως
UNESCO και ο ΟΟΣΑ, όπου επιπρόσθετα επισημάνθηκε και η αναγκαιότητα
αλλαγής του παραδοσιακού ρόλου του σχολείου24.
Παρατηρώντας προσεκτικότερα τους τελευταίους αυτούς ορισμούς και
συγκριτικά με αυτόν που προσδιόριζε τη δια βίου μάθηση ως συνεχόμενη διαδικασία
απόκτησης γνώσεων και καλλιέργειας δεξιοτήτων και στάσεων, μπορεί κανείς να
επισημάνει πως μια καινούργια παράμετρος αναφαίνεται στο πλαίσιο της δια βίου
μάθησης και αυτή είναι ο συσχετισμός της με την επαγγελματική ζωή των ατόμων και
γενικότερα με όρους οικονομικούς. Τα κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ειδικότερα
αποκαλύπτουν πως στόχος της είναι μέσω της δια βίου μάθησης η ενίσχυση της
ανταγωνιστικότητας, η βελτίωση της απασχολησιμότητας, της ευελιξίας και της
προσαρμοστικότητας του ανθρώπινου δυναμικού της (Κελπανίδης & Βρυνιώτη,
2004).
Ο προβληματισμός που αναφύεται από την προσέγγιση αυτή είναι αν μια
τέτοιου είδους διασύνδεση με την οικονομική προσέγγιση της γνώσης μπορεί να
επιφέρει κοινωνικό μετασχηματισμό, δηλαδή να οδηγήσει τους εκπαιδευόμενους
στην κριτική κατανόηση της πραγματικότητας, ώστε να επιχειρούν κοινωνικές
αλλαγές προς όφελός τους (Rogers, 1999∙ Βεργίδης, 2005). Έτσι ο Jarvis (2004a),
προσπαθώντας να ερμηνεύσει αυτό το διπολικό σχήμα μόρφωσης-οικονομίας, το
αποδίδει στις διαφορετικές προτεραιότητες που επιβάλλονται από το ανθρωπιστικό
ιδεώδες και το σύγχρονο παγκόσμιο καπιταλισμό και η Thompson (2001), κάθετα
αντίθετη με αυτό το δίπολο, υποστηρίζει πως έτσι οριοθετημένη η δια βίου μάθηση,
χωρίς κριτική εξέταση του κοινωνικοπολιτισμικού πλαισίου στο οποίο
δραστηριοποιείται, της δομής και του περιεχομένου της, αντιλαμβάνεται, από τη μια,
24 Eurydice. (2000). Lifelong learning: the contribution of education systems in the Member States of
the European Union. Results of the Eurydice Survey, p. 9.
50
τον εκπαιδευόμενο κατά κύριο λόγο ως δυνητικά μελλοντικό εργαζόμενο και, από την
άλλη, προωθεί την ιδέα πως όποιος δε συμμετέχει στην «ελεύθερη αγορά της
εκπαίδευσης» είναι ο ίδιος αποκλειστικά υπεύθυνος για τυχόν οικονομικοκοινωνικό
αποκλεισμό του. Χωρίς να μένει μόνο στην άρνηση, και στον αντίποδα όλων των
παραπάνω, η Thompson (1995, 2002) προτείνει επιστροφή στο ανθρωπιστικό
ιδεώδες, γνώση συνδεδεμένη με τη ζωή των συμμετεχόντων και δημιουργημένη από
τους ενεργούς λήπτες της με συμμετοχική διαδικασία και μέσα από ισότιμο διάλογο.
Υποστηρίζει επίσης πως μόνο έτσι θα ξυπνήσουν πραγματικά οι συνειδήσεις των
κοινωνικά αδικημένων και καταπιεσμένων –εντάσσοντας και τις γυναίκες στις ομάδες
αυτές- και θα επιτευχθεί ουσιαστικά ο επιθυμητός κοινωνικός μετασχηματισμός.
3.2. Δια βίου μάθηση/εκπαίδευση στην Ευρώπη του σήμερα
Η πληθώρα των συζητήσεων και αντιπαραθέσεων για τους στόχους στους
οποίους καλείται να ανταποκριθεί η δια βίου μάθηση οδήγησε σε επαναπροσδιορισμό
της στάσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο θέμα αυτό. Η νέα αυτή προοπτική
αποτυπώθηκε τόσο στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που έγινε σε επίπεδο πρωθυπουργών
στη Λισσαβόνα, το Μάρτιο του 2000, όσο και στη συνέχεια, στο Ευρωπαϊκό
Συμβούλιο της Νίκαιας, το Δεκέμβριο του 2000, που επιβεβαίωσε τις αποφάσεις της
Λισσαβόνας και ψήφισε την «Ευρωπαϊκή Κοινωνική Ατζέντα», ουσιώδες μέρος της
οποίας είναι η ανάπτυξη και επέκταση της δια βίου μάθησης, καθώς και η βελτίωση
της ποιότητάς της (European Council, Nice, Presidency Conclusions, Annex I, 2000).
Κι ενώ σε επίπεδο αριθμών ορίστηκε για τα κράτη-μέλη το ποσοστό του
12,5% ως μέσο επίπεδο συμμετοχής σε προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης μέχρι το
2010, το Μάιο του 2009 μόνο η Σλοβενία με ποσοστό προσέλευσης σε τέτοιου είδους
μαθησιακές διαδικασίες της τάξης του 12,9% είχε πετύχει το στόχο αυτό25. Η Ελλάδα
με ποσοστό συμμετοχής 1,7% για τα έτη 2000-2007 (πίνακας 6) κατείχε την τέταρτη
θέση από το τέλος, ενώ μαζί με την Τουρκία ήταν οι μόνες χώρες που τα ποσοστά
συμμετοχής των ανδρών ήταν μικρότερα των γυναικών, με την Ελλάδα να
προσεγγίζει το ποσοστό του 2% περίπου ( Τζανετάκη, χ.χ.∙ European Parliament,
2007).
Πίνακας 6
Μέσος όρος συμμετοχής στη δια βίου εκπαίδευσηανά χώρα και φύλο
25 Την ίδια περίοδο ο κοινοτικός μέσος όρος ήταν 8,525%. ( Τζανετάκη, χ.χ.).
Μια σημαντικότατη -λόγω της επίδρασης που άσκησε με το έργο της αλλά
και λόγω της κριτικής ματιάς με την οποία στέκεται απέναντι στα καθιερωμένα-
φεμινίστρια θεωρητικός αυτής της περιόδου είναι η J. L. Thompson. Το έργο της
Adult education for a change (1980) άσκησε μεγάλη επίδραση στο πεδίο της
εκπαίδευσης ενηλίκων. Το έργο αυτό αν και δεν αφορούσε αποκλειστικά τις γυναίκες,
27 Την ίδια θέση θα παρουσιάσει και λίγο αργότερα (1971) στο άρθρο της The Undergraduate Woman.28 Κάποια κράτη, όπως η Αγγλία, θα προχωρήσουν στην καθιέρωση τμημάτων γυναικείων σπουδών.
54
αποτέλεσε το «βήμα» για να αναπτύξουν πολλές φεμινίστριες τις απόψεις τους29. Το
κεντρικό σημείο της θεωρίας της αναφέρεται στους μη προνομιούχους της κοινωνίας,
μέλη της εργατικής τάξης30, και εκφράζει τον προβληματισμό της για την
περιθωριοποίησή τους. Υποστηρίζει πως γενικότερα η εκπαίδευση και ειδικότερα η
εκπαίδευση ενηλίκων είναι το πολιτιστικό και πολιτικό εργαλείο στα χέρια των
εκπαιδευομένων, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την ανισότητα και την καταπίεση
(Thompson, 1995:135) και να πετύχουν την κοινωνική αλλαγή (Ζιώγου-
Καραστεργίου, 2006:619∙ Παπαγεωργίου, 2007). Υιοθετώντας την παραπάνω θέση
και στο γυναικείο κίνημα αλλά και στη γυναικεία εκπαίδευση, ιδρύει το 1981 με την
υποστήριξη του Πανεπιστημίου του Southampton, της Εκπαιδευτικής Ένωσης
Εργαζομένων και της Τοπικής Εκπαιδευτικής Αρχής του Hampshire το Κέντρο
Εκπαίδευσης Γυναικών, που στα δέκα χρόνια της λειτουργίας του θα διοικηθεί
αποκλειστικά από γυναίκες, τις περισσότερες φορές εκπαιδευόμενες των
προγραμμάτων που προσφέρονταν εκεί (Thompson, 1995). Οι γυναίκες και η
μαθητεία τους στα προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων θα είναι το σημείο αναφοράς
του βιβλίου της Women and Adult Education (1983). Σ’ αυτό, επισημαίνοντας το
ανακόλουθο σχήμα οι γυναίκες να αποτελούν τη σημαντική πλειοψηφία
συμμετεχόντων στην εκπαίδευση ενηλίκων και ο χώρος να οργανώνεται και να
διοικείται από άνδρες, αναδεικνύει το σεξισμό που διέπει την εκπαίδευση ενηλίκων.
Λίγο αργότερα, στη δεκαετία του ᾿90, ερευνώντας τη συμβολή του γυναικείου
κινήματος στην εκπαίδευση ενηλίκων, θα μιλήσει για τη «χρήσιμη γνώση», την
κριτική δηλαδή γνώση που θα βοηθήσει τη γυναίκα να συνειδητοποιήσει πρωτίστως
το πώς κατασκευάζεται η καταπίεση και να αναπτύξει δευτερευόντως τα «όπλα», για
να την καταπολεμήσει (Thompson, 1995∙ Ζιώγου-Καραστεργίου, 2006:620).
Παράλληλα, την ίδια περίοδο λαμβάνουν χώρα και μια σειρά ερευνών που
μελετούν την πορεία της συμμετοχής των γυναικών σ’ ένα ευρύ φάσμα
προγραμμάτων δια βίου εκπαίδευσης και τις εμπειρίες που αποκόμισαν από αυτά31.
Τα καταγεγραμμένα πορίσματα των ερευνών αυτών και, παρά το γεγονός πως
συγκριτικά παραμένουν ακόμα ελάχιστα τα όσα έχουν γραφεί με την οπτική του
φύλου στη δια βίου εκπαίδευση (Rogers, 2006∙ Benn & Gerver, n.d.), συνέβαλαν τα
29 Π.χ. η Westwood και η Keddie.30 Αργότερα, κατ’ ανάλογο τρόπο, θα αναφερθεί στις γυναίκες και στο γυναικείο κίνημα.31 Τέτοιες έρευνες ήταν των Pascall & Cox (1993), Mc Laren (1985), Weil (1986,1989), Mc Givney
Η αλήθεια, ωστόσο, των αριθμών36 και η κυριαρχία του φαινομένου της
«γυάλινης οροφής»37 στην κοινωνική οικονομική και πολιτική ζωή των χωρών της
Ευρωπαϊκής Ένωσης καταδεικνύει πως η εφαρμογή της πολιτικής του gender
mainstreaming από τα κράτη-μέλη αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα. Αυτά
οφείλονται, πέρα από τον αποσπασματικό χαρακτήρα των όποιων αποφάσεων, όχι
στην κατασκευή φυλετικών ταυτοτήτων αλλά στη σύνδεση τους με φυλετικά
καθορισμένους κοινωνικούς κανόνες και επιλογές. Άρα ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει
να δοθεί όχι τόσο στις ίδιες τις νόρμες αλλά στο αν και κατά πόσο είναι φυλετικά
ευαισθητοποιημένο το περιβάλλον στο οποίο κατασκευάζονται38. Με την πρισματική
αυτή θα ήταν, από τη μια, δυνατός ο εξοστρακισμός της έννοιας της προστασίας και
απορριπτέα η ιδέα της κατάταξης των γυναικών σε ειδική κατηγορία και από την
άλλη επιτεύξιμη η μετατροπή της σύγχρονης κοινωνικής πολιτικής σε πολιτική
αναδιάρθρωσης ρόλων (Κουκιάδης, 1982).
3.5.Δια βίου εκπαίδευση και η οπτική του φύλου: η περίπτωση της Ελλάδας
Το πεδίο της δια βίου εκπαίδευσης είναι σχετικά νέο για την Ελλάδα. Έτσι η
ελληνική εμπειρία δεν μπορεί να είναι άμεσα συγκρίσιμη με αυτή των υπόλοιπων
κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς σπαταλήθηκε χρόνος μέχρι οι άμεσοι
αποδέκτες των ωφελημάτων από τη συμμετοχή σε προγράμματα δια βίου
εκπαίδευσης να συνειδητοποιήσουν τα πιθανά κέρδη. Ακόμη, θα πρέπει να σημειωθεί
πως οι περισσότερες έρευνες που άπτονται των πεδίων φύλου και δια βίου
εκπαίδευσης έχουν ποσοτικό χαρακτήρα και κυρίως προέρχονται από επίσημους
φορείς (πίνακες 7α, 7β, 7γ, 7δ). Τα πορίσματά τους αποτελούν μια αξιόπιστη ένδειξη,
αλλά δεν μπορεί να μη σημειωθεί η απουσία ανάλογων πορισμάτων από ιδιωτικούς
φορείς. Λαμβάνοντας αυτές τις ιδιαιτερότητες για την Ελλάδα υπόψη, θα πρέπει να
είμαστε πιο επιεικείς στην κριτική μας για το χαμηλό ποσοστό συμμετεχόντων -
περίπου 2% όπως είδαμε παραπάνω (πίνακας 6)- σε προγράμματα δια βίου
36 Όπως αποτυπώνονται στους πίνακες που παρουσιάστηκαν παραπάνω.37 Ο όρος αυτός αποδίδει το σταμάτημα της εξέλιξης της σταδιοδρομίας των γυναικών στελεχών
ακριβώς πριν φτάσουν στην κορυφή της ηγεσίας εξαιτίας των εμποδίων που ορθώνονται και καθιστούν
άνιση την πρόοδό τους στην ιεραρχική κλίμακα (Νίνα-Παζαρζή, χ.χ.).
38 Workshop on Gender mainstreaming for Chairs and Secretaries of Steering Committees of the
Council of Europe, 2001, p. 2 (European Parliament, 2007).
62
εκπαίδευσης, ενώ αξίζει να σημειώσουμε εδώ πως η συμμετοχή ανδρών και γυναικών
έχει μεταξύ τους ελάχιστη απόκλιση. Οι παρακάτω πίνακες, μάλιστα, και ιδιαίτερα οι
7γ και 7δ, δείχνουν μια τάση αλλαγής των δεδομένων υπέρ των γυναικών και
ιδιαίτερα σε τομείς που θεωρούνται ανδροκρατούμενοι.
Πίνακας 7α
Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας
Χρονιά* 2004-2005 Χρονιά 2005-2006Σύνολο Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Άνδρες Γυναίκες
2192 957 1235 3006 1304 1701
*Πρόκειται για τη χρονική περίοδο Σεπτεμβρίου- Ιουνίου(Στο: European Parliament, 2007).
Πίνακας 7β
Σχολές Γονέων
Χρονιά* 2004-2005 Χρονιά 2005-2006Σύνολο Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Άνδρες Γυναίκες
5647 466 5181 16323 1240 15083* Πρόκειται για τη χρονική περίοδο Σεπτεμβρίου- Ιουνίου (Στο: European Parliament, 2007).
Αριθμός συμμετεχόντων ανά φύλο και στάσης του οικογενειακού περιβάλλοντος
Πίνακας 15α (ερωτηματολόγια)
Ύπαρξη υποστηρικτικού πλαισίου
ναι Σύνολο όχι Δεν απάντησαν
Σύνολο
Οικογενειακό περιβάλλον
Επίσημο Θεσμικό
περιβάλλον
Και τα
δύο
άλλο
Γυναίκες 16 5 3 1 25 9 0 34
% 47% 15% 9% 3% 74% 26%
Άνδρες 3 3 3 2 11 5 2 18
% 17% 17% 17% 11% 62% 28% 10%
Σύνολο 19 8 6 3 36 14 2 52
Αριθμός συμμετεχόντων ανά φύλο και ύπαρξης υποστηρικτικού πλαισίου
Οι δύο παραπάνω πίνακες στηριζόμενοι στην ποσοτική ανάλυση των
ερωτηματολογίων αποτυπώνουν ένα σαφέστατα υποστηρικτικό πλαίσιο για τον
άνδρα, όταν μπαίνει σε προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης. Είναι χαρακτηριστικό
84
μάλιστα πως κανένας από τους άνδρες ερωτώμενους δε βιώνει αρνητικά μέσα στην
οικογένειά του τη μαθησιακή του αυτή πορεία και πως σε μεγαλύτερο ποσοστό οι
άνδρες παρά οι γυναίκες διευκολύνθηκαν σε αυτή τους την προσπάθεια από το
θεσμικό πλαίσιο. Με τα ποσοτικά αυτά δεδομένα συμφωνούν και οι αναλύσεις του
λόγου των ανδρών συνεντευξιαζόμενων, καθώς μόνο ένας χαρακτήρισε τη στάση του
οικογενειακού περιβάλλοντος του «αδιάφορη», ενώ, στον αντίποδα, χαρακτηριστικά
ένας άλλος δήλωσε «…Η γυναίκα μου μ’ “έσπρωξε!”» (Δ.Ζ., καθηγητής).
Προσέχοντας, στη συνέχεια, τα ποσοστά των γυναικών, παρατηρείται ένας
καταμερισμός των απαντήσεων και στις τρεις επιλογές, με την επιλογή «ουδέτερη»
να κερδίζει επίσης ένα πολύ υψηλό ποσοστό, παράλληλα με την απάντηση «θετική».
Προσεγγίζοντας, ωστόσο, το ερώτημα και στο πλαίσιο της ανάλυσης λόγου,
παρατηρούμε πως ελάχιστες λειτουργούν, όταν υποστηρίζουν έμπρακτα τη δια βίου
εκπαίδευση, σ’ ένα απόλυτα υποστηρικτικό περιβάλλον. Αντίθετα, οι περισσότερες
βάζοντας την παράμετρο είτε του/των παιδιού/-ών είτε του χρόνου εντοπίζουν αλλαγή
στη στάση του οικογενειακού τους περιβάλλοντος, ενώ γίνεται σχόλιο και για την
αρνητική στάση του ευρύτερου επαγγελματικού περιβάλλοντος42.
Πιο συγκεκριμένα άφιξη των παιδιών στην οικογένεια σηματοδοτεί μια
περίοδο δυσανασχετήσεων και γκρίνιας, όταν η γυναίκα καλείται να ανταποκριθεί
στις μαθησιακές απαιτήσεις του εκπαιδευτικού προγράμματος που παρακολουθεί.
«…Αυτά όταν δεν υπήρχε το παιδί. Ήταν πολύ θετική και είχε και τη διάθεση να με
βοηθήσει, αλλά τα τελευταία χρόνια που έχει γίνει πολύ δύσκολο να μπορέσω να τα
καταφέρω όλα, εκεί λίγο υπάρχει μια δυσαρέσκεια, μια γκρίνια, παράπονα, γιατί
παραμελώ την οικογένεια . Δηλ τα Σαββατοκύριακα έχω υποχρεώσεις που δεν μπορώ
να διαθέσω το χρόνο για να ανταποκριθώ και στο διάβασμα και στις υποχρεώσεις που
έχω και αυτό έχει κουράσει.» (Ε.Τ., εργαζόμενη στον ευρύτερο δημόσιο τομέα)
«…Θετική στάση. Βέβαια στην πορεία είχα και τις γκρίνιες . Το μωρό ήρθε το 2005…»
(Γ.Μ., καθηγήτρια)
Από την άλλη, βέβαια, υπάρχουν κι οι περιπτώσεις εκείνες όπου το πέρασμα
του χρόνου και η προφανής επιμονή της συμμετέχουσας να συνεχίσει την
εκπαιδευτική της διαδικασία, παρά τα όποια εμπόδια, συμβάλλουν στην υιοθέτηση
μιας πιο μετριοπαθούς στάσης από το οικογενειακό της περιβάλλον και κυρίως από
42 Η συνεντευξιαζόμενη που αναφέρθηκε στο εργασιακό της περιβάλλον αιτιολόγησε το σχόλιο της
αυτό με την παρατήρηση πως με τους συναδέλφους της περνά τις περισσότερες ώρες της ημέρας της κι
άρα η γνώμη τους έχει ιδιαίτερη σημασία γι’ αυτήν.
85
το σύντροφό της. Σε μεγάλο βαθμό φαίνεται αυτή η αλλαγή να αιτιολογείται από το
γεγονός ότι προϊόντος του χρόνου ο άντρας συνειδητοποιεί ότι η ενασχόληση της
συντρόφου του με μαθησιακές διαδικασίες δεν ενοχλεί σοβαρά την καθημερινότητά
του.
«…Στην αρχή ούτε αρνητική ούτε θετική, πιο πολύ αδιάφορη θα έλεγα, στη συνέχεια
όμως με βοήθησαν πολύ… τώρα που μπήκε το πρόγραμμα σε μια σειρά είναι.»
(Ε.Μ., οικιακά)
«…Του αντρός μου ( η στάση) ήταν αρνητική… Τώρα λίγο καλύτερα.»
(Ο.Τ., συμβασιούχος)
«…Επειδή είχε να κάνει με τον ελεύθερο μου χρόνο κι όχι με το να τους κόβω
πράγματα ας πούμε, το απόγευμα δηλ αντί να καθίσω σπίτι πήγαινα στην επιμόρφωση ,
δεν τους αφορούσε αυτό το πράγμα, … Θετικά το είδαν δηλ…» (Α.Σ., καθηγήτρια)
Πάντως, σε αντίθεση με το σύζυγο, υποστηρικτικά δείχνουν να είναι τα
μεγαλύτερα παιδιά της οικογένειας, όταν υπάρχουν:
«…Τα παιδιά μου πάντα μου λεν “ναι, μαμά ό,τι θες να μάθεις και να κάνεις να το
κάνεις”.» (Ο.Τ., συμβασιούχος)
«…ο γιος μου ήτανε όχι απλώς υποστηρικτικός, ήτανε και ενθουσιώδης με αποκαλούσε
«συμφοιτήτρια»…» (Α.Δ., καθηγήτρια)
Επιπρόσθετα, θα πρέπει εδώ να σημειωθεί πως η ελληνίδα δείχνει να μη
στηρίζεται στην προσπάθειά της αυτή από το θεσμικό πλαίσιο43, καθώς αυτό συχνά
αντί να τη βοηθά τις δημιουργεί και επιπλέον προβλήματα.
«…απλά το παράπονο ήταν ότι από την υπηρεσία δεν είχα τη δέουσα κατανόηση. Ενώ η
άλλη κυρία τελείωσε στα 4. 41/2 χρόνια εγώ πάω στα 8-9, με δύο εγκυμοσύνες, βέβαια.
Ωστόσο θεωρώ ότι δεν είχα τη φτερούγα του διευθυντή δυστυχώς ή την είχα μετά από
πολύ πίεση, μετά από πολύ ψυχολογική κούραση.» (Γ.Μ., καθηγήτρια)
Ολοκληρώνοντας την προσέγγισή μας στα δεδομένα της έρευνας που
ανακύπτουν από τα ερωτήματα αυτά, δε γίνεται να μην επισημάνουμε το ιδιαίτερα
έμφυλο πρόσωπο της δια βίου εκπαίδευσης. Η πατριαρχική εικόνα του άνδρα που
οφείλει να βελτιώνεται, ώστε να προσπορίζει τα καλύτερα δυνατά στην οικογένειά
του υποστηρίζεται από τη γυναίκα, που έχει μάθει να ανταποκρίνεται σε αυτή την
εικόνα. Μια αναστροφή των δεδομένων, διαταράσσει τις υπάρχουσες ισορροπίες και
γίνεται δεκτή με χλευασμό και καλλιέργεια ενοχικών συνδρόμων.43Παρά το γεγονός ότι η διεθνής βιβλιογραφία υποστηρίζει πως η συμμετοχή των γυναικών σε προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης υποστηρίζεται τα μέγιστα από τη θετική στάση των θεσμικών οργάνων (European Parliament, 2007).
86
«…Στην αρχή το πήραν αστεία... Το θεώρησαν γραφικό ίσως. Όταν επιλέχτηκα άρχισαν
κάποιες γκρίνιες του στυλ «γιατί το κάνεις, τι το χρειάζεσαι και γιατί παίρνεις τέτοιο
βάρος» κι αυτό φυσικά συνεχίστηκε όταν αφιέρωνα κάποιες ώρες εκεί. Ας πούμε… μου
πρότειναν κάποια έξοδο κι εγώ την αρνιόμουνα για το μεταπτυχιακό, εκεί αμέσως το
σχόλιο ήτανε «εεε εσύ το διάλεξες, καλά να πάθεις» ή ξέρω ‘γω «Μμμ!! Είναι ανάγκη
τώρα να το κάνεις αυτό;», αυτού του είδους σχόλια.» (Α.Δ., καθηγήτρια)
«…(Ο άνδρας μου μού λέει..) Ότι αφήνω το σπίτι, τα παιδιά, λείπω όλη μέρα από το
σπίτι και δεν ξέρει πού θα με οδηγήσει όλο αυτό, δηλ αν θα με βοηθήσει στην
Απόσταση από το χώρο των μαθημάτων 7 22% 2 12.5% 9Άλλοι λόγοι 2 6% 1 6% 3Κανένα πρόβλημα 0 1 6% 1Καμία απάντηση 2 2 4Αριθμός συμμετεχόντων ανά φύλο και δυσκολιών κατά την παρακολούθηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων
Κλείνοντας αυτή την ενότητα ερωτημάτων, η ερώτηση 14β («Θεωρείτε ότι
υπάρχει κάποια –πιθανότατα μη αναμενόμενη- δυσκολία που θα ήταν σε θέση να
εμποδίσει ουσιαστικά τη φοίτησή σας ή ακόμα και την ολοκλήρωση του
προγράμματος;»), προσπάθησε να αποτυπώσει τις στάσεις των εκπαιδευομένων –και
ιδιαίτερα των γυναικών- του δείγματος απέναντι στη δια βίου εκπαίδευση. Η
βιβλιογραφία είχε αποτυπώσει ένα ιδιαίτερα σκληρό για τη γυναίκα πλαίσιο όταν
αυτή προσέρχεται σε προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης και ανάλογα ήταν και τα
ευρήματα της έρευνας αυτής, όπως αποτυπώθηκαν παραπάνω.
Αντίστοιχα, το ερώτημα 15β («Αν παρουσιαζόταν ένα ιδιαίτερα σοβαρό
πρόβλημα στην οικογένειά σας (π.χ. προβλήματα υγείας σε κάποιο μέλος της
οικογένειας) πιστεύετε ότι το περιβάλλον σας (π.χ. σύντροφος, γονείς) θα ήταν πρόθυμο
να αναλάβει τη «διαχείρισή» του, ώστε να μη διακόψετε τη φοίτησή σας;») απέβλεπε
στην αναζήτηση έμφυλων διαφορών στις απαντήσεις των ερωτώμενων, καθώς
κοινωνικοπολιτισμικά το γυναικείο φύλο είναι ταυτισμένο με το πρόσωπο παροχής
φροντίδας, συχνά και σε βάρος της προσωπικής του ανέλιξης.
Η συνδυαστική μελέτη των απαντήσεων των δύο ερωτημάτων αποκαλύπτει
την εσωτερική πάλη που βιώνει ειδικά το γυναικείο φύλο όταν καλείται να
διαχειριστεί τέτοιες κρίσιμες καταστάσεις φοιτώντας παράλληλα σε εκπαιδευτικά
προγράμματα. Πιο συγκεκριμένα, οι περισσότεροι από τους ερωτώμενους στην
ερώτηση 14β ανέδειξαν τον παράγοντα «υγεία»44 -και το απρόβλεπτο που τον
συνοδεύει- ως το μοναδικό πραγματικά δυνατό εμπόδιο, για να ανακόψει τη φοίτησή
τους στο πρόγραμμα. Από την άλλη, βέβαια, δε θα μπορούσαν να παραβλεφθούν
απαντήσεις, αποκλειστικά γυναικών, που δήλωσαν πως
«…τώρα που το παιδί μεγάλωσε… απελευθερώθηκα απ αυτή τη φροντίδα και
μπορούσα να ακολουθήσω κι εγώ αυτό που ήθελα… Όχι, (δε θα σταματούσα) αν δεν
ήταν πολύ μεγάλο θέμα υγείας…» (Δ.Χ., δημόσιος υπάλληλος)
«…εντάξει όλα ξεπερνιούνται, αναβάλλονται λίγο, καθυστερούν λιγάκι οι σπουδές , η
εξέλιξη του προγράμματος… αλλά …ολοκληρώνεις πάντα όταν θέλεις!»
(Γ.Σ., ξενοδοχοϋπάλληλος)
44 Με τον όρο αυτό αναφέρονταν στην προσωπική τους υγεία.
88
«…Μόνο λόγοι υγείας πλέον! Τίποτε άλλο! Σε κάθε περίπτωση δηλ θα το τελειώσω!»
(Ο.Τ., συμβασιούχος)
Όταν, ωστόσο, τα σοβαρά προβλήματα υγείας αφορούν αγαπημένα πρόσωπα
της οικογενείας, τότε τα πράγματα διαφοροποιούνται και οι περιπτώσεις των
γυναικών που δηλώνουν πως θα συνέχιζαν τη φοίτηση, γιατί το οικογενειακό τους
περιβάλλον θα αναλάμβανε τη διαχείριση του προβλήματος, σχεδόν μηδενίζονται. Οι
γυναίκες που αποφασίζουν να μη διακόψουν το πρόγραμμα που παρακολουθούν, είτε
διαχειρίζονται προσωπικά και αυτή τη νέα δυσκολία είτε φορτώνονται με ενοχές.
«…θα είχα ενοχές, αλλά θα συνέχιζα!..» (Ε.Χ., εργαζόμενη στο δημόσιο τομέα)
«…Ήδη πέρυσι που ξεκίνησα είχα χάσει τον πατέρα μου και είχα και την έγνοια του
εγώ, νοσοκομεία και τα σχετικά και πέρασα πάρα πολύ άσχημα, και δε με βοήθησε
κανείς! Είχα όλη την έγνοια εγώ! Του πατέρα μου, τα νοσοκομεία, τους γιατρούς, την
ψυχολογική μου κατάσταση την πολύ άσχημη, την υποστήριξη στη μητέρα μου, στα
παιδιά μου, γιατί ήμασταν μια δεμένη οικογένεια και τα παιδιά μου λάτρευαν τον
παππού τους. Πέρασα πάρα πολύ δύσκολα και άσχημα… Το πέρασα μόνη μου!»
(Ο.Τ., συμβασιούχος)
Η πλειονότητα των γυναικών που έδωσαν συνέντευξη δήλωσαν πως σε μια
τέτοια περίπτωση θα σταματούσαν τη φοίτησή τους, ενώ και οι άνδρες που
συμμετείχαν δήλωσαν κάτι ανάλογο.
«… Να αφήσεις τον άνδρα σου άρρωστο και να τρέχεις στα σεμινάρια δε γίνεται…»
(Α.Σ., καθηγήτρια)
«…Αν υπήρχε πρόβλημα θα σταματούσα… Η οικογένεια πάνω απ’ όλα»
(Π.Ν., μισθωτός σε ιδιωτική εταιρεία)
Στο σημείο αυτό έχει ό ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούμε και την αποτύπωση των
ερωτηματολογίων.
Πίνακας 15β(ερωτηματολόγια)
Διάθεση διαχείρισης σοβαρού οικογενειακού προβλήματος από το οικείο περιβάλλον
ναι όχι άλλο Δεν απάντησαν
Σύνολο
Γυναίκες 18 14 1 1 34
89
% 54.5% 42.5% 3%
Άνδρες 12 6 18
% 67% 33%
Σύνολο 30 20 1 1 52
Αριθμός συμμετεχόντων ανά φύλο και διάθεσης διαχείρισης σοβαρού οικογενειακού προβλήματος από το οικείο περιβάλλον
Στον παραπάνω πίνακα που δείχνει πως τόσο άνδρες όσο και γυναίκες
απάντησαν θετικά στην ερώτηση, με μεγαλύτερο το ποσοστό των ανδρών, ίσως αξίζει
περισσότερο να παρατηρήσουμε τα ποσοστά που συγκεντρώνει η επιλογή του «όχι».
Σε αυτή την περίπτωση το ποσοστό είναι μεγαλύτερο στις γυναίκες (42.5% έναντι
33% στους άνδρες) και πλησιάζει αρκετά αυτή του «ναι». Κι ενώ το δείγμα είναι
πολύ μικρό για να οδηγηθούμε σε ασφαλή συμπεράσματα, ο συνδυασμός με τις
απαντήσεις των συνεντεύξεων δείχνει να επιβεβαιώνει την αρχική υπόθεση για την
ιδιαίτερα δύσκολη συναισθηματικά θέση στην οποία περιέρχεται κυρίως η γυναίκα,
όταν καλείται να διαχειριστεί τέτοια θέματα.
4.2.5.Αξιολόγηση της συμμετοχής
Αξιολογώντας οι ερωτώμενοι τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα που
παρακολούθησαν (ερ. 16), σ’ ένα εκπληκτικά μεγάλο ποσοστό δήλωσαν πως την
έκριναν επωφελή, με την εξαίρεση μιας από τις ερωτώμενες που δήλωσε
επιφυλακτική ως προς τα αποτελέσματα.
Στο υποερώτημα σε ποιον πρωτίστως τομέα, προσωπικό, επαγγελματικό,
οικονομικό, θα εστίαζαν τα οφέλη που αποκόμισαν, αν και στις απαντήσεις τους
υπήρξε ένα προβάδισμα για τον προσωπικό τομέα, φάνηκε να υπάρχει και δυσχέρεια
μεταξύ των ερωτώμενων να επιλέξουν μεταξύ προσωπικού και επαγγελματικού
τομέα. Έτσι, πολλές φορές είτε στα ερωτηματολόγια είτε στις συνεντεύξεις
καταστρατηγούν την παράμετρο «πρωτίστως» και επιλέγουν διπλά. Σημειώνουν
χαρακτηριστικά:
«…Θεωρώ ότι συνεισέφεραν στη μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση στον εαυτό μου, στο να έχω
κι επίσης και πιο πολύ αυτοπεποίθηση και σε θέματα άγνωστα για μένα, που πριν ήμουν
κάπως διστακτική και σίγουρα επαγγελματικά με βοήθησε … είχε και τομείς που ήταν
90
ακριβώς πάνω στο θέμα των φυσικών επιστημών, με βοήθησε σίγουρα να δω με μια
άλλη ματιά τις τάξεις, την όλη διαχείριση της εκπαίδευσης.» (Α.Δ., καθηγήτρια)
«…το επαγγελματικό έμμεσα και σε προσωπικό επίπεδο μου δίνει κάποιο όφελος. Δηλ
το ότι θα είναι άλλη, διαφορετική η παρουσία σου και καλύτερη η παρουσία σου στο
σχολείο έχει να κάνει και με το προσωπικό επίπεδο, το πώς σε βλέπουν οι μαθητές.»
(Δ.Ζ., καθηγητής)
Αυτή η άμεση διασύνδεση μεταξύ προσωπικού και επαγγελματικού τομέα
αποτυπώνεται πολύ καθαρά και στον παρακάτω πίνακα.
Πίνακας 16
Αξιολόγηση της συμμετοχής στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα
ναι όχι Δεν απάντησαν
Σύνολο*
Προσωπική ανάπτυξη
Επαγγελματική ανάπτυξη
Οικονομική ανάπτυξη
Δεν απάντησα
ν
Γυναίκες 21 20 2 1 0 0 34
% 64% 61% 6%
Άνδρες 11 9 2 18
% 61% 50% 11%
Σύνολο 32 29 4 1 0 0 52
Αριθμός συμμετεχόντων ανά φύλο και ποσοστό αξιολόγησης συμμετοχής στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα*Μεταξύ του συνόλου των ερωτηθέντων και του συνόλου των επιλογών στις απαντήσεις τους υπήρξε ανακολουθία καθώς πολλοί από τους ερωτηθέντες επέλεξαν δύο τομείς και δεν επικεντρώθηκαν σε έναν αποκλειστικά
Τα χαμηλά ποσοστά επιλογής για την οικονομική ανάπτυξη δε μπορούν να
θεωρηθούν αξιόπιστη παρατήρηση λόγω του προγράμματος που οι περισσότεροι
συμμετέχοντες στην έρευνα παρακολουθούσαν και το οποίο δεν προέβλεπε καμιά
αμοιβή ούτε και επαγγελματική ανέλιξη με έμμεσο κέρδος και την οικονομική.
5.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Σε μια σύντομη ανασκόπηση των παραπάνω ερευνητικών δεδομένων θα
λέγαμε πως άμεσα διαφορές με κριτήριο το φύλο αποτυπώθηκαν, όταν οι ερωτώμενοι
είχαν το περιθώριο ανάπτυξης λόγου στα ερωτηματολόγια που τους δόθηκαν αλλά
91
και στις συνεντεύξεις που έδωσαν. Αυτές οι έμφυλες διαφορές αφορούσαν κυρίως
τις δυσκολίες που βιώνουν οι γυναίκες στη δια βίου εκπαίδευση και οι οποίες
φαίνεται να γίνονται πιο έντονες από την απουσία ουσιαστικού υποστηρικτικού
πλαισίου γι’ αυτές. Η επιλογή τους να υποστηρίξουν τη δια βίου εκπαίδευση εκ
παραλλήλου -για τις περισσότερες γυναίκες του δείγματος- σε συνδυασμό με
οικογενειακή και επαγγελματική ζωή δημιούργησε σε αυτές σημαντικό πρόβλημα, αν
όχι έλλειψης, τουλάχιστον διαχείρισης χρόνου. Παραφράζοντας το σχόλιο του
Kramarae (2000:29) για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, θα λέγαμε πως οι γυναίκες
που συμμετέχουν σε προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης έχουν πολύ λίγο χρόνο για
τον εαυτό τους, καθώς έχουν α΄ βάρδια στη δουλειά τους, β΄ βάρδια στο σπίτι του και
γ΄ βάρδια στις δια βίου σπουδές τους. Και μπορεί κάποιες «αγγίζοντας το όνειρο»
(Φ.Κ., δασκάλα) και «διευρύνοντας τους ορίζοντες τους» (Α.Δ., καθηγήτρια) να είναι
έτοιμες να προσπεράσουν τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν και να συμμετέχουν εκ
νέου στο μέλλον σε προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης («εντάξει ξεκουραζόμαστε
λίγο και ξανά προς τη δόξα τραβάμε…» (Γ.Σ., ξενοδοχοϋπάλληλος)), άλλες όμως
προβληματίζονται έντονα κι αν δεν έχουν εγκαταλείψει μέχρι τώρα τη δια βίου
εκπαίδευση ενδέχεται να το κάνουν στο μέλλον∙ όπως μια από αυτές δηλώνει
χαρακτηριστικά: «Θεέ μου, δεν ξέρω αν αξίζει τον κόπο, με όλα αυτά που συμβαίνουν
γύρω μας ! Αν αξίζει τον κόπο τέτοια κούραση!» (Ο.Τ., συμβασιούχος).
Εκείνο, εντούτοις, που πέρα από την παραπάνω διαπίστωση θα πρέπει ίσως να
προβληματίσει είναι πως κανένας από τους ερωτώμενους δε φάνηκε ουσιαστικά να
αμφισβητεί τους παραδοσιακούς ρόλους που η κοινωνία προσδιόρισε για τα δύο φύλα
και πως η «χρήσιμη γνώση» (Thompson, 1995) παραμένει ουσιαστικά ανενεργή. Και
ο προβληματισμός αυτός ενδυναμώνεται από το γεγονός πως αυτοί οι ερωτώμενοι
μεγαλώνουν νεότερες γενεές και επηρεάζουν τις συνειδήσεις και την εικόνα που
νεότερα μέλη της κοινωνίας διαμορφώνουν για τα δύο φύλα, την εικόνα που
διαμορφώνουν, τελικά, για τον εαυτό τους. Τα λόγια του Adam Smith στο έργο του
«Ο Πλούτος των Εθνών» είναι στο σημείο αυτό αποκαλυπτικά: «Η διαφορά ανάμεσα
στους πιο ανόμοιους “χαρακτήρες”, ανάμεσα σ’ ένα φιλόσοφο και σ’ ένα κοινό
αχθοφόρο, για παράδειγμα, φαίνεται να προέρχεται όχι τόσο από τη φύση, όσο από τη
συνήθεια, το έθιμο, την παιδεία.» (Στο: Νίνα-Παζαρζή, 2003). Η παραπάνω φράση
αποτυπώνει με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο πως όσο κι αν οι θεσμικές αλλαγές έχουν
εξέχουσα βαρύτητα και είναι αναγκαίο να γίνονται, οι αλλαγές στις αντιλήψεις είναι
αυτές που έχουν ιδιαίτερη σημασία. Όσο αυτό δε γίνεται έγκαιρα αντιληπτό, πολλές
92
γυναίκες ακόμα προσερχόμενες σε προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης θα
αναφωνήσουν «Θεέ μου, δεν ξέρω αν αξίζει τον κόπο… τέτοια κούραση!».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία
93
Αθανασιάδου, Χ. (2002). Νέες γυναίκες με πανεπιστημιακή μόρφωση και η
συμφιλίωση της ιδιωτικής και της δημόσιας σφαίρας στο σχεδιασμό της ενήλικης ζωής.
Διδακτορική διατριβή. Τμήμα Ψυχολογίας ΑΠΘ. Θεσσαλονίκη.
Arnot M. & Mac an’ Ghaill M. (2008). Επαναπροσδιορίζοντας τις σπουδές φύλου
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ1. Φύλο (σημειώστε με √) Γυναίκα Άνδρας
107
2. Ηλικία (σημειώστε με √) 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65 και άνω
3. Μορφωτικό Επίπεδο (σημειώστε με √)Πρωτοβάθμια εκπαίδευση (π.χ. Δημοτικό ) Δευτεροβάθμια εκπαίδευση: Γυμνάσιο ΛύκειοΜετα-δευτεροβάθμια εκπαίδευση (π.χ. ΙΕΚ)Τριτοβάθμια εκπαίδευση
4.α) Επαγγελματική Κατάσταση (σημειώστε με √)Ελεύθερο επάγγελμα Μισθωτή εργασία Οικιακά
Άνεργη/-ος Άλλο…………………………………
β)Τομέας Απασχόλησης (σημειώστε με √)
Δημόσιος Ιδιωτικός
γ)Είστε εργαζόμενος/-η (σημειώστε με √)
πλήρους απασχόλησης μερικής απασχόλησης
δ)Τόπος εργασίας: …………………………
Σε απόσταση έως 50χλμ. Σε απόσταση από 50 χλμ. και πάνω
5. Οικογενειακή κατάσταση (σημειώστε με √) Άγαμος/-η Έγγαμος/-ηΔιαζευγμένος/-η ή σε διάσταση Χήρος/-α
6. Υπάρχουν παιδί/-ά στην οικογένεια; (σημειώστε με √) Ναι ΌχιΑν απαντήσατε ναι στην παραπάνω ερώτηση:Αριθμός τέκνων……………………………....Ηλικία τέκνων ……………………………….
7. Ποιος είναι ο τίτλος του εκπαιδευτικού προγράμματος που παρακολουθείτε τώρα:……………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………
8. Έχετε παρακολουθήσει άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα στο παρελθόν; (σημειώστε με √) Ναι ΌχιΠόσες φορές;……………………………………………………………………
109
9. Θεωρείτε ότι υπάρχει διαφοροποίηση μεταξύ των δύο φύλων τόσο ως προς την ποσότητα όσο και ως προς την ποιότητα των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν κατά την παρακολούθηση διαφόρων εκπαιδευτικών προγραμμάτων; Αιτιολογείστε αναπτυγμένα την απάντησή σας.…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
10.α) Αν κατά το χρονικό διάστημα που εσείς παρακολουθείτε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα υπήρχε η προοπτική παρακολούθησης ενός ανάλογου προγράμματος από το σύντροφό σας πιστεύετε ότι θα είχατε τη δυνατότητα να ανταποκριθείτε και οι δυο στις υποχρεώσεις που κάτι τέτοιο θα συνεπαγόταν; (σημειώστε με √) Ναι Όχι β) Αν απαντήσατε όχι, ποιος κρίνετε ότι τελικά θα το παρακολουθούσε και γιατί; ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
11. Ποιοι είναι οι πιθανοί λόγοι που σας ώθησαν να συμμετέχετε στο συγκεκριμένο πρόγραμμα; (σημειώστε με √, μπορείτε να σημειώσετε περισσότερες από μία επιλογές)Η διεύρυνση του κοινωνικού μου περίγυρου
Η απόδραση από τη ρουτίνα της καθημερινότητας
Η απόκτηση γνώσεων
Η ενίσχυση/ βελτίωση της αυτοεκτίμησής μου
Η απόκτηση εφοδίων για την ανεύρεση εργασίας
Η απόκτηση εφοδίων για την ανεύρεση «καλύτερης» εργασίας
Η απόκτηση εφοδίων για τη βελτίωση της θέσης μου στο εργασιακό μου
12. Υπήρξαν από πλευράς σας ενδοιασμοί για τη συμμετοχή σας στο πρόγραμμα; (σημειώστε με √) Ναι Όχι Αν απαντήσατε ναι, ποιοι ήταν αυτοί; ………………………………………………………… ………………………………...………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………....................... ….……………………….……………................ 13. Ποια ήταν η στάση του στενού οικογενειακού σας περιβάλλοντος στην απόφασή σας για παρακολούθηση του προγράμματος; (σημειώστε με √) Θετική Αρνητική Ουδέτερη
Α:Εκτός από την επιμόρφωση του α΄ επιπέδου στους υπολογιστές δεν έχω
παρακολουθήσει κάτι εκτός από σεμινάρια, ημερίδες…
Ε:Πιστεύεις ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα, αν υπάρχει, στις δυσκολίες
που αντιμετωπίζουν είτε ποσοτικά, περισσότερες για τη γυναίκα απ’ ότι για τον άνδρα
ή το αντίστροφο, είτε ποιοτικά, αν είναι πιο ιδιαίτερες οι δυσκολίες, στην
παρακολούθηση των διαφόρων εκπαιδευτικών προγραμμάτων;
Α:Ναι… νομίζω ότι η διαφορά είναι καθαρά θέμα υποχρεώσεων, οικογενειακών ή
προσωπικών που έχει ο καθένας, δε διακρίνω καμία διαφορά.
Ε:Δηλ δεν εστιάζεις καμιά διαφορά με βάση το φύλο;
Α:Όχι, όχι με βάση το φύλο δε βλέπω να υπάρχει καμιά διαφορά με βάση το φύλο, ούτε
στη συμμετοχή ούτε στις διαδικασίες, τουλάχιστο στο δικό μας κλάδο, όχι.
Ε:Ναι. Να σε ρωτήσω κάτι άλλο. Θεωρείς ότι παράδειγμα μια γυναίκα που έχει
μικρά παιδιά μπορεί το ίδιο εύκολα με έναν άνδρα να παρακολουθήσει ένα τέτοιο
πρόγραμμα;
Α:Όχι. Γι’ αυτό και προηγουμένως διευκρίνισα ότι είναι συνάρτηση των υποχρεώσεων
που έχει αναλάβει ο καθένας. Ας πούμε μια γυναίκα που έχει αναλάβει το ρόλο της
162
μητέρας και της συζύγου, που έχει να αντιμετωπίσει υποχρεώσεις οικογενειακές από
έναν άντρα σαν εμένα που είμαι άγαμος, έχει σαφώς περισσότερες επιβαρύνσεις και
δυσκολίες. Αλλά πάλι δεν είναι κάτι και το οποίο μπορούμε να το γενικεύσουμε, γιατί
και ένας άνδρας για κάποιο λόγο μπορεί να έχει αναλάβει αυτός την ανατροφή των
παιδιών του, να έχει οικογενειακές υποχρεώσεις με τους γονείς του ή με άλλα άρρωστα
άτομα κλπ και να είναι επιβαρυμένος, οπότε μόνο σε γενικές γραμμές μπορούμε να
πούμε ότι η γυναίκα συνήθως είναι πιο επιβαρυμένη. Κι αυτό τη δυσκολεύει σαφώς
περισσότερο και πρέπει να καταβάλλει μεγαλύτερες προσπάθειες.
Ε:Αλλά παρ’ όλα αυτά θεωρείς ότι αυτό είναι θέμα καθαρά υποκειμενικό και θα
μπορούσαμε να το δούμε και σε μια περίπτωση… είναι θέμα συμφωνίας του
ζευγαριού, αυτό μου λες, και του τι έχει αναλάβει ο καθένας μέσα στο ζευγάρι και
πόσο τον δεσμεύει κάτι τέτοιο.
Α:Ναι.
Ε:Αν κατά το χρονικό διάστημα που εσύ παρακολουθείς τα γερμανικά, σε μια
υποθετική περίπτωση, υπήρχε η προοπτική παρακολούθησης ενός ανάλογου
προγράμματος από τη σύντροφο σου, έτσι, πιστεύεις ότι θα μπορούσατε να
ανταποκριθείτε και οι δύο στο πρόγραμμα αυτό;
Α:Ναι, πιστεύω πως ναι.
Ε:Σε μια υποθετική περίπτωση, πιστεύεις ότι υπάρχει κάποιο υποθετικό πρόβλημα
που θα δυσχέραινε την παρακολούθηση;
Α:Εννοείς να παρακολουθούσε ένα παρόμοιο ή το ίδιο;
Ε:Ένα παρόμοιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
Α:Ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
Ε:Υπάρχει κάποια περίπτωση που να σκέφτεσαι «δε θα μπορούσαμε με τίποτα να το
κάνουμε και οι δυο ταυτόχρονα»;
Α:Νομίζω πως όχι. Θα μπορούσαμε να το κάνουμε, απλά θα έπρεπε λίγο να
συντονίσουμε τους χρόνους μας και να αναπροσαρμόσουμε τις υποχρεώσεις. Νομίζω
θα βρίσκαμε το χρόνο, γιατί ούτως ή άλλως τον καιρό που εγώ ήμουνα σε αυτό το
πρόγραμμα και η σύντροφος μου ούτως ή άλλως είχε και αυτή ανάλογες υποχρεώσεις.
Απλά συντονιστήκαμε ώστε να μη συμπίπτουμε ή να τα μοιράζουμε με κάποιο τρόπο,
αλλά απαγορευτικό δε θα ήτανε.
Ε:Ωραία! Ποιοι είναι οι πιθανοί λόγοι που σε ώθησαν να συμμετέχεις στο
συγκεκριμένο πρόγραμμα;
Α:Εμένα το βασικό μου κίνητρο ήταν η εκπλήρωση μιας εκκρεμότητας που την είχα
163
αφήσει όσον αφορά την ξένη γλώσσα, γιατί είχα ξεκινήσει τα γερμανικά πριν πολλά
χρόνια και τα είχα αφήσει στη μέση και θεώρησα ότι είναι οι συνθήκες πιο ώριμες για
να το συνεχίσω. Κάτι που επίσης με ενδιέφερε είναι μια γνώση που και μου αρέσει και
με …ήθελα να κάνω κάτι δημιουργικό αλλά ταυτόχρονα ευχάριστο, να το αντιμετωπίσω
ευχάριστα μέσα στην καθημερινότητά μου. Κι ένας τρίτος λόγος ίσως θεωρώ ότι θα
μπορούσαν να μου φανούν ωφέλιμα και χρήσιμα σε μια μελλοντική προσπάθεια για
απόσπαση στο εξωτερικό.
Ε:Ναι ωραία δηλ,. για να τα συνοψίσω, αυτά που μου λες είναι ότι κυρίως το έκανες
για τη γνώση;
Α:Κυρίως για τη γνώση.
Ε:Και παράλληλα σκέφτηκες ότι μπορεί να αξιοποιήσω αυτή τη γνώση σε μια
επιλογή μου στο μέλλον;
Α:Ναι, ναι.
Ε:Οικονομικές απολαβές απ’ ό,τι ξέρω από τη γνώση αυτή δεν … σου δίνει..
Α:Όχι όχι.
Ε:Σκέφτηκες ας πούμε ότι μπορεί να είναι ένας τρόπος να ξεφύγεις από την
καθημερινότητα; Γιατί ανέφερες τον όρο «ευχάριστα»…
Α:Ναι ναι.
Ε:Ίσως σκέφτηκες ότι αυτό σε βοηθάει να διευρύνεις τον περίγυρό σου; Δηλ να
αποκτήσεις καινούριες γνωριμίες, το σκέφτηκες αυτό σαν λόγο πριν να συμμετέχεις;
Α:Χωρίς να είναι ένας βασικός λόγος.
Ε:Όχι δε ρώτησα εγώ να μου πεις ένα βασικό λόγο, αν είναι κίνητρο και αυτό. Ναι
υπάρχει και αυτό.
Ε:Σκέφτηκες ότι πέρα που θα μπορούσες να το αξιοποιήσεις σε μια επαγγελματική
επιλογή, ότι ίσως να το διεκδικήσεις, για να αποκτήσεις αυτή τη γνώση, για να
διεκδικήσεις, ξέρω ‘γω, μια καλύτερη θέση στο χώρο αυτό. Δηλ στην περίπτωση που
φεύγεις για τη Γερμανία αν το ήθελες, όπου και απαιτείται νομίζω η ξένη γλώσσα,
στην περίπτωση της στελέχωσης….
Α:Όχι αυτό καθόλου δεν το σκέφτηκα.
Ε:Υπήρξαν κάποιοι ενδοιασμοί από πλευράς σου για να συμμετέχεις στο πρόγραμμα,
δηλ σκέφτηκες πιο μπροστά αν θα συμμετέχω μήπως γίνει εκείνο…
Α:Ναι, υπήρξαν ενδοιασμοί και όσον αφορά τα χρονικά περιθώρια, το χρόνο δηλ που
θα έπρεπε να αναλώνω κι ένας άλλος προβληματισμός ήταν το κατά πόσο θα έχω την
ικανότητα ή τη δυνατότητα να αφομοιώνω τη νέα γνώση, γιατί όσο περνάν τα χρόνια
164
γινόμαστε όλο και πιο «δύσπιστοι», να το πω, τέλος πάντων έχουμε λιγότερη
εμπιστοσύνη στον εαυτό μας σε σχέση με το πόσο μπορούμε να αφομοιώσουμε
καινούριες γνώσεις … εεεε … αλλά τελικά ήταν κάτι που δεν το μετάνιωσα, ήταν κάτι
που τελικά αποδείχτηκε πολύ χρήσιμο και ευχάριστο και ωφέλιμο.
Ε: Τ ο οικογενειακό σου περιβάλλον, και όταν λέω το οικογενειακό σου περιβάλλον,
λέω τη σύντροφό σου, ξέρω ‘γω, τη μητέρα σου, ποια στάση κράτησε απέναντι σε
αυτή σου την απόφαση;
Α:Όχι δεν μπορώ να πω ότι υπήρξε κάποια ιδιαίτερη αντίδραση… Ουδέτερη θα έλεγα,
ουδέτερη ναι.
Ε:Τα προβλήματα, οι δυσκολίες που θεωρείς ότι ήταν εμπόδια σε αυτή τη διαδικασία,
είπες ήδη το εμπόδιο του χρόνου, που το ανάφερες πιο μπροστά… Κάποιες
οικονομικές, οικογενειακές επαγγελματικές υποχρεώσεις αυτό ήταν …
Α:Εντάξει το οικονομικό είναι πάντα ένα ζήτημα, γιατί εγώ αυτό δεν το έκανα σε
κάποιο πρόγραμμα αλλά σε ιδιωτικό φορέα οπότε επιβαρύνθηκα οικονομικά . Όσον
αφορά άλλα προβλήματα δεν αντιμετώπισα όχι.
Ε: Η απόσταση του σπιτιού σου από το χώρο που γίνονταν τα μαθήματα ήταν αυτό…
Α:Ήταν κοντά.
Ε:Οπότε δεν υπήρξε πρόβλημα ….Πιστεύεις ότι θα υπήρχε κάποια μη αναμενόμενη
δυσκολία που θα μπορούσε να εμποδίσει τη φοίτηση και την ολοκλήρωση του
προγράμματος;
Α:Σίγουρα όταν βρίσκεσαι σε μια κατάσταση με οικογενειακές ή επαγγελματικές
υποχρεώσεις, σίγουρα αυτές πολλές φορές δημιουργούν δυσκολίες που μπορούν να
ανατρέψουν τον προγραμματισμό σου, δηλ θα μπορούσαν να ‘ναι τι να πω ένα
πρόβλημα υγείας οικογενειακό, μια άλλη υποχρέωση μια επαγγελματική δέσμευση να
ανατρέψει αυτόν τον προγραμματισμό και αυτή τη διαδικασία, αλλά είναι κάτι που το
λαμβάνεις υπόψη σου από την αρχή και το παίρνεις το ρίσκο, ας πούμε.
Ε:Ναι. Υπήρξε κάποιο υποστηρικτικό πλαίσιο που σε βοήθησε να ξεπεράσεις αυτή τη
διαδικασία; Π.χ. κάποια διευκόλυνση από το οικογενειακό σου περιβάλλον, αν
χρειάστηκε να πάρεις κάποια φορά άδεια από τον επαγγελματικό σου φορέα, για να
ανταποκριθείς στις απαιτήσεις του προγράμματος;
Α:Όχι δε χρειάστηκε, γιατί δεν ήταν και τόσο πολύ φορτωμένο το πρόγραμμα κι εγώ
προσπάθησα να το προσαρμόσω ώστε να μη δημιουργεί προβλήματα.
Ε:Αν παρουσιαζόταν κάποιο πρόβλημα υγείας, πιστεύεις ότι το περιβάλλον σου θα
ήταν πρόθυμο να αναλάβει τη διαχείριση του προβλήματος, για να συνεχίσεις εσύ
165
πάση θυσία;
Α:Νομίζω πως όχι . Δε θα το αναλάμβανε κάποιος θα έπρεπε να το διεκπεραιώσω εγώ.
Θα έβαζα μάλλον σε δεύτερη μοίρα, θα έπρεπε να επιλέξω…
Ε:Τελικά θεωρείς τη συμμετοχή σου στην όλη διαδικασία επωφελή για σένα;
Α:Ναι θεωρώ ότι ήταν εποικοδομητική και πολύ χρήσιμη .
Ε:Μπορείς να μου θέσεις έναν πρωτίστως τομέα στον οποίο θεωρείς ότι ήταν
επωφελής αυτή η συμμετοχή σου; Δηλ αν σου έλεγα εγώ επαγγελματικό, προσωπικό
τομέα, οικονομική ανάπτυξη που θα εστίαζες;
Α:Στον προσωπικό, στην προσωπική μου ανάπτυξη, σαν ενίσχυση αν θέλεις της
αυτοπεποίθησης και η ίδια διαδικασία, ξαναμπαίνεις σε μια μαθησιακή διαδικασία ως
μαθητής πια, ως εκπαιδευόμενος είναι και δημιουργικό είναι και χρήσιμο και ειδικά για
μας που είμαστε και εκπαιδευτικοί το να ξαναμπαίνουμε λίγο στη θέση του μαθητή είναι
πάρα πολύ χρήσιμο, γιατί ξαναθυμόμαστε και ανακαλύπτουμε πράγματα που θα μας
βοηθήσουν και στη δουλειά μας, ώστε να βιώσουμε κι εμείς διαφορετικά και τους
μαθητές γιατί καμιά φορά κι εμείς ξεχνάμε.
Ε:Στην προσωπική σου ανάπτυξη εσύ τώρα βάζεις και στοιχεία της επαγγελματικής
σου ανάπτυξης. Μπορεί να μην έχει το οικονομικό κίνητρο, αλλά ότι γίνεσαι
καλύτερος δάσκαλος για τους μαθητές σου είναι στο κομμάτι της επαγγελματικής
ανάπτυξης.
Α:Σωστό, σωστό. Απλά δεν ήταν αυτός ο στόχος, δεν ήταν αυτό το ζητούμενο, αλλά ως
αποτέλεσμα, έμμεσα, ναι υπήρξε κι αυτό.
Ε:Ευχαριστώ πάρα πολύ!
Α:Τίποτα!
Συνέντευξη 11 η (Κ.Α., καθηγήτρια Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης) Ε:Καλησπέρα.
Α: Καλησπέρα .
Ε: Θέλω να μου πείτε το όνομά σας;
Α:Λέγομαι Κ… Α… και είμαι φιλόλογος σ ένα γυμνάσιο του Κιλκίς.
Ε: Και θέλεις να μου πεις πόσων χρονών περίπου είσαι;
Α: 32.
Ε: Και το μορφωτικό σου επίπεδο;
Α: Πανεπιστημιακή εκπαίδευση.
166
Ε: Η επαγγελματική σου κατάσταση ποια είναι;
Α:Είμαι μόνιμη εκπαιδευτικός τα τελευταία 5 χρόνια.
Ε:Τα τελευταία 5 χρόνια. Τόπος εργασίας σου, το σχολείο σου σε σχέση με τον τόπο
κατοικίας σου ;
Α:Απέχει γύρω στα 35 χλμ.
Ε: Η οικογενειακή σου κατάσταση;
Α: Άγαμη.
Ε: Άγαμη. Θέλω να μου πεις ποιος είναι ο τίτλος του εκπαιδευτικού προγράμματος
που παρακολουθείς τώρα;
Α:Ναι,είναι επιμόρφωση στις τεχνολογίες επικοινωνίας και πληροφορίας στο 2ο
επίπεδο.
Ε:Ναι, έχεις παρακολουθήσει άλλα εκπαιδευτικά τέτοια προγράμματα στο παρελθόν;
Α:Ναι, έχω παρακολουθήσει το 1ο επίπεδο, έχω παρακολουθήσει ένα σεμινάριο του
υπουργείου πάλι 50 ωρών διαχείριση προβλημάτων σχολικής τάξης, έχω επιμορφωθεί
για διάφορα προγράμματα αγωγής υγείας, αυτό..
Ε:Πιστεύεις ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλλα σε σχέση με τις δυσκολίες
που αντιμετωπίζουν όταν παρακολουθούν τέτοια προγράμματα; Και ως προς την
ποιότητα των δυσκολιών αυτών αλλά και ως προς την ποσότητα θέλω να μου
απαντήσεις.
Α:Πιστεύω σίγουρα ότι οι γυναίκες έχουμε λιγότερο χρόνο στο να παρακολουθήσουμε,
να ασχοληθούμε έτσι συστηματικά και σοβαρά με κάποια τέτοια ζητήματα. Από κει και
πέρα όμως νομίζω ότι απ’ ότι έχω συναντήσει η συμμετοχή των γυναικών είναι
συνήθως μεγαλύτερη απ’ αυτή των ανδρών σ’ αυτά τα σεμινάρια, τα προγράμματα που
διεξάγει το υπουργείο.
Ε:Παρά τις δυσκολίες που θεωρείς ότι έχουν;
Α: Ναι αυτό παρατηρώ.
Ε: Σε ποιο κύριο τομέα θα εστίαζες αυτές τις δυσκολίες που έχουν;
Α: Η διαθεσιμότητά μας. Από άποψη δηλαδή χρόνου, ότι είναι λιγότερος ο χρόνος.
Ε:Γιατί;
Α:Γιατί συνήθως η γυναίκα έχει αναλάβει την ευθύνη της διεκπεραίωσης καθημερινών
εργασιών όπως είναι το διάβασμα των παιδιών, όπως είναι τέλος πάντων η διαχείριση
του νοικοκυριού του σπιτιού, αυτά νομίζω είναι τα δύο πολύ βασικά που σου
απορροφούν πολύ χρόνο.
Ε:Ναι, αν κατά το χρονικό διάστημα που είμαστε σε αυτό το εκπαιδευτικό
167
πρόγραμμα υπήρχε προοπτική παρακολούθησης ενός ανάλογου εκπαιδευτικού
προγράμματος ταυτόχρονα με το σύντροφό σου πιστεύεις ότι θα μπορούσατε να
ανταποκριθείτε στις υποχρεώσεις που κάτι τέτοιο θα συνεπαγόταν;
Α:Νομίζω ναι, γιατί δεν έχω παιδιά. Αν είχα υποχρεώσεις οικογενειακές ίσως να
υπήρχε μια διαπραγμάτευση ποιος δηλαδή και πώς.
Ε:Πρόλαβες την δεύτερη ερώτηση. Η περίπτωση ενός συμβιβασμού έστω και σε
υποθετική βάση «δεν παίζει»;
Α:Ναι βέβαια, θα προσπαθούσα να διαπραγματευτώ, δεν θα υποχωρούσα μόνο και
μόνο επειδή είμαι γυναίκα, θα προσπαθούσα να το διαπραγματευτώ με τον σύντροφό
μου.
Ε:Και ποιοι είναι οι πιθανοί λόγοι που σε ώθησαν να συμμετέχεις στο συγκεκριμένο
πρόγραμμα;
Α:Στο συγκεκριμένο, μία επιθυμία τέλος πάντων να εκσυγχρονίσω τον τρόπο
διδασκαλίας μου.
Ε:Άρα το ’κανες για τη γνώση δηλαδή;
Α:Για τη γνώση όχι με την έννοια τη θεωρητική, την ακαδημαϊκή, σε πρακτικό επίπεδο
να μπορέσω να γίνω καλύτερη στην καθημερινή μου πρακτική.
Ε:Υπήρχε περίπτωση να μπήκες σ αυτή τη διαδικασία πέρα απ τον λόγο που
ανέφερες και για να διευρύνεις τον κύκλο σου;
Α:Τον κύκλο τον κοινωνικό εννοείς; Όχι αυτό δεν το σκέφτηκα.
Ε: Να ξεφύγεις από την καθημερινότητα;
Α:Όχι ,ούτε αυτό σκέφτηκα.
Ε:Ότι έτσι θα ενίσχυες και την αυτοεικόνα σου, την αυτοεκτίμησή σου;
Α:Ναι, σ’ ένα πολύ βαθύτερο επίπεδο ναι, αλλά δεν το είδα σαν αυτοσκοπό το
συγκεκριμένο σεμινάριο, περισσότερο για πρακτικούς λόγους, επαγγελματικούς.
Ε:Νομίζεις ότι αυτή η διαδικασία μπορεί να σου δώσει μία επαγγελματική άνοδο ή
οικονομικές απολαβές;
Α:Καθόλου, καθόλου, δεν μ’ ενδιαφέρει αυτή η προοπτική.
Ε:Μόνο στην ποιότητα του εκπαιδευτικού σου έργου;
Α:Αυτό και μόνο.
Ε:Υπήρξαν ενδοιασμοί από την πλευρά σου για να συμμετάσχεις σ ένα τέτοιο
πρόγραμμα;
Α: Αρκετοί.
Ε: Θέλεις να μου πεις κάποιους;
168
Α:Ο ένας ήταν ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα διαρκεί μεγάλο χρονικό διάστημα και
αυτό είναι πολύ δεσμευτικό. Το γεγονός ότι δεν αμειβόμαστε, θεωρώ ότι θα ‘πρεπε να
υπάρχει και ένα υλικό κίνητρο, δεν είναι δεδομένο ότι από μόνοι θα ‘πρεπε να
ενδιαφερόμαστε για όλα με προσωπικές θυσίες ας πούμε. Και επίσης η φιλοσοφία λίγο
του προγράμματος σε μερικά σημεία μ’ ενοχλεί, δεν πιστεύω δηλαδή πως είναι
πανάκεια οι νέες τεχνολογίες για την καθημερινή μας λειτουργία μέσα στην τάξη.
Πιστεύω περισσότερο στην σχέση δασκάλου-εκπαιδευτικού και μαθητή και θεωρώ όλα
αυτά τα περιφερειακά σαν βοηθητικά στοιχεία για το έργο μας.
Ε:Ναι, το οικογενειακό σου περιβάλλον τι στάση κράτησε σ αυτήν σου την απόφαση;
Ο σύντροφός σου, οι γονείς σου, γενικότερα δηλαδή τα άτομα που επηρεάζουν τις
αποφάσεις σου, τι στάση κράτησαν;
Α:Θετική, αλλά οι συνάδελφοι μου στο σχολείο δεν συμμετέχουν σε κάποιο τέτοιο
πρόγραμμα , είναι ας πούμε από αδιάφοροι ως αρνητικοί.
Ε:Αντιμετωπίζεις δυσκολίες που δρουν αρνητικά στην παρακολούθηση αυτή την
στιγμή; Όπως η έλλειψη χρόνου που ανέφερες…
Α:Ναι αυτό είναι σημαντικό, με πιέζει λίγο αυτό το δεσμευτικό πρόγραμμα που υπάρχει.
Ε:Οικογενειακές υποχρεώσεις ίσως;
Α:Δεν έχω οικογενειακές υποχρεώσεις, αλλά έχω άλλα ενδιαφέροντα που αναγκάζομαι
να τα βάζω σε δεύτερη μοίρα για να παρακολουθήσω το πρόγραμμα.
Ε:Η απόσταση από εκεί που μένεις είναι για σένα ένα μείον;
Α:Είναι κοντά το σπίτι μου από το χώρο.
Ε:Θεωρείς ότι υπήρχε κάποια δυσκολία που θα μπορούσε να δράσει ανασταλτικά σε
σημείο που να μην μπορούσες να το ολοκληρώσεις το πρόγραμμα;
Α:Δυσκολία; Εάν υπήρχαν κατά την γνώμη μου υπερβολικές απαιτήσεις από την
πλευρά των επιμορφωτών, δηλαδή να παρουσιάσω, να παράγω υλικό κλπ θα ‘χα
πρόβλημα , δεν θα μπορούσα να ανταπεξέλθω τόσο εύκολα .
Ε:Μάλλον η πίεση του προγράμματος θα ήταν για σένα ανασταλτικός παράγοντας
για την ολοκλήρωση του προγράμματος; Υπάρχει κάποιο υποστηρικτικό πλαίσιο που
σε βοηθάει να ξεπεράσεις τις δυσκολίες; Είπες για τον χρόνο, πως το διαχειρίζεσαι,
πως μπορείς να ξεφύγεις;
Α:Κοίταξε, απ’ την στιγμή που δεν έχω υποχρεώσεις οικογενειακές μπορώ να ρυθμίσω
και να διαχειριστώ το θέμα του χρόνου, δεν μου είναι τόσο δύσκολο δηλαδή δεν έχω
φοβερές δυσκολίες σ’ αυτό το ζήτημα, απλώς με πιέζει το δεσμευτικό του
προγράμματος, θεωρώ ότι θα ‘πρεπε να ‘τανε μικρότερος, πιο συμπυκνωμένος ο
169
χρόνος.
Ε:Αν υπήρχε κάποιο πρόβλημα στην οικογένειά σας, υποθετικά πιστεύεις ότι το
περιβάλλον σου, ο σύντροφος σου θα ‘τανε διατεθειμένος να αναλάβει αυτός το
πρόβλημα, π.χ. ένα θέμα υγείας, ώστε εσύ να παρακολουθήσεις το πρόγραμμα που θα
το ήθελες πάρα πολύ;
Α:Χρειάζεται διεκδίκηση και διαπραγμάτευση απ’ την πλευρά της γυναίκας, δηλαδή
νομίζω στερεοτυπικά είναι πιο πιθανό να υποχωρήσει η γυναίκα παρά ο άντρας, οπότε
θα χρειαζότανε μία διεκδίκηση και μια διαπραγμάτευση.
Ε:Τελικά θεωρείς ότι ήτανε επωφελής η συμμετοχή σου; Πως θα αξιολογούσες το
πρόγραμμα που φτάνει στην ολοκλήρωσή του;
Α: Κοίταξε, προβλήματα δεν αντιμετώπισα σοβαρά, αλλά θα φανεί στην πράξη πόσο
πραγματικά μπορώ να υλοποιήσω αυτά που έμαθα και πόσο θα με βοηθήσουν εμένα
και τους μαθητές. Έμαθα κάποια πράγματα, αλίμονο, αλλά δεν ξέρω κατά πόσο θα με
βοηθήσουν με το σκεπτικό που είχα, όταν ξεκίνησα, να βοηθηθώ στην καθημερινή μου
πρακτική , αν τελικά θα βοηθηθώ, δεν το ξέρω αυτό ακόμα.
Ε:Αρα είσαι επιφυλακτική;
Α:Ναι , είμαι επιφυλακτική.
Ε: Αν θεωρήσουμε ότι είχες κάποια ωφέλεια απ’ αυτό το πρόγραμμα, σε ποιον τομέα
θα εστίαζες; Στην προσωπική σου ανάπτυξη, στην επαγγελματική σου ή στην
οικονομική; Στην οικονομική αφού δεν υπάρχουν απολαβές ,δεν τίθεται θέμα.
Α:Σε προσωπικό μόνο επίπεδο ότι πληροφορήθηκα τα διάφορα, τις εξελίξεις στον
τομέα τον δικό μας. Αυτή τη στιγμή όμως δεν ξέρω κάτι περισσότερο, δεν ξέρω πώς θα
μ’ ωφελήσει ,αν θα ‘ναι λειτουργικά πρακτικό .
Ε:Ευχαριστώ πάρα πάρα πολύ.
Α:Τίποτα. Σου έβγαλα μία αρνητική άποψη, αλλά αυτή είναι και η στάση μου.Συνέντευξη 12 η (Δ.Ζ., καθηγητής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης) Ε:Καλησπέρα.Α: Καλησπέρα.Ε: Θα ήθελα να μου πεις το όνομά σου;
Α: Ζ…Δ…..
Ε: Δημήτρη, πόσων χρονών είσαι;
Α:40.
Ε: 40.Και το μορφωτικό σου επίπεδο;
Α:Μεταπτυχιακό.
Ε: Μεταπτυχιακό. Άρα έχεις ολοκληρώσει με την τριτοβάθμια εκπαίδευση… και η
170
επαγγελματική σου κατάσταση;
Α:Μόνιμος εκπαιδευτικός στο δημόσιο.
Ε:Το σχολείο σου είναι κοντά στο σπίτι σου;
Α:Ναι είναι.
Ε:Μέσα σε ακτίνα 50 χλμ.;
Α:Ναι είναι.
Ε:Οικογενειακή κατάσταση;
Α:Παντρεμένος με 4 παιδιά.
Ε: Πόσων χρονών είναι;
Α:14, 13, 11 και 6 η μικρή.
Ε:Και ο τίτλος του εκπαιδευτικού προγράμματος που παρακολουθείς τώρα;
Α:Πώς το λένε …Επιμόρφωση β΄ επιπέδου στις τεχνολογίες, νέες τεχνολογίες.
Ε: Έχεις παρακολουθήσει άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα στο παρελθόν;
Α:Α΄ επίπεδο έχω παρακολουθήσει, την εισαγωγική επιμόρφωση, όταν διορίστηκα στο
δημόσιο…
Ε:Και το μεταπτυχιακό που είπες…
Α:Το μεταπτυχιακό …ναι.
Ε:Άλλο;
Α:Εεεε… είχα παρακολουθήσει κάποτε κι ένα σεμινάριο παλαιογραφίας, γιατί το
μεταπτυχιακό που έκανα έχει σχέση με παλαιογραφία, ήτανε διετές σεμινάριο, αυτά…
Ε:Ωραία! Θέλω να μου πεις Δημήτρη αν πιστεύεις ότι υπάρχει διαφορά στις
δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας άντρας ή μια γυναίκα, όταν μπαίνει στη διαδικασία
της δια βίου μάθησης. Κι όταν λέω διαφορά αναφέρομαι τόσο σε ποσοτικό επίπεδο
όσο και σε ποιοτικό επίπεδο.
Α:Η βασική διαφορά είναι ότι αν η γυναίκα έχει οικογένεια παιδιά σπίτι δεν είναι
εύκολο. Το έζησα με τη γυναίκα μου όταν έκανε το α΄ επίπεδο επιμόρφωσης. Όταν
πήγαινε στα μαθήματα, ήταν πολύ πιο δύσκολο να φύγει από το σπίτι και το απόγευμα,
επιπλέον από τη δουλειά της, δηλ από το πρωινό της, η σύζυγος από το να φύγω εγώ.
Ε:Γιατί;
Α:Γιατί συνήθως η οικογένεια τα παιδιά κλπ και το διάβασμά τους και η προετοιμασία
και οι δουλειές του σπιτιού κλπ εξαρτώνται πιο πολύ τη σύζυγο.
Ε:Οπότε θέλεις να πεις ότι στη δική σου περίπτωση η σύζυγος έχει επιφορτιστεί τη
φροντίδα και τη μελέτη –έχετε και μικρά παιδιά;
Α:Ναι αντικειμενικά, γιατί λείπω πιο πολλές ώρες από το σπίτι.
171
Ε: Εσύ;
Α:Ναι, ναι.
Ε:Άρα δηλ αν κατά το χρονικό διάστημα που παρακολουθείς εσύ το εκπαιδευτικό
πρόγραμμα ήθελε να παρακολουθήσει και η γυναίκα σου κάτι ανάλογο αυτό θα ήταν
εφικτό;
Α:Παράλληλα; Τη στιγμή που παρακολουθώ εγώ;
Ε:Ναι παράλληλα, την ίδια χρονική περίοδο.
Α:Την ίδια χρονική περίοδο με τίποτε!
Ε:Με τίποτε!
Α:Ναι ναι!
Ε:Γιατί;
Α:Γιατί.. για τους λόγους που σου εξήγησα. Δεν έχουμε κάποιον να μπορεί να μείνει με
τα παιδιά τέλος πάντων…
Ε:Μια περίπτωση διακανονισμού θα τη σκεφτόσασταν , δηλ.;
Α:Διακανονισμός ναι, αν μπορούμε να επιλέξουμε μέρες και να είναι κάποιες μέρες
εγώ και κάποιες μέρες η γυναίκα μου, εννοείτε ότι θα γινόταν αυτό, όπως έγινε στο α΄
επίπεδο που ανέλαβα εγώ τα παιδιά.
Ε:Άρα θα υπήρχε..
Α:Ναι..
Ε:Δεν είσαι κατηγορηματικά αρνητικός;
Α:Όχι δεν είμαι αρνητικός στο να φύγει. Όχι βέβαια.
Ε:Αυτό εννοούσα εγώ αρχικά, αν υπάρχει διάθεση να βρεθεί μια λύση. Αλλά αν δεν
μπορούσε να βρεθεί αυτή η λύση, ποιος θα ήταν εκείνος από τους δύο που θα
σταματούσε; Θα υπήρχε μια διαφορά μεταξύ σας…
Α:Ναι. Αυτό θα το βλέπαμε με βάση τα δεδομένα τέλος πάντων, ποια είναι η
επιμόρφωση, σε ποιον θα εξυπηρετήσει, βοηθήσει πιο πολύ, έτσι, ποιος τη χρειάζεται
περισσότερο…
Ε:Ναι…
Α:Λοιπόν σε θέματα τώρα που παρακολουθεί η γυναίκα μου κάποια σεμινάρια για
ειδικές ανάγκες παιδιά κλπ εκεί θα πήγαινε η γυναίκα μου, δε θα πήγαινα εγώ.
Ε:Μάλιστα! Ποιοι είναι οι λόγοι που σε ώθησαν εσένα να συμμετέχεις σε αυτό το
συγκεκριμένο σεμινάριο;
Α:Η γυναίκα μου μ’ έσπρωξε.
Ε:Η γυναίκα σου! Πολύ υποστηρικτική τη βλέπω. Ναι, παρ’ όλα αυτά κι εσύ
172
ενέδωσες, σημαίνει ότι συμφώνησες…
Α:Σαφώς και συμφώνησα και το ήθελα τέλος πάντων με την έννοια ότι κάναμε ήδη το
α΄ επίπεδο, είναι στην αρχή ακόμα, δεν είχε πολύ μεγάλη ζήτηση, οπότε θώρησα ότι πιο
εύκολα θα μπω τώρα στο πρόγραμμα παρά του χρόνου του παραχρόνου –θεωρώ ότι θα
το περάσουν όλοι υποχρεωτικά, δεν είναι δυνατόν να το αποφύγει κάποιος…
Ε:Άρα ο λόγος για τον οποίο μπήκες ήταν ας πούμε το ότι θα είναι κάτι επιβεβλημένο
από την υπηρεσία σου ούτως ή άλλως, οπότε καλύτερα να το περάσω τώρα που μου
δίνεται η ευκαιρία αυτή;
Α:Ακριβώς!
Ε:Ναι, σκέφτηκες ότι έτσι παράλληλα αποκτάς και γνώσεις;
Α:Για τις γνώσεις πιστεύω ότι υπάρχουν τρόποι να τις μάθεις πολύ πιο εύκολα και πιο
γρήγορα και πιο σύντομα χωρίς αυτές τις ώρες.
Ε:Δε σκέφτηκες εσύ ότι συμμετέχοντας σε αυτό το σεμινάριο αποκτώ γνώσεις , κάνω
καλύτερη την παρουσία μου μέσα στον επαγγελματικό μου χώρο, θεωρείς…
Α:Μα το τελικό αποτέλεσμα είναι αυτό, απλά η διαδικασία…
Ε:Εγώ ρωτώ αν αυτός ήταν ένας από τους λόγους που σ’ έκαναν να συμμετέχεις.
Α:Ναι ήταν ο βασικός λόγος διότι με ενδιαφέρει, χρησιμοποιώ τις νέες τεχνολογίες στο
σχολείο και βλέπω ότι υπάρχει και διαφορά στη μάθηση, δηλ βοηθά τα παιδιά.
Ε:Άρα πιστεύεις δηλ ότι ίσως και σε ένα δεύτερο επίπεδο ήταν ένας λόγος ότι θα
γίνω καλύτερος καθηγητής στη δουλειά μου και άρα….
Α:Ναι ναι .
Ε:…θα μπορέσω να βοηθήσω τα παιδιά στη μάθηση. Σκέφτηκες ότι μπορεί έτσι να
διευρύνω τον κοινωνικό μου περίγυρο, να κάνω γνωριμίες;
Α:Μπα όχι δεν το σκέφτηκα ποτέ.
Ε:Όχι. Ότι είναι μια ευκαιρία να ξεφύγεις από την καθημερινότητα;
Α:Όχι, γιατί όταν ξεκίνησα ήμουν πάρα πολύ φορτωμένος, έτσι κι αλλιώς δηλ εεε δεν
υπήρχε τέτοιο κριτήριο.
Ε:Υπήρξαν κάποιοι ενδοιασμοί από πλευράς σου για τη συμμετοχή σου στο
πρόγραμμα αυτό;
Α:Ενδοιασμοί τι;
Ε:Δηλ αν σκεφτόσουν «τώρα θα πάω εκεί …με δεσμεύει, είναι πολύ μεγάλο, μήπως
να μην το κάνω τώρα» παράδειγμα…
Α:Ναι ναι με προβλημάτιζε αυτό και το ότι είναι μεγάλο το χρονικό διάστημα και
ελάχιστες οι απουσίες που μας δίνουν περιθώριο.
173
Ε:Το σκεπτικό του προγράμματος…
Α: Αυτό ήταν μόνο …. Οι δυσκολίες στα αντικίνητρα.
Ε:Ωραία! Το οικογενειακό σου περιβάλλον προφανώς απ’ ότι μου είπες ήταν
υποστηρικτικό.
Α:Ναι ναι.
Ε:..αφού ήταν η γυναίκα σου αυτή που σε βοήθησε, που σε «έσπρωξε» μάλλον.
Ποιες θεωρείς τώρα πως είναι οι δυσκολίες που κυρίως επηρεάζουν την
παρακολούθηση του σεμιναρίου; Ποιες θα έλεγες ως δυσκολίες; Τώρα που σχεδόν το
ολοκληρώνουμε, τι σε δυσκόλεψε;
Α:Εμένα προσωπικά τι με δυσκόλεψε; Εεεε κυρίως να ασχοληθώ με τα παιδιά, γιατί
συνέπεσε και με την εξεταστική τους τέλος πάντων σε αρκετά μαθήματα να βοηθήσω
…δυσκολεύτηκα σε αυτόν τον τομέα να βρω χρόνο, αυτόν τον χρόνο θα τον διέθετα για
το διάβασμα των παιδιών. Γυρνώντας τώρα ήταν αργά το βράδυ, τα παιδιά έχουν
κουραστεί, ό,τι διαβάσανε διαβάσανε, δε θα καθίσω τώρα να διαβάσω μαζί τους ένα
μάθημα.
Ε:Οπότε θα θεωρούσες και την έλλειψη χρόνου, γιατί αυτό το σεμινάριο σού
δέσμευσε χρόνο αλλά και το ότι αυτός ο χρόνος ήταν σε βάρος του χρόνου με τα
παιδιά…
Α:… της οικογένειας .
Ε:…των οικογενειακών σου υποχρεώσεων. Η απόσταση από το χώρο που γίνονται τα
μαθήματα σκέφτηκες ότι αυτό ας πούμε …χάνω και χρόνο με το πήγαινε-έλα;
Α:Ναι και γι αυτό έβαλα σαν πρώτη επιλογή το σχολείο που ήταν πιο κοντά σε μένα,
αλλά κληρώθηκα εδώ.
Ε:Υπήρχε κάποια δυσκολία έτσι απροσδόκητη μία αναποδιά μη αναμενόμενη που θα
ήταν σε θέση να εμποδίσει ουσιαστικά τη φοίτησή σου εδώ ή ακόμα και για να το
ολοκληρώσεις το πρόγραμμα;
Α:Όχι δεν προέκυψε κάτι στην πορεία.
Ε:Όχι αν υπήρχε κάτι είτε πραγματικό είτε πιθανό. Αν σκέφτεσαι ότι θα υπήρχε
κάποιος παράγοντας που θα μπορούσε να σε κάνει να σταματήσεις το πρόγραμμα ή
ήσουν αποφασισμένος από τη στιγμή που μπήκες να το ολοκληρώσεις.
Α:Όχι αν προέκυπτε κάτι έτσι σημαντικό και έκτακτο θα το σταματούσα δεν…
Ε:Είπες ότι ο χρόνος που ξόδεψες εδώ πέρα ήταν σε βάρος της οικογένειας. Αφού
ολοκληρώνουμε τώρα το πρόγραμμα προφανώς για να το ξεπεράσεις αυτό υπήρχε
υποστήριξη από τη σύντροφο…
174
Α:Ναι ναι.
Ε:Πιστεύεις ότι αν ήταν ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα, υγείας έστω, θα υπήρχε η
διάθεση από τη σύντροφό σου να το διαχειριστεί αυτή κατ’ αποκλειστικότητα ώστε
να μη σταματήσεις εσύ;
Α:Νομίζω ναι.
Ε:Ναι. Και τελειώνοντας θεωρείς αυτό το πρόγραμμα επωφελές για σένα; Αν έπρεπε
να το αξιολογήσεις το θεωρείς επωφελές;
Α:Ναι ναι.
Ε:Σε ποιο επίπεδο; Στο προσωπικό, στο οικονομικό, στο επαγγελματικό;
Α:Μόνο επαγγελματικά.
Ε:Μόνο επαγγελματικά.
Α:Εντάξει το επαγγελματικό έμμεσα και σε προσωπικό επίπεδο μου δίνει κάποιο
όφελος. Δηλ το ότι θα είναι άλλη, διαφορετική η παρουσία σου και καλύτερη η
παρουσία σου στο σχολείο έχει να κάνει και με το προσωπικό επίπεδο, το πώς σε
βλέπουν οι μαθητές. Έτσι, σαφώς και έχει, αλλά το κύριο είναι το πώς σε βλέπουν οι
μαθητές. Το ότι μπορείς να κάνεις τη δουλειά σου καλύτερα, ότι εκσυγχρονίζεσαι τέλος
πάντων.
Ε:Ναι, Ωραία Δημήτρη σε ευχαριστώ πάτα πάρα πολύ!
Α:Να ‘σαι καλά!
Συνέντευξη 13 η (Γ.Σ., μισθωτή του ιδιωτικού τομέα) Ε:Καλημέρα σας
Α: Καλημέρα.
Ε: Θέλω να μου πείτε το όνομά σας;
Α:Η Γ… η Σ…. είμαι εγώ.
Ε: Και θέλεις να μου πεις, Γιώτα, πόσων χρονών περίπου είσαι;
Α:53 περίπου.
Ε: 53περίπου, ωραία. Και το μορφωτικό σου επίπεδο;
Α:Τριτοβάθμια εκπαίδευση, ΑΤΕΙ. Οι σχολές αυτές επειδή δεν εκπροσωπούνται από
παν/κές σχολές είναι ανώτατη εκπαίδευση.
175
Ε:Έχεις συνεχίσει τις σπουδές σου; Έχεις κάνει κάποια άλλη εκπαίδευση, έχεις πάρει
μεταπτυχιακό;
Α:Ένα μεταπτυχιακό το ’χω κάνει…
Ε:Και το ένα μεταπτυχιακό σπουδαίο είναι! Θέλω να σου πω, μην το λες έτσι. Ρώτα
κι εμάς..
Α:Θα ‘θελα κι άλλο, αλλά είμαι αρκετά κουρασμένη προς το παρόν.
Ε:Μάλιστα. Η επαγγελματική σου κατάσταση, Γιώτα;
Α:Στον ιδιωτικό τομέα.
Ε:Ελεύθερο επάγγελμα;
Α:Μισθωτή, μισθωτή.
Ε:Μισθωτή εργασία στον ιδιωτικό…
Α:Ναι.
Ε:Πλήρους απασχόλησης;
Α: Πλήρους απασχόλησης, εποχιακής λειτουργίας η επιχείρηση.
Ε: Δουλεύεις δηλ από πότε μέχρι πότε;
Α: Τους θερινούς μήνες, Απρίλη-Οκτώβρη, ας πούμε.
Ε:Και άρα ο τόπος εργασίας προφανώς…
Α: Ο τόπος εργασίας είναι μακριά από τη μόνιμη κατοικία.
Ε:Πάνω από 50χλμ;
Α:Ναι.
Ε: Η οικογενειακή σου κατάσταση;
Α:Έγγαμη με δύο παλικάρια.
Ε: Πόσων χρονών είναι;
Α:26 ο ένας και 24 ο άλλος.
Ε:Ο τίτλος του εκπαιδευτικού προγράμματος που ολοκλήρωσες- το μεταπτυχιακό
σου- ήταν;
Α:Το μεταπτυχιακό μου;
Ε:Ναι…
Α:Το μεταπτυχιακό ήταν στη διοίκηση τουριστικών επιχειρήσεων.
Ε:Άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα έχεις κάνει εκτός απ’ αυτό; Εκπαιδευτικά
προγράμματα, επιμορφώσεις, σεμινάρια….
Α:Αν οι ξένες γλώσσες θεωρούνται, γιατί τις έχω κάνει μετά τη βασική μου
εκπαίδευση…
Ε:Ναι.
176
Α: Ναι έχω παρακολουθήσει δύο ξένες γλώσσες μετά τη βασική μου εκπαίδευση.
Ε:Ωραία…
Α:Και οτιδήποτε μου δίνεται ευκαιρία πληροφορική, σχολές γονέων πιο απλά
σεμινάρια και επιμορφώσεις.
Ε:Άρα θεωρείς δηλ ότι έχεις μια εμπειρία ας πούμε γενικότερα στην εκπαίδευση μετά
το σχολείο, μετά την τυπική σου εκπαίδευση…
Α:Ναι, την κυνηγάω κιόλα…
Ε:Ωραία! Μπράβο Γιώτα! Πιστεύεις λοιπόν, αφού όπως λες κιόλα κυνηγάς τη
διαδικασία αυτή, πιστεύεις ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα, αν υπάρχει,
στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν είτε ποσοτικά, περισσότερες για τη γυναίκα απ’
ότι για τον άνδρα ή το αντίστροφο, είτε ποιοτικά, αν είναι πιο ιδιαίτερες οι δυσκολίες,
στην παρακολούθηση των διαφόρων εκπαιδευτικών προγραμμάτων;
Α:Ναι οι άνδρες είναι πιο ευνοημένοι, οι γυναίκες κατά παράδοση, η οποία αλλάζει
χρόνο με το χρόνο, έχουνε επιφορτιστεί και με τη φροντίδα του σπιτιού και το
μεγάλωμα των παιδιών.
Ε:Περίμενε, περίμενε… είπες παράδοση που αλλάζει. Ποια ήταν η παράδοση;
Α:Ε παλιότερα ήτανε η γυναίκα αποκλειστικά και μόνο επιφορτισμένη με αυτές τις
φροντίδες. Τα τελευταία 10, 15 χρόνια άρχισαν και οι άνδρες σιγά σιγά να συμμετέχουν,
αλλά δεν έχει υιοθετηθεί από όλες τις οικογένειες και απ’ όλα τα ζευγάρια ο τρόπος
αυτός, οπότε νομίζω ότι υπάρχουν άνδρες στην πλειοψηφία τους πιο ευνοημένοι από τις
γυναίκες τουλάχιστον σε αυτόν τον τομέα.
Ε:Άρα θεωρείς οι δυσκολίες που κυρίως αντιμετωπίζουν οι γυναίκες, για να
καταλάβω, οφείλονται στο γεγονός ότι είναι επιφορτισμένες με την ανατροφή των
παιδιών;
Α:Ναι νομίζω.
Ε:Και τη…
Α:Θέμα χρόνου..
Ε:Και με το σπίτι…
Α:Ναι νομίζω.
Ε:Αλλά παρ’ όλα αυτά θεωρείς ότι αυτή η κατάσταση διαφοροποιείται.
Διαφοροποιείται ή είναι περισσότερες οι γυναίκες που αποφασίζουν να τα
επιφορτιστούν και τα δύο ;
Α:Νομίζω ότι συμμετέχουν όλο και περισσότερο οι άνδρες στα βάρη της οικογένειας, οι
νέες γενιές να το πω έτσι.
177
Ε:Ναι να σε ρωτήσω λοιπόν κάτι άλλο Γιώτα: Αν κατά το χρονικό διάστημα που
παρακολουθούσες αυτά τα εκπαιδευτικά προγράμματα που παρακολουθούσες υπήρχε
η περίπτωση παρακολούθησης ενός ανάλογου προγράμματος από το σύντροφο σου,
πιστεύεις ότι θα μπορούσατε να ανταποκριθείτε και οι δύο στις υποχρεώσεις που κάτι
τέτοιο θα συνεπαγόταν;
Α:Κοίταξε εγώ προσωπικά ήμουν ευνοημένη από το γεγονός ότι τους χειμώνες, τους
χειμερινούς μήνες που συνήθως γίνονται αυτά τα προγράμματα, ήμουν ελεύθερη, δεν
εργαζόμουν. Αυτό σημαίνει ότι πιο άνετα μπορούσαμε εμείς σα ζευγάρι να
παρακολουθήσουμε επιμόρφωση εξτρά.
Ε:Αυτό γινόταν αν καταλαβαίνω, γιατί δεν ήσουν επιφορτισμένη από τις
επαγγελματικές σου υποχρεώσεις;
Α:Έτσι..
Ε:Παρόλα αυτά ήσουν επιφορτισμένη με την ανατροφή των παιδιών και τη φροντίδα
του σπιτιού…
Α:Εντάξει αυτό είναι μία δουλειά, μία δουλειά αφήνει και κάποιες ελεύθερες ώρες να
ασχοληθείς και με κάτι άλλο, ενώ αν έχεις και σπίτι και δουλειά έχεις πολλές ώρες
μπλοκαρισμένες για να κάνεις και κάτι επιπλέον.
Ε:Με το δεδομένο όμως ότι εργαζόσουν είχες και σπίτι και δουλειά και
παρουσιαζόταν η ευκαιρία ενός προγράμματος και για σένα και για τον άνδρα σου θα
μπορούσατε να το παρακολουθήσετε τότε; Θα μπορούσες εσύ να το
παρακολουθήσεις, θα μπορούσατε και οι δύο;
Α:Τι να σου πω… αυτό εξαρτάται και από τη σχέση που έχει το ζευγάρι, τη θέληση που
έχει το ζευγάρι να παρακολουθήσει εξτρά επιμόρφωση. Όταν το θέλουν και οι δύο
σίγουρα πολλά μπορούν.
Ε:Θεωρείς δηλ…
Α:Νομίζω ότι μπορεί να γίνει, είναι θέμα θέλησης.
Ε:Εσύ, όταν αποφάσισες να συμμετέχεις στο τελευταίο από τα προγράμματα που
έκανες, στο μεταπτυχιακό, ποιοι ήταν οι πιθανοί λόγοι που σε ώθησαν; Ήτανε ας
πούμε …ήτανε κάτι που όπως είπες το ήθελες πολύ γιατί; Για να αποκτήσεις γνώσεις;
Α:Οι γνώσεις για μένα είναι το βασικότερο. Η απόκτηση γνώσεων …από κει και
ύστερα …εεεε…
Ε:Θεωρούσες ότι θα βοηθηθείς έτσι στην εργασία σου;
Α:Στην εργασία μου όχι, ήξερα εκ των προτέρων …α… για ανέλιξη τουλάχιστον
βαθμολογική δεν …το ήξερα εκ των προτέρων ότι δε θα υπάρξει εεεε…
178
Ε:Θα μπορούσε να σε βοηθήσει στο να βρεις μία καλύτερη θέση στον ίδιο τομέα σε
έναν άλλο χώρο;
Α:Κοιταξε η άποψη μου είναι ότι τις γνώσεις πρέπει να τις έχουμε και όταν θα μας
ζητηθεί να τις χρησιμοποιήσουμε. Η γνώση δεν αποκτάται την τελευταία στιγμή όταν θα
τη χρειαστείς, πρέπει να την έχεις «καβάντζα», πώς να το πω «αποθήκη» τη γνώση…
Ε:Παρακαταθήκη…
Α:Έτσι ακριβώς, για να τη χρησιμοποιήσεις όταν χρειαστεί…
Ε:Υπήρξε περίπτωση να μπήκες σε αυτή τη διαδικασία, για να ξεφύγεις από τη
ρουτίνα της καθημερινότητας από τα ίδια και τα ίδια;
Α:Κι αυτό είναι ένας σοβαρός λόγος, ένας σοβαρός λόγος και νομίζω ότι είναι ένας
λόγος που εεεε σου βελτιώνει την εικόνα, δηλ αγωνίζεσαι για κάτι καλό…
Ε:Για την αυτοεκτίμηση σου δηλ;
Α:…για την αυτοεκτίμηση. Ναι και για την εικόνα σου απέναντι στους άλλους αλλά και
για τον εαυτό σου σίγουρα.
Ε:Ναι. Ήταν ένας από τους λόγους που σε ώθησαν ότι μπαίνω σε αυτή τη διαδικασία
για να διευρύνω τον κοινωνικό μου περίγυρο;
Α:Α, όχι όχι.
Ε:Εεεε σκέφτηκες ότι μπορεί … είπες πιο μπροστά ότι τη γνώση την έχεις και την
αξιοποιείς όποτε σου χρειάζεται- σκέφτηκες να αξιοποιήσω αυτή τη γνώση για να
αποκτήσω και παραπάνω χρήματα; Θεώρησες δηλ ότι θα σου δώσει και επιπλέον
χρήματα κάποια στιγμή;
Α:Οπωσδήποτε μπορεί να σου παρουσιαστεί μια καλή ευκαιρία την οποία αν δεν έχεις
τα εφόδια πώς να την εκμεταλλευτείς…
Ε:Ε, όταν ξεκίνησες να συμμετέχεις υπήρξαν κάποιοι ενδοιασμοί από πλευράς σου;
Α:Όχι καθόλου!
Ε:Ήσουν αποφασισμένη δηλ.;
Α:Ναι ναι…
Ε:Θέλω να μου πεις ποια ήταν η στάση της οικογένειας σου;
Α:Θετικοί, θετικοί ήταν όλοι και μάλιστα πολύ χαρούμενοι που η μαμά τους θα
έπαιρνε ένα ακόμα πτυχίο. Και ο σύζυγος πάντα δίπλα μου.
Ε:Ωραία… αν κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης των μαθημάτων… ποιο
πρόβλημα και δυσκολία πιστεύεις ότι θα μπορούσε να δράσει ανασταλτικά στην
παρακολούθηση των μαθημάτων; Δηλ ας πούμε ότι ήσουν επιφορτισμένη με το σπίτι
ή ότι σε ένα διάστημα δούλευες παράλληλα σε αυτό θεωρούσες…
179
Α:Ναι υπήρξαν… υπήρξαν διαστήματα που οι οικογενειακές υποχρεώσεις ήταν πολύ
βαρύτερες απ’ ότι η καθημερινή φροντίδα το σπιτιού. Γονείς, ασθένειες, διάφορα άλλα
σοβαρά προβλήματα που η αλήθεια ήταν δύσκολή αυτή η περίοδος που …εντάξει όλα
ξεπερνιούνται, αναβάλλονται λίγο, καθυστερούν λιγάκι οι σπουδές , η εξέλιξη του
προγράμματος… αλλά ολοκληρώθηκαν πάντως.
Ε:Καλύπτεις και την επόμενη ερώτηση που θα σε ρωτούσα αν υπήρχε κάποια μη
αναμενόμενη δυσκολία που θα σε εμπόδιζε…
Α:Και ηλικιωμένοι γονείς, με ασθένειες, με νοσοκομεία…
Ε:Θεωρείς ότι αυτά απλά αναστέλλουν, εφόσον είσαι διατεθειμένος να
ολοκληρώσεις, απλά αναστέλλουν…
Α:Σίγουρα , όμως ολοκληρώνεις πάντα όταν θέλεις !
Ε:Υπήρξε κάποιο υποστηρικτικό πλαίσιο για σένα στην αντιμετώπιση αυτών των
δυσκολιών δηλ.;
Α:Συναισθηματικό εννοείς ;
Ε:Είτε συναισθηματικό, δηλ ξέρω ‘γω αν ήταν από το οικογενειακό περιβάλλον είτε
πραγματικό αν μπορούσες αν πήρες κάποιο διάστημα άδεια από τον εργασιακό σου
χώρο για να ανταποκριθείς τον επιπλέον φόρτο;
Α:Όχι όχι απλά είχα συναισθηματική υποστήριξη και κατανόηση από το σπίτι μου , από
την οικογένειά μου. Βοηθούσαν όσο περισσότερο μπορούσαν οι ίδιοι για να
ελαφρώσουν τη δική μου τη θέση .
Ε:Αν παρουσιαζόταν και απ’ ότι καταλαβαίνω παρουσιάστηκε κάποιο σοβαρό
πρόβλημα το περιβάλλον σου απ’ ότι μου λες ήταν και υποστηρικτικό, πρόθυμο να
αναλάβει τη διαχείριση του προβλήματος για να συνεχίσεις εσύ;
Α:Σίγουρα σίγουρα.
Ε:Και κλείνοντας τώρα θεωρείς τη όλη διαδικασία επωφελή για σένα ;
Α:Οπωσδήποτε οπωσδήποτε μακάρι να μπορούσα κι άλλο.
Ε:Σε ποιον πρωτίστως τομέα θα έβαζες ότι υπήρχε ωφέλεια; Θα υπήρχε στον
προσωπικό σου τομέα, στην επαγγελματική σου ανάπτυξη, στον οικονομικό σου
τομέα;
Α:Στον οικονομικό τομέα όχι, δεν είχε καμία αλλαγή στον οικονομικό τομέα. Απλά
έβαλα ένα πτυχίο στο συρτάρι μου και ξέρω ότι ανά πάσα στιγμή, όταν θα χρειαστεί,
αισθάνομαι ασφάλεια ότι μπορώ να πορευθώ σε οποιαδήποτε κατεύθυνση
επαγγελματική τώρα πια. Σίγουρα πάντα υπάρχουν κενά και άλλοι χώροι στους οποίους
μπορείς να επιμορφωθείς …εντάξει ξεκουραζόμαστε λίγο και ξανά προς τη δόξα
180
τραβά…
Ε:Ωραία, Γιώτα, ευχαριστώ πάρα πάρα πολύ!
Α:Να’ σαι καλά και καλή επιτυχία!
Συνέντευξη 14 η (Γ.Μ., καθηγήτρια Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης)
Ε:Καλημέρα. Το όνομά σου;
Α: Καλημέρα. Γ….
Ε: Το επίθετο;
Α: Μ….
Ε: Και Γεωργία θέλεις να μου πεις πόσων χρονών είσαι;
Α:43.
Ε: Και το μορφωτικό σου επίπεδο;
Α:Είμαι πτυχιούχος της φιλοσοφικής σχολής, τμήμα ιστορίας και αρχαιολογίας στο
ΑΠΘ και ολοκληρώνω τις σπουδές μου στο ΑΤΕΙ, τμήμα βιβλιοθηκονομίας
181
συστημάτων πληροφόρησης και ευελπιστώ να ολοκληρώσω την πτυχιακή μέσα στο
2010. Ειδάλλως…
Ε:Βλέπουμε..
Α:Με κατατακτήριες…
Ε: Η επαγγελματική σου κατάσταση, Γεωργία;
Α:Είμαι περίπου 15 χρόνια διορισμένη σε δημόσιο σχολείο, έχω υπηρετήσει στο Ν.
Σερρών στο Λύκειο Πορροῒων και εδώ και 10 χρόνια στο γ/σιο Κολχικού ως υπεύθυνος
σχολικής βιβλιοθήκης.
Ε:Άρα ο τομέας απασχόλησης προφανώς είναι το δημόσιο, πλήρους απασχόλησης. Ο
τόπος απασχόλησης σε σχέση με τον τόπο κατοικίας σου είναι…
Α:Πάρα πολύ κοντά πράγμα που σημαίνει πως εκείνο που βίωσα επί 5ετίας
πηγαινοερχόμενη στα Πορρόια ήτανε ανηφορικό και τώρα είναι ένα βατό στοιχείο στη
ζωή μου.
Ε: Η οικογενειακή σου κατάσταση;
Α: Δύο μωράκια. Έγγαμος με δύο παιδιά.
Ε: Πόσων χρονών είναι τα παιδιά σου;
Α: 5,5 ετών και 20μηνο μωρό.
Ε:Ποιος ήταν ακριβώς ο τίτλος του εκπαιδευτικού προγράμματος που παρακολουθείς
τώρα;
Α:Καταπληκτικό! «Καινοτόμες εκπαιδευτικές δράσεις στις βιβλιοθήκες», σχεδόν άριστο
και τώρα περιμένω το «συμμετοχικό διαδίκτυο, library 2, web 2» που είναι και το θέμα
της πτυχιακής μου. Ο φορέας του ΙΝΕΠ αξιόλογος.
Ε: Παράλληλα ολοκληρώνεις την πτυχιακή σου…
Α:Ναι προσπαθώ να δουλέψω αλλά είναι ανηφορικό όλο αυτό τώρα. Γι αυτό και πάω
στο σεμινάριο, για να μπορέσω να βοηθηθώ.
Ε: Έχεις παρακολουθήσει άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα στο παρελθόν;
Α: Ναι, αρκετά.
Ε:Αρκετά. Περίπου μπορείς να το προσδιορίσεις αριθμητικά;
Α: Είναι πάνω από 20.
Ε: Πάνω από 20. Πιστεύεις ότι υπάρχει διαφοροποίηση τόσο ως προς την ποσότητα
όσο και ως προς την ποιότητα μεταξύ των δύο φύλων στην ποιότητα των δυσκολιών
που αντιμετωπίζουν στην παρακολούθηση των διαφόρων εκπαιδευτικών
προγραμμάτων;
Α:Αν υπάρχει διαφορά; Με την οπτική του φύλου…
182
Ε: Ναι δηλ με κριτήριο το φύλο υπάρχει διαφορά; Αντιμετωπίζουν αριθμητικά τα ίδια
προβλήματα ή μια γυναίκα ή ένας άνδρας αντιμετωπίζει περισσότερα σε σχέση με το
άλλο φύλο ή είναι ίδια η ποιότητα των προβλημάτων ;
Α:Νομίζω είναι πιο έντονο και ανηφορικό αυτό που βιώνει η γυναίκα, αν κρίνω και
από την προσωπική μου πορεία χρειάστηκε ένα σκηνοθετικό ολόκληρο σενάριο, για να
μπορέσω να παρακολουθήσω κάποια από αυτά τα σεμινάρια. Επιστρατεύθηκαν δηλ
άνθρωποι που μπορούσαν να με βοηθήσουν, ώστε να απαλλαχθώ από κάποιους
ρόλους, ώστε να μπορέσω να το βιώσω.
Ε:Ποιοι ήταν αυτοί οι ρόλοι;
Α:Οι ρόλοι της μητέρας, της νοικοκυράς με τις ευθύνες που έχει ένα νοικοκυριό και
φυσικά αν θυμηθώ δηλ την πορεία στο λύκειο, δεν μπορούσα να παρακολουθήσω γιατί
είχα την απόσταση, την ύλη του λυκείου…
Ε:Δε μιλάω για το λύκειο μιλάω για την ενήλικη ζωή σου..
Α:Μιλάω για το λύκειο στα Πορρόια που ήμουν. Εκεί ήταν πάρα πολύ δύσκολα. Ήμουν
αποκλεισμένη σχεδόν από όλα. Λόγω της απόστασης, λόγω του λυκείου, λόγω της ύλης
ήτανε προτεραιότητα να ᾿ρθω, να ξεκουραστώ, να ανταποκριθώ στα δεδομένα.
Ε:Αν δεν υπήρχε αυτή η απόσταση ας πούμε … έτσι όπως είσαι τώρα εδώ πέρα,
εξακολουθούν να υφίστανται δυσκολίες, θεωρείς ότι αντιμετωπίζεις δυσκολίες που
άπτονται κυρίως του γυναικείου σου φύλου, του μητρικού σου ρόλου και των ρόλων
που έχεις μέσα στην οικογένεια;
Α:Ναι πρόσφατα το βίωσα που πήρα μέρος σε αυτό το σεμινάριο. Επιστρατεύθηκε η
μητέρα μου, ο άνδρας μου. Εγώ όσον αφορά έπρεπε να κάνω και πιστοποίηση, οπότε
διάβαζα συνέχεια, άρα δεν ασχολήθηκα καθόλου με τίποτα και με κανέναν άρα υπήρχε
μια δυσλειτουργία ναι.
Ε: Αν κατά το χρονικό διάστημα που παρακολουθούσες … τώρα, που παρακολουθείς
το εκπαιδευτικό πρόγραμμα υπήρχε η περίπτωση παρακολούθησης ενός ανάλογου
προγράμματος από το σύντροφο σου, θέλατε δηλ και οι δύο …
Α: Έχει γίνει ήδη… για τις ασφάλειες που έκανε ο Ιορδάνης στην Intersalonica. Αυτό
σημαίνει ότι εκείνο το διάστημα εγώ υποστήριζα το ρόλο του Ιορδάνη. Αντίστοιχα κι
αυτός υποστήριζε …αλλά θεωρώ ότι ο ρόλος ο δικός μου είναι λίγο πιο ανηφορικός…
Ε: Όχι… η ερώτηση είναι πρωτίστως η εξής: Αν… μπορέσατε να ανταποκριθείτε και
οι δύο;
Α: Ναι.
Ε: Πώς το καταφέρατε αυτό;
183
Α:Νομίζω ότι σχεδόν αυταπόδεικτα το καταφέραμε. Αφού έπρεπε να συμμετάσχει, ήταν
απογευματινά 2 ή 3 φορές την εβδομάδα θυμάμαι, δεν πήγαινε τη μία φορά, το
κανονίσαμε πήγαινε τις δύο και υπήρχε….
Ε: Εσύ πώς το κανόνισες το δικό σου το πρόγραμμα;
Α: Στο δικό μου το πρόγραμμα, όταν πήγα;
Ε:Στο ΤΕ Ι… θέλω να πω, δηλ όταν έχετε ταυτόχρονα …
Α:…Την ίδια χρονική περίοδο;
Ε: Πιστεύεις ότι θα μπορούσατε… δεν ξέρω αν συνέβαινε ….
Α:Όχι δε συνέβη, αλλά πρέπει να είναι ακόμη πιο απαιτητικό έτσι όπως το φαντάζομαι.
Ε:Αν συνέβαινε, υποθετικά μιλώντας πιστεύεις ότι θα μπορούσατε να ανταποκριθείτε
και οι δύο;
Α:Αν υπήρχε ισχυρό κίνητρο ότι έπρεπε να υλοποιηθεί αυτή η συμμετοχή μας θα τα
καταφέρναμε, γιατί πιστεύω πάρα πολύ στον εσωτερικό παράγοντα. Θα ερχόταν η μαμά
του από το χωριό, θα επιστρατεύονταν η μάνα μου οι δύο οι αδελφές μου και θα το
κάναμε. Το πιστεύω ατράνταχτα και είναι και θέμα βιοθεωρίας αυτό. Νομίζω ότι τα
εμπόδια υπερπηδούνται, όταν θέλεις. Αυτή είναι η βιοθεωρία μου.
Ε:Ωραία!Άρα με κάθε τίμημα…
Α:Ναι ναι αν υπήρχε όμως κίνητρο…
Ε:Το κίνητρο προσδιόρισέ το.
Α:Το κίνητρο σημαίνει κάτι που θα μας τραβούσε ως ενδιαφέρον, θα ήταν αξιοπρεπώς
οργανωμένο από ένα φορέα επίσημο, δε θα πήγαινα δηλ σε ένα σεμινάριο ανώνυμης
εταιρείας… Πήγε στο σεμινάριο της Intersalonica πλήρωσε 480 ευρώ κι έβγαλε την
άδεια του ασφαλιστή, κανονικά νομότυπα με εξετάσεις στο Παν/μιο Μακεδονίας κλπ.
Εγώ το χάρηκα αυτό για τον Ιορδάνη, αντίστοιχα πιστεύω χαίρεται κι αυτός για την
πορεία μου άσχετα αν συσσωρεύεται κούραση, Κορνηλία, και το ξέρεις.
Ε:Οι λόγοι που σε ώθησαν να συμμετέχεις στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, μιλώντας
κυρίως για το μεγάλο πρόγραμμα του ΑΤΕΙ που είσαι…
Α:Ναι τόσα χρόνια….
Ε:Ποιοι ήταν αυτοί οι λόγοι κυρίως; Το έκανες αυτό για παράδειγμα για να
διευρύνεις τον κοινωνικό σου περίγυρο; Εγώ δε θέλω να μου πεις ποιος πρωτίστως
ήταν ο λόγος αλλά αν ήταν αυτός ένας λόγος.
Α:Όχι σε καμία περίπτωση. Γιατί ήδη ο κοινωνικός μου κύκλος είναι καλλιεργημένος,
είναι δεδομένος, δεν είχα ανάγκη εσωτερική να διευρύνω τον κοινωνικό μου κύκλο, τα
κίνητρα μου ήταν άλλα και πολύ πιο συγκεκριμένα.
184
Ε:Θέλεις να μου τα πεις.
Α:Κατ’ αρχήν ότι ανέλαβα ένα ρόλο στον οποίο έπρεπε να ανταπεξέλθω με
αξιοπρέπεια και με εντιμότητα, που σημαίνει ότι έπρεπε να ασχοληθώ με αυτό. Δε θα
μπορούσα με καμιά βιβλιογραφία να το κάνω.
Ε:Μιλάς για την επαγγελματική σου θέση εδώ στο σχολείο…
Α:Ναι από τη στιγμή που υπήρχε αυτή η ανάθεση αρμοδιοτήτων, έπρεπε να ελέγξω το
χώρο. Έτσι το βλέπω εγώ, δηλ να μπορέσω να σταθώ επάξια στο χώρο μ’ ένα κύκλο
γνώσεων. Αυτός μόνο μέσα από το δρόμο του ΤΕΙ μπορούσε να επιτευχθεί, υπήρχε
βέβαια ένα σεμινάριο του 1995 350 ωρών, ήταν η πρώτη μαγιά . Η δουλειά έγινε από
το 2002 και μετά και όντως η δια βίου εκπαίδευση το βιώνω 100%. Και δεν το
μετάνιωσα.
Ε:Για να συνοψίσω εγώ αυτό που λες, μπήκες σε αυτή τη διαδικασία για να
αποκτήσεις εφόδια και να βελτιώσεις τη θέση σου στον εργασιακό σου χώρο;
Α:Ναι και ηθικά όμως να θέσω και αυτή την παράμετρο. Η αλήθεια είναι ότι και
ηθικά, επειδή τα προβλήματα είναι έντονα με ανεργία, με θέσεις που δεν καλύπτονται
ποτέ από τους αρμόδιους, τους καθ’ ύλιν αρμόδιους κλπ ξεκίνησα αυτό το πράγμα, για
να είμαι και «καλυμμένη» απέναντι στα παιδιά που τους περιμένει ανεργία κατά
εκατοντάδες χιλιάδες. Τελειώνοντας το συγκεκριμένο τμήμα και μια μεγάλη συζήτηση
για το ποιοι θα ‘πρεπε να στελεχώσουν τις σχολικές τελικά. Εγώ νομίζω πως με όποιο
παιδί κι αν συζήτησα και με όποια διδάσκουσα εκεί παραδέχτηκαν ότι ηθικά δεν έχω να
λογοδοτήσω σε κανένα, επειδή έκλεψα τη δουλειά κάποιου άλλου επαγγελματία.
Ε:Κατάλαβα…
Α:…Αυτό λειτούργησε σ’ εμένα έντονα.
Ε:Θεωρείς ότι μπήκες σε αυτή τη διαδικασία, για να ξεφύγεις από τη ρουτίνα της
καθημερινότητας; Ήταν κι ένα κίνητρο; Μπορεί να μην ήταν το πιο ισχυρό, αλλά
ήταν στο μυαλό σου και αυτό το κίνητρο;
Α:Το 2002 είχα μόλις παντρευτεί έκανα τις κατατακτήριες , πολύ βαθιά μέσα μου ναι
ήταν ένα κίνητρο. Το ομολογώ δηλ η ζωή η έγγαμη έτσι όπως συζούσα ήδη με τον
Ιορδάνη είχε μια πεπατημένη πλέον. Οπότε αυτό ήρθε ως ένα επιπλέον κίνητρο αλλά
όχι το πρωταρχικό, λίγο πιο πίσω. Ναι ήτανε ήτανε.
Ε: Η απόκτηση γνώσεων;
Α:100%.
Ε: Θεωρείς ότι μπήκες σε αυτή τη διαδικασία, για να ενισχύσεις την αυτοεικόνα σου
και την αυτοεκτίμησή σου;
185
Α:Ναι κι αυτό ισχύει. Και αυτογνωσιακά να το πω, το νιώθω και το βιώνω κι σε
διάρκεια αυτό.
Ε:Σκέφτηκες ότι μπορεί κάποια στιγμή να το αξιοποιήσεις και οικονομικά; Δηλ ότι
μπορεί αυτό το πτυχίο που θα πάρεις να σε βοηθήσει στο να βελτιώσεις το
οικονομικό;
Α: Επειδή η σχέση μου με το χρήμα είναι από μέτρια ως κακή, αυτό σημαίνει ότι και
από άλλα βιώματα έχει διαπιστωθεί ότι δεν είναι 100% μέσα στη σκέψη μου και στο
κίνητρό μου. Έτσι κι αλλιώς δε θα πάρω καμιά άλλη επιδότηση, το β΄ πτυχίο δε μετράει
σε κλίμακα οικονομική κλπ, δεν είναι μεταπτυχιακό, για να πάρω τα εξευτελιστικά 45
ευρώ, είναι ελάχιστη αμοιβή για αυτό που κάνουν άνθρωποι στα σαράντα τους και στα
πενήντα τους, οπότε αυτό το διαγράφω, δεν είναι καν στις σκέψεις μου.
Ε:Υπάρχει κανένας άλλος λόγος που δεν τον αναφέραμε, κάποιο κίνητρο που δεν το
αναφέραμε για να μπεις σε αυτή τη διαδικασία;
Α: Όχι Κορνηλία με κάλυψες . Είναι αυτό που σου είπα ο έλεγχος του χώρου, πάρα
πολύ σημαντικό πράμα να ελέγχεις την πορεία σου, και από κει και πέρα το ηθικό
κομμάτι που κανένα παιδάκι δε θα ‘ρθει να μου πει «να εγώ έπρεπε να είμαι στη θέση
σου».
Ε:Υπήρξαν κάποιοι ενδοιασμοί από πλευράς σου για τη συμμετοχή σε αυτό το
πρόγραμμα, πριν ξεκινήσει;
Α:Όχι πήγα πολύ ξεκάθαρη πολύ προγραμματισμένη ότι θα ανταπεξέλθω. Όντως είχα
διαβάσει την εξεταστέα ύλη και είχα και μια χαρά της συμμετοχής. Ήταν εκεί ένα
σύνολο ανθρώπων, περίμενα να δω περισσότερους εκπαιδευτικούς που ανέλαβαν
ρόλους υπευθύνων σχολικών βιβλιοθηκών , ήταν μόνο 2 επί συνόλου 30 ατόμων και οι
δυο πετύχαμε. Καταλαβαίνεις το ρόλο τω κινήτρων για την πορεία μας.
Ε: Το οικογενειακό σου περιβάλλον τι στάση κράτησε σε αυτή σου την απόφαση;
Α:Θετική στάση. Βέβαια στην πορεία είχα και τις γκρίνιες. Το μωρό ήρθε το 2005, άρα
είχα ήδη τρία χρόνια δυναμικά, απλά το παράπονο ήταν ότι από την υπηρεσία δεν είχα
τη δέουσα κατανόηση. Ενώ η άλλη κυρία τελείωσε στα 4. 41/2 χρόνια εγώ πάω στα 8-9,
με δύο εγκυμοσύνες, βέβαια, ωστόσο θεωρώ ότι δεν είχα τη φτερούγα του διευθυντή
δυστυχώς ή την είχα μετά από πολύ πίεση, μετά από πολύ ψυχολογική κούραση.
Ε:Οι δυσκολίες που ήταν ανασταλτικές για την παρακολούθηση των προγραμμάτων;
Α:Ήταν πρωινά κάποια μαθήματα που τα ᾿κάναν οι καθηγητές, μεγάλης ηλικίας
άνθρωποι, που δεν μπορούσαν να τα κάνουν απόγευμα ή μεσημέρι. Οπότε πήρα όλα τα
θεωρητικά στην αρχή, δηλ που δε χρειάζονταν υποχρεωτικές παρουσίες, τέλειωσα και
186
μου έμειναν τα εργαστήρια τα οποία ήταν και η ανηφόρα μου.
Ε: Ουσιαστικά δηλ. οι επαγγελματικές σου υποχρεώσεις λειτούργησαν ανασταλτικά ,
αυτό το ανέφερες και πιο μπροστά και σε σχέση με το διευθυντή…
Α:Ναι λειτούργησαν, λειτούργησαν. Αλλά και πάλι τα χειρίστηκα ανάλογα και
ανταπεξήλθα.
Ε: Η απόσταση του χώρου κατοικίας σου από τα μαθήματα λειτούργησε ως
ανασταλτικός παράγοντας;
Α:Ήταν. Στην αρχή περνούσα γύρω στα 15 φανάρια από τον παλιό το δρόμο, τον
περιφερειακό, όταν άνοιξε ο δρόμος από το ΤΙΤΑΝ σώθηκα. Υπήρχε ένα φανάρι μόνο
και πήγαινα με περισσότερη χαρά, γιατί υπήρχε η πρωινή παρουσία στη δουλειά και
μετά μεσημέρι και απόγευμα. Όντως τρεις φορές τη εβδομάδα, εγώ ξέρω τι τράβηξα,
αλήθεια είναι.
Ε: Η έλλειψη χρόνου λόγω των οικογενειακών σου υποχρεώσεων ήταν ανασταλτικός
παράγοντας. Σε ζόριζε δηλ;
Α:Επειδή ήξερα από την αρχή ότι θα απλωθεί στο χρόνο, όχι τόσο. Απλά στην
εξεταστική δούλευα, πήγαινα και διάβαζα, δεν έπαιζα. Αυτό όμως ήταν ένας πάρα πολύ
σημαντικός παράγοντας ότι είχα ελεύθερο χρόνο στη δουλειά. Το πρωί εδώ πάρα
πολύ…
Ε: Δεν είχες διδακτικά καθήκοντα…
Α: Ακριβώς ακριβώς. Μεγάλη υπόθεση, αλλιώς δε θα μπορούσα να το κάνω βέβαια .
Ε:Πιστεύεις ότι υπάρχει κάποια δυσκολία μη αναμενόμενη που θα ήταν σε θέση να
εμποδίσει τη φοίτησή σου στο πρόγραμμα και την ολοκλήρωσή του;
Α: Ε ναι προβλήματα υγείας τα προφανή, έτσι;
Ε:Πριν από λίγο είπες όμως ότι με διάθεση όλα υπερπηδούνται. Αυτά δεν
υπερπηδούνται;
Α:Αν υπάρχουν τα- Θεός φυλάξοι- αγιάτρευτα προβλήματα εκεί, είναι ευνόητο το τι θα
επακολουθήσει. Από κει και πέρα όλα ξεπερνιούνται, ναι το πιστεύω αυτό, και είναι
θέμα χειρισμών νομίζω.
Ε:Υποστηρικτικό πλαίσιο, για να ξεπεράσεις τις δυσκολίες; Ανέφερες κυρίως τον
άνδρα σου και τη μητέρα σου, τις αδερφές σου…
Α:Ναι, το οικογενειακό μου περιβάλλον.
Ε:Το επαγγελματικό;
Α:Από το επαγγελματικό έχω αξιόλογες συναδέλφισσες που πραγματικά μου δίνουν
κουράγιο. Δεν το λέω έτσι τυπικά, το λέω ουσιαστικά. Και είναι και παραδείγματα οι
187
συναδέλφισσες του ότι έχουν μια πορεία που είναι επίσης πολύ εποικοδομητική στη ζωή
τους, δεν αράζουν στους ρόλους. Κι αυτό είναι βίωμα επίσης. Είναι πολύ ζωτικό
πράγμα, το ξαναλέω, γιατί εγώ τα πιστεύω αυτά. Από κει και πέρα όντως παίρνω
στοιχεία, δίνω στοιχεία, κουβεντιάζουμε, με ενθαρρύνουν «πώς πας εσύ; Τελειώνεις;
Μπράβο! Να είσαι έτοιμη». Είναι θετικό το κλίμα, ειδικά με ορισμένα άτομα πάρα πολύ
θετικό.
Ε:Αν υπήρχε κάποιο πρόβλημα υγείας στην οικογένεια, όχι απαραίτητα τόσο σοβαρό
όσο το ανέφερες, π.χ. ένας υψηλός πυρετός από τα παιδιά, μια εγχείρηση
σκωληκοειδίτιδας, πιστεύεις ότι θα μπορούσε κάποιος άλλος να αναλάβει αυτό το
πρόβλημα, ο άντρας σου , η μητέρα σου, η αδελφή σου, τη διαχείρισή του, ώστε να
μη διακόψεις εσύ τη φοίτηση;
Α:Ναι, γιατί είμαστε μια δεμένη οικογένεια που αλληλοϋποστηριζόμαστε.
Ε:Θεωρείς τη συμμετοχή σου, Γεωργία, τελικά επωφελή;
Α:Βέβαια. Θα το ξανάκανα δηλ., απλά τώρα με λιγότερες δυνάμεις πιστεύω, γιατί
βλέπω ότι είχε απαιτήσεις. Δεν ήξερα ότι ήταν 58 μαθήματα θεωρία και εργαστήριο,
κανείς δεν μου το είχε πει αυτό. Αποδείχτηκε στην πορεία ότι ήταν ανηφορικό πολύ και
παλούκι να το πω έτσι ωμά. Δηλ δεν είχες μόνο τη θεωρία, να πας να δώσεις
εξετάσεις, άλλη μέρα να πας για το εργαστήριο έχοντας το παρακολουθήσει 100%,
γιατί υπήρχε καλή πολιτική στη σχολή με μόνο τρεις απουσίες δικαίωμα. Αυτό ναι θα το
επαναλάμβανα.
Ε:Ποιος πρωτίστως τομέας θεωρείς ότι κέρδισε από αυτή τη διαδικασία; Η
προσωπική σου ανάπτυξη, η επαγγελματική σου ανάπτυξη η οικονομική σου
ανάπτυξη;
Α:Τα δύο πρώτα, η οικονομική καθόλου. Δεν το θεωρώ δηλ ούτε καν δεδομένο. Τα δύο
πρώτα, ναι, ήταν κυρίαρχα.
Ε:Μπορείς να ξεχωρίσεις κάποιο από τα δύο ή τα θεωρείς ισοδύναμα; Την
προσωπική και την επαγγελματική σου ανάπτυξη;
Α:Θεωρώ ότι συμπορεύονται Κορνηλία. Λίγο άντε να προπορεύεται η προσωπική, γιατί
είμαι και άτομο με εγωισμό.
Ε: Ωραία, Γεωργία, ευχαριστώ πάρα πολύ!
Α:Κι εγώ. Να ’σαι καλά!
188
Συνέντευξη 15 η (Α.Δ., εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης) Ε:Καλημέρα . Θέλω να μου πεις το όνομά σου;
Α: Δ… Α….
Ε: Και Αλεξάνδρα θέλεις να μου πεις πόσων χρονών είσαι;
Α:49.
Ε: Και το μορφωτικό σου επίπεδο ποιο είναι;
Α:΄Εχω μεταπτυχιακό στις σπουδές στην εκπαίδευση.
Ε: Η επαγγελματική σου κατάσταση;
Α: Είμαι καθηγήτρια σε γυμνάσιο.
Ε:Σε γυμνάσιο, σε δημόσιο γυμνάσιο και ο τόπος εργασίας πόσο κοντά βρίσκεται
189
στον τόπο μόνιμης κατοικίας σου;
Α: Γύρω στα 20χλμ κάπου εκεί.
Ε: Η οικογενειακή σου κατάσταση;
Α: Σε διάσταση, με δύο παιδιά.
Ε: Πόσων χρονών είναι τα παιδιά σου;
Α: 26 ο γιος μου και 17 η κόρη μου.
Ε: Ποιος ήταν ακριβώς ο τίτλος του μεταπτυχιακού σου; Μου είπες «σπουδές στη
εκπαίδευση»..
Α:Ναι.
Ε:Και τελικά όταν το ολοκλήρωσες η διπλωματική σου πάνω πού ήτανε;
Α:Η διπλωματική μου ήτανε «αξιολόγηση των σχολικών εγχειριδίων φυσικών
επιστημών γενικά του γυμνασίου».
Ε: Έχεις παρακολουθήσει άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα στο παρελθόν;
Α: Σεμινάρια κυρίως .
Ε:Ναι πόσες φορές; Μπορείς να το προσδιορίσεις αυτό αριθμητικά; Σε όλη τη
διάρκεια της ενήλικης ζωής σου. Έχοντας ολοκληρώσει ας πούμε τις πανεπιστημιακές
σου σπουδές.
Α:Αριθμητικά πόσα σεμινάρια; Να υπολογίσω μέσο όρο τέσσερα τη χρονιά επί 17
χρόνια , κάνε τον πολλαπλασιασμό …τόσα…
Ε:Ωραία! Αλέκα πιστεύεις ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ των δύο φύλων στις
δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην παρακολούθηση τέτοιων εκπαιδευτικών
προγραμμάτων;
Α:Ναι.
Ε:Και με τον όρο διαφορά αναφέρομαι τόσο σε ποσοτικά δεδομένα, αν είναι δηλ
περισσότερα, όσο και σε ποιοτικά δεδομένα, αν δηλ είναι πιο δύσκολο για το ένα
φύλο σε σχέση με το άλλο.
Α:Θεωρώ ότι είναι πιο δύσκολο στο βαθμό που οι γυναίκες είναι επιφορτισμένες με πιο
πολλά από την προσωπική τους ζωή κι άρα έχουν περισσότερες δεσμεύσεις. Δε θεωρώ
ότι σε νοητικό επίπεδο είναι πιο δύσκολο θεωρώ ότι είναι εξίσου.
Ε:Όταν μιλάς για τις δεσμεύσεις που έχουν στην προσωπική τους ζωή αναφέρεσαι
στη φροντίδα του σπιτιού και των παιδιών;
Α:Ναι Συνήθως αυτό πέφτει κυρίως στις γυναίκες. Σπάνια το μοιράζονται με τους
άνδρες, οπότε θεωρώ ότι οι άνδρες έχουν το περιθώριο, περισσότερο ελεύθερο χρόνο
να αφιερώσουν και λιγότερο άγχος…
190
Ε:…για να ασχοληθούν με τέτοιου είδους προγράμματα.
Α:Ναι, ναι, ναι.
Ε:Θεωρείς ότι αν ας πούμε, βέβαια τώρα είσαι σε διάσταση, αλλά αν ας πούμε για το
χρονικό διάστημα που παρακολουθούσες ένα τέτοιο σεμινάριο υπήρχε η περίπτωση
και ο σύντροφος σου να παρακολουθήσει ένα τέτοιο σεμινάριο, θέλατε δηλ και οι δύο
την ίδια χρονική στιγμή να παρακολουθήσετε ένα εκπαιδευτικό σεμινάριο, πιστεύεις
ότι θα μπορούσατε να ανταποκριθείτε και οι δύο;
Α:Πιστεύω ότι θα πήγαινα σίγουρα, διότι έτσι είχα θέσει τις αρχές μέσα στο γάμο, αλλά
ότι από κει και πέρα θα είχα σίγουρα εγώ όλη την επιβάρυνση αυτής της διαδικασίας
είναι και αυτό βέβαιο.
Ε:Δηλ θες να πεις ότι θα επιφορτιζόσουν…
Α:Ακριβώς ότι θα επιφορτιζόμουν το οτιδήποτε εγώ δηλ. όλα θα ήταν εις βάρος μου για
να πάω στο σεμινάριο αλλά ότι θα το απαιτούσα και θα το πετύχαινα, θα το απαιτούσα
και θα το πετύχαινα.
Ε: Γιατί το ήθελες πάρα πολύ…
Α: Ακριβώς!
Ε:Οι λόγοι που σε ώθησαν να παρακολουθήσεις το συγκεκριμένο, να μπεις στη
διαδικασία του μεταπτυχιακού ποιοι ήταν; Και δε μιλάω μόνο για πρωτεύοντες
λόγους, αλλά μιλάω γενικότερα, ποιοι ήταν αυτοί οι λόγοι; Από τους πιο ασήμαντους
μέχρι τους πιο σημαντικούς.
Α:Βασικός λόγος ήταν η επιθυμία μου να το κάνω. Δεν το έκανα, όταν έπρεπε και το
έκανα λίγο καθυστερημένα, γιατί τότε μπόρεσα ή γιατί τότε ωρίμασα για να το κάνω. Το
τότε μπόρεσα έχει να κάνει με το ότι ήμουνα σε εντελώς διαφορετικό νομό, με πολύ
μικρά τα παιδιά και δεν υπήρχε και το εξ αποστάσεως που έκανα τελικά το
μεταπτυχιακό. Όταν όλα αυτά έγιναν, δηλ. έγινε το εξ αποστάσεως στο ανοιχτό
πανεπιστήμιο δηλ μπόρεσα χωρίς τρομερή επίπτωση να το κάνω, τότε το έκανα.
Ε:Ναι το έκανες λοιπόν γιατί; Για να ξαναγυρίσουμε στα κίνητρα…
Α:Κύριος λόγος ήταν η επιθυμία μου να το κάνω, μόνο και μόνο για μένα, για κανένα
άλλο!
Ε:Ναι για να αποκτήσεις γνώσεις ή και για την αυτοεκτίμησή σου ή και για τα δύο.
Α:Σίγουρα για να τονωθεί η αυτοεκτίμησή μου και σίγουρα και για να αποκτήσω και
γνώσεις, γιατί ήταν ακριβώς πάνω στο αντικείμενο της δουλειάς μου. Τώρα κρυφές
σκέψεις στο πίσω μέρος του μυαλού μπορεί να υπάρχουν πάντα, με την έννοια ότι αυτή
την στιγμή δε σκοπεύω ποτέ να διεκδικήσω μια θέση διευθυντή, γιατί δε μου αρέσει
191
αυτού του είδους η ενασχόληση, αλλά πάντα υπάρχει η σκέψη ότι υπάρχει ένα μόριο για
κάτι που θέλεις να τα διεκδικήσεις, να είμαι π.χ. υπεύθυνος ΕΚΦΕ ή κάτι άλλο τέλος
πάντων. Εντάξει αλλά αυτό ας πούμε είναι 20ο θα έλεγα σε σχέση με τα άλλα.
Ε:Άρα εγώ για να συνοψίσω αυτά που μου ’πες μέχρι τώρα, ήτανε ένας λόγος η
αυτοεκτίμησή σου, ήτανε ένας λόγος οι γνώσεις οι επιπλέον και ήταν ένας λόγος η
πιθανότητα βελτίωσης της θέσης σου μέσα στον εργασιακό σου χώρο;
Α:Ναι.
Ε:Σκέφτηκες ας πούμε ότι θα υπήρχε κάποια οικονομική απολαβή, ώστε να το κάνεις
και γι αυτό;
Α:Όχι γιατί είναι τόσο εξευτελιστική η απολαβή από αυτό που θεωρώ πως κανείς δε θα
το έκανε για αυτό. Μετά το κόστος και όχι μόνο το υλικό αλλά και το χρονικό που
ξοδεύεις για ένα μεταπτυχιακό άμα το βάλεις κάτω αμφιβάλλω αν το πληρώνεσαι.
Ε:Ναι, υπήρξε στη σκέψη σου στα κίνητρα σου μέσα ότι μπαίνω σε αυτή τη
διαδικασία για να κάνω περισσότερες γνωριμίες, να διευρύνω τον κοινωνικό μου
περίγυρο;
Α:Όχι δεν υπήρξε, αν και η αλήθεια είναι ότι το μεταπτυχιακό μου δημιούργησε
περισσότερες γνωριμίες μάλιστα με αξιόλογα άτομα, μου άνοιξε ορίζοντες που μάλιστα
δεν το περίμενα πως θα μου άνοιγε, όταν το επέλεξα να το κάνω.
Ε:Ναι. Σκέφτηκες ότι μπαίνω σε αυτή τη διαδικασία, για να ξεφύγω από την
καθημερινότητα, ότι η ζωή μου έχει τελματώσει μέσα στα οικογενειακά δεδομένα;
Α:Σε κάποιο βαθμό ναι ….Όχι στο βαθμό των οικογενειακών δεδομένων όσο ότι η
ρουτίνα πολλών ετών ακόμη και στο σχολείο, αν δεν κάνεις και κάτι διαφορετικό αυτό
γίνεται σε βάρος και της δουλειάς σου και της ζωής σου.
Ε:Υπάρχει κανένας άλλος λόγος που δεν τον αναφέραμε και που θα ήταν ένα κίνητρο
για να μπεις σε αυτή τη διαδικασία ή νομίζεις πως το καλύψαμε το θέμα;
Α:Δε νομίζω, δε μπορώ να σκεφτώ αυτή τη στιγμή, μπορεί και κάτι να υπάρχει και να
μου ξεφεύγει αλλά…
Ε:Υπήρχαν κάποιοι ενδοιασμοί από πλευράς σου για τη συμμετοχή σε αυτό το
πρόγραμμα στην αρχή αυτής της διαδικασίας, λίγο πριν ξεκινήσεις; Δηλ. κάνοντας
αυτή την αίτηση σκέφτηκες «τι πάω να κάνω» και πού κυρίως οφείλονταν αυτοί οι
ενδοιασμοί;
Α:Αρχικά όχι, επειδή με την πρώτη αίτησή μου δεν έγινα δεκτή κι επομένως από κει και
πέρα η επανάληψη των αιτήσεων μ’ έκαναν να το θέλω και πιο πολύ. Βέβαια, όταν το
ξεκίνησα είχα μια μικρή αμφιβολία για το θέμα των εργασιών, γιατί μέχρι τότε, μέχρι το
192
δίπλωμά μου το πανεπιστημιακό δεν είχα υποχρεωθεί παρά μόνο σε ελάχιστες εργασίες
που αφορούσαν κυρίως εργαστήρια όχι θεωρητικό επίπεδο. Είχα λοιπόν ένα μικρό
ενδοιασμό κατά πόσο θα πετύχαινα τις θεωρητικές εργασίες που απαιτούσε.
Ε: Η στάση του οικογενειακού σου περιβάλλοντος, του στενού σου οικογενειακού
περιβάλλοντος, δηλ της μητέρας σου, της αδελφής σου του συζύγου σου ποια ήταν
απέναντι σε αυτή τη διαδικασία;
Α:Στην αρχή το πήραν αστεία, όταν εξέφρασα την επιθυμία να κάνω την αίτηση. Το
θεώρησαν γραφικό ίσως. Όταν επιλέχτηκα άρχισαν κάποιες γκρίνιες του στυλ «γιατί το
κάνεις, τι το χρειάζεσαι και γιατί παίρνεις τέτοιο βάρος» κι αυτό φυσικά συνεχίστηκε
όταν αφιέρωνα κάποιες ώρες εκεί ας πούμε… μου πρότειναν κάποια έξοδο κι εγώ την
αρνιόμουνα για το μεταπτυχιακό, εκεί αμέσως το σχόλιο ήτανε «εεε εσύ το διάλεξες,
καλά να πάθεις» ή ξέρω ‘γω «μμμ είναι ανάγκη τώρα να το κάνεις αυτό», αυτού του
είδους σχόλια.
Ε:Θα χαρακτήριζες λοιπόν τη στάση αυτή αρνητική;
Α: Σίγουρα, σίγουρα. Όχι βέβαια έντονα στο βαθμό να σου πουν μην το κάνεις αλλά
σίγουρα αρνητική.
Ε:Σίγουρα δεν ήταν υποστηρικτική…
Α:Ναι ναι ναι.
Ε: Την ίδια στάση είχαν και τα παιδιά σου;
Α:Όχι όχι δε θα το έλεγα…
Ε: Γιατί είναι ουσιαστικά μεγάλα, γι αυτό ρωτάω…
Α:Όχι, σε αντίθεση ο γιος μου ήτανε όχι απλώς υποστηρικτικός, ήτανε και ενθουσιώδης
με αποκαλούσε «συμφοιτήτρια»…
Ε:Ποιες δυσκολίες ήταν ανασταλτικές για την παρακολούθηση των προγραμμάτων,
ποιες θα αξιολογούσες ανασταλτικές άσχετα αν τα κατάφερες να το ολοκληρώσεις,
δηλ ποια σημεία κυρίως σε εμπόδισαν σε όλη αυτή την παρακολούθηση;
Α:Ναι, εντάξει κάποιες περίοδοι ήταν δύσκολες, όταν έπρεπε και να εκπονήσω εργασία
για να έχω δικαίωμα στις εξετάσεις και να διαβάσω παράλληλα για τις εξετάσεις που
θα έδινα και ταυτόχρονα είχα τα παιδιά το σπίτι και στο σχολείο είχα επίσης εξετάσεις,
όταν έπρεπε να βγάλω θέματα, να διορθώσω γραπτά. Ήταν κάποια χρονική περίοδος
δηλ που ήμουν τόσο πιεσμένη, που αναγκαζόμουν εννοείται να μη βγαίνω Σαβ/κα και
εννοείται κάποιες φορές να διαβάζω μέχρι τις 2.00 το βράδυ. Αλλά αυτές οι φορές δεν
είχαν διάρκεια, ήταν μια συγκεκριμένη περίοδο κάθε χρόνο, δεν απαιτούσαν ιδιαίτερο
χρόνο τέλος πάντων.
193
Ε:Άρα δηλ για μια συγκεκριμένη περίοδο και τις δυσκολίες τις εντοπίζεις τόσο στο
επαγγελματικό σου κομμάτι όσο και στις οικογενειακές σου υποχρεώσεις και όλα
αυτά οδηγούσαν σε έλλειψη χρόνου και σε πίεζαν συναισθηματικά…
Α: Ναι ναι ναι.
Ε:Πιστεύεις ότι υπάρχει κάποια δυσκολία που θα ήταν σε θέση να εμποδίσει τη
φοίτησή σου στο πρόγραμμα και την ολοκλήρωσή του;
Α:Υποθετικά;
Ε: Ναι.
Α:Υποθετικά δεν ξέρω αν αποτύγχανα σε μια εξέταση, αν αυτό θα μ’ έκανε να το
ξανασκεφτώ… δεν το ξέρω …αν προέκυπτε κάποιο πρόβλημα υγείας στην οικογένεια
ίσως αυτό να δημιουργούσε αν όχι να το σταματήσω τέλος πάντων να το αναβάλλω εν
μέρει. Αυτό δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι άλλο…
Ε:Ναι. Πιστεύεις ότι ακόμη κι αυτά τα προβλήματα που θα παρουσιάζονταν θα τα
υπερπηδούσες γιατί έχοντας μιλήσει και με άλλους συναδέλφους δήλωσαν ότι αυτά
θα τα υπερπηδούσαν αρκεί να υπάρχει θέληση. Συμφωνείς με αυτή την άποψη;
Α:Εεεε… εξαρτάται. Θα σου πω συγκεκριμένα αν υπάρχει θέμα σοβαρής ασθένειας,
δεν μπορείς να είσαι βέβαιος ότι θα το ξεπεράσεις, στα άλλα ναι μπορείς να το
ξεπεράσεις.
Ε: Μιλάς για ανίατες ασθένειες…
Α: Για βαριές ασθένειες, ναι.
Ε: Υπήρχαν κάποιες αντιδράσεις λες από την οικογένειά σου. Παρόλα αυτά τι ήταν
εκείνο που σε κράτησε μέσα στο πρόγραμμα; Τι ήταν αυτό που σε υποστήριξε να
ολοκληρώσεις το πρόγραμμα;
Α:Προφανώς ήταν η ευχαρίστηση, η ικανοποίηση που αισθανόμουν απ’ την όλη
διαδικασία. Προφανώς και η στάση των καθηγητών και η επιβράβευση με την επίδοση
των βαθμών και δεν ελαττώθηκε καθόλου, αντιθέτως αυξήθηκε η επιθυμία μου για το
μεταπτυχιακό, γιατί είδα ορίζοντες που με οδήγησαν εντελώς διαφορετικά από κει που
στόχευα αρχικά, από κει που είχα ξεκινήσει. Θεωρώ ότι μ’ άνοιξε πάρα πολύ, σε πάρα
πολλά επίπεδα τους ορίζοντες.
Ε:Αν υπήρχε κάποιο πρόβλημα υγείας στην οικογένεια το οποίο εν ήταν τόσο σοβαρό
όσο αυτό που ανέφερες προηγουμένως, πιστεύεις ότι θα μπορούσε κάποιος άλλος να
αναλάβει αυτό το πρόβλημα, τη διαχείρισή του, ώστε να μπορέσεις εσύ να είσαι
απρόσκοπτη σε αυτό που κάνεις ή θα το επιφορτιζόσουν και αυτό;
Α:Όχι θα το επιφορτιζόμουν και αυτό. Δεν υπάρχει άλλο άτομο.
194
Ε:Ναι. Αν κρίνω καλά από αυτά που έχεις ήδη πει, θεωρείς τη συμμετοχή σου εκεί
τελικά επωφελής;
Α:Ναι σίγουρα.
Ε:Μπορείς να μου πεις σε ποιο τελικά επίπεδο πρωτίστως τη θεωρείς επωφελή;
Α:Δηλαδή;
Ε:Δηλαδή τη θεωρείς ιδιαίτερα επωφελή στον προσωπικό τομέα, στον επαγγελματικό
τομέα, στην οικονομική ανάπτυξη, αν και μου είπες δεν υπάρχει ένα ιδιαίτερο
οικονομικό… δεν ήταν ποτέ αυτό κίνητρο οπότε αυτό το βγάζουμε, ή θεωρείς
παράδειγμα την προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη το ίδιο ισχυρά στοιχεία που
δέχθηκαν βοήθεια από αυτή τη διαδικασία.
Α:Θεωρώ ότι συνεισέφεραν στη μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση στον εαυτό μου, στο να έχω
κι επίσης και πιο πολύ αυτοπεποίθηση και σε θέματα άγνωστα για μένα, που πριν ήμουν
κάπως διστακτική και σίγουρα επαγγελματικά με βοήθησε και αυτό ήταν για μένα
προφανές γιατί ήταν ακριβώς , είχε και τομείς που ήταν ακριβώς πάνω στο θέμα των
φυσικών επιστημών, με βοήθησε σίγουρα να δω με μια άλλη ματιά τις τάξεις, την όλη
διαχείριση της εκπαίδευσης.
Ε:Πάντως στον προσωπικό τομέα…
Α:Ναι ναι στο προσωπικό τομέα κυρίως. Θεωρώ ότι αισθανόμουν μια έλλειψη ίσως σε
αυτό το επίπεδο και το μεταπτυχιακό μου την ολοκλήρωση και μου έδωσε
αυτοπεποίθηση.
Ε: Ευχαριστώ πάρα πολύ Αλέκα!
Α: Τίποτε!
Συνέντευξη 16 η (Φ.Κ., εκπαιδευτικός Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης) Ε:Καλημέρα . Θέλω να μου πεις το όνομά σου;
Α: Δεν είναι ανώνυμο;
Ε: Όχι.
Α: Φ…, Φ… Κ….
Ε: Φωτεινή πόσων χρονών είσαι;
Α:42.
Ε:42. Και Το μορφωτικό σου επίπεδο ποιο είναι;
Α:Έχω τελειώσει το παιδαγωγικό τμήμα δημοτική εκπαίδευσης εδώ στη Θεσσαλονίκη
και τώρα αν όλα πάν καλά θα τελειώσω το μεταπτυχιακό μου.
Ε:Ποιο είναι το θέμα του μεταπτυχιακού σου, της διπλωματικής δηλ που
195
ολοκληρώνεις;
Α:Έχει σχέση με τη διαπολιτισμική εκπαίδευση. Κάνω μια έρευνα… Πήγα σε ένα
πρόγραμμα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και εξετάζω αν έχουν εφαρμοστεί οι αρχές
εκπαίδευσης ενηλίκων. Αν οι φιλόλογοι που το παρακολουθούν έχουν αποκτήσει
διαπολιτισμική ικανότητα.
Ε: Μάλιστα ! Η επαγγελματική σου κατάσταση Φωτεινή ποια είναι;
Α: Είμαι δημόσιος υπάλληλος εδώ και 13 χρόνια και δουλεύω σε δημοτικό σχολείο.
Ε:Έχεις πλήρες πρόγραμμα υποθέτω εκεί πέρα;
Α: Πλήρες πρόγραμμα.
Ε: Και είναι κοντά στο σπίτι σου;
Α: Πολύ κοντά.
Ε: Οικογενειακή κατάσταση;
Α: Έγγαμη με τρία παιδιά.
Ε:Πόσο χρονών είναι τα παιδιά σου;
Α:11, 10 και το μικρό 3.
Ε: Μου είπες ότι τελειώνεις το μεταπτυχιακό σου τώρα.
Α: Το ελπίζω…
Ε: Έχεις παρακολουθήσει άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα στο παρελθόν;
Α: Επιμορφώσεις;
Ε: Ναι.
Α:Έχω παρακολουθήσει επιμορφώσεις, δύο σεμινάρια ΠΕΚ, έχω κάνει ένα πρόγραμμα
στο ΕΛΚΕΠΑ 250 ωρών τότε στην αρχή για ηλεκτρονικούς υπολογιστές, διάφορα έτσι
μικρά προγραμματάκια έχω παρακολουθήσει.
Ε: Μάλιστα! Εφόσον έχεις παρακολουθήσει αρκετά προγράμματα τέτοια, πιστεύεις
ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ των δύο φύλων στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν,
όταν αποφασίσουν να εμπλακούν σε μια τέτοια διαδικασία;
Α: Μεγάλη διαφορά.
Ε: Εεεεε…
Α:Υπάρχει μεγάλη διαφορά. Γιατί όταν εγώ αποφασίσω να παρακολουθήσω ένα
πρόγραμμα, θα πρέπει να κανονίσω τι θα κάνω τα παιδιά, πού θα τα αφήσω, ποιος θα
τα κρατήσει, ενώ ο σύζυγός μου όταν είναι να παρακολουθήσει ένα σεμινάριο ή
οτιδήποτε, θεωρεί δεδομένο ότι εγώ είμαι σπίτι και θα προσέχω τα παιδιά. Ποτέ δε
ρωτάει «ξέρεις θα παρακολουθήσω ένα σεμινάριο, μπορείς να κρατήσεις τα παιδιά
εκείνη την ώρα;». Ενώ εγώ πάντα θα πρέπει να ρωτήσω και να βρω τρόπο τι θα γίνουν
196
τα παιδιά. Και υπάρχουν φορές που δεν παρακολούθησα κάποια προγράμματα, γιατί
δεν είχα πού να αφήσω τα παιδιά. Ο άντρας μου εργάζεται εκτός Θεσσαλονίκης..
Ε: Αυτό θα σε ρωτούσα τώρα. Τι δουλειά κάνει ο σύζυγός σου;
Α: Εργάζεται στη Φλώρινα, στο παιδαγωγικό τμήμα, υπάρχουν μέρες που απουσιάζει
από το σπίτι κι αν ένα πρόγραμμα επιμόρφωσης συμπίπτει να είναι με τις ημέρες
εργασίας του συζύγου μου, δεν μπορώ να το παρακολουθήσω για το λόγο αυτό.
Ε: Μάλιστα! Ενώ αντίστοιχα προβλήματα υποθέτω δεν είχε εκείνος..
Α:Όχι βέβαια! Εκείνος πάντα κάνει το πρόγραμμα του με βάση τις δικές του ανάγκες,
πολύ λίγες φορές θα ρωτήσει, αν ξες …όταν έφυγε ας πούμε στη Γαλλία, στο Παρίσι για
ένα πρόγραμμα, εκεί ναι είπε «τι θα κάνουμε με τα παιδιά;», αλλά ήξερε ότι εγώ θα
βρω τρόπο να λύσω το πρόβλημα των παιδιών.
Ε:Άρα δηλαδή αυτό που μου λες είναι ότι κυρίως …εεε… εσύ όταν θέλεις να
παρακολουθήσεις ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, πρέπει να βρεις και τις λύσεις, για να
μπορέσεις να ανταποκριθείς, δηλ. να συνδυάσεις και τα καθήκοντά σου ως μαμά,
σύζυγος, τέλος πάντων…
Α: Ναι..
Ε:..Και αυτή που φροντίζει το σπίτι και να μπορέσεις να ανταποκριθείς και σε εκείνα,
ενώ κάτι ανάλογο δεν το αντιμετωπίζει ο σύζυγός σου.
Α:Ναι, έτσι είναι. Δεν το αντιμετωπίζει.
Ε:Οπότε να συμπεράνω, αν είχατε την ευκαιρία ταυτόχρονα και οι δύο να
παρακολουθήσετε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, αυτός που θα το παρακολουθούσε…
Α:Αυτός που θα το παρακολουθούσε θα ήταν ο σύζυγος.
Ε:Οι λόγοι που σε ώθησαν να εμπλακείς σε αυτή τη διαδικασία τώρα, στη διαδικασία
του μεταπτυχιακού, ποιοι ήταν αυτοί οι λόγοι;
Α:Μμμμ…
Ε:Παράδειγμα, ήταν.. θα μπορούσε να ήταν ένας από αυτούς του λόγους το να
ξεφύγεις από την καθημερινότητα;
Α:Όχι.
Ε:Δε ρωτάω ποιος είναι ο πιο σημαντικός…
Α:Όχι.
Ε:Ρωτάω μια πληθώρα λόγων..
Α:Ναι ναι ναι…
Ε:..που σε οδήγησαν σε αυτή σου την απόφαση.
Α:Ένας λόγος είναι ότι είχε ξεκινήσει η αδερφή μου να κάνει μεταπτυχιακό στο ΕΑΠ
197
και για αυτό θέλησα να κάνω κι εγώ αίτηση εκεί. Ένας δεύτερος λόγος ήταν ότι ήθελα
να πάρω κι εγώ ένα επιπλέον χαρτί όπως είχαν πάρει αρκετοί φίλοι μου.. εμ …ένας
τρίτος..
Ε:Αυτό το επιπλέον χαρτί το έκρινες ως προσόν για τη δουλειά σου ας πούμε;
Α:Για τη δουλειά μου ναι, ώστε αν κάποια στιγμή στο μέλλον ήθελα να διεκδικήσω μια
θέση να έχω τα τυπικά προσόντα να τη διεκδικήσω, γιατί με ενοχλούσε αφάνταστα και
με ενοχλεί φυσικά να βλέπω άτομα που δεν έχουν κανένα πτυχίο και κανένα προσόν να
εξελίσσονται σε διάφορες βαθμίδες.
Ε:Μάλιστα. Η βελτίωση των οικονομικών σου, ότι δηλ με το μεταπτυχιακό μπορεί να
πάρεις έστω και μια μικρή αύξηση στο μισθό σου ήταν ένας από τους λόγους;
Α:Όχι κάθισα και τα υπολόγισα μια φορά και είδα ότι τα λεφτά που ξόδεψα, από το
επίδομα ακόμα και να δουλεύω άλλα δεκαπέντε χρόνια δε θα τα πάρω ποτέ. Όχι δεν
ήταν η βελτίωση των οικονομικών, γιατί είναι ελάχιστα τα χρήματα που δίνουν για το
μεταπτυχιακό.
Ε:Ότι θα μπορούσες έτσι να διευρύνεις τον κοινωνικό σου περίγυρο, να αποκτήσεις
γνωριμίες;
Α:Εεε δε με απασχολούσε αυτό, γιατί ήδη είχα μια θέση δούλευα. Αυτό θα με
απασχολούσε πιστεύω, αν δεν είχα δουλειά και θα ήθελα έτσι να ανοίξει ο κύκλος
γνωριμιών μου. Όχι δεν το είδα έτσι.
Ε:Η απόκτηση γνώσεων μόνο για τη γνώση;
Α:Ναι, η απόκτηση γνώσεων. Ναι και είδα ότι έμαθα πάρα πολλά πράγματα, αλλά
βέβαια με πολύ κόπο και πολλές θυσίες.
Ε:Με κόπο και θυσίες… Υπήρχε κάποιος άλλος λόγος που δε σου τον ανέφερα που
ίσως ήτανε..;
Α:Δε νομίζω …Σε γενικές γραμμές αυτό ήτανε..
Ε:Ναι… ενδοιασμοί από πλευράς σου για τη συμμετοχή σε αυτό το πρόγραμμα
υπήρχαν στην αρχή;
Α:Πάρα πολλοί, πάρα πολλοί. Κάποια στιγμή είχα σκοπό να σταματήσω, αλλά ευτυχώς
γνώρισα μία φίλη η οποία με βοήθησε πάρα πολύ και με προέτρεψε να συνεχίσω, ότι
έχω την ικανότητα να τα καταφέρω, να τελειώσω εεε…
Ε:Οι ενδοιασμοί σου ποιοι ήτανε;
Α:Δεν είχα χρόνο, ήμουν έγκυος, γεννήθηκε το μωρό στη διάρκεια του πρώτου έτους,
δεν είχα καθόλου χρόνο, κουραζόμουν πάρα πολύ, αφιέρωνα πολύ χρόνο στη μελέτη…
Ε:Ναι.. κοίταξε αυτά που μου λες τώρα είναι προβλήματα που εμφανίστηκαν κατά τη
198
διάρκεια. Εγώ ρώτησα όταν είπες «εντάξει, θα το ξεκινήσω» σκέφτηκες στην αρχή…
Α:Υπήρχε ενθουσιασμός…
Ε:Σκέφτηκες μήπως …αν υπήρχε σε ένα δεύτερο επίπεδο στο μυαλό σου… μήπως
«θα τα καταφέρω, ξέρω εγώ αν μπορώ να ανταποκριθώ στο επίπεδο των σπουδών;»,
τέτοιου είδους ενδοιασμοί, «θα προλάβω;» … Κατάλαβες; Αυτά που μου λες είναι
προβλήματα που αντιμετώπισες στη διάρκεια. Πριν ξεκινήσεις είχες ενδοιασμούς;
Πήρες την απόφαση μου λες είχα αλλά τι..
Α:Ναι στην αρχή έκανα την αίτηση, αλλά όταν κληρώθηκα και όλα πήγαν καλά, μετά
έλεγα «ήταν σωστή επιλογή; Θα τα καταφέρω;». Σίγουρα είχα και αυτούς τους
ενδοιασμούς...αν θα τα καταφέρω, αν το επίπεδο σπουδών είναι πολύ ψηλό και δε
μπορώ ή ξέρω εγώ είχα ήδη δύο παιδιά, όταν το ξεκίνησα. Είχα τέτοιους ενδοιασμούς.
Ε:Μάλιστα το οικογενειακό σου περιβάλλον, ο σύζυγός σου τέλος πάντων οι
άνθρωποι γύρω σου τι στάση κράτησαν σε αυτή σου την απόφαση;
Α:Θετική στάση. Το ‘χα συζητήσει με τον άντρα μου πριν κάνω την αίτηση στο ΕΑΠ,
γιατί ενδιαφέρθηκα να κάνω αίτηση εδώ στο πανεπιστήμιο, γιατί εδώ είχε πολλές
υποχρεωτικές παρακολουθήσεις, που δεν μπορούσα γιατί είχα τα δύο παιδιά. Το ΕΑΠ
δεν είχε υποχρεωτικές παρακολουθήσεις και επομένως ήταν πιο εύκολο, ήταν η
καλύτερη επιλογή ώστε να συνδυάσω και σπουδές και να μην είμαι και μακριά από την
οικογένειά μου.
Ε: Ναι. Οπότε ήταν υποστηρικτικός στην όλη..
Α: Ναι, ναι.
Ε: Δυσκολίες τώρα… Ήδη ανέφερες κάποιες, η έλλειψη χρόνου…
Α:Ναι, δεν έχω καθόλου χρόνο. Δεν έχω βοήθεια κάποιον μόνο το σύζυγο τις μέρες και
ώρες που είναι στο σπίτι. Επομένως όταν έχεις τρία παιδιά χωρίς βοήθεια είναι πάρα
πολύ δύσκολο.
Ε: Ναι. Άρα οι οικογενειακές υποχρεώσεις σου δημιουργούσαν προβλήματα
διαχείρισης χρόνου. Έτσι;
Α:Ναι. Πάντα έκανα έναν προγραμματισμό και προσπαθούσα να βρω λίγο χρόνο σε
εβδομαδιαία βάση να ασχοληθώ με τις εργασίες μου και με μελέτη, αλλά πάντα κάποιες
άλλες δραστηριότητες των παιδιών, κάποιες άλλες υποχρεώσεις έβγαιναν μπροστά και
αναγκαζόμουν να τα αφήσω πίσω.
Ε:Οι επαγγελματικές σου υποχρεώσεις σού δημιούργησαν δυσκολίες στην απόδοση..
Α:Όχι ιδιαίτερα. Για να λύσω το πρόβλημα αυτό είχα ολοήμερο κι έτσι είχα ελεύθερα
πρωινά και δεν είχα προετοιμασία στο σπίτι, εκτός από το σχολείο κι έτσι όταν
199
γυρνούσα στο σπίτι δεν είχα..
Ε:Δηλ δρομολόγησες τα πράγματα έτσι, ώστε να μην έχεις επιπλέον φόρτο εργασίας
από τη δουλειά;
Α:Ναι ναι.
Ε: Μάλιστα το οικονομικό ήταν μια δυσκολία, γιατί έχει οικονομική εισφορά...
Α:Ναι ήταν. Ήταν πολλά τα χρήματα και αφού είναι ένα πανεπιστήμιο όπως τα άλλα δε
θα ‘πρεπε να έχει δίδακτρα ή αν είχε θα έπρεπε να ήταν πολύ λιγότερα.
Ε:Ναι άρα και το οικονομικό ήταν …
Α:Ναι και το οικονομικό. Και τα βιβλία και οι ώρες συναντήσεων δεν αξίζουν τόσα
πολλά για τον κάθε φοιτητή.
Ε: Πιστεύεις ότι υπάρχει κάποια δυσκολία μη αναμενόμενη που θα μπορούσε να
εμποδίσει τη φοίτησή σου στο πρόγραμμα και την ολοκλήρωσή του; Τι ήταν αυτό;
Μου είπες πως κάποια στιγμή στο πρώτο έτος ήμουν έτοιμη να τα παρατήσω.
Α:Ναι.
Ε:Ποιο ήταν αυτό το δεδομένο που σε ώθησε να το σκεφτείς αυτό;
Α:Να το σκεφτώ …Ήρθε ο καιρός των εξετάσεων, είχα ένα μωρό τριών τεσσάρων
μηνών δεν προλάβαινα να διαβάσω, έβλεπα ότι με δυσκολία κατάφερα να περάσω το
πρώτο μάθημα κι είχα σκεφτεί ότι αν δεν περνούσα δε θα συνέχιζα, θα σταματούσα.
Αφού όμως τα κατάφερα και πέρασα το πρώτο μάθημα είπα θα συνεχίσω.
Ε:Δηλ. η δυσκολία ήταν στο χρόνο;
Α:Χρόνο, πολύ λίγο χρόνο.
Ε:Κάποια άλλη δυσκολία που θα μπορούσε να ήταν μη αναμενόμενη, δηλ ας πούμε
παράδειγμα ένα … κάτι δεν μπορώ να σκεφθώ… αν χρειαζόταν να μετακινηθείτε ως
οικογένεια, θα μπορούσε αυτό να σε ωθήσει ώστε να διακόψεις το πρόγραμμα;
Α:Ναι…
Ε:Μια αλλαγή στο επαγγελματικό σου… Λες ότι πήρα απογευματινή βάρδια, αν δεν
έπαιρνες απογευματινή βάρδια κι είχες κανονικά τη βάρδια του σχολείου;
Α:Θα μπορούσε, γιατί έτσι κι αλλιώς όπως είπα με πολύ κόπο πριν και πολλές θυσίες
κατάφερα να το τελειώσω και να φτάσω στο τέρμα. Αν είχαν αλλάξει τα δεδομένα, αν
δεν είχα πάρει απόσπαση και με τρέχαν σε άλλα σχολεία ή σε άλλη περιοχή μπορεί…
δεν ξέρω… είναι πιθανό.
Ε: Από αυτό υποθέτω –γιατί είμαστε στο τέλος τώρα- υπήρχε κάποιο υποστηρικτικό
πλαίσιο, για να ξεπεράσεις αυτές τις δυσκολίες;
Α:Ο σύζυγός μου.
200
Ε: Ή θεωρείς ότι ήταν πρωτίστως το δικό σου το μεράκι;
Α: Δεν την κατάλαβα ακριβώς την ερώτηση. Για ξαναπές την.
Ε:Θεωρείς ότι ξεπεράστηκαν αυτές οι δυσκολίες, γιατί υπήρχε κάποιο υποστηρικτικό
πλαίσιο που σε βοήθησε σε αυτό ή ήτανε η δική σου η λαχτάρα τόσο έντονη που
ανεξαρτήτως ενός πλαισίου βοήθειας θα το κατάφερνες;
Α:Όχι δεν υπήρχε υποστηρικτικό πλαίσιο. Ευτυχώς υπήρχε και ο σύζυγός μου δίπλα,
που όταν χρειάζομαι μεγάλη βοήθεια με βοηθάει. Ήταν βέβαια και η δικιά μου επιθυμία
να τα καταφέρω, γιατί ήταν και θέμα εγωισμού, γιατί όταν ξεκινώ κάτι πρέπει και να
τελειώσω. Έκανα τα αδύνατα δυνατά για να τελειώσει. Θα ήταν πάρα πολύ άσχημο να
το αφήσω στη μέση, αλλά ευτυχώς που κι ο σύζυγός μου με βοηθάει, οπότε είναι ο
συνδυασμός και των δύο.
Ε:Στο σχολείο οι συνάδελφοι σου, όταν τους είπες ότι θέλω να πάρω το ολοήμερο,
ήτανε θετικοί σε αυτό;
Α:Θετικοί.
Ε:Δηλ κατανόησαν την ανάγκη σου αυτή;
Α:Είτε κατανόησαν την ανάγκη είτε δεν ενδιαφέρονταν κανένας άλλος. Δεν υπήρχε
κανείς που να ενδιαφερόταν για το τμήμα οπότε δεν υπήρξε πρόβλημα.
Ε:Αν υπήρχε ένα ιδιαίτερο πρόβλημα υγείας στην οικογένεια θα σταματούσες;
Α:Θα σταματούσα.
Ε:Δεν πιστεύεις δηλ ότι θα μπορούσε να το διαχειριστεί ο σύντροφό σου ας πούμε.
Δε μιλάμε για σοβαρό απαραίτητα πρόβλημα, μιλάμε και για … ας πούμε είναι
άρρωστο το παιδί σου, χτύπα ξύλο, να χρειαστεί να νοσηλευτεί και στο νοσοκομείο
θα μπορούσες να τα παρατήσεις;
Α:Για πολύ σοβαρό πρόβλημα υγείας θα τα παρατούσα, γιατί ήδη νιώθω ότι στερώ τα
παιδιά μου από χρόνο. Πολλές φορές νιώθω ενοχές ότι δεν αφιερώνω το χρόνο που
πρέπει με τα παιδιά μου. Αν είχα κι ένα ιδιαίτερο πρόβλημα, θα ένιωθα διπλά ένοχη ότι
θα έπρεπε να είμαι κοντά στα παιδιά μου κι αντί να είμαι στα παιδιά μου είμαι στις
σπουδές μου ή σε κάτι άλλο.
Ε:Πιστεύεις ότι, αν αντίστοιχα συνέβαινε κάτι τέτοιο, ο σύζυγός σου θα