Яруу сэтгэгч сонин №47

1 2010/1,2,3 (47)

Оюун санааны язгууртнуудад зориулав 2010/ 1, 2, 3 сар №1 (47)

Хүний хөгжил, танин мэдэхүйн улирал тутмын сонин

Үйл ажиллагаа:

• Ном,хэвлэл• Лекц,сургалт,зөвлөгөө• Хүүхдийнхөгжлийн

хөтөлбөр• Оюунлагтоглоом• www.yaruusetgegch.bblog.mn

“Яруу сэтгэгч” сонин- 4 жил“Өөрийгөө ялах”-ын төлөөх 4 нас

22010/1,2,3 (47)

БОЛОВСРОЛХарнуудовгийнГомбосүрэнгийнГалбадрах

ХҮНИЙ ҮНЭТ ЗҮЙЛ

Хичээл эхэлж, дууссаныгзарлах хонхон дуугаар

багшийнажлынмөчхэмжигддэг.Тэр л хонхноос хонхны хоорондахь мөчүүд л багшийн сэтгэл,авьяас чадвар, мэдлэг, урчадварыгилэрхийлжбайдаг.Тэруртхэрнээбогиномөчидхүүхэдбагш хоёулаа л хөгжиж байдаг.Багшнарянзбүрлдээ.

...Заримньэнэмөчидбүхсэтгэлзүрхээ,ухаанбодлоо,аргабилгээшавьнартаабүрэнзориулжбайдаг.Тэдэнэүедээзаасанхичээлийгньхэнойлгож,хэнойлгожчадахгүйүлдэх,энэцагтцонхоорширтэн,санаа алдах сурагчийн сэтгэлнь юунд шаналж, бодол нь хаатэнүүчилж буйг ч мэдэрдэг. Ягэнэ мөчид хэнийг нь магтаж,хэнийг нь зэмлэх, бас хэнийг нь

шоолохоосайнмэднэ.Харинтэдэнэбогинохоромд,ангидүүрэнхарагдах олон сурагчиддаабүгдэд нь анхаарлаа хандуулж,бас тэдэнд тусалж амжихгүйдээхарамсдаг. 40 минутад 40заримдаатүүнээсчолонхүүхдэдхичээл зааж, бүгдийг мэдэрчамжиххэцүү.Гэхдээлтэдаргааолохыг хичээдэг. Хичээлийндараа, заримдаа гэртээ заримыгнь аваачаад ч болов сургажмэдрүүлэхийгбодно.

Харин үүнийхээ төлөө илүүцалинхөлснэхдэггүй,шагнуулж,

магтуулахыг бүр ч хүсдэггүй.Тэдэнд, сурч ойлгож, мэдэрчмэдсэнийхээ төлөө очтонгялалзаж, "онгирон " инээхшавийнх нь нүд л, ямар чзуйрган магтаалаас илүү урамөгнө. Заримдаа зэмлүүлжбайвч, гомдсон бяцхан сэтгэлнь, өөрийнх нь төлөө хийсэнүйл, хэлсэн хатуу үгийн илчиндамархан тайтгардаг шавь нараачин сэтгэлээсээ өхөөрдөнхайрладаг.. Цаг ямагт урсах энэлхалуунсэтгэлийнилчиндбагшшавь 2, бие биендээ ээнэгшиндасна.

Хэзээ хойно, хүүхэд насныцагаан цаас шиг сэтгэл

дээр нь, чин сэтгэлээр бичсэнбагшийн хөдөлмөр, зүтгэл ньшингэжүлдсэнбайдаг. "Багшаа" гэжхэлэх тэрлдөрвөнавиандямархан их талархал, хүндлэлшингээстэй байдаг гээч. Өөрөөөөдрөг сайн явах цагт, энэбүхнийүндсийгсэтгэлоюундньсоёолуулсан тэр л багш нартаачин сэтгэлээсээ баярлаж, басхайрланхүндэлжбайдаг.Өнөөгийнмонголынболовсролынсалбарт,гайхамшигтайолонсайнбагшнарбий.Тэдлэнэсалбарын

хэзээ ч ойлгохгүй. Шавийнхаасэтгэлийнгүнээс"багшаа"гэжуулгаалдахавиагсонсохгүй.Өнөөгийнмонголынболовсролынсалбарт өдөр хоног өнгөрөөсөн,сэтгэлбасавьяасчадваргүйолонбагш нар бий. Тэд өнөөдөр энэсалбарын нэр хүндийг унагааж,олонмуузуршил,хэлбэрдэлтийгбийболгожбайгаа.

Багш нарт боломж олгох сонСайнчмуучбагшнарМонголынболовсролынсалбарынхөдөлгөгчхүч нь. Машинаар бол моторнь. Тэд хэрхэн өөрчлөгдөхөөс,тэд хэрхэн хөгжихөөс, тэдхэрхэн хичээхээс Монголынболовсролын салбрын шинэчлэлхамаарна. Түүнээс энэ салбарыгулстөрчид удирдсанаас, бодлогоболовсруулж, ном болгонхэвлүүлэхээс, бас төсөл зохиожтуршсанаар гэнэт бүх зүйлөөрчлөгдөхгүй.Өнөөдрийн монголынболовсролынтогтолцооньөөрөөбагшнарыгхүлж, тэднийурмыгхугалж,басдарамталжбайна.

Өдөржингөө цаасан дээртөлөвлөгөөбичиж,өрөөлбусдадшалгуулахынтулдүзүүлэнхийж,ажил шалгуулахын тулд ангиацэвэрлэжсуугаатэдэндөөрийгөөхөгжүүлэх цаг хэзээ гарах вэ?Мэдээлэл хөгжсөн энэ эринд,багшийн хөдөлмөрийн бэлэгтэмдэг болсон самбар, шохойгхэзээ халах вэ?Арванжил будалнялсан ширээн дээр шахцалдан,анги дүүрэн өөдөөс ширтэхсурагчидаахэзээцөөлөхвэ?

1.СонгохболомжӨөрийн заадаг хичээлийнхээагуулга арга зүйгээ өөрөөсонгохболомжолгоё.Заавалнэгзагвараарбиш,өөртөөтохируулж,өөрөө сонгож авсан аргазүйгээрээ хичээлээ заах, үүнийтулдөөрийнхүсэлболомжоорообэлтгэхболомжийгньолгоё.Хардаж шалгахаасаа илүүтэй,тогтоосон СТ хэрхэн хэргэжижбайгааг улс хянаж, түүнээс холилүү, бас хэрэгтэй олон зүйлдхүүхдийг хөгжүүлж, сургахболомжийгньолгоё.

(Үргэлжлэл,3-рнүүрт)

Сонинтойхолбоотойсанал,хүсэлт,хамтранажиллахсаналболоннийтлүүлэхбүтээлээ[email protected]хаягаарилгээнэүү

ХАМТРАГЧ БАЙГУУЛЛАГА

*“Эхорон”Үндэснийчөлөөттелевиз*“Индиго”Хүүхдийнхөгжлийнтөв*“Сортоо”хүүхэдзалуусыннийгэмлэг*“Fohow”компани*ЛавайнэгшигFM97.5*“Сэтгэлийнтоль”сэтгэлзүйнтөв*Р3радиоFM100.9*Уламжлалттулааныурлагийнхолбоо*“Genius”оюутанзалуучуудынхөгжлийнтөв*www.biznetwork.mn*“Оюуныэрхчөлөө”г/хсургалтынтөв*“Yндэснийухамсар”клуб*Америкийнсоёлмэдээллийнтөв*Хотынтөвномынсан*“Соёолж”зохимжитхоолныгазар

Эрхлэгч Ж.Лувсандорж

ЗөвлөхүүдЖ.Бэгзсүрэн(НСМТХ-ытэргүүн) Ж.Хорлоо(СӨБ,магистрант) Б.Батзориг(Монголсудлаач)

Хүндэт нийтлэлчидЗохиолч,гүнухаанчД.УрианхайБоловсролсудлаачГ.ГалбадрахЗохиолч,сэтгүүлчХ.Болор-ЭрдэнэЗохиолч,сэтгүүлчА.АмарсайханСэтгүүлч,яруунайрагчЗосС.БилигсайханСэтгүүлч Б.Болормаа

“Хөгжил” клубын удирдах зөвлөлД.Эрдэнэбаатар,М.Номинсувд,Х.НоминзолБ.Хандмаа,Г.Насанцэцэг,Б.Халиун

“Хөгжил” клубын хүндэт гишүүд О.Булганхангай,Б.Дашхүү,П.Наранхүү,Б.Алтангэрэл

Утас: 88708980, 99278174Ц-шуудан: [email protected]Ц-хуудас: www.yaruusetgegch.bblog.mn www.luvsandorj.blogspot.comХаяг: БГД,4-рхороололFohowтөв202тоот

НОМЫНСАНБАМЭДЭЭЛЛИЙНТЕХНОЛОГИЙНХОЛБООэрхлэн“КитонПринт”ХХК-дхэвлэв

Улсынбүртгэлийндугаар1536,Индекс101536,ISSN1995-0004

Сонины нэрийг дурьдан нийтэд

түгээхийг зөвшөөрнө

ололтамжилтыг,ачааныхүндийгүүрчявна.

...Зарим нь хичээлийн энэ цагт,бие нь ангид байвч бодол ньалсадтэнүүчилжбайдаг.Хичээлээамаараа зааж байвч, сэтгэл ньхүүхдэд хүрэхгүй. Хэлж, заажбуйг хэн ойлгож хэн ойлгохгүйгерөнхийдөө багцаалавч, тэгтлээшаналахгүй. Тэр багшийннүдэнд,хүүхдүүдийнэцэгэхийнтөрх харагдахаас, хүүхдийн нүданзаарагдахгүй. Тийм болохоорхэнд ямар дүн тавьж, хэндинээмсэглэж, хэнд хөмсгөөзангидахаасайнмэднэ.

Хичээлийн тэр богино хоромтүүнд даанч удаан мэт, басзалхуутай. "Тэртээ тэргүйбүгдэдсайнсургажчадахгүйгээсхойш, өөрийгөө зовоох хэрэгюун " гэж сэтгэлдээ өөрийгөөзөвтгөнө.Харинхэндсайнбагшмэт, хэрхэн сайнаар харагдахаасайнмэднэ.Харин хүүхдүүдийнзэвүүцэж, шоолж, дургүйцсэнхарц,хандлагыганзаарахгүй.

Яглцагаанцаасшигхүүхдийнгэнэн сэтгэл , харин үүнийг

сайн мэдэрдэг гэдгийг тэрээрхарин мэдэхгүй. Шавийнхаасэтгэл оюуны талархлыгмэдэрдэггүй тэрээр, харинбэлэг авахаас татгалздаггүй.Хэн нэгэнд зусардаж, бас аргазалийг хослуулан байж алдарнэр,шагналыг авч чаддаг. Хэзээхойно сайн яваа шавиа хоосонмагтаж,хариуднь"гархарна".Хүүхдийг сургаж, ухааруулж,хөгжүүлсэний төлөөх чинсэтгэлийн талархлаас, ханандхадах хивс, хуруунд зүүх бөгж,дугтуйнд хийсэн мөнгийг илүүдүзнэ.Багшийнажилгэдэгавьяас,хүүхдийн төлөөх чин сэтгэл,бас оюун ухааны гайхамшигтхөдөлмөр гэдгийг харин тэд

Багш нар

3 2010/1,2,3 (47)

(Үргэлжлэл,

түрүүчнь2-рнүүрт)

2.ХөгжихболомжАлбадлагаар бус ухамсраарааөөрөө хөгжих боломжийг ньолгоё.Тэд өнөөдрийн боловсролынтогтолцооны бодит байдал,болхи тогтолцоог хэнээс чилүү мэдэж байгаа. Багш өөрөөхоцрогдохгүйнтулдямармэдээлэляаж авч, юуг нэмж сурахаасайн мэдэж байгаа. Багш өөрөөсонгож, өөрийгөө хөгжүүлэхболомжийг нь олгоё. БагшийнСТ тогтоож, тэр шаардлагаа лбарьж чадвал, авьяас чадваргүй,сэтгэлзүтгэлгүйхүмүүсөөрсдөөл эндээс явцгаана. Харин чинсэтгэлээсээсургажчаддагхүмүүсүлдэх болно. Харин тэднийгдэмжиххэрэгтэй.

3.АжиллахболомжБагш нарыг аятай таатай, үрдүнтэй ажиллах боломжийг ньолгоё.Нэг багшид ноогдох сурагчийнтоог нь цөөлж, самбар, шохойндээрньцахимтөхөөрөмжнэмж,олсон мэдлэгээ дадлагажууланбататгах, амьдралд хэрэгжүүлэхболомжийг нь олгох орчныгбүрдүүлэххэрэгтэйбайна.Өөртөөбайгааболомжооашиглах,өргөнолныдэмжлэгавах,басөөрсдөөхийж бүтээх,өргөн олон боломжтэдэнд байгаа. Харин хардлагадарамт, бэлэнчлэх сэтгэлгээгхалахцагболжбайнаа.Өнөөдөрхарьдажиллажамьдарчбайгааболонмонголдооажиллажамьдарчбайгааолонмонголчууд,боловсролынсалбрынсайнмууталыг мэдэх болсон. Боломжийгнь олгох аваас шинэчлэгдэнөөрчлөгдөж, дэлхийн жишигтхүрэхболомжбүрэнбий.Хэрэвбагш нартаа итгэж, тэдэндболомж олгож чаддагсан бол,тэдний чин сэтгэлийн үг, хүсэлмөрөөдлийг сонсож чаддагсанбол, боловсролын салбрыгзайлшгүй өөрчлөн хөгжүүлэххэрэгцээ шаардлагаа мэдэрдэгбол...

МонголынбагшнарынбаярЖилбүрийн2 -р сарын эхний7хоногийн"ням"гаригтмонголынбагш нарын баярын өдрийгтэмдэглэдэг. Хүүхдүүд энэ өдөр

ИНДИГО” ХҮҮХДИЙН ХӨГЖЛИЙН ТӨВ ТУН УДАХГҮЙ НЭЭГДЭНЭ

- Бага насны хүүхдийн цогц хөгжлийг хангахуйц хөтөлбөрүүдтэй өдөр өнжүүлэх, - Жирэмсэн эхчүүдэд зориулсан сургалт, зөвлөгөө - Эцэг, эхчүүдэд зориулсан гэр бүлийн болон хүүхэдтэй харьцах харилцааны сургалтууд- Хүүхдийн хөгжил, төлөвшилтэй

холбоотой байнгын судалгаа, түүнд тулгуурласан хөтөлбөрүүд

Хүүхэд, хамгийн сайнаараа өсч хөгжиж, төлөвшихөөс өөр аргагүй бодит орчин нөхцөл, багш, хамт олны

харилцаа

Утас:99158825E-mail:[email protected]:www.indigohuuhed.blogspot.com

багшдаа бэлэг өгөхийг хүсдэг.Заримньчин сэтгэлээсээ, заримнь бусдыг дуурайж, зарим ньёсыг бодож бэлэг өгдөг байх.Гэхдээлүнэтэйбишэнэбэлэгт,чинсэтгэлийнталархалшингэсэнбайдаг.

...Намайгхөдөөсумынсургуульдбагшилж байхад, хүүхдүүдбагш нарын баяраар бэлэг ихөгдөг байж. Гол төлөв ном, илзахидал, бас цаасаар хийсэн"цэцэг " хүртэл өгнө. Минийзааж байсан хичээлд тааруухансурч байсан хүү нэг удаа нададном бэлэглэсэн юм. Хэрдээ лхичээнгүйлэнбэлтгэсэнбололтойномон дээр "Хайрт багшдаадурсгав"гэжбичсэнүг...

Энэ өдөр, сургууль бүхэнхөл хөдөлгөөнтэй, инээд

баясалдүүрэн,ууруцааргүй,муудүнгүй өнждөг. "Багш аа! Тандбаярынмэндхүргэе,баярлалаа"гэж, ардаа нуусан бяцхан бэлгээичингүйрэн байж өгөх агшинд,зэмлүүлж бас муу дүн авч,заримдаа гомдож, бас баярлажбайсан бүхэн нь мартагддаг.Жилдганцханэнэөдөрл"эрдэм"хэмээхихухааныдалайд,нэгньсургаж,нөгөөньсурчявсанбагшшавийнбарилдлагаанынотолгоо,ихбаяртохиодог.Энэ өдөр, багшилж байгаадтэтгэвэртээ гарсан, сургуультөгсөөд өдгөө ажил хөдөлмөрхийж яваа олон монголчууддурсамжаа сэргээдэг. "Хөөрхийбагшминьхаанаяажшууханяваабол доо " гэх хүндлэл талархалшингэсэн дурсамж, мэндчилгээхүлээж аваад "муу шавь миньовоодоо"гэжөхөөрдөнхайрлахдурсамжууд сүлэлдэн сүлэлдэж,бие биеэ хайрлах, хүндлэх,бахархах сэтгэлийн давалгааболонцалгилдаг.Удахгүй болох монголын багшнарын баярын мэндийг багшнартаа болон бүх сурагчиддаахүргэе. Бас энэ өдрийг сэтгэлдогдлонхүлээжбайгаа,харьгазаражиллаж амьдарч байгаа олон"багш"нартаачбаярхүргэе.Анхнададсаналтавьж,өөрсдийнхичээл зүтгэлээр "гэр бүлбэлгийн хүмүүжил " хичээлийнхөтөлбөрийг боловсруулж, одоотуршилтынжурмаарсургуульдаазааж, туршиж байгаа Дорноговьаймгийн 3-р сургуулийнГ.Тунгалагтуяа захиралтай хамтолондмашихталархаж,амжилтхүсчбайгаагааилэрхийлье.

Эрдэм ухаан дэлгэртүгэй.

Эрхлэгчийн зурвас

Эрхэм Монгол хүн таны амгаланг айлтгая.1-р улирлын дугаараа сэтгүүл хэлбэрээр биш, болзсон

хугацаанаасаа хожимдож гаргаж байгаадаа эрхэм уншигчидаас хүлцэл өчье.

Сэтгүүл болгож хамтран ажиллахаар тохиролцсон байгууллагад маань бэрхшээл учирсан. Мөн ЭНЭШТ-д “Ээждээ зориулсан бидний төгөл” байгуулахаар махран зүтгэсээр баахан хугацаа хожимдов.

Бид сониноо эрхлэн гаргаад 4 жилийн хугацааг туулж 47-р дугаараа эрхлэн гаргаж байна.

Өнгөрсөн хугацаанд уншигчидаа гомдоох олон тохиолдол гаргаж байсан боловч тэр бүр хэлтрүүлж үнэнч хэвээрээ үлдсэнд талархаж явдаг билээ.

Манай сонин болвоос анхнаас ашиг хөөцөлдөөгүй өөрсдийн хүч нөөцөд тулгуурлаж урагшилж байгаа билээ. Энэ хугацаанд нойргүй хоносон шөнө хийгээд хоолны мөнгөөрөө сониноо хэвлэх тохиолдол ч олон байсаан. Энэ нь дорой миний муухынх биз ээ.

Эрхэм уншигчиддаа л сүсэлье. Эргэх цагт яруу бүхнээр дахин золголдож байх болтугай

Монгол хүн ухаарлын оргилд хүрч хүн бүр өөрөөсөө өөрчлөлтөө эхлэх болтугай.

Эрхлэгч Ж.Лувсандорж

Муу явдлыг өөрөө үйлдээд Цагийг муу хэмээнэ

42010/1,2,3 (47)

И Н Д И Г ОШинэзууныхүүхдүүдэдзориулсанхүүхдийнхөгжлийнтөв

Амьдралдээр“Хүнюутарина,түүнийгээхураажавдаг”гэдэгаксиомбайдаг.

Бид хавар санамсаргүйгээр сарнай цэцгийнүргэжандуураадзэрлэгургамлынүрийгзасч,янзалсанхөрсөндөөсуулгачихаадяваадөгчээ.Намарболж,гайхалтайсайхансарнайцэцэгургасандаагэжбодон,хураажавахгээдиртэлорондньзэрлэгургамалургасанбайхыголжхарна.Нэгэнтдахинтариалахболомжгүйтул,нөгөө тарьсан зэрлэг ургамлаа ядаж сайханүнэртэй болгоё гээд “сүрчиг цацаж байна”гээд төсөөлцгөөе... энэ үнэхээр эмгэнэлтэйбайгаа биз? Нэгэнт ургасан зэрлэг ургамалруу мянган сайхан сүрчиг цацаж, мянганганган туузаар ороогоод ч тэр сарнай болжхувирахгүй.Ягүүнтэйадилханбидхүүхдээбага балчир насан дээр нь нухацтай сайнанхаарал тавихгүй, анзаарахгүй өсгөвөл,зэрлэг ургамал тариалсан лугаа адилхарамсаадбаршгүйтомалдаагаргахболно. Хүний “хүн” болж төлөвшиххамгийн чухал үе бол бага нас байдаг.Нэн ялангуяа тав хүртлэх насанд нь хүнийтөлөвшлийн 90%-нь явагддаг гэж эрдэмтэдүздэг.Тиймээсбид1. Хүүхдээбагабайхадньлилүүтэйанхаарал хандуулж, хийх дуртай зүйл, ярихдуртай сэдэв, тоглох дуртай тоглоом, хүсэлмөрөөдөл,авьяасчадварыгньсудалж,мэдэх2. Тэрхүү хүсэл мөрөөдлийг ньирээдүйн амьдралын зорилго болгончиглүүлж, төлөвшүүлэхийн тулд хамгийнтүрүүнд хөрөнгө үлшаардах үг яриа болонбодлын эрчмийг ашиглан далд ухамсарт ньсуулгажөгөх3. Хүүхдийнилавьяасыгхөгжүүлж,далд авьяасыг нээхүйц орчин нөхцлийгбүрдүүлжөгөххэрэгтэйбайна.

Нэгдүгээр зүйл: Бид хүүхдийнхээ хүнболж төлөвших яг тэр чухал үед нь

төдийлөн нухацтай, сайн анхаарал тавьжчаддаггүй бөгөөд өөрсдийнхөө анхааралтавьжчадахгүйбайгаагчүланзаардаг.Бүгдл хүүхдэдээ хайртай, хүүхдийнхээ дуртайзүйлийг мэддэг, хүүхдээ ойлгодог, сонсдогмундаг эцэг, эхийн дүрд тоглоцгоодог.Үнэнхэрэгтээхүүхдийнхээталаарюучмэддэггүй,юучхийдэггүй.Японы нэгэн их сургуулийн оюутнуудадэмэгтэй хүний жирэмслэлтээс эхлээд төрөхүе хүртлэх үйл явцыг видеогоор үзүүлжээ.Тэгээд дараа нь бүх оюутнуудаас видеохэрхэнтаалагдсан,хэрэгтэйзүйлээхэрзэрэголж авсан тухай судалгаа авахад, эмэгтэйоюутнууд ирээдүйд ээж болох хүмүүсучиршимтэн үзэж,шинэ соргог, урьд өмнөанзаардаггүй байсан зүйлсээ олж харсан,сонирхолтойбайсантухайгаабичихэдхаринэрэгтэйоюутнууд,өмнөхичээлдээрчляръж

лбайсан,сонирхолтойзүйлбайсангүй,байнгаяръдаг зүйлийг үзүүллээ гэж хариулцгаасанбайжээ. Улмаар бидний мэдээд байгаа юмшиг,мэддэггэжбоддогболовчүнэнхэрэгтээмэддэггүйтэрхандлагыг“тэнэгийнхана”гэжнэрлэдэгбайна.Ягэнэ“тэнэгийнхана”манайэцэг,эхчүүдэдбайдаг нь “Хүүхдийн хүсэл, сонирхол”судалгаанаас харагдлаа. Тодруулбал: Тахүүхдийнхээ дуртай зүйлсийг хэр зэрэгмэддэг вэ? Гэсэн асуултанд судалгаандоролцогчдынхувьд:а/Хүүхдийндуртайкино:88,9%-сайнмэднэ11,1%-дундзэрэгмэднэгэжээ.б/Хүүхдийндуртайнэвтрүүлэг: 88,9%-сайнмэднэ 11,1%-дундзэрэгмэднэ.в/Хүүхдийнбайнгаяръдагсэдэв: 72,2%-сайнмэднэ 16,7%-дундзэрэгмэднэ 5,6%-багазэрэгмэднэ. 5,6%-мэдэхгүйбайнагэжээ.г/Хүүхдийнхийхдуртайажил: 72,2%-сайнмэднэ 11,1%-дундзэрэгмэднэ 11,1%-багазэрэгмэднэ. 5,6%-мэдэхгүйбайнагэжээ.д/Хүүхдийнхүсэлмөрөөдөл: 61,1%-сайнмэднэ 27,8%-дундзэрэгмэднэ 5,6%-багазэрэгмэднэ. 5,6% - мэдэхгүй байна гэжхариулжээ.Харин хүүхэд тань яриандаа доорх үгсийгхэр зэрэг хэрэглэдэг вэ? Гэсэн асуултандсудалгаанд оролцогчид хэрхэн хариулсныгүзье.Үүнд:а/хүсдэг: 5,6%-хэрэглэдэггүй 38,9%-хааяахэрэглэдэг 38,9%-байнгахэрэглэдэг 16,7%-мэдэхгүйбайнагэжээ.б/мөрөөддөг: 5,6%-хэрэглэдэггүй 16,7%-хааяахэрэглэдэг

33,3%-байнгахэрэглэдэг44,4%-мэдэхгүйбайнагэжээ.

в/зорилгодоохүрнэ: 16,7%-хэрэглэдэггүй 5,6%-хааяахэрэглэдэг 5,6%-байнгахэрэглэдэг 72,2%-мэдэхгүйбайнагэжээ.Эндээс харахад судалгаанд оролцогч эцэг,эхчүүдийн 80 – 90% нь л хүүхдээ мэднэ,дуртайзүйл,ярьдагсэдэв,хүсэлмөрөөдлийгньмэддэггэжхариулсанболовчхүүхдийнхээяриандаа хэрэглэдэг үгсийг ихэнх ньмэдэхгүй /72% хүртэл/ байгаа нь тэднийгхүүхдийнхээ талаар яг анхаарал тавин,

нухацтайажигладаггүйгхаруулжбайна.Иймд эцэг, эхчүүдээ та бүхэн хүүхдийнхээталаар мэддэг гэж урдаа босгосн ханаанураагаад, үр хүүхдээ дахин шинээр олжхарахыг эрмэлзээрэй. Үүнд та өдөр бүр 10минутыгзориулахадлхангалттай.Магадгүйта урьд өмнө анзаарч байгаагүй маш олонзүйлийг анзаарч харах болно. Бид хүүхдээсудлахгүйгээр тэдний хүсэл мөрөөдлийгилрүүлж чадахгүй, улмаар өөртөө итгэлтэй,амьдралынзорилготойболгохболомжгүй.Татавхан жил анхаарал тавин өсгөвөл, хүүхэдтань өөрөө өөрийгөө л аваад явчихна. Нэгл мэдэхэд таны хүүхэддээ зориулсан хоромбүхэнхэдэнарванжилийнсэтгэлханамж,азжаргалыгавчирсанбайхболно.

Хоёрдугаар зүйл: Хүүхдээ өөртөөитгэлтэй, өөрийн гэсэн үнэт зүйл,

амьдралынзорилготойболгожтөлөвшүүлэхэдбиднийхүүхэдтэйгээбайнгаяръдагүгяриа,тэртусмааөдөртхэдэнмянганудааөхөөрдөндууддагнэрньмашчухал.Үг бүхэн энергитэй, өөрийн гэсэн эрчмийгцацруулж байдаг. Үүнийг Японы эрдэмтэнЭмотэ,Мисуринарусныталстдээрбаталсанбөгөөд, тэд усанд сайн, муу олон янзыг үгхэлж хөлдөөгөөд талстын зургийг авахад“баярлалаа”, “чи чадна” гэх мэт эерэгсайхан үгийг хэлж хөлдөөсөн усны талстгайхамшигтайхэлбэрдүрстэйболсонбайхад,“тэнэг”, “чадахгүй”, “болохгүй” гэх мэтсөрөг утга санаатай үгийг хэлээд хөлдөөсөнусны талст эвдэрч, ямар ч хэлбэр дүрсгүй,мушгирч зангирсан, бөөгнөрч зууралдсандүрстэйболсонбайсныгилрүүлсэн.Түүгээрчзогсохгүйусныхажуудтавьсанзураг,бичсэнүг хүртэл түүний талстад нөлөө үзүүлжбайсныгсудалсан.Тэгвэл хүн ч бас устай адил үг ярианыэрчмийг өөртөө шингээж байдаг. Учир ньхүнийбиеийн70%-нь,хүүхдийнболтүүнээсчиххувьньусбайдаг.Биднийхүүхэддээхэлжяръж, хүүхэдтэйгээ харьцахдаа хэрэглэдэгүгс үр хүүхдийнмаань биеийнусныбүтцэднөлөөлжбайдаг,цаашилбалхувьтавиландньхүртэлнөлөөдөггэдгийганхаараххэрэгтэй.Жишээлбэл: Зайсангийн хорих ангидхоригдож буй 46 хүүхдээс судалгаа авахад,тэдний70%-ньбагадаа“сахилгагүйхүүхэд”,“энэ янзаараа нэг юм дуулгана” гэж байнгазэмлүүлжбайсанбайна.Судалгаанд оролцогчдоос үгийн хүчийгмэддэг эсэх, амьдралдаа ашигладаг эсэхийгсудлахаар, Та хүүхдээ өхөөрдөн дууддагнэрийг бичнэ үү? Хэд ч байж болно. ГэсэнасуултасуухадтэдяажхариулсныгХүснэгт-1-ээсхаръя.

Бага насны хүүхдийн хүсэл сонирхлыг, ирээдүйн амьдралынх нь зорилго болгон төлөвшүүлье

Ж.Хорлоо(СӨБ-ынмагистрант,сургагчбагш)

МОНГОЛЫН ИРЭЭДҮЙ

Тэнэглэлийг “нэг л юмыг дахин давтан хийхийг оролдож, ингэхдээ өөр өөр үр дүнд хүрнэ гэж найдах явдал

5 2010/1,2,3 (47) БИД ЭЭЖДЭЭ ХАЙРТАЙ АЯН

ЭЭЖДЭЭ ЗОРИУЛСАН БИДНИЙ ТӨГӨЛМонголын эх үрсийн хайрын илэрхийлэл эх үрсийн ногоон төглийг Эх нялхасын эрдэм шинжилгээний төвд бүтээн босгох хөтөлбөр

Модтарихгазрааухажбэлтгэхээсээөмнөсүүөргөжбайна.

Шорооншуурганаартөмөрцарилгартааатгаж,хөлсөөдуслуулжажилласаннийтзалуучууд,бүсгүйчүүддээбаярлалаа.Ээждээзориулсанзүрхсэтгэлминьэнэбилээ...

2000орчиммод,буттаригдлаа.Одоозүлэгтарихажилиддундааявжбайна.Ингээдмодооургуулахгэсэнихажилдөнгөжэхлэжбайнадаа.

Модтарихбэлтгэлажил14өдөр,нүхухахажил7өдөр,модтарихажил5өдөр,зүлэгтарихажил14хоногүргэлжилжхөтөлбөрийнхүрээнд2саргаруйажиллажбайна.

5сарын15Модтарихнээлтийнажиллагааамжилттайболж200гаруйхүноролцлоо.

“Норжмааээж”-ийнхөшөөнийхажуудхуушуурааидлээ.ЭНЭШТөвбидэнданхаарлаахандуулаагүйбөгөөд10хоногажиллахадхүнамьтанүзэгдсэнгүйээ.

Хөтөлбөрийг дэмжиж хандив өргөсөн болон идэвхитэй оролцсон байгууллага, хувь хүмүүс

1.“МонголынАлт”(МАК)ХХК1’650’000₮2.НоминХолдинг420000₮3.“Fohow”компанийнхамтолонЭНЭШТ-ийнхойтхэсэгтмодтарихаарболлоо.4.НийслэлийнЗахирагчийнажлыналбанаасХөшөөорчмынтохижилтынажлыгхариуцажажиллахаарболлоо.5.Нийслэлийнэмэгтэйчүүдийнхолбоо,ЭНЭШТ-ийнбаруунжигүүрбуюуАмбулториорчимдмодтарихаарболлоо.6.“Өгөөжээж”компани50000₮7.АшигтМалтмалынГазарГеологисудалгааныхэлтэс60000₮8.“BBQChicken”20000₮9.“Кензо999”караоке30000₮10.“Оточодь”эмнэлэгээс6хүнмодтарьна60000₮(6хүнийнэрсньдоорбүртгэлтэйбайгаа)11.USAWashingtonDCдэхьТөмөрбатбатүүнийнөхөд700$12.Цэрэнноровынүрхүүхдүүдньээждээзориулж7мод(хүмүүсийннэрсньдээрбүртгэлтэйбайгаа)13.“ТэнгэрЭэл”ХХК1тоннэлс,2кгзүлэгнийүр14.Д.Наранцэцэгийнүрхүүхдүүдньээждээзориулж5мод(хүмүүсийннэрсньдоорбүртгэлтэйбайгаа)15.Монголынхүүхдийнтөлөөүндэснийгазар85шулиас16.“Монголгэр”ХХК,Модныүртэсболонхүнхүч17.“Santis”төв,шимтгэлгүймөнгөнгуйвуулга18.БГД,Хөдөлмөрхаламжүйлчилгээнийхэлтэс19.БГД,11,14-рхороо20.“Хөгжил”клубынзалуус

Ээждээ зориулж мод тарихаар албан ёсоор бүртгүүлсэн хүмүүсийн нэрс

1.Б.Дашхүү2.Б.Ачхүү3.Б.Мөнхцэцэг4.Б.Наранцэцэг5.Ц.Нармандах6.Ж.Лувсандорж7.Өлзий-Орших8.Ундармаа9.Дагвадорж10.Д.Гантуул11.С.Отгонтуяа12.Д.Одонцэцэг13.Б.Хуншагай14.Б.Шоовдор15.Д.Отгончимэг16.Д.Дашням17.М.Амгалан18.С.Батгэрэл19.С.Соёлмаа20.Н.Базаррагчаа21.Ж.Хорлоо22.С.Уянга23.Д.Амарсайхан24.Д.Чулуунцэцэг25.Т.Ганболд26.Х.Алтанцэцэг27.М.Түвшинбаяр28.Т.Насанцэцэг29.Б.Наранжаргал30.Ц.Шийрэв31.Б.Алтанхуяг32.Г.Баатар33.Л.Нүрзэд34.Ө.Хүрэлтогтох35.Энхцэцэг36.Эрдэнэчимэг37.Б.Жаргал38.Ж.Буяндэлгэр39.Ц.Энхжаргал40.Ц.Отгонжаргал41.Ц.Хишигжаргал42.Ц.Амаржаргал43.О.Цэрэнноров

44.Г.Норжмаа45.Ч.Анужин46.П.Отгонжаргал47.П.Эрдэнэ48.Г.Төгөлдөр49.Н.Мөнхтөр50.Д.Болд51.Д.Энхжин52.Х.Номинзол53.А.Мэнд-Орших54.Баяраа55.Барсболд56.О.Одмаа57.Б.Сэржмядаг58.Б.Бадмаараг59.Б.Ишханд60.Х.Цэрэнлхам61.Саруулзаяа62.Энхжин63.Г.Туяа64.Г.Сарантуяа65.Г.Баттулга66.Г.Дуламсүрэн67.Г.Батсүрэн68.Б.Булганчимэг69.Т.Тамир70.Г.Баасансүрэн71.Л.Дулмаа72.О.Шинэбаяр73.Ц.Ариунбаяр74.Д.Одонцэцэг75.А.Мэнд-орших76.Сугар77.Д.Оюунболд78.Баярхүү79.П.Ганболд80.С.Номинхүү81.П.Дуламсүрэн82.Я.Байгалмаа83.Чимидцэрэн84.С.Сарантулга85.Гантулга

ТАЛАРХАЛ“Хөтөлбөрийг бодитой үр дүнд хүрэхэд гол үүрэг

гүйцэтгэсэн нийгмийн хариуцлага өндөртэй, залуусаа дэмжцдэг нийт байгууллагууддаа

баярлалаа”Хөтөлбөрийнзалуус

ЕРӨНХИЙ ИВЭЭН ТЭТГЭГЧ

ИВЭЭН ТЭТГЭГЧ

Хөтөлбөрийнзохионбайгуулалтынбаг,дэмжигчзалуусынхамт

Сүүлийнөдрүүдэдажилтаржирээд18:00-22:00цагхүртэлажиллаа.Харанхуйдчмодоотарьсаар...

62010/1,2,3 (47)

Хүснэгт-2-оосхарахад

1. Хүүхдийндалдбайтугайилавьяасчадварыг хөгжүүлэх хангалттай тоглоомбайхгүйбайна.2. Хүүхдээ эмч болгохыг хүсч буймашолонэцэг,байгааболовчхарамсалтайньэмчийнхэрэглэдэгхэрэгсэлбүхийтоглоомнэгньчавчөгөөгүйбайгааньхарагдажбайна.Энэнь нэг талаармөнгө санхүүгийн асуудалтайхолбоотой боловч, хамгийн чухал нь тэдхүүхдийнхээтоглоомхэрэгсэлдачхолбогдолөгдөггүйтэй холбоотой. Хүн тоглоомын ачхолбогдол, орчин нөхцлийн чухлыг мэдээд,үнэхээр өөрөө хүсвэл хүүхдэдээ тоглоомавч өгөх боломжийг гаргаж чадна гэж үзэжбайна.Эрхэм эцэг, эхчүүд та бүхэн хүүхдийнхээил авьяасыг хөгжүүлж, далд авьяасыг нээжөгөхүйц аль болох олон төрлийн тоглоомнаадгайгаар хангаж, хүүхдийнхээ хүсэлсонирхлыг оновчтойгоор илрүүлэх, улмааролон олон чадварыг нь хөгжүүлж, ирээдүйд“хүн” шиг хүн болон төлөвшихүйц бодиторчиннөхцлийгбүрдүүлжөгөөрэй.

ДҮГНЭЛТ1. Та бүхэн хүүхдийнхээ талаармэддэг гэж урдаа босгосн ханаа нураагаад,үр хүүхдээ дахин шинээр олж харахыгэрмэлзээрэй. Үүнд та өдөр бүр 10 минутыгзориулахад л хангалттай. Магадгүй таурьд өмнө анзаарч байгаагүй маш олонзүйлийг анзаарч харах болно. Бид хүүхдээсудлахгүйгээр тэдний хүсэл мөрөөдлийгилрүүлж чадахгүй, улмаар өөртөө итгэлтэй,амьдралынзорилготойболгохболомжгүй.Татавхан жил анхаарал тавин өсгөвөл, хүүхэдтань өөрөө өөрийгөө л аваад явчихна. Нэгл мэдэхэд таны хүүхэддээ зориулсан хоромбүхэнхэдэнарванжилийнсэтгэлханамж,азжаргалыгавчирсанбайхболно.

2. Үг бол үр. Тарьсан үр цагааболохоор соёолдогтой адил бидний хүсч,мөрөөдөж,үрхүүхдэдээхэлж,яръж,болоогүйбайхад нь болсон мэт төсөөлөн бодож,бахарханзүйрлэж,дуудажбуйтэрүгсцагааболохоор хүүхдийн тань зүрх сэтгэл, оюунухаандсоёолж,тэднийгсэдэлжүүлэн,өөртөөитгэлтэй амьдралын зорилготой хүн болгожтөлөвшүүлэх чадалтай учир хүүхдүүдээаль болох мөн чанарлуу чиглэсэн, эерэгсайнсайханүгээрөхөөрдөндуудаж,нэрлэжзаншаарай.

3. Эрхэм эцэг, эхчүүд та бүхэнхүүхдийнхээ ил авьяасыг хөгжүүлж, далдавьяасыгнээжөгөхүйцальболохолонтөрлийнтоглоом наадгайгаар хангаж, хүүхдийнхээхүсэл сонирхлыг оновчтойгоор илрүүлэх,улмаар олон олон чадварыг нь хөгжүүлж,ирээдүйд“хүн”шигхүнболонтөлөвшихүйцбодиторчиннөхцлийгбүрдүүлжөгөөрэй.

Хүснэгт-1

Хүснэгт-1 -ээс харахад судалгаандоролцогчдын хувьд, тэд хүүхдийнхээ хүсэлсонирхолболонирээдүйдямархүнболоосойгэжхүсчбуймөнчанартайхолбоотойнэрээрогтнэрлэж,өхөөрдөндууддаггүйньхарагдажбайна.Түүнчлэн, Та хүүхдээ ямар нэг алдартайхүнтэй зүйрлэж яръдаг уу?Гэсэн асуултандсудалгаандоролцогчдынхувьд 77,8%-үгүй 22,2% - тийм гэж хариулжээ. Энэбүгдээс судалгаанд оролцогчдынхувд үгийгхүчийг ашигладаггүй, мэддэггүй болох ньхарагдажбайна.Үг бол үр. Тарьсан үр цагаа болохоорсоёолдогтой адил бидний хүсч, мөрөөдөж,үр хүүхдэдээ хэлж, яръж, болоогүй байхаднь болсон мэт төсөөлөн бодож, бахарханзүйрлэж,дуудажбуйтэрүгсцагааболохоорхүүхдийн тань зүрх сэтгэл, оюун ухаандсоёолж, тэднийг сэдэлжүүлэн, өөртөөитгэлтэй амьдралын зорилготой хүн болгожтөлөвшүүлэх чадалтай учир хүүхдүүдээаль болох мөн чанарлуу чиглэсэн, эерэгсайнсайханүгээрөхөөрдөндуудаж,нэрлэжзаншаарай.Жишээлбэл:Таныхүүхэдхүнлэг,энэрэнгүйсэтгэлтэйбөгөөд,эмчболжтоглоодбайвал та хүүхдээ ирээдүйд алдартай эмчболоосойгэсэнүүднээс“бяцхандоктор”гэж

өхөөрдөндуудажболно,түүнчлэнМонголынболон дэлхийд алдартай эмч нараас үзэлбаримтлал, үйл ажиллагаагаараа таалагдсанхүний зургийг охиныхоо зурагтай хамтжаазлаад өлгөж болно. Тэгээд дээр нь 2035оны гавьяат эмч Цэцэгээ гээд хүүхдийнхээнэрийг бичих хэрэгтэй. Энэ мэтчилэн бид“Үг” гэдэг хүчтэй зүйлийн эерэг энергийнхүчийгамьдралдааашиглаххэрэгтэй.Гуравдугаар зүйл: Хүүхдийн хөгжил,төлөвшилд хамгийн чухал нөлөөлдөг зүйлбол орчин нөхцөл. Энэхүү орчин нөхцөлдхүүхдийн тоглоом, наадгай, хүрээлэнбуй эд зүйлсээс гадна эцэг, эх, эмээ, өвөө,багш нарын хүүхэдтэй харилцах харилцаахийгээд,эцэгэххоёрынхоорондынхарилцаахүртэлорно.Үүндотроосхамгийнчухалньхүүхдийнихэнхцагаа өнгөрүүлдэг тоглоом,наадгайнытөрөлзүйлболно.Эцэг, эхчүүдийн хувьд хүүхдийнхээ илавьяас чадварыг хөгжүүлж, далд авьяасыгнээхүйц тоглоомын орчин нөхцлийг хэрзэрэг бүрдүүлснийг судлах зорилгоорТанайгэртямарямартоглоомуудбайдагвэ?,Таныхүүхэдальтоглоомоорилүүтэйтоглохдуртайвэ? Та хүүхдээ ямар мэргэжилтэй болгохыгхүсдэг вэ? Гэсэн асуултуудыг асуухад,судалгаанд оролцогчид хэрхэн хариулсныгхүснэгт-2-оосүзье.

Хүснэгт-2

МОНГОЛЫН ИРЭЭДҮЙ

Ямарч харанхуйг гэрэлтүүлэх гэрэл гэгээ бол өөртөө итгэх итгэл юм.

7 2010/1,2,3 (47)

Аядуу намуухан бүжиглэ

"Хоёр жилийн өмнө Нью Иоркийн эмнэлэгт хэвтэжбайгаа эдгэршгүй өвчинтэй нэг охиноос надад и-мэйлирсэнюм.Авснаасаахойшбитэрмэйлийнэнэхэсгийгдахиндахинуншдагболсонбөгөөдтаныгчгэсэнтэгжбайгаасайгэжхүсчбайна.

Дүүжиндаажиндээртоглоххүүхдүүдийгхаржбайсануу?Дүнгэнэншуугихбороондусалгазартогшихыгсонссонуу?Эргэлдэннисэхэрвээхэйгдаганбүжижявсануу?Элчитшаргалнаранжаргахыгширтэжбайсануу?

ИймхурданбитгийбүжиглэЭгшигтаялгуундньнамууханбүжЦагхугацаабогинохоншүүЦангинаххөгжимудахгүйдуусна

Ер нь хүн хариулж байна уу? Сайн байна уу? гэхэдчиньЕртөнцийн өдрүүдийг ингээд л анзааралгүй өнгөрөөжбайнауу?ҮймээнтөдөрдуусчорондооороодхэвтэхэдчиньҮй түмэн дэмий бодол толгойд чинь эргэлдэж байнауу?

ИймхурданбитгийбүжиглэЭгшигтаялгуундньнамууханбүжЦагхугацаабогинохоншүүЦангинаххөгжимудахгүйдуусна

Энхрийбяцханүрдээ“Маргаашболъё”гэжхэлэхдээЭгэлхонгорнүдэндньгунигхурахыганзаарсануу?“Сайнуу?Сонинсайханюубайна?”гээднэгутасдчихзавгаргаагүйгээсСайннайзаасаахолдож,нөхөрлөлөөунтраажлявнауу?

ИймхурданбитгийбүжиглэЭгшигтаялгуундньнамууханбүжЦагхугацаабогинохоншүүЦангинаххөгжимудахгүйдуусна

Хаашааингэтлээяарч,иймхурданамьдарнавэ?Хажуугаар чинь аз жаргал зөрөөд өнгөрч байна шүүдээОрчлонгийнөдөрбүрийгяарч,сандарчөнгөрөөхчиньОнгойлгож үзээгүй бэлгээ хаяж байгаагаас ялгаагүйшүүдээ

УралдаххэрэгбайхгүйээУдаашраххэрэгтэйДууудахгүйдууснашүүДурлаж,саатажнэгсонсоорой"

TimFerris"TheFourhourWorkweek"номынхэсэг

Орчуулагч:О.Гомбожав

“Сортоо”клубээссанаачилсан“Ээждээзориулжмодтарьцгаая”уриалгыгдэмжиж,өөрөөчуриалжхүмүүсийгхэрхэнхүлээнавахньвэ?гэжажиглалаа.Ихэнхихүмүүстаатайсайхнаархүлээнавчбайна.Баглаацэцэгниймөнгөөрээждээзориуланмодтарьж, гарын бэлэг авч, дурсгалын самбар босгуулж, тоглолт үзүүлж ээжийгээбаярлуулах боломж энэ хөтөлбөрөөс өөр үгүй биз. Хүмүүсийн тарьсан мод ньнийлээдЭхнялхасынтөвийн гадаа төгөлбосно.Ингээдлболлоо.Хэннэгнийг

хийсэнгүй гэжорилж хашгирчэнергээ барахыноронд хамтынхүчээр хийчихэжболжбайна.Затэрдундзавгүйгэж байгаа хүн чбагагүйбайна.... Тэгээд асуулаа... Та, төрүүлсэнганц ижийдээ л...зориулаад ядаж1 мод ч гэсэнтарихгүй юмуу ?! Та яагаадзавгүй байгаа юмбэ? Төрүүлсэнганц ээждээ хэзээзав гаргах вэ?Ижийдээзориулах30 минут танд

байхгүйгэжүү?Завтайболохтэрөдөрчиньнэгэнторойтсонбайхвийдээ?гэжасуусаныдарааганцнэгхүнюмбодожлбайхшигбайна....Тэгээдбодлоо...

Завгүйамьдралынхэмнэлдундбидюунытөлөөөдөршөнөгүйгүйлдэнэвэ?- Ээжрүүгээутсаарярьсануу?- Бизавгүй- Ааваа,надтайхамттоглооч- Бизавгүй- Ээжээ,надтайярилцаач- Бизавгүй- Уулзаж,нэгсайханярилцахуу?- Бизавгүй- Сайханхоолхамтхийжидэхүү?- Бизавгүй- Хамтраадхийнэгэсэнюуболсонбэ?- Бизавгүй- Бизавгүй,БИЗАВГҮЙ,ЗАВГҮЙЭЭЭ,...завгүй,...завбайхгүй,...завболохгүйбайна,угньзавбайсанбол,завтайчболоосой,Зав,зав,ЗАВ...АЙМААРЗАВГҮЙ...Завчөлөөгүйамьдрал...Азжаргалынтөлөөгэсэнатлаа,хажуухандминьазжаргалаа,баярбаясгалангааанзаарах ч сөхөөгүй амьдраад л... хамгийн үнэ цэнэтэй зүйлээ орхиод,...Юуны төлөө амьдраад байгаагаа ч анзаарах сөхөөгүй... АМЬДРАХЧ ЗАВГҮЙАМЬДРАЛ.

Гэр бүлээ жаргаана гээд л гүйгээд байсан. Нэг сэхээ орсон чинь, хүүхэд нь чтанихаабайчихсанбайваляахуу?Гэрбүлийнхэнньнэгоройгчболовхалуунамбүлээрээхамтсууцгаахыгхүсэж,тэрньгэрбүлийназжаргалньбайсанбайваляахуу?Хүүхэдтэйгэээхамтхичээлдавтахньнөгөөбүтээхгээдбайсаназжаргалньбайсанболяахуу?

Хамгийнчухалзүйлдээцаггаргахаамартчихдагзавгүйхүмүүслгүйлдээдбайгааюмбишбиздээ!!!..Өнгөрсөнхойноэргээдхарсанчиньхамгийнчухалзүйлсдээзавгаргалгүйөнгөрөөсөнбайхвийдээ!!!

Ж.Лувсандорж

ЗАВГҮЙАМЬДРАЛМОНГОЛЫН ИРЭЭДҮЙ

Гэрлийг бид хайхгүй бид өөрсдөө гэрэлтэнэ.

82010/1,2,3 (47)ОЮУНЫ ХООЛ

Олон цагаар ном эргүүлж, үзэг цааснийлүүлдэг байхаар сайн суралцагч, үрдүнтэйсурахаргабарилтайгэжхэлжболохгүйхүн бүхэн өөрийн онцлогтоо тохирсон аргабарилтайбайхшаардлагатай.

Заримхүмүүсудаан,олондавталттайаливаазүйлийг сурдаг бол зарим нь үүнд ердөө2-хонминутыгзарцуулдагбайхньчбайдаг.

Тэгэхээр та өөрийгөө хэр сайн мэдэх вэ?Өөрийнхөө арга барилыг олсон уу? Олсонбол танд баяр хүргэе гэхдээ арга барилаашинэчлээрэй.Харинолжамжаагүйболдоорхасуултуудадхариулаадүзээрэй.

Доорх4чиглэлээрасуултуудтавигдахболно.1. Өөрийнхөөтухай2. Танысуралцахчадварынтухай3. Өнгөрсөнд хэрхэн амжилттайсуралцсанпроцессийнтухай4. Таны сонирхол, мэдлэгийн хүрээ,суралцахыгхүсэжбайгаасалбар

Хариулаад байгаарай та өөрөөсөө шинэнээлтийгхиймээрлбайгаабиздээ.

1.Өнгөрснөөсэхлэхнь:Хэрхэнсурахталаарөнгөрсөнтуршлагыгтаньсөхвөл:1. Уншихдуртайбайсануу?Асуудлыгшийдвэрлэхдуртайюу?2. Цээжлэх? Цээжээр унших?

Тайлбарлах?Багаарярилцах?3. Хэрхэн дүгнэлт хийхийг сайнмэддэгбайсануу?4. Юунд суралцаж байгаа талаархсайнасуултгаргадагуу?5. Дахин эргэн уншиж ойлгохдоосайнбайсануу?6. Мэдээлэлийг олон эх үүсвэрээсавахдуртайбайсануу?

7. Чимээгүйорчиндхичээллэдэгүү?8. Эсвэлбагааражиллахдуртайюу?9. Юусурснаабусадтайхуваалцахдаахэрвэ?10. Яг ямар төрлийн шалгалтад илүүөндөронооавдагвэ?Тестээравахшалгалтандуу? эсвэл амаар өгөх, онолын шалгалтандуу?

2.Ягэнэцагхугацаандахьөөрөөсөөасуухасуултууд:1. Одооны хичээлүүдэд би хэрсонирхолтойвэ?2. Үүнийгсурахадхэдийхугацаагбизарцуулдагвэ?3. Анхаарлаатөвлөрүүлэхэдминьюусаадболдогвэ?4. Нөхцөл байдал минь амжилтгаргахадхэрхэннөлөөлжбайнавэ?5. Би юуг хянаж чадах вэ? Бас юугхянажчадахгүйвэ?6. Амжилттай сурахын тулд би юугөөрчилжчадахвэ?7. Хичээлээ сайн сурахад надад юу

Та өөрийн сурах арга барилтай юу?Халиун

нөлөөлжбайнавэ?8. Нададирээдүйнтөлөвлөгөөбайгааюу? Төлөвлөгөө минь өнгөрсөн туршлага,сурахаргабарилтайхолбоотойюу?

3.Сурахпроцессоданхаарлаахандуулахнь:Лекцэсвэлямарваанэгмэдээлэлхүлээнавсныдараатаөөрөөсөөасуухасуултууд:1. Мэдээлэлийн гол утга санаа юубайв?2. Биэндээсюуойлгожсуржавав?

4.Үрдүнтэйхичээллэжчадажбайгааэсэх:1. Ямар төрлийн мэдээлэлийн эхүүсвэрнададтуслахвэ?2. Би байгаа мэдээлэлээ өөрийнболгожавччадсануу?3. Надад нэмэлт мэдээлэл хэрэгтэйюу?4. Өөрөөсөө үнэхээр мэдээллийгойлгосонэсэхийгасуусануу?5. Биилүүхурдтайбайххэрэгтэйюуэсвэлудаанняхуурбайххэрэгтэйюу?6. Надад багшаас лавлаж асуухнэмэлтзүйлбайгааюу?7. Би бусад хүмүүсд үүнийгтайлбарлажөгччадахуу?

5.Тоймлондахинсудлах: 1. Биюугзөвхийжчадсанвэ?2. Би юуг арай илүү хийж чадахбайсанвэ?3. Миний сурах арга барил минийдавууталсулталдзохицожчадсанбайнауу?4. Би бүрэн гүйцэд чанартай ажлыгхийжчадсануу?5. Биамжилттайбайжчадсануу?6. Гаргасан амжилтаа тэмдэглэсэнүү?

Анхааруулга: Хатуу үнэлгээтэй багш, хомссурах бичиг, мэдээлэл, сурах орчин нөхцөл,муу цаг агаар гэх мэтчилэн өөрөөсөө бусадбүх байж болх шалтгаанаар өөрийгөөөмөөрөхийн оронд эдгээр асуултуудыгүнэнээсээөөрөөсөөнэгасуужүзээрэй.

Бид танийг сайн оюутан, сурагч, ажилтанбайхыг үгүйсгэхгүй ч хүн бүхэн дээрхасуултуудаас нэгийг бодож хоёрыг тунгаанагэдэгтитгэлтэйбайна.

Ярууслыгхүсье!

Чин зориг хичээнгүйг бууны сум мэт чиглүүл.

9 2010/1,2,3 (47) ХҮНИЙ ХӨГЖИЛ

УХААНТАН НЬ ТА ӨӨРӨӨ

Хадаг... нэг л нандин бас хүрчболшгүйдарханэдмэтсанагдана.Номин хөх тэнгэрийн өнгөтэйхадаг миний сүсэг бишрэлийгдаллах мэт үргэлж нандинбайдаг.Гэвч?!... Хадгийг дээдлэнзалж, хүндэтгэвэл зохих үйлдхэрэглэдэг ёс заншил өнөө үед

журам горимоо дагаж байгаабилүү? Асуух амархан хэдий чхариулахтиймчамаргүйбайна.Бага байхаасаа л бурхны идээгхадгаар ороодог, бурхан болсонхүний зургийн өмнө хадагтавьдаггэжойлгоодтэрхүүзүйлдхүрэхээс ч айдаг байлаа.Хожимарайухаажижтомболохдоошинэайлынхоймортхадагдэлгээтэйг,шинэлж золгох настангуудадхадагхүндэтгэнбарьдгийгмэдэжбилээ. Тиймээс л би “хадаг”-тэмээнгүй ханддаг зүйлийн нэгболсонюм.Гэтэл одоо?!... Ороо бусгаанийгмээ дагаад хадаг ч бас үнэцэнээ алдах нь энэ үү? Замынхажуугийнхөндлөвчмод,гүүрнийхашлага... уяж болох бүхий лзүйлдхэндуртайньхадагтавихболжээ. Сүсэг дагуулж, буянаргадажхадагтавихдаамэхийдэговоотолгодминьхадгаасааилүүхогонддарагдахвийдээ!Цагийн салхинаас илүү шороо

тоосонд дарагдан сэмэрсэнхадагцаанаалнэг сүргүй.Ямаручиртай замын хажууд хадагтавьсныг мэдэхгүй ч хүний хөлгишгэжлорхихтэрхэнзайдхадагхэвтэжбайхньзөвгэжүү?Нэгудаабигадууралхажявлаа.Айлуудын эгнээ дундуур алхажявсан болоод ч тэр үү, нэг айлнүдэнд тусах нь тэр ээ! Гаднааснь ажиглахад мэргэч төлгөчхүмүүс байдаг байх гэсэн бодолөөрийнэрхгүйнамайгэзэмдлээ.Гэвч тэдний гадаабайхмодноосмодны хооронд хайр найргүйзангидсан олон хадгууд тоостортог болсныг хараад сэтгэлэмзэглэж сүсэг бишрэл байтугайитгэл минь ч хийсээд одсон.Цаг хугацааны эргэлтэнд онгожгандсанбайжболохч дэргэдүүрнь хөглөрөх хог тэрхүү хадганхэцтэй тун ч тохирохгүйхарагдсаншүү.Зах дээр хадгийг төрөл төрлөөрньдэлгэжхямдаасньүнэтэйгээрзааглажзарна.Олддоггүйховорэдмэтсанагддагбайсанхадагодообололонхөлийнгазархэрэгцээгээхүлээж тоосонд дарагдана. Эртдээр үеэс уламжлан эдийн дээдхадаг гэж хүндэтгэн залж ирсэнзанүйлхүнийхөлөөргишгэгдээдбайхад эмзэглэхгүй хүн олонболооюудаа!Уг нь хурал номын газартаа лхүний алган дээр очвол хадгийнүнэ цэнэ буурахгүйгээс гаднахүний сүсэг бишрэл хадгандаашингэжчадахбилээ.ХАДАГ... номин цэнхэртэнгэрийн өнгөндөө сүсэгбишрэл агуулан энэ л хэвээрээхүмүүсийнхүндэтгэлдүлдээсэй.Барихдаа хүртэл ёс горимтойхадгийн нугалаас тоос шороонддарагдахгүйбайгаасай.Асуултаардүүрэнхадгийнтухайэргэцүүлэл минь хариулт бишхүсэлтээр цэглэгдэх болсон ньүргэлжлэхамьдралынуртадхадагбитгий мартагдаасай гэснийхбилээ.

Сайн байцгаана уу, эрхэм уншигчидаа,

Сэтгэлсудлалынүндэснийтөвийнсэтгэл судлаачид өсвөр насандтохиолдохсэтгэлзүйнонцлогийнтухай,хүсэлмөрөөдөл,ирээдүйнталаар, өөрийгөө нийгэмдбэлдэхэд чухам ямар зан чанархэрэг болох талаар бичихийгхичээхболно.Табүхэнбидэнднээлттэйхандажмайлбичижболно.Хамгийн эхний сэдвийгМӨРӨӨДӨЛ БИЕЛДЭГ ҮҮ?асуултындорхүргэжбайна.Борооны шүхэр их бороо,хүчирхэгнарнаасгээдлерньямарнэгэнзүйлээсхүнийгхамгаалдаг.Мөрөөдөляглтүүншигхүнийгхамгаалдаг, сөрөг зүйлээс,муу сэтгэлээс. Мөрөөдөл болдулаахан, хүчирхэг, чамтай хамтбайдагхамгийнойрбайдагзүйл,тэр хирээрээ гэгээн бас гэгээлэгбайдаг.Та бүхний хувьд хамгийн чухалзүйл бол найз нөхөд тэгээдмөрөөдөл энэ цаг үе, өсвөрнасныамьдралынтомбайрсуурьюм. Мөрөөдөл чинь тодорхойбөгөөдхүчтэйбайхтусмаачамдитгэл урам зориг, урагшлах хүчхайрлана.Яванявсаармөрөөдөлчиньзорилгоболдог.Зорилготойхүн ирээдүйдээ итгэлтэй, баялагсэтгэлгээтэй, бусадтай сайханхарилцдаг, гэр бүлээ сайнойлгодог,шийдвэргаргахдаабиедаасанбайдалтайбайдаг.Өсвөр насныхан гэж хэцүү гэжэцэг эхчүүд, багш нар хэлдэгч үнэн хэрэгтээ тийм биш юм.Мөрөөдөлдөө үнэнч байх,мөрөөдлийг биелэх боломжийгөөртөөолгодогзүйлньчиөөрөөюм.Хийдэмиймөрөөдлөөгэжчярьдаг,мөрөөдлийг тэр чигээр лүлдээжболохгүйбөгөөдтүүнийгбиелүүлэхийн тулд мөрөөдлийнэзэн нь ямар нэгэн зүйл хийх,санаачлах, асуудлыг гартаа авчбайж гэмээнэ ирээдүйн сайнманлайлагч, олимпын аварга,уран илтгэгч, найдвартайбизнесмэн,халамжтайаав,сайханээжболно.Өөрийнхөө амьдралдэзэнньбайхболомжийгганцхүүчилөөрөөшийдэхэрхтэй.Чихэннэгнийөмнөөсамьдраагүй,өөрөө өөрийнхөө төлөө, гэр

бүлийнхээ төлөө, төрсөн өссөнгазрынхаа төлөө амьдарч байгаабөгөөд эдгээрт оруулах хувьнэмэр нь чиний мөрөөдлөөсэхэлнэ гэдгийг өдөр тутамдааухаарч түүнийг цаг цагаарбаяжууланбодитойболгожбайжтэрсайханзүйлсхэрэгжинэ.Зарим нэгэн насанд хүрэгчидолон сайхан мөрөөдөлтэйбайсан ч түүнийгээ амьдарлынявцад мартагнаж өдөр тутмынамьдралдаа илүү анхаарсанбайдаг. Ийм тохиолдолд тухайнхүний амьдралд гэрэл гэгээтэйзүйл нь багасч зөвхөн шарнар, бор хоногийг өнгөрөөсөнидэвхигүй цаг хугацаа болонхувирдаг.Хэннэгнээрзааварлуулахньтөдийл таатай сайхан санагддаггүй.Тиймээсөөрийгөөөөрөөсөөолжхарахыгхичээгээрэй.Өөрийнхөөмөрөөдлийг зөвхөн тархиндаа,зүрхэндээ бус ямар нэгэн бодитзүйл болгож харах хэрэгтэй. Чимөрөөдлөөзуржболно,дүрслээдбичижболно,хайчилбархийгээдчхаржболохюм.Сайхан зүйл бүхэн гэгээтэйгэрэлтэй мөрөөдлөөс эхэлдэг.Тэр мөрөөдлийг хаяж гээх үү?Ажил үйлс болгох уу гэдэг ньмөрөөдлийнэзэнчамаас100хувьхамаарна.Сайхан зүйлийг мөрөөд,мөрөөдлийнхөөтөлөөтэмц,чамдамжилтзаавалирэхболно.Амжилтанд хүрсэн хүмүүсийннууц нь ердөө тэдний хүсэлмөрөөдөлдөө хөтлөгдсөндл байдаг. Тухайлбал, алдартэрдэмтэн Томс Эдиссон чийдэнзохионбүтээхдэээнэамжилтгүйболногэжмөрөөдөөгүйсэтгээгүй.Асна,гэрэлтүүнэгэсэнсэтгэлээрлмөрөөдөлдөөханджээ.Түүний999 удаагийн оролдогын дараачийдэн асаж хүн төрлөхтөнцахилгаан гэдэг гайхалтайзүйлийгэзэмшижчаджээ.Энэ дэлхий дээр чиний хийхзүйлмаших байгаа учраас л читөрсөн.Хүнболсныхэргээүзэж,өөрийнхөө төлөө бусдын төлөөамьдрана гэдэг амьдралын утгаучирбөлгөө.

Мөрөөдөлчиньбиелэхболно.

Р3радиогийнсэтгүүлчБолдынБолормаа

ХҮНД БУЙ ЗҮЙРЛЭШГҮЙ ИХ БАЯЛАГ БОЛ СҮСЭГ БИШРЭЛТҮҮНИЙГЭЭ АЛДАЖ ГЭМЭЭ НЬ ЮУ Ч ҮГҮЙ ХООСОН БОЛДОГ...

/ТөрийншагналтзохиолчДарамынБатбаяр/

АСУУДЛАА ХУВААЛЦСЭТГЭЛСУДЛААЧДОКТОРАНТБ.УУГАНЦЭЦЭГ

Дээвэр муутай байшинд дусаал амархан нэвтэрдэг шиг Тэлэгдэж гэгээрээгүй ухаан эрхшээлд автах нь хялбар

102010/1,2,3 (47)

Уншмаар ном зохиололон байдаг ч бололцоо

хязгаарлагдмал юм. Тиймээсэнэ их мэдээллийн урсгалыг үрашигтайзохицуулжбайхынтулднададнэгсистемхэрэгтэйболдог.Би өөрийн гэсэн системтэйбөгөөд түүнийгээ та бүхэнтэйхуваалцъюу гэсэн юм. Гэхдээнэг зүйлийг тодруулж хэлэхэд,миний ном унших арга барилбүрэн төлөвшсөн гэвэл үгүй лдээ, тодорхой нөхцөл байдлаасхамааран би үе үе өөрчлөлторуулдаг.

Миний хувьд ном хэрхэнунших арга барилын

асуудал бараг 20-иод жилийнөмнөөсбосожирсэн.Тухайнүедзөвлөлтийн бараг бүх хэвлэлийгзахиалан уншдаг, номындэлгүүрт гарч байгаа, сонирхолтатсанбарагбүхномыгхудалданавдаг байлаа. Ном ч хямд байждээ.Оюутанбайхдаацуглуулсанномын тоо бараг 3 мянга хүрчбайлаа.ХаринГ.Поповынхувийнзохионбайгуулалтынтухайномыгуншаад номтой харьцаж байгааарга барилаа өөрчлөх хэрэгтэйюм гэдгийг ухамсарласан юм.Дарааньамьдралөөрөөчшахажэхэлсэн. Гэр бүлтэй, хүүхэдтэйболохоор тэр болгон харагдсанномоо авах санхүүгийн чадварч хомсдож, цаг зав ч багасаж,өөрийн эрхгүй сонголт хийххэрэтэйболсон.ТэгээдлхамгийнголасуудалболохҮРАШИГТАЙУНШИХасуудалбосчирсэндээ.

Хамгийн түрүүнд уншижбайгаа номоо ангилж

эхэлсэн. УНШИХЫГ ХҮСЭЖБАЙГАА номнууд, УНШИХЁСТОЙ номнууд гэж. Энд бинэг зүйлийг тодотгомоор байна.Ном гэж бичээд байгаа зүйлдээбассэтгүүл,сонинуудыгбагтаажбайгаа юм шүү. Хүсдэг зүйлдоторхэдхэдэнсэтгүүл,номнуудбагтдаг байсан бөгөөд захиална,эсвэлхудалданавна.Харинодоотэр болгон захиалж, худалдажавах шаардлага багассан. Учирньминий тогтмол сонсдог 103.1FM-ээс BBC-г сонсоход, мөнкабелийн телевиз, CNN, BBC,Bloombergзэрэгсувгуудыгүзэхэдлхангалттайболж.Шаардлагатаймэдээллээ ер нь авчихдаг.Хэрэвдахин давтаж, тодруулж харахшаардлагатай бол интернэтээсхарчихна. Энэ хамгийн үр

ашигтай бөгөөд ачаалал багатайаргабарилгэжбоддог.

Нөгөө талаас миний уншихХҮСЭЛТЭЙ болон ЁСТОЙ

номнууд голдуу давхарддагучраас бас ч гэж амар. Гэхдэээнэ хоёрыг унших аргатехникийн хувьд бол ялгаатай.Уран зохиолын номонд илүүамралт талаас нь ханддаг учирхэвтэж байгаад шимтэн уншихбололцоотой. Мөн түүхийнболон баримтат, адал явдалтзохиолуудыгчиймэрхүүбайдлааруншина.Бинэгонцлогтой.Шинэболон хуучин уран зохиолынномнуудыг зэрэг зэрэг уншдаг.Голдуутухайнүеийннастроениеямарбайгаагаасхамаараадчухамалийг нь барьж авах вэ гэдгээшийднэ.

Бисүүлийнүедбаснэг аргахэрэглэдэг болсон. Тухайн

номыг унших ёстой хүмүүстэйхолбоо барин тухайн номныүндсэнсанаа,дэвшүүлжбуйүзэлзэргийгасуудагболсон.Энэмашихцагхэмнэдэгюмлдаа.Ерньхүнээс юм асуухад буруу юмбайдаггүй шүү дээ. Нэрэлхээдбайхогтхэрэггүйюмбилээ.Тэгээдуншмаарболхаринчнэгсууна даа. Болж өгвөл хэн нэгнь саад болохгүй цаг, орон зайгсонгох нь зүйтэй. Би голдуу лоройүдэшсуудаг.Тухайнномыгуншихдаа заавал үзэг, харандаа,дэвтэр дэргэдээ тавина. Уг ньөөрөө худалдаад авсан ном болэнд тэнд нь хамаагүй санаабодлоо тэмдэглээд байж болно.Бинэгхэсэгтэгдэгбайсан.Харинсоциализмынүеднэгудааномондээр хийсэн тэмдэглэлийгмааньнэг нөхөр үзээд, хувьсгалынэсэргүү зүйл бичсэн байна,энээ тэрээ гэж матаад зөндөөюм болсноос хойш тэр болгонтэмдэглэлхийхээбольсон.Эхлээд маш хурдан, “шүүрдэж”байгаа мэт номоо харна. Дарааньтэндээстэмдэглэсэнхэсгүүдэээргэж хараад, зурж эхэлнэ дээ.Тэгээд ойлгохгүй байгаа зүйлээдэвтэр дээрээ бичээд, тэмдэглэжэхэлнэ. Дэвтэрт тэмдэглэлхөтлөхдөө голдуу схем хэлбэрторуулахгэжоролддог.Юухаанаасурган гарч, хаана хүрч байгаазэргийг схемд оруулах нь дараахарахад надад тун амар байдагюм. Ер нь бидний үеийнхэноюутан байхдаа конспект иххийдэг байлаа (одоо нэлээд

боловсронгуйболсонбайхлдаа).Унших, тэмдэглэх, схем хөтлөхявцадянзбүрийнсанааоржирнэ,түүнийгээдорньтэмдэглэжаваххэрэгтэй. Гэхдээ өөрийн санаагэдгээ бусдаас ялгарах хэлбэроруулах нь зүйтэй юм шүү. Бибол голдуу цаасныхаа баруунталын 1/3-д өөрийн санаагаатэмдэглээдсурчихсанюм.Уншиж байгаа зүйлээ сайтаройлгоход тус болдог нэг зүйлбол асуулт юм. Ойлгогдоогүйзүйлдээзааваласуулттавьжбайххэрэгтэй. Ойлгогдож байгаа чдарааньэргээдхарна,ямарнэгэнбайдлаар үргэлжлүүлнэ гэжбодожбайвалбасасуултхэрэглэжболнолдоо.Дарааэргээдүзэхэдасуултаа өөрчлөх, шинээртомьёлохзэрэгшаардлагаүүсдэгбөгөөд тэр хэмжээгээрматериалшингэж,өөрийнболжбайдагюм.Энэ явцад бас ШИНЭ САНААихээртөрдөг.Заримнэгэнчухалхэсгийгбарагөгүүлбэрийн зохион байгуулалтталаас нь задлах хүртэл уншдагбөгөөдзаримдаачангаардуудажуншдаг. Харах, сонсох сенсороодавхар ажиллуулж байгаа санааюмлдаа.Тэмдэглэл хөтлөж байхадхамгийнголньцаасаадугаарлаххэрэгтэй бөгөөд цаасныхаа нэгталдлбичиххэрэгтэй.Дарааньзэрэгцүүлээд харах зэрэгт үзэгхарандаагаар хэд хэдэн хуудасдээрх зүйлийг холбох зэрэгттустайбайдагюм.Тэмдэглэл хөтлөж дуусаад нэгхэсэгтээ орхидог. Дараа нь хэдхоногийндараа,гэхдээхоёрдолоохоногоос хэтрүүлэлгүй, эргээднэг харахад арай ондоо шинээрхарагддагбөгөөдтодруулахзүйлбайвал эргээд номондоо хандажтэр хэсгийг үздэг. Тэгээд анхнытэмдэглэлийнхээ конспектийгхийнэ дээ. Болж өгвөл хамгийнихдээ гурван нүүрэнд багтаахыгхичээнэ. Үүний дараа материал“минийхболсон”гэжүздэг.

Сүүлийн үед хамгийн эцсийнконспектоо компьютерт

хийдэг болсон.Хадгалахад амарюм билээ. Харин хадгалахдаатүлхүүр үг оруулах, аль хавтастхийх зэргээ анхаарах ёстойбайдаг. Цаг хожно. Анхнаасаакомпьютерт оруулах гэж нэгхэсэг оролдсон л доо. Гэхдээминийбичгийнхурднэгихөндөрбиш, тэгээд чмеханикшинжтэй

болоод байхаар нь гараарааэхлээд биччихдэг. Бас арай ойр,дөтбайгааюмшигсанагддагюм.Тэгээдчкомпьютертсхем, зурагоруулах нь цаг аваад байдаг лдаа.Харинсүүлийнүедmindmanagerпрограмнадааднэлээдтаалагдсанучраастүүнийгхэрэглэжбайгаа.Зарим нэгэн сэдвээр яриа лекцхийх,статьябичих,илтгэлтавихгэх мэт хэрэгцээ надад байнгагарна. Энэ нөхцөлд тухайнсэдвээр нэлээд хэдэн материалунших ёстой болно. Ингэхдээхамгийн гол нь уншиж байгаазорилготодорхойбайхёстой.Бияахгэжуншижбайгаабилээ,юухийжбайгаабилээгэдгээмартажболохгүй. Мартвал хамаг цагааалданалгэсэнүг.

Хүн бүрт л иймэрхүү лекц,илтгэл, презентаци хийх

шаардлагагардагбайх.Хамгийнэхний ажил нь мэдээж хэрэгМАТЕРИАЛ ЦУГЛУУЛАХ. Бихамгийн түрүүнд интернэтээстухайн сэдвээр юу байгаагхайдаг. Тэндээс GOOGLE зэрэгхайлтын системд шилжиж,арай тодруулсан хайлт хийнэ.Түүний дараа EBSCO, JSTORзэрэг хайлтын систем ашигланхайлтаа үргэлжлүүлж, хэрэгцээтматериалааолдоглдоо.Судалгаашинжилгээний ажил хийх гэжбайгаа хүн бүр энэ системийгтөгсмэддэгбайххэрэгтэйболовуу.Ажилмашиххөнгөлдөгюм.Тэгээдболжөгвөл5-7хэтрэхгүйматериал сонгож аваад уншижэхэлнэ.Баслхарандаа,үзэг,цаасхэрэгтэй. Уншиж байхдаа биюуг хайгаад байгаа билээ гэсэншалгуурааруншина.Илүүдутуузүйлд цаг зараг эрхгүй уншдаг.Дээр өгүүлсэн шиг тэмдэглэлхөтөлнө.Иххялбарханявдагюм.

Эцэст нь хэлэхэд ном гэдэгагуу зүйл. Түүнийг хүндэтгэж,өөрийгөө хүндэтгэж байж лтолгойндюморно.Тэгээдуншигчтандамжилтхүсье.

ЕрөнхийсайдасанР.Амаржаргал

Ном унших миний арга барилНОМЫНЁРТӨНЦ

Амьдралд xамгийн түрүүнд танин мэдэx зүйл бол өөрөө өөрийгөө таниx

11 2010/1,2,3 (47)

Хаан хүний 35 эрдэм

1.Сайнбүхнийүндэс–билэгоюунтөгсөх2.Энэбахойтхэргийгсанажсэтгэлээшинжих3.Буяныдээдбагшийгшүтэх/мэдлэгтэйхүмүүсийгхүндлэх,дагах/4.Бурууявдалтайхилэнцэтнөхрийгүлтэвчих5.Гэмбүгдийнгарахоронбурууүзлийгтэвчих6.Шалтгаан,үрийнбарилдлагыгмэдэх7.Эрдэмбилэгтөгөлдөритгэмжитнөхрийгшүтэх8.Эрдэмтэй,эрдэмгүй,сайнбамууардыгялгантаних9.Худалхуурмагөгүүлэгчардын үгийг үнэнд үлбарих, зохист утгааршинжих10. Арга башир ихтэй,ач тусыг үл санагч муунөхрийгтэвчих11. Номын ёсоор явах /хуулийндагуу/12. Олон түмний сэтгэлднийлэмжтэй уран ярууөгүүлэх13.Эрдэмбилгийндайсан–залхуухойргыгтэвчих14. Аливаа үйл хэргийгхийхийн өмнө нягтланшинжих /бусдын саналсонсох/15. Хэр хэмжээтэй зоогбарих16. Бууран доройтохынүндэс-үлэмж нойрыгтэвчих17.Эмхүнийүгэндүлорох/хамааралгүйэмийнүг/18.Өтгөс,нялхас,доройбуурайгүлхууранмэхлэх19.Уурхилэнгсайтардарж,номхонхүлцэнгүйбайх20.Хотолсайнявдалтөгсөх21.Эцэг,эхболонамрагсаднаахайрлах22.Ардолнооэдагуурсааргачигдуулахгүйбайх23.Албатиргэдээалбататвараардарахгүйбайх24. Хэрцгий догшин авиргүй, урсгал зөөлөн сэтгэлээр ардолноожаргаах25.Өвөгдээдсийнөвуламжлалыгхадгаланхамгаалах26.Хамагамьтнытусынтулдөглөгтхичээх27.Цагүргэлжүнэнөгүүлэхийгхичээх28.Тачаал,шуналынсэтгэлийгүлхэрэгсэх29.Чухагдээдгурвыгшүтэх30.Сайннөхрийгшүтэх31.Үрхүүхдүүдээхайрланэнхрийлж,сайнмөрдоруулах32.Ардолнооасрантэтгэх33.Албатиргэдээномчлонтэтгэх/гэгээрүүлэх/34.Өөрийгөөболоодбусдыгарванбуянымөрдоруулах/зөвамьдрах/35.Дээдийнномыгдэлгэрүүлэх/сургаал,номлол,мэдлэг/

ХҮНИЙ ХӨГЖИЛ

Монголчуудын зүйр цэцэн үгсийн шинжлэх ухаанч

тайлбар1.СайнявахсанааныхСайхантөрөхзаяаныхХvн болгоныг хайрлаж явдаг, хvнтэй эвсэг найрсаг, атаархалбухимдал, бусдыг vзэн ядах сэтгэлээс чөлөөтэй, хайрынмэдрэмжээр хөглөгдсөн хvний цусанд аз жаргалын гормонболондархлааныэсрэгбиетvvдихбайдагбайна.Иймээсхайрхvнийг ямар их эрvvлжvvлэх нөлөөтэйг эрдэмтэд тогтоожээ.Мөннөхөрсгөөрнэгнээтэврэхэдлөвчинэсэргvvцэхдархлааныэсрэгэсvvдсэргэдэгбайна.

2.АмныбилгээсАшдынбилэгЭрдэмтдийн ажигласан бас нэгэн сонирхолтой зvйл бол сайнсайхан өөдрөг vг, залбирал зэрэг нь хvний бие, сэтгэлийганагаадагажээ.Тэрбүүхэл,энгийн"Баярлалаа"гэдэгvгхvртэлхvнийгсэргээж,урамхайрладагхаринөвчтэйхvмvvсийн, тэртусмаа яриандаа хараал,муу vг их хэрэглэдэг хvмvvсийнбиоталбайньмашихгэмтэж,тасалдсанбайдаг.Энэньнэнтvрvvндхvнийсэтгэц,мэдрэлийнсистемднөлөөлдөгбайна.

3.Сайныг дагвал сарны гэрэл эсвэлСанаамуутяванхатнаҮгийгчанга,аяарханхэлснээсбус,хэлсэнvгийнутгаасихээхэнхамаардаг.Иймучраасхудлааярих,хуурчмэхлэх,хараалынvгхэлэх,атгагмуусанааөвөрлөхзэрэгньтандсөргөөрнөлөөлдєгбайна.Хvнхудалярихдаа сонсожбайгаахvнийхээ (өөртэйгээч мөн адил) сэтгэл оюуныг сэвтvvлсэн сөрөг мэдээлэл өгдөг.Сэтгэл,оюунсэвтэхэддагаадбиемахбодьньөвчилдөггэнэ.

Зургийг 2006 оны Монголын шилдэг гэрэл зурагчин Г. Эрдэнэтуяа

Асуудал өнгөрнө амьдрал үргэлжилнэ

122010/1,2,3 (47)БОЛОВСРОЛ

Хэл ярианы соёл нь чин сэтгэлийн ухаалаг,итгэлтэйүгэнд,сэтгэлийнсайханд,ойлголтынгүнд байдаг.Монгол хэлмаань олон сайханяруу эгшиг, сонсголонт гийгүүлэгчтэй учирэнгүүн сайхан ярьж болох уран тод хэлбилээ.

Б.РинченМонгол хэл

ЧихинүчимэгболсонаялгуусайханмонголхэлЧинзоригтөвгөддээдсийнминьөвихэрдэнэСонсохбүряруубаялгийггайханбаясажСодихбилэгттүмэнюүгээнбишрэнмагтмууби!УйтгарланбодоходурамзоригийминусэргээсэнӨөдлөндэгжихийнтөгсхувьтайдньитгүүлсэнӨрнөн мандахын шинж бүрдсэн өвгөдийн миньхэл!Мөрөнголцутгалан,ширгэшгүйихдалаймэтМөнхөдүрачнарынзалгамжаарбадранхандэлгэрчХөндийцээжиндорогчбүгдийгнэвтрүүлэхчадалтХөгжиммэтяруубаясгалантмонголхэлминь!Өсөх наснаас өтлөх насан хүртэл чам юугаансудланӨдөрбүрүгсийнэрдэнийгчиньбаярлантүүнэмТүмэн түмэнүеийноюунбилгийнүлэмжсангийнүүдийгчиньТүлхэхбүрсэтгэлсэргэн,магнайнүрчлээтэнийнэм!…

Yгийг онож хэрэглэх соёл хүн бүхэнд байхёстой.Оновчтойхэлцүг,хэлярианызөвсайхандуудлага зэрэг нь хүний ухааны цар хүрээгүзүүлэгчмөн.Монголхэлэндуянзөөлөн,чинүнэн, эрсшулуун, хатуу хахир, уран цэцэн,ончтой мэргэн, учирласан, ухааруулсан,уурлуулжбухимдуулсан,хөхүүлэндэмжсэн,хөгжөөнбаясгасангэхмэтмөнчолонянзынүгбий.Биднийхэляриаүгхэлцийнсонголтоосгаднанүднийхарц,дуухоолойнөнгөнөөсбасхамаарна.Нүдниймааньхарцэнхрийзөөлөн,инээмсэглэсэнялдам,уриндулаахан,хүйтэн,догшин,ширвэсэн,гөлөлзөжбултсан,хорсожзэвүүцсэн,үзэн ядсан талимаарсан, илбэжтаалсан, аальгүйтэж өдсөн, ирмэж дохисон,нэвтшувтширтсэн байж болно. Харин дуухоолойны хувьд өндөр нам, нарийн бүдүүн,сөөнгөцээл,эмээжсүрдсэн,эрхлэжтунирхсан,нялуурчнаадсан,зандарчдээрэлхсэн,аяталзассан,авралэрсэн,халаглажхарамссанбайхньбий.Хүнхэлж,ярихынөмнөхэлэхзүйлээурьдчилан бэлдсэн, бодож тунгаасан, хэлэхүгэндээсонголтхийсэнбайхучиртай.Ажилүйлсийгдэмжсэн,ашигтайсанааөгсөнүгсньхүнийсанаасэтгэлийгөргөж,өсөндэвжихэднь тус дэм болдог бол бодлогогүй хэлсэнболчимгүйүгссайннөхрийнурамыгхугалж,ухаанбодлыгньсамуурхадхүргэдэг.Иймээсчөвөгдээдэсмааньэртүеэс"Yгээрцохихоорсүхээрцохь"гэжсургажирсэнбилээ.

(С.Дэмбэрэл"Биехүнийсоёл")

Д.ЦоодолYггэдэгамьдыгсөнөөххүчтэй

Yрэгдэж талийсан нөгөөгий чамилуулжчадахшидтэйYүгээрээ тэр цөмийн зэвсгээс чаймшигтайYүдийгньсайнмана,харвахыгбүүяар!

Бусадтай ярилцах үедээ дараах зүйлсийг анхаарвал зохистой: • Олон нийтийн дотор нууцгайлж ярих ньтун зохимжгүй, бусдад таагүй сэтгэгдэлтөрүүлдэг•Чигэдэгүгийгхэрэглэхгазрыгньзөволжхэлэхгүйболтуносолтой.Өөрөөсдүүхүнийгчи гэж хэлж болох боловч тухайн хүнийгхүндэтгэж та гэж дуудаж болно. Өөрөөсахмад хүнийг чи гэж дуудвал хүний эгдүүгхүргэж, уурлуулж болзошгүй. Харин насыгнь мэдэхгүй хүнийг бол та гэж дуудвалзохистой• Бусдыг ярьж дуусаагүй байхад тасалж,зэрэгцэн ярьж болохгүй. Харин тэвдүү,яаралтай хэрэг гарсан бол уучлал гуйгаад,дарааньучраахэлжболохюм• Хүнтэй ярихдаа дайрч доромжилсон,басамжилсанөнгөаясаарярижболохгүй•Нэгхүнтэйярьждуусаагүйбайжөөрхүнтэйяриаүүсгэжболохгүй•Бусдыняриандхөндлөнгөөсоролцохёсгүй.Yнэхээр шаардлагатай гэж үзвэл уучлалгуйгаадзөвшөөрөлхүсэжболохюм• Олны дунд, гадаа гудамжинд, айлд очоодчанга ярьж хавь орчныхоо хүмүүсийнанхаарлыгтатажболохгүй•Ямарчхараалынүгхэлжболохгүй.Энэньбүдүүлэгзанбайдлынилрэлбайдаг• Бусдын үзэл бодол, хариу эсэргүүцсэнсанааг уужуу тайван, тэвчээртэй сонсожчаддагбайххэрэгтэй.• Маргаан ширүүсэх хандлагатай болволаятайханшалтаголжзогсоохньдээр•Хүний ард явж байгаад тачигнатал инээж,хөхрөлдөнярилцахньбусдадэвгүйсэтгэгдэлтөрүүлдэгучирингэхийгцээрлэххэрэгтэй•Ярихдааяаралгүй,хэлжярьжбуйзүйлийнхээутгасанаагбодож,үгбүрийгтодхэлэхёстой.

(М.Шатар“Түмнийдундтүвшинявахынучир”)

Харилцааны соёл Орчин тойрныхоо хүмүүстэй буруу харьцахнь өөрийгөө болон бусдыг эвгүй байдалдоруулна.Харилцаанысоёлтойхүнөөрийгөөболон өөрийн хамт олныг эвгүй байдалдоруулахгүй байхыг эрмэлзэж, бусдадтаашаагдахгүй зүйлийг хувийн амьдралболон биеэ авч явах байдалдаа гаргадаггүй.Бусдаас эвсэг байдлыг шаардахаасаа өмнөөөрөө эвсэг байхшаардлагатай. Эелдэг хүнбусдын бодол санаа, дур сонирхол, зуршил

зэрэгт анхааралтай ханддаг, хүмүүстэйхарилцах үедээ дуугаа өндөр болгодоггүй,бусдыннэрхүндийггутаандоромжилдоггүй,хүнд байдалд орсон хүмүүст тусалдагюм. Эелдэг зан, харилцааны соёл ньуриалгахан, тэвчээртэй байдлаар голлонилэрдэг.Иймээссурагчтатэвчээртэй,түргэнуурлахгүй, бусдыг доромжлохгүй, яльгүйзүйлээр хүнийг өөчилдөггүй байх ёстой.Харилцааны соёл нь мэндлэх, танилцуулахёсоос эхэлнэ. Хүмүүсийн харилцааныуламжлалт хэлбэрүүдийн нэг нь мэндлэх ёсюм.Найзнөхөд,танил,ойрдотныхүмүүстэйболон хамт сурдаг нөхөдтэйгөө, хөрш,гэр орныхонтойгоо уулзахдаа хүмүүс биебиенийгээ хүндэтгэж байгаагаа илэрхийлжмэндлэлцдэг.Мэндлэх ёс нь хүн төрөлхтнийэртдээрүеэсуламжилжирсэнзаншилбөгөөдөдөр тутам хүмүүсийн хоорондын яриахөөрөө, харьцааг эхлүүлдэг зайлшгүй нэгзүйл юм. Мэндлэхээр гараа сунгаж байгаань хүндэтгэл үзүүлж буйн илэрхийлэл юм.Yнэн санаанаасаа, халуун дотноор гарбарихньхүнийсэтгэлийгхөдөлгөж,тэнэгэрсайхан болгодог. Мэндэлж байгаа хүмүүсбие биенийхээ нүд рүү эгц харж, биеэ биеэсайн танихгүй бол төлөв даруу байдлаармэндлэх ёстой. Бусадтай харьцахад даруутөлөвбайвалзохистой.Даруухүнийгхүмүүстойрон хүрээлж, хүндэтгэн харьцах бөгөөддаруухүнөөрийгөөбусдаасдээгүүртавихыгэрмэлздэггүй. Даруу зантай хүн бусдыгхүндэтгэж, хамт олны дунд эзлэх өөрийнбайр суурийг зөв үнэлж чаддаг. Олны дундичдэг, биеэ барьдаг, сандарч мэгдэн ярьжчаддаггүй бол ичимхий, "нүүр хагараагүй"хүүхэд байна гэдэг. Бусадтай харьцах үедээиймэрхүүбайдалдордогболдараахзүйлсийганхаараххэрэгтэй:•Ердийнбайдгаарааэнгийнбайхыгбод• Яриандаа бусдад эвгүй сэдвийг сонгоноруулаххэрэггүй• Эвгүй байдалд орвол товчхон уучлалтгуйгаад яриагаа цааш үргэлжлүүл. Эсвэлсэдвээөөрчил • Юм ярихдаа бусдыг хүндэтгэж, тэднийсонирхол,цагзавыгбодолцожүзэххэрэгтэй•Өөрийнамжилтынтухай,өөрийнхөөтухайярихыг хичээх хэрэггүй. Хүний хувийнамьдралтай холбоотой асуудлыг асууж,шалгаахньзохисгүй.Байхгүйбайгаанөхрөөмуулсанзүйлхэзээчбитгийярьжбай

(А.С.Агаронян"Биеэавчявахсоёл")

НомноостовчлолхөтөлсөнБоловсролсудлалынмагистрантур

Б.Батаа,П.Ариунзаяа

Хэл ярианы соёл “Өсөхөөс сурсан үндэсний хэл мартаж болошгүй соёл” Д.Нацагдорж

Усгал зөөлөн занг мөрний урсгал мэт ундраа

13 2010/1,2,3 (47)

Шувууд даль жигүүрийнхээхүчээр зах хязгааргүй уудамогторгуйд элин халин нисдэгбилээ.Хүүхэд,залуустанартанинмэдэхүйн орчлон ертөнцийнуудам орон зайд шувуу адилчөлөөтэй нисэх хүсэл мөрөөдөлтээжяваа,мэдээж.Нисэхийнтулдта бүхэнд шувуудын адил дальжигүүр хэрэгтэй. Энэхүү дальжигүүрньмэдлэгюм.Мэдлэгээржигүүрлэсэнхүнхүссэнгазартаахаалт хориггүй чөлөөтэй хүрччадна. Хүчтэй, чадалтай байягэвэлмэдлэгтэйбай.“Мэдлэгболхүч”. Юунд ч дийлдэшгүй хүч.Байгалийн нар хүнийг гаднаасньгийгүүлж,дулаацуулжбайдагболмэдлэгийн нар хүний сэтгэлсанааны харанхуйг дотор талаасньгийгүүлж,дулаацуулжбайдагюм.

Нүдэнд харагдах гаднах гоосайхан,сэтгэлдмэдрэгдэхдоторхгоо сайхан цогцолсон хүнийгтөгс гоо сайхан бүрджээ хэмээнхүндлэнбиширдэгбилээ.Гаднахгоосайханбурханыхишигбайдагболдоторхгоосайхныгэзэнхүнөөрөө буй болгон цогцлуулна.Гаднах үзэмж, гоо сайхан ньцаг зуурын, залуу насны лявдал. Харин дотоод сэтгэлийнгоо сайхан өтөлж үрчийхгүй,үргэлж гэрэлтэх гоо сайхан.Тиймээс дотоод сэтгэлийн гоосайхан аль дивангараас наашилүү үнэлгээтэй байж ирсэнмаргашгүй намтартай. Дотоодсэтгэлийн гоо сайхныг мэдлэг,авьяасбилэгцогцлуулна.Дотоодсэтгэлийн гоо сайхнаар үргэлжгэрэлтэж явья гэж хүсвэл оюунухаанышавхагдашгүйэхбулгаасмэдлэгээ үргэлж сэлбэ, билэгавьяасаа хөгжүүл. Мэдлэг -үнэт эрдэнэс. Үнэт эрдэнэс замдээр зүгээр хөглөрөн хэвтэжбайдаггүй. Мэдлэг бат бөхцоож цуургатай хаалганы цаанануугдсанэрдэнэмэтхадгалагдажбайна. Үнэт эрдэнэс болсонмэдлэгийн цоожийг онгойлгохтүлхүүр та нарт хэрэгтэй.Мэдлэгт хүрэх түлхүүр ньхөдөлмөр юм. Сурч мэдэхийнтөлөө уйгагүй хөдөлмөрлөжбайгаа тэр хүн мэдлэгийнтүлхүүрийг атгаж байх болно.Мэдлэгийг зөвхөн хөдөлмөрөөрл олж авна. “Сайхан амьдрахынтулд сайн ажиллах хэрэгтэй.Хөлдээрээбаттайзогсохынтулдихийг мэдэх хэрэгтэй”. Хүн аль

болох ихийг мэдэж байж ихийгхийж чаддаг болно. Залуус танарэнэ амьдралдааихийгхийж,бүтээжчадахынтулдихийгмэдэххэрэгтэйболжбайна. Хүн ер нь яахын тулд мэдэххэрэгтэй байдаг юм бэ? Зөвхөнмэдэхийнтулдмэдэхээрэрмэлзэххэрэгцээ үгүй. Мэдлэгийгамьдралдаа хэрэглэхийн тулдолжавдаг.Хэрэгцээгүйхураасанмэдлэг, агуулахад ашиглалтгүйхураалттай байгаа бараанаасонцынялгаагүй.“Чиолонзүйлийгмэдээд, мэдсэнээ өөрийнхөөхэрэгцээнд хэрэглэж чадахгүйболюуныхньашигбайхбилээ”гэж хэлсэн ухаантай хүний үгсанаандчиньтодхонбайжбайг. Ямарваа зүйлийг мэдэхийг хүсчбайгааболбүрсайнмэдэж,цаананьгарахыгхичээххэрэгтэй.Дутуудулимаг мэдэж, зэрэмдэглэх ньашиг тусаа өгөхгүй. Юм юмыгмэдэх гэж хөөцөлдөөд алийгнь ч мэдсэн юм байхгүй дутуухаяхгүй байхыг амьдралдаамөрдлөг болго. “Юмыг муумэдсэнээс огт мэдэхгүй байхнь дээр”. Юм юмыг мэдсэн,сурсан байх нь хэзээ нэгэн цагтхэрэг болно гэж үздэг хүмүүсбий.Үүнийг буруутгах учиргүй.Тийм хүнийг юм юмны дөртэй,аль ч юманд эвлэгхэн сайн хүнгэж магтан ярилцдаг. Олон зүйлмэдэх гэж биеэ зовоогоод юухийнэ. Амьдралд хэрэг болохыгнь л мэдэхийг оролдвол чамдхэрэгтэй гэж хэлж зөвлөх хүнгарна. Үүнийг ч буруутгахаргагүй. Тэгвэл “олон зүйлийгбус, харин хэрэгтэй зүйлийгмэддэг хүн мэргэн ухаантайбайдаг”гэжэртнийнэгэнсэтгэгчхэлсэнбайна.Мэргэнухаанынэгшалгуур нь хэрэгтэй зүйлийгмэдэхийг эрмэлзэх явдал ажээ.Хүүхэд,залуустанарамьдралдаахэрэг болох зүйлийг юунытүрүүн мэдэхийн төлөө мэрий.Ихийг мэдэх нь буруу гэж чамдхэлж зөвлөх хүн тааралдахгүйбайх. Гэхдээ ихийг мэдэх гэжмэрийснээс сайныг мэдэх ньилүү чухал шүү гэх зөвлөлгөөгхүлээн авах хэрэгтэй. Яагаадгэвэлцэцэгсийндундхогургамалургадагтай адил хэрэг болохсайн мэдлэгтэй хамт хэрэгцээшаардлагагүйхортоймуумэдлэгхолилдонбайхньцөөнгүй.Буруузүйлийгмэдэх,эзэмшсэнзөвсайн

мэдлэгээбуруузүйлдашиглахыналь аль нь хортой муу үйл мөн.“Буруу мэдлэг нь мэдэхгүйбайхаасдолоондор”. Мэдэхгүйбайгаагаарньхэнийгчөөлж голж, өөнтөглөж хажиглаххэрэггүй. Тэртэй тэргүй хэнд чмэдэхгүй, чадахгүй юм мянгатүмээрээ бий. “Мэдэхгүй байхньичгэвтэрчбиш,хортойчбиш.Хэн ч бүгдийг мэдэж чадахгүй.Харин мэдэхгүй зүйлээ мэддэгдүр эсгэх нь ичгэвтэр бөгөөдхортой” гэдэг юм. Харанхуйбүдүүлэг байхыг хүсдэг эрүүлухаантай хүн энэ хорвоодүгүй. Харанхуй бүдүүлгийнгурван төрөл байдаг гэнэ. Огтюу ч мэдэхгүй байх. Мэдлэг,мэдээллийн эрин зуунд амьдарчбайгаахүүхэдзалуустанартюуч мэдэхгүй харанхуй бүдүүлэгбайхэрхбайхгүй.Мэдлэгхэмээхих хүчийг биедээ шингээжавахын төлөө бүхнээ дайчланхөдөлмөрлөххэрэгтэй.Монголынзалуустmангадынхараалхүрчихвийгэжбиарвааджилийнтэртээсэрэмжлүүлэнхэлжбайлаа.“Бүүмэд. Мэдсэнийг бүү ав” гэх энэхараалыг адгаас адаг хараалгэж дээдэс үздэг байжээ. Хоёр.Мэдвэл зохих зүйлийг мэдэхгүйбайх. Залуу хүн бүр зайлшгүймэдэжбайвалзохиххамгийннаадзахынэнгийнзүйлсбий.Залхуурчсуусаар,биеэдайчлахгүйзөндньорхисноос, хайран цаг зав, нөөцболомжообуруузүйлдзаржтөөрчбудилснаасмэдвэлзохихзүйлийгмэдэлгүй өнгөрч харанхуйбүдүүлгийн эгнээнд хоцорчүлдсэнболтуйлынхарамсалтай.Тиймээс залуу хүн болгонзайлшгүй мэдвэл зохих зүйлээсилүүг мэдэхийг өөрийнхөө наадталын зорилго болгох хэрэгтэй.Гурав. Бүхний мэддэг зүйлийгбуруугаар болон тэнэгээрмэдэх. Бусдын мэддэг зүйлийгтэднээс дутуугүй, магадгүйилүү мэддэг хэрнээ үйлдэл ньдандаабуруу,тэрчбүүхэлтэнэггэмээр үйлдэлтнүүд цөөн бусбайдаг. Хэдийчинээ их уншина,төдийчинээ бага мэддэг хүмүүсч байх. Тэд уншсан, судалсанбүхнээ буруу зүйлд зарцуулна,бүдүүлэгбайдалдаазэвсэгболгонашиглана.Тэднийёссуртахууныболовсрол шалдаа унаталдоошилсон байдаг юм. Тиймхүмүүс харанхуй бүдүүлгийнхүлээснээссалжчадахгүйзовно.

Ямарчболовсролёссуртахууныболовсролоос дээгүүр тавигдахёсгүй. Ёс суртахууны үндэсгүймэдлэгболжинхэнэмэдлэгбиш,хуурамчмэдлэг.“Мэдэхгүйгээсээбүүай.Харинхуурамчмэдлэгээсайж бай. Хорвоо дээрх муумуухайбүхэнтүүнээсэхтэй”гэжаугааихухаантансэрэмжлүүлсэнбайна. Сайнмэдлэгчамдээрөөрөөявжирээдтархитолгойдчиньшингэнхуримтлагдана гэжмөрөөдөхийнчхэрэггүй.“Багачгэсэнзүйлийгмэдэхийнтулдихсураххэрэгтэй”гэдгийгойухаандаабаттогтоожавцгаа. Мэдлэг хүнийг чимнэ.Зөв сайн мэдлэг хүнийг өөд ньтатна. “Мэдлэг,зөвхөнмэдлэглхүнийгэрх чөлөөтэй бөгөөд аугаа ихболгодог”юм. Сайн мэдлэгтэй болоход чамдтавигдах анхдагч шаардлагань мэдлэгт тэмүүлэх чинийхүсэл. “Суралцах хүсэлгүйсурагч бол далавчгүй шувуутайадил”. Мэдлэгт тэмүүлэх чинийсонирхол чамайг мэдлэгийнхязгааргүй далайд аялахадчигийг заагч луужин, аян замынчинь хөтөч болно. Мэдлэгттэмүүлэх сонирхолгүй бол ямарч хүч чамайг зогссон байрнаасчиньхөдөлгөждийлэхгүй.Ихийгмэдэх сонирхолтой байж ихийгмэдэх боломж нь нээгдэнэ.Ямарваамэдлэгболовсролзөвхөнөөрийгөө дайчилж, өөрийгөөшахаж,өөрөөсөөшаардаж,өөрөөхичээж, өөрийгөө боловсруулахзамаар л олдоно гэдгийг ямарч эргэлзээгүй бодож явцгаа.Хэнээсчхараатбусэрхчөлөөтэйбайягэжхүсчбайгааболмэдлэгболовсролтой бол. “Мэдлэгболовсрол эрх чөлөөг буутайцэргээсилүүманадаг”юм. “Биеийн жаргал эрүүл мэндэд,ухааны жаргал мэдлэгт байдаг”гэж эртний Герегийн нэгэн иххүнхэлсэнбайна.Ухааныжаргалэдэлье гэж чин сэтгэлээсээ хүсчбайгааболмэдлэгтшунандурлажтэмүүл.

НацагийнБагабанди(МонголУлсынЕрөнхийлөгчасан)

МЭДЛЭГ

МЭДЛЭГ

Аливааг алдсан ч хичээл сургуулийг бүү алд

142010/1,2,3 (47)МОНГОЛ ХҮН

Өнөөгийн Монголын бизнесорчинд тулгамдсан гол

гогцооасуудлуудыннэгньхүнийхөдөлмөрийгүнэлжсурахболонсургахингэснээрүүнтэйсалшгүйхолбоотой болох хөдөлмөрийнбүтээмжийгихэсгэхявдалюм.Тийм боловч цалин, зардалааөсгөөд чанартай бүтээгдэхүүн,сайн мэргэжсэн ажилтантайболоё гэхээр бүтээгдэхүүнийөртөг өсөөд авах газар байхгүй,өрсөлдөх чадвар буурах гэх мэтхяслантай. Энэ хэвээрээ явъягэхлээршинэтехник,технологийнүнэ хадаад, технологийншинэчлэл хийх хуримтлалгүйболчихгээдасуудалтай.Түүнээсгадна чадвартай мэргэжилтэнбайтугай, дөнгөж сургуультөгсөөдирсэнхүүхдүүдажилдаатогтвортойажиллахсонирхолгүйболчихдог. Ингээд л чөтгөрийнтойрогторчихооддорооэргэлдээдбайна.

Гэтэл өнгөрсөн түүхийнхээтуршлагаас эргэн харахад хойчүеийн бидэнд нэгэн үеийнИсламын шашний төв байсанБагдадаас сануулга захиасүлдээсэнбайна.

Энэ сургамж, дохио, сануулга юу байв?гэхээр:

ТэрүедБагдадхотньМусальманшашний удирдагч Халиф алМустасимийн удирдлаганд доорасарбаянтансагэдбаялагтай,басбатбөххэрмэндээжаранмянганцэрэг сахин суулгасан лалыншашний ариун хот нь байжээ.Гэвч Монгол баатруудын өмнөтэсээгүйюм.

Монголын Хүлэг хаан угхотыгэзлэнтүүнээсасарих

эдбаялагийголзолжавсныдарааХалифийг нь дуудан өмнө ньалт,эрдэнэсийнтавиадүүнийгээидгэжтушаажээ.Халифтэгэхэднь энийг идэх боломжгүй гэжхариулжгэнэ.Хүлэг хаан “Чи яах гэж үүнийгхадгалсанюм бэ? Яагаад энэ эдбаялагаараа асар их цэрэг бийболгоод, хэрэм цайзаа бэхлээдбиднийг зогсоохоор, тулалдахгэж ирээгүй юм” гэж асуусангэдэг. Халиф энэ бол бурханыхүсэлбайсангэсэнюмбайх.Тэгэхлээр нь Хүлэг хаан одооболох зүйл бас бурханы хүсэлбайх болно гээд хөөрхий

Халифийг эд баялагтай нь хамттүгжиж орхисон гэдэг. ИнгээдХалиф өөрийнхөө асар их эдбаялаг дундаа өлсөж үхсэндомогтой.

Эндээс Монгол улс хүний хүчхөдөлмөр,зүтгэлийгүнэлжчаддагбайсан тул агуу их болох замаатавьжАгууИхМонголынтөлөөэнэ дэлхийн өнцөг булан бүрээсирсэн янз бүрийн гаралтай, өөрөөр шашинтай улсууд зүтгэсэн.Тиймээс мандан цэцэглэсэнюм шүү гэсэн сургамж бидэндүлдээжээ.

Хэрвээ бид баялагаахарамласаар байгаад,

эрдэнэсдундааөлсөжүхэхгээгүйл юм бол хүний хөдөлмөрийгүнэлж сурах хэрэгтэй ажээ. Энэасуудалтайхолбоотойхарамчхүнхоёрдахинилүүтөлдөггэсэнүгхүртэлбайдаг.

Харамсалтай нь хүнээ, хүнийхөдөлмөрийг үнэлж чаддагсистемгүйбайгааучраас100,000–200,000Монголыниргэнгадаададбайдаг гэсэн хачин статистикгаргадаг.Хүнийхээтоогтиймиххэлбэлзэлтэй бүртгэдэг мөртлөөмалааманайханясбүртгэнэ.Энэчинь хүн үнэгүйдсэн, хүнийгүнэлэх үнэлэмж манайд багабайгаагийнбаснэгнотолгооюм.Тэдэхорондооажил,хөдөлмөрөөхангалттайүнэлүүлэхболомжгүйучраас Чингис хааны байлдандагууллаас хойш хамгийн ихээрхарьгазрыгзориноджээ.

Дэлхийн банкны судалгаанаас,хөдөлмөрийн нэг цагт гаргахбүтээмж дараахи байдалтайбайна.

Нэгцагтгаргахбүтээмж;(Америкдоллараар)

Норвеги37.44АНУ35.90Тайван21.91Сингапур20.93ӨмнөдСолонгос18.18Монгол1.6(Ё.Г)

Тэгвэл Монголын бүтээмжийгАНУ –ын ТТГ –ын [3] тооцоогүндэслэн нэг хүнд ноогдохжилийн орлого $3200 тооцвол,долоо хоногт 40 цагаар, жилд50 долоо хоног ажиллана гэвэлбидний хөдөлмөрийн бүтээмж$3200/2000 цаг=$1.6/цаг болжбайна.

ЭндээсхарахадбидойролцоогоорНорвеги, АНУ –аас 24 – 22дахин, Азийн өндөр хөгжилтэйорнуудаасаа ойролцоогоор12 дахин бага хөдөлмөрийнбүтээмжтэйбайна.Иймээс бидэнд бүтээмжээ яаждээшлүүлэх эндээс улбаалаадхөдөлмөрийн үнэлгээгээ яажихэсгэх арга зам байна вэ?гэсэн асуулт, эсвэл эсрэгээрэхлээд хөдөлмөрийн үнэлэмжээдээшлүүлэх,дагуулаадбүтээмжээдээшлүүлэхшаардлагабайнауу?гэсэн тахиа анхдагч уу, өндөганхдагч уу гэсэн асуулт шигасуудалтай болчихоод байгааюм.Миний бодлоор бол хэннэгэн компани байгуулаадхямд ажиллах хүчээр, хямдбүтээгдэхүүн үйлдвэрлээдбага мөнгө хийгээд байхаар,бүгдээрээ л ядуу хэвээрээ байхюм биш үү? Хэрэв бүгдээрээгайгүй цалин өгөөд, дажгүйүнэтэй, чанартай бүтээгдэхүүнхийгээд ахиу мөнгө хийвэлтехник, технологио шинэчлэхмөнгө хуримтлуулснаар, илүүчанартай бүтээгдэхүүн хийж,өндөр бүтээмжтэй байх, мөнбүтээгдэхүүнийг нь худалданавахчадвартайхудалданавагчтайболох билээ. Иймээс би эхлээдүнэлэмжээ нэмэгдүүлэх нь энэасуудлын гогцоог тайлах эхнийалхамгэжбодожбайна.

Гогцоог тайлах аргууд:

1.АвилгалтайтэмцэхХэдэн тэрбумын асуудал

шийддэг сайд, дарга нармаань хэдэн зуухан доллараарцалинжаад явж байна. Тэд чиньирээдүйдээсанаазовдог,адаглаадаятайхан костюм, пиджакөмсөх хэрэгтэй. Бас эрхэлжбайгаа ажил нь мөнх биш тулажлаасаа буусны дараа бусдыгцарай алдан, үр хүүхдийнхээтөлөө шаналах хэрэгтэй байдаг.Иймд эдгээр хүмүүсийг гадныдунджаар жилийн зуугаас дээшмянган долларын цалинтайменежерүүдтэйхэдэнтэрбумийнгэрээг эрх тэгш хийгээд ир гэжявуулжболногэжүү?

Тиймээс гол, чухал албантушаалтнууддаа хангалттай

цалин өгснөөр өөрсдийнхөөхөрөнгө, баялагийн асуудлааамжилттай шийдүүлж, авилгаавч ашиггүй гэрээ хийх зэрэгасуудлаас сэргийлэхэд дорвитойалхам хийж чадна гэж үзэжбайна.Эстэгвээсбидхарамчхүнхоёрдахинилүүтөлдөггэдэгшиглбайгаадбайнашүүдээ!Нөгөөталаар авилгал, хүнд суртал,газар авчихлаа гэдгийн чинь голгогцооньэнэбишүү?

2.Олонулсынтүвшиндүйлажиллагаагааявуулахчадвартайменежерүүдтэйболох

Жишээнь,Монголынүйлдвэрцамцхийгээддотоодынзах

зээлдээр₮5000-₮10,000хавьцаазарах,WallMartболонKMART-д$20-$40, GAP-д $45-$85, Ameri-can eagle, Abercrombie, Fitchгэх зэрэг дэлгүүрийн сүлжээнд$200 хавьцаа заруулж чадах ньхөдөлмөрийн бүтээмж хэвээрээмөртлөө хэрхэн үнэлүүлжчадахаас шалтгаалж байна.За яахав бага зэрэг үнэ дагаадматериалын чанар, үнэ нэмэгдэхбиз. Эндээс бид хөдөлмөрийнбүтээмжхэвээрээшахуумөртлөөолон улсын түвшинд ажиллажчадах сайн менежерүүдтэйбайвал бүтээгдхүүнээ хэрхэнүнэлүүлүүлэхбололцоотойгхаржбайна. Иймд хөгжингүй баянАНУ шиг орон руу чиглэсэнэкспортоо дэмжиж мөнгө олдогАзийн орнуудын туршлагаарл явна уу гэхээс мөнгө муутайгазраас тухайлбал Орос, Хятадруу чиглэсэн экспортоос мөнгөолно гэсэн хандлагаас татгалзаххэрэгтэй. Зах зээл жинхэнэёсоороохөгжөөгүйулсаасмөнгөбишсалаавчавчболохталтай.

3.Гадныуулуурхайнкомпаниудтайажиллахстратеги,тактикаадахинэргэжхарах

Монгол шиг бараг бүрэнболовсорсон бүтээгдхүүн

юучэкспортолдгүйулсадцалин,бүтээгдхүүн өссөнөөр экспортодашиггүй, Голланд өвчний

Монгол хүний үнэлэмж ба бүтээмж

Хилэнцэт нөхрөөс аварга могой үзсэн мэт зайл.

15 2010/1,2,3 (47) ӨӨРИЙГӨӨ ТАНИН МЭДтуршлага шиг асуудал гарнагэж ярина гэдэг бол Монголыннөхцлийг мэддэггүй хүмүүсийндэмий яриа юм. Голланд улсPhilips гэх зэрэг электроникийнхүчирхэг компаниудтай, хөлөгонгоц энэ тэрээс авахуулаадхийдэггүй юм бараг байхгүйбайсан. Тэд нефтийн баялаг ордолсноос болж цалин, хангамжэнэ тэр нь ихсээд үйлдвэрийнхнь өртөг зардал өссөнөөсшалтгаалаад алдарт Philips гэхмэтүүдньбудааболсонньүнэн.

Гэтэл бид юугаа үйлдвэрлээдюугаа экспортлодог гэж. Бидэнд

Голландын энэ сургамж даанчтохирохгүйжишээюмаа!

Энэболманайхшигуулуурхайнтүүхийэдийгэкспортолжмөнгөолдог улсад баялагийн мааньнэг хэсэг нь цалин хэлбэрээрүлдэхийг хааж байгаа гадныхныовжинзальбилээ.ТэдМонголыннөхцөлд манай баялагийг хямдажиллах хүчээр, дэлхийн захзээлд зах зээлийн нь үнээр өгчашиг олох гэсэншунаг санаагааманай хэдэн учир мэдэхгүйсэтгүүлчид, уншсан номноосооцааш сэтгэх чадваргүй эдийнзасагчдаардамжуулжхэрэгжүүлжбайна. Иймд уул уурхай болондэдбүтцийнсалбаруудадМонголхүнийг ажиллуулахад дэлхийнжишэгтэйойролцооцалинжуулахшаардлагатавьжбайхньзүйтэй.

4.ГадаададбизнесхийжбайгааМонголчуудаадэмжих

Дотоодыннийтбүтээгдхүүнээр(ДНБ) улс орны эдийн

засгийн өсөлт, ард түмнийамжиргааны өсөлтийг манайнөхцөлд тооцож болохгүй.Яагаад гэвэл өсөлтийн ихэнхнь уул уурхайд хамааралтайбөгөөд тэр баялагийн ихэнх ньтатварын хөнгөлттэй нөхцөлөөр

татваргүй, эсвэл маш багататвартай гадагшаа урсажбайгаа.Мөнцалинхөлсниймашбага үнэлэмжтэйгээр, тун багазардалтайгаар бүтээгдэж гадныкомпаниудыг баяжуулж байдаг.ҮнэнхэрэгтээМонголынхөрсөндэхбаялаггадагшааурсажбайгааучрааснэгталаасньтайлбарлавалбидядуурчбайгаагэсэнүг.

Тийм учраас манай ДНБсүүлийнхэдэнжилхэддахин

өссөн мөртлөө онолын хувьдманайядууралхэддахинбуурахёстой байтал зүгээр л хэдхэнхувиарбуурсанүзүүлэлтгарчээ.

Иймд дотоодын биш үндэстнийнийт бүтээгдхүүн (ҮНБ) гэсэнхэмжүүрээрхандвалбаснэгөөртоо,статистикгарнашүү!ҮНБ-д

юуорохвэгэвэлманайдотоодынкомпаниудын бүтээгдхүүнээсавахуулаад, гадаадад ажиллажбайгаа Монголчуудын орлогохүртэл орох юм. Яагаад гэвэлэнэ бүх орлого чинь Монголхүмүүсийн ашиг орлогодхамаатай. Тэдний орлого шуудутгаар Монголын орлого болжихэнхньМонголулсруугуйвдагшүү! Харин манайд олборлолтхийж байгаа гадны уул уурхайкомпаниудынорлогынихэнххувьгадаадад гарснаар гадныханыүл хөдлөх хөрөнгө, банкны

хадгаламж, үнэт цаас гэх мэтболонодож,бидэндогтхамаагүйболсонмөнгийгманайМонголындотоодыннийтбүтээгдхүүнөсөжбайгаа мэтээр стастистик харжсуухньэмгэнэлээ.

5.Чадварлагажиллаххүчнээтогтоонбарих,буцаажирүүлэх

Монгол хүн залхуу биш, янзбүрийнсалбартамжилттай

ажиллажбайгаагэдгийггадаададбайгаахэдэнзуунмянганМонголхүмүүсийнжишээнотолжбайна.Тэдний ажлын болон нийгмийнтуршлага, ялангуяа барууныбизнес орчноос олсонмэдлэг ньхэрхэн олон улсын бизнесийнорчинд Монгол улс хөдлөх

вэ? гэдэгт луужин болж өгнө.Түүнчлэн дөнгөж бүрэлдэжбайгааМонголынбизнес соёлыгзөв хандлагатай болгоход чухалгэжбодожбайна.

Тайваний туршлагаас харахад1971-79 онд жилд дөнгөж 530оюутан буцаж ирж байсанбол тааламжтай нөхцөл бийболгосноор 1990-95 он гэхэджилд5040төгсөгчидбуцажирдэгболсон. Ингэснээр Тайванийөндөр технологийн үйлдвэрлэл,шинжлэх ухаан, боловсролынсалбарт их нөлөө үзүүлэндэлхийн өндөр хөгжсөн оронболоход сайнаар нөлөөлжээ. [4.156-рхуудас]

Эцэстньдүгнэхэд:1. Төрийн удирдах гол албантушаалтнуудад Монголыннөхцөлд хангалттай сайнцалин (Минийхээр бол жилийн$50,000-$100,000)өгчавилгалаассэргийлэх2.Олонулсынзахзээлдажиллажчаддаг, бараа бүтээгдхүүнээ тэрүнэлгээгээр үнэлүүлж чаддагменежерүүдтэйболох3.Гадныуулуурхайнболондэдбүтцийн компаниудад ажиллажбайгаа Монгол улсын иргэдийнцалинг олон улсын түвшиндбайлгахыг хатуу шаардажбайх, туслах чанарын төсөл,үйл ажиллагааг заавал Монголкомпаниудаар хийлгэж байхыгтөрийнзүгээсзааварчилжбайх4. ГадааддахьМонголчуудынбизнесийг дэмжих асуудлыгтөрийнбодлогынхэмжээндтавьжэлчин сайдын яамны хүрээндхийхзайлшгүйажлыннэгболгох5. Гадны бизнес орчнытуршлагыг нэвтрүүлэхийн тулдтэнд ажлын туршлага олсонхүмүүстанхааралаахандуулах

гэх зэрэг эхний шатны аргахэмжээнүүдийгавчхөдөлмөрийнүнэлэмжүүдийг дээшлүүлснээрхуримтлал үүсгэх боломжтой.Ингээд энэхүү хуримтлалаараатехник, технологийн сүүлийнүеийн ололтыг худалданавснаараабүтээмжээдээшлүүлэхалхам хийж цаашдын хөгжлийнсуурьтавигдахболно.

Ё.Гантулга(Австрали)

http://gantulga.wordpress.com

Өөрөө өөрийгөө хүмүүжүүлэхгүй юм бол Хэн ч намайг хүмүүжүүлж чадахгүй.

162010/1,2,3 (47)БАЙГАЛЬ ЭХ

•Хэрэвтаөдөрт2удаатусбүр3минутшүдээугаадаггэжбодъё.Энэүедээусныцоргыгнээлттэйорхивол минут тутамд 5л ус зарцуулж улмааржилд 10950л ус үргүй зарцуулна.Иймээсшүдээугаах,сахлаахусахдаакрантаахаажбай.• Шүдээ угаасны дараа амаа зайлахдаа аягаус хэрэглэж заншвал та жилд 9100л ус хэмнэхболно.• Гар нүүрээ угаахдаа усаа хэтэрхий ихээргоожуулахгүй крантаараа усаа тохируулж багагоожуулвалусхэмнэхбололцоотой•Усхэрэглэснийхээдараакрантаасайнхаажбай• Шүршүүрторохдообиеэсавандахүедээусаахаажбай.•Аягатавгааугаахдаамөнадилусаахэтэрхийихээр гоожуулахгүй крантаараа усаа тохируулжбагагоожуулвалусхэмнэхбололцоотой• Мөн жимс ногоог угаахдаа гал тогоонытосгуурыг хагаслаж дүүргээд угаах нь таны усболонмөнгийгхэмнэхболно.•Хүнсногооугаасанусаабитгийасга,түүгээргэрийнхээцэцэгногоогусла•Аягатаваг,тогоошанагааугаахдаасайтарүржзүлгэхдээ усаа хааж бай. Дараа нь цэвэр усаарзайл.• Өндөг чанасан усаараа цэцэгээ усалж бай.Өндөгний хальсаны минералууд цэцэгнд сайннөлөөтэй.•Усдуслажбайгаакрантуудыгхаах• Эвдэрхийцоргоордолоохоногт90лусжилд

Ус хэмнэх, усны зардлаа багасгах энгийн аргууд

4680лусалддаг.•Бочкинийтоноглолоорусалддагболяаралтайхаръяаоронсууцныбайгууллагынмэргэжлийнзасварчнаарзасуулаххэрэгтэй• Энгийнтатуургатэйбочки8-9лусыгнэгтаталтаарурсгадагболхарин6/3гэсэнхосолсонбочкиньусаахагасболонбүтнээрньтатдагтулмөнлусхэмнэнэ• Ус алдажбайгаа болондусалжбайгаа цоргуудаа мэргэжлийнбайгууллагадхандажсайтарзасуул.•Гэртээуснытоолууртавиулжөрхгэрийнхээзардлыгхэмнэцгээе.•Сантехникийнтоногтөхөөрөмжөөзөвашиглажсурах• Усны крантыг /хаалт/ хаахдаа хэт чангалвал амархан эвдэрнэ.Халуунхүйтэнусныкрантыгзөөлөнэргүүлжхааж,нээжбайгаарай.•Хэрэвтанайхугаалгынмашиныхолболтыгхалуун,хүйтэнуснышугамдзэрэгхолбосонболмашинажиллаагүйүедкрантыг/хаалтыг/заавал хааж байгаарай. Хаагаагүй тохиолдолд халуун, хүйтэн усхолилдон хүйтэн уснышугамаар халуун ус ирэх, сантехникийн эдангиэвдэрнэгэдгийганхаарнауу.•Шугамсүлжээгальболохилбайлгахыгзөвлөжбайна.Уснышугамхагарах,гэмтэх,засварлах,солихүедхүндрэлучирдгыганхаарнауу.• Суултуурболонугаалтуурттомхэмжээнийхогхаягдалхийхгүйбайх.Урсахболомжгүйтомхогхаягдлыгбохирыншугамдхийснээршугам бөглөрч бусад айл өрхийн угаалтуур, суултуураар бохирхальдагийганхаарах.