ปาฐกถาธรรม เรื่อง ฐานของชีวิต

ปาฐกถาธรรม เรอง ฐานของชวตหลวงพอปญญานนทะ

วนอาทตยท 8 สงหาคม 2519 ญาตโยมพทธบรษททงหลาย

ณ บดนถงเวลาของการฟงปาฐกถาธรรม อนเปนหลกคำาสอนในทางพระพทธศาสนาแลว ขอใหทกทานอยในอาการสงบ ตงอกตงใจฟงใหด เพอใหไดประโยชนอนเกดขนจากการฟง ตามสมควรแกเวลา

ในขณะใดทมไฟเกดขนไหมสงของ ในบานเรอนของเรา ในขณะนนเราตองรบหานำาสำาหรบดบไฟ หรอถาเปนบานสมยใหม กมนำายาสำาหรบเอาไปฉดเพอใหไฟนนหายไป ทเราไปดบไฟกเพราะวา ไมตองการใหมนไหมลกลาม อนจะเปนเหตใหเกดไหมขนมา เรากเสยดาย จงไดทำาการดบไฟอยาง รบดวน ฉนใด ในชวตของคนเรานกเหมอนกน เมอไฟเกดขนภายใน ทำาใหใจเรารอนกระวนกระวายดวย ไฟนน เรากตองหาสงสำาหรบดบไฟ เพอใหจตใจของเราอยในสภาพสงบไมวนวายไมเดอดรอนตอไป

สงคมโลกยคปจจบนน มสภาพเหมอนกบไฟไหม เพราะมปญหานานาประการเกดขนในหมมนษย ดวยประการตางๆ บรรดาปญหาตางๆ ทเกดขนนน ทำาใหประชาชนทวๆ ไปมความรอนอกรอนใจ มความเปนทกข ลวงหนา กลววาสงเหลานนมนจะมาทำาลายเรา ทำาลายทรพยสมบตของเรา ทำาลายอสระเสร ซงเรา

เคยไดเคยมไวใหเสยไป กมความวตกกงวลดวยปญหานนๆ ดวยประการตางๆ

อนการเปนอยในรปอยางน มนกมความทกข มความไมสบายทงกายทงใจ เพราะในขณะใด ทใจเราเรารอนกระวนกระวาย ดวยปญหาอะไรกตาม รางกายของเรากพลอยเดอดรอน กระวนกระวายไปดวย พลอยมความทกขมปญหาเกดขนดวยเหมอนกน เพราะสภาพกายกบจตนน มความสมพนธกนอยตลอดเวลา สงใดเกดขนแกรางกาย กยอมจะสงผลไปถงจตดวย สงใดทเกดขนในจต กสงผลมาถงรางกายของเราดวย เพราะรางกาย กบจตนน วากนโดยความจรงแลว เปนสงทเนองถงกน อาศยความเปนอยรวมกนตลอดเวลา

เพราะฉะนน เมอมอะไรเกดขน กมความเปนทกขทงกายและใจ ยกตวอยางใหเหนงายๆ เชนวาเรามความวตกกงวล ดวยปญหาอะไรกตาม เราจะรสกวารางกายผดปกต เชนวาการเปลยนแปลงทางหวใจ คอหวใจตองทำางานหนก ตองสบฉดโลหตไปเลยงรางกายมากขน มความผดปกตทางกาย เชนมอสน ตวสน บางทกมการผดปกต ในระบบการยอยอาหาร ทองไสไมเปนปกต บางทกกระทบกระเทอน ไปถงระบบขบถาย เชนเปนคนทองผก ถายไมเปนปกต สงเหลานเกดมาจากเนองดวยปญหาทางจต คอความวตกกงวลในเรองอะไรตางๆ อนเปนเหตใหเกดความทกข ความเดอดรอน

เพราะฉะนนคนเราถามปญหา คอความทกขความเดอดรอน กระทบกระเทอนจตใจบอยๆ กลอ แหลมทจะเปนโรคทางประสาท ระบบประสาทไมคอยด สงเหลานเกดขนจากปญหา คอความวตกกงวล อนเปนความทกขความเดอดรอนในชวตประจำาวน ซงเราทวๆ ไปไมมความปรารถนาทจะใหเกดสงนนขน ในวถชวตของเรา แตวามนกหลกเลยงยากอยเหมอนกน กเพราะในโลก ชวตของเราเกยวของกบคน ตางๆ ทวๆ ไป

กคนทเราอยรวมกนนน ไมใชวาจะมจตใจเปนปกต เสมอกนทกคนกหามได บางคนกม สภาพจตใจอยางหนง บางคนกเปนอกอยางหนง เชนบางคนใจรอนใจเรว บางคนกใจเยนใจสงบ บางคนกมความรสกรนแรง บางคนกไมคอยจะมความรนแรงเทาใด การพดจาของคนบางคนกเปนไปตาม ใจ เชนถาเปนคนใจรอนใจเรว มกจะใชถอยคำาประเภทรนแรงสามหาว ดวยประการตางๆ แตถาเปน คนใจสงบใจเยน การพดจากไมคอยจะรนแรง มความยงคดยงตรอง ไมพดอะไรไปตามอารมณ แตวาคด แลวจงพด คดแลวจงทำา

คนทมสภาพจตใจอยางนน ไมคอยจะเปนปญหาเทาใดนก แตถาเราอยรวมกบคนทมจตใจไมไดฝกฝน ไมไดอบรมมากอน เปนอยตามสภาพของสงแวดลอม เรากยอมจะมปญหา มความทกข ความเดอดรอนเปนธรรมดา เราจะไปหามสงนอกกายนนยอมไมได เชนเราจะไปหามเรอง ดนฟาอากาศ อนเปนธรรมชาตทเปนอยตามเรองตามราวนน ไมได เราจะไปหามคนนนคนน วาอยา

คดอยางนนอยาพดอยางนน อยาทำาอยางนนอยางน กยอมจะไมไดเสมอไป ถงแมจะทำาไดกตองใชเวลา เพราะมนเปนเรองของแตละบคคล

ยงในสมยนดวยแลว มนษยเรามความตนตวในเรองไมเขาเรอง คอ ตนในเรองเสรภาพ ทไมใชเสรภาพ ตนตวในระบบทเขารยกกนวา ประชาธปไตยแบบทไมเปนเรองเปนราว แลวกทำาอะไรแปลกๆ แผลงๆ ใหคนอนมความทกข มความเดอดรอนใจอยตลอดเวลา อนนเปนเรองทเกดขนในสงคมทวๆ ไป เราทงหลายผมชวตอยในสงคม เราจะไปหามไปกนคนเหลานน ไมใหเขาประพฤตอยางนน ไมใหกระทำาอยางนน กทำาไดเหมอนกน แตวากชกชาเสยเวลา

เรองทจะทำานนไมใชไปหามไปกนคนอน แตเราจะหามกนตวเราเอง ดกวาจะไปจดการกบเรองคนอน เพราะการจดเรองของคนอนนน มนยาก แตจดการกบตวเราเองนนงายกวา อนนเปนความจรง แตคนเราไมเขาใจความจรงขอน ไมพยายามทจะจดปรบตวเอง แตวาไปปรบตวคนอน ปญหาจงเกดขนทกวนทกเวลา

ในการปรบตวเราเองนน กเรยกวาเปนการปฏบตธรรมนนเอง การปฏบตธรรมกคอการปรบตว เองใหตอนรบสงทงทเกดขนได โดยไมเปนทกข นนแหละคอการปฏบตธรรมกคอ การปฏบตธรรม เรา ปรบจตใจของเราเอง ใหตอสกบสงทงหลายโดยเราไม

ตองเปนทกข อนเปนเรองจำาเปนหรอไม ญาต โยมทงหลายลองพจารณาสกเลกนอย เมอพจารณาแลวกจะเหนวา มนเปนเรองจำาเปน เปนงานรบดวน เปนเรองสำาคญสำาหรบชวตเราโดยแท เพราะวาเราจะตองประสบกบอารมณอนไมเปนทรก ไมเปนทพง อกพงใจอยทกเวลา ถาเราไมจดการกบตวเรา เพอใหเขากบสงเหลานนแลว ไมเปนทกขไดแลว เรา กตองเปนทกขเรอยไป เปนทกขในเรองของคนอน ในกรยาทาทางของคนอน ในการกระทำาอะไรตางๆ ของคนอนอยตลอดเวลา

การเปนเชนนกคลายๆ กบวา เราเปดประตบาน เปดหนาตางไว สงสกปรกคอฝนละอองมนกปลว เขามาในบานของเรา จนกระทงเตมบาน ฝนหนาไปทงบานทงเรอน อนนเปนการไมถกตอง ในการท เราจะกระทำาเชนนน แตวาเราควรระมดระวงตวเราเอง ในการทจะรบรสงเหลานน ทำาใหเราเปนผม สตปญญารเทารทนตอสงนนๆ ทมากระทำาชวตจตใจของเรา เพอเราไดไมตองขนๆ ลงๆ กบสงทมากระทบ เรามากเกนไป

โดยปกตธรรมดานน ถาเราไมปรบจตใจของเราใหมกำาลงใจตอตานอยางดแลว เรากมอาการขนๆ ลงๆ กบอารมณอยางนนอยตลอดเวลา เรองดมากระทบ ใจมนฟงขน เรยกวาดใจ ถาเรองไม ดมากระทบใจ กเหยวแหงรวงโรยลงไป ซงเราเรยกวาเปนความเสยใจ ในบางครงเรากดใจ แตใน บางครงกเสยใจ ความดใจความเสยใจนน มนมสภาพคลายกบขนๆ ลงๆ ถาวดดวยปรอทกเรยกวามขนม ลงอยตลอดเวลา ไมเปนปกต สภาพจตใจของ

เราควรจะอยในสภาพทเรยกวาปกต ถาปกตมนกไมขนไม ลง ไมดใจไมเสยใจกบสงทมากระทบ อนจะทำาใหเกดเปนปญหาขนในชวตประจำาวนของเรา

เรองอยางนเปนเรองทเรา ควรจะไดศกษาสนใจปฏบตในชวตประจำาวน แลวเราจะม ความสขทางใจ มความสงบ มความเปนอยอยางเรยบรอยตามฐานะพทธบรษท อะไรๆ เกดขนกจะไมเปน ปญหาใหเราตองกระวนกระวาย ตองมความทกขความเดอดรอนกบสงนนเสมอไป สงภาพนอกเทาทเรา มเราไดไวเชนวาเงนทอง ขาวของ เกยรตยศ ชอเสยง อะไรๆ ตางๆ ในสงคมนน มนกไมไดชวยใหเราม ความสงบใจเสมอไป ไมไดชวยใหเรามความสขทางจตเสมอไป ถาวาเราไมเขาใจ จดทำาใจของเรา ใหเหมาะกบสงเหลานน ซำารายมนอาจจะเปนพษเปนภยกบเราดวยซำาไป

เชนวาเราไดอะไรมาเราดใจเกนไป หรอวาสญเสยอะไรไป เรากความเสยใจมากเกนไป ความดใจเกนไปกด ความเสยมากเกนไปกด มนทำาใหเปนทกทงนน ดใจกเปนทกข เสยใจกเปนเหมอนกน แตวาดใจนน เปนทกขทมองไมเหน เราเหนวามนเปนความสบาย หวเราะหวไห แตวาหลงจากนนมนกเปน ทกขไดในภายหลง เพราะอะไร กเพราะสงทงหลายมนไมคงท มนมการเปลยนแปลง ไมมอะไรคงสภาพอยอยางนนตลอดไป

สจจะหรอความจรงทพระพทธเจาตรสไววา "สงขารทงปวงไมเทยง สงขารทงปวงเปนทกข ธรรมทงหลายทงปวงเปนอนตตา" อนนเปนหลกทพระองคตรสไวแนนอน ไมมความเปลยนแปลงเปนอยางอน ทนเราไมเขาใจในความจรงของสงเหลาน เมอไมเขาใจในสงนเรากไปยดมนถอมนในสงเหลานน สำาคญผดวา มนจะเปนไปตามทใจเราปรารถนา มนไมเทยง แตเรานกวามนเทยง มนเปนเหตใหเกดทกข แตเรานกวามนเปนเหตใหเกดความสข ความสบาย มนไมมอะไรทเรยกวาเปนเนอแท แตเราไปคดวามนเปนสงเทยงแทถาวร

อนนคอความเขาใจผดในจตใจของเรา แลวเราเขาไปเกาะจบสงนนไว ดวยความหลงผด ดวยความเขาใจผด จตเรากมปญหาเกดความทกขความเดอดรอนเรอยไป เพราะฉะนน สงทงหลายทเราเขาไปเกยวของ ถาเราเขาไปเกยวของกบสงนนดวยไมมปญญา เรากเขาไปเกยว ของอยางเปนทกข ถาเราเขาไปเกยวของดวยปญญา เรากไมมความทกขทางใจ คลายๆ กบวาเราจะ ตองจบถานไฟ ถาเราจบเปนมนไหมนดหนอย แตถาเราจบไมเปนมนกไหมเอามาก ถาเราไปจบทงหานว มนกไหมมอเราทงหานว แตเรารวามนรอนแตจำาเปนตองไปจบ เรากจบเพยงสองนว หรอถาไม จบสองนวเราเขยมนออกมา ไฟนนมนกไมทำาใหมอเราไหม ใหไดรบความปวดราวทางจตใจตอไป ฉนใด

เรองอะไรๆ ในชวตของเรานกเหมอนกน จะเปนเรองลาภเรองยศ เรองคำาสรรเสรญเยนยอ เรองความสขความสบาย หรอ

เรองของความเสอมลาภ เสอมยศ ไดรบนนทาวาราย จากคนนนคนน ม ความทกขเกดขนในจตใจของเรา สงเหลานในทางพระทานเรยกวาเปนโลกธรรม เปนธรรมท ปรากฏอยในโลกตลอดเวลา คลายกบลมกบแดด ทมปรากฏอยตามธรรมชาต

คนเราเมอออกไปจากบานเรอน กตองถกลมแดดบางธรรมดา บางคราวกถกลมแรงๆ พด ทำาใหเกด ความเจบไขไดปวย บางคราวกถกความรอนจด ทำาใหเราเกดความเจบไขไดปวยเหมอนกน เราอยใน โลกมนกตองกระทบกบสงเหลานเปนเรองธรรมดา ความสขความทกข ความเสอมความเจรญทงหลายท เกดขนในชวตของเรา ทเรยกวา ธรรมสำาหรบโลก ฝายทเราพอใจกคอไดลาภ ไดยศ ไดรบการสรรเสรญเยนยอ จากคนอน แลวกมความสบายทางใจ สงสประการนเปนฝายทเรยกวา อฏฐารมณ คอเปนอารมณทเราพอใจ เราอยากได

แตวาการเสอมลาภ เสอมยศ ถกนนทาวาราย มความทกขทางกาย ทางใจ สงนเราไมตองการ เพราะมนทำาใหเราประสบปญหา แตวาทงทเราตองการและไมตองการนนแหละ สงเหลานมนอาจจะเกดขนแกเราเมอใดกได เพราะเราไมไดอยผเดยวในโลกน เราอยในครอบครว มมารดาบดา มพมนอง มญาตทเราเกดความคนเคย มความรกใครเอนด มความสนทสนมกน กอาจจะใคร สกคนหนงจากไปเรากอน เชนมารดาจากไปเราบาง บดาจากไปเราบาง หรอลกอาจตายกอนเราจะตายกได อนนเปนเรองทจะเกดขนแกเราเปนธรรมดา เราหนไมพน และเมอมนเกดขน ก

อาจทำาใหเรา มความทกขกระวนกระวาย ไมสบายทางจตใจ เสยดมเสยดายดวยประการตางๆ

การทเราเปนเชนนนกแสดงวา เรายงไมเขาถงธรรมะ เรายงไมมธรรมะเปนเกราะปองกนตว ศตรคอความทกขความเดอดรอนโจมตเราได เราตองพายแพแกความทกขความเดอดรอนนนไป อนนคอการไมไดอบรมฝกฝนจตใจของเราอยางเพยงพอ เราจงตกอยในสภาพมความทกข มความเดอดรอนทางใจ

แตถาบคคลใดไดรบการอบรมบมจตใจตวเองไว ใหรเทารทนตอสงนนๆ อยเสมอแลว สงอะไรจะ เกดขนในชวตของเรา เรากเฉยๆ ไมทกขไมรอน ไมยนดยนรายกบสงนนๆ อนนนแหละเปนจดหมายท เราตองการในชวตประจำาวนของเรา เราควรจะอยดวยจตทสงบอยตลอดเวลา อยดวยจตทมความรชด เหนชดในเรองนนๆ อยตลอดเวลา เราจงจะมสขทางใจไดสมความปรารถนา ญาตโยมทงหลายตอง การสภาพจตเชนนหรอไม ถาหากวาถามอยางน ญาตโยมทงหลายกคงจะตอบเปนเสยงเดยวกนวา ม ความตองการ เราไมอยากเปนคนขนๆ ลงๆ เขาๆ ออกๆ ในเรองอารมณประเภทตางๆ เมอเราตอง การสภาพจตในรปอยางน กตองมการฝกฝนอบรมตวเราเอง ซงเรยกวาเปนการปฏบตธรรม

การปฏบตธรรมนนมนมหลายชนหลายเชง สลบซบซอน แตวาจดหมายกเปนอนเดยวกน คอตองการใหจตเราคงท อยใน

สภาพสงบสะอาดสวาง อะไรมากระทบจตใจของเรา กไมทำาใหหวนไหวโยกโคลงได ไมทำาใหเราเปนทกข ไมทำาใหเราเปนสข แตทำาใหเรามอาการเฉยๆ ความเฉยๆ ของจตในลกษณะทวานน ไมใชเฉยอยางคนทไมรอะไร ความเฉยของคนทไมรอะไรกมเหมอนกน เขาเรยกวาเฉยแบบคนโว หรอมอวชชาครอบงำาจตใจไมรไมเขาใจ ไมมความคดความอาน กไมเศราโศกไมเสยใจ เชนเดกๆ ทสญเสยพอแมไป จะเหนวาเดกตวนอยๆ พอถงแกความตายไป เดกเขาไมไดมความเสยอกเสยใจอะไร แลวเขาอาจจะถามในรปแปลกๆ

เชนถามวา คณแม คณพอทำาไมจงนอนอยในหบเลกๆ เชนนน ไมออกมานง เขา ไมรวาเปนอะไร ไมรวาพอนนไมมชวตแลวหรอตายแลว เขาไมเขาใจ เวลาเอาพอขนไปบนเชงตะกอนเผา บางทเขากถามแมทยงมชวตอยวา แมทำาไมเอาพอไปเผาเสยละ พอไมรอนหรอ อยางนเปนตว อยาง นนเปนความรสกของเดกๆ ตวนอยๆ ซงยงไมเขาใจเรองของชวตตามสภาพทเปนอยจรงๆ เขา ไมมความรสกเปนทกขรอนอกรอนใจ เขาวงเขาเลนไปตามปกต

ในสมยอาตมาเปนเดกๆ กจำาไดวา มความรสกคลายกนในรปอยางนน คอวาพชายถงแกความตาย พชายทตายกเปนโรคบด ยงจำาภาพไดเวลานงถายนรองให เอามอกมทองบดตวดวยความเจบปวด กนง ดไปตามเรองตามราว นกในใจวาทำาไมตองรองใหดวย เวลาถายทำาไมตองรอง เวลาถายทำาไมตอง เอามอจบทองบดตวอยางนน ไมรวามนเปนอะไร ใจมนคดอยางนน

ครนเวลาตายแลวเขาเอาไปเผาท ปาชา ยงไปถามคณโยมผชายวา จดไฟเผาอยางนนพๆ ไมรอนแยหรอพอ พอกไมพดจาอะไร จบมอแลวก จงพากลบบานไปเลย เพราะวาพอกพดไมออกเหมอนกน ลกชายคนนนกเปนทรกทหวงแหน เปนทพอใจ เมอมาถงแกความตายไปทานกเสยดาย เราไปพดคำาทมนไมเดยงสา ทานกเลยไมตอบปญหานน อนนเปน คดของเดกๆ ทยงไมมความยดมนในเรองอะไรๆ มากเกนไป

แตวาเดกกไมใชวาไมยดถออะไรเสยเลย กมความยดถอเหมอนกน ในสงทเขาพอจะยดถอได เชนยดถอในของเลนวาเปนของฉน ยดถอในขนมนมเนยวาเปนของฉน ยดถอคณแมคณพอวาเปนของฉน แตวาความยดถอนนของเดกไมถาวร ไมอยอยางทเรยกวา ฝงลกลงไปในจตใจเทาใด เปนอารมณชวแลน เกดขนแลวกหายไป ไมเหมอนเราทเปนผใหญ

เพราะฉะนน ถาจะเปรยบเทยบชวตของเดกนอยกบผทเปนผใหญแลว จงรสกวาแตกตางกน ในบางครง เรานาจะถอยกลบไปสสภาพจตใจแบบเดกๆ เหลานน ในเมอกระทบอารมณทมนทำาใหเกดความ ทกข เรานาจะเปนเดกเสยบาง เพอจะไมใหเกดความทกขความเดอดรอนใจ แตนนแหละ คนเรามนขน มาแลว ลงไมไดถอยไมได เรองของชวตไมเหมอนรถทเราถอยไดออกได ถอยหลงไดไปหนาได ชวตมน ถอยไมได มแตไปขางหนา เมอเตบโตขนมาแลวกไปยดจบนนจบนไว มอปาทานในเรองอะไรๆ ตางๆ มาก มาย เมอยดไวแลว ปลอยไมเปนวางไมเปน แตวา

เดกนนเขาไมไดยดถอมาก เพราะฉะนนเขาจงไมม ความทกขความเดอดรอนใจ นนจตใจของเดกมนเปนอยางนน

อกประเภทหนง จตใจทไมมความทกข คอคนทเราเรยกวาปญญาออน พวกคนปญญาออนนมนไมม ความทกข มนไมมเสยอกเสยใจ ไมมวนวายอะไร แลวกไมคอยจะดอกดใจในเรองอะไรๆ มากเกนไป เขามใจเฉยๆ ทเฉยเชนนนกเพราะวาปญญามนออน ไมมความคด ไมรจกคณคาของสงทเขาเขาไปเกยว ของ เขาไมรวาอะไรเปนอะไร พวกนกไมมความทกข ไมมความเดอดรอนใจ เหมอนกบคนธรรมดา เพราะฉะนน เราจะเหนวาเดกปญญาออนเขาอยอยางนน สภาพจตใจเขาอยางไร เมอตวนอยๆ เปนหนม กอยอยางนน จนอายมากกลางคน เขากอยอยางนน ไมคอยจะเปลยนแปลง

เคยพบเดกประเภทอยางน เมอสมยเดกๆ กเคยเลนเคยอะไรกน ทำาอะไรเขากอยางนน เขาไมรสกอะไร เอามอตเขาทสนหลง เขากไมไดรองใหอะไร ไมไดแสดงอาการโกรธเคองอะไร ตแลวเราวงหนไปมนกมองเฉยๆ ไมเหมอนคนเรามอง คนธรรมดาทไมใชปญญาออน ถาไปตอยางนนมนกมองดวยสายตาขนเคอง แลวบางทมนกวงไปเตะใหมงเทานนเอง แตถาเดกอยางนนมนไมวงไปเตะตอยอะไร แตถามนเจบเหลอเกนขนมา มนจงจะทำาเอาบาง และถามนทำาแลวหนกทสดเลย มนทำาถงตายเลย เพราะมนไมมความยงคด ไมมสตสำาหรบ ยง ไมมปญญาสำาหรบชงสำาหรบตรอง ทำาอะไรกจะเกนไป ไมทำากไมทำา นนพวกนนมนมความ

ยดถอนอย เหมอนกนแตทไมยดถอนนเพราะไมรในสงนน วามนมคณมคาอยางไร

ทนเราพดวาคนมจตใจเปนปกต คอวาสงทงหลายเปนปกต มความรมปญญาเปนปกต กยอมจะม ความคดในรปตางๆ รจกรกสงนนสงน รจกคณคาของสงทเรารกเราพอใจสภาพจตใจทเปนอยางนนมนม อยในคนเราทวๆ ไป ถาหากวาเราทำาใจใหรจกปลอยรจกวาง ในเรองตางๆ ทเกดขนได เรากสบายใจ การปลอยวางนนกเพราะอาศยปญญาทสงขนไป เรามปญญาระดบปกตธรรมดา แลวกรจกวาสงนนคออะไร มนมประโยชนแกชวตของเราอยางไร มนเอรดอรอยอยางไร ดอยางไร เรากเขาไปเกยวของอย กบสงนน โดยนกวามนดมนมประโยชนแกชวตจตใจของเรา นนเปนปญญาเพยงขนหนง เปนปญญาททำาให เราเขาไปรคณคาของสงนน รจกรกษาสงนน รจกใชสงนน เอาสงนนมาเปนประโยชนของตว ปญญา อยางนมนกเปนเรองธรรมดาๆ ยงไมสงอะไร

แตถาเราศกษาทำาความเขาใจ แลวกมปญญาสงขนไปกวานน ปญญาในแงทวาสงเหลาน แมจะดจะเปนประโยชน จะเอรดอรอยควรแกความตองการอยางไรกตาม แตวามนกไมใชของเทยงแท ไมใชวาจะเปนสขเสมอไป และมนกไมมอะไรทเรยกวา เปนเนอแทในตวของมนเอง มนเกดขนไหลไป ตามอำานาจของการปรงแตง แลวผลทสดมนกดบไป อนนเปนปญญาสงขนไป เปนปญญาประเภททเรยกวา เกดจากการเพงพนจ

พจารณา ในทางพระพทธศาสนาเรานน สอนใหเราหยงลกลงไป สอนใหเราสอบสวน ใหเราเขาใจในเรองนนอยางถกตอง แทจรง ซงมคำาตรสของพระผมพระภาคเจา ในมหาปรนพพานสตร คอพระองคตรสวา"ภกษทงหลาย เมอเธอไดรบฟงสงใด ไดเรยนรในเรองอะไร อยาขดคอเขา หรออยารบเอาเรองนนวาเปนการถกตองทนท แตเธอตองเอามา พจารณาอยางซาบซง สอบสวนทวนถามใหรอบคอบ เพอใหเกดการเหนชดในเรองนนอยางถกตอง และ แทจรง"ซงทานใชศพทวา "สาเรตพพา สาเรตพพง โอสาเรตพพง" เปนคำาทเตอนใจพทธบรษท วา ใหคดอยางรอบคอบ มองทกแงทกมมในเรองนนๆ แลวกหยงลงไปใหลกถงเนอแทของสงนน อยามองแต เพยงผวเผน อยาเหนแตเปลอกผวภายนอก แลวจะลงมตวาเปนของนารกนาพอใจ อยาไปคดงายๆ อยางนน หรอวานาเกลยดนาชง ไมนาพอใจ อยาไปคดงายๆ อยางนน แตวาตองคดลงไปใหลกซงใน เรองนนตามสภาพทมนเปนอยจรงๆ หลกการนเปนหลกการทประเสรฐแท ใชไดทกแงมม ไมวาเราจะ ประกอบกจกรรมใดๆ งานการในทางโลกทางธรรมจะสรางชวตจตใจกใชไดทงนน

เชนคนทำางานทำาการ ในชวตชาวบานทำามาคาขาย ทำาราชการ หรอทำางานอะไรทเปนอาชพกตาม ถาเราใชหลกทงสองประการน เปนเครองประกอบ คอเมอมอะไรเกดขน กคดใหมนถองแทแนนอน ในเรองนน คดลงไป ใหลกซงในเรองนน ใหเหนชดวา

เรองนนทเกดขน มนเรองอะไร มนมมลฐานมาจากอะไร แลวมนจะเกดอะไรขนตอไป จากเรองนนๆ มองใหชดเจนแจมแจง แลวกมองลงไปใหลกแทงตลอดสงนนอยางถกตอง เรากจะเปนคนไมงมงาย ไมเชออะไรงายๆ มากเกนไป ในเรองนกอยากจะขอเตอนญาตโยมทงหลายในบางเรอง เชนวาในสมยนเรยกวา เราอยกนดวยสงครามจตวทยา คอทำาใหคนวตกกงวล ทำาใหเกดความหวาดกลว ใหเกดความเกลยดชง ใหเกดความรสกทเรยกวา ไมเปนมตรแกกนและกนในแงตางๆ

มคนประเภทหนง ซงเขากเรยนรในเรองจตวทยามามากเหมอนกน แตวาไมไดใชเพอใหเกด ความสงบสขในสงคม ไมไดใชเพอใหเกดการสรางสรร ในทางทเหนของเขาตอไป ไมไดคดใหมนเปน การถกตองวา การกระทำาเชนนน จะเปนการรดรอนอะไรๆ ของประชาชนหรอไม เชนรดรอนความ คดความเหน สทธเสรภาพของประชาชนอะไรหรอไม หรอวาจะทำาใหเกดปญหา เกดการเบยดเบยนกน ทำารายกนในรปตางๆ หรอไม เขาไมไดคดถงเรองอยางนน เพราะคนทมความคดในรปดงกลาวนน ไม มฐานทางศลธรรมประจำาจตใจ ฐานทางศลธรรมนมนสำาคญ ไมมฐานคอศาสนาเปนเครองรองรบจตใจ คนเราถาไมมฐานทางศาสนา หรอศลธรรมประจำาจตใจแลว การกระทำาอะไรกมกจะเปนไปเพอประโยชนสวนตว หมของตว คณะของตว มงเอาแตวาจะใหไดดงทตนตองการ หรอทหมคณะของตวตองการ

จะฆาหนคนสกเทาไหรกไมเปนไร แตใหมนไปบรรลจะประสงคอนนนกแลวกน อนนคอการคดการกระทำาทขาดฐานคอศาสนา เปนหลกครองจตใจ จงไดคดอยางนน มทะลไปใน รปอยางนน มงแตจะใหได คนจะตายสกเทาไรกชางหวมน อนนเปนความยงยากในสงคมมนษย สมยหนง ในสมยโบราณโนน พระเจาอโศกมหาราชทานกมความคดอยางนนในชนแรก ไมมฐานอรยธรรมอยในใจ ตามแบบของคนอนเดย คนอนเดยเขาถอวา ธรรมะเปนอรยธรรมของประเทศอนเดยไมวาศาสดาผใดจะ นำามาสอน เขากถอวาเปนอรยธรรมของอนเดยทงนน เขายดถอไวเปนหลกเปนฐานของจตใจ แตวาพระ เจาอโศกในวยหนมทานคกคะนองไปหนอย ทานเอาฐานทงเสย ทานตองการใหไดดงใจ ทานจงยกทพ ไปเทยวรกรานแควนนนแควนน ฆาฟนผคนตายไปไมนอย

ในการรบครงสดทาย รบกนทแควนกาลงคะ ซงเรยกในสมยนนวา แควนโอรสา รบกนมาก คนตายมากเหลอเกน ทานไปยนบงการอยในสนามรบ เหนคนตายเกลอนกลาด เลอดนองแผนดน ถาจะพดเปนสำานวนเขาเรยกวา "เลอดทวมทองชาง" แตวาความจรงมนไมทวมหรอก มนออกแลวมนกจมดนไป มนจะทวมทองชางไดอยางไร แตอปมาวามนมากเหลอเกน ตายกนเกลอนกลาด

เมอเหนคนตายเชนนนฐานเดมมนเกดขนในใจ ความรสกดงเดมมนมแตวา ความท อยากเปนใหญเปนโต เปนพระเจาจกรพรรดครองบานครองเมองนนรนแรง เลยฐานนนไมปรากฏออก มา

คอเกดความสงเวชสลดใจ วานเราทำาอะไรกน ทำาไมเราไปฆาผคนตายมากขนาดน เราตองการอะไร เราจะไดอะไร กไดรบคำาตอบวา เราตองการเปนใหญในแผนดนน เราเปนใหญแตวาทำาใหสรรพสตวทงหลาย มความทกขความเดอดรอน มนผดอรยธรรมประเทศบานเมองของเรา คนโบราณๆ เขา สอนไววาผใดตองการความสข แตไปทำาใหคนอนมความทกขความเดอดรอน ผนนจะไมไดความสขสมใจแตวาผใดตองการความสข แลวไปชวยใหมนษยทงหลายมความสขขนกอน ผนนแหละจะไดความสขทางใจความสข ความยงใหญ ความมอำานาจวาสนานน ควรจะไตเตาไปในหนทางทจะทำาใหคนเปนสข มความสบายไปโดยลำาดบ แตถาเราไตเตาไปบนฐานแหงความทกข ความเดอดรอนของบคคลอน อนนมนไมใชวถทางของบณฑต ไมใชวถทางของอรยชนคนทงหลายจะพงกระทำา

ในเรองอยางน เราควรจะนกถงคนๆ หนง ในสงคมยคปจจบน คอทานมหาตมะคานธร ทานมหาตมะคานธ ทานมฐานจตใจมนคงดวยศลธรรมเหลอเกน ทานเปนคนยดมนในศาสนา เปนคนเครงครดในหลกธรรมคำาสงสอนในทางศาสนา เรมชวตตงแตเปนเดกนอยๆ จนกระทงมาเปนผใหญการเมอง แลวกตายไปตามวถทางของชวต แตการดำาเนนชวตของทาน ทกบททกตอน ทานถอหลกวา อยาทำาใหใครเดอดรอน อดมการของทานมอยวา

"อหงสา ปรโม ธมโม" การไมเบยดเบยนเปนบรมธรรม การไมเบยดเบยนเปนอดมการณ เปนจดหมายทเราจะตองปฎบต ไมใหเกดการเบยดเบยน ไมใหเกดการรบราฆาฟนกน แมแตการตอส ถาทำาใหศตรเลอดตกยางออก นเปนการตอสทไมชอบธรรม ไมใชอดมการณของทาน

แตวาทานจะไปหามคนมากๆ มนกไมไหว คนเยอะแยะทมารวมงานกบทาน บางคนกใจรอนใจเรว อยากจะใหไดอะไรดงใจ การทจะใหไดดงใจมนตองทบตองตอยกนมง ถาเกดมการทบตกนขนทานเลกทนท บอกวาไมเอาแลวทำาแบบน มนไมถกตองฉนไมชอบวธการอยางน ตอไปนฉนจะทรมารตวเอง แลวฉนจะอดขาว ฉนจะไมกนอาหารเดอนหนง เอาแลวพวกเรานนกลวคานธรจะตายขนมาแลว ตองนงเงยบๆ ไปตามๆ กน ไมลกขนไปตอยใครตใครอกตอไป แมใครจะมาตมาตอยกไมยอมตอบ ทานหดคนอยางนน ใหคนตอสดวยอหงสา การตอสของทานกสำาเรจเหมอนกน แผนดนอนเดยกไดรบอสรเสรสมความตงใจดวยวธการททานทำา ทำาใหชาวโลกทงหลายไดมองวา การตอสไมใชจะสแบบสตวเดรจฉานเสมอไป เราสแบบมนษยผมคณธรรมยง

เดยวนโลกมนเปนอยางนน ไมใชวธการของมนษยผมคณธรรม หรอพดวามนษยมนกพอแลว เพราะวา มนษยหมายถงผมคณธรรม มจตใจสง ถาเราจะตอสแบบมนษย เรองมนกไมวนวาย แตถาเราลมความเปน มนษยเมอได กมความวนวายเหมอนกน ไดฟงการอภปรายในสภาผแทนราษฎร วนพฤหสบด

ถาไมไปไหนกเปดวทยนงฟงนอนฟงไปตามเรอง ทำางานอนไปบาง ฟงไปบาง ฟงๆ ดแลวรสกวา การพดอภปรายของผแทนบางคนนน ขาดหลกคณธรรม ลมความเปนมนษยไป มกจะพดอะไรเลอะเทอะเปรอะเป อน ออกนอกลนอกทาง

แลวใชถอยคำาสำานวน ซงเดกเลยงววในทงนามนกใช คำาประเภททเดกเลยงววใช เรากไมนาเอามาใชในสภาผแทนราษฎร ซงเปนสถานทมเกยรต เปนคนทประชาชนเขาเลอกเขามา เพอใหทำาหนาทแทนเขา เรากควรสำารวมปาก สำารวมวาจา ใหเปนการเรยบรอย พดหยาบคาย จนทานประธานตองบอกวา ผมเชคดแลววาเครองขยายเสยงกเรยบรอย ประธานกดฟงดกใจเยนพอใช ไมพดดงๆ พดคอยๆ แมใครจะดอกพดวา นงลงๆ พดคอยๆ เพราะคอยมนกไดยนไมตองตระโกนกได แลวถาคนไหนพดดงทานกพดวา ผมใหคนเชคดแลวเครองขยายเสยงเรยบรอยไมเสย พดวาอยางนน กเทากบพดวาไมตองพดดงๆ กไดเพราะมเครองขยายเสยงอยแลว แตวากไมพดอยางนน ใชคำาสภาพนมนวล นาจะเปนบทเรยนอยบาง แตคนบางคนกเรยกวาสนดานมนเปนอยางนน เคยพดคำาหยาบมากอนกพดออกไป กระทบกระเทยบเปรยบเปรยคนนนคนนตางๆ นานา ฟงดแลวกรสกวามนแสลงห ไมเหมาะทจะไปพดในรปเชนนน

แตวาไมมโอกาสจะคยกบคนเหลานน กเลยพดๆ ไปอยางน เผอวาจะดงไปถงคนเหลานนบาง แลวกจะไดพดวา พระทานตในเรองอยางน บณฑตตตองฟงหนอย ถาคนพาลตเขาตดวย

อารมณ แตถาพระสงฆองคเจาต หมายความวาทานใชเหตผลคงไมพดดวยอารมณแลว นแหละเขาเรยกวาฐานไมมแลว ฐานมนลำาบาก

อาตมาจงพดกบคนบางคนวา คนฐานเลกนมนลำาบาก พอฐานเลกขางบนมนใหญโตขนไปมนกพงเทานน เอง เพราะฐานมนเลกจะอยไดอยางไร ใครเปนใหญเปนโตถาฐานเลกอยไมได แตถาฐานใหญอยได เพราะสงใหญๆ เชนพระปรางควดแจง เจดยภเขาทอง เราไปสงเกตด ฐานมนใหญ เขาลงรากไวกวางๆ ทำาฐานใหญๆ แลวกคอยๆ สงๆ ขนไปจนถงยอดเลกทสดมนอยได ถาทน ถาวาฐานมนกลบกนเสยเอา ยอดลงลางเอาฐานขนบนมนอยไมได คนเรากเหมอนกนถาเอายอดลงเอาฐานขนมนอยไมได เพราะฉะนน คนททำาอะไรแผลงๆ ไมเขาทาอะไรอยางนนอาตมาเรยกวา "คนฐานเลก" มนอยไมไดเพราะฐานมน เลกมนกพงกนเทานนเอง ทเปนเชนนกเพราะอะไร เพราะขาดธรรมะเปนพนฐานทางจตใจ แลวไปทำา อะไรมนกเสย เราจงตองตงฐานไวในใจ

อนนเปนเรองสำาคญในชวตประจำาวนของมนษย ขอใหเราชวยกนหนอย พบปะสมาคมกบใครๆ เรากชวยพดชวยแนะชวยชใหเหนวา ฐานทางจตใจเปนเรองสำาคญ ถาไมมฐานแลวอะไรมนตงอยไมได เพราะสงทงหลายตงอยบนรากฐานของสงเหลานน ทนชวตการทำางานของมนษยมนตองมฐาน ฐานนนกคอ ความมคณธรรมในจตใจ ถามคณธรรมเปนพนฐานแลว เรากอยดวย

ความเรยบรอย ฐานทควรจะตงไวทวๆ ไปนน เรากควรมหลกสกอยางไวในจตใจ เชนในเบองตนกมหลกเกยวกบชาต เกยวกบประเทศ เกยวกบศาสนา เกยวกบสงทเราเรยกวา เปนประมขของชาตของบานเมองท เราพดกนวา ชาต ศาสนา องคพระมหากษตรย อนน เปนฐานเปนสงตงไวในใจ วาเราจะเปนอยทำางานทำาการทกอยาง เพอสงเหลาน เราอยเพอประเทศชาต เราอยเพอศาสนา เพอธรรมะ เราอยเพอองคพระมหากษตรย ทเปนประมขของชาตของบานเมอง เราบชาสงนน เราตองการใหชาตอยอยางน

คอมชาต มศาสนา มองคพระมหากษตรย เราถอหลกนไวในใจแลวเรากสอนลก สอนหลานเราใหเขาใจ วาเมองไทยของเรานน ตองประกอบดวยชาต ศาสนา ดวยองคพระมหากษตรย ประเทศอนบางทเขาม ไมครบ บางทเขามแตชาตแตเขาไมมศาสนากม เขาไมมองคพระมหากษตรยกม เขากอยได แตการอย มนไมเหมอนกน การอยโดยไมมศาสนานน อยไดดวยการบงคบอยางแรง อยกนเหมอกบอยางวาตองถอ แสกนอยตลอดเวลา เหมอกบผคมนกโทษเอานกโทษไปใชงาน เขาตองคมอยตลอดเวลา ถานกโทษเกะ กะยงคมใหญตองถอหวาย ถอมดถอปนไวแลวคอยจองอยตลอดเวลา เพอใหคนเหลานนทำางานเปนปกต แตถาผตองขงเหลานนมจตสำานกในหนาทในการงาน ไมตองคมกได ปลอยใหทำางานทำาการได

เมอไมกวนมาน ทางเรอนจำาบางขวาง เขาสงผตองหามาถางหญาในวดน มาถางอยหลายวน แลวกมคนมาคอยคม อาตมาสงเกตดคนคมไมใชวาไปยนเฝาอยตลอดเวลาหามได เขากไปนงทรมๆ แหงใดแหงหนง แลวกใหคนทำางานไป

นกถงสมยเดกเลยงควายอยในทง ควายทมนไมเกเรเราไมตองไปตามมนหรอก เรามานงทรมไม เลนหมากรกกนกได เลนเสอกนววกนกไดเลนอะไรกได ปลอยควายไปตามเรอง มนไมไปไหน มนกน หญาอยบรเวณนน แลวไมไปทำาใหใครเสยหาย แตถาเรามควายสกตวทมนชอบเดน เขาเรยกวาควาย เกเรชอบเดน เดนเรอยๆ เรานงนานไมไดแลวตองคอยดมนมนจะเดนไปไหน เดยวมนไปลงหมอแกงท บานโนนเสยเทานน ตองเฝาอยตลอดเวลา เกดเปนความทกข คนเรานกเหมอนกน ถาอยโดยเขา คมอยตลอดเวลา มนสบายไหม มนษยเราอยากมสทธเสรตามเรอง

แมเดกตวนอยๆ มนกอยากจะสบาย เราไปคอยอมมนตลอดเวลาไมใชมนชอบใจ เขาอยากจะทำาอะไรตามเรองราว เราผเลยงเพยงแตคอยจบตาดไว อยาใหมนตกลงไปขางลาง อยาใหมนไปเลนของทเปนอนตราย ปลอยใหเขาเปนอสระพอสมควร เขากอยไดสบาย เพราะมนษยนตองการอสระ ตองการเสร แตถามคนคอยบงคบเคยวอยตลอดเวลามนกไมสบายใจ อยางนเพราะไมมศาสนาเปนเครองบงคบจตใจ ตองบงคบใหอยในสภาพอยางนน บานเมองเราไมอยางนน เรามสงทเรยกวา มชาตเปน

พนฐาน มศาสนาเปนหลกใจ มพระมหากษตรยเปนธงชยในชาตในบานเมอง นเปนหลกฐานทสำาคญเบองตน

แตวาฐานใหญคอศาสนา ธรรมเปนหลกครองใจ เราจะตองมธรรมะเปนหลกประคบประคองจตใจไว เชนวาอยในศลธรรมอนดงาม เปนพนฐานเบองตน การอยในศลในธรรมนน กเพอใหอยรวมกนได ดวยความสข ไมมความวนวาย นเปนหลกฐานอนแรก แลวตอไปเรากมหลกศาสนาคมครองใจ หลก ศาสนานนหมายถงขอปฏบต ททำาใหจตใจเราพนจากความทกข ความเดอดรอน ตวศาสนาแทๆ คอตว การปฏบตททำาใหเราพนจากความทกข ความเดอดรอน กใครบางทยงมความทกขความเดอดรอน กตองม ศาสนาเปนยาสำาหรบแกความทกข เราจงตองมหลกศาสนาประจำาจตใจ

คนไมมศลธรรมคนอนรวาไมมศลธรรม คนไมมศาสนาตวเองร วาไมมศาสนา เพราะอะไร คอเรารวาเราเปนทกขเราไมสบายใจ เรามความวนวายทางจตใจ เราจงไดเกดความทกข ความเดอดรอน เรากตองรบเชญธรรมะเขามาใสไวในจตใจ มาคดมาแกปญหา คอมาคดวาทำาไมจงตองเปนทกข ทำาไมตองเดอดรอนใจ อะไรเปนเหตใหเกดสงนขน ใหพจารณาดวยปญญาใหคดคนจาการคดการพด การกระทำาของเราเองในเวลาทผานมาแลว วาเราไดทำาอะไรไวบาง แลวสงนนมนจงไดเกดขน แลวสงทเกดขนน มนทำาใหเรามจตใจไมสบาย ความทกขมความเดอดรอน เราจะตดสงนนไมกระทำาตอไปไดหรอไม

การทเราจะตดอะไรนน เรากตองพจารณาในแงดและแงเสยของสงนน พจารณาในแงดวามนดอยางไรบาง แลวตอไปพจารณาในเสยของสงนน เสยกบดอนไหนมนมากกวากน สองอยางเอามาขนตาชงดแลวเหนวา เรองเสยมมากกวา แตวาดนดเดยวมนไมคมกนกบเรยวแรง เวลา ทเราลงทนไป เพราะฉะนนเราเลกดกวา การทจะเลกนนตองแขงใจเลก ถาไมแขงใจเลกแลวกเลกไมได พอใจออนแอเรากแพมนเรอยไป แตถาเราแขงใจ เออ วนนจะสมนหนอยแขงใจไว ไมทำาดงทเราเคยกระทำา ถาแขงใจไวได อดทนบงคบตวเองไวได ไมเทาใดเรากชนะ การตอสมนลำาบากนดหนอย สบายตอนชนะแลว คนเรากเหมอนกน อารมณอนใดทมนทำาใหเกดความเสยหาย เราตอส คณะตอสมนวนวาย ฝายหนงจะเอาใหชนะ อกฝายหนงกจะเอาใหชนะ ถาฝายดมกำาลงมาก ฝายเสยแพ ถาฝายชวมกำาลงมากฝายดแพ

ถาฝายดแพไมกาวหนาเราตองใหฝายดชนะ เพมกำาลงฝายด คอเพมความอดทนมากขน เพมการบงคบตวเองมากขน เพมสตปญญาใหมากขน พจารณาหาเหตผลตลอดเวลา ขณะทเราพจารณาหาเหตผลในเรองนน จตมนกอยในความดแลว ความคดในเรองทจะทำาสงชวราย มนกหายไปแลวในขณะนน แลวเรากคดเรอยไปๆ ความคดชวมนกไมเขามา มนกพอชนะได ทนเมอชนะอะไรแลว ตองรกษาความชนะนนไวอยาใหกลบแพเสยเปนอนขาด เพราะฉะนนตองตงฐานไวใหด แลวกเพมกำาลงใหฐาน

นนงอกงามไปในทางดตลอดเวลา เรากจะเอา ตวรอดปลอดภยพนจากความทกขความเดอดรอน

ดงทไดแสดงมา เพอเปนเครองเตอนจตสะกดใจแกญาตโยมทงหลาย กพอสมควรแกเวลา ขอยต ไวแตเพยงเทาน