ΟΙ ΚΟΜΗΤΕΣ

Γιάννη ΚολιόπουλουΓιάννη Κολιόπουλου

ΚΟΜΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΤΟΝΤΕΣΚΟΜΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΤΟΝΤΕΣ

Γενικά. Μέσα στο ηλιακό σύστημα κινούνται χιλιάδες παγωμένα σώματα τα οποία παρουσιάζουν μια ξεχωριστή μορφή ως προς την εμφάνισή των η οποία δίνει

εντύπωση ενός συγκεχυμένου σφαιρικού σώματος το οποίο αναπτύσσει κατά την κίνησή του μια φωτεινή ουρά. Επίσης οι μορφές των τροχιών των έχουν διαφορετική μορφή από τα άλλα μέλη του ηλιακού συστήματος στην πλειοψηφία των, όπως και οί περιοχές από τίς  οποίες προέρχονται, αλλά το σημαντικώτερο για έναν παρατηρητή στη γή είναι οι αιφνίδιες εμφανίσεις και εξαφανίσεις των. Αυτά τα σώματα λόγω του

σχήματός των οι αρχαίοι Έλληνες τα ονόμαζαν κομήτες ένα όνομα που παραμένει μέχρι σήμερα σε όλους τους λαούς (comet). Ανάλογα με την όψη που παρουσίαζε το φωτεινό τους σχήμα στον ουρανό ονομάζοντο ξιφίες, ακοντίες, κεράτιοι, πωγώνιοι,

δισκοειδείς, λαμπαδίες, κυπάρισσοι κτλ. Οι αρχαίοι Έλληνες με τον Αριστοτέλη πίστευαν ότι δεν είναι ουράνια σώματα, αλλά μετεωρολογικά φαινόμενα της

ανώτερης ατμόσφαιρας, μια πεποίθηση που έγινε αποδεκτή μέχρι τον 16ον αιώνα οπότε ο Κέπλερ διατύπωσε την σωστή γνώμη ότι οι κομήτες είναι σώματα του

ηλιακού συστήματος και οι μοναδικοί ουράνιοι σταθμοί μαζί με τα μετέωρα που συναντά η γή στην μονότονη πορεία της στο διάστημα.

Εμφανίσεις των κομητών στην ιστορία και δοξασίες. Ιστορικά, όλοι οι λαοί της ανθρωπότητος πίστευαν ότι η αιφνίδια εμφάνιση των κομητών ήταν σημάδι καταστροφών όπως λοιμών, σεισμών και θανάτων. Θα αναφέρουμε παρόμοιες περιπτώσεις που οι εμφανίσεις των συνεδέθησαν με θλιβερά γεγονότα, όπως και με φόβους για συντέλεια του κόσμου :

Ι.) Η δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα ( sidus Julium ). To ν Μάρτιο του 44 π.Χ δολοφονήθηκε ο μεγαλύτερος αυτοκράτορας της Ρωμαικής Αυτοκρατορίας από μια ομάδα 24 αριστοκρατών και την άνοδο στον θρόνο του Οκτάβιου. Κατά τις 20 Ιουλίου του ίδιου έτους ένας λαμπρός κομήτης παρουσιάσθηκε στον βόρειο ουρανό και ήταν ορατός την εσπέρα για μερικές εβδομάδες. Αυτό θεωρήθηκε ότι ήταν η ψυχή του αυτοκράτορα θεοποιημένη και επηρεασμένοι οι Ρωμαίοι έκοψαν και κυκλοφόρησαν ένα νόμισμα που παρουσίαζε τον κομήτη.

2.) Ο θάνατος του Ρωμαίου αυτοκράτορα Κλαυδίου. Ο λαμπρός κομήτης που παρουσιάσθηκε το 54 μ.Χ συνδέθηκε με την δηλητηρίαση του Κλαυδίου από την γυναίκα του Αγριππίνα με σκοπό την ενθρόνιση του 16ετούς γυιού της Νέρωνα.

3) Το έτος 60 μ.Χ όπως γράφει ο ιστορικός Τάκιτος , ένας λαμπρός κομήτης εμφανίσθηκε από τον Αύγουστο ως τον Δεκέμβριο και ο κόσμος πίστεψε ότι εκθρονίσθηκε ο Νέρων. Με την εμφάνιση ενός άλλου λαμπρού κομήτη το τέλος του 64 μ.Χ αυτό θεωρήθηκε ότι επερχόταν η δολοφονία του Νέρωνα.

Το έτος 1456 τρία έτη μετά την άλωση της Πόλης ένας λαμπρός κομήτης παρουσιάσθηκε ο οποίος σκόρπισε μεγάλο πανικό τόσο στους χριστιανούς, όσο και στους μωαμεθανούς επειδή οι πρώτοι ενόμισαν ότι οι Τούρκοι θα εξαπλωθούν στην Ευρώπη, οι δε τελευταίοι ότι οι χριστιανοί ετοιμάζουν σταυροφορία κατά των Οθωμανών.

5) Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού στο Μεξικό οι Αζτέκοι είχαν επί βασιλείας του Μοντεζούμα αναπτύξει έναν λαμπρό πολιτισμό. Όπως αναφέρουν οι χρονογράφοι το 1517 παρουσιάστηκε "ένα φλεγόμενο κεράτινο αυτί" τα μεσάνυκτα που παρέμενε

στον ουρανό μέχρι την ανατολή του ήλιου. Ο λαός το θεώρησε ως προάγγελο καταστροφής. Πράγματι μετά 2 χρόνια το 1519 αυτός ο λαμπρός πολιτισμός αφανίστηκε από τους Ισπανούς εισβολείς του στρατηγού Κορτέζ και ο Μοντεζούμα θανατώθηκε.

Τριακόσια χρόνια μετά και αφού η επιστημονική αστρονομία είχε αποδείξει ότι οι κομήτες δεν ήταν δυνατόν να βλάψουν με καταστροφές τη γή, αξίζει να αναφέρουμε το κλίμα πανικού το οποίο προκάλεσε η εμφάνιση του μεγάλου κομήτη του 1843.

6) Την δεκαετία του 1800 στις βορειοανατολικές Ηνωμένες πολιτείες είχε διαδοθεί στον κόσμο ότι σε αυτόν τον αιώνα θα έλθει η συντέλεια του κόσμου από έναν "ειδήμονα" ονόματι W. Miller που αυτές του οι θεωρίες είχαν κατατρομάξει τον κόσμο που περίμενε την συντέλεια η οποία "ήλθε" το 1843 με την εμφάνιση ενός τεράστιου κομήτη. Και ενώ οι Ευρωπαίοι απολάμβαναν το θέαμα, στην Αμερική επικρατούσε μια μεγάλη παράνοια τουλάχιστον από 100.000 άτομα τα οποία έβλεπαν στον κομήτη τον αντίχριστο.

7) Ο τελευταίος μεγάλος " κομητικός πανικός" συνέβη το 1910 από την εμφάνιση του κομήτη του Halley , επειδή τότε είχε πλησιάσει αρκετά κοντά τον πλανήτη μας με αποτέλεσμα να περάσει η γή μέσα από την ουρά του . Ο κομήτης φαινόταν εξαιρετικά λαμπρός και αναπτυσσόταν στον ουρανό μια μεγάλου μήκους φωτεινή ουρά. Επικρατούσε μεγάλη ανησυχία για μια πιθανή σύγκρουση με την κεφαλή του κομήτη ή για μια δηλητηρίαση της ατμόσφαιρας από τα αέρια της ουράς του κομήτη, ένας παγκόσμιος φόβος τον οποίο μου διηγόταν ο συγχωρεμένος παππούς μου όπως είδε τον κομήτη από την όμορφη μικρή Αθήνα.

Φυσικά χαρακτηριστικά των κομητών. Οι κομήτες είναι παγωμένα σώματα μικρών διαστάσεων , μέλη του ηλιακού συστήματος κινούμενα σε τροχιές μεγάλης εκκεντρότητος που θα εκτεθούν πιο κάτω. Οι διάμετροι των πυρήνων των κομητών κυμαίνονται από 2- 20 χιλιόμετρα και το σχήμα τους είναι ακανόνιστο κατά πάσα πιθανότητα ελλειψοειδές. Θα μπορούσαν στην αρχή να μοιάζουν με τους αστεροειδείς, αλλά όμως διαφέρουν σημαντικά από αυτούς επειδή αποτελούνται από παγωμένα αέρια , μέταλλα και σκόνη. Όταν η τροχιά ενός κομήτη τον φέρει σε μια μικρή απόσταση από τον ήλιο μικρότερη συνήθως από 5 αστρονομικές μονάδες, λόγω της ηλιακής θερμότητος που αναπτύσσεται απελευθερώνεται μια εσωτερική ποσότητα αερίων και σκόνης η οποία όπως είναι συγκεχυμένη, δημιουργεί από την εξάτμιση των πάγων μια φωτεινή σφαιρική κόμη (εξ' ού και το όνομα κομήτης) μεγάλων διαστάσεων η οποία περιβάλλει και κρύβει τελείως τον μικρό πυρήνα.  

Τα μέρη από τα οποία αποτελείται ένας κομήτης.

Η χημική σύνθεση της κόμης αποτελείται κυρίως από σκόνη και άζωτο όπως και από διάφορα αέρια τα οποία λόγω των υψηλών θερμοκρασιών ιονίζονται. ( ιονισμός είναι η κατάσταση κατά την οποία τα άτομα χάνουν τα ηλεκτρόνιά των και τότε λέγονται ιόντα ). Η διάμετρος της κόμης είναι δυνατόν να φθάσει και το 1 εκατομμύριο χιλ. Παρατηρήσεις οι οποίες έγιναν στο υπεριώδες μέρος του φάσματος της κόμης αποκαλύπτουν ότι περιβάλλεται από νέφη υδρογόνου το οποίο διεγείρεται από την ηλιακή ακτινοβολία.

Οι πυρήνες των κομητών. Οι πρώτες θεωρίες για την φύση των κομητικών πυρήνων διατυπώθηκαν από τον F. Wipple το 1949 αλλά θα έπρεπε οι επιστήμονες να περιμένουν ως το 1986 όταν με την τότε προσέγγιση του κομήτη του Halley οπότε τα σοβιετικά διαστημόπλοια Vega 1 και 2 ,το ευρωπαικό Giotto και τα ιαπωνικά Suisei διήλθαν σε μικρές αποστάσεις από τον πυρήνα του κομήτη όπως και μέσα από την κόμη του συλλέγοντας πλήθος πληροφοριών και φωτογραφιών. Οι κομητικοί πυρήνες μοιάζουν σαν ένα βρώμικο ελλειψοειδές παγόβουνο διαμέτρου μερικών χιλιομέτρων και αποτελούνται από παγωμένο νερό, διοξείδιο του άνθρακος, μεθάνιο και αμμωνία. Η στερεή επιφάνεια είναι βραχώδης και καλύπτεται από σκόνη.  

Όταν ένας κομήτης πλησιάζει τον ήλιο, η θερμότητα που αναπτύσσεται αρχίζει να εξατμίζει τους πάγους . Η εξάτμιση γίνεται με μορφή ιονισμένων αερίων και δημιουργεί μια μεγάλη φωτεινή σφαίρα με πολλή σκόνη . Αυτή είναι η κόμη , το μέγεθος της οποίας εξαρτάται κατά πρώτον από την μεταβαλλόμενη απόσταση του κομήτη από τον ήλιο και κατά δεύτερον από το μέγεθος του κομητικού πυρήνα. Τα υλικά που διαφεύγουν από τον σκοτεινό πυρήνα εκτινάσσονται με μορφή πίδακος στο μέρος που εκτίθεται στον ήλιο. 

Καθώς η ψυχρή μάζα ενός κομήτη πλησιάζει τον ήλιο, η ακτινοβολία διεγείρει και εξατμίζει τους πάγους με αποτέλεσμα την εξάχνωση στρωμάτων της επιφανείας του κομήτη.

Τον Μάρτιο του 1986 το διαστημόπλοιο Giotto κατά το ραντεβού του με τον Halley εισχώρησε μέσα στην κόμη και πλησίασε τον πυρήνα του κομήτη σε απόσταση 605 χιλ. Τα πυκνά σωματίδια της κόμης δημιούργησαν μια έκρηξη στην κεραία του σκάφους και όταν αποκαταστάθηκε η επικοινωνία διαβιβάσθηκαν στη γή οι πρώτες φωτογραφίες του πυρήνα του κομήτη μέχρι την στιγμή της καταστροφής της κάμερας από νέφος στερεών σωματιδίων. Ο πυρήνας του Halley έχει διάμετρο περίπου 10 χιλ, και το σχήμα του είναι πατατοειδές , το δε χρώμα του είναι πολύ σκοτεινό. Οι φασματογράφοι του σκάφους που ευτυχώς δεν καταστράφηκαν, αρχικά κατέγραψαν ότι η κόμη αποτελείται σε ποσοστό 80% από νερό, ενώ στα πυκνότερα στρώματα η σύνθεση βρέθηκε 45% νερό, 28% μεταλλικά πετρώδη σωματίδια και 27% μέταλλα που περιέχουν διάφορες οργανικές ενώσεις.  

Οι ουρές των κομητών. Όταν ένας κομήτης πλησιάσει αρκετά στον ήλιο, εκτός από την δημιουργηθείσα κόμη σχηματίζεται από την πίεση της ακτινοβολίας του ηλίου (ηλιακός άνεμος) μια δύναμη η οποία συμπιέζει την κόμη με αποτέλεσμα να δημιουργείται προς την αντίθετη διεύθυνση από τον ήλιο μια ευθεία ή καμπυλοειδής προέκταση με το σχήμα ουράς. Τα μήκη των κομητικών ουρών ανέρχονται σε εκατοντάδες εκατομμύρια χιλιόμετρα και αυξομειώνονται ανάλογα με την απόσταση του κομήτη από τον ήλιο, συνεπώς η όλη μορφή του κομήτη μεταβάλλεται μέρα με

την μέρα. Η φασματοσκοπική εξέταση των ουρών των κομητών τις κατατάσσει σε δυο τύπους :

α ) Ουρά τύπου Ι. Αιτία της δημιουργίας θεωρείται ένα ρεύμα από σωματίδια πρωτονίων και ηλεκτρονίων τα οποία εκπέμπονται με μεγάλη ταχύτητα από τον ήλιο . Λέγεται και ουρά αερίων ή ουρά πλάσματος και σχηματίζεται επάνω στο επίπεδο περιφοράς του κομήτη και με φορά πάντα αντίθετη από την διεύθυνση της ηλιακής ακτινοβολίας. Η χημική της σύσταση περιέχει προιόντα ιονισμού, μονοξείδιο του άνθρακος και άζωτο. Αναπτύσσεται σε ευθεία γραμμή, η οποία σταδιακά καμπυλώνει και έχει γαλάζιο χρώμα.

β ) Ουρά τύπου ΙΙ. Λέγεται και ουρά σκόνης και αποτελείται από πολύ μικρά σωματίδια που αντανακλούν το ηλιακό φώς και είναι η πιό ευδιάκριτη με κίτρινη απόχρωση. Αυτής της φύσεως ουρές έχουν και το μεγαλύτερο μήκος που φθάνει και τα 200.000.000 χιλιόμετρα σε ωρισμένες περιπτώσεις ,ενώ τα μεγαλύτερα σωματίδια που κινούνται γύρω από την τροχιά του κομήτη δημιουργούν μετεωρικά ρεύματα. Οι ουρές αυτές είτε είναι ευθείες, αλλά είναι δυνατόν να παρουσιάζουν διάφορες μορφές καμπυλών στο σχήμα των .

Η συνολική μάζα ενός κομήτη είναι αμελητέα, αφού ανέρχεται στο ένα δισεκατομμυριοστό της μάζας της γής. Εξ' άλλου υπολογίζεται ότι σε κάθε μια διάβαση ενός κομήτη από το περιήλιό του χάνεται το 1/100-1/200 της συνολικής του μάζας και από αυτό βγαίνει ένα πρώτο συμπέρασμα ότι οι κομήτες φθείρονται ανάλογα με τον αριθμό προσεγγίσεώς των στον ήλιο.

Οι τροχιές των κομητών. Την εποχή που ο αστρονόμος Κέπλερ διατύπωσε την άποψη ότι οι κομήτες είναι ουράνια σώματα , οι σοφοί

θεωρούσαν ότι εμφανίζονται μια και μόνο φορά , και δεν ήσαν σε θέση να διακρίνουν τις μορφές των τροχιών των ή ακόμα από που έρχονται, αφού τότε τα γνωστά μέλη του ηλιακού συστήματος ήσαν οι 6 πλανήτες που κινούνται σε ελλειπτικές τροχιές με σχετικά μικρές εκκεντρότητες. Τον 17ον αιώνα ο Άγγλος αστρονόμος Edmond Halley (1656-1742) βασιζόμενος στις παρατηρήσεις των τροχιών των λαμπρών κομητών που εμφανίσθηκαν τα έτη 1531, 1607 και 1682, διαπίστωσε μια ομοιότητα στα τροχιακά στοιχεία των και διατύπωσε την θεωρία ότι επρόκειτο για έναν και μοναδικό κομήτη που εμφανίσθηκε δύο βεβαιωμένες φορές σε διάστημα 76 περίπου ετών και σύμφωνα με τους υπολογισμούς του θα έπρεπε να εμφανισθεί πάλι το έτος 1759.

Πραγματικά, εκείνο το έτος ο κομήτης ήταν ορατός με γυμνό μάτι από τις 15/2 έως την 30/5ου, αλλά όμως ο Halley δεν ζούσε για να διαπιστώσει την ακρίβεια των υπολογισμών του από τους οποίους σχηματίσθηκε η σωστή άποψη ότι οι κομήτες είναι σώματα του ηλιακού συστήματος και περιφέρονται όπως οι πλανήτες γύρω από τον ήλιο. Όμως ο μεγάλος συνήθως χρόνος μεταξύ δύο διαδοχικών επανεμφανίσεων ενός κομήτη δεν δικαιολογούσε ότι διαγράφουν τροχιές όμοιες ή περίπου όμοιες με αυτές των πλανητών.

Θα έπρεπε να αναζητηθεί μια τροχιά μεγάλης εκκεντρότητος , η οποία μαθηματικά εκφράζεται με τις κωνικές τομές. Από την γεωμετρία γνωρίζουμε ότι ο κύκλος, η έλλειψη, η παραβολή και η υπερβολή είναι κυκλοειδή σχήματα που δημιουργούνται από την τομή ενός στερεού κώνου όταν τον κόψουμε σε διάφορες κλίσεις.(βλέπε σχήμα). Η εκκεντρότητα των ελλείψεων φθάνει ως την μονάδα. Η έλλειψη με εκκεντρότητα (e) ίση με την μονάδα λέγεται παραβολή. Σε σχέση με την έλλειψη, ο μεγάλος ημιάξονας της παραβολής είναι θεωρητικά δυνατόν να προεκταθεί επ' άπειρο . Στην υπερβολή το e>1 και η διαγραφόμενη καμπύλη είναι πολύ ανοικτή.

Οι τροχιές τις οποίες διαγράφουν οι κομήτες, χωρίζονται σε 3 κατηγορίες , στους σταθερά ελλειπτικής τροχιάς με εκκεντρότητα ως το 1, στους κοντυνά παραβολικούς με εκκεντρότητα περίπου 1 και στους υπερβολικής τροχιάς με εκκεντρότητα > 1.  

Η τροχιά του κομήτη Levy C 1990 K1 σε σχέση με το       Η τροχιά του κομήτη Ikeya-Seki C 1964N1 σε σχέση σχέση   με το επίπεδο περιφοράς των πλανητών                                               με το επίπεδο περιφοράς των πλανητών

Στοιχεία των τροχιών των κομητών. Τα στοιχεία με τα οποία αναγνωρίζεται στον χώρο του διαστήματος η τροχιά ενός κομήτη είναι:

α) .Το μήκος του αναβιβάζοντος συνδέσμου (Ω). Η τροχιά ενός κομήτη τέμνει την εκλειπτική σε δύο σημεία που καλούνται σύνδεσμοι. Στο σημείο εκείνο της τροχιάς, που ο κομήτης ανέρχεται την εκλειπτική, ο σύνδεσμος λέγεται αναβιβάζων και το εύρος του μήκους του κυμαίνεται από 0-360ο με αρχή το εαρινό ισημερινό σημείο γ σε μια δεδομένη χρονική στιγμή η οποία λέγεται εποχή.

β). Η γωνία διαβάσεως από το περιήλιο ( ω ). Είναι δηλαδή η γωνία που σχηματίζεται από την θέση περιηλίου-ηλίου-αναβιβάζοντος συνδέσμου.

γ). Η κλίση του επίπέδου της τροχιάς του κομήτη ως πρός την εκλειπτική. ( i)

Όταν η τιμή της κλίσεως του κομήτη κυμαίνεται μεταξύ 90-180ο, τότε η κίνησή του στον χώρο γίνεται ανάδρομα, δηλαδή με διεύθυνση όπως αυτή των δεικτών του ωρολογίου.

δ). Η απόσταση του κομήτη από τον ήλιο στο περιήλιο της τροχιάς του. ( q ).

Δίδεται σε χιλιόμετρα. Από τον πίνακα αναφέρεται σαν παράδειγμα ότι ο κομήτης Seki-Lines /1962 C 1 πέρασε από τον ήλιο σε απόσταση μόνο 4.500.000 χιλ. από το κέντρο του "ακουμπώντας" την ατμόσφαιρά του.

ε). Η εκκεντρότητα της τροχιάς ( e ).

Είναι ο αριθμός που καθορίζει την μορφή της διαγραφόμενης τροχιάς του κομήτη. Στους παρατιθέμενους πίνακες η εκκεντρότητα εκφράζεται με ένα ακέραιο αριθμό ο οποίος ακολουθείται από 6 δεκαδικά ψηφία.

στ). Ο χρόνος περιφοράς ή περίοδος. ( Τ ). Ως χρόνος περιφοράς ενός κομήτη εννοείται ο μέσος χρόνος. Στον πίνακα παραθέτουμε έναν κομήτη ( Tempel 2 ) με μικρή περίοδο ίση με 5,5 έτη και στον αντίποδα τον μεγάλο κομήτη του Ιανουαρίου 1910 με υπολογισθείσα περίοδο περιφοράς 4.134.542 χρόνια !

ζ). Η εποχή διαβάσεως του κομήτη από το περιήλιο. ( t0 ).

Ο πίνακας της σελίδας 183 μας δίνει τα ενδεικτικά τροχιακά στοιχεία 28 αξιόλογων κομητών που παρουσιάζονται ή παρουσιάσθηκαν μια φορά ανά τις ιστορικές εποχές της ανθρωπότητος.  

Οι λαμπρότητες των κομητών. Η λαμπρότητα την οποία παρουσιάζει ένας κομήτης εξαρτάται από τις διαστάσεις του πυρήνα του, την απόσταση που έχει τόσο από τη γή , όσο και από τον ήλιο. Αυτή η λαμπρότητα με την οποία διακρίνεται ο κομήτης, εκδηλώνεται όταν αρχίζει να πλησιάζει τον ήλιο ,ενώ πέφτει κατά πολλά μεγέθη κατά την απομάκρυνση από αυτόν.

Σε γενικές γραμμές η λαμπρότητα εξαρτάται κυρίως από το απόλυτο μέγεθός του ( δηλ. τι λαμπρότητα θα παρουσίαζε άν ευρίσκετο σε απόσταση 1 αστρονομικής μονάδας=150 εκατ. χιλ), από την απόσταση που έχει από τη γή και την απόσταση από τον ήλιο και από 2 άλλες μαθηματικές σταθερές οι τιμές των οποίων είναι διαφορετικές τόσο στις θέσεις του κομήτη πριν διαβεί το περιήλιό του, όσο και στην μετά το περιήλιο .

Το φαινόμενο μέγεθος των κομητών όταν πλησιάζουν τον πλανήτη μας γενικά είναι χαμηλό και οι περισσότεροι είναι δυσδιάκριτοι ή και αόρατοι στο γυμνό μάτι και παρατηρούνται με οπτικά όργανα (κυάλια ή τηλεσκόπια). Φυσικά οι μεγάλοι κομήτες που έχουν παρουσιασθεί κατά εποχές και που εμφανίζονται παρουσιάζουν αρκετά μεγάλα φαινόμενα μεγέθη και σε αρκετές περιπτώσεις η λαμπρότητα κόμης και ουράς προβάλλει στον ουρανό με μεγαλοπρέπεια.

Στα πιό πρόσφατα παραδείγματα, αναφέρουμε τον τεράστιο κομήτη Hale-Bopp ο οποίος τον Μάρτιο του 1997 είχε m= -0,5, και τον κομήτη Hyakutake που έφθασε

το +1 μέγεθος κατά το βόρειο πέρασμά του τα τέλη Μαρτίου του 1996. Ο κομήτης του Halley κατά την τελευταία του προσέγγιση δεν ήταν πολύ λαμπρός επειδή συνέβη το περιήλιό του σε αντίθετη διεύθυνση με αποτέλεσμα στις δυο προσεγγίσεις με τη γή να έχει m περίπου +3 έως +4, αλλά το 1910 στην ιστορική εκείνη εμφάνιση και συγκεκριμένα την 18/5 παρουσίασε m=-1,5, ενώ η πιό λαμπρή του εμφάνιση έφθασε στο -3,8 μέγεθος την 10/4/837 μ.Χ όταν έφθασε να απέχει μόλις 5.000.000 χιλ. από τη γή.

Πλήθος των κομητών. Πριν από την ανακάλυψη του τηλεσκοπίου ήσαν γνωστοί περίπου 800 κομήτες ορατοί με γυμνό μάτι από το έτος 2369 π.Χ από ιστορικές μαρτυρίες. Από τον 17ον αιώνα με την χρήση του τηλεσκοπίου ηπήρξε μια ραγδαία αύξηση του αριθμού των κομητών που ανακαλύπτονταν κάθε χρόνο. Μέχρι το έτος 1945 ο αριθμός των κομητών που καταγράφηκαν έφθανε τους 1500. Οι κομήτες οι οποίοι επανέρχονται σε σχετικά κοντυνά χρονικά διαστήματα έως 200 ετών έχει επικρατήσει να ονομάζωνται περιοδικοί άν και υπό μια έννοια όλοι οι κομήτες ακόμα και αυτοί με περίοδο χιλιάδων ετών θεωρείται ότι κινούνται σε μεγάλες αποστάσεις μέσα στο ηλιακό σύστημα περιφερόμενοι γύρω από τον ήλιο όπου διαπιστώνονται τα περιήλιά των. Ο λαμπρότερος από τους "περιοδικούς" κομήτες είναι ο κομήτης του Halley με περίοδο 76 ετών. Την δεκαετία του 1950 ο κατάλογος των περιοδικών κομητών έφθανε τα 41 μέλη με απώτερη περίοδο αυτή του κομήτη Grann των 164 ετών. Κάθε χρόνο ανακαλύπτονται με τηλεσκόπιο συνήθως από ερασιτέχνες αστρονόμους γύρω στους 200 κομήτες και μερικοί από αυτούς έχουν μικρή περίοδο 6-200 ετών και κινούνται σε ελλειπτικές τροχιές όμως οι περισσότεροι έχουν μακρά περίοδο χιλιάδων ετών και πολύ ελλειπτικές τροχιές με διαφόρους προσανατολισμούς σε σχέση με το επίπεδο του πλανητικού συστήματος.

Ονομασίες των κομητών. Όταν ανακαλυφθεί ένας νέος κομήτης ή πιστοποιηθεί η επανεμφάνιση ενός περιοδικού κομήτη, του δίδεται το όνομα του αστρονόμου που τον ανακάλυψε , το έτος που ανακαλύφθηκε ακολουθούμενο από ένα ψηφίο που δηλώνει τον αριθμό της ανακαλύψεως μέσα στο έτος αυτό. Π.χ ο κομήτης 1995 b είναι ο δεύτερος που ανακαλύφθηκε το 1995. Αργότερα, αφού υπολογισθεί η τροχιά του , το έτος αυτό συνοδεύεται από λατινικούς αριθμούς οι οποίοι φανερώνουν την σειρά προτεραιότητος της διαβάσεως από το περιήλιο. Π.χ ο κομήτης 1995 V θα είναι ο 5ος κατά χρονική σειρά διαβάσεως από το περιήλιο αυτό το έτος. Στα ονόματα των περιοδικών κομητών προηγείται το γράμμα P που σημαίνει περιοδικός.

Προέλευση και συνολικός αριθμός των κομητών. Πόσος όμως μπορεί να είναι ο συνολικός αριθμός των κομητών και από που θα πρέπει να προέρχονται ; Το 1932 διατυπώθηκε πρώτα από τον E. Opik μια θεωρία η οποία ανασκευάσθηκε το 1950 από τον Ολλανδό καθηγητή J. Oort και είναι σήμερα αποδεκτή ότι σε μια αρκετά μεγάλη απόσταση από τον ήλιο γύρω στις 50.000 αστρονομικές μονάδες ( 1 έτος φωτός ) υπάρχει μια σφαιρική ζώνη που περιβάλλει σφαιρικά το ηλιακό σύστημα και αποτελείται από δισεκατομμύρια μικρά παγωμένα κομητοειδή σώματα με την μορφή νέφους το οποίο λέγεται νέφος του Oort. H συνολική μάζα αυτής της "κομητικής δεξαμενής" είναι περίπου ίση με την μάζα της γής. Ανα τακτά χρονικά διαστήματα και από τις ισχυρές βαρυτικές επιδράσεις του ηλίου, ένας αριθμός κομητών εισχωρεί στο ενδότερο ηλιακό σύστημα και "αιχμαλωτίζεται" κυρίως από τον ήλιο σε ελλειπτικές ή παραβολικές τροχιές. Σε αυτό είναι δυνατόν να συντελέσουν και οι έλξεις των εξωτερικών μεγάλων από τον ήλιο ( θεωρία της άγρας.). Επίσης οι μεγάλοι πλανήτες είναι δυνατόν να προκαλέσουν σημαντικές διαταράξεις στις

περιόδους των τροχιών των κομητών όταν συμβεί ένας από αυτούς να διέλθει κοντά τους. Με αυτόν τον τρόπο οι πλανήτες Ζεύς, Κρόνος, Ουρανός και Ποσειδών δημιουργούν διάφορες οικογένειες κομητών.

Όμως τελικά δεν υπάρχουν ολοκληρωτικές αποδείξεις για την ύπαρξη αυτού του νέφους των κομητών και εάν όντως υπάρχει, δεν είναι γνωστό πώς σχηματίσθηκε αυτό. Μια άποψη είναι ότι οι κομήτες σχηματίσθηκαν από το πρωτογενές νεφελώδες υλικό που δημιούργησε την ηλιακή οικογένεια κοντά στους εξωτερικούς πλανήτες και στη συνέχεια, άγνωστο πως, μεταπήδησαν στην μεγάλη αυτή απόσταση.

Το τέλος των κομητών. Η διάρκεια της ζωής ενός κομήτη εξαρτάται κύρια από τον αριθμό των διαβάσεών του από το περιήλιο της τροχιάς του και από την συνοχή του πυρήνα του. Ο ηλιακός άνεμος είναι η κύρια αιτία της φθοράς των υλικών ενός κομήτη. Ο ρωμαίος ιστορικός Σενέκας πρώτος αναφέρει μια διαίρεση ενός κομήτη σε δύο , ενώ ο Αρριανός μας λέγει ότι είναι δυνατόν να υπάρξει και διπλός κομήτης. Στους νεώτερους χρόνους, τον 17ον αιώνα, ο κομήτης του Κέπλερ παρατηρήθηκε διχαζόμενος , όπως και στούς κομήτες των ετών 1860, 1881 και 1882, ενώ ο κομήτης Broux του έτους 1889 διασπάσθηκε σε 4 κομμάτια όπως και αυτοί των ετών 1899 και 1916.

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας ολοκληρωτικής διαλύσεως κομήτη είναι αυτό του Biela, ο οποίος ανακαλύφθηκε την 27/2/1826 από τον Αυστριακό ταγματάρχη Βιέλα, ο οποίος κατόπιν υπολογισμού της τροχιάς του θα έπρεπε να εμφανισθεί μετά από 6 χρόνια και 7 μήνες δηλ. το έτος 1832. Στην επόμενή του διάβαση του 1839 δεν εμφανίσθηκε καθόλου, ενώ μετά από άλλα 7 έτη, την 24/11/1845 παρουσιάσθηκε με μεγάλο εξόγκωμα στην κόμη του, και σε 1 μήνα αυτό αποσπάσθηκε από τον κομήτη σε απόσταση 300.000 χιλ. Το 1852 επανεμφανίσθη δίδυμος , αλλά τα δύο κομμάτια απείχαν μεταξύ των 2 εκατ. χιλ. Για τρείς συνεχείς περιόδους ο κομήτης δεν εφαίνετο πουθενά, ενώ τελικά στην αναμενόμενη 4η περίοδο το έτος 1872 στις 27 Νοεμβρίου συνέβη μια σφοδρή βροχή διαττόντων αστέρων από μεγάλα κομμάτια τα οποία αποτελούσαν το σάβανο ενός διαλυμένου κομήτη στα εξ' ών συνετέθη. Αυτή η μετεωρική βροχή επαναλήφθηκε και τα έτη 1885 και 1872 με μικρότερη όμως πυκνότητα.  

Συνεπώς αυτό που απομένει από την αποσύνθεση των κομητών είναι ένα σμήνος από μετεωρίτες οι οποίοι κινούνται στην ίδια τροχιά με αυτόν.

Κατάλογος μερικών αξιοσημείωτων λαμπρών κομητών. Στη συνέχεια, παραθέτουμε έναν κατάλογο με λαμπρούς κομήτες οι οποίοι παρουσιάσθηκαν τους τρείς τελευταίους αιώνες με ιδιάζοντα χαρακτηριστικά, τα οποία τα αναφέρω με συντομία :

AREND-ROLAND 1957 III ) Λαμπρός κομήτης που παρουσιάσθηκε το έτος 1957. Η

( κόμη του παρουσίασε ένα εξόγκωμα με μορφή μυ-

τερής ακίδας (πώγωνα) με διεύθυνση πρός τον ήλιο,

ένα φαινόμενο που οφειλόταν στην οπτική γωνία παρατηρήσεως σε συνδυασμό με την διάχυση του ανακλώμενου ηλιακού φωτός από μεγάλα κομμάτια σκόνης κατά μήκος του κομήτη. Η μορφή της ακίδας έγινε ορατή επειδή συνέβη η γή να διέλθει ακριβώς από το επίπεδο περιφοράς του κομήτη.

BENETT (1970 II) Παρουσιάσθηκε το 1970 και τον Μάρτιο έφθασε

σε λαμπρότητα το 0 μέγεθος παρουσιάζοντας ου-

ρά φαινόμενου μήκους 30ο. Παρατηρήσεις απο-

κάλυψαν ένα πυκνό νέφος υδρογόνου το οποίο περιέβαλλε την κόμη. Το μήκος της ουράς του κομήτη ανήλθε σε 13.000.000 χιλιόμετρα .

COGGIA (1874 III) Ένας λαμπρός κομήτης που ανακαλύφθηκε το

1874. Γρήγορα κινήθηκε νοτιοδυτικά παρουσιά-

ζοντας φαινόμενο μήκος ουράς 40ο. Μια σειρά από εσωτερικές πηγές ενεργούς δραστηριότητος παρουσιάσθηκε στην κόμη.

DELAVAN (1914 V). Ένας λαμπρός κομήτης που ανακαλύφθηκε τον

Δεκέμβριο του 1913 και παρέμεινε ορατός για

πολλούς μήνες το 1914.

DONATTI (1858 VI). Λαμπρός κομήτης του έτους 1858 που παρου-

σίασε μια καμπυλοειδούς μορφής ουρά σκό-

νης και δύο στενές ευθύγραμμες ουρές ιόντων.

HUMASON Ένας γιγάντιος κομήτης που ανακαλύφθηκε το

( 1962 VIII) 1962. Είχε παρουσιάσει ουρές σε απόσταση 5

αστρ.μονάδων από τον ήλιο οι οποίες παρου-

σίαζαν έναν ασυνήθιστο βαθμό δραστηριότητος για κομήτη σε τόσο μακρυνή απόσταση .

IKEYA-SEKI ( 1965 VIII ) Ένας λαμπρός κομήτης ο οποίος ανακαλύφθηκε το έτος 1965 από δύο ιάπωνες ερασιτέχνες αστρονόμους . Μετά από την διάβασή του

από το περιήλιο

ευρισκόταν συνέχεια στο νότιο ουράνιο ημισφαί-

ριο . Ανήκει στην οικογένεια των κομητών εκείνων οι οποίοι έχουν πολύ κοντυνά περιήλια . Ο κομήτης αυτός πέρασε από την ανώτερη ατμόσφαιρα του ηλίου.

Ανακαλύφθηκε τις αρχές Μαίου του 1983 από το

IRAS-ARAKI- διαστημικό τηλεσκόπιο IRAS και διήλθε σε πο-ALCOCK. λύ μικρή απόσταση από τη γή που ήταν 3.000.000

χιλιόμετρα, η κοντυνότερη απόσταση που πλησία-

σε κομήτης τα τελευταία 200 χρόνια. Ο κομήτης

πέρασε κινούμενος σε εξαιρετικά βόρεια πλάτη και από αυτήν την συμπλησίαση εφαίνετο ότι εκινείτο πολύ γρήγορα στον ουράνιο θόλο.  

Στον χάρτη παριστάνεται μέρος της ταχείας παραπόλιας πορείας του κομήτη HYAKUTAKE (1996/Β2) το τριήμερο από 25/3 έως 27/3/1996.

Η περιοχή του ουρανού όπου την νύκτα της 18/8/1990 ανακαλύφθηκε στον Ελληνικό χώρο από τον γράφοντα ο κομήτης Levy /1990 C με κυάλια 20 x 80 όταν το κρατικό αστεροσκοπείο είχε πλήρη άγνοια

για την ύπαρξή του. Ο κομήτης ευρίσκετο κοντά στο σφαιρωτό σμήνος Μ15 και ήταν ορατός με γυμνό οφθαλμό με m=+3,5 περίπου παρουσιάζοντας μετατόπιση από ώρα σε ώρα. Η απόστασή του από τη γή ήταν 73.255.000 χιλ. Οι συντεταγμένες είναι : α=21ω,29' , δ= +12ο,28'

  Ο ΚΟΜΗΤΗΣ ΤΟΥ HALLEY

Γενικά. Είναι ο πιο φημισμένος και γνωστός στον κόσμο κομήτης και γι' αυτό το λόγο του αφιερώνουμε ιδιαίτερες σελίδες. Έχει πάρει το όνομά του από τον μεγάλο Άγγλο αστρονόμο του 17ου αιώνος ser Edmond Halley ο οποίος πρώτος διαπίστωσε την περιοδικότητα των εμφανίσεών του κάθε 76 περίπου χρόνια, όπως και γενικά όλων των κομητών. Επειδή συμβαίνει να είναι και ο λαμπρότερος από τους λεγόμενους περιοδικούς κομήτες, κάθε εμφάνισή του στον ουρανό γραφόταν και θα γράφεται με μεγάλα γράμματα τόσο στο παρελθόν , όσο και στο μέλλον, είτε με αισθήματα φόβου, είτε από ιστορική αστρονομική γοητεία . Βλέπετε, ότι ο Ηalley με τις 76χρονες εμφανίσεις του μας κάνει αυτόματα να θυμόμαστε και σπουδαία ιστορικά γεγονότα από τα οποία πραγματοποιείται άθελά μας η κρίση της ιστορίας.

Φυσικά και τροχιακά στοιχεία του Halley. Το περιήλιο του κομήτη Halley είναι 0,59 α.μ με αποτέλεσμα να εισέρχεται στην τροχιά της Αφροδίτης, ενώ το αφήλιο ευρίσκεται έξω από την τροχιά του Ποσειδώνος. Η κλίση της τροχιάς του με την εκλειπτική είναι 162ο με αποτέλεσμα να περιφέρεται ανάδρομα , ενώ η εκκεντρότητα της τροχιάς του είναι 0,9672760.(βλέπε πίνακα 1). Η περίοδος περιφοράς του Halley είναι περίπου 76 έτη και υφίσταται μεταβολές λόγω των παρέλξεων των μεγάλων πλανητών Διός και Κρόνου.

Βάσει των μετρήσεων των διαστημοπλοίων ο πυρήνας του Halley έχει διαστάσεις 16 x 8 χιλ. και είναι σκοτεινός με άλβεδο μόλις 4 εκατοστά , περιστρέφεται δε γύρω από τον εαυτό του σε 7 ημέρες περίπου.  

Ο Halley στο πέρασμα των αιώνων. Πολύ πρίν διαπιστωθεί η περιοδικότητα του κομήτη, από την συλλογή ιστορικών πληροφοριών γύρω από εμφανίσεις κομητών , έγινε δυνατή η εξακρίβωση 23 εμφανίσεών του πριν από το 1531 (έτος πρώτης διαπιστωμένης εμφανίσεως). Εδώ συνολικά μέχρι την τελευταία εμφάνιση του 1986 , θα αναφερθούν με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή 30 περιήλια του Halley, 30 ιστορικά ουράνια ραντεβού, 4 προχριστιανικά άν θέλετε, και 26 μεταχριστιανικά.

--------------------------------------------------------------------------------------------239 π.Χ Σύμφωνα με Κινέζικα χρονικά, "κατά τον έβδομο χρόνο της βασιλείας του Chih Shih-Huang ένας κομήτης πρώτα παρουσιάσθηκε στον βορρά και διαρκούντος του πέμπτου μηνός φάνηκε στη δύση". Η περίοδος κατά την οποία ο Halley ήταν ορατός με γυμνό μάτι αρχίζει από αρχές Μαίου το πρωί και λήγει τα τέλη Ιουνίου το βράδυ . Ο κομήτης έφθασε στο περιήλιό του την 27/5 και 5 ημέρες μετά στις 2/6 προσέγγισε τη γή ενώ το φαιν.μέγεθός του έφθασε το +0,5. Γενικά αυτή η εμφάνιση χαρακτηριζόταν από την βόρεια απόκλιση του Halley , που έφθασε στην τιμή των+44ο όταν τέλη Μαίου προβαλλόταν στον αστερισμό του Ηνιόχου.

-----------------------------------------------------------------------------------------------

163 π.Χ Οι Κινέζοι αναφέρουν ότι "μια ημέρα yen-yin τον πρώτο μήνα του δευτέρου χρόνου του Hsiao-Wen ένας αστέρας με ουρά παρουσιάσθηκε στα νοτιοδυτικά". Η παρατηρησιακή περίοδος με γυμνό μάτι του Halley αρχίζει τις αρχές Οκτωβρίου τις εσπερινές ώρες, και λήγει τα τέλη του Δεκεμβρίου στον πρωινό ουρανό . Η προσέγγιση στη γή έγινε την 4/10 στον αστερισμό του Αιγόκερω με νότια απόκλιση -20ο ενώ η ημέρα που παρουσίασε την μεγαλύτερη λαμπρότητα ήταν η 13/11/163 (m=+2,1),όταν έφθασε στο περιήλιό του.

---------------------------------------------------------------------------------------------

86 π.Χ Οι Κινέζοι πάλι αναφέρουν ότι "το φθινόπωρο κατά τη διάρκεια του δευτέρου χρόνου του Hou-Yuan, ένας κομήτης παρουσιάσθηκε στην ανατολή". Το

καλοκαίρι αυτού του έτους και συγκεκριμένα τα τέλη Ιουλίου ο κομήτης Halley παρουσιάστηκε στον πρωινό ουρανό με βόρεια απόκλιση +41ο στον αστερισμό του Ηνιόχου και στις αρχές του Αυγούστου απόκτησε την μεγαλύτερη λαμπρότητα λάμποντας με m=+1,5. Στή συνέχεια αφού ήλθε σε σύνοδο με τον ήλιο, πέρασε στον εσπερινό ουρανό και γρήγορα η λαμπρότητά του άρχισε να χάνεται.

--------------------------------------------------------------------------------------------11 π.Χ Αυτή η εμφάνιση του Halley συνδέθηκε με τον θάνατο του μεγάλου Ρωμαίου στρατηγού και πολιτικού Μάρκου Αγρίππα. Η ιστορία μνημονεύεται από τον τότε ιστορικό Κάσσιο ο οποίος γράφει ότι "ένας κομήτης στάθηκε επάνω από την πόλη της Ρώμης πρίν τον θάνατο του Αγρίππα " προμηνύοντας το δυσάρεστο αυτό γεγονός. Η παρατηρησιακή περίοδος διήρκεσε από τα τέλη Αυγούστου τα ξημερώματα έως τα μέσα του Οκτωβρίου το βράδυ. Η μέγιστη απόκλιση που παρουσίασε ήταν αρκετά βόρεια (+39ο) την 6/9ου ενώ 5 ημέρες μετά παρουσίασε την μεγαλύτερή του λαμπρότητα ίση με m=0,9. Το μήκος της ουράς του κομήτη έφθασε τις 100ο εκτεινόμενο μέχρι τον πολικό αστέρα. Την 10/10ου ήταν η ημέρα που σημειώθηκε το περιήλιό του.

---------------------------------------------------------------------------------------------

66 μ.Χ Ο Ιουδαίος ιστορικός Ηώσιππος γράφει ότι "ο κομήτης που εμφανίσθηκε, ακολουθούσε την επανάσταση των Εβραίων κατά των Ρωμαίων " και ότι "μεταξύ των αντιπάλων πάνω από την Ιερουσαλήμ στεκόταν ένας ξιφιοειδής κομήτης που δημιουργούσε φόβο στους επαναστάτες", ένας φόβος που πραγματοποιήθηκε το 70 μ.Χ με την άλωση της Ιερουσαλήμ και την αρχή της διασποράς των Εβραίων. Ο Halley ήταν ορατός από 31 Ιανουαρίου έως τα τέλη Μαρτίου στον πρωινό ουρανό. Το περιήλιο συνέβη νωρίς, αρχές Φεβρουαρίου (m=0,9) και η κοντυνώτερη προσέγγιση στις 19 Μαρτίου στον αστερισμό του Ζυγού με απόκλιση -20ο.

---------------------------------------------------------------------------------------------

141 Ο κομήτης παρουσίασε μια από τις λαμπρότερες εμφανίσεις ιδανική για παρατηρητές του Β. ημισφαιρίου. Οι Κινέζοι αναφέρουν ότι ο Halley "πρώτα παρουσιάσθηκε στον ανατολικό πρωινό ουρανό με ασπρογάλαζη ουρά που είχε νοτιοδυτική διεύθυνση". Παρατηρησιακή περίοδος από αρχές Μαρτίου στον πρωινό ουρανό έως τα τέλη Απριλίου το βράδυ , περιήλιο στις 25/3 και προσέγγιση την 20/4 (m= - 1,2) σε απόσταση κατώτερη από 20 εκατ.χιλιόμετρα προβαλλόμενος στον αστερισμό του Περσέως (απόκλιση +35ο).

  218 Ο Ρωμαίος χρονικογράφος Κάσσιος αναφέρει ότι "ένας αστέρας που προξενούσε φόβο παρουσιάσθηκε και είχε μια ουρά με διεύθυνση από τη δύση στην ανατολή". Τα στοιχεία του Halley είναι : περίοδος παρατηρήσεως από 20 Απριλίου το πρωί μέχρι αρχές Ιουνίου την εσπέρα . Περιήλιο στις 28/5 και μέγιστη λαμπρότης την 2/6 (m=0,0) με εμφάνιση ευνοική για το Β. ημισφαίριο. Ημέρα προσεγγίσεως στη γή η 1 Ιουνίου.

-----------------------------------------------------------------------------------------------

295 Η περίοδος ορατότητος με γυμνό οφθαλμό του Halley είναι από αρχές Απριλίου στον πρωινό ουρανό έως τα τέλη Μαίου την εσπέρα . Το περιήλιο συνέβη την 24/4 , ενώ η προσέγγιση συνέβη την 9/5 όταν τον απέκρυψε η ηλιακή ακτινοβολία στον αστερισμό τού Ηνιόχου (απόκλιση +40ο) και η μεγαλύτερη λαμπρότης την 11/5 (m=- 0,4) όταν πέρασε στον εσπερινό ουρανό.

374 Αυτό το έτος ο Halley προσέγγισε τη γή σε κοντυνή απόσταση 18 εκατομμ. χιλ. από το εξωτερικό τμήμα της τροχιάς της, αλλά δεν υπάρχουν ιστορικές αναφορές για αυτήν εμφάνιση. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές αναφέρουν διάστημα παρατηρήσεως από 22/2 έως τις 4/4 στον πρωινό ουρανό και ημέρα μεγαλύτερης λαμπρότητας την 3/4 (m= - 1,6) . To περιήλιο συνέβη την 23 Φεβρουαρίου ενώ η ημέρα προσεγγίσεως στη γή ήταν η 3/4 όταν εκινείτο στον αστερισμό του Κόρακος με νότια απόκλιση -15ο.

451 Κατά το έτος αυτό, η εμφάνιση του Halley συνδέθηκε με την φρικιαστική μάχη των Εθνών μεταξύ των Ούννων του Αττίλα και των ρωμαικών στρατευμάτων του στρατηγού Αετίου, όπου οι πρώτοι ηττήθηκαν κατά κράτος και απαλλάχθηκε η Ευρώπη από τις φονικές επιδρομές των. Έτσι, κατά την διάρκεια των μεγαλυτέρων ημερών του έτους , όπως αναφέρουν οι ιστορικοί, σαν επισφράγιση της μάχης εμφανίσθηκε ένας κομήτης με μεγάλη ουρά στο Β.ημισφαίριο του ουρανού. Περίοδος ορατότητος από αρχές Ιουνίου το πρωί έως τέλη Ιουλίου το βράδυ και ημέρα μεγαλύτερης λαμπρότητος η 9/7 (m=+1,4) ενώ το περιήλιο του Halley συνέβη την 30 Ιουνίου όταν ήλθε σε προσέγγιση και ταυτόχρονα σε σύνοδο με τον ήλιο αφού κινήθηκε βόρεια στον αστερισμό του Λυγκός (απόκλιση +35ο).

---------------------------------------------------------------------------------------------

530 Σε αυτήν την εμφάνιση η γή πλησίασε την εσωτερική καμπή της τροχιάς του Halley που έφθασε στο περιήλιό του την 29/9/530. Δεν είχε μεγάλη λαμπρότητα και η παρατηρησιακή περίοδος αρχίζει από 19/8 το πρωί και λήγει την 8/10 το βράδυ . Στις 5/9 παρουσίασε την μεγαλύτερη λαμπρότητα (m=+1,5) όταν μάς προσέγγισε και στη συνέχεια πέρασε στον εσπερινό ουρανό προβαλλόμενος στην Κόμη Βερενίκης (απόκλιση +35ο). Την 29/9 έφθασε στο περιήλιό του.

---------------------------------------------------------------------------------------------

607 Είναι έτος μιάς λαμπρής εμφανίσεως του κομήτη περίπου ίδιας με αυτής του έτους 374 σε συνδυασμό με την βόρεια απόκλισή του, η οποία μνημονεύται με έκταση στα Κινέζικα χρονικά. Περίοδος ορατότητος με γυμνό οφθαλμό από αρχές Μαρτίου το πρωί έως τέλη Απριλίου το βράδυ. Το περιήλιο συνέβη την 18/3 και η μέγιστη λαμπρότης σημειώθηκε την 20/4 (- 2,2) όταν προσέγγισε τη γή στα 20 εκατ.χιλ. προβαλλόμενος στους Διδύμους (απόκλιση +35ο).

---------------------------------------------------------------------------------------------

684 Η περίοδος παρατηρήσεως του κομήτη αρχίζει αρχές Σεπτεμβρίου το πρωί και λήγει τέλη Οκτωβρίου την εσπέρα. Το περιήλιο του Halley συνέβη την 7/10, και η προσέγγιση συνέβη στις 20/10 στον αστερισμό του Ζυγού (m=1,4 απόκλιση -15ο)

---------------------------------------------------------------------------------------------

760 Την 6/5 η λαμπρότητα του Halley ήταν+ 4,1 , το περιήλιο συνέβη στις 20/5 στον πρωινό ουρανό και η μέγιστη λαμπρότητα κατά την εποχή της προσεγγίσεως παρουσιάσθηκε την 5/6 όταν πέρασε σε σύνοδο με τον ήλιο. (m=0,2 ,αστερισμός Ηνιόχου, απόκλιση +40ο). Τέλος, ήταν ορατός μέχρι την 15/7 στον εσπερινό ουρανό.

---------------------------------------------------------------------------------------------

837 Αυτό το έτος συνέβη η κοντυνώτερη στη γή προσέγγιση του κομήτη Halley η οποία έχει παρατηρηθεί ανά τους αιώνες. Στις 2 Μαρτίου ο κομήτης έφθασε στο περιήλιό του κινούμενος στον πρωινό ουρανό και την 10/4/837 πέρασε μόλις 8 εκατ.χιλ. από τη γή και παρουσίασε την μεγαλύτερη λαμπρότητα από κάθε άλλη φορά ίση περίπου με της Αφροδίτης (-3,8) διασχίζοντας στον ουρανό 60ο σε μια ημέρα (σχήμα). Σύμφωνα με τα Κινέζικα χρονικά, η ουρά του εκτεινόταν σε μήκος 75ο, αλλά δυστυχώς επειδή όλα αυτά συνέβησαν σε απόκλιση -40ο στους αστερισμούς του Λύκου και τού Κενταύρου δεν κατέστη δυνατόν να σημειωθούν από τους μεσαιωνικούς Ευρωπαίους παρατηρητές.

912 Στην επιστροφή του κομήτη , ο Halley πέρασε 12 φορές μακρύτερα από ότι στην προηγούμενη εμφάνισή του. Η περίοδος που ήταν ορατός με γυμνό μάτι τοποθετείται από τα μέσα Ιουνίου το πρωί ως τα τέλη Ιουλίου το βράδυ. Η προσέγγιση σημειώθηκε την 15/7 στον αστερισμό του Μικρού Λέοντος (m=+1,4 , απόκλιση +30ο) ενώ μετά πέρασε στον εσπερινό ουρανό. Το περιήλιο συνέβη την 20 Ιουλίου.

989 Στην τελευταία εμφάνιση αυτής της χιλιετίας, ο Halley έφθασε στο περιήλιό του την 10/9 και 12 ημέρες νωρίτερα σε σύνοδο με τον ήλιο και στο μέγιστο της λαμπρότητός του (m=+1,5) στον αστερισμό του Μικρού Λέοντος (απόκλισις +35ο). Περίοδος παρατηρήσεως από 2/8 το πρωί έως 1 Οκτωβρίου την εσπέρα.

1066 Είναι μια φημισμένη εμφάνιση του Halley η οποία είχε σημειωθεί στα χρονικά των Νορμανδών, ενώ οι Άγγλοι την συνέδεσαν με τον επακολουθήσαντα θάνατο του βασιλιά Harold στην μάχη του Hastings τον Οκτώβριο. 

Περίοδος παρατηρήσεως από 15/3 το πρωί έως τέλη Απριλίου το βράδυ. Το περιήλιο του κομήτη συνέβη την 25/3 όταν κατά πρώτον εμνημονεύθη υπό των Κινέζων έχοντας πιθανώς μέγεθος +1 ή +2 παρουσιάζοντας ουρά μήκους 15ο με νοτιοδυτική διεύθυνση. Η λαμπρότητα του κομήτη μεγάλωνε βαθμιαία και έφθασε το - 2,1 μέγεθος (αστερισμός Κριού δ=+20ο), αλλά ο κομήτης βυθιζόταν στο λυκόφως την 21/4, επίσης η απόστασή του από τη γή μειώθηκε στα 20 εκατ.χιλ. Στη συνέχεια κατά την κίνησή του στον εσπερινό ουρανό έγινε πολύ λαμπρός όσο αύξανε αποχή από τον ήλιο με m=- 2, ενώ μερικοί την συνέκριναν με αυτήν της Αφροδίτης. Στα Κορεατικά χρονικά αναφέρεται ότι "ένα αστέρι σαν την Σελήνη ανάτειλλε στο πρωινό λυκόφως". Αλλά και το μήκος της ουράς είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις φθάνοντας μέχρι τους πολικούς αστερισμούς με έκταση περίπου 70ο.

1145 Η παρατηρησιακή περίοδος του Halley αρχίζει την 15/4 το πρωί και λήγει στις 30/5 την εσπέρα. Ο κομήτης έφθασε στο περιήλιό του την 21/4 και το μέγιστο της λαμπρότητός του παρατηρήθηκε την 11/5 (m=-0,3 αστερισμός Ηνιόχου, δ=+40ο), σύνοδος.

1222 H επιστροφή του κομήτη είναι σκεπασμένη από μυστήριο επειδή όλα τα ιστορικά χρονικά αναφέρουν ότι είχε μεγάλη λαμπρότητα, ενώ οι μαθηματικοί υπολογισμοί παρουσιάζουν μια μικρή λαμπρότητα την ημέρα του μεγίστου 10/9 ίση με +1,6. Περίοδος παρατηρήσεως από αρχές Σεπτεμβρίου την εσπέρα έως τέλη Οκτωβρίου το πρωί. Σύμφωνα με τα Κορεατικά χρονικά στις 9/9 ο Halley "φαινόταν και την ημέρα", γεγονός που προυποθέτει μια λαμπρότητα -2 ή -3. Στις 7/9 ο κομήτης μας προσέγγισε βόρεια (Κόμη Βερενίκης δ=+35ο) και στη συνέχεια πέρασε στον πρωινό ουρανό καθ' οδόν πρός το περιήλιο που συνέβη την 2 Οκτωβρίου.

1301 Από αυτήν την εμφάνιση του κομήτη εμπνεύσθηκε ο ζωγράφος Giotto στην Πάδουα δημιουργώντας ένα περίφημο πίνακα της Γεννήσεως του Θεανθρώπου ζωγραφίζοντας αντί του άστρου της Βηθλεέμ τον κομήτη του Halley. Περίοδος παρατηρήσεως από 10/9 το πρωί έως 30/10 το βράδυ. Ο Halley κινήθηκε πολύ βόρεια και στην "λαμπρότερη" ημέρα της προσεγγίσεώς του την 25/9 (m=+1,2) φαινόταν όλη την νύκτα αφού προβαλλόταν στην Μεγ. Άρκτο (δ=+50ο). Εξ άλλου απήχε γύρω στα 15 εκατ. χιλ. Στή συνέχεια πέρασε στον νυκτερινό ουρανό όπου την 28/10 σημειώθηκε το περιήλιο του κομήτη.

Ο πίνακας της Γεννήσεως του ζωγράφου της Αναγεννήσεως      Οι θέσεις γής και Halley την ημέρα που σημειώθηκε η   Τζιόττο εικονίζει τον Halley αντί του αστέρος της Βηθλεέμ.                                                                                                        πλησιέστερη προσέγγιση 10\4\837 μ.Χ

1378 Η περίοδος ορατότητας του Halley ξεκινά την 1/9 το πρωί και λήγει την 31/10 το βράδυ , το περιήλιο ήταν την 15/11 και η μέγιστη λαμπρότης συνέβη στις 30/9 (m=+0,8) όπου ήταν ορατός όλη την νύκτα αφού εκινείτο στον αστερισμό

της Μικρής Άρκτου διαβαίνοντας κοντά από τον Πολικό αστέρα. Από εκείνη την ημερομηνία πέρασε στον εσπερινό ουρανό τρεπόμενος νότια.

1456 Είναι μια από τις ιστορικές εμφανίσεις όπου επικράτησε μεγάλος φόβος και τρόμος στην Ευρώπη ,της οποίας ο χάρτης σε ένα μεγάλο μέρος της ήταν ζωγραφισμένος από Τούρκικη ημισέληνο και πρίν από 3 χρόνια "η Πόλις εάλω". Ο Halley εμφανίσθηκε λαμπρός και μεγάλος το χρονικό διάστημα από 16/5 το πρωί έως 15/7 την εσπέρα . Το κύριο χαρακτηριστικό ήταν η ισομέρεια στο διαγραφόμενο δυτικό και ανατολικό τόξο του κομήτη στον ουρανό δηλ. το περιήλιο του κομήτη συνέβη μεταξύ γής και ηλίου την 17/6 στον αστερισμό του Ηνιόχου στο βόρειο ημισφαίριο με m=+0,5, η δε ουρά του εκτείνετο σε τόξο 60ο στον ουρανό. Από τον μεσαιωνικό πανικό που δημιουργήθηκε ο πάπας Κάλλιξτος Γ' έδωσε εντολή να κτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών το μεσημέρι και υπήρχε μεγάλος φόβος για επικείμενη εξάπλωση των Οθωμανών στη Δύση.

1531 Αυτό το έτος ο κομήτης ήταν ορατός από αρχές Αυγούστου το πρωί έως τα τέλη Σεπτεμβρίου την εσπέρα με ημέρα περιηλίου την 22/8. Η μεγαλύτερη λαμπρότητα συνέβη την 18/8 (m=+1,6) όταν ο Halley πέρασε σε σύνοδο και προσέγγισε τη γή προβαλλόμενος στον αστερισμό του Ηνιόχου.

---------------------------------------------------------------------------------------------

1607 Ο Κέπλερ παρατήρησε τον Halley από την Πράγα και στα χρονικά του σημείωσε τα πραγματικά φαινόμενα μεγέθη του κομήτη. Περίοδος παρατηρήσεων από 10/9 το πρωί έως 30/10 το βράδυ, ημέρα περιηλίου η 17/10, ενώ η μεγαλύτερη λαμπρότητα συνέβη την 2/10 (m=+1,6) όταν έφθασε στο περιήλιο και σε σύνοδο με τον ήλιο στους Θηρευτικούς Κύνες (δ=+40ο)

1682 Είναι το έτος όπου ο αστρονόμος Halley με τους υπολογισμούς του απόδειξε την ταυτότητα των εμφανίσεων του κομήτη, τόσο των 3 προηγούμενων περιόδων, όσο και για τους επόμενους αιώνες. Δίμηνο ορατότητος με γυμνό μάτι από 1/8 το πρωί έως 30/9 την εσπέρα. Το περιήλιο του κομήτη συνέβη την 11/9 και η μεγαλύτερη λαμπρότητα ίση με +1,6 μεγέθη παρουσιάσθηκε την 2/9 σε σύνοδο με τον ήλιο στον αστερισμό της Κόμης Βερενίκης (δ=+30ο).

---------------------------------------------------------------------------------------------

1759 Επρόκειτο για μια λαμπρή εμφάνιση του διαπιστωμένου πλέον σε ταυτότητα κομήτη. Από τους πρώτους αστρονόμους που τον είδαν όταν ήταν ακόμα μακριά και δεν φαινόταν με γυμνό μάτι, ήταν ο περίφημος Γάλλος Charles Messier στις 21/1/1759. Ο Halley την 22/2 παρουσίασε την μεγαλύτερη λαμπρότητα ίση με - 1,1 προσεγγίζοντας στα 22 εκατ.χιλ τη γή κινούμενος στον ουράνιο ισημερινό ενώ το

περιήλιό του συνέβη την 11/3. Δίμηνο ορατότητος από αρχές Φεβρουαρίου το βράδυ έως τέλη Μαρτίου το πρωί.

1835 Η απελευθερωμένη πλέον μικρή Ελλάδα παρατήρησε τον κομήτη από τον Οκτώβριο το πρωί ώς τον Δεκέμβριο την εσπέρα. Ο Halley κινήθηκε σε αρκετά βόρεια απόκλιση προσφέροντας ένα έξοχο θέαμα και την δεύτερη εβδομάδα του Οκτωβρίου φαινόταν σε όλη την διάρκεια της νύκτας κινούμενος μεταξύ των αστέρων της Μεγάλης Άρκτου με φαιν,μέγεθος +1 και ουρά με μήκος 30ο. Στη συνέχεια πέρασε στον νυκτερινό ουρανό όπου έφθασε στο περιήλιο την 15/11.

1910 Κατά τις αρχές του 1910, ο Halley στην πορεία του στον ουρανό ήταν εσπερινό αντικείμενο κινούμενος στον αστερισμό των Ιχθύων μέχρι τα μέσα Μαρτίου που πέρασε στον πρωινό ουρανό. Στις 20/4 έφθασε στο περιήλιό του στον αστερισμό του Υδροχόου έχοντας m=3,5. To μέγεθος και η ουρά του συνεχώς μεγάλωναν, και 3-4 ημέρες πρίν την προσέγγισή του στη γή ο κομήτης φάνταζε με μεγαλοπρέπεια στον πρωινό ουρανό έχοντας αναπτύξει μια τεράστια ουρά μήκους 120ο στον ουρανό η οποία ήταν ορατή πολύ πρίν ανατείλει η κόμη ενώ το οπτικό του μέγεθος στο μέγιστο έφθασε το -0,3. 

Ο Halley μας προσέγγισε στα 26 εκατ.χιλ.,αλλά περάσαμε μέσα από την ουρά του, γεγονός που είχε προκαλέσει μεγάλες ανησυχίες για δηλητηριασμό της ατμόσφαιρας από τα αέρια της ουράς. Όμως δεν συνέβη τίποτα απολύτως εκτός από το πρόσκαιρο κιτρινωπό χρώμα του ουρανού. Έτσι, την 18 Μαίου ο κομήτης πέρασε μπροστά από τον ήλιο και στην συνέχεια πέρασε πάλι στον βραδυνό ουρανό όπου και σταδιακά απομακρυνόταν, Στην επόμενη σελίδα παραθέτουμε την θέση του Halley στον ουρανό λίγο πρίν την προσέγγιση και τις θέσεις της γής και του κομήτη.

θέση του Halley το πρωί της 15/5/1910 (επάνω σχήμα).

---------------------------------------------------------------------------------------------

1986 Η επιστροφή αυτή του κομήτη δυστυχώς ήταν η χειρότερη των μεταχριστιανικών χρόνων, επειδή το περιήλιο συνέβη από το αντίθετο μέρος του

ηλίου (9/2) και εκτός αυτού στην μεγαλύτερη του λαμπρότητα είχε αρνητική απόκλιση. Το 2061 όμως θα μάς παρουσιάσει μια κοντυνή προσέγγιση με εξαιρετικά βόρεια απόκλιση, ενώ ο κομήτης θα φθάσει στο

περιήλιό του την 29 Ιουνίου.

Οι θέσεις γής καί Halley τον Μάιο του 1910 όπου η γή πέρασε μέσα από την ουρά του κομήτη.

ΔΙΑΤΤΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΕΩΡΙΤΕΣ                                                                                                       Γενικά. Πάντοτε, αλλά περισσότερο το καλοκαίρι την νύχτα όταν ο ουρανός είναι καθαρός και μακρυά από τα φώτα των πόλεων εάν βρεθούμε στην εξοχή, θα διαπιστώσουμε ξαφνικά ότι ένας αστέρας αποσπάσθηκε από τον ουρανό και αφού για δευτερόλεπτα αφήσει μια φωτεινή ουρά,με μία γρήγορη κίνηση θα εξαφανισθεί από τα μάτια μας. Αυτοί οι"αποσπώμενοι"αστέρες ονομάσθηκαν από τους αρχαίους Έλληνες διάττοντες αστέρες. Η πρώτη διαπίστωση από τους Έλληνες, ήταν ότι τα σώματα αυτά δεν θα έπρεπε να είχαν ίδια φύση με τους αστέρες, διότι τότε σιγά-σιγά ο αριθμός των θα ελαττωνόταν, γι' αυτό απέδιδαν την φύση των σε φαινόμενα της ατμόσφαιρας, όπου και το όνομα μετέωρα ή μετεωρίτες το οποίο επικράτησε μέχρι σήμερα διεθνώς (meteor, meteor swower)

Φύση των διαττόντων. Την πραγματική εξήγηση των διαττόντων έδωσε ο Γερμανός φυσικός Έρνεστ Χλάνδ σε δύο συγγράματά του (1794,1819) που σύμφωνα με αυτά, οι διάττοντες είναι μικρά σωματίδια σαν τους κόκκους της άμμου τα οποία κινούνται στο διάστημα. Εάν στην πορεία των συμβεί να τα συναντήσει η γή, αυτά λόγω της υπερβολικής ταχύτητας θα εισέλθουν στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας και από την μεγάλη τριβή με τα μόριά της, αναφλέγονται και εξατμίζονται δημιουργώντας πίσω τους μια φωτεινή ουρά. Ανάλογα με την ταχύτητά των εισόδου στην ατμόσφαιρα η οποία ανέρχεται σε δεκάδες χιλιόμετρα/δευτ. και την φύση των, οι διάττοντες έχουν διάφορες αποχρώσεις κόκκινες, άσπρες, υποκύανες κλπ.

Μερικές φορές είναι δυνατόν να εμφανισθούν και σώματα μεγαλυτέρων διαστάσεων τα οποία από την καύση των στην ατμόσφαιρα παρουσιάζουν μεγάλη αναλαμπή, μερικές φορές και κρότο. Αυτοί οι διάττοντες λέγονται βολίδες. Η φωτεινή ουρά των βολίδων διατηρείται για ένα χρονικό διάστημα μετά την αναλαμπή της. Τις περισσότερες φορές οι διάττοντες δεν εμφανίζονται μεμονωμένα, αλλά υπό μορφή σμηνών τα οποία φαίνονται ότι αναχωρούν από ένα συγκεκριμένο μέρος του ουρανού που λέγεται ακτινοβόλο σημείο.

Συχνότητα των διαττόντων. Με μια προσεκτική παρατήρηση συμπεραίνουμε σε ένα έτος ,οι περισσότεροι διάττοντες "πέφτουν" το δεύτερο εξάμηνο του χρόνου. Το 46% εμφανίζεται από Ιανουάριο-Ιούλιο και το υπόλοιπο 54% τους μήνες Ιούλιο-

Δεκέμβριο. Σε αυτόν τον καταμερισμό δεν περιλαμβάνονται οι έκτακτες μετεωρικές βροχές για τις οποίες θα αναφερθούμε πιό κάτω. Εξ' άλλου, ο αριθμός ποικίλλει και κατά την διάρκεια του ημερονυκτίου. Μέχρι τα μεσάνυκτα πέφτει το 35% της καθημερινής κατανομής, ενώ το άλλο 65% πέφτει τις μεταμεσονύκτιες ώρες. Οι περισσότεροι εμφανίζονται μεταξύ 2ης και 3ης πρωινής και οι λιγώτεροι μεταξύ 20ης και 21ης ώρας.

Αυτές οι διαφορές οφείλονται στην κίνηση της γής, διότι τις πρωινές ώρες συναντάμε τους διάττοντες εκείνους που κινούνται βραδύτερα από εμάς, ενώ το βράδυ θα μάς συναντήσουν οι διάττοντες που κινούνται πιό γρήγορα από τη γή. Επίσης έχει διαπιστωθεί ότι οι περισσότεροι πέφτουν στο ανατολικό ημισφαίριο ενώ η κατανομή είναι η ίδια μεταξύ βορείου και νοτίου ημισφαιρίων. Εκτός όμως από την καθημερινή συχνότητα , ωρισμένες εποχές του έτους παρατηρείται το φαινόμενο να πέφτουν οι διάττοντες βροχηδόν.

Πλήθος των διαττόντων. Εάν δεν λάβουμε υπ' όψη τους διάττοντες εκείνους οι οποίοι πέφτουν ομαδικά με μορφή μετεωρικών βροχών σε ωρισμένες εποχές του έτους, ο αριθμός των σποραδικών διαττόντων τους οποίους συναντά η γή κάθε ημέρα είναι πολύ μεγάλος. Υπολογίζεται ότι κάθε μία ώρα εισχωρούν σε όλη την έκταση της ατμόσφαιρας γύρω στους 10000 διάττοντες και κάθε μέρα ο αριθμός των είναι 10 εκατομμύρια. Αυτός ο αριθμός μεταφραζόμενος σε κιλά, αντιστοιχεί σε 200 εκατ.κιλά ανά έτος και από αυτά το 1/10 φθάνει μέχρι την επιφάνεια με μορφή μετεωριτών.

Ύψος εμφανίσεως και ταχύτητες τών διαττόντων. Το μέσο ύψος που εμφανίζονται οι διάττοντες βάσει μετρήσεων ραντάρ είναι 180 χιλ. από την επιφάνεια της θαλάσσης , ενώ σβύνουν σε ύψος 50 χιλιομέτρων . Από την εμφάνιση μέχρι την εξαφάνιση μεσολαβούν 2-3 δευτερόλεπτα, ενώ η διάρκεια της αναφλέξεώς των είναι περίπου μισό δευτερόλεπτο. Οι διάττοντες εισέρχονται στην ατμόσφαιρα πλαγίως και με ταχύτητες από 30-50 χιλ/δευτ. με μέση ταχύτητα τα 42 χιλ/δευτερόλεπτο.

Οι βροχές τών διαττόντων. Σε ωρισμένες ημέρες τού έτους παρατηρείται μία αυξημένη πτώση διαττόντων, ώστε μάλιστα ωρισμένες φορές να δημιουργείται η

εντύπωση στον παρατηρητή ότι ο ουρανός "βρέχει" διάττοντες. Αυτό συμβαίνει όταν η γή κατά την τροχιά της στο διάστημα συναντήσει κάποιο ρεύμα από μετέωρα. Tα μετεωρικά ρεύματα είναι υλικές μάζες οι οποίες καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις

στο διάστημα και περιστρέφονται γύρω από τον ήλιο σε τροχιές μεγάλης εκκεντρότητος. Πολλά μετεωρικά ρεύματα έχουν σχηματισθεί από κομμάτια

κομητών που μοιράζονται τις ίδιες τροχιές με αυτούς και το υλικό των έχει διασπαρεί ή έξω από τις τροχιές των κομητών ή να είναι συγκεντρωμένο σε ένα συγκεκριμένο μέρος. Τα πρόσφατα μετεωρικά ρεύματα συγκεντρώνονται κοντά στην τροχιά τού

δημιουργού κομήτη.

Είναι γνωστές δωδεκάδες μετεωρικών βροχών που παρατηρώνται κάθε χρόνο. Εάν η γή εισέλθει σε ένα πυκνό νέφος σωματιδίων ή σκόνης, τότε θα επακολουθήσει μία πυκνή βροχή με δεκάδες ή και χιλιάδες μετεώρων να πέφτουν κάθε ένα λεπτό στον ουρανό. Κατά τις περιόδους των μετεωρικών βροχών, όλα τα φωτεινά μετέωρα φαίνεται ότι εκπορεύονται από ένα συγκεκριμένο μέρος του ουρανού που λέγεται ακτινοβόλο σημείο, το οποίο είναι μία ψευδαίσθηση όπως όταν βλέπουμε από

μακρυά τις γραμμές ενός τραίνου, μάς φαίνεται ότι αυτές συγκλίνουν σε μία απόσταση, ενώ στην πραγματικότητα είναι παράλληλες . Τα ακτινοβόλα σημεία έχουν μια κυκλική έκταση στον ουρανό 1-2 μοιρών γεγονός που οφείλεται στην παρέκλιση των τροχιών των διαττόντων , και μέ την πάροδο των ημερών αυτά μετατοπίζονται λόγω της κινήσεως της γής . Οι ονομασίες των μετεωρικών βροχών προέρχονται από τον αστερισμό όπου προβάλλεται το ακτινοβόλο τους σημείο. (π.χ Περσείδες, Διδυμίδες , Ωριωνίδες , Λεοντίδες κτλ). Ο επόμενος πίνακας μάς δίνει τα κυριώτερα ακτινοβόλα σημεία στον ουρανό, όπως και τις χρονικές περιόδους που δραστηριοποιούνται αυτά :

ημερομηνία όνομα σμήνους διάττοντες ανά ώρα γειτονικός αστέρας

2-3/1ου Βοωτίδες 7 ε Βοώτου

19-22/4ου Λυρίδες 9 104 Ηρακλέους

1-13/5ου Υδροχοοίδες 6 η Υδροχόου

25-30/7ου Υδροχοοίδες 24 δ Υδροχόου

9-14/8ου Περσείδες 65 η Περσέως

16-22/10ου Ωριωνίδες 21 ν Ωρίωνος

14-18/11ου Λεοντίδες 19 ζ Λέοντος

17-23/11ου Ανδρομεδίδες 15 γ Ανδρομέδας

9-12/12ου Διδυμίδες 12 α Διδύμων

Η στήλη που μας δίνει τον αριθμό τών διαττόντων που πέφτουν κάθε μία ώρα, αναφέρεται στον μέσο αριθμό που παρατηρείται χωρίς να λαμβάνονται υπ' όψη τυχόν χρονολογικές εξάρσεις στις οποίες αυξάνεται σημαντικά ο αριθμός τών μετεώρων ανά ώρα.

Κανονικές μετεωρικές βροχές. Στή συνέχεια, θα αναφέρουμε τις κυριώτερες μετεωρικές βροχές κατά σειρά σπουδαιότητος.

1) ΠΕΡΣΕΙΔΕΣ. Είναι η πολυπληθέστερη μετεωρική βροχή που παρατηρείται τον Αύγουστο από 9-14/8ου με ευνοικώτερη ημέρα την 12/8 και με μέσο αριθμό 65 διαττόντων ανά ώρα. Η πηγή τών Περσειδών είναι ο περιοδικός κομήτης Swift-Tuttle 1862 ΙΙΙ και ο πρώτος που το διαπίστωσε ήταν ο Ιταλός Σκιαπαρέλλι το έτος 1867 ο οποίος υπολόγισε την περίοδο του κομήτη στα 120 χρόνια. Έτσι η επιστροφή του αναμενόταν για το 1980 η οποία όμως δεν πραγματοποιήθηκε , αντί του κομήτη όμως παρατηρήθηκε μία αυξημένη δραστηριότητα τών Περσειδών. Ένας είδικός επιστήμονας στην μελέτη των κομητών , ο B. Marsden μετά από μια ιστορική μελέτη, συμπέρανε ότι ο κομήτης μετά από την εμφάνισή του πέρασε κοντά από τον Δία και τον Κρόνο με συνέπεια να αυξηθεί η περίοδος περιφοράς του . Στην ιστορία, οι

Περσείδες είναι το αρχαιότερο γνωστό μετεωρικό σμήνος και οι παλαιότερες αναφορές του χρονολογούνται από τον Ιούλιο του 36 μ.Χ όταν οι Κινέζοι γράφουν ότι "εκείνο το πρωί περισσότεροι από χίλιοι πετούσαν στον ουρανό". Η ίδια βροχή παρατηρήθηκε στην Ευρώπη το 811 μ.Χ ήταν πολυπληθής τον 11ον αιώνα. Ο Άγγλος αστρονόμος W. Denning παρατήρησε την βροχή τα έτη 1869 και 1898 και αναφέρει συχνότητα 50 μετεώρων ανά ώρα. Το 1920 αυξήθηκε στα 250 μετέωρα/ώρα , αριθμός που αυξανόταν μέχρι το 1980 φθάνοντας τους 2000 μετεωρίτες ανά ώρα. Το χρώμα των Περσειδών είναι πορτοκαλλί και κίτρινο.

2) ΥΔΡΟΧΟΟΙΔΕΣ τού μηνός Ιουλίου. Τα μετεωρικά ρεύματα τών Υδροχοιδών σχηματίσθηκαν από τον κομήτη του Halley , το δε ακτινοβόλο σημείο αυτής της μετεωρικής βροχής είναι διπλό. Παρατηρούνται μεταξύ 15/7ου-20/8ου με καλύτερες ημέρες από 25-30/7.

3) ΩΡΙΩΝΙΔΕΣ. Και αυτό το μετεωρικό ρεύμα σχηματίσθηκε από τον κομήτη τού Halley. Παρατηρούνται από 16-22 Οκτωβρίου και ο μέσος αριθμός των είναι 21 μετέωρα ανά ώρα.

4) ΛΕΟΝΤΙΔΕΣ. Η καλύτερη ημέρα παρατηρήσεώς των είναι η 17η Νοεμβρίου πρός 18η με μέγιστο αριθμό σε φυσιολογικές εμφανίσεις 19 μετέωρα ανά ώρα και το χρώμα των είναι υποκύανο και υποπράσινο. Το μετεωρικό ρεύμα των Λεοντιδών σχηματίσθηκε από τον κομήτη Tempel-Tuttle (1862 ΙΙΙ) και εκτενέστερη αναφορά θα γίνει πιό κάτω.

5) ΑΝΔΡΟΜΕΔΙΔΕΣ. Το μετεωρικό ρεύμα των Ανδρομεδιδών σχηματίσθηκε από τον κομήτη του Biela (1852 ΙΙΙ ) και ως εκ τούτου λέγονται και Βιελίδες. Ο κομήτης αυτός παρατηρείτο μέχρι το 1940, οπότε και στή συνέχεια διαλύθηκε. Οι πρώτες ιστορικές αναφορές γι' αυτήν την μετεωρική βροχή ξεκινούν το έτος 1741, ενώ κατά τα έτη 1872 και 1885 παρουσίασαν μεγάλη έξαρση από το γεγονός της καταστροφής τού γενεσιουργού κομήτη . Η συχνότητα τών Ανδρομεδιδών έφθανε τους χιλιάδες ανά ώρα, ενώ υπό κανονικές συνθήκες ο αριθμός των είναι 15 μετέωρα ανά ώρα με ημέρες εμφανίσεως από 17-22 Νοεμβρίου, παρουσιάζουν δέ κόκκινο χρώμα.

6) ΔΙΔΥΜΙΔΕΣ. Παρουσιάζονται από 9-12 Δεκεμβρίου με μέση συχνότητα 12 διάττοντες ανά ώρα, ενώ το μετεωρικό αυτό ρεύμα έχει μία ασυνήθηστη τροχιά με απόσταση περιηλίου μόνο 0,14 αστρ. μονάδες. Το 1983 ο δορυφόρος IRAS ανακάλυψε ότι ο γεννήτορας αυτού του μετεωρικού ρεύματος είναι ένα κομητικό υλικό που σχηματίσθηκε από τον αστεροειδή Φαέθοντα (3200). Έχει διαπιστωθεί ότι στις μέρες μας αυτό το ρεύμα τείνει να εξαφανισθεί.

7) ΛΥΡΙΔΕΣ. Αποκαλούνται και ανοιξιάτικα λουλούδια επειδή σημειώνονται τον Απρίλιο στο διάστημα 19-25/4 με μεγαλύτερη δραστηριότητα την 22/4. Ο μέσος αριθμός των Λυριδών ανέρχεται σε 9 μετέωρα ανά ώρα. Το μετεωρικό ρεύμα δημιουργήθηκε από τον κομήτη Thatser (1861 Ι ) .

8) ΒΟΩΤΙΔΕΣ. Εμφανίζονται από 1 - 6 Ιανουαρίου με ημέρα μεγίστου την 3/1 . Αυτό το μετεωρικό ρεύμα έχει στενό πλάτος και ως εκ τούτου παρουσιάζει μεταβολές με παρατηρούμενο μέγιστο εντός μικρών ετησίων διαστημάτων. Δεν είναι γνωστός ο δημιουργός κομήτης των Βοωτιδών, ο μέσος όρος τών οποίων είναι 7 ανά ώρα.

9) ΥΔΡΟΧΟΟΙΔΕΣ του μηνός Μαίου. Πέφτουν από 24/4 - 20/5 με μέσο αριθμό τους 6 ανά ώρα.

Έκτακτες μετεωρικές βροχές. Τα μετεωρικά ρεύματα όπως αναφέραμε έχουν δημιουργηθεί από διασπαρμένα σωματίδια κομητών που ευρίσκονται κατά μήκος των τροχιών των συνήθως με ομοιόμορφη κατανομή και με πλάτος που ανέρχεται σε χιλιάδες χιλ. Οι γενεσιουργοί κομήτες είναι δυνατόν να μην υφίστανται και να έχουν διαλυθεί. Όσο πιό νέο σε ηλικία είναι ένα μετεωρικό ρεύμα, τόσο λιγώτερη διασπορά παρουσιάζει και ο κύριος όγκος του συγκεντρώνεται σε ένα ωρισμένο μέρος κοντά στον γεννήτορα κομήτη. Συνεπώς οφείλει σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα όταν ο κομήτης πλησιάζει την γή, να παρουσιάζεται ένα πολυπληθές μετεωρικό ρεύμα που έρχεται σε συνάντηση με τον πλανήτη μας και αυτό που επακολουθεί είναι μία ραγδαία βροχή διαττόντων υπό μορφή ουρανίων βεγγαλικών πυροτεχνημάτων.

Η χαρακτηριστικώτερη περίπτωση είναι αυτή τού ρεύματος των Λεοντιδών του Νοεμβρίου , στο οποίο τα υλικά σωματίδια παρουσιάζουν μεγάλη συγκέντρωση κοντά και γύρω από τον γεννήτορα κομήτη Tempel - Tuttle/55 P o οποίος έχει περίοδο περιφοράς 33,25 χρόνια περίπου. Συνεπώς κάθε 33 έτη η κύρια μάζα τών Λεοντιδών συναντά τη γή υπό γωνία 17 μοιρών περίπου (σχήμα) οπότε αναλόγως με την θέση ως πρός το επίπεδο περιφοράς της 

    που θα πάρει το μετεωρικό ρεύμα θα ποικίλλει και ο αριθμός των μετεώρων τα οποία θα συναντούν τον πλανήτη μας. Πράγματι, άν ανατρέξουμε σε ιστορικές πηγές, θα διαπιστώσουμε ότι από το έτος 902 μ.Χ η έκτακτη εμφάνιση τού μετεωρικού ρεύματος παρουσιάζει μεταβολές στον αριθμό τών διαττόντων που συναντούν τη γή. Μέχρι το 1998, έτος της τελευταίας εμφανίσεως του κομήτη, έχουν

σημειωθεί οι χρονολογίες 1799, 1833 και 1966 όπου ο αριθμός τών διαττόντων έφθανε και τίς 150.000 την ώρα, 16 χρονολογίες με αριθμό μετεώρων μέχρι 20.000 / ώρα , 16 χρονολογίες με σχετικά μικρό αριθμό, όπως και τα έτη 1899 και 1933 όπου άν και αναμενόταν, δεν παρατηρήθηκε τίποτα το αξιόλογο.

Η μεγαλύτερη καταγεγραμένη μετεωρική βροχή στην ιστορία είναι αυτή που συνέβηκε την νύκτα της 12ης Νοεμβρίου 1833 η οποία σε πολλές περιπτώσεις είτε γέμισε με φόβο τον κόσμο, ή έδωσε τα ερεθίσματα στους αστρονόμους και μηχανικούς για την εξήγηση τού φαινομένου, ή τέλος ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες και ζωγράφους που απεικόνισαν την εξαίσια βροχή με τα μέσα που διέθεταν. Παρόμοια τέτοια εμφάνιση πραγματοποιήθηκε την 17 Νοεμβρίου 19 66, δηλαδή στις μέρες μας όπου ανά μία ώρα "άδειαζε" ο ουρανός 150.000 διάττοντες ! Ο πίνακας που ακολουθεί μας δίνει πληροφορίες σχετικά με τις θέσεις τού κομήτη και της γής σε ημερομηνίες αξιόλογων περιηλίων ή κοντά σε αυτές.

απόσταση σε α.μ αριθμός ημερών πλήθος

ημερομηνία γής-κομήτη από συνάντηση μετεώρων/ώρα

11-12/11/1799 0,0032 117 ημ πρίν 30.000

12-13/11/1832 0,0013 51 πρίν 20.000

12-13/11/1833 0,0013 308 μετά 50.000-150.000

14/11/1866 0,0065 299 μετά 2.000-7.200

13/11/1867 0,0065 664 μετά 2.200-5.000

13/11/1868 0,0065 1030 μετά 1.000-1.800

15-16/11/1900 0,0117 496 μετά >1.000

15/11/1901 0,0117 861 μετά 850-1.800+

16/11/1965 0,0032 195 μετά 120

17/11/1966 0,0032 561 μετά <150.000

17/11/1997 0,0080 108 πρίν >100

ΤΑ ΜΕΤΕΩΡΑ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ΤΩΝ.

  Όπως αναφέραμε, οι διάττοντες είναι σώματα πολύ μικρών διαστάσεων, τα οποία υποπίπτουν στην αντίληψή μας από την αναλαμπή τους η οποία συμβαίνει στα ανώτερα ατμοσφαιρικά στρώματα όταν η τριβή με τα μόρια τού αέρα τους εξατμίζει. Το αποτέλεσμα είναι συνήθως ότι ποτέ τα μετεωρικά κομμάτια δεν έρχονται σε επαφή με την επιφάνεια της γής. Όμως σε ωρισμένες περιπτώσεις είναι δυνατόν στό μετεωρικό υλικό ή και μεμονωμένα να υπάρξουν και σώματα πολύ μεγαλυτέρων διαστάσεων στά οποία η τριβή της ατμόσφαιρας δεν είναι σε θέση να τα κάψει τελείως και έτσι προσκρούουν στην επιφάνεια αφήνωντας αποτυπώματα με μορφή κρατήρων. Αυτού του είδους τα μετέωρα λέγονται μετεωρίτες , και από την μελέτη τών συστατικών των είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την φύση αυτών τών ουρανίων σωμάτων.

Τρείς είναι οι βασικές κατηγορίες της φύσεως των υλικών στις οποίες χωρίζονται οι μετεωρίτες :

α) Σιδηρίτες. Περιέχουν σε μεγάλη αναλογία σίδηρο έως και ποσοστό 80 - 85 %. Στό σύνολο των μετεωριτών, οι σιδηρήτες αντιπροσωπεύουν ποσοστό 3 - 4 τοίς εκατόν.

β) Πετρώδεις μετεωρίτες ή μετεωρόλιθοι. Αποτελούνται από διάφορες ενώσεις θείου, πυριτίου και φωσφόρου, αλλά παρουσιάζουν συγχρόνως και μεγάλη ή μικρή περιεκτικότητα σε σίδηρο και αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό τών μετεωριτών.

γ) Ασίδηροι μετεωρίτες στούς οποίους δεν ανευρίσκεται σίδηρος και είναι πολύ σπάνιοι. Έχουν ευρεθεί μόνον δύο ανθρακούχοι μετεωρίτες που έπεσαν ο μεν πρώτος την 15/3/1806 στο Alais της Γαλλίας, ο δε δεύτερος την 14/5/1864 στο Orcage της Γαλλίας.

Η φασματοσκοπική εξέταση των μετεωριτών από την καύση αυτών έδειξε ότι αυτοί περιέχουν και αέρια όπως υδρογόνο που υπάρχει κύρια στους σιδηρίτες, άζωτο και μονοξείδιο του άνθρακος, όπως και 22 χημικά στοιχεία με περιεκτικότητες σε σίδηρο 72 %, οξυγόνο 10 % , νικέλιο 6,5 % , πυρίτιο 5,2 % , μαγνήσιο 4 % και άλλα. Τέλος, από ορυκτά έχουν αναγνωρισθεί ο καμακίτης, ναννίτης, πλησσίτης, κοχενίτης, γραφίτης κλπ. Επίσης η μέση πυκνότητα των μετεώρων είναι η ίδια με της γής, ίση με 5,5 gr/cm 3 .

Υπάρχει μια χαρακτηριστική οικογένεια αστεροειδών η Αpollo, οι τροχιές των οποίων διασταυρώνονται με την τροχιά της γής και να πλησιάζουν κοντά τον πλανήτη μας.

Μετεωρικοί κρατήρες ανά τον κόσμο. Από την πτώση των μετεωριτών στην στερεή επιφάνεια ενός πλανήτη ή δορυφόρου δημιουργούνται μεγάλες κυκλικές οπές που ονομάζονται μετεωρικοί κρατήρες. Ο αριθμός των εξαρτάται από το πλήθος των μετεώρων που κατορθώνουν να διαπεράσουν τα ατμοσφαιρικά στρώματα του πλανήτη ώστε να μήν εξαυλωθούν λόγω της τριβής με τα μόρια των αερίων στρωμάτων. Όπως είναι φυσικό οι ατμόσφαιρες των πλανητών ανάλογα με την πυκνότητά των διαδραματίζουν τον κύριο ανασταλτικό παράγοντα στην δημιουργία του αριθμού των μετεωρικών κρατήρων. Έτσι ουράνια σώματα που στερούνται ατμόσφαιρας, όπως λ.χ η Σελήνη έχουν δεχθεί και δέχονται χιλιάδες εκατομμυρίων προσκρούσεις από μετέωρα, με αποτέλεσμα τις δημιουργίες ανωμάλων επιφανειών στο έδαφός των.

Στην περίπτωση της γής οι μετεωρικοί κρατήρες σπανίζουν και άν στο παρελθόν υπήρχαν πολλοί οι οποίοι από την διάβρωση του αέρα ή του ύδατος εξαφανίσθηκαν. Ο ονομαστότερος κρατήρας ονομάζεται Grand Meteor (Μεγάλο μετέωρο) και ευρίσκεται στην έρημο της Αριζόνας στις ΗΠΑ. Ανακαλύφθηκε το 1891 στο μέσο πεδιάδας και η διάμετρός του είναι 1250 μέτρα . Περιβάλλεται από βράχους ύψους 40- 70 μέτρων οι οποίοι αποτελούν τα εξωτερικά τοιχώματα του κρατήρα ενώ το βάθος του είναι 170- 200 μ. Η κεντρική περιοχή του πυθμένα έχει υαλώδη σχηματισμό, γεγονός που φανερώνει τις υψηλές θερμοκρασίες που αναπτύχθηκαν στο έδαφος από την πρόσκρουση του μετεωρίτη. Γύρω από τον κρατήρα και σε απόσταση 9 χιλιομέτρων ευρέθησαν διασπαρμένοι και θρυμματισμένοι ογκόλιθοι.

Υπολογίζεται ότι η πρόσκρουση του σιδηρήτη μετεωρίτη που είχε πιθανή διάμετρο 100 μέτρων συνέβη πρίν από 5.000 χρόνια. Χαρακτηριστικά, σε κάποιο κομμάτι από τα συντρίμμια βρέθηκαν άσπρα και μαύρα διαμάντια.

Στην κεντρική Αυστραλία σε μία μικρή περιοχή 800 τετρ. μέτρων βρέθηκαν 13 μετεωρικοί κρατήρες , ο μεγαλύτερος έχει διαστάσεις 200 x 100 μ και βάθος 15 μέτρων , ενώ οι υπόλοιποι έχουν διαμέτρους 75- 10 μέτρων . Στην έρημο Ρούμπ-άλ χαλί της νοτίου Αραβίας ευρέθησαν δύο μικροί κρατήρες που προήλθαν από την πτώση ενός διπλού μετεωρίτη. Άλλοι αξιόλογοι κρατήρες είναι αυτός που ανακαλύφθηκε το 1921 στο Τέξας διαμέτρου 162 μέτρων , άλλοι 7 που ευρέθησαν στην νήσο Άιξελ της Εσθονίας με διάμετρο του μεγαλυτέρου 110 μ και βάθος 50- 60 μέτρων και ένας που ανακαλύφθηκε στο Κεμπέκ του Καναδά με ύψος τοιχωμάτων 165 μέτρα και διάμετρο 4600 μέτρα .

Γενικά, έχουν διαπιστωθεί μέχρι σήμερα γύρω στους 150 μετεωρικούς κρατήρες σε όλο τον πλανήτη μας. Μια πρόσκρουση στη γή ενός μετεώρου ακόμα και διαμέτρου μερικών μέτρων είναι δυνατόν να προκαλέσει σοβαρές καταστροφές σε μεγάλη ακτίνα από το σημείο προσκρούσεως με την απελευθέρωση ενέργειας που είναι ίδια με αυτή που προκαλείται από την έκρηξη χιλιάδων ατομικών βομβών. Σε συνδυασμό με γνώσεις βλητικής, υπολογίζεται ότι ένας μετεωρίτης με διάμετρο 1000 μέτρων και με ταχύτητα προσκρούσεως 20 χιλιομέτρων/δευτ. θα δημιουργούσε έναν κρατήρα διαμέτρου 21 χιλιομέτρων απελευθερώνοντας τεράστια ενέργεια. Αυτού του είδους οι καταστροφές ονομάζονται κοσμικές καταστροφές και είναι δυνατόν εκτός των άλλων να δημιουργήσουν και διαταράξεις ή και μεταβολές τόσο στο οικοσύστημα του πλανήτη μας, όσο και στην ατμόσφαιρα. Έχει υποστηριχθεί η θεωρία ότι η αιφνίδια εξαφάνιση των δεινοσαύρων που συνέβη πρίν από 65 εκατομμύρια χρόνια οφειλόταν στην πτώση ενός αστεροειδούς με διάμετρο 50 χιλιομέτρων στην χερσόνησο Youkatan στό Μεξικό η οποία επέφερε σημαντικές μεταβολές στην ατμόσφαιρα και στο εσωτερικό της γής διαπερνώντας τον γήινο φλοιό .

Το 1907 στην Τονγκούσκα της Σιβηρίας από την πτώση ενός μεγάλου μετεωρίτη δημιουργήθηκε ένα θερμικό κύμα το οποίο σάρωσε μια μεγάλη δασώδη περιοχή προκαλώντας τεράστια πυρκαγιά που κατάστρεψε χιλιάδες ζώα και δένδρα.

ΖΩΔΙΑΚΟ ΚΑΙ ΑΝΤΙΖΩΔΙΑΚΟ ΦΩΣ.

Γενικά. Ωρισμένες εποχές του έτους εάν παρατηρήσουμε τον δυτικό ορίζοντα μετά τη δύση του ηλίου ή τον ανατολικό πρίν από το ξημέρωμα, και μακρυά από τα φώτα των πόλεων, θα διαπιστώσουμε την ύπαρξη ενός άσπρου διαχύτου φωτός αμυδρού μεν, αλλά ικανού να πέσει στην αντίληψή μας. Στην Ελλάδα ο φωτισμός αυτός παρατηρείται τους μήνες Ιανουάριο, Φεβρουάριο και Μάρτιο μερικές φορές και μέχρι 15 Απριλίου κατά την δύση μετά από το τέλος του λυκόφωτος και μόλις φανούν οι αμυδρότεροι αστέρες. Παρόμοιο φαινόμενο παρατηρείται και πριν από το χάραμα στο ανατολικό ορίζοντα τον Οκτώβριο και Νοέμβριο. Ο διάχυτος αυτός φωτισμός ονομάζεται ζωδιακό φώς επειδή παρουσιάζεται πάντα κοντά στην εκλειπτική και την ζώνη των ζωδιακών αστερισμών.  

Περιγραφή και όψη του ζωδιακού φωτός. Το ζωδιακό φώς παρουσιάζεται υπό μορφή κωνικής ατράκτου της οποίας η νοητή βάση είναι επάνω στον ορίζοντα ενώ το ύψος του φθάνει τις 45-50ο για τις περιοχές της Ελλάδος και το πλάτος της βάσεως που διχοτομεί την εκλειπτική τις 25-30 μοίρες. Ο φωτισμός δεν είναι κάθετος με τον ορίζοντα, αλλά παρουσιάζει κλίση όμοια με αυτήν που λαμβάνει η εκλειπτική επάνω από αυτόν. Σε χαμηλότερα γεωγραφικά πλάτη όπου η ζωδιακή ζώνη φαίνεται ότι απομακρύνεται από τον ορίζοντα, το ζωδιακό φώς παρουσιάζεται όλο και πιό κάθετα και παρατηρείται κατακόρυφα στους τόπους του ισημερινού. Αντίθετα αυτό δεν φαίνεται καθόλου στα βόρεια ή τα νότια γεωγραφικά πλάτη επάνω από 40 μοίρες όπου τείνει να γίνει παράλληλο με τον ορίζοντα.

Το ζωδιακό φώς είναι έντονο και σε ωρισμένες περιπτώσεις φθάνει συνολικά την λαμπρότητα της Σελήνης όταν αυτή είναι στη φάση του α' τετάρτου παρατηρούμενο από τόπους του ισημερινού ενώ η λαμπρότητά του ελαττώνεται βαθμιαία όσο αυξάνεται το γεωγραφικό πλάτος και λόγω της ανατολής και δύσεώς του δεν είναι δυνατόν να παρατηρηθεί τις μεσονύκτιες ώρες. Το χρώμα του ζωδιακού φωτός είναι συνήθως άσπρο πρός σταχτί, μερικές φορές όμως παρουσιάζεται πορτοκαλλί ή κοκκινωπό όταν φαίνεται κοντά στον ορίζοντα.

Εξήγηση του ζωδιακού φωτός. Ο πρώτος που έδωσε την σωστή ερμηνεία του ζωδιακού φωτός είναι ο αστρονόμος Κασσίνι τον 17ον αιώνα. Κατά την εξήγηση αυτή, το φώς αυτό οφείλεται σε μια αραιοτάτη ύλη που αποτελείται από στερεά ή και αεριώδη σωματίδια με μορφή αραιού νέφους η οποία είναι διεσπαρμένη γύρω από τον ήλιο και κοντά σε αυτόν και στο επίπεδο της τροχιάς της γής. Το σχήμα του νέφους είναι φακοειδές και τα σωματίδια που το αποτελούν δίνουν αυτό το φώς επειδή αντανακλούν τις ηλιακές ακτίνες. Τα σωματίδια αυτά προέρχονται κυρίως από την διάλυση κομητών ή αστεροειδών.

Αντιζωδιακό ή αντηλιακό φώς. Είναι ένα πολύ αμυδρό φώς το οποίο παρατηρείται πάντοτε κατά την νύκτα στον ουράνιο θόλο στο ακριβώς αντίθετο σημείο όπου ευρίσκεται ο ήλιος και για να γίνει εμφανές απαιτείται η νύκτα να είναι πολύ σκοτεινή και η ατμόσφαιρα καθαρή και να μην υπάρχουν κοντά ούτε λαμπροί πλανήτες ακόμη όπως ο Άρης και ο Ζεύς. Το αντηλιακό φώς ομοιάζει σαν λευκό

ελλειψοειδές νέφος μήκους 10-20ο και πλάτους 5-10ο εκτεινόμενο παράλληλα με την εκλειπτική.