Χριστιανικο Λεξικο-ΠΑΣΧΑ (ΠΕΣΑΧ)

45

πάντα αντλούν την ύπαρξή τους από αυτόν (Ψλ 965) Απευθυνό-μενος με το όνομα αυτό o Θεός στους ανθρώπους δεν συστήνεται σαν κάποιος άγνωστος σ αυτούς αλλά δηλώνει ότι είναι αυτός που οι άνθρωποι γνώρισαν μέσα στην ιστορία τους (Εξ 62εξ) Επανα-λαμβάνοντας τέλος το όνομά του μετά από κάθε εντολή (Λευ 18456 1910141618 κά) δεν εμφανίζεται ο Θεός σαν τυραννι-κός δυνάστης που η ακρόαση του ονόματός του προκαλεί τρόμο στους υπηκόους του και υπαγορεύει υποταγή αλλά ως στοργικός πατέρας που ευεργέτησε τα τέκνα του και ζητά από αυτά μια ανά-λογη με τη δική του συμπεριφορά

Η προσφώνηση κύριε (αραμαϊκά μαρέ) κατά την εποχή της ΚΔ απευθυνόταν σε εξέχουσες προσωπικότητες ως αναγνώριση της αυθεντίας τους (πρβλ Μτ 88 Λκ 646) Στον ελληνορωμαϊκό κόσμο ο τίτλος κύριος αποδιδόταν στο θεοποιημένο αυτοκράτορα (Πραξ 2526) ενώ οι πιστοί διαφόρων θρησκευτικών ομάδων απο-καλούσαν τους θεούς τους επίσης με τον ίδιο τίτλο (πρβλ Α Κορ 85) Οι συγγραφείς της ΚΔ χρησιμοποιώντας αποσπάσματα από την ΠΔ όπου ο Θεός αποκαλείται Κύριος σε σχέση με το πρό-σωπο και το έργο του Ιησού αναγνωρίζουν το Χριστό ως τον πρα-γματικό Κύριο και Θεό (πρβλ Ιλ 35 με Πραξ 221 και Ρωμ 109-13 Ιλ 34 και Αμ 518 με Α Θεσ 52 και Α Κορ 18 Ησ 4522-25 με Φιλ 29-11)

κυριότητες βλ Αρχές λάβδανον Αρωματική ρητίνη που χρησιμοποιόταν για την παρασκευή του θυ-

μιάματος Λοχίς Πόλη της νότιας Χαναάν 25 χιλιόμετρα περίπου βορειοδυτικά της

Χεβρών Ο βασιλιάς του Ιούδα Ροβοάμ την οχύρωσε με διπλό τεί-χος (Β Χρ 119) καιτην κατέστησε σταθμό πολεμικών αρμάτων (Μιχ 113) Το 701 πΧ καταλήφθηκε από τους Ασσυρίους (Β Βασ 1814) και το 588 πΧ από τους Βαβυλωνίους (Ιερ 34 7)

Λεβιάθαν Θαλάσσιος δράκοντας με επτά κεφάλια προσωποποίηση των δυνά-

μεων του χάους ο οποίος σύμφωνα με τους μύθους της εποχής α-ντιτίθεται στο δημιουργικό έργο του Θεού Κατά τη λαϊκή αντί-ληψη ο Λεβιάθαν παρά τη συντριβή του από το Θεό (Ψλ 7413-14) αποτελεί μια μόνιμη απειλή για τη δημιουργία (πρβλ Ιώβ

46

38) Οι βιβλικοί συγγραφείς χρησιμοποιούν την εικόνα του Λεβιά-θαν όπως και άλλων δρακόντων όχι για να περιγράψουν μυθικά κατορθώματα του Θεού όπως συμβαίνει με τα κείμενα των γύρω λαών αλλά για να υπομνήσουν παραστατικά το θαύμα της σωτη-ρίας των Ισραηλιτών στην Ερυθρά Θάλασσα και να τονίσουν την παντοδυναμία του Θεού και την εξουσιαστική του δύναμη πάνω στα δημιουργήματά του Ως κτίσμα εξάλλου ο Λεβιάθαν (Ψλ 10426) απομυθοποιείται πλήρως στην ΠΔ και ταυτίζεται με τον κροκόδειλο (Ιώβ 4025-29) ή συμβολίζει κάποια από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής (Ησ 271 )

Λέπρα - Λεπρός Ο όρος δηλώνει στην ΠΔ γενικά εκτός από την ίδια τη λέπρα διά-

φορες δερματοπάθειες Οι δερματοπάθειες καθιστούσαν τον άνθρω-πο τελετουργικά ακάθαρτο και τον υποχρέωναν σε απομάκρυνση από την κοινότητα των καθαρών Ενδεχόμενη θεραπεία της δερ-ματοπάθειας έπρεπε να πιστοποιηθεί από τους ιερείς οι οποίοι έ-διναν και την άδεια επιστροφής του ασθενούς στην κοινότητα Ως λέπρα χαρακτηρίζεται επίσης και ανάλογα αντιμετωπίζεται η μούχλα σε σπίτια και σκεύη (Λευ κεφ 13-14)

Λευί Ο τρίτος γιος του Ιακώβ οι απόγονοι του οποίου αποτέλεσαν την ο-

μώνυμη φυλή του Ισραήλ Οι λευίτες αναδείχτηκαν στην έρημο ως ιερατική φυλή (Αρ 35εξ) και μετά την εγκατάσταση στη Χαναάν δεν απέκτησαν δική τους επικράτεια αλλά κατοικούσαν σε διάφορες πόλεις μεταξύ των άλλων φυλών (Αρ 351-8 Ιησ κεφ 21)

λευίτες Μέλη της ιερατικής φυλής Λευί Μετά την εγκατάσταση των Ισρα-

ηλιτών στη Χαναάν ασκούσαν ιερατικά καθήκονtα σε διάφορα τοπικά ιερά Κατά τη θρησκευτική μεταρρύθμιση του Ιωσία που κατέστησε το ναό του Σολομώντα μοναδικό λατρευτικό κέντρο του Ισραήλ πολυάριθμοι λευίτες της υπαίθρου αναγκάστηκαν να συγκεντρωθούν στην Ιερουσαλήμ όπου όμως ο ρόλος τους περιο-ρίστηκε στην προσφορά βοηθητικών υπηρεσιών κατά τη λατρεία

Λίβανος Οροσειρά με μέγιστο ύψος 3100 μέτρα περίπου στα βορειοδυτικά της

Παλαιστίνης Ο ορεινός όγκος χωρίζεται από την κοιλάδα Μπεκάα σε δύο οροσειρές το Λίβανο δυτικά και τον Αντιλίβανο ανατολικά Κατά την αρχαιότητα καλυπτόταν από πυκνά δάση κέδρων

47

λιθοβολία Ο λιθοβολισμός ήταν μέσο εκτέλεσης θανατικής καταδίκης Σε περι-

πτώσεις βαριάς παράβασης του νόμου έπαιρνε τη μορφή πανηγυρι-κής αποκοπής του καταδίκου από το λαό του Θεού (Λευ 2410-23 Δτ 1727 2121) συχνά όμως εκτρεπόταν σε οχλοκρατική δολοφο-νία (Πραξ 75760) Ο κατάδικος γκρεμιζόταν από ένα βράχο ή τεί-χος προς τα πίσω και αν ζούσε ακόμη οι μάρτυρες έριχναν πάνω στο στήθος του βαριές πέτρες

λίθοι πολύτιμοι Πολύτιμοι λίθοι διαφόρων ειδών κοσμούσαν τα άμφια του αρχιερέα

(εφώδ) Σημαντική θέση κατέχουν οι πολίτιμοι λίθοι σε οράματα (πρβλ Ιεζ 2813) όπου με τα χρώματα καιτη λάμψη τους δίνουν μια εντύπωση σταθερότητας και μεγαλοπρέπειας που είναι αντα-νάκλαση της μεγαλοπρέπειας του Θεού Το όραμα της μελλοντι-κής Ιερουσαλήμ που περιγράφεται στο Ησ 5411-17 σύμφωνα με το οποίο η νέα πόλη θα είναι κατασκευασμένη από πολύτιμους λί-θους θα αποτελέσει τη βάση για την περιγραφή της νέας ουράνιας Ιερουσαλήμ στο Απ 2118-21 (πρβλ Τωβ 1317) με την οποία ο Θεός θα ολοκληρώσει το δημιουργικό του έργο

λογ βλ πίνακα Μέτρα σταθμά και νομίσματα Λόγος Το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο αρχίζει με έναν ύμνο (Ιω 11-59-

121416) o οποίος συνδυάζοντας παραστάσεις που είχαν διαμορ-φωθεί στην ιουδαϊκή σκέψη με όρους της φιλοσοφίας της εποχής διακηρύσσει τη δόξα και το σωτηριώδες έργο του Ιησού ως Λόγου του Θεού Στο υπόβαθρο του ύμνου βρίσκονταιιδέες που αναπτύσ-σονται σε μεταιχμαλωσιακά κείμενα της ΠΔ κυρίως σχετικά με τη Σοφία αλλά και με το Λόγο και το Πνεύμα του Θεού

Με βάση το γεγονός της ενσάρκωσης (114) αποσαφηνίζεται πλήρως στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο ο προσωπικός χαρακτήρας του Λόγου ο οποίος προϋπήρχε στο Θεό (112 1030) τα πάντα δημιουργήθηκαν δι αυτού (12) είχε πάντοτε μια ποικιλόμορφη σχέοη με τον κόσμο καιιδιαίτερα με τον Ισραήλ (159-12) ήρθε στον κόσμο (114 319 939 1246) σταλμένος από τον Πατέρα (31734 5 3643 629 729 842 1036 1142 17325) για να εκπληρώσει εδώ την αποστολή του (434) και να επιστρέψει πάλι σ αυτόν όταν η αποστολή του ολοκληρωθεί (733 133 165

48

171113 2017) Ανάλογες ιδέες αναπτύσσονται και σε άλλα κεί-μενα της ΚΔ (Εβρ 11-2 Α Ιω 11-2 Απ 19 13)

Το γεγονός ότι ο πρόλογος του τέταρτου Ευαγγελίου χαρακτη-ρίζει τον Ιησού ως Λόγο και όχι ως Σοφία οφείλεται στη συνει-δητή επιλογή από το συγγραφέα ενός όρου που στη φιλοσοφία της εποχής δήλωνε τον τα πάντα εξουσιάζοντα θείο παγκόσμιο νου Αυτός στο πρόσωπο του Ιησού είναι παρών πριν από τον κόσμο Με τον τρόπο αυτό δηλώνονται σαφώς οι αξιώσεις του Ιησού στο μη ιουδαίκό κόσμο

Σε αντίθεση με τους θρησκευτικούς και φιλοσοφικούς στοχα-σμούς εκείνης της εποχής στους οποίους αναφέρεται ο ύμνος και των οποίων τις εικόνες καιτους όρους δανείζεται τονίζεται σ αυτόν ότι ο Λόγος (η Σοφία) που ενανθρώπισε στον Ιησού δεν είναι ένα δημιούργημα -έστω το πρώτο και καλύτερo- αλλά ο ίδιος o Θεός (11-2) ο οποίος έγινε πραγματικός άνθρωπος με σάρκα και αίμα (114)

λυχνία Στη σκηνή του Μαρτυρίου υπήρχε μια χρυσή επτάφωτη λυχνία το

σχήμα της οποίας περιγράφεται στο Εξ 2531-40 Στο ναό του Σολομώντα υπήρχαν δέκα χρυσές λυχνίες τοποθετημένες ανά πέ-ντε παράλληλα προς τις επιμήκεις πλευρές των αγίων (Α Βασ 749)

μάγοι Στο Μτ 21 ο όρος δηλώνει μάλλον ιερείς αστρολόγους από τη Βαβυ-

λώνα Πς μη Ιουδαίοι εκπροσωπούν τον κόσμο των εθνικών στη γέννηση του Χριστού

Μαδιάμ - Μαδιανίτες Σύμφωνα με τη βιβλική παράδοση γενάρχης των Μαδιανιτών ήταν ο

Αβραάμ (Γεν 2516) Η ακριβής τοποθεσία της Μαδιάμ δεν είναι απόλυτα γνωστή γενικά τοποθετείται βορειοδυτικά της αραβικής χερσονήσου στην περιοχή του κόλπου της Άκαμπα Ως νομάδες ό-μως οι Μαδιανίτες μετακινούνταν συνεχώς και αναφέρονται σε διά-φορες περιοχές Ήταν πολυάριθμη και πλούσια αραβική φυλή που πιθανότατα διακινούσε και το εμπόριο μεταξύ Μεσοποταμίας και Αιγύπτου (Γεν 3728) H καταφυγή του Μωυσή ατην περιοχή των Μαδιανιτών όταν δραπέτευσε από την Αίγυπτο (Εξ 215εξ) μαρτυρεί φιλικές σχέσεις των Ισραηλιτών μαζί τους αργότερα ό-μως οι Μαδιανίτες εμφανίζονται να επιχειρούν ληστρικές επιδρο-μές στην Παλαιστίνη (Κρ κεφ 6-8)

49

μάννα Τροφή που δόθηκε κατά θαυματουργικό τρόπο από το Θεό στους Ισρα-

ηλίτες κατά τη διάρκεια των περιπλανήσεών τους στην έρημο (Εξ κεφ 16 Αρ 116-9 πρβλ Ιησ 512) Η ακριβής σημασία της λέξης δεν είναι γνωστή η ονομασία μάννα προέρχεται κατά λαϊκή ετυ-μολογία από την έκφραση απορίας Ti είναι συτό (εβρ μαν χου) των Ισραηλιτών όταν το πρωτοαντίκρυσαν (Εξ 161531) Πρόκει-ται πιθανότατα για κάτι ανάλογο με το έκκριμα εντόμων που τρέ-φονται από το χυμό θάμνων (μυρίκες) της περιοχής του κεντρικού Σινά το οποίο οι βεδουίνοι συλλέγουν μέχρι σήμερα κατά το Μάιο - Ιούνιο και το χρησιμοποιούν ως υποκατάστατο του μελιού

Στην ΚΔ το μάννα αναφέρεται ως τύπος της θείας Ευχαριστί-ας (Ιω 6 26-58)

Μαρδούκ Θεότητα επικεφαλής του βαβυλωνιακού πανθέου και προστάτης της

πόλης της Βαβυλώνας Σύμφωνα με το βαβυλωνιακό έπος Ενούμα ελίς ο Μαρδούκ συνέτριψε την Τιαμάτ (υδάτινο τέρας προσωπο-ποίηση τmν δυνάμεων του χάους) και από τα κομμάτια της δημι-ούργησε τον κόσμο

Μεγιδδώ Χανανιτική πόλη-κράτος που πρωτοκατοικήθηκε κατά την 4η πΧ

χιλιετία Χτισμένη σε φυσική οχυρή θέση δέσποζε στην πεδιάδα Ιζρεέλ ελέγχοντας έτσι τους δρόμους επικοινωνίας της Συρίας με την Αίγυπτο Εξαιτίας της στρατηγικής της θέσης ενισχύΘηκε με πρόσθετα οχυρωματικά έργα από το βασιλιά Σολομώντα (Α Βασ 915) και εκεί παρατάχθηκε ο βασιλιάς Ιωσίας στην άτυχη γι αυ-τόν μάχη κατά του φαραώ Νεχώ

μέλι βλ γάλα και μέλι Μελχισεδέκ Ιερέας-βασιλιάς της πόλης Σαλήμ (Ιερουσαλήμ) Ως ιερέας του Θεού

του Υψίατου ευλόγησε τον Αβραάμ και δέχτηκε από αυτόν τη δεκάτη από τα λάφυρα (Γεν 1418-20) Για τον ψαλμωδό αποτε-λεί τύπο του Μεσσία ως βασιλιά και ιερέα (Ψλ 1104) ενώ για την ΚΔ τύπο της αρχιεροσύνης του Χριστού (Εβρ 5610 620 κεφ 7)

Μεσέχ - Τουβάλ Μικρασιατικοί λαοί που στις αρχαίες πηγές αναφέρονται πάντοτε μα-

ζί (Ησ 6619 Ιεζ 2713 κά) Αρχικά κατοικούσαν στην περιοχή

50

της Κιλικίας και της Φρυγίας αλλά εκτοπίστηκαν από τους Κιμέ-ριους προς τον Εύξεινο Πόντο

Μεσοποταμία Ασιατική χώρα που οφείλει το όνομά της στη θέση της ανάμεσα στα

δύο μεγάλα ποτάμια τον Τίγρη και τον Ευφράτη Στη Μεσοποτα-μία αναπτύχθηκαν οι μεγάλοι αρχαίοι πολιτισμοί των Σουμερίων των Βαβυλωνίων και των Ασσυρίων Στην ΠΔ το όνομα Μεσο-ποταμία δηλώνει συνήθως μόνον το βόρειο τμήμα της χώρας

Μεσσίας Εξελληνισμένη μορφή της εβραϊκής λέξης μασιάχ που σημαίνει χρι-

στός (=χρισμένος με λάδι) και δηλώνει κυρίως το βασιλιά (Α Σαμ 24711 2691123 κά) ο οποίος αναλάμβανε το αξίωμά του με χρίσμα (Α Σαμ 101 εξ 161 εξ Α Βαο 139 κά) Στους Ψαλμούς ο όρος χρησιμοποιείται συχνά σε σχέση με τον Δαβίδ και τους δια-δόχους του (Ψλ 22 18 50 206 κά) ο οποίος αποτελεί τύπο του μελλοντικού ιδεώδους ηγεμόνα της εσχατολογικής σωτηριολογι-κής εποχής Έτσι κατά την περίοδο της αιχμαλωσίας και μετά α-π αυτήν η μορφή του μεσσία συνδέθηκε με τις ελπίδες για την α-ποκατάσταση της Δαβιδικής βασιλείας αλλά και της παγκόσμιας κυριαρχίας της

Οι μεσσιανικές προσδοκίες της ΠΔ έγιναν ιστορική πραγματι-κότητα στο πρόσωπο και το λυτρωτικό έργο του Ιησού Ιδιαίτερα κατά τους χρόνους της ΚΔ η μεσσιανική ελπίδα είχε φορτιστεί στον ιουδαϊκό λαό με εθνικοπολιτικές προσδοκίες Ο Ιησούς όμως στα Ευαγγέλια αποκαλύπτει βαθμιαία την πραγματική μεσσιανι-κή του ιδιότητα Είναι ο λυτρωτής όλων των ανθρώπων και αρχη-γός του καινούριου λαού του Θεού της Εκκλησίας

μέτρα βλ πίνακα υΜέτρα σταθμά και νομίσματα Μήδοι Ιρανικός λαός που συνέβαλε μαζί με τους Βαβυλώνιους στην πτώση

του κράτους των Ασσυρίων κατά τον 7ο πΧ αιώνα Οι Μήδοι ί-δρυσαν ένα κράτος στη βορειοανατολική Μεσοπαταμία που όμως ενσωματώθηκε από τον Κύρο στο κράτος των Περσών Έτσι το ό-νομά τους στην ΠΔ δηλώνει τόσο τους ίδιους όσο και τους Πέρσες (Ησ 1317 Ιερ 511128 κά)

μήνας Το ισραηλιτικό ημερολόγιο είχε δώδεκα σεληνιακούς μήνες και έναν

εμβόλιμο κάθε τρία χρόνια 0 μήνας άρχιζε με τη νέα σελήνη και

51

διαρκούσε 29 ή 30 μέρες Μέχρι τη βαβυλώνια αιχμαλωσία χρησι-μοποιούνταν τα χανανιτικά ονόματα των μηνών από τα οποία στην ΠΔ αναφέρονται μόνον τέσσερα Αβίβ (1 ος) Ζιβ (2ος) Εθα-νίμ (7ος) και Μπουλ (8ος) Προς τα τέλη της περιόδου της βασιλεί-ας χρησιμοποιούνταν και τακτικοί αριθμοί (πρώτος δεύτερος κλπ) για την ονομασία των μηνών ενώ μετά την αιχμαλωσία επι-κράτησαν τα ασσυρο-βαβυλωνιακά ονόματα (βλ πίνακα Ιουδαϊκό Εορτολόγιο) Κατά την ελληνιστική περίοδο άρχισαν να χρησιμο-ποιούνται και μακεδονικά ονόματα από τα οποία στην ΠΔ μνη-μονεύονται μόνον τρία Δύστρος (ΦεβρουάριοςΜάρτιος) Ξανθικός (ΜάρτιοςΑπρίλιος) και Διόσκουρος (εμβόλιμοςj Κατά την εποχή του Ιησού τέλος εισήχθησαν και τα ρωμαϊκά ονόματα των μηνών από τα οποία προέρχονται και τα ονόματα των μηνών του σύγχρο-νου ελληνικού ημερολογίου

Μιλκώμ Θεός των Αμμωνιτών προς τιμήν του οποίου ο βασιλιάς Σολομών έ-

χτισε για πολιτικούς λόγους ιερό στην Ιερουσαλήμ (Α Βασ 115) το οποίο διατηρήθηκε μέχρι την εποχή του βασιλιά Ιωσία (Β Βασ 2313)

μνα βλ πίνακα Μέτρα σταθμά και νομίσματα μοιχεία Η μοιχεία συμπεριλαμβάνεται στις απαγορεύσεις του δεκαλόγου (Εξ

2014) Ισοδυναμεί με απόρριψη της διαθήκης και οδηγεί στη φθορά (Πρμ 216-19 52-23 624-727) Σύμφωνα με το Μωσαϊκό νόμο η μοιχεία καθιστά τον άνθρωπο τελετουργικά ακάθαρτο (Λευ 1820) και τιμωρείται με θάνατο (Λευ 2010 Δτ 22 22 πρβλΙω 84-5) Ορισμένες φορές η λέξη χρησιμοποιείται μεταφορι-κά όπως και η λέξη πορνεία για να δηλώσει την ειδωλολατρία Εφόσον η σχέση Θεού-Ισραήλ περιγράφεται με την εικόνα του γάμου η απομάκρυνση του Ισραήλ από το Θεό χαρακτηρίζεται ως μοιχεία (Ησ 573)

μοιχός βλ μοιχεία Μολόχ Σημιτικός θεός των υποχθόνιων δυνάμεων ιδιαίτερα της φωτιάς H

λατρεία του που κυρίως κατά τον 8ο7ο πΧ αιώνα διαδίδεται και στον Ισραήλ περιλάμβανε δια πυράς προσφορές σ αυτόν ακόμη

52

και παιδιών (πρβλ Λευ 1821 201-2 Δτ 181011 Β Βασ 163 2310 Ιερ 731 323235 Ιεζ 1620-22)

Μωάβ - Μωαβίτες Ο μεγαλύτερος γιος του Λωτ Οι απόγονοί του οι Μωαβίτες εγκα-

ταστά8ηκαν στα ανατολικά της Νεκράς Θαλάσσης Οι σχέσεις Μωαβιτών - Ισραηλιτών ήταν με μικρά διαλείμματα φιλικών επα-φών κατά το μεγαλύτερο διάστημα εχθρικές Οι προφήτες αναφέ-ρονται συχνά στη Μωάβ προλέγοντας την καταστροφή της (Ησ κεφ 15-16 Ιερ κεφ 45 Ιεζ 258-11 κά)

Ναζαρηνός βλ Ναζωραίος ναζηραίος Αφιερωμένος στο Θεό Οι ναζηραίοι αποτελούσαν ειδική

τάξη ανθρώπων οι οποίοι αφιερώνονταν για ορισμένο χρονικό διά-στημα ή για ολόκληρη τη ζωή τους στο Θεό Κατά τη διάρκεια της αφιέρωσης απέφευγαν πλήρως τα μεθυστικά ποτά τα προϊό-ντα της αμπέλου (κρασί σταφύλια σταφίδες κλπ) το κούρεμα των μαλλιών και την επαφή με νεκρούς (Αρ κεφ 6) Η αφιέρωση δεν σήμαινε και απομάκρυνση του ναζηραίου από το οικογενειακό του περιβάλλον γεγονός που τον καθιστούσε ζωντανό παράδειγμα των θείων απαιτήσεων για όλους Μετά το τέλος του χρόνου της αφιέρωοής του ο Ναζηραίος προσέφερε διάφορες θυσίες μεταξύ των οποίων και τα μαλλιά του προκειμένου να επιστρέψει στην κανονική ζωή Ναζηραίοι αναφέρονται μέχρι την εποχή της ΚΔ Ο απόστολος Παύλος κλήθηκε από τους χριστιανούς των Ιεροσολύ-μων προκειμένου να αποδείξει το σεβασμό του προς το Μωσαϊκό νόμο να πληρώσει τα έξοδα των θυσιών για τέσσερις ναζηραίους που τελείωσαν την αφιέρωσή τους (Πραξ 2123-24)

Ναζωραίος Ο κάτοικος της Ναζαρέτ ή o καταγόμενος από αυτήν Ναζωραίος α-

ποκαλείται ο Ιησούς (Μτ 2671) και Ναζωραίοι οι οπαδοί του (Πραξ 24 5) Δεν είναι σαφές σε ποια ακριβώς προφητικά κείμενα αναφέρεται το Μτ 223

ναός Ο ναός της Ιερουσαλήμ χτίστηκε από το βασιλιά Σολομώντα Οι οι-

κοδομικές εργασίες άρχισαν το 962 πΧ και τα εγκαίνια έγιναν το 955 πΧ $Ηταν ένα επίμηκες κτίριο που απαρτιζόταν από τρεις χώρους τον πρόναο τα άγια και τα άγια των αγίων Ο ιτρόναος ή-ταν ένας κενός χώρος μήκους 5 μέτρων και πλάτους 10 μέτρων την είσοδο του οποίου κοσμούσαν από την εξωτερική πλευρά δύο

53

κίονες Τα άγια είχαν μήκος 20 πλάτος 10 και ύψος 15 μέτρα Ε-κεί ήταν τοποθετημένα το θυσιαστήριο του θυμιάματος δέκα τράπεζες με τους άρτους της προθέσεως και δέκα λυχνίες Στα ά-για των αγίων που είχαν σχήμα κύβου με πλευρά 10μ και χωρίζο-νταν από τα άγια με καταπέτασμα φυλασσόταν η κιβωτός της διαθήκης κάτω από δύο χρυσά χερουβίμ Σ αυτόν το χώρο έμπαινε μόνο μια φορά το χρόνο o αρχιερέας Από την εξωτερική πλευρά του τοίχου ο κυρίως ναός περιβαλλόταν από ένα τριώροφο κτίσμα ύψους 75 μ με βοηθητικούς χώρους

Ο ναός διέθετε δύο αυλές μια εσωτερική και μια εξωτερική Στην εσωτερική αυλή υπήρχαν το θυσιαστήριο των ολοκαυτωμά-των η χάλκινη θάλασσα (λεκάνη με νερό για τους καθαρμούς) και δέκα κινητοί λουτήρες Το τείχος της εξωτερικής αυλής περιέ-κλειε και το βασιλικό ανάκτορο που ήταν χτισμένο νότια του ναού

Ο ναός του Σολομώντα καταστράφηκε το 587 πΧ από το Βα-βυλώνιο μονάρχη Ναβουχοδονόσορ Κατά τα έτη 520-515 πΧ α-νοικοδομήθηκε πάνω στα παλιά σχέδια αλλά με λιγότερη λαμπρό-τητα από τους Ιουδαίους που επέατρεψαν από την αιχμαλωσία

Ο Ηρώδης ο Μέγας αντικατέστησε το δεύτερο ναό με ένα μεγα-λόπρεπο κτίριο η ανοικοδόμηση του οποίου άρχισε το 20 πΧ αλ-λά ολοκληρώθηκε μόλις το 64 μΧ Η εσωτερική αυλή χωρίστηκε σε τρία μέρη (αυλή ιερέων αντρών γυναικών) ενώ η εξωτερική διαπλατύνθηκε και περιβαλλόταν από στοές με κίονες Στην εξω-τερική αυλή επιτρεπόταν η είσοδος σε όλους ακόμη και στους μη Ιουδαίους και αποτελούσε για την Ιερουσαλήμ ένα χώρο ανάλογο με αυτόν της αγοράς των αρχαίων ελληνικών πόλεων Από το χώ-ρο αυτό έδιωξε ο Ιησούς τους εμπόρους (Ιω 213-17 Μτ 2112-14 πρλ) και στις στοές του κήρυξαν οι απόστολοι (Πραξ 311εξ) Ο ναός αυτός καταστράφηκε ολοσχερώς το 70 μΧ από τους Ρωμαί-ους και δεν ξαναχτίστηκε ποτέ

νάρδος Φυτό από τη ρίζα του οποίου παράγεται ένα πολύτιμο αρωματικό

λάδι που το χρησιμοποιούσαν μεταξύ άλλων για την περιποίηση των νεκρών

Νεβώ Όρος στην περιοχή της Μωάβ απ όπου ο Μωυσής ατένισε τη Χα-

ναάν πριν από το θάνατό του (Δτ 3249- 341) Το ύψος του ανέρ-χεται στα 800 μέτρα Περίπου 2 χιλιόμετρα νότια του όρους βρι-σκόταν η ομώνυμη Μωαβιτική πόλη ενώ μια άλλη πόλη με το ί-

54

διο όνομα βρισκόταν στην περιοχή του Ιούδα (Εσδ 229 Νε 733) Τέλος το όνομα Νεβώ φέρει και ο βαβυλωνιακός θεός της γραφής και της σοφίας γιος του Μαρδούκ

Νεκρά Θάλασσα Λίμνη της νότιας Παλαιστίνης στην οποία χύνεται ο ποταμός Ιορδά-

νης Το μήκος της φτάνει περίπου τα 85 και το μεγαλύτερο πλάτος της τα 15 χιλιόμετρα ενώ η επιφάνεια των υδάτων της βρίσκεται περίπου 400 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας Η με-γάλη περιεκτικότητα σε αλάτι που δεν επιτρέπει την ανάπτυξη ζωής στα νερά της δικαιολογεί απόλυτα το όνομά της

νηστεία Μερική ή πλήρης αποχή από τροφή που απέβλεπε στην εξιλέωση

των αμαρτιών (Α Σαμ 76) ή στην επί κληση της θείας βοήθειας για την αποτροπή κάποιας απειλής (Ιλ 114 Ιων 357εξ) Νηστεί-α τηρείτο επίσης κατά την ημέρα του εξιλασμού σε περιόδους πένθους (Α Σαμ 3113 Β Σαμ 112) ή λύπης (Κρ 2026) για την ενίσχυση της προσευχής (Β Σαμ 1216 Νε 14) και σε ειδικές περιπτώσεις (προετοιμασία για τη θεοφάνεια Εξ 3428) Μετά την αιχμαλωσία θεσμοθετούνται νηστείες σε ανάμνηση των εθνι-κών συμφορών (Ζαχ 735 819)

Κατά την εποχή της ΚΔ υπήρχε μεταξύ των ευσεβών η συνή-θεια να νηστεύουν δύο φορές την εβδομάδα (Λκ 1812) Ο ίδιος ο Ι-ησούς νήστεψε για σαράντα μέρες μετά τη βάπτισή του (Μτ 42) και η νηστεία συνόδευε τις προσευχές της πρώτης Εκκλησίας (Πραξ 132-3 1423 κά)

Τόσο όμως οι προφήτες (Ιλ 213 Ζαχ 75 Ησ 583-7) όσο και ο Ιησούς (Μτ 616) προειδοποιούν για την υποκριτική τήρηση της νηστείας τονίζοντας ότι το αληθινό νόημά της βρίσκεται στην ειλι-κρινή ταπείνωση μπροστά στο Θεό

Νικολαΐτες Αιρετικοί με γνωστικές τάσεις οι οποίοι μνημονεύονται στην Απο-

κάλυψη (2615) Δέχονταν πιθανώς ότι με τη σωματική ακολασία και τη λατρεία των ειδώλων πρέπει να καταστρέφεται η σάρκα που είναι η έδρα του κακού

Νινευή Πόλη της Ασσυρίας χτισμένη στην ανατολική όχθη του άνω Τί-

γρη που κατέστη από τις αρχές του 7ου πΧ αιώνα πρωτεύουσα του κράτους Κατά την περίοδο του Ασσουρμπανιπάλ (668 - 626 πΧ) ιδρύεται η περίφημη βιβλιοθήκη της Νινευή Οι αρχαιολογι-

55

κές ανασκαφές έφεραν στο φως περισσότερες από 22000 ενεπίγρα-φες πλάκες τα κείμενα των οποίων αποτελούν τη σημαντικότερη πηγή για τη μελέτη του πολιτισμού της αρχαίας Μεσοποταμίας Το 612 πΧ η πόλη καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Μήδους και τους Βαβυλώνιους

Νισάν βλ λ μήνας και πίνακα Ιουδαϊκό Εορτολόγιο νόμος Ο εβραϊκός όρος τορά που αποδίδεται στα ελληνικά ως νόμος είναι-

έννοια πολυσήμαντη Η αρχική σημασία του είναι οδηγία και δη-λώνει τις εντολές και τις διατάξεις για τελετουργικά νομικά και ηθικά ζητήματα Κατά τη μεταιχμαλωσιακή περίοδο o όρος δηλώ-νει τα πέντε πρώτα βιβλία της ΠΔ (Πεντάτευχος) Στην ΚΔ νό-μος ή νόμος του Μωυσή ονομάζεται είτε η Πεντάτευχος (Μτ 517 Λκ 2444rsquo Πραξ 1315 κά) είτε ολόκληρη η ΠΔ (Ιω 1034 1234 1525 κά)

Ο νόμος δόθηκε κατά τη συνομολόγηση της διαθήκης στο Σινά για να ρυθμίζει τις σχέσεις των Ισραηλιτών με το Θεό και μεταξύ τους και να τους βοηθήσει να παραμείνουν πιστοί σιη δια-θήκη Έτσι όχι μόνο δεν αποτελεί δυσβάστακτο φορτίο αλλά θεία δωρεά που οδηγεί στη ζωή (Δτ 30 11 εξ) και πηγή χαράς για τον άνθρωπο (Ψλ198εξrsquo 1191εξ) Ο υπερτονισμός της σημασίας του νόμου κατά τη μεταιχμαλωσιακή περίοδο είχε ως αποτέλεσμα τη διαμόρφωση μιας πλούσιας παράδοσης ερμηνευτικών διατάξεων που ρύθμιζαν με κάθε λεπτομέρεια όλες τις εκδηλώσεις της ζωής των Ιουδαίων Έτσι δεν ήταν πλέον η αγάπη προς το Θεό (Δτ 65) και το συνάνθρωπο (Λευ 1918) αυτά που καθόριζαν τη συμπερι-φορά του ανθρώπου (πρβλ Μτ 2237-40) αλλά η δουλική υποτα-γή στο γράμμα του νόμου γεγονός που καταδικάζεται από τον Ιη-σού (Μτ 231-33) Το ζήτημα της θέσης του νόμου στη ζωή της πρώτης χριστιανικής Εκκλησίας οδήγησε στη σύγκληση της απο-στολικής συνόδου (Πραξ κεφ 15 Γαλ κεφ 2)

Νόμος της διαθήκης βλ διαθήκης βιβλίο Νουμηνία Το φεγγάρι είχε ιδιαίτερη σημασία για το ημερολόγιο των αρχαίων

λαών και λατρευόταν σαν θεότητα H λατρεία των ουράνιων σω-μάτων (αστρικές θεότητες) ήταν βέβαια απαγορευμένη για τον Ισραήλ αλλά η πρώτη μέρα της νέας σελήνης (νέα μήνη=νου-

56

μηνία) γιορταζόταν πανηγυρικά με θυσίες σαλπίσματα και αργία (Λευ 2324-25- Αρ 2811-15291-6-Ψλ 14)

οικογένεια βασιλική Στα ελληνιστικά βασίλεια που προέκυψαν από τις κατακτήσεις του

Μ Αλεξάνδρου η ένταξη στη βασιλική οικογένεια σήμαινε απόδο-ση τιμητικού τίτλου σε ανώτερους αξιωματούχους οι οποίοι απο-λάμβαναν της εμπιστοσύνης του βασιλιά

ολοκαύτωμα βλ θυσία Ονήσιμος Δραπέτης δούλος του πλούσιου χριστιανού των Κολοσσών Φιλήμονα

Έγινε χριστιανός από τον Παύλο στη φυλακή Επιστρέφοντας ως χριστιανός στο σπίτι του Φιλήμονα μεταφέρει την ομώνυμη επι-στολή του Παύλου στην οποία ο απόστολος κάνει λογοπαίγνιο με το όνομα του δούλου (Ονήσιμος=χρήσιμος)

όνομα Το όνομα κατά τις αντιλήψεις των αρχαίων λαών δεν αποτελεί ένα α-

πλώς εξωτερικό χαρακτηριατικό που διακρίνει το ένα πρόσωπο α-πό το άλλο αλλά σχετίζεται συχνά με τη φύση και την αποστολή αυτού που το φέρει (Γεν 2526 2736 2931-3024 κά) Έτσι αλ-λαγή του ονόματος σημαίνει και αλλαγή του σκοπού της ζωής (πρβλ Γεν 17515-16 3229) και η έκφραση καλώ κάποιον με το όνομά του σημαίνει καθορίζω την αποστολή του (Εξ 312 Αρ 117 Ησ 4125 πρβλ Ησ 431 453-4) Αυτός επομένως που δί-νει όνομα σε κάποιον αναγνωρίζεται ως κύριός του (Β Βασ 2334 2417 Δν 17) Στη σκηνή της ονοματοδοσίας των ζώων από τον Αδάμ (Γεν 219-20) δηλώνεται με παραστατικό τρόπο η κυριαρ-χική εξουσία του ανθρώπου πάνω σ αυτά (πρβλ Γεν 128) Κατά τον ίδιο τρόπο η ονοματοδοσία των δημιουργημάτων από το δημι-ουργό τους (Γεν 158 κά) δηλώνει ότε κανένα από αυτά δεν έχει αυτόνομη ύπαρξη αλλά τα πάντα υποτάσσονται στο Θεό και επι-τελούν το σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκαν Τα παιδιά ονομα-τοδοτούνται από τους γονείς τους συχνά όμως είναι o ίδιος ο Θεός αυτός που ονοματοδοτεί κάποιο παιδί καθορίζοντας έτσι ταυτόχρο-να και την αποστολή του (Γεν 1611 1719 Ησ 714 Μτ 12125 Λκ 1133159-63) Οι προφήτες δίνουν συχνά συμβολικά ονόμα-τα που αποκαλύπτουν το άμεσο μέλλον του λαού (Ησ 7314 81-3 Ωσ 1469 21 325 Ησ 126 6014 62412 Ιεζ 4835)

57

Σε σχέση με τη θεότητα το όνομα εκφράζει τη φύση το χαρα-κτήρα και τη δύναμή της Έτσι ζητώντας ο Μωυσής στο Σινά να μάθει το όνομα του Θεού ζητά στην πραγματικότητα να γνωρίσει τον ίδιο το Θεό (Εξ 313-15 πρβλ Γεν 3230 Κρ 1318) Το όνομα δεν μπορεί να χωριστεί από το φορέα του επομένως όπου γίνεται ε-πίκληση του ονόματος του Θεού είναι ο ίδιος ο Θεός παρών (Α Βασ 816) και η επίκληση του ονόματος του Θεού πάνω σε κάποι-ον τον θέτει υπό τη Θεία προατασία (Αρ 627 Δτ 2810 Αμ 912 Ησ 437 Ιερ 149)

Οι χριστιανοί αυτοχαρακτηρίζονται στην ΚΔ ως αυτοί που ε-πικαλούνται το όνομα του Κυρίου (Πραξ 221 91421 2216 Α Κορ 12 κά) Με τον όρο Κύριος νοείται στην προκειμένη περί-πτωση ο Ιησούς (Πραξ 236 316 412 Φιλ 211) Όπως και στην ΠΔ έτσι και στην ΚΔ κατά την επίκληση του ονόματός του ε-νεργεί o ίδιος ο Ιησούς (Πραξ 36 41030 κά) Έτσι η βάπτιοη στο όνομα του Ιησού σημαίνει ότι ο βαπτιζόμενος αναγνωρίζει το Χριστό ως Κύριο και ανήκει σ αυτόν (Πραξ 238)

όντα ουράνια βλ άγγελος όνυχας α) Αρωματική ουσία που τη χρησιμοποιούσαν για την παρασκευή

θυμιάματος β) Πολύχρωμος ημιπολύτιμος λίθος από χαλαζία όρκος Ο όρκος ως διαβεβαίωση ή υπόσχεση επιμαρτυρούμενη με την επί-

κληση του Θεού χρησιμοποιείται από τους ανθρώπους όταν συνά-πτουν συνθήκες μεταξύ τους (Γεν 2122εξrsquo 31 44εξ) όταν υπόσχο-νται κάτι (Γεν 242εξrsquo 4729) όταν θέλουν να ενισχύσουν μια από-φασή τους (Α Σαμ 1444 2522) ή να επιβεβαιώσουν την αλήθεια των λόγων τους (Κρ 819 Α Σαμ 203) Σε ορισμένες περιπτώσεις ο όρκος επιβάλλεται από το νόμο (Εξ 2210) Τέλος όρκο χρησι-μοποιούν και οι προφήτες για την επιβεβαίωση της αλήθειας των λόγων τους (Α Βασ 171) αλλά και ο ίδιος ο Θεός ο οποίος ορκίζε-ται στον εαυτό του (Γεν 2216 Αμ 42 68 κά) Η διατύπωση του όρκου περιλαμβάνει επίκληση του Θεού και αυτοαναθεματισμούς για την περίπτωση επιορκίας και συνοδεύεται από ορισμένες συμ-βολικές πράξεις

Ο Ιησούς Χριστός συνιστά την πλήρη αποφυγή του όρκου και την απόλυτη εντιμότητα στις μεταξύ των ανθρώπων σχέσεις (Μτ 533-37)

58

όρος Κυρίου βλ βουνό του ΚυρίουΘεού Ουρ Μια από τις αρχαιότερες πόλεις της νότιας Μεσοποταμίας (οι αρ-

χαίοι βαβυλωνιακοί κατάλογοι των βασιλιάδων αναφέρουν τρεις δυναστείες της Ουρ μεταξύ 2500 και 1945 πΧ) πατρίδα του Α-βραάμ Στην Ουρ λατρευόταν η θεότητα της σελήνης

ουρανοί Σύμφωνα με τις ιουδαϊκές αντιλήψεις που απηχούνται και στα βιβλι-

κά κείμενα ο ουρανός είναι πολυεπίπεδος (Β Κορ 122 πρβλ Δτ 1014 Α Βασ 827 Ψλ 1484) Σε ραββινικά κείμενα γίνεται λό-γος για τρεις πέντε ή εφτά ουρανούς Στον τρίτο ουρανό βρίσκεται ο παράδεισος (πρβλ Β Κορ 1224) ενώ ο χώρος μεταξύ ουρανού και γης κυριαρχείται από εχθρικές προς το Θεό και τους ανθρώ-πους δαιμονικές δυνάμεις (Εφ 612)

Οφείρ Χώρα πλούσια σε χρυσάφι που πιθανότατα βρισκόταν στη νοτιοδυτι-

κή Αραβία Ο στόλος που κατασκεύασε o βασιλιάς Σολομών μετέ-φερε χρυσάφι από την Οφείρ

Οφήλ Περιοχή της Ιερουσαλήμ νότια του ναού και του βασιλικού ανακτό-

ρου πανωφόρι Η ενδυμασία κατά τους βιβλικούς χρόνους αποτελείτο από ένα μακρύ

χιτώνα με ή χωρίς μανίκια που κατά την πεζοπορία ή την εργασί-α συγκρατιόταν ψηλότερα με μια ζώνη και από ένα πανωφόρι (ι-μάτιο) το οποίο ριχνόταν στους ώμους Παντελόνια φορούσαν μό-νον οι ιερείς (Εξ 28 42) Για τους φτωχούς ανθρώπους το πανω-φόρι χρησίμευε όχι μόνο για προστασία από τις καιρικές συνθήκες αλλά και ως σκέπασμα για τον ύπνο και γι αυτό ως απαραίτητο για την επιβίωση του ανθρώπου απαγορευόταν να δοθεί ενέχυρο (Εξ 2225-26 Δτ 2410-13 πρβλ Αμ 28)

Κατά τους μεταιχμαλωσιακούς χρόνους οι ευσεβείς Ιουδαίοι πρόσθεταν στο κάτω μέρος από το πανωφόρι τους έναν ποδόγυρο που κατέληγε σε κρόσσια σύμφωνα με τις επιταγές του Αρ 1538-41 για να θυμούνται τις εντολές του Θεού

Παράκλητος Ο όρος προέρχεται από τα κείμενα του Ιωάννη (Ευαγγέλιο Α Επι-

στολή) και δηλώνει το Αγιο Πνεύμα αλλά και τον Ιησού Χριστό

59

(Α Ιω 21) Η λέξη σημαίνει το συμπαραστάτη το συνήγορο τον υπερασπιστή Ο ερχομός του Παρακλήτου συνδέεται με την απο-χώρηση του Χριστού (Ιω 167) Ο Παράκλητος δηλαδή το Αγιο Πνεύμα εκπορεύεται αοίδια από τον Πατέρα αποστέλλεται για την επιτέλεση του έργου της θείας οικονομίας δια του Υιού και ο-δηγεί την Εκκλησία σε όλη την αλήθεια (Ιω 1613)

παρουσία Με τον όρο δηλώνεται στην ΚΔ η δοξασμένη έλευση του Χριστού

κατά τις έσχατες ημέρες για να κρίνει τον κόσμο Στα Ευαγγέλια ο Ιησούς αναφέρεται συχνά μιλώντας τη γλώσσα της εποχής του στα σημάδια που θα σημάνουν τον ερχομό του Στις Πράξεις και στις Επιστολές γίνεται πολλές φορές λόγος για τη λαχτάρα με την οποία η πρώτη Εκκλησία προσδοκούσε τη (δεύτερη) παρουσία του Κυρίου της χωρίς όμως να τη συνδέει με τα πολιτικά -εγκόσμια- όνειρα των Ιουδαίων

Πάσχα Το Πάσχα αποτελεί την πρώτη και μεγαλύτερη γιορτή του ιουδαϊκού

εορτολογίου Το όνομα της γιορτής προέρχεται από την εβραίκή λέ-ξη πεσάχ που σημαίνει πέρασμα διάβαση και θεσμοθετήθηκε την παραμονή της εξόδου των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο (Εξ 121 - 1316) σε ανάμνηση της σωτηρίας τους κατά την παρέλευ-ση του τιμωρού αγγέλου (Εξ 12 26-27) Γιορταζόταν στις 14 του μήνα Νισάν και το τυπικό της περιλάμβανε προμήθεια ενός χρονι-άρικου αρσενικού και χωρίς σωματικό ελάπωμα αμνού ή κατσικι-ού σφαγή προς το βράδυ επίχριση της θύρας του σπιτιού με το αί-μα του ψήσιμο και βρώση σε ατμόσφαιρα βιαστικής αναχώρησης (ζώνη στη μέση ραβδί στο χέρι) του πασχάλιου θύματος (χωρίς θραύση των οστών του) με άζυμο ψωμί και πικρά χόρτα (σε ανά-μνηση της δουλείας) Ήταν θυσία οικογενειακή που γινόταν όχι σε κάποιο ιερό ή θυσιαστήριο αλλά στο σπίτι και χωρίς τη μεσο-λάβηση ιερατείου

Μετά τη θρησκευτική μεταρρύθμιση του Ιωσία το Πάσχα ε-πιτρεπόταν να γιορτάζεται μόνο στην Ιερουσαλήμ με αποτέλεσμα η γιορτή να αποκτήσει ιεραποδημητικό χαρακτήρα H σφαγή γινό-ταν πλέον στο ναό το δείπνο όμως που περιλάμβανε μεταξύ άλ-λων ευλογία του άρτου από τον αρχηγό της οικογένειας αφήγηση σχετική με το ιστορικό της εξόδου υμνολογία και οενοποσία γινό-ταν στα σπίτια Οι ιδιοκτήτες σπιτιών στην Ιερουσαλήμ όφειλαν να διαθέτουν χώρους στους προσκυνητές από την επαρχία για τη

60

γιορτή Από την εποχή αυτή επίσης συνδέεται η θυσία του Πάσχα με τη γιορτή των αζύμων που αρχικά αποτελούσε ανεξάρτητη γι-ορτή συγκομιδής

πένθιμα ρούχα βλπένθος πένθος Το πένθος για το θάνατο κάποιου προσφιλούς προσώπου εκδηλωνό-

ταν στον αρχαίο Ισραήλ με διαφόρους τρόπους Εκτός από το θρή-νο οι συγγενείς του νεκρού έσχιζαν τα ρούχα τους φορούσαν ένα α-πλό ένδυμα από σκουρόχρωμο μαλλί κατσίκας ή καμήλας (σάκ-κος) άφηναν ακάλυπτο το κεφάλι και απεριποίητα τα γένια και τα μαλλιά Ακόμη έριχναν στάχτη ή σκόνη στο κεφάλι τους χτυ-πούσαν το στήθος τους μαδούσαν ή έκοβαν τα μαλλιά τους και χά-ραζαν με μαχαίρι το πρόσωπό τους Ανάλογη ήταν η συμπεριφορά και σε περιπτώσεις συμφορών

Πεντηκοστή Η δεύτερη από τις τρεις μεγάλες ετήσιες ιεραποδημητικές πανηγύρεις

του Ισραήλ (Δτ 1616) που γιορταζόταν την 6η μέρα του τρίτου μήνα (Σιβάν = ΜάιοςΙούνιος) πενήντα μέρες μετά το Πάσχα Ονομαζόταν και γιορτή των Εβδομάδων επειδή γιορταζόταν εφτά εβδομάδες μετά την πρώτη μέρα των Αζύμων (Εξ 3422) καθώς και γιορτή του Θερισμού των πρωτογεννημάτων επειδή κλείνει την περίοδο της συγκομιδής των δημητριακών (Εξ 2316) Αρχι-κά αγροτική γιορτή συνδέθηκε αργότερα με τα γεγονότα του Σι-νά και την ανάμνηση της παράδοσης του νόμου από το Θεό στους Ισραηλίτες

Η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος με τη μορφή πύρινων γλωσ-σών κατά την πρώτη μετά την ανάσταση του Χριστού Πεντηκο-στή (Πραξ 21-13) περιγράφεται με ανάλογες προς τη Θεοφάνεια του Σινά (Εξ 1916-19) εικόνες

περιτομή Έθιμο διαφόρων αρχαίων λαών (Αραβες Αιγύπτιοι κά) που συνί-

σταται στην αποκοπή της άκρης του δέρματος του ανδρικού γεννη-τικού οργάνου Για τους Ισραηλίτες ίσχυε ως σημείο της διαθήκης μεταξύ του Θεού και του λαού του (Γεν 1710) Σε αρχαιότερους χρόνους η περιτομή εφαρμοζόταν σε νεαρά άτομα ενώ σε μεταγενέ-στερες εποχές σε νήπια κατά την όγδοη μέρα από τη γέννησή τους

Πέρσες

61

Ιρανικός λαός ο οποίος από το 640 πΧ κυριάρχησε στο χώρο της νο-τιοδυτικής Ασίας μέχρι την κατάλυση της αυτοκρατορίας του από τον Μ Αλέξανδρο το 330 πΧ

πίσσα - λάκκος πίσσας Στερεό ημιστερεό ορυκτό προερχόμενο από την καταπλάκωση και α-

ποσύνθεση οργανικών υλών κατά την προϊστορική περίοδο Κοιτά-σματα πίσσας υπήρχαν στην κοιλάδα του Ιορδάνη και στις όχθες της Νεκράς Θαλάσσης και για την εξόρυξή της άνοιγαν λάκκους στο έδαφος (Γεν 1410) Η πίσσα χρησιμοποιόταν ως δομικό υλικό (Γεν 113) και για τη στεγανοποίηση πλοίων δεξαμενών δοχείων κλπ (Γεν 614 Εξ 23) αλλά και για την επίστρωση δρόμων και δαπέδων

Πνεύμα Θεού Με τον όρο αποδίδεται κατ αρχήν η εβραϊκή λέξη που σημαίνει αέ-

ρας πνοή και δηλώνει το φορέα με τον οποίο ο Θεός μεταδίδει τη ζωή στα δημιουργήματά του Συχνά όμως το Πνεύμα του Θεού ε-νεργεί στους ανθρώπους παρακινώντας τους σε ορισμένες ενέργειες (Κρ 13 25) καταλαμβάνοντας προφήτες (Α Σαμ 10 10-12) ή μεταφέροντάς τους σε άλλον τόπο (Α Βασ 1812) Σε ορισμένες πε-ριπτώσεις λειτουργεί και παραπλανητικά (Α Σαμ 1810) Η μόνι-μη παραμονή του Πνεύματος του Θεού σε κάποιον άνθρωπο (Α Σαμ 1613 Ησ 421 611) είναι σημείο της ιδιαίτερης σχέσης του με το Θεό Οι προφήτες αναμένουν κατά τα έσχατα την έκχυση του Πνεύματος του Θεού σε όλον το λαό (Ιεζ 3627 Ιωήλ κεφ 3)

Οι συγγραφείς της ΚΔ βλέπουν την πλήρωση της προφητείας αυτής στο πρόσωπο του Ιησού ο οποίος όχι μόνον είναι φορέας του Πνεύματος του Θεού (Μκ 110) αλλά και το μεταδίδει στους πι-στούς του (Πραξ κεφ 2 1044-48) Με τη βάπτιση ή την επίθεση των χειρών (Πραξ 817 196) το Πνεύμα μεταδίδεται στους πι-στούς μέσω των οποίων αποδίδει τους καρπούς του (Α Κορ κεφ 12 Εφ 4713)

πνεύμα πονηρόκακό Η πτώση της ανθρωπότητας στην αμαρτία περιγράφεται στην ΚΔ

ως κυριαρχία των κακών πνευμάτων στη δράση των οποίων οφεί-λονται και πολλές αρρώστιες ιδιαίτερα ψυχικές Διώχνοντας ο Χριστός τα πονηρά πνεύματα με τη δύναμη του Πνεύματος του Θεού δηλώνει ότι o Θεός επιβάλλει και πάλι την κυριαρχία του (Μτ 1228 Λκ 1120) και κατανικά τις αντίθεες δυνάμεις (Λκ 1018)

62

Πόλη Δαβίδ Ο λόφος Σιών πάνω στον οποίο ήταν χτισμένη η αρχαία Ιερουσα-

λήμ Μετά την κατάκτηση της πόλης από το Δαβίδ η περιοχή ο-νομάατηκε Πόλη Δαβίδ

πολιορκητικός πύργος Ξύλινος πύργος με τροχούς τον οποίο οι πολιορκητές μιας πόλης έ-

σπρωχναν πάνω σε μια ράμπα κοντά στα τείχη της Οι στρατιώτες που βρίσκονταν πάνω στον πύργο είχαν έτσι τη δυνατότητα να πο-λεμούν στο ίδιο ύψος με τους πολιορκημένους και να περνούν με πρόχειρες γέφυρες πάνω στο τείχος

πορνεία Ο όρος χρησιμοποιείται συχνά στην ΠΔ για να δηλώσει την απεί-

θεια προς το Θεό και τη λατρεία χανανιτικών θεοτήτων της γονι-μότητας (Ασερά Αστάρτη) η οποία συνδεόταν με σεξουαλικά όργια Με ανάλογη σημασία (ειδωλολατρία αποστασία από το Θεό)

χρησιμοποιείται η λέξη και σε μερικά χωρία της ΚΔ (πχ Απ 192) αλλά τις περισσότερες φορές δηλώνονται με τον όρο αυτό οι ανήθικες σχέσεις

Πουρίμ Ιουδαϊκή γιορτή που γεννήθηκε κατά τη μεταιχμαλωσιακή περίοδο

στη διασπορά της Ανατολής και μεταφέρθηκε πιθανώς κατά το 2ο πΧ αιώνα και στην Παλαιστίνη Σύμφωνα με το βιβλίο της Ε-σθήΡ (920εξ) θεσπίστη_ κε για να θυμίζει τη σωτηρία των Ιου-δαίων της Περσίας από τους διωγμούς Το όνομά της προέρχεται από τη βαβυλωνιακή λέξη πουρ που σημαίνει κλήρος γιατί με κλήρο ορίστηκε η μέρα έναρξης του διωγμού (Εσθ 37) Στο Β Μακ 1536 ονομάζεται Μαρδοχαϊκή ημέρα Πορτάζεται στις 14-15 του μήνα Αδάρ (Φεβρουάριος-Μάρτιος)

πραιτώριο Η επίοημη κατοικία των διοικητών των επαρχιών του ρωμαϊκού

κράτους με τις σχετικές υπηρεσίες τους και τα κελλιά των κρατου-μένων Με τη λέξη αυτή εννοούνται και οι πραιτωριανοί δηλ οι αυτοκρατορικοί φρουροί τόσο στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας όσο και στις μεγάλες πόλεις των επαρχιών και στις έδρες των διοι-κητών

πρεσβύτεροι Στις νομαδικές φυλές τα μεγαλύτερα σε ηλικία μέλη μιας οικογένει-

ας απολάμβαναν ιδιαίτερης τιμής και σεβασμού Σε επίπέδο φυλής

63

οι πρεσβύτεροι συνήθως των ισχυρότερων οικογενειών αναλάμβα-ναν ρόλο ηγέτη σε περίοδο πολέμου και δικαστή σε περίοδο ειρή-νης Πρωτοαναφέρο$rται κατά την εποχή της δουλείας της Αιγύ-πτου ως ηγέτες και αντιπρόσωποι του λαού (Εξ 31618 42931) οι οποίοι βοηθούν το Μωυοή στην εκτέλεση του πολιτικού δικα-στικού και θρησκευτικού του έργου (Εξ 12 21 1821 2419 Λευ 415 Αρ 11 1624 Δτ 271 κά) Μετά την εγκατάσταση των Ισ-ραηλιτών στη Χαναάν διαμορφώθηκε ένα είδος τοπικής αυτοδι-οίκησης με επικεφαλής τους πρεσβυτέρους οι οποίοι ασκούσαν δι-οικητική και δικαστική εξουσία σε κάθε περιοχή (Κρ 115εξrsquo Ρουθ 41-12 κά) Κατά την περίοδο της βασιλείας ο ρόλος τους υποβα-θμίστηκε καθώς ήταν εξαρτημένοι από το βασιλιά (Α Βασ 218εξ) αλλά μετά τη βαβυλώνια αιχμαλωσία η θέοη τους ισχυ-ροποιήθηκε και πάλι καθώς κάθε ιουδαϊκή κοινότητα διοικείτο α-πό ένα συμβούλιο πρεσβυτέρων (πρβλ Έσδ 59 10 8) Το συμβού-λιο των πρεσβυτέρων διατήρησε την ισχύ του και κατά τη Μακ-καβαϊκή περίοδο Τέλος κατά τη ρωμαϊκή περίοδο οι πρεσβύτεροι καθίστανται μέλη του μεγάλου συνεδρίου και επικεφαλής των συναγωγών

Οι πρώτες χριστιανικές κοινότητες οργανώθηκαν κατά ανάλο-γο τρόπο Έτσι στις Πράξεις των Αποστόλων και στις Επιστολές πρεσβύτεροι ονομάζονται τα διοικητικά όργανα των εκκλησιών που εγκαθιστούν οι απόστολοι Στην Αποκάλυψη (κεφ 4) 24 πρε-σβύτεροι σχηματίζουν ένα είδος ουράνιου συμβουλίου του θρόνου του Θεού

προθέσεως άρτοι Δώδεκα άρτοι οι οποίοι κατά το Εξ 2530 έπρεπε να βρίσκονται μό-

νιμα τοποθετημένοι σε ένα ειδικό επιχρυσωμένο τραπέζι προσφο-ρών την τράπεζα της προθέσεως στο χώρο των αγίων του ναού ή της σκηνής Ο τρόπος παρασκευής και η λειτουργική χρήση των άρτων αυτών περιγράφονται στο Λευ 245-9 Μόνον οι ιερείς είχαν το δικαίωμα να τρώνε τους άρτους της προθέσεως (πρβλ Α Σαμ 215 Μτ 124 παρ)

προθέσεως τράπεζα βλ προθέσεως άρτοι προσήλυτος Ο εθνικός που προσέρχεται στον ιουδαϊσμό ασπαζόμενος τη Μωσαϊ-

κή θρησκεία Πολλοί προσήλυτοι που ονομάζονται στις Πράξεις

64

συνήθως σεβόμενοι (ή φοβούμενοι) τόν Οεόν δέχτηκαν κατόπιν το χριστιανικό μήνυμα

προσφορά Σε ορισμένους τύπους θυσιών τη σφαγή του ζώου ακολουθούσε μια

ειδική τελετουργική κίνηση κατά την οποία ο ιερέας ύψωνε και κινούσε πάνω από το θυσιαστήριο τμήματα του σφαγίου Η κίνη-ση αυτή δήλωνε ότι τα τμήματα αυτά του ζώου προσφέρονται στο Θεό Στη συνέχεια οι προσφορές περιέρχονταν στους ιερείς

προφήτης Ο όρος προφήτης στην ΠΔ δηλώνει τον άνθρωπο ο οποίος μιλάει

εξ ονόματος του Θεού εξαγγέλλοντας αυθεντικά το θέλημά του (Δτ 18 18-19) Το προφητικό φαινόμενο κάνει την εμφάνισή του στο Ισραήλ με τους εκστατικούς προφήτες οι οποίοι περιέτρεχαν τη χώρα και με τη βοήΘεια μουσικής και χορού περιέρχονταν σε κατάσταση έκστασης δεχόμενοι θεία μηνύματα (Α Σαμ 105-7 19 20-24) Με την πάροδο του χρόνου οργανώνονται σε κλειστές ομάδες συνήθως γύρω από κάποιο ιερό τόπο (Α Βασ 1311 Β Βασ 22-3) Παράλληλα με τους προφητικούς αυτούς κύκλους ανα-δεικνύονται κατά την περίοδο των βασιλέων φωτισμένες από το Θεό προσωπικότητες όπως ο Νάθαν (Β Σαμ 72εξrsquo 121εξrsquo Α Βασ 1 11εξ) ο Ηλίας (Α Βασ κεφ 17εξ) o Ελισαίος (Β Βασ κεφ 2εξ) ο Μιχαίας (Α Βασ κεφ 22) και άλλοι οι οποίοι αγωνίζονται με ζήλο κατά της διείσδυσης ξένων στοιχείων στην ισραηλιτική θρησκεία Από τον 8ο πΧ αιώνα εμφανίζονται προφήτες η δράση και το κήρυγμα των οποίων καταγράφεται στα προφητικά βιβλία της ΠΔ Οι προφήτες αυτοί καλούνται σε κάποια φάση της ζωής τους από το Θεό (Αμ 714-15 Ησ 61εξ) και έχοντας απόλυτη βε-βαιότητα ότι αποτελούν όργανα και φορείς της θείας αποκάλυψης (Ιερ 19) εξαγγέλλουν το μήνυμά τους προς κάθε κατεύθυνση Ε-λέγχουν άρχοντες και λαό για αθέτηση της διαθήκης η οποία εκ-δηλώνεται ως θρησκευτικός συγκρητισμός παράβαση του νόμου διαστροφή του δικαίου καταπίεση των φτωχών και των αδυνάτων και γενικά ως ηθική και πνευματική κατάπτωση Δεν είναι μελ-λοντολόγοι αλλά δημιουργούν μέλλον Προτρέπουν σε μετάνοια και προειδοποιούν για την επερχόμενη καταστροφή ως συνέπεια της απομάκρυνσης από το Θεό Ταυτόχρονα όμως εξαγγέλλουν τη δημιουργία μιας νέας άγιας κοινότητας με κέντρο τη μορφή του Μεσσία στην οποία θα μετέχουν αδελφωμένοι όλοι οι λαοί της γης Στο μεταγενέστερο Ιουδαϊσμό η έννοια του προφήτη επεκτεί-

65

νεται και δηλώνει και άλλες μορφές της ισραηλιτικής ιστορίας (πρβλ Τωβ 412) Στην ΚΔ προφήτης ονομάζεται εκτός από τον Ιωάννη το Βα-

πτιστή και ο κατεξοχήν αποκαλύπτων το θέλημα του Θεού Ιη-σούς Χριστός Επίσης προφήτες στην πρώτη Εκκλησία είναι οι χαρισματούχοι εκείνοι οι οποίοι με έμπνευση του Αγίου Πνεύμα-τος μιλούν στις συναθροίσεις των πιστών και ερμηνεύουν το θέλη-μα του Θεού στο παρόν και στο μέλλον για τη σωτηρία των αν-θρώπων (Πραξ 112728 131-2 2110-11 Ρωμ 126 Α Κορ 141-5 κά) Μερικές φορές κοντά στη λέξη προφήτες απαντάει και ο ό-ρος δίκαιοι (λχ Μτ 1317) Πρόκειται για επιφανή πρόσωπα του λαού του Θεού στην ΠΔ όπως ο Άβελ οι πατριάρχες ο Ιώβ κλπ

Τόσο στην ΠΔ όσο και στην ΚΔ αναφέρονται και γυναίκες προφήτισσες (Β Βασ 2214εξrsquo Νε 614 Ησ 83 Λκ 236 Πραξ 219 Α Κορ 115 Απ 220)

προφήτισσα βλ προφήτης πρωτότοκος Η αναγνώριση ότι η ζωή ανήκει στο Θεό επέβαλλε την προσφορά των

πρωτότοκων ζώων ως θυσία Την προσφορά των πρωτοτόκων των ανθρώπων αντικαθιστούσε ατον Ισραήλ η αφιέρωση των λευιτών στο Θεό ως ιερέων

πρωτογεννημάτων προσφορά Οι πρώτοι καρποί μιας σοδειάς προσφέρονταν στο ναό ως ευχαριστία

προς το δωρητή της ευφορίας της γης (πρβλ πρωτότοκος) πύλη Οι ισραηλιτικές πόλεις διέθεταν μία μόνον πύλη η οποία αποτελούσε

ολόκληρο οικοδόμημα με 2 4 ή 6 θαλάρους πύργους και προτείχι-σμα για την προστασία της Η πύλη αποτελούσε το σημαντικότερο σημείο μιας πόλης καθώς σ αυτήν επικεντρωνόταν το κύριο βάρος της επίθεσης σε περιόδους πολέμου ενώ σε ειρηνικές περιόδους ή-ταν τόπος διεξαγωγής εμπορικών δραατηριατήτων συνάθροισης των πρεσβυτέρων και απονομής της δικαιοσύνης (Δτ 2119 2215 Ρουθ 41 Ψλ 1275 κά)

Ραάβ Θαλάσσιο τέρας που σύμφωνα με μυθικές αντιλήψεις της εποχής

προσωποποιούσε τις αντίθεες δυνάμεις του χάους Οι βιβλικοί συγ-γραφείς αναφέρονται συχνά στη Ραάβ όπως και στο Λεβιάθαν γι-α να τονίσουν την παντοδυναμία του Θεού (Ιώβ 913 26 12 Ψλ

66

8911 Ησ 519) Σε ιστορικό επίπεδο η Ραάβ χρησιμοποιείται ως προσωποποίηση της Ερυθράς θαλάσσης και της Αιγύπτου (Ψλ 874 Ησ 307)

Ράβδος Σύμβολον εξουσίας καὶ δυνάμεως Ἱερεμίας ΛΗ 17 Ἔξοδος Δ 2 17

20 Ζ 9 -20 Ἔξοδος Η16 17helliphelliphelliphelliphellip Προτύπωσις τῆς ἀπειράν-δρου κηύσεως τοῦ Ἐμμανουὴλ Ἰησοῦ Χριστοῦ laquoράβδος Ἀαρὼν ἡ βλαστήσασαraquo Ἀρ ΙΖ16-23 ampἙβρ Θ4-28

ΣαβάΣεβά Το όνομα Σαβά δηλώνει ένα λαό που κατοικούσε πιθανότατα στα νό-

τια της αραβικής χερσονήσου Το βασίλειο του Σαβά είχε καταστεί πλούσιο και φημισμένο εξαιτίας του εμπορίου χρυσού και θυμιά-ματος που διακινούσε μεταξύ ανατολικής Αφρικής Ινδίας και Με-σογείου (Ησ 606 Ιερ 6 20 Ιεζ 2722) Στο Α Βασ 101-10 περι-γράφεται η επίσκεψη της βασίλισσας του Σαβά στην αυλή του βα-σιλιά Σολομώντα

Το όνομα Σεβά δηλώνει ένα λαό πιθανότατα της βόρειας Αφρι-κής (Γεν 107) Οι δύο λαοί αναφέρονται μαζί στο Ψλ 7210

σαββατικό έτος Κάθε έβδομο έτος ήταν σύμφωνα με το Μωσαϊκό νόμο έτος αγρανά-

παυσης (Εξ 2310-11 Λευ 25 1-7) Η καλλιέργεια της γης απα-γορευόταν τα χρέη έπρεπε να χαρίζονται και οι δούλοι να απελευ-θερώνονται (Δτ 151-18) Ο νόμος αυτός αποτελούσε μια έμπρα-κτη υπενθύμιση ότι η γη ανήκει στο Θεό

Σάββατο Η έβδομη μέρα της εβδομάδας αφιερωμένη στο Θεό και τη λατρεία

του Η εβραίκή ρίζα από την οποία προέρχεται η λέξη σημαί-νεισταματώ αναπαύομαι Έτσι το Σάββατο ήταν ημέρα ανάπαυ-σης χαράς και αποχής από κάθε βαριά εργασία εμπορική απασχό-ληση και μακρινά ταξίδια (Ησ 5813 Νε 1315-22) Η σημασία της τήρησης της αργίας του Σαββάτου τονίζεται ιδιαίτερα σε κεί-μενα της μεταιχμαλωσιακής περιόδου και οι σχετικές διατάξεις καθίστανται συνεχώς αυστηρότερες Σε μία μάλιστα περίπτωση οι Ιουδαίοι κατασφάζονται από τους εχθρούς τους στη μάχη επειδή δεν πρόβαλαν αντίσταση για να μη βεβηλώσουν την ημέρα του Σαββάτου (Α Μακ 232εξ) Η αυστηρή τήρηση του Σαββάτου κα-τέστη μαζί με την περιτομή εγγύηση παραμονής του ατόμου

67

στην κοινότητα του λαού του Θεού και ένδειξη αποδοχής της δια-θήκης από το σύνολο του λαού (Ησ 561-8) Θεολογικά το Σάββα-το σχετίζεται με το δημιουργικό έργο του Θεού και με το έργο της σωτηρίας του κόσμου Σύμφωνα με τη σχετική αφήγηση μετά το τέλος του δημιουργικού έργου του ο Θεός αναπαύεται ευλογεί και αγιάζει την έβδομη ημέρα (Γεν 22-3) Με τον τρόπο αυτό δηλώνε-ται ότι ο κόσμος προήλθε τέλειος από τα χέρια του δημιουργού ε-φόσον ένα έργο θεωρείται πραγματικά ολοκληρωμένο μόνον όταν ακολουθήσει ανάπαυση και χαρά Σε αντίθεση με το Θεό τα έργα των ανθρώπων είναι πάντοτε ατελή Θεωρώντας όμως ο Θεός τον άνθρωπο όχι υπηρέτη του όπως στις μυθολογίες των άλλων λαών αλλά συνεργάτη του όταν θα καλέσει με τη διαθήκη τον Ισραήλ μετά την έξοδο από την Αίγυπτο να συμμετάσχει στο έργο της σω-τηρίας του κόσμου θα τον καλέσει και σε συμμετοχή ατη θεία α-νάπαυση (Εξ 208-11 lsquo 3112-17 351-3) Τηρώντας ο Ισραήλ το Σάββατο θα θυμάται τις ευεργεσίες του Θεού για τη σωτηρία του (Δτ 512-15) αλλά και την αιώνια ισχύ της θείας υπόσχεσης ότι το έργο της σωτηρίας θα ολοκληρωθεί (Εβρ κεφ 4)

Σαδδουκαίοι Με τον όρο δηλώνεται η ιερατική αριστοκρατία του ιουδαϊσμού η ο-

ποία σαν παράταξη εμφανίζεται στους αμέσως μετά τη μακκαβαϊ-κή εξέγερση χρόνους Ήταν προσκολλημένοι ατο τελετουργικό του ναού Συνεργάζονταν πάντοτε με την εκάστοτε καθεστηκυία τάξη και δεν ευνοούσαν τα μεσσιανικά κινήματα Ως εκ τούτου δεν ήταν καθόλου αγαπητοί στο λαό Απέρριπταν την παράδοση δεχόμενοι μόνο το γραπτό νόμο δεν πίστευαν στην ανάσταση και στην ύ-παρξη αγγέλων και πνευμάτων γενικότερα Πρωτοστάτησαν στην σύλληψη και καταδίκη του Ιησού

Σαμάρεια - Σαμαρείτες Η Σαμάρεια ιδρύθηκε το 876 πΧ από τον Αμρί ο οποίος την κατέ-

στησε πρωτεύουσα του βόρειου βασιλείου του Ισραήλ (Α Βασ 1623-24) Η πόλη χτίστηκε σε στρατηγικά ευνοϊκή θέοη οχυρώ-θηκε και κοσμήθηκε με λαμπρά οικοδομήματα Μετά την κατά-λυοη του βόρειου βασιλείου (722 πΧ) οι Ασσύριοι κατέστησαν την περιοχή επαρχία του κράτους τους με το όνομα Σαμάρεια και εγκατέστησαν εκεί πληθυσμιακές ομάδες από άλλες κατακτημέ-νες περιοχές (Β Βασ 1724-41) Αργότερα οι Ιουδαίοι που επέ-στρεψαν από τη βαβυλώνια αιχμαλωσία αρνήθηκαν να αναγνωρί-σουν τους κατοίκους της περιοχής της Σαμάρειας ως γνήσιους Ισ-

68

ραηλίτες και απέρριψαν την πρότασή τους για συνεργασία στην α-νοικοδόμηση του ναού της Ιερουσαλήμ (Εσδ 42-3 Αγγ 210-14) Οι τριβές μεταξύ των δύο κοινοτήτων οδήγησαν τελικά στο λεγόμενο σαμαρείτικό οχίσμα το οποίο παγιώθηκε πιθανότατα κατά τον 3ο πΧ αιώνα

Η σαμαρειτική κοινότητα αναγνώριζε ως αγία Γραφή της μόνον την Πεντάτευχο και ως τόπο όπου πρέπει να λατρεύεται ο Θεός (πρβλ Δτ κεφ 12) το όρος Γαριζίν Για τους λόγους αυτούς οι Σα-μαρείτες θεωρούνταν από τους Ιουδαίους αιρετικοί και κατά την ε-ποχή της ΚΔ οι ευσεβείς απέφευγαν ακόμη και να περάσουν από την περιοχή της Σαμάρειας Την πρακτική αυτή αρνείται να ακο-λουθήσει ο Ιησούς (Λκ 951-52 1029-36 171119 Ιω 41εξ) και αργότερα το ευαγγέλιο κηρύσσεται και στη Σαμάρεια (Πραξ 85)

σάπφειρος Ο όρος δηλώνει πιθανότατα στη Βίβλο τον λαζουρίτη λίθο ο οποίος

έχει γαλάζιο χρώμα και είναι διάστικτος με ασημένιες και χρυσές κουκίδες

σατανάς Η εβρ λέξη σατάν σημαίνει τον κατήγορο στο δικαατήριο Στην Αγ

Γραφή με τον όρο αυτό χαρακτηρίζεται ο διάβολος ως εχθρός και κατήγορος των ανθρώπων Στην ΚΔ o Ιησούς καταλύει τις πα-νουργίες του σατανά και ελευθερώνει από την κυριαρχία του τους ανθρώπους Στο Απ 224 με τα απόκρυφα μυστικά του σατανά ο ιερός συγγραφέας εννοεί διδασκαλίες της αιρέσεως γνωστές μόνο στους μυημένους

σέα βλ πίνακα Μέτρα σταθμά και νομίσματα σεραφίμ Εξαπτέρυγα ουράνια όντα που περιβάλλουν το θρόνο του Θεού και υ-

μνούν τη δόξα του (Ησ 62) Ετυμολογικά το όνομά τους προέρχε-ται από την ίδια εβραϊκή ρίζα (σαράφ = καίω πυρπολώ) από την ο-ποία προέρχεται και η λέξη που δηλώνει τα θανατηφόρα δηλητηρι-ώδη φίδια της ερήμου (Αρ 216 Δτ 85 πρβλ Ησ 1429 306) Στο όραμα της κλήσης του προφήτη Ησαϊα (61εξ) τα σεραφίμ παριστάνονται ανθρωπόμορφα και μοιάζουν με τα όντα που περι-γράφονται στο Ιεζ κεφ 1 (χερουβίμ)

σημάδια των καιρών Σημάδια όπως πχ θαυματουργικές πράξεις του Ιησού κά που δεί-

χνουν ότι ήρθε η εποχή του Μεσσία (Μτ 163)

69

σημείο Εντυπωσιακή θαυματουργική πράξη που μαρτυρεί τις υπερφυσικές

δυνάμεις αυτού που την ενεργεί (Εξ 4 89 11910 Αρ 1422 Δτ 268) Επίσης οι προφήτες εξαγγέλλουν σημεία η πραγματοποί-ηοη των οποίων επιβεβαιώνει τους λόγους τους (Ησ 7 11 ) αλλά και οι ψευδοπροφήτες μπορούν να παραπλανήσουν με σημεία το λα-ό (Δτ 132-3) Συχνά οι προφήτες συνόδευαν το λόγο τους και με ο-ρισμένες συμβολικές πράξεις που δήλωναν παραστατικά ένα μελλο-ντικό γεγονός Ο Ιερεμίας φοράει ζυγό στον τράχηλό του για να δι-ακηρύξει ότι η Ιερουσαλήμ θα υποδουλωθεί στους Βαβυλωνίους (Ιερ κεφ 27) και ο Ιεζεκιήλ ζυγίζει την τροφή του για να υπομνή-σει την πείνα που θα επικρατήσει στην Ιερουσαλήμ κατά την πο-λιορκία της (Ιεζ 49-17) Παρά το συμβολικό χαρακτήρα των πρά-ξεων αυτών οι άνθρωποι της εποχής πίστευαν ότι αυτές έχουν μια δυναμική που καθιστά το μελλοντικό γεγονός αναπόφευκτο και γι αυτό συχνά στρέφονταν εναντίον των προφητών στους οποίους ε-πέρριπταν την ευθύνη για τα δεινά τους

Στην ΚΔ και ιδιαίτερα στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο σημεία είναι οι θαυματουργίες του Ιησού που δείχνουν τη μεσσιανική του ιδιότητα και καλούν τους ανθρώπους σε μετάνοια Μερικές φορές απαντά στην ΚΔ η έκφραοη σημεία και τέρατα με την ίδια έν-νοια

Σιδώνα - Σιδώνιοι Παραλιακή πόλη της Φοινίκης βόρεια της Τύρου και η ευρύτερη

περιοχή της η οποία Θεωρούνταν το βόρειο όριο της Χαναάν (Γεν 1019) Το όνομα Σιδώνιοι χρησιμοποιείται συχνά ως ταυτόσημο με το Χαναναίοι (Δτ 39- Κρ 187 κά) Σύμφωνα με το Ιερ 273 η Σιδώνα όπως και το βασίλειο του Ιούδα μετείχε σε μια υποκι-νούμενη προφανώς από τους Αιγυπτίους συμμαχία κατά της Βα-βυλώνας συμμαχία η οποία οδήγησε τελικά στην καταστροφή της Ιερουσαλήμ Για το λόγο αυτό οι προφήτες εξαγγέλλουν την κα-ταστροφή της Σιδώνας (Ιεζ 2820-23- Ιλ 44)

σίκλος Εβραϊκή μονάδα βάρους και ασημένιο νόμισμα (βλ και πίνακα Μέ-

τρα σταθμά και νομίσματα) Σιλώ Πόλη της κεντρικής ορεινής Παλαιστίνης 40 περίπου χιλιόμετρα βό-

ρεια της Ιερουσαλήμ Κατά την προμοναρχική περίοδο ήταν ένας από τους σημαντικότερους ιερούς τόπους των Ισραηλιτών όπου

70

στήθηκε η σκηνή του Μαρτυρίου (Ιησ 181) και όπου γίνονταν οι συνελεύσεις των αντιπροσώπων των φυλών (Ιησ 211εξrsquo 22912) Κατά την περίοδο των Κριτών υπήρχε στη Σιλώ ένα ιερό (Κρ 1831) στο οποίο φυλασσόταν η κιβωτός της διαθήκης και εκεί συγκεντρωνόταν ο λαός για τη λατρεία του Θεού κατά τις ετήσιες ιεραποδημητικές γιορτές (Κρ 2119 Α Σαμ 13) Με τη λατρεία στη Σιλώ συνδέεται και η επωνυμία του Θεού Κύριος του σύμπα-ντος (Α Σαμ 13rsquo 44) Το ιερό αυτό καταστράφηκε από τους Φι-λισταίους (πρβλ Α Σαμ κεφ 4) γεγονός που πιθανότατα συνέβα-λε στην ανάδειξη της Γαβαών 10 περίπου χλμ βορειοδυτικά της Ι-ερουσαλήμ ως σημαντικότερου τόπου λατρείας του Θεού (Α Βασ 34 Α Χρ 1639 2129 Β Χρ 13) Ο προφήτης Ιερεμίας επανει-λημμένα αναφέρεται στην καταστροφή αυτή εξαγγέλλοντας την ε-πικείμενη καταστροφή του ναού της Ιερουσαλήμ (Ιερ 712 2669 πρβλ Ψλ 7860)

Σινά Όρος ατην ομώνυμη χερσόνησο στους πρόποδες του οποίου στρατοπέ-

δευσαν οι Ισραηλίτες μετά την έξοδό τους από την Αίγυπτο (Εξ 191) Στο Σινά αποκαλύφθηκε ο Θεός ατο λαό του συνομολόγησε μαζί του διαθήκη και του έδωσε το νόμο Οι πληροφορίες των κειμένων δεν είναι επαρκείς για τον ακριβή προσδιορισμό της θέ-σης του όρους της νομοδοσίας

Σιών Λόφος πάνω στον οποίο ήταν χτισμένη η πόλη των Ιεβουσαίων Ιε-

ρουσαλήμ Μετά την ισραηλιτική κατάληψη μετονομάστηκε σε Πόλη Δαβίδ (Β Σαμ 56-9) Αργότερα ο λόφος Σιών ταυτίζεται με το ύψωμα πάνω στο οποίο ήταν χτισμένος ο ναός (Ψλ 26 13213 Ησ 818) και το όνομά του χρησιμοποιείται από τους βι-βλικούς συγγραφείς για να δηλωθεί ολόκληρη η Ιερουσαλήμ και οι κάτοικοί της Κατά το μεσαίωνα οι σταυροφόροι απέδωσαν λαν-θασμένα το όνομα Σιών στο δυτικό λόφο της πόλης

σκηνή του Μαρτυρίου Κινητό ιερό των Ισραηλιτών κατά τη διάρκεια των περιπλανήσεών

τους στην έρημο Είχε τη μορφή σκηνής (Εξ 251-3118) -η ακρι-βής μετάφραση του εβραϊκού όρου είναι σκηνή της Συνάντησης (του Μωυσή με το Θεό) -πρβλ Εξ 33711- αλλά το ακριβές σχήμα της δεν είναι στις λεπτομέρειές του γνωστό Σε γενικές γραμμές η διάταξη των μερών της αντιστοιχεί σε εκείνη του ναού του Σολο-

71

μώντα Η κιβωτός της διαθήκης παρέμεινε σε σκηνή μέχρι και την εποχή του Δαβίδ (Β Σαμ 72)

Σκηνοπηγίας γιορτή Μεγάλη ιουδαίκή γιορτή σε ανάμνηση της εποχής που οι Ισραηλίτες

ζούσαν ατην έρημο σε σκηνές (Λευ 2334-36$ Δτ 1613) Γιορτα-ζόταν με την ευκαιρία του τέλους της συγκομιδής των καρπών (αρ-χές Οκτωβρίου) γι αυτό και ονομάζεται και γιορτή της Συγκομι-δής (Εξ 23 16) Οι προσκυνητές πήγαιναν στα Ιεροσόλυμα και ζούσαν κατά τις οχτώ μέρες της γιορτής σε πρόχειρες σκηνές Το χαρούμενο χαρακτήρα της γιορτής τον υπογράμμιζαν οι φωταψίες στο ναό (Ιω 812) και η άντληση νερού από την πηγή του Σιλω-άμ για τις θυσίες (Ιω 737)

σκόνη Οι Ιουδαίοι συνήθιζαν όταν επέστρεφαν από ταξίδι σε μη ιουδαϊκή

περιοχή να τινάζουν τη σκόνη από τα ρούχα και τα σανδάλια τους για να μην εισάγουν τίπατε το ακάθαρτο στην ιερή γη Στα Ευαγγέλια και στις Πράξεις με την αντίστοιχη πράξη τους οι από-στολοι επισημαίνουν ότι οι κάτοικοι μιας περιοχής που απέρριψε το κήρυγμα του ευαγγελίου θα λογοδοτήσουν κατά την ημέρα της κρίσεως

Σόδομα και Γόμορρα Χανανιτικές πόλεις που πιθανότατα ήταν χτισμένες στη νοτιοανα-

τολική ακτή της Νεκράς Θαλάσσης Σύμφωνα με το Γεν κεφ 19 οι δύο πόλεις καταστράφηκαν ολοκληρωτικά εξαιτίας της αμαρτω-λότητας των κατοίκων τους η οποία κατέστησε το όνομά τους συμβολικό για τη δήλωση της ηθικής κατάπτωσης (πρβλ Ιούδα 7)

σουδάριο Λατινική λέξη που σημαίνει είδος μαντηλιού με σουδάριο περιτυλι-

γόταν το πρόσωπο του νεκρού σοφία Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται στα ελληνικά ως σοφία είναι πολυ-

σήμαντη Μπορεί να δηλώνει χειρωνακτική ή επαγγελματική επι-τηδειότητα πολιτική άποψη δυνατότητα διάκρισης αλλά επίσης πανουργία υπουλότητα και μαγική τέχνη Οι σοφοί ενδιαφέρονται κυρίως για ζητήματα τάξης του κόσμου και καθηκόντων της ζωής Επιχειρούν μια Θεώρηση της μοίρας του ατόμου όχι όμως μέσα α-πό φιλοσοφικό στοχασμό κατά το ελληνικό πρότυπο αλλά μέσα α-πό τη συλλογή εμπειριών Δεν επιδιώκουν αλλαγή του κόσμου

72

αλλά διαδάσκουν τους ανθρώπους το πώς πρέπει να συμπεριφερ-θούν μέσα στην παρούσα κατάσταση του κόσμου ώστε να επιτύ-χουν στη ζωή τους Επειδή η σοφία μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για καλό όσο και για κακό συχνά οιπροφήτες μιλούν απορριπτικά γι αυτήν (Ησ 521 lsquo 2914 Ιερ 89) Παρ όλα αυτά για τους ισραη-λίτες σοφούς η σοφία προέρχεται από το Θεό και αληθινή σοφία εί-ναι η ευσέβεια (Ιωβ 2828 Ψλ 111 Πρμ 17 Εκ 1213 Σειρ κεφ 1rsquo 14 16) Στην πραγματικότητα ο Θεός είναι ο μόνος σοφός την ά-μετρη σοφία του οποίου ο άνθρωπος μπορεί να δει στη δημιουργία όχι όμως και να την εξιχνιάσει (Ιώβ 2838-39 Σειρ 11-10 1624εξ 3916εξ 4215-4333 κά)

Στον πρόλογο του βιβλίου των Παροιμιών (κεφ 1-9) και σε άλ-λα κείμενα η θεία Σοφία παριστάνεται προσωποποιημένη Στα κεί-μενα αυτά η Σοφία του Θεού παριστάνεται ως πρόσωπο (Πρμ 120-33 81-918 Σειρ 241-22) που δημιουργείται από το Θεό πριν από τον κόσμο (Πρμ 822-25 Σειρ 14 249) μετέχει στο δημιουργικό έργο του Θεού (Πρμ 826-31 Σολ 99) και στέλνεται από το Θεό στη γη για να αποκαλύψει στους ανθρώπους τα μυστικά της θείας θέλησης (Πρμ 832-36 Σολ 910-12) Παρόμοιες παραστάσεις ανα-πτύσσονται σχετικά με το Πνεύμα (Σολ 917 πρβλ Ησ 112) και ιδιαίτερα με το Λόγο του Θεού (Γεν 13εξrsquo Ιδθ 1614 Ψλ 336 10720 147 15-18 Σολ κεφ 9 1814-16 Σειρ 4215 Ησ 40826 4424-28 4813 5510-11) Στο Ιώβ κεφ 28 η Σοφία παριστάνε-ται σαν κάτι διάφορο του Θεού ο οποίος είναι o μόνος που γνωρίζει το πού κρύβεται Στο Σειρ κεφ 24 η Σοφία εκπορεύεται από το στόμα του Θεού και αποστέλλεται στον Ισραήλ Στο Σολ 7 22-81 είναι η πνοή του πσντοδύνσμου Οεού και σαφής ανrσνάκλσση της λάμφης του Με τις παραστάσεις αυτές η ΠΔ προετοιμάζει το έδαφος για την αποκάλυψη του δεύτερου προσώπου της Αγίας Τρι-άδας

Οι σχετικές με τη Σοφία (ΛόγοΠνεύμα) του Θεού παραστά-σεις της ΠΔ -ασαφείς και ασυστηματοποίητες στο μεγαλύτερο μέ-ρος τους καθώς δεν είναι πάντοτε εύκολο να διακριθεί το αν πρό-κειται για φιλολογικό ποιητικό σχήμα έκφραση αρχαίων θρη-σκευτικών αντιλήψεων ή νέα αποκάλυψηπαραλαμβάνονται από τους συγγραφείς της ΚΔ αναπτύσσονται και συγκεκριμενοποιού-νταιπροσαρμοζόμενες στο πρόσωπο του Ιησού Ιδιαίτερα στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο ο Ιησούς περιγράφεται ως Λόγος του Θεού με τα χαρακτηριστικά της Σοφίας και ο απόστολος Παύλος αποκαλεί

73

με βάση τα παραπάνω παλαιοδιαθηκικά χωρία τον Ιησού Θεού σο-φία (Α Κορ 124)

σοφός βλ σοφία στάδιο Μονάδα δρόμου που το μήκος της κυμαίνεται από περιοχή σε περιο-

χή από 177 ως 192 μέτρα (βλ και πίνακα Μέτρα σταθμά και νο-μίσματα)

στερέωμα Σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής ο ουρανός θεωρείτο σαν ένας

στερεός θόλος που συγκρατεί τα ουράνια ύδατα τα οποία μέσω ει-δικών διόδων (Γεν 711) φτάνουν στη γη ως βροχή Πάνω από τα ύδατα αυτά βρίσκεται η κατοικία του Θεού (Ψλ 1041-313)

στήλη ιερή Στην ΠΔ γίνεται συχνά λόγος για διάφορες λίθινες στήλες οι οποίες

στήνονται σε τάφους ή σε ανάμνηση κάποιων γεγονότων Στη χα-νανιτική λατρεία ανάλογες στήλες θεωρούνταν κατοικίες διαφό-ρων Θεοτήτων ή σύμβολα της παρουσίας τους Η λατρεία αυτών των στηλών καυτηριάζεται από τους προφήτες

στοιχεία του κόσμου Με την έκφραση αυτή νοούνται διάφορες πνευματικές δυνάμεις για

τις οποίες οι άνθρωποι της εποχής της ΚΔ πίστευαν ότι είναι διά-χυτες στο σύμπαν ή εδρεύουν στα άατρα και από εκεί επηρεάζουν ευμενώς ή δυσμενώς τον κόσμο ή τους ανθρώπους

στρατηγός Η αστυνομική φρουρά του ναού της Ιερουσαλήμ που την αποτελού-

σαν λευίτες υπαγόταν σε ένα στρατηγό το γενικό διοικητή περι-λάμβανε όμως και άλλους υποδεέστερους στρατηγούς που ονομάζο-νταν και στρατηγοί του ιερού

Συγκομιδής γιορτή βλ Σκηνοπηγίας γιορτή Σύμπαντος Κύριος Ο τίτλος Κύριος του σύμπαντος είναι απόδοση του εβραϊκού Κύριος

τσεβαόθ (Ο Σαβαώθ Α Σαμ 13) που πιθανότατα δηλώνει την κυριαρχία του Θεού πάνω στις κοσμικές ή τις ουράνιες δυνάμεις (πρβλ την παράλληλη απόδοση των Ο Κύριος παντοκράτωρ Β Σαμ 510 ή Κύριος των δυνάμεων Β Σαμ 62) Ο τίτλος απαντά για πρώτη φορά σε σχέση με τη λατρεία του Θεού στο ιερό της Σι-λώ (Α Σαμ 13) και είναι στενά συνδεδεμένος με την αντίληψη

74

της κιβωτού της διαθήκης ως θρόνου του Θεού (Α Σαμ 44 Β Σαμ 6 218 7827) Αργότερα χρησιμοποιείται ευρύτατα από τους προφήτες (Ησ 1 9 Ιερ 219 514 669rsquo 73) και τους Ψαλμούς

συναγωγή Τόπος συνάθροισης των Ιουδαίων μιας κοινότητας αρχικά στη Δια-

σπορά και στη συνέχεια και στην Παλαιστίνη Στη συναγωγή γι-νόταν λατρευτική σύναξη (προσευχή ανάγνωση Γραφής κήρυ-γμα) κάθε Σάββατο Το κήρυγμα μπορούσε να γίνει από οποιονδή-ποτε ήξερε ανάγνωση (Λκ 420) ή από έναν επισκέπτη (Πραξ 1315) Επικεφαλής ήταν οι αρχισυνάγωγοι ένα τοπικό συνέδριο από 23 πρεσβυτέρους που αποφάσιζε για τοπικά θέματα και είχε τη δικαιοδοσία να κηρύττει αποσυνάγωγο όποιον δεν έμενε πιστός στο νόμο

συνέδριο μεγάλο Σώμα από 70 μέλη στα οποία συμπεριλαμβάνονταν ιερείς γραμ-

ματείς και πρεσβύτεροι υπό την προεδρία του αρχιερέα που απο-τελούσε την ανώτατη θρησκευτική δικαστική και διοικητική αρ-χή των Ιουδαίων κατά τη ρωμαϊκή περίοδο και εκπροσωπούσε το λαό απέναντι στις αρχές κατοχής Είχε την έδρα του ατην Ιερου-σαλήμ και συνεδρίαζε σε ειδικό χώρο του ναού

Συρία Χώρα της ανατολικής Μεσογείου που εκτείνεται από τον ποταμό

Ευφράτη μέχρι τα βόρεια όρια της Παλαιστίνης Η έκταση της χώ-ρας αυξομειώνεται κατά εποχές Συνήθως με το όνομα Συρία (εβρ Αράμ) δηλώνεται η ευρύτερη περιοχή με κέντρο τη Δαμασκό (Α-ραμαίοι) Κατά την ελληνιστική περίοδο η Συρία συνιστά την επι-κράτεια του βασιλείου των Σελευκιδών με πρωτεύουσα την Αντιό-χεια ( ^ 300 πΧ) ενώ το 64 πΧ καθίσταται ρωμαϊκή επαρχία

τάλαντο Μονάόα σταθμών και νομισμάτων που διέφερε στην αρχαιότητα από

περιοχή σε περιοχή Στα χρόνια της ΚΔ το τάλαντο στην Ανατο-λή ισοδυναμούσε προς 6000 χρυσές δραχμές της εποχής Γενικά στην ΚΔ το τάλαντο χρησιμοποιείται με την έννοια της μεγάλης ποσότητας ή του ποσού μεγάλης αξίας (βλ και πίνακα Μέτρα σταθμά και νομίσματα)

τάρταρα Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική αντίληψη -γνωστή ήδη από τον Ό-

μηρo- τα τάρταρα είναι τόπος τιμωρίας πιο κάτω κι από τον άδη

75

Στο Β Πε 24 σημαίνει τον τόπο που τιμωρούνται οι αποστάτες άγγελοι

τέκνα του φωτός Σε αντίθεση με το σκοτάδι που είναι η περιοχή δράσης του σατανά

και ο χώρος της ειδωλολατρίας το φως δηλώνει στην ΚΔ την πε-ριοχή της αποκάλυψης του Θεού Ως τέκνα φωτός χαρακτηρίζονται οι χριστιανοί που ζουν μέσα στο φως της αποκάλυψης δηλ μέσα στην Εκκλησία και έχουν σαν κύριο γνώρισμα την παραγωγή των καρπών του Αγίου Πνεύματος (βλ Εφ 58 και Α flεσ 5 5)

τελωνείο Υπηρεσία ή χώρος όπου ο τελώνης εισέπραπε το φόρο για τα διακι-

νούμενα εμπορεύματα Τέτοιο τελωνείο πχ όπου εργαζόταν κατά τις διηγήσεις των Ευαγγελίων ο Ματθαίος ή Λευί βρισκόταν στο βόρειο μέρος της λίμνης Γεννησαρέτ κοντά στην Καπερναούμ στο σημείο όπου διερχόταν ο δρόμος που ένωνε την επικράτεια του Φι-λίππου με αυτήν του Ηρώδη Αντίπα

τελώνης Ο επιφορτισμένος με την είσπραξη των φόρων Στα χρόνια του Χρι-

στού οι φόροι ήταν επαχθείς και οι τελώνες συνήθως ήταν άδικοι και άρπαγες ώστε όχι μόνον ανταποκρίνονταν στις απαιτήσεις των άπληστων ρωμαϊκών αρχών αλλά και οι ίδιοι ικανοποιού-νταν Για το λόγο αυτό στην κοινωνία της εποχής ήταν μισητοί και τοποθετούνταν στο ίδιο επίπεδο με τους αμαρτωλούς και τις πόρνες

τέραταΤέρατα ή συνήθως σημεία και τέρατα ή απλώς οημεία είναι στην ευαγγε-

λική παράδοση τα θαυμαστά έργα του Ιησού με τα οποία επισφρα-γίζεται η θεϊκή αποστολή του Αποκαλούνται τέρατα γιατί απο-τελούν πράξεις που ξεφεύγουν από την καθημερινή ανθρώπινη ε-μπειρία Επίσης ονομάζονται σημεία γιατί σημαίνουν δείχνουν τον ερχομό της βασιλείας του Θεού κι έχουν έτσι βαθύτερο νόημα Ως μαρτυρίες για τον ερχομό της βασιλείας του Θεού συναντάμε τα σημεία και τέρατα και στο έργο των αποστόλων Σημεία και τέρατα θα παρουσιάσει και ο αντίχριστος (Β 0εσ 28-9) απομι-μούμενος το Χριστό

τόποι ιεροί βλ θυσίας τόποι Τουβάλ βλ Μεσέχ - Τουβάλ

76

Τύρος Παραλιακή πόλη της Φοινίκης νότια της Σιδώνας χτισμένη πάνω

σε ένα νησί κοντά στην ακτή Η θέση της την κατέστησε απόρθη-τη παρά τις πολυάριθμες επιθέσεις και πολιορκίες που γνώρισε κατά τη μακραίωνη ιστορία της Σημαντικότερη ήταν η πολιορκία της από το Ναβουχοδονόσορ το 585 πΧ που διήρκεσε 13 χρόνια (πρβλ Ιεζ κεφ 26-28) Τελικά η πόλη καταλήφθηκε και κατα-στράφηκε ολοσχερώς το 332 πΧ από τον Μ Αλέξανδρο

υιός Στα εβραϊκά η λέξη υιός εκτός από το αρσενικό παιδί μιας οικογέ-

νειας δηλώνει επίσης γενικότερα τον απόγονο αλλά και εκείνον ο οποίος ανήκει σε μια τάξη ή μια ομάδα (πχ υιός προφήτη=προ-φήτης μέλος κάποιας προφητικής ομάδας)

Στην ΚΔ η λέξη χρησιμοποιούμενη απόλυτα (ο Υιός) δηλώ-νει τον Ιησού Χριστό ως Υιό του Θεού (βλ επίσης Υιός Δαβίδ Υιός ανθρώπου)

Υιός ανθρώπου Τίτλος του αναμενόμενου Μεσσία που απαντά τόσο ατην ΠΔ (κυ-

ρίως στο βιβλίο του Δανιήλ) όσο και σε εξωβιβλικά ιουδαϊκά κείμε-να Στην ΚΔ ο τίτλος αυτός χρησιμοποιείται από τον ίδιο τον Ιη-σού για τον εαυτό του και δηλώνει την ταπείνωσή του κατά την ε-πίγεια ζωή το πάθος του και τη μελλοντική ένδοξη επάνοδό του

Υιός Δαβίδ Τίτλος που αποδίδεται στο Μεσσία ως κατά σάρκα απόγονο του Δα-

βίδ υπόλοιπο (ἢ λῆμμα) Βασικό στοιχείο του προφητικού κηρύγματος αποτελεί η προειδοποί-

ηση προς τον Ισραήλ ότι η αθέτηση της διαθήκης προκαλεί τη δικαιοσύνη του Θεού και θα έχει ως συνέπεια την καταατροφή Η αγάπη όμως του Θεού δεν επιτρέπει τον αφανισμό του λαού του αλλά κάθε φορά διασώζει ένα μικρό υπόλοιπο που θα συνεχίσει ως κληρονόμος των επαγγελειών την ιστορική του πορεία και α-πό το οποίο θα προέλθει ένας νέος Ισραήλ (Αμ 98-10 Ησ 42-3 1020-23 285-6 Μιχ 47 57 Σοφ 311-13 κά) Από το ευσεβές υπόλοιπο του ισραηλιτικού λαού που απέμεινε από τις περιπέτειες της μεταιχμαλωσιακής περιόδου και το οποίο μέσα σε μια γενεά ά-πιστη και διεφθαρμένη έμεινε πιστό στο θέλημα του Θεού και πε-ρίμενε το Μεσσία ως λυτρωτή θα προέλθει ο νέος λαός του Θεού (Ρωμ 927 111-6)

77

ύσσωπος Αρωματικό φυτό που χρησιμοποιόταν σε διάφορα τελετουργικά κα-

θαρμού (Αρ 196 Ψλ 519 Εβρ 919) Σε κλωνάρι από ύσσωπο το-ποθέτησαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες σφουγγάρι με ξύδι και το έβα-λαν στο στόμα του Ιησού πάνω στο σταυρό

Φαράν Έρημος στην ανατολική πλευρά της χερσονήσου του Σινά δυτικά

του κόλπου της λκαμπα Από εκεί έστειλε σύμφωνα με το Αρ 13326 ο Μωυσής κατασκόπους για να συλλέξουν πληροφορίες σχετικά με τη Χαναάν

Φαρισαίοι Λαϊκό κίνημα με οπαδούς από την τάξη των επαγγελματιών που α-

ποχωρίστηκε από τους παλαιότερους ευσεβείς ζηλωτές του νό-μου Στο κίνημα ανήκαν και πολλοί γραμματείς Τους Φαρισαίους τους διέκρινε η τήρηση του γράμματος του νόμου η προσήλωση στις παραδόσεις των παλαιοτέρων (πρεσβυτέρων) και η έμφαση στους εξωτερικούς καθαρμούς Σε αντίθεση προς τους Σαδδουκαί-ους οι Φαρισαίοι πίστευαν στην ανάσταση των νεκρών Στα Ευαγ-γέλια παρατηρείται έντονη αντίθεση μεταξύ Ιησού και Φαρισαίων

Φερεζαίοι Ένας από τους λαούς που συνιστούσαν τον πληθυσμό της Χαναάν

πριν από την εγκατάσταση των Ισραηλιτών εκεί (Εξ 38 Δτ 71 Ιησ 310 κά) και κατοικούσαν στην κεντρική ορεινή χώρα (Γεν 137 Ιησ 113)

φίδι φτερωτό Τα φίδια παίζουν σημαντικό ρόλο στη χανανιτική μυθολογία Ο προ-

φητικός λόγος δανείζεται τις εικόνες αυτές για να χαρακτηρίσει συνήθως γειτονικούς προς τον Ισραήλ λαούς (ιδιαίτερα την Αίγυ-πτο πρβλ Ησ 271 30fi)

Φίλιππος Γιος του Ηρώδη του μεγάλου τετράρχης πολλών περιοχών ΒΑ της

Γαλιλαίας (βλ Λκ 31) από τον 4 πΧ ως το 34 μΧ σύζυγος της Σαλώμης κόρης της Ηρωδιάδας

Φιλισταίοι Λαός άγνωστης προέλευσης που ανήκε στην ομάδα των λεγόμενων

Λαών της Θαλάσσης και οι μετακινήσεις των οποίων κατά τα τέ-λη του 13ου πΧ αιώνα συγκλόνισαν τις χώρες και σήμαναν το τέ-λος πολλών πολιτισμών της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου Ενδιάμεσος σταθμός των μετακινήσεών τους υπήρξε η Κρήτη (Δτ

78

223 Αμ 97 Ιερ 474εξ) αλλά η αρχική τους προέλευση παραμέ-νει άγνωστη Στις αρχές του 12ου πΧ αιώνα οι Λαοί της Θαλάσ-σης επιχείρησαν απόβαση στην Αίγυπτο αλλά απωθήθηκαν από τον Ραμσή Γ και τα υπολείμματά τους αποβιβάστηκαν σε διάφορες ακτές της Μεσογείου (Λιβύη Σικελία κλπ) Οι Φιλισταίοι εγκα-ταστάθηκαν στη νότια παραλιακή λωρίδα της Χαναάν όπου ίδρυ-σαν ομοσπονδία πέντε πόλεων (Γάζα Γαθ Αζωτος Ασκάλων και Εκρών Ιησ 133) και υπήρξαν κατά την περίοδο των Κριτών και των πρώτων χρόνων της μοναρχίας οι σκληρότεροι αντίπαλοι των Ισραηλιτών στη διεκδίκηση της χώρας Οι Φιλισταίοι δεν ήταν σημίτες δεν ασκούσαν την περιτομή και διέφεραν πολιτιστικά (γλώσσα ενδυμασία οπλισμός έθιμα κεραμική κλπ) τόσο από τους Χαναναίους όσο και από τους Ισραηλίτες Από το όνομά τους (Πελιστίμ) ονομάατηκε κατά τη ρωμαϊκή περίοδο ολόκληρη η πε-ριοχή της Χαναάν Παλαιστίνη

φίλος του βασιλιά Τιμητικός τίτλος για τους βασιλικούς αξιωματούχους των ελληνιστι-

κών βασιλείων (πρβλ οικογένεια βασιλική) Φοινίκη - Φοίνικες Χώρα της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου Το όνομα Φοινίκη εί-

ναι απόδοση στα ελληνικά του ονόματος Χαναάν αλλά δηλώνει συνήθως το βόρειο παραλιακό τμήμα της χώρας με κυριότερες πό-λεις την Τύρο και τη Σιδώνα Οι Φοίνικες ήταν ναυτικός λαός σημιτικής καταγωγής και γύρω στα 1200 πΧ κυριάρχησαν εμπο-ρικά με τα καράβια τους σε ολόκληρη τη Μεσόγειο ιδρύοντας α-ποικίες - εμπορικούς σταθμούς

φυλακτήρια Μικρές θήκες που περιείχαν μεμβράνες με στίχους από το νόμο Οι

ευλαβείς Ιουδαίοι τα έδεναν στο μέτωπο και στο βραχίονα κατά την ώρα της προσευχής (Δτ 68) για να τους προφυλάσσουν από τους δαίμονες

Χαλδαίοι Αρχαίο όνομα των κατοίκων της νοτιοδυτικής Μεσοποταμίας Σε με-

ταγενέστερη περίοδο το όνομα δήλωνε ανθρώπους που κατείχαν τη μαντική τέχνη (Δν 22)

Χαρώς Θεός των Μωαβιτών Ο βασιλιάς Σολομών για πολιτικούς λόγους

έχτισε στην Ιερουσαλήμ ένα ιερό αφιερωμένο στο Θεό αυτόν (Α

79

Βασ 115) το οποίο καταστράφηκε κατά τη θρησκευτική μεταρρύ-θμιση του βασιλιά Ιωσία (Β Βασ 2313)

Χαναάν Στην ΠΔ Χαναάν ονομάζεται η χώρα στην οποία εγκαταστάθηκαν

οι Ισραηλίτες και Χαναναίοι οι κάτοικοί της Το όνομα σημαίνει χώρα της πορφύρας (πρβλ την ελληνική ονομασία Φοινίκη) και προέρχεται από το κύριο εξαγωγικό προϊόν της περιοχής μιας ουσί-ας που χρησιμοποιόταν για τη βαφή των υφασμάτων με κόκκινο χρώμα

Χαναναίοι βλ Χαναάν χάρη Με τον όρο δηλώνεται στις επιστολές του αποστόλου Παύλου η πρά-

ξη αγάπης του Θεού προς τον κόσμο η οποία εκδηλώνεται με το έργο του Χριστού μέσα στην ανθρώπινη ιστορία και ιδιαίτερα με το σταυρό και την ανάστασή του Αντί του θανάτου που αξίζει η ανθρωπότητα εξαιτίας των πονηρών έργων της ο Θεός δίνει χάρη και προσφέρει ζωή

Χαρράν Πόλη της βορειοδυτικής Μεσοποταμίας 400 περίπου χιλιόμετρα δυ-

τικά της Νινευή χτισμένη σε παραπόταμο ανατολικά του Ευφρά-τη Αποτελούσε διαμετακομιστικό εμπορικό κέντρο μεταξύ Νινευ-ή και Μ Ασίας Στη Χαρράν εγκαταστάθηκε μετά τη μετανά-στευσή της από την Ουρ η πατρική οίκογένεια του Αβραάμ (Γεν 1131 124) και εκεί κατέφυγε αργότερα ο Ιακώβ (Γεν 2743 2810)

χερουβίμ Φτερωτά όντα πιθανώς σφιγγόμορφα (με χαρακτηριστικά ανθρώπου

και ζώου) που κατατάσσονται στις αγγελικές δυνάμεις (βλ άγγε-λος) και έχουν ως κύριο έργο τους να φρουρούν ιερούς τόπους (πρβλ Γεν 324) και να υποβαστάζουν το θρόνο του Θεού (Β Σαμ 62 Ψλ 18 Ησ 3716 Ιεζ 9 3) Το ίδιο έργο είχαν και τα δύο χρυσά χερου-βίμ που ήταν τοποθετημένα πάνω στην κιβωτό της διαθήκης (Εξ 2518εξ) καθώς και εκείνα που βρίσκονταν στα άγια των αγίων του ναού ή κοσμούσαν τους τοίχους του (Α Βασ 623εξrsquo 87)

Χετταίοι Λαός της κεντρικής Μικράς Ασίας ο οποίος κατά τη 2η πΧ χιλιετί-

α κυριάρχησε στην περιοχή της Συρίας και της Μεσοποταμίας μέχρι το 1200 πΧ οπότε το κράτος τους καταλύθηκε αλλά ο πο-

80

λιτισμός τους επέζησε σε μικρές ηγεμονίες στη βόρεια Συρία Οι βι-βλικοί συγγραφείς χρησιμοποιούν συχνά το όνομα Χεπαίοι όχι κυ-ριολεκτικά αλλά για να χαρακτηρίσουν τους μη σημιτικούς πλη-θυσμούς της Χαναάν (Γεν 1520 2310 26 34)

χίλια χρόνια Στο Απ 202 γίνεται λόγος με βάση σχετικές ιουδαϊκές παραστάσεις

για χιλιετή βασιλεία των πιστών μαζί με το Χριστό Η καθιερω-μένη ερμηνεία είναι πως το χωρίο αναφέρεται στο παρόν της Εκκ-λησίας και η βασιλεία πρέπει να κατανοηθεί πνευματικά Μερικοί πιστεύουν ότι αναφέρεται σε μια μελλοντική επίγεια βασιλεία του Χριστού

χιν βλ πίνακα Μέτρα σταθμά και νομίσματα χομόρ βλ πίνακα Μέτρα σταθμά και νομίσματα χρίσμα Τελετουργική έκχυση λαδιού ή επάλειψη ατο κεφάλι και το σώμα κά-

ποιου ανθρώπου Ιδιαίτερα σημαντική θέση κατέχει το χρίσμα στο τυπικό ανάληψης της βασιλικής εξουσίας (Μεσσίας) Με το χρί-σμα ο βασιλιάς καθίσταται εντολοδόχος του Θεού και φορέας του Πνεύματός του (Α Σαμ 9 16 101 1613) Επίσης ο αρχιερέας (Εξ 297 Λευ 812 κά) οι ιερείς (Εξ 2841 3030 4015 Αρ 33) ακόμη και προφήτες (Α Βασ 1916) αναλαμβάνουν τα καθή-κοντά τους δια χρίσματος Τέλος αντικείμενα αφιερωμένα στο Θεό χρίονται επίσης όπως ιερές στήλες η σκηνή θυσιαστήρια κλπ

Χωρήβ Αλλη ονομασία του όρους Σινά όπου αποκαλύφθηκε ο Θεός και δό-

θηκε ο νόμος Οι πληροφορίες των κειμένων δεν είναι επαρκείς γι-α τον ακριβή προσδιορισμό της θέσης του