του γιοφυριου της Άρτας

1

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ- ΠΑΡΑΛΟΓΗ

ΤΣΑΠΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑ ΠΕ02, 2 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ

ΤΟΥ ΓΙΟΦΥΡΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ

2

Ως τη μορφή τους ο Νικόλαος Πολίτης κατέταξε τα δημοτικά τραγούδια σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

α) τα καθαρώς λυρικά ή τραγούδια πυρήνας τους η έκφραση του συναισθήματος (χαρά, λύπη, αγάπη, μίσος, θαυμασμός) και

β) τα επικολυρικά ή διηγηματικά , διηγούνται με τρόπο ποιητικό, μια παράδοση, μια ιστορία, ένα μύθο.

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ –ΕΙΔΗ (ιστορία της νέας ελληνικής λογοτεχνίας)

3

1. σε όσα αναφέρονται γενικά στη δημόσια ζωή (ακριτικά, κλέφτικα, θρήνοι για την άλωση πόλεων κ.λπ.),

2. σε όσα αναφέρονται σε εκδηλώσεις και συνήθειες της ιδιωτικής ζωής (της ξενιτειάς, μοιρολόγια, νανουρίσματα, της αγάπης κ.λπ.) και τέλος

3. στις παραλογές

Οι παραλογές είναι τα εθνικά τραγούδια των Ελλήνων, που έχουν υπόθεση φανταστική ή πλαστή και είναι εκείνα, όπου η λαϊκή φαντασία εκδηλώνεται με τη μεγαλύτερη φαντασία και δύναμη. (Claude Fauriel, Chants populaires de la Grèce moderne )

Τα διηγηματικά αυτά τραγούδια χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

4

Οι παραλογές παρουσιάζουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:α) είναι συνήθως πολύστιχα ποιήματα με αφηγηματικό και

επικολυρικό χαρακτήρα. β) ως αφηγηματικά τραγούδια αναπτύσσουν ένα μύθο (=μια

υπόθεση, μια ιστορία) που εξελίσσεται σταδιακά και έχει όλα τα γνωρίσματα και τα στοιχεία της αφηγηματικής ποιητικής γραφής: αρχή και δέση του μύθου, σταδιακή εξέλιξη και κορύφωση και, τέλος, λύση

γ) αντλούν το περιεχόμενό τους από αρχαίους ελληνικούς μύθους, από νεότερες παραδόσεις, από διάφορα δραματικού χαρακτήρα κοινωνικά περιστατικά, από την ιστορική μνήμη, ή έχουν υπόθεση εντελώς πλαστή

ΠΑΡΑΛΟΓΕΣ –ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ (λεξικό λογοτεχνικών όρων, ΟΕΔΒ)

5

δ) παρουσιάζουν έντονα παραμυθιακά και εξωλογικά στοιχεία, δηλαδή στοιχεία που η λογική μας δεν τα δέχεται ως πραγματικά και φυσικά

ε) παρουσιάζουν το χαρακτηριστικό της αφηγηματικής πυκνότητας στην πλοκή του μύθου, με αποτέλεσμα να διακρίνονται από έναν γρήγορο και γοργό ρυθμό στην όλη ροή και εξέλιξη του μύθου

στ) διαφέρουν ριζικά από άλλα αφηγηματικά τραγούδια, γιατί η υπόθεσή τους παρουσιάζει στοιχεία έντονης δραματικότητας.

ΠΑΡΑΛΟΓΕΣ

6

Μεγάλος αριθμός μαστόρων και μαθητευομένων προσπαθούν να χτίσουν ένα γεφύρι στο ποτάμι στης `Αρτας. `Ο,τι όμως χτίζουν το πρωί, το βράδυ γκρεμίζεται. Βλέποντας λοιπόν τους κόπους και τις προσπάθειες τους να πηγαίνουν χαμένες, κλαίνε και μοιρολογούν. Τότε, περνάει ένα πουλάκι με ανθρώπινη φωνή και τους φέρνει ένα κακό μήνυμα: για να στεριώσει το γεφύρι πρέπει να στοιχειώσουν άνθρωπο και, μάλιστα, όχι οποιονδήποτε, παρά μόνο την όμορφη γυναίκα του πρωτομάστορα. Μόλις άκουσε την τραγική είδηση ο πρωτομάστορας, απελπίζεται και βρίσκεται σε τεράστιο δίλημμα. Ωστόσο δεν αργεί να πάρει την απόφαση του, αφού λίγο αργότερα παραγγέλνει της γυναίκας του να έρθει αργά το απόγευμα στο γεφύρι, στέλνοντας της μήνυμα με το αηδόνι. Το πουλί όμως δεν άκουσε καλά και αντί να της πει να μη βιαστεί να ετοιμαστεί, όπως του είχε παραγγείλει ο πρωτομάστορας, της μηνάει ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή να πάει όσο το δυνατό πιο γρήγορα.

ΝΟΗΜΑ

7

`Έτσι, σε λίγο κάνει την εμφάνιση της στο γεφύρι η γυναίκα. Μόλις την βλέπει ο πρωτομάστορας, ραγίζεται η καρδιά του από τον πόνο. Εκείνη, αθώα και ανυποψίαστη γι’ αυτό που θα γίνει, χαιρετά χαρούμενα τους μαστόρους και τους μαθητάδες και εκφράζει το ενδιαφέρον της για την άσχημη διάθεση του άντρα της. Τότε της λένε ότι ο πρωτομάστορας είναι στενοχωρημένος γιατί του έπεσε το δαχτυλίδι στην καμάρα. Αμέσως η γυναίκα προθυμοποιείται να μπει η ίδια και να το βρει . Κατεβαίνει λοιπόν η γυναίκα μέχρι τη μέση και, μη βρίσκοντας το δαχτυλίδι, ζητά από τους εργάτες να την ανεβάσουν. Εκείνοι όμως αρχίζουν να την κτίζουν, ρίχνοντας πέτρες, λάσπη και ασβέστη. Ο ίδιος ο πρωτομάστορας ρίχνει το μεγαλύτερο λίθο. Τότε, η άτυχη γυναίκα αρχίζει να θρηνεί τη μοίρα της και θυμάται τις δύο αδελφές της που είχαν παρόμοια τύχη και καταριέται το γεφύρι να μη στεριώσει ποτέ, αλλά όποιος περαστικός περνάει από αυτό να πέφτει. Οι εργάτες όμως την παρακαλούν ν’ αλλάξει την κατάρα, υπενθυμίζοντας της ότι έχει αδελφό που μπορεί να περάσει από εκεί. Τότε η γυναίκα, εξαιτίας της αγάπης που τρέφει για τον αδελφό της, αλλάζει την κατάρα έτσι που να ισοδυναμεί με ευχή για το στέριωμα του γεφυριού.

ΝΟΗΜΑ (2)

8

Το τραγούδι ακολουθεί την τριμερή δομή : αρχική κατάσταση ισορροπίας- ανατροπή ισορροπίας – τελική αποκατάσταση

ισορροπίας

ΣΥΝΕΠΩΣ : Το γεφύρι θα στεριώσει μόνο , αν το

στοιχειώσει η γυναίκα του πρωτομάστορα. Προτάσσεται η ανάγκη της ατομικής θυσίας για την επίτευξη ενός σπουδαίου έργου , που θα ωφελήσει το κοινωνικό σύνολο. Το ποίημα δομείται στους αντιθετικούς άξονες:

Προσωπική θυσία- κοινωνικό όφελος

Φύση – πολιτισμός Ευχή- κατάρα

ΔΟΜΗ

9

Η θυσία της κοπέλας ,για να στεριώσει το γεφύρι.

το χτίσιμο του γεφυριού ήταν βαρύνουσας σημασίας, γιατί σηματοδοτούσε την ανθρώπινη προσπάθεια να τιθασεύσει τη φύση.

συνδέεται άρρηκτα με το πανάρχαιο έθιμο των ανθρωποθυσιών (που απαντάται στις παραδόσεις πολλών λαών) και θέλει ένα σπουδαίο πρόσωπο να ηγείται μιας μεγάλης θυσίας..Πρωτομάστοράς- κοπέλα.

η δοξασία του στοιχειώματος θέλει ένα ζωντανό πλάσμα να προφυλάσσει από κινδύνους ένα οικοδόμημα μέσω της θυσίας του.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ ΤΟΥ

ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ

10

1η ενότητα (στ 1-6): οι μάστορες θρηνούν για τον άδικο κόπο τους.

2η ενότητα (στ. 7-13) : η ερμηνεία του συμβάντος από το πουλί.

3η ενότητα (στ. 14-20) : το δίλλημα του πρωτομάστορα και η πρωτοβουλία του πουλιού.

4η ενότητα (στ. 21-32) η παραπλάνηση της γυναίκας του πρωτομάστορα.

5η ενότητα ( στ. 33 -40) το χτίσιμο της γυναίκας και η κατάρα της

6η ενότητα ( στ. 41-46) η μεταβολή της κατάρας σε ευχή.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ

11

Τα πέτρινα

τοξωτά γεφύρια

της Ελλάδος,

κέντρο

περιβαλλοντικής

εκπαίδευσης

Μακρινίτσας,

Δεκέμβρης 2007

Διάφορες φάσεις κατασκευής

ενός γεφυριού

12

Ο ρόλος του πουλιού στην προώθηση της πλοκής.

Καταλυτική η παρουσία του, δίνει τη λύση του

προβλήματος.

Μεταφέρει το μήνυμα στη γυναίκα του

Πρωτομάστορα , παραλλαγμένο-προωθεί την

εξέλιξη.

Προκαλεί εσωτερική

αναστάτωση στον Πρωτομάστορα.

Διαθέτει στοιχεία μεταφυσικά,

παραμυθιακά (ανθρώπινη λαλιά)-

επαναλαμβανόμενο μοτίβο των δημ.

τραγουδιών

Είναι αγγελιοφόρος άσχημων ειδήσεων.

13

Ιαμβικός 15σύλλαβος στ. (Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες-> È _ È _ È _ È _ È _ È _ È _ È )

Επανάληψη λέξεων και στερεότυπων φράσεων (Τράβα, καλέ μ', τον άλυσο, τράβα την αλυσίδα )

Μαγικά –παραμυθιακά στοιχεία (Πουλάκι εκελάηδε κι έλεγε, ανθρωπινή λαλίτσα)

Στοιχείο υπερβολής (Oλημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν )

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ –χαρακτηριστικά δημοτικού τραγουδιού

14

Ο νόμος των τριών (Τρεις αδερφάδες είμαστε, κι οι τρεις κακογραμμένες )

Το θέμα του αδυνάτου Προσωποποίηση (Και το πουλί παράκουσε κι

αλλιώς επήγε κι είπε )Λιτός και πυκνός λόγος Απουσία διασκελισμού- ολοκλήρωση νοήματος σε ένα

στίχο

15

ΓΛΩΣΣΑ-ΥΦΟΣ Γλώσσα απλός , λιτός λόγος,

κυριαρχία ουσιαστικού και ρήματος με παρατακτική σύνδεση.

Χρόνος γραμμική σύνδεση γεγονότων χωρίς αναδρομές στο παρελθόν.

Αφηγηματικά στοιχεία τριτοπρόσωπη αφήγηση ,

παντογνώστης αφηγητής, σύντομα διαλογικά στοιχεία (δίνουν ζωντάνια και παραστατικότητα στο λόγο) που εναλλάσσονται με την αφήγηση.

Ύφος πυκνό , δραματικό

Εκφραστικά στοιχεία εικόνες παρομοιώσεις, υπερβολές , ασύνδετο σχήμα, επαναλήψεις στίχων.

Στοιχεία αρχαίας ελληνικής τραγωδίας τραγική ειρωνεία

16

Ψυχογράφηση κεντρικών ηρώωνΠΡΩΤΟΜΑΣΤΟΡΑΣ1. Πρόσωπο τραγικό ,γιατί

συγκρούεται με υπέρτερες δυνάμεις.

2. Άνθρωπος ευθύνης με αίσθηση του χρέους προς το κοινωνικό σύνολο

3. Συναισθηματικά καταβεβλημένος , γιατί:

Συγκρούεται το ατομικό συναίσθημα (αγάπη για την κοπέλα) με το κοινωνικό χρέος

( στέριωμα γεφυριού) Χάνει την αγαπημένη του

ΚΟΠΕΛΑ1. Ξέγνοιαστη , χαρούμενη ,

ανυποψίαστη αρχικά

2. Αισθάνεται θυμό, πίκρα, απογοήτευση , προδοσία

3. Εξαπολύει κατάρα την οποία ανακαλεί στη σκέψη του αδελφού της.

4. Πρόσωπο τραγικό, γιατί ακούσια θυσιάζεται

17

Ο Αγαμέμνονας είχε προκαλέσει την οργή της θεάς Αρτέμιδας σκοτώνοντας το ιερό ελάφι της, με αποτέλεσμα η θεά να προκαλέσει άπνοια και να μη μπορεί να αποπλεύσει ο στόλος των Αχαιών από την Αυλίδα για την Τροία. Ρώτησαν τον μάντη Κάλχα τι έπρεπε να κάνουν κι εκείνος απάντησε ότι η οργή της θεάς θα έφευγε μόνο αν ο Αγαμέμνων θυσίαζε τη θυγατέρα του, την Ιφιγένεια, η οποία τότε βρισκόταν στις Μυκήνες. Αρχικώς ο Αγαμέμνων αρνήθηκε να το πράξει, αλλά πιέσθηκε από τον Μενέλαο και τον Οδυσσέα, καθώς και οι μήνες περνούσαν, και κάλεσε την κόρη του με την πρόφαση ότι θα την αρραβώνιαζε με τον Αχιλλέα. Η Ιφιγένεια ήρθε στην Αυλίδα και τότε ο Αγαμέμνονας την παρέδωσε στον Κάλχα για να τη θυσιάσει στην Άρτεμη. Η Κλυταιμνήστρα δεν μπόρεσε ποτέ να του συγχωρήσει το γεγονός ότι θυσίασε το ίδιο τους το παιδί για την εκστρατεία «του» και προέβαλε αυτό το τραγικό γεγονός ως δικαιολογία για το φόνο του άντρα της. Την τελευταία όμως στιγμή η θεά λυπήθηκε την Ιφιγένεια, την άρπαξε από τον βωμό της θυσίας και έβαλε στη θέση της ένα ελάφι. Μετά οδήγησε την κόρη στην Ταυρίδα, όπου την έκανε ιέρειά της.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑΗ θυσία της Ιφιγένειας

18

Τρία αδέλφια γεφυριού τοίχο χτίζανε Τη μέρα το χτίζουν, το βράδυ γκρεμίζεται Το βράδυ γκρεμίζεται, θυσία θέλει. Καθίσανε τρία αδέλφια να κουβεντιάσουν, να αποφασίσουν. Αδέλφια, βρε αδέλφια, τρία αδέλφια, Ελάτε να κάνουμε δικιά μας συμφωνία Όποια θα έρθει αύριο νωρίς Εκείνη θα τη βάλουμε στη μέση στα θεμέλια. Ξεπρόβαλλε του πιο μικρού (αδελφού) Του πιο μικρού η όμορφη Γιουρκέ, Η όμορφη Γιουρκέ, η νέα νύφη. Στο αριστερό χέρι κρατάει ζεστό πρωινό Στο δεξί της έχει κρύο νερό. Την είδε ο μικρότερος ο αγαπημένος της Με το χέρι της έγνεψε πίσω να γυρίσει Της έκλεισε το μάτι. Εκείνη πήγε πιο γρήγορα.

Αδέλφια, αδέλφια, τρία αδέλφια Καλή ευκολία, τρία αδέλφια.

Ο Θεός μαζί σου, όμορφη Γιουρκέ

Γιατί μου κλαις πρώτη μου αγάπη;

Πώς να μην κλαίω, όμορφη Γιουρκέ; Το δαχτυλίδι μου έπεσε στη μέση του γεφυριού.

Μη μου κλαις πρώτη μου αγάπη θα μαζέψω το μανίκι και θα σηκώσω το πανωφόρι. Θα μπω στη μέση στα θεμέλια Θα σου βγάλω το άξιο το δαχτυλίδι. Το ασημένιο δαχτυλίδι με τη μαρμαρένια πέτρα.

Ρίξτε της αδέλφια, ξύλο για ξύλο Πέτρα για πέτρα για να χτίσουμε την όμορφη Γιουρκέ στη μέση της γέφυρας-

Αφήστε με, τρία αδέλφια Έχω παιδί, μου είναι ξεσκέπαστο

Μου είναι ξεσκέπαστο και ξεφασκιωμένο

Μη μου κλαις όμορφη Γιουρκέ Έχεις μάνα, θα σου το σκεπάσει Θα το σκεπάσει και θα το φασκιώσει.

Η πομάκικη παραλλαγή του «Γεφυριού της Άρτας

19

Μελετώντας τα παραπάνω αποσπάσματα σημειώστε ομοιότητες και διαφορές με το Γεφύρι της Άρτας ως προς το περιεχόμενο, το ύφος και τις αφηγηματικές τεχνικές.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

20

Η λαϊκή παράδοση ενέπνευσε τους δημιουργούς της τότε εποχής που μετέφεραν την ιστορία του Πρωτομάστορα και της κοπέλας σε εικονογραφημένη μορφή.

21

Το απόσπασμα είναι από τη σελίδα www.mycomic.gr

22

«Της Άρτας το γεφύρι» Θέατρο Σκιών Χατζή

https://www.youtube.com/watch?v=iJ3PTih7W_Y

Της Άρτας το γιοφύρι - Μαρία Σουλτάτου (μελοποίηση στίχων)

http://www.youtube.com/watch?v=TwjeiFNm_l4

TΟ ΓΙΟΦΥΡΙ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ (ΘΡΥΛΟΣ) -1983 ΕΡΤ

http://www.youtube.com/watch?v=uSrfejPOp40

"

ΈΡΓΑ ΕΜΠΝΕΥΣΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΛΟΓΗ

23

Λεξικό λογοτεχνικών όρων, ΟΕΔΒΙστορία της νέας ελληνικής λογοτεχνίας, ΟΕΔΒΤα πέτρινα τοξωτά γεφύρια της Ελλάδας, ΥΠΕΠΘ

Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μακρινίτσας 2007

http://alexgger.blogspot.gr/2012/11/blog-post_7.htmlwww.el.wikipedia.orgwww.mycomics.gr/classics/arta.htm http://pomakohoria.blogspot.com/2009/11/blog-post

2226.html

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ