@ è>4ê-Dè>4é ; ;8- · 2018-06-18 ·...

คมอพลเมองดจทลวรพจน วงศกจรงเรอง

เผยแพรครงแรก: มถนายน 2561

โครงการ: การพฒนาทกษะและการเปนพลเมองดจทล

(Digital Citizenship)

คณะผจดท�า:

ดร.รฐศาสตร กรสต (ประธานทปรกษา)

นางสาวพรรณทมา สรรพศรนนท

นางสาวชณกา อรณยกานนท

นางสาวธญวรรณ แกวชะฎา

นายจระวฒน ภมศรแกว

นายปรญญา สนเกอกล

บรรณาธการ: วโรจน สขพศาล

กองบรรณาธการ: บญชย แซเงยว

ออกแบบปกและรปเลม: เปมกา ตนตทวโชค

ด�าเนนการผลต: บรษท ด วนโอวน เปอรเซนต จ�ากด

จดท�าโดย: ส�านกงานสงเสรมเศรษฐกจดจทล กระทรวงดจทล

เพอเศรษฐกจและสงคม รวมกบบรษท กเกล (ประเทศไทย) จ�ากด

ขอมลทางบรรณานกรมของส�านกหอสมดแหงชาต

วรพจน วงศกจรงเรอง.

คมอพลเมองดจทล.-- กรงเทพฯ: ส�านกงานสงเสรมเศรษฐกจดจทล

กระทรวงดจทลเพอเศรษฐกจและสงคม, 2561.

200 หนา.

1. อนเทอรเนต--แงสงคม. 2. เทคโนโลยกบอารยธรรม. 3. อนเทอรเนต--

มาตรการความปลอดภย. I. ชอเรอง.

303.4833

ISBN 978-974-9765-78-4

1 ความเปนพลเมองดจทล:พลเมองแหงศตวรรษท21

2 ทกษะแหงศตวรรษใหม:ทกษะและความรดจทล

3 ความปลอดภยแหงศตวรรษท21

4 สทธและความรบผดชอบแหงศตวรรษท21

5 โอกาสแหงศตวรรษท21

6 ความทาทายแหงศตวรรษท21

8

24

52

98

128

168

สารบญ

ค�ำถำมทวำอนเทอรเนตจะสรำงสงคมทดขนหรอแยลงนนเปนขอถกเถยงส�ำคญแหงยคสมย

และเรำในฐำนะพลเมองตองเปนผตอบเอง

ความเปนพลเมองดจทล:พลเมองแหงศตวรรษท21

1

11

ดวยพฒนาการของอนเทอรเนต และความแพรหลายของการสอสาร

ผานเครอขายคอมพวเตอร เราก�าลงอยในหวงเวลาแหงเทคโนโลย

ทจะน�าพาไปสการเปลยนแปลงครงส�าคญทสดตงแตทเรารจกการใชไฟ

ผมเคยคดวาอนเทอรเนตคอสงทยงใหญพอๆ กบแทนพมพกเทนแบรก

แตตอนนผมคดวาเราคงตองยอนกลบไปไกลกวานน

จอหน แบรโลว1

อนเทอรเนตปฏวตโลกแหงการสอสารอยางทไมเคยเปนมากอน มนน�าพา

ความสามารถทางเทคโนโลยอนนาตนตาตนใจใหมๆ แบบทสอกอนหนาอยาง

โทรเลข โทรศพท วทย โทรทศน ไมสามารถท�าได ตวอยางเชน การสอสารกบคน

ทอยอกซกโลกเพยงนวสมผสดวยราคาทถกมาก การใชแพลตฟอรมอยางอนสตา-

แกรม (Instagram) เปดรานขายของออนไลนโดยแทบไมมตนทนใดๆ การท�างาน

รวมกบผอนเพอสรางสารานกรมทใหญทสดในโลกอยางวกพเดย (Wikipedia) การ

สรางสรรคเนอหาและเผยแพรใหคนทวโลกเหนผานยทบ (YouTube) จนคณอาจ

กลายเปนคนโดงดงเหมอนจสตน บเบอร หรอกระทงการใชเฟสบค (Facebook)

ของประชาชนชาวอยปตเพอโคนลมระบอบเผดจการ

จสตนบเบอรแจงเกดผานยทบ

จสตน บเบอร นกรองหนมชาวแคนาดา แจงเกดจากการทเขาโพสตวดโอทตนรองเพลง With You ของครส บราวน ลงในยทบตอนอาย 12 ขวบ โดยมคนเขาชมวดโอมากมายจนคนในวงการบนเทงสนใจตวเขา และไดเซนสญญาท�าเพลงกบอชเชอร พดไดวาถาไมมอนเทอรเนตและยทบ โลกอาจจะไมมนกรองหนมนามวา จสตน บเบอร กเปนได

13

คนไทยเองกเขาถงและใชอนเทอรเนตเปนสวนหนงของชวตประจ�าวน

มากขนเรอยๆ สถตป 2560 แสดงใหเหนวา คนไทยเขาถงอนเทอรเนตไดถง 57

ลานคนจากประชากรทงหมดราว 68 ลานคน หรอ 83.5 เปอรเซนต2 และใชเวลา

กบอนเทอรเนตโดยเฉลยตอวนท 6 ชวโมง 24 นาท หรอคดเปน 1 ใน 4 ของ

เวลาแตละวนเลยทเดยว3 นอกจากนนกจกรรมตางๆ ทเราท�าลวนเกยวพนกบ

อนเทอรเนต ไมวาจะเปนการแบงปนหวงเวลาดๆ กบเพอนในโซเชยลมเดย การ

ตดตามขาวสารบานเมอง การคนหาขอมลสขภาพ การดทวและฟงเพลงออนไลน

การซอสนคาออนไลน รวมถงการมสวนรวมทางการเมองในฐานะพลเมอง

โลกยคดจทลสรางโอกาสและความทาทายใหมๆ ใหกบพลเมองในศตวรรษ

ท 21 ไมวาจะเปนโอกาสดานเศรษฐกจ การเมอง และการเรยนร ทวาแมเราอาจ

จะใชอนเทอรเนตราวกบมนเปนสวนหนงของชวตไปแลว แตดเหมอนคนจ�านวน

มากยงขาดทกษะและความรทจ�าเปนตอการใชประโยชนจากโอกาสดงกลาว

ยงไมรวธลดผลกระทบจากความเสยงในโลกออนไลน รวมถงขาดความเขาใจเรอง

สทธและความรบผดชอบในโลกยคดจทล

ความเปนพลเมองดจทล (digital citizenship) คอแนวคดและแนวปฏบต

ทส�าคญซงจะชวยใหพลเมองเรยนรวาจะใชประโยชนจากเทคโนโลยดจทลและ

ปกปองตนเองจากความเสยงตางๆ อยางไร รวมทงรจกเคารพสทธของตนเอง

และมความรบผดชอบตอสงคมในโลกสมยใหม ไปจนถงเขาใจผลกระทบของ

เทคโนโลยดจทลทมตอสงคม และใชมนเพอสรางการเปลยนแปลงทางสงคมใน

เชงบวก

แตกอนจะไปถงจดนน เราลองมารจกกบอนเทอรเนตกนกอน

14

อนเทอรเนต:เทคโนโลยแหงศตวรรษท21

อนเทอรเนตทบางคนบอกวาเปนเทคโนโลยปฏวตโลกคออะไรกนแน? ถา

พดกนอยางเปนทางการ อนเทอรเนต (internet) ซงเปนค�าผสมระหวาง inter-

connected (ทเชอมตอ) กบ network (เครอขาย) คอระบบเครอขายคอมพวเตอร

ทเชอมตอกนทวโลกจนเกดเปน “เครอขายของเครอขาย” (network of networks)

ซงท�าใหผ ใชอนเทอรเนตไมวาจะใชงานผานคอมพวเตอรเครองใดในโลก

กสามารถเขาถงขอมลจากเครองคอมพวเตอรอนๆ รวมถงสามารถสอสารกบ

ผใชคอมพวเตอรเครองอนๆ ไดโดยอาศยภาษาคอมพวเตอรทเปนมาตรฐานกลาง

รวมกน

ทวาถาพดกนในระดบการใชงาน อนเทอรเนตกคอสอทเกยวของกบ

เทคโนโลยการสอสารหลากหลายรปแบบ ไมวาจะเปนเวบไซต อเมล โซเชยลมเดย

บลอก วดโอสตรมมง ระบบการสงขอความทนท (instant messaging) บรการ

โทรศพทผานอนเทอรเนต (Voice over Internet Protocol หรอ VOIP) กระดาน

ขาวออนไลน และอนๆ อกมากมาย ซงไมเพยงแตสรางชองทางการสอสาร

และการเขาถงขอมลในราคาทถกมาก แตยงเปนเครองมอในการปฏสมพนธ

การมสวนรวม และการสรางความรวมมอระหวางกนในระดบโลกอกดวย

ประวตศาสตรอนเทอรเนตแบบยนยอ

จดเรมตนของอนเทอรเนตเกดขนในชวงศตวรรษ 1960 เมอฝายความมนคงของสหรฐอเมรกาตองการสรางเครอขายเชอมโยงคอมพวเตอรทอย ในต�าแหนงหางไกลกน และมความคงทนแม เครอขายบางสวนจะเสยหายเมอถกโจมตในชวงสงครามเยน โครงการทสนบสนนความพยายามดงกลาวชอวาอารพาเนต (Advanced Research Projects Agency Network หรอ ARPANET) โดยขอความแรกทสงผานเครอขายถกสงจากเครองคอมพวเตอรทมหาวทยาลย แคลฟอรเนย ลอสแอนเจลส ไปยงมหาวทยาลยสแตนฟอรด ในวนท 29 ตลาคม 1969 ซงนบเปนวนเกดของอนเทอรเนตกวาได

ในชวงทศวรรษ 1980 และ 1990 อนเทอรเนตถกใชมากขน ในมหาวทยาลยและหนวยงานวจย กอนทจะขยายไปยงหนวยงานรฐ และภาคเอกชนทวโลก ท�าใหอนเทอรเนตหลดพนจากการเปนโครงการปดของหนวยงานรฐ และกลายเปนเครอขายคอมพวเตอรขนาดใหญทสดในโลก พอเขาสชวงตนศตวรรษท 21 เทคโนโลย เวบ 2.0 ทถกพฒนาขนมาท�าใหอนเทอรเนตมลกษณะของการปฏสมพนธ (interactive) มากขน สงผลใหเกดเครองมอสอสารทใชแลกเปลยนและรวมมอกนอยางโซเชยลมเดย

จากเครอขายทสามารถสงขอมลไดเพยงนอยนดระหวางจดสองจดและใชกนเฉพาะในหมผเชยวชาญดานคอมพวเตอร ทกวนน อนเทอรเนตกลายเปนเครองมอสอสารของคนทวไปทมข อมล ไหลเวยนทวโลกจ�านวนมหาศาล ชวยใหเราเขาถงชมชนออนไลนทมความสนใจรวมกนโดยไมตดกบขอจ�ากดเชงภมศาสตร และชวยใหเราแลกเปลยนความเหนกบผอนและสรางสรรคเนอหาดวยตนเอง4

16

อนเทอรเนตกบการปฏวตทางเทคโนโลย

เราอาจมองอนเทอรเนตกบการเปลยนแปลงไดใน 2 มต ไดแก 1) อนเทอรเนต

ในฐานะการปฏวตดาน “เทคโนโลย” การสอสาร นนคอความสามารถเฉพาะตว

ในทางเทคโนโลยของอนเทอรเนตนนถอเปนการเปลยนแปลงครงใหญ และ

2) อนเทอรเนตในฐานะการปฏวตทน�าไปส “ผลลพธทางสงคม” ใหมๆ ทงในมต

เศรษฐกจ สงคม การเมอง ไปจนถงระดบชวตประจ�าวนของผคน

เราอาจสรปคณสมบตดานการสอสารของอนเทอรเนตทแตกตางจาก

เทคโนโลยการสอสารกอนหนา ไมวาจะเปนสอสงพมพ โทรเลข ภาพยนตร

โทรศพท วทย โทรทศน ไดดงน

อนเทอรเนตท�าใหทรพยากรสอสารนนมราคาถกลงและไมไดเปน

ทรพยากรทจ�ากดแตในมอผมอ�านาจเพยงไมกคนอกตอไป ยกตวอยางเชน ในสมย

กอนหากตองการเปนเจาของสถานโทรทศนสกแหง เราตองมทนจ�านวนมหาศาล

รวมถงอาจตองมเสนสายทางการเมอง เราถงจะไดสทธในการใชคลนความถทม

อยจ�ากด แตทกวนน แคเขาถงอนเทอรเนต เรากสามารถสรางชองของตนเองผาน

ทางยทบได คณสมบตนท�าใหบางครงอนเทอรเนตถกเรยกวา เทคโนโลยทสราง

ประชาธปไตยในการสอสาร เพราะแทบทกคนสามารถเขาถงทรพยากรสอสารได

อนเทอรเนตท�าใหการสอสารไรพรมแดนและกาวขามขอจ�ากดเชงพนท

สงผลใหเกดการไหลเวยนของสารสนเทศไปทวโลก เกดการเรยนรขอมลและ

แนวคดทหลากหลาย รวมถงชวยสรางความรวมมอในระดบโลก

เทคโนโลยเวบ 2.0 ท�าใหอนเทอรเนตเปนสอทเปดใหผใชปฏสมพนธกบ

เครอขายขอมล บคคล สถาบนตางๆ ในระดบทไมเคยเกดขนมากอน

17

อนเทอรเนตเปดโอกาสใหผใชกลายเปนผสรางสรรคเนอหาไดดวย

ตนเอง แทนทจะเปนผรบขอมลดานเดยวเหมอนสอโทรทศนหรอวทย (สอมวลชน

แบบเดมมรปแบบการสอสารแบบ one-to-many หรอการสงขอมลจากจดหนง

ไปยงมวลชน) อกทงยงสามารถเผยแพรเนอหาดงกลาวไปยงกลมคนในวงกวางได

(เรยกคณสมบตนวา mass self-communication หรอการสอสารโดยคน

ธรรมดาไปยงมวลชน) ความสามารถทางเทคโนโลยเชนนสนบสนนวฒนธรรม

การมสวนรวมใหงอกงามยงขน

การเขาถงอนเทอรเนตผานอปกรณเคลอนทอยางสมารตโฟนท�าใหเรา

สามารถเชอมตอไดทกท ทกเวลา ทกอปกรณ สงผลใหอนเทอรเนตแทรกซม

เขาไปในทกกจกรรมของชวตเรา

อนเทอรเนตเปดใหผใชสามารถปรบการสอสารใหสอดคลองกบความ

ตองการสวนบคคล (personalization) บางครงโดยการเลอกของผใชเอง และ

บางครงกผานการคดกรองโดยอลกอรธม เชน อนเทอรเนตจะเลอกใหวาเรา

ชอบอานหนงสอหรอฟงเพลงแบบไหนโดยคาดเดาจากพฤตกรรมในโลกออนไลน

ของเรา

อนเทอรเนตเปนสอผสมทหลอมรวมทงภาพ ตวหนงสอ เสยง ภาพ

เคลอนไหว เขาดวยกน รวมถงสรางการหลอมรวมระหวางสอเกากบสอใหม ท�าให

การแพรกระจายขามสอเปนไปไดงายขน

18

อนเทอรเนตกบการปฏวตสงคม

อนเทอรเนตสงผลกระทบทางสงคมในหลายแงมม บางคนจนตนาการวา

อนเทอรเนตจะน�าพาการเปลยนแปลงเชงอดมคต ตวอยางเชน ประชาชนเขาถง

การศกษาไดมากขน สรางการแขงขนทเทาเทยม เพมเสรภาพในการแสดงออก

และการก�ากบดแลตนเองของพลเมอง ท�าใหประชาธปไตยทประชาชนมสวน

รวมโดยตรงงอกงามยงขน ลดความยากจนและความเหลอมล�าในสงคม ขณะท

บางคนไมเชอวาอนเทอรเนตจะเปลยนแปลงสงคมใหดขน ซ�ารายยงอาจน�าพา

อนตรายใหมๆ มาดวย อาทเชน เดกและเยาวชนสมเสยงตอการถกลอลวงทางเพศ

และการกลนแกลงทางออนไลน การหลอกลวงเชงพาณชยในโลกออนไลน การ

สอดแนมความเปนสวนตวและเกบขอมลสวนบคคล และความเหลอมล�าทถก

ผลตซ�าผานชองวางในการเขาถงอนเทอรเนต

ค�าถามทวาอนเทอรเนตจะสรางสงคมทดขนหรอแยลงนนเปนขอถกเถยง

ส�าคญแหงยคสมย และเราในฐานะพลเมองตองเปนผตอบเอง แมเทคโนโลย

จะน�าพาความเปนไปไดใหมๆ มาใหเรา แตเทคโนโลยไมไดเปนตวก�าหนดผลลพธ

ทางสงคม พลเมองดจทลอยางเราตางหากทเปนผก�าหนด

20

พลเมองดจทล:พลเมองแหงศตวรรษท21

ส�านกงานราชบณฑตยสภาใหนยาม “พลเมอง” วาคอ คนทมสทธและหนาท

ในฐานะประชาชนของประเทศใดประเทศหนง หรอประชาชนทอยภายใตการ

ปกครองเดยวกนและมกมวฒนธรรมเดยวกน สวนในความเขาใจของคนทวไป

พลเมองคอบคคลทเกดในประเทศนนๆ หรอไดรบสญชาตและมความจงรกภกด

ตอรฐ รวมทงหมายถงกลมคนทมสทธและความรบผดชอบรวมกนในฐานะสมาชก

ของสงคม อยางไรกด ทกวนนเราด�ารงชวต ท�างาน และเรยนรอยในสงคมทเชอม

ตอกนในระดบโลก อกทงเรายงท�ากจกรรมตางๆ ในโลกออนไลนมากขนเรอยๆ

จนโลกเสมอนและโลกจรงแทบจะหลอมรวมเปนเนอเดยวกน การนยามความ

เปนพลเมองโดยยดตดกบ “ประเทศใดประเทศหนง” และละเลยขอเทจจรงทวา

ชวตของเราสวนหนงไดเขาไปอยในโลกดจทล อาจไมสอดคลองกบความเปนจรง

ในโลกสมยใหมอกตอไป

การเปนพลเมองในศตวรรษท 21 นนแตกตางจากการเปนพลเมองใน

ศตวรรษกอนหนา การใชชวตในสงคมโลกและในสงคมออนไลนไดขยบขยาย

แนวคดความเปนพลเมองออกไป ความเปนพลเมองทกวนนจงไมไดถกตกรอบ

แคบๆ วาหมายถงการไปเลอกตงหรอการมสวนรวมกบรฐบาลชาตเทานน แตยง

หมายถงการท�าความเขาใจปรากฏการณทงในระดบทองถน ระดบชาต และ

ระดบโลกไปพรอมๆ กน ไปจนถงการใชชวตในโลกออนไลนอยางมความรบผดชอบ

มจรยธรรม และปลอดภย

เราอาจแบงแนวคดเกยวกบความเปนพลเมองออกเปน 3 แนวคดหลก

ซงความเปนพลเมองทงสามแบบนท�างานรวมกนมากกวาแยกขาดจากกน นนคอ

21

1. ความเปนพลเมองชาตตามขนบ (traditional citizenship) แนวคดความ

เปนพลเมองแบบเดมนนใหความส�าคญกบ “การเปนสมาชกภายใตกฎหมายของ

รฐชาตทตนสงกด” หรอทเรยกวา “ความเปนพลเมองภายใตกฎหมาย” (legal

citizenship) สงส�าคญส�าหรบการเปนพลเมองทดตามแนวคดนคอ การมความร

เกยวกบรฐบาลและหนาทพลเมองตามกฎหมาย เชน การไปเลอกตงและจายภาษ

2. ความเปนพลเมองโลก (global citizenship) แนวคดความเปนพลเมอง

โลกวพากษความเชอทวาพลเมองจะตองผกตดกบความเปนชาตและวฒนธรรม

ชาตทตนสงกดเพยงหนงเดยว ซงตกรอบความเปนพลเมองไวคบแคบและกดกน

กลมคนทมเชอชาต ศาสนา ภาษา และวฒนธรรมอนแตกตางหลากหลาย

ออกจากความเปนพลเมอง แนวคดความเปนพลเมองโลกตระหนกถงความเชอมโยง

และการพงพาอาศยกนในระดบโลก และมจตส�านกรวมถงปญหาในระดบโลก

เชน ปญหาโลกรอน พลเมองทอาศยในสงคมโลกจงตองมความสามารถและ

ความเขาใจในระดบโลก ตวอยางเชน ความสามารถในการเชอมโยงปรากฏการณ

ระหวางทองถนกบโลก และทกษะการท�างานรวมกบผคนทมความแตกตางทงใน

เชงภาษา วฒนธรรม และเชอชาต

3. ความเปนพลเมองดจทล (digital citizenship) แนวคดความเปนพลเมอง

ดจทลพดถงความสามารถในการใชอนเทอรเนตเพอมสวนรวมในสงคมเศรษฐกจ

ดจทลอยางมประสทธภาพ มความรบผดชอบ และปลอดภย การปฏวตเทคโนโลย

การสอสารไดเปดโอกาสและหยบยนความทาทายใหมๆ ใหกบพลเมองดจทล เรา

สามารถเขาถงขอมลโดยไรขอจ�ากดเชงภมศาสตร เขารวมชมชนทมความสนใจ

รวมกน สรางสรรคแนวคดใหมๆ ในการแกไขปญหา และท�าใหเสยงของพลเมอง

ดงขนในสงคม แตเรากตองเผชญกบความเสยงใหมๆ เชน การสอดแนมความเปน

สวนตว อาชญากรรมคอมพวเตอร ดงนนเราในฐานะพลเมองดจทลจงตอง

ตระหนกถงโอกาสและความเสยงในโลกดจทล พฒนาทกษะและความรทจ�าเปน

ในโลกใหม และเขาใจถงสทธและความรบผดชอบในโลกออนไลน

22

นอกจากนนเราอาจนยามความเปนพลเมองดจทลออกเปน 3 มต คอ

1. มตดานความรเกยวกบสอและสารสนเทศ พลเมองดจทลตองมความร

ความสามารถในการเขาถง ใช สรางสรรค ประเมน สงเคราะห และสอสารขอมล

ขาวสารผานเครองมอดจทล ดงนนพลเมองยคใหมจงตองมความรดานเทคนค

ในการเขาถงและใชเครองมอดจทล เชน คอมพวเตอร สมารตโฟน แทบเลต ไดอยาง

เชยวชาญ รวมถงทกษะในการรคดขนสง เชน ทกษะการคดอยางมวจารณญาณ

ซงจ�าเปนตอการเลอก จดประเภท วเคราะห ตความ และเขาใจขอมลขาวสาร

2. มตดานจรยธรรม พลเมองดจทลจะใชอนเทอรเนตไดอยางปลอดภย

มความรบผดชอบ และมจรยธรรมอยางไร พลเมองทดจะตองรจกคณคาและ

จรยธรรมจากการใชเทคโนโลย ตองตระหนกถงผลพวงทางสงคม การเมอง

เศรษฐกจ และวฒนธรรมทเกดจากการใชอนเทอรเนต รวมถงรจกสทธและความ

รบผดชอบออนไลน อาท เสรภาพในการพด การเคารพทรพยสนทางปญญาของ

ผอน และการปกปองตนเองและชมชนจากความเสยงออนไลน เชน การกลนแกลง

ออนไลน ภาพลามกอนาจารเดก สแปม เปนตน

3. มตดานการมสวนรวมทางการเมองและสงคม พลเมองดจทลตองรจก

ใชศกยภาพของอนเทอรเนตในการมสวนรวมทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม

อนเทอรเนตเปนไดทงเครองมอเพมการมสวนรวมทางการเมองในระบบ เชน

รฐบาลใชอนเทอรเนตในการรบฟงความเหนของประชาชนกอนออกกฎหมาย การ

ลงคะแนนเสยงอเลกทรอนกส (e-Voting) หรอการยนค�ารองออนไลน (online

petition) นอกจากนน อนเทอรเนตยงใชสงเสรมการเมองภาคพลเมองผาน

วธการใหมๆ ซงทาทายใหเกดการเปลยนแปลงการเมองในระดบโครงสราง5

23

กลาวโดยสรป การจะเปนพลเมองดจทลทดนน เราจะตองมชดทกษะและ

ความรทงในเชงเทคโนโลยและการคดขนสง หรอทเรยกวา “ความรดจทล” (digital

literacy) เพอใชประโยชนจากขอมลขาวสารในโลกไซเบอร รจกปองกนตนเองจาก

ความเสยงตางๆ ในโลกออนไลน เขาใจถงสทธ ความรบผดชอบ และจรยธรรม

ทส�าคญในยคดจทล และใชประโยชนจากอนเทอรเนตในการมสวนรวมทาง

การเมอง เศรษฐกจ และสงคม-วฒนธรรม ทงเพอตนเอง ชมชน ประเทศ และโลก

24

คมอสรางพลเมองดจทล

คมอพลเมองดจทล เลมนพดถงชดทกษะและความร การรกษาความปลอดภย

สทธและความรบผดชอบ รวมถงโอกาสและความทาทายแหงยคสมย ซงลวนม

ความส�าคญตอการเปนพลเมองดจทลทสมบรณ

ในโลกดจทลทเราเวยนวายอยในขอมลททวมทน ทกษะกบความรดจทล

ทจ�าเปนส�าหรบการเขาถง ประเมน ใช และสรรคสรางขอมล มความส�าคญตอ

การเปนพลเมองทประสบความส�าเรจ (บทท 2) นอกจากนน การพฒนาความร

ความเขาใจเกยวกบแนวคดเรองความเปนสวนตวและความปลอดภยจะชวยใหเรา

ใชชวตในสงคมเศรษฐกจยคใหมโดยหางไกลจากภยออนไลน (บทท 3)

ในฐานะพลเมองทใชชวตอยในสงคม การเรยนรและเขาใจถงสทธและความ

รบผดชอบออนไลนยอมเปนพนฐานส�าคญส�าหรบการเปนพลเมองดจทลทด

(บทท 4) นอกจากนน การเรยนรเกยวกบโอกาสแหงศตวรรษใหมทเทคโนโลยดจทล

สรางขน ไมวาจะเปนโอกาสทางเศรษฐกจ การเมอง และการเรยนร ผานกรณ

ศกษาทประสบความส�าเรจ จะชวยใหเราจนตนาการถงสงคมเศรษฐกจดจทล

ทพงปรารถนาและรวมสรางสรรคมนขนมาไดจรง (บทท 5) สดทาย พลเมองดจทล

จะตองเขาใจและเตรยมรบมอกบความทาทายในยคดจทล อาท ความเปนกลาง

ของเครอขาย (net neutrality) ชองวางดจทล (digital divide) เพอใหอนเทอรเนต

เปนพลงทสรางสรรคทงกบตวเราเองและสงคมในศตวรรษท 21 (บทท 6)

อางอง

1 John P. Barlow, “Is There a There in Cyberspace?” Utne Reader (March-April 1995): 50-56, Quote in Barry Wellman, “Studying the Internet Through the Ages,” in The Handbook of Internet Studies, edited by Robert Burnett, Mia Consalvo and Charles Ess (UK: Wiley-Blackwell, 2010).

2 Internet World Stats, “Asia Marketing Research, Internet Usage, Population Statistics and Facebook Subscribers,” last modified April 16, 2018, http://www.internetworldstats.com/asia.htm#th.

3 ส�านกงานพฒนาธรกรรมทางอเลกทรอนกส, “คนไทยใชเนตอยางไร? ในป 60,” กนยายน 29, 2560, แกไขเมอ เมษายน 30, 2561, https://www.etda.or.th/content/thailand-internet-user-profile-2017.html.

4 Brian W. Kernighan, Understanding the Digital World: What you need to know about computers, the internet, privacy and security (Princeton and Oxford: Princeton University Press, 2017). และ พรงรอง รามสตร, การก�ากบดแลเนอหาอนเทอรเนต (กรงเทพฯ: ศนยศกษานโยบายสอ คณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2556).

5 Moonsun Choi, “A Concept Analysis of Digital Citizenship for Democratic Citizenship Education in the Internet Age,” Theory & Research in Social Education 44, 4 (2016): 565-607.

ทกษะแหงศตวรรษใหม:ทกษะและความรดจทล

2

27

การเปนพลเมองทดในศตวรรษใหมเรยกรองทกษะแหงศตวรรษท 21 ซงรวม

ถงทกษะและความรดจทล (digital literacies) เพอใหพลเมองประสบความส�าเรจ

ในการท�างาน การใชชวต และการมสวนรวมในสงคมการเมอง

งานวจยดานการศกษารวมสมยชไปในทศทางเดยวกนวา ทกษะและความร

ทจ�าเปนตอการเปนพลเมองและการท�างานในศตวรรษท 21 นนคอนขาง

แตกตางจากศตวรรษท 20 บางทกษะแมจะมลกษณะถาวร (perennial skills)

มความส�าคญมาตลอดทกยคทกสมย ไมใชเฉพาะแตในศตวรรษท 21 เชน ทกษะ

4C ไดแก การคดเชงสรางสรรค (creativity) การคดอยางมวจารณญาณ (critical

thinking) การสอสาร (communication) และการท�างานเปนทม (collaboration)

แตทกษะเหลานมลกษณะเปลยนไปในยคดจทล รวมถงทวความส�าคญมากยงขน

จนกลายเปนสงท “ตอง” มมากกวา “นาจะ” ม ขณะทบางทกษะถอเปนทกษะ

ชดใหมทจ�าเปนในบรบทของศตวรรษใหม เชน ทกษะการเรยนรขามวฒนธรรม

และทกษะและความรดานสารสนเทศ สอ และเทคโนโลยไอซท

ทกษะและความรดจทลไมใชสงทแยกขาดจากชดทกษะแหงศตวรรษท 21

แตเปนสวนหนงและท�างานรวมกบทกษะอนๆ เชน ทกษะในการคดเชงสรางสรรค

และวพากษ ซงมความส�าคญตอการพฒนาความร ดานสารสนเทศและสอ

ดงนนการท�าความเขาใจทกษะแหงศตวรรษท 21 จงมความส�าคญตอการพฒนา

ความรดจทล

28

ทกษะแหงศตวรรษท21คออะไร?

ทกษะแหงศตวรรษท 21 กลายเปน “ค�ายอดฮต” ทงในและนอกแวดวง

การศกษา มสถาบนและหนวยงานมากมายพยายามน�าเสนอกรอบคดเพอ

นยามทกษะแหงศตวรรษใหมน เชน องคการเพอความรวมมอทางเศรษฐกจและ

การพฒนา (OECD) สมาคมเทคโนโลยการศกษานานาชาต (ISTE) ศนยบรการ

ทดสอบทางการศกษา (ETS) รวมถงรฐบาลตางๆ อยางสงคโปรหรอฮองกง

แตกรอบคดทโดดเดนในการอธบายทกษะแหงศตวรรษใหมนเปนของภาคเพอ

การเรยนรศตวรรษท 21 (Partnership for 21st Century Learning) หรอทเรยก

อยางยอวา P21 ซงเกดจากการรวมตวของผมสวนไดเสยอนหลากหลาย อาท

ผน�าดานการศกษา ผก�าหนดนโยบาย นกวชาการ ภาคธรกจ

ภาพท 1 แสดงใหเหนวสยทศนส�าหรบการเรยนรในศตวรรษท 21 ของกลม

P21 ซงอธบายชดผลลพธส�าคญส�าหรบการเรยนรในศตวรรษท 21 ทผสมผสาน

ทงเนอหาความร (สาระวชาหลกและความรส�าคญในการด�ารงชวตในศตวรรษท 21)

และชดทกษะตางๆ ซงรวมถงทกษะการเรยนร และนวตกรรม ทกษะดาน

สารสนเทศ สอ และเทคโนโลย และทกษะชวตและการท�างาน เขาดวยกน โดย

ผลลพธเหลานเชอมโยงกบระบบสงเสรมการเรยนรรอบดาน ไดแก มาตรฐานและ

การประเมน หลกสตรและวธการสอน การพฒนาวชาชพ และสภาพแวดลอมในการ

เรยนร ซงควรไดรบการปรบเปลยนใหสอดคลองกบการพฒนาทกษะศตวรรษท 21

29

ภาพท1:กรอบคดเพอการเรยนรในศตวรรษท21โดยภาคเพอการเรยนรศตวรรษท21

สาระวชาหลก (Core Subjects) ไดแก ภาษาองกฤษ การอาน

หรอศลปะการใชภาษา ภาษาตางประเทศ ศลปะ คณตศาสตร

เศรษฐศาสตร วทยาศาสตร ภมศาสตร ประวตศาสตร การปกครอง

และหนาทพลเมอง

ความรส�าคญในการด�ารงชวตในศตวรรษท 21 (21st Century

Themes) ไดแก ความรเรองโลก ความรดานการเงน เศรษฐกจ ธรกจ

และการเปนผประกอบการ ความรดานพลเมอง ความรดานสขภาพ

และความรดานสงแวดลอม

ทกษะการเรยนรและนวตกรรม (Learning and Innovation

Skills) ไดแก ความคดสรางสรรคและนวตกรรม การคดอยางม

วจารณญาณและการแกไขปญหา การสอสารและการรวมมอท�างาน

ทกษะดานสารสนเทศ สอ และเทคโนโลย (Information, Media

and Technology Skills) ไดแก ทกษะดานสารสนเทศ ทกษะดานสอ

และทกษะดานเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร

ทกษะชวตและอาชพ (Life and Career Skills) ไดแก ความ

ยดหยนและความสามารถในการปรบตว ความคดรเรมและการชน�า

ตนเอง ทกษะทางสงคมและทกษะขามวฒนธรรม การเพมผลตภาพ

และความรรบผด และความเปนผน�าและความรบผดชอบ

ระบบสงเสรมการเรยนรในศตวรรษท 21 ไดแก มาตรฐาน

และการประเมน หลกสตรและวธการสอน การพฒนาวชาชพ และ

สภาพแวดลอมในการเรยนร1

31

ทกษะและความรดจทล

เทคโนโลยดจทลท�าใหภมทศนดานการสอสารและบรรทดฐานทางสงคม

เปลยนไป ไมวาจะเปนการเสพสอ การเขาถงขอมลขาวสาร หรอการสอสารกบ

ผอน ทกวนนเราอยในโลกทสามารถเขาถงสารสนเทศจ�านวนมหาศาล อยในโลก

ทการเปลยนแปลงทางเทคโนโลยเกดขนอยางรวดเรว และอยในโลกทเปดโอกาส

ใหเราสามารถใชเครองมอดจทลในการสรรคสรางและเผยแพรแนวคดไดอยางท

ไมเคยเกดขนมากอน

การจะเปนพลเมองทสมบรณในยคดจทลนนปฏเสธไมไดวาเราจะตอง

มทกษะและความรดจทล ล�าพงแคเพยงการเขาถงเทคโนโลยนนไมเพยงพอ

ตวอยางเชน ถาจะหาขอมลเกยวกบสขภาพ เราตองรวาจะแยกความแตกตาง

ระหวางกลลวงการตลาดทหลอกขายอาหารเสรมกบขอมลนาเชอถอทมาจาก

ฐานงานวจยอยางไร ถาจะหางานในโลกออนไลน เรากตองมทกษะในการคนหา

ขอมลทตรงกบงานทเราตองการ ถาจะหาโอกาสดานการศกษาในโลกออนไลน

เพอพฒนาตวเอง เรากตองรวาจะคนหาแหลงการศกษาทนาเชอถอไดทไหนและ

รจกเครองมอการเรยนรออนไลน แลวถาอยากลกขนมาท�ากจกรรมพฒนาชมชน

เรากตองรวาจะใชประโยชนจากอนเทอรเนตในการสอสารและท�างานรวมกบ

คนในชมชนอยางไร

32

ชดทกษะและความรดจทลจะชวยใหเราใชเทคโนโลยเพอตอบโจทยการเปน

พลเมองในยคดจทลไดอยางรอบดาน นนคอ ใชเครองมอดจทลในการเขาถงแหลง

ขอมล (access) วเคราะหพรอมทงประเมนคณภาพและความนาเชอถอของขอมล

(analyze and evaluate) สรางสรรคเนอหาในรปแบบของสอผสมผานเครองมอ

ดจทล (create) ตรวจสอบพฤตกรรมการใชอนเทอรเนตและการสอสารกบ

ผอนโดยค�านงถงความรบผดชอบตอสงคมและหลกจรยธรรม (reflect) รวมถง

ใชเครองมอดจทลแบงปนความรและแกไขปญหาตางๆ ในสงคมผานการท�างาน

รวมกบผอน (act)

ภาพท2:องคประกอบส�าคญของทกษะและความรดจทล2

ชดทกษะและความร ด านดจทลนนมหลากหลายมต ทงความร ด าน

สารสนเทศ สอ และเทคโนโลยไอซท รวมถงความรดานอนๆ เชน การสอสารและ

ท�างานรวมกบผอน ความคดสรางสรรคและการคดเชงวพากษ ซงมสวนส�าคญ

ทชวยใหพลเมองใชอนเทอรเนตไดอยางมประสทธภาพและประสทธผลสงสด

ทงตอตนเองและสงคม หวขอถดจากนเปนทกษะความรทจ�าเปนในยคดจทล

พรอมทงตวอยางประกอบ

33

โลกดจทลเปนโลกททวมทนดวยสารสนเทศจ�านวนมหาศาล จนบางทเราไม

สามารถจดการและอาจเผลอเชอขอมลบางอยางโดยไมพนจพจารณาใหรอบคอบ

ความรดานสารสนเทศ (information literacy) ทเกยวของกบความสามารถในการ

จดการและใชประโยชนจากสารสนเทศออนไลนไดอยางมประสทธภาพนนมดงน

ความสามารถในการเขาถงขอมลไดอยางทนทวงท เขาใจวธการเลอกใช

ค�าคนหรอใชกลยทธการคนหาอนหลากหลาย และรจกแหลงขอมลทด

ร เทาทนวาเนอหาทพบในโลกออนไลนไมสามารถเชอถอไดทงหมด

เพราะใครกเผยแพรเนอหาได และสามารถประเมนความถกตองและความ

นาเชอถอของขอมลอยางมวจารณญาณ เชน รจกวธตรวจสอบความนาเชอถอ

ของเวบไซต หรอเปรยบเทยบขอมลจากหลายแหลงกอนเชอและน�าไปใช

จดการกบขอมลไดอยางเปนระบบเพอเพมประสทธภาพในการท�างาน

เชน ใชเครองมอดจทลในการจดเกบขอมลอยางเปนระบบ

สามารถประยกตใชขอมลไดอยางสรางสรรคในการแกไขปญหาตางๆ

เขาใจประเดนทางจรยธรรมและกฎหมายทเกยวของกบการเขาถงและ

การใชขอมล ตวอยางเชน การละเมดทรพยสนทางปญญา หลกการใชอยางเปน

ธรรม (fair use) การอางองแหลงขอมลในการท�าวจยอยางถกตอง

1.ความรดานสารสนเทศ

เคลบลบการใชเครองมอคนหา

เสรชเอนจน (search engine) คอโปรแกรมคนหาขอมลในโลกออนไลน เชน Google, Yahoo หรอ Bing ทกวนนอนเทอรเนตกลายเปนแหลงขอมลทมขนาดใหญกวาหนงสอทหนา 300 หนา ถง 9 ลานเทา เสรชเอนจนจงท�าหนาทประหนงดชนคนค�าทชวยสบคนขอมลทคณตองการ

Google ซงเปนเสรชเอนจนทมผใชเยอะทสดในโลก สรปเคลดลบ และเทคนคการคนหาขอมลไวดงน

เรมดวยเรองพนฐาน: ไมวาคณตองการหาอะไร ลองเรมตนดวยการคนหาแบบงายๆ เชน สนามบนทใกลทสดอย ทไหน นอกจากนคณยงสามารถเพมค�าอธบายไดอกสองสามค�า หากจ�าเปน หากคณก�าลงหาสถานทหรอผลตภณฑในสถานทบางแหง ใหเพมสถานท เชน เบเกอร กรงเทพ

เลอกค�าอยางระมดระวง: เมอคณก�าลงตดสนใจวาจะใสค�าใดลงไปในชองคนหา ใหลองเลอกค�าทมแนวโนมวาจะปรากฏบนเวบไซตทคณก�าลงหาอย เชน ถาตองการหาขอมลจากเวบไซตทาง การแพทย แทนทจะใชวา ฉนปวดหว ใหใชวา ปวดศรษะ ซงเปน ค�าศพททางการแพทยมากกวา

อยากงวลกบขอผดพลาดเลกๆ นอยๆ: เครองมอตรวจสอบตวสะกดของกเกลจะเลอกตวสะกดทใชกนทวไปโดยอตโนมต ไมวาคณจะสะกดค�าถกหรอผด สวนการใชตวพมพใหญจะใหผลการคนหาไมตางจากตวพมพเลก เชน Bangkok Post กบ bangkok post

การคนหาค�าตอบอยางรวดเรว: เมอคณหาขอมลทเปนเรองทวไปทถกสบคนบอย กเกลจะชวยหาค�าตอบใหคณแลวแสดงในผลการคนหาโดยอตโนมต เชน

สภาพอากาศ: คนหาสภาพอากาศเพอดสภาพอากาศ

ในททคณอย หรอเพมชอเมอง เชน สภาพอากาศ กรงเทพ เพอคนหา

สภาพอากาศในเมองนนๆ

พจนานกรม: ใส define หนาค�าเพอดความหมายของค�านน

การค�านวณ: ใสสมการทางคณตศาสตร เชน 3*9123

หรอแกสมการกราฟทซบซอน

แปลงหนวย: ปอนหนวยทตองการ เชน 1 ยโร เทากบกบาท

กฬา: คนหาชอทมกฬาเพอดตารางการแขงขน ผลการ

แขงขน และอนๆ

ขอมลยอ: คนหาชอคนดง สถานท ภาพยนตร หรอเพลง

เพอหาขอมลทเกยวของ3

เคลบลบการตรวจสอบความนาเชอถอของแหลงขอมล

อนเทอรเนตอนญาตใหทกคนสามารถเผยแพรเนอหาของตน ในวงกวาง แตละวนมเวบไซตเกดใหมหลายพนแหงในโลกออนไลน และหลายเวบไซตในนนกถกสรางขนมาเพอหวงผลทางเศรษฐกจหรอการเมองเทานน เชน เพอเผยแพรขาวลวงหรอเพอหลอกเอาขอมลสวนบคคลของเรา

กอนตดสนใจวาแหลงขอมลนนนาเชอถอหรอไม เราควรถาม ตวเองกอน 4 ค�าถาม ไดแก

ทไหน: ขาวสาร ขอมล และความคดเหน ถกเผยแพรผาน แหลงขอมลประเภทใด เปนเวบไซตธรกจ สถาบนขาว หรอบลอกสวนตว แลววตถประสงคของเวบนนคออะไร เพอขายสนคา เพอโนมนาว เพอใหขอมล เพอความบนเทง เพอประโยชนสาธารณะ เราสามารถเชคโดเมนเนมเพอตรวจสอบความนาเชอถอของสถาบนได เชน .edu กบ .gov จะเปนโดเมนเนมทกนไวส�าหรบสถาบนการศกษาและ หนวยงานรฐเทานน สวน .com หรอ .net นน ใครกสามารถใชได

ใคร: ใครทเขาถงอนเทอรเนตกสามารถผลตเนอหาลงในโลก ออนไลนไดหมด แตไมใชทกคนจะเชยวชาญในเรองนนๆ เราควรตรวจ ดวาใครเปนผ ผลตเนอหานนๆ แลวลองสบคนดคณสมบตและบรบทแวดลอมตวผผลตวามแรงจงใจอะไร นอกจากนนเราสามารถ ตรวจสอบไดทหวขอ “เกยวกบเรา” (about us) ลองอานประวต ขององคกรผจดท�า เปาหมาย ผลงานทผานมา ทอยทตดตอ ทงหมดน จะชวยเราตดสนใจวาเวบไซตนนาเชอถอมากเพยงใด อะไร: เนอหาทถกน�าเสนอนนมขอมล แนวคด และมมมองอยางไร ถกน�าเสนออยางรอบดานหรอไม ถาไม เราควรใชกฎเลขสาม คอเปรยบเทยบแหลงขอมลอยางนอยสามแหลง โดยเลอกแหลงขอมลทน�าเสนอขอมลอกดานดวย นอกจากนนเวบไซตทออกแบบด เปนระบบ ใหความส�าคญกบการใชงานจรงของผใช รวมถงใสใจกบการสะกดค�า ยอมนาเชอถอมากกวาเพราะเปนตวบงชวาผจดท�าใสใจกบเนอหาและการน�าเสนอจรงๆ ไมใชท�าขนมาเพอหวงผลระยะสน

เมอใด: ควรตรวจสอบวาเนอหานนเผยแพรออกมาเมอใด

เพอดวาเนอหานนทนสมยหรอเปลา และเพอใหเขาใจบรบทดานเวลา

ทเนอหานนถกสรางขน4

38

ทกษะและความรดานสอ (media literacy) มความคลายคลงกบการอาน

ออกเขยนได นนคอ เราตองเรยนรเกยวกบตวอกษรกอน จากนนกรจกค�า เขาใจวา

ค�านนหมายถงอะไร และเมอมาประกอบเปนประโยค เปนยอหนา เปนบทความ

มนมความหมายอยางไร มวธการเลาเรองอยางไร หลงจากอานออกเรากจะเขยนได

สรางสรรคเนอหาดวยตวเองได จนกระทงมทกษะการอานออกเขยนไดทแขงแรง

ความรดานสอกเชนกน มนคอชดความรความสามารถในการเขาใจ ตความ

วเคราะห ประเมน สรางสรรคเนอหาสอ ทกวนนเราใชชวตอยในโลกทมขอมล

ทวมทนจากสอมากมาย ไมเพยงแตสอเกาทคนเคยกนดอยางโทรทศน วทย

หนงสอพมพ แตรวมถงสอดจทล ทงโซเชยลมเดย วดโอไวรล โฆษณาในรปแบบ

ใหมๆ ซงถกสงตอและแพรกระจายไปไดอยางรวดเรว แตไมวาสอเกาหรอสอ

ใหม สงทเหมอนกนคอ มคนสรางมนขนมาและสรางขนมาดวยวตถประสงค

บางอยาง ชดทกษะและความรดานสอจะชวยใหเราตงค�าถามวา ใครเปนคนสราง

เนอหาขนมา วตถประสงคของเนอหานนคออะไร และเนอหาดงกลาวถกสราง

ขนมาไดอยางไร

ภาคเพอการเรยนรศตวรรษท 21 สรปแกนใจความส�าคญของความรดาน

สอไวดงน

เขาใจวาเนอหาในสอถกสรางขนดวยวธการใดและเพอวตถประสงคอะไร

รวมถงสามารถประเมนความนาเชอถอของขอมล โดยเฉพาะการแยกขอเทจจรง

ออกจากความเหน อคต โฆษณา และวาระซอนเรน

ตรวจสอบไดวาคนเราตความสอแตกตางกนอยางไร รวาอะไรคอคณคา

และมมมองทถกเลอกใสหรอไมใสเขามาในการผลตสรางเนอหา รวมถงเขาใจ

ผลกระทบของสอทมตอความเชอและพฤตกรรมของสงคมโดยรวม

2.ความรดานสอ

39

เขาใจประเดนทางจรยธรรมและทางกฎหมายทเกยวของกบการเขาถง

และการใชสอ

เขาใจและเลอกใชเครองมอในการสรางสรรคสอไดอยางเหมาะสมตาม

กลมเปาหมายและสถานการณ

นอกจากนนคอมมอนเซนสมเดย (Common Sense Media) องคกร

ไมแสวงก�าไรทตองการพฒนาความรความเขาใจดานสอและเทคโนโลยแกเดกและ

ผปกครอง ไดสรปประโยชนของความรดานสอไวดงน5

คดเชงวพากษ: เราสามารถประเมนไดวาเนอหาในสอนนมเหตมผล

หรอไม เหตใดขอมลนจงถกใสเขาไป แนวคดหลกคออะไร

เปนผบรโภคทฉลาด: เราสามารถประเมนความนาเชอถอของขอมลหรอ

สนคาได และเขาใจเทคนคการตลาดทใชในการขายของ

เขาใจมมมองในสอ: ผสรางสรรคสอทกคนมมมมองทตองการสอสาร

เราจะเขาใจมมมองทแตกตางหลากหลายไดเมอเราพยายามเขาใจมมมองของ

ผผลตสอ

สรางสรรคสอดวยความรบผดชอบ: ตระหนกถงมมมองทตองการสอสาร

และวธการสอสาร และเขาใจถงผลกระทบทอาจเกดขนจากการสอสารของเรา

เขาใจบทบาทของสอในสงคม: ตระหนกวาสอมบทบาทส�าคญในการ

ก�าหนดความเขาใจของผคนทมตอปรากฏการณตางๆ ในโลก ไมวาจะเปนขาวดารา

ปกนตยสาร ไปจนถงโฆษณาไวรลในโซเชยลมเดย

เขาใจเปาหมายของผสรางสอ: อะไรคอสงทผสรางสรรคสอตองการ

บอกเรา เนอหานนเนนใหขอมล โนมนาวใจ หรอวาเพอเสนอแนะแนวคดใหมๆ

ถาเขาใจเปาหมายดงกลาว เราจะตดสนใจเรองตางๆ ไดดขน

FakeNewsปรากฏการณใหมในโลกออนไลน

ทม เบอรเนรส-ล ผคดคนเวลดไวดเวบ บอกวา ขาวลวง (fake news) เปนหนงในสามปรากฏการณดานลบทส�าคญมากทสดในโลกไซเบอร ณ เวลาน (อกสองอยางคอ การทรฐบาลใชอนเทอรเนตเพอสอดสองประชาชนและการประกาศสงครามไซเบอร)

ขาวลวงหมายถงขาวทถกเขยนขนโดยมงหวงใหเกดความเขาใจผดและท�าลายชอเสยงของบคคล องคกร หรอหนวยงานตางๆ ไมวาจะเพอผลประโยชนทางการเมองหรอทางเศรษฐกจกตาม เชน การพาดหวขาวทปนแตงเกนจรงเพอดงดดใหคนกดเขามาดขาว (หวงผล จากคาโฆษณา) หรอการเผยแพรข าวปลอมเพอท�าลายค แขงทางการเมองในชวงเลอกตง (หวงผลทางการเมอง) แมขาวลวงไมใชปรากฏการณใหม แตอนเทอรเนตท�าใหการแพรกระจายขาวลวงเปนไปอยางรวดเรว และผทท�าใหค�านเปนทตดหกคอประธานาธบด โดนลด ทรมป

บทวเคราะหขาวลวงในชวงสามเดอนสดทายกอนการเลอกตงประธานาธบดสหรฐอเมรกาในป 2016 ของสอออนไลน บซฟด

(Buzzfeed) แสดงใหเหนวา ขาวลวงเกยวกบการเลอกตงในเฟสบค (ซงถกแชรมาจากบลอกหรอเวบไซตทหลอกลวงหรอเลอกขาง) ไดรบ การแชร แสดงความเหน หรอมสวนรวมในทางอนๆ (เชน กดไลกหรอแองกร) มากกวาขาวจากสอมออาชพอยาง นวยอรกไทมส วอชงตนโพสต และ ฮฟฟงตนโพสต ดวยซ�า ขาวลวงทไดรบความสนใจ ในโลกออนไลนสงสดในการเลอกตงครงนนคอ พระสนตปาปาฟรานซส สนบสนนทรมป และฮลลาร คลนตน ผสมครชงชยเกาอประธานาธบดสหรฐฯ ขายอาวธใหกลมกอการรายไอซส ประเทศไทยเองกเผชญกบปญหาขาวลวงในชวงสองสามปทผานมาเชนกน เชน ขาวสนธ ลมทองกล เสนเลอดในสมองแตกเสยชวต หรอขาวสรยทธ สทศนะ-จนดา ถกยงเสยชวตในป 2559

นอกเหนอจากการสงเสรมใหเกดสออสระทมความเปนมออาชพในการผลตขาวจรงมาสยบขาวลวง และการสรางอลกอรธมทคนหาและจดการกบขาวลวงแลว การสรางความรเทาทนขาว (news literacy) ใหประชาชนสามารถประเมนความนาเชอถอของแหลงขาว แยกแยะความลวงออกจากขอเทจจรง และไมเชอทกอยางทเหนในโลกออนไลน ถอเปนมาตรการส�าคญในการจดการกบขาวลวง6

โฆษณาออนไลนท�างานอยางไร

การโฆษณาทางออนไลนนนสามารถมงเปาไปยงกลมเฉพาะไดมากกวาสอประเภทอนๆ เชน ผหญงทก�าลงตงครรภหรอผชายทชอบเลนกฬากลางแจง เพราะมการเกบขอมลพฤตกรรมของผใช เอาไวอยางเปนระบบ ผใหบรการออนไลนใชเทคโนโลยตดตามวาเราท�ากจกรรมอะไรบางในโลกออนไลน (เชน เวบไซตทคณเลอกซอของ บลอกทเขาไปอาน ค�าทคณใชสบคน) และเรยนรเกยวกบตวเราจาก รองรอยดจทล (digital footprint) ททงเอาไว จากนนกใชขอมลดงกลาว เลอกโฆษณาทสอดคลองกบความสนใจของเรา หรอทเรยกกนวา การโฆษณาจากพฤตกรรมออนไลน (online behavioral advertising) หรอการโฆษณาตามความสนใจ (interest-based advertising)

ผใชไมจ�าเปนตองบอกขอมลเกยวกบความชอบหรอตวตนของ ตวเองโดยตรง ระบบจะคาดเดาจากสงทเราท�าในโลกออนไลน ตวอยาง เชน ถาคณก�าลงหาขอมลเกยวกบทอยแหงใหม คณกจะเหนโฆษณาจากบรษทอสงหารมทรพย หรอถาคณคนหาขอมลเกยวกบโรคภยบางอยาง คณกอาจจะเหนโฆษณาจากโรงพยาบาลหรออาหารเสรม นอกจากนน ระบบยงเกบขอมลผใชและคาดเดาฐานะการเงนของ ผใชเพอใชปรบโฆษณาสนคาและบรการ รวมถงราคา ใหเหมาะกบ ผใชแตละคนดวย

43

ทกษะและความรพนฐานดานไอซท (ICT literacy) มความส�าคญตอการเลอก

และการใชเทคโนโลยเพอตอบสนองเปาหมายของเราในฐานะพลเมอง ความร

ส�าคญดานเทคโนโลยทพลเมองดจทลควรรมดงน

เขาใจแนวคดและการท�างานพนฐานของเครองมอดจทล เชน เขาใจค�าศพท

ส�าคญของระบบคอมพวเตอร เขาใจการท�างานของฮารดแวรและซอฟตแวร

คนเคยกบสญลกษณและอนเทอรเฟซของเครองมอดจทล รจกระบบปฏบตการ

ทหลากหลายและสามารถเปรยบเทยบขอดขอเสยได

ประยกตใชเทคโนโลยในกจกรรมตางๆ ในชวตประจ�าวน เชน ท�าธรกรรม

ออนไลน ตดตอประสานงานรวมกบผอน สรางสรรคผลงานและถายทอดความคด

ของตน

เลอกใชเทคโนโลยไดเหมาะกบวตถประสงค เขาใจขอดขอเสยของ

เทคโนโลยทมอยในตลาด เชน เลอกใชแอปพลเคชนทชวยใหการท�างานเกด

สมฤทธผลสงสด หรอชวยในการจดการขอมลไดอยางเหมาะสม

เทาทนการเปลยนแปลงของเทคโนโลยและรจกวธใชเพอการเรยนร

ตลอดชวต

เขาใจประเดนทางจรยธรรมและกฎหมายทเกยวของกบการเขาถง

และการใชไอซท

3.ความรดานไอซท

ตวอยางเครองมอดจทลทชวยจดการขอมล

เครองมอชวยบนทกขอความ Evernote: เวบไซตและแอปพลเคชนส�าหรบการบนทก

ขอความและจดการกบขอมล เราสามารถจดบนทกขอความ อดเสยง หรอกระทงถายภาพเกบไวในบญชของเรา โดยขอมลทงหมดจะซงกเชอมกนหมดไมวาเราจะใชเอเวอรโนตผานอปกรณไหน อกทงยงแชรบนทกของเรากบผอนไดดวย เอเวอรโนตยงมสวนตอขยาย (extension) ของบราวเซอรกเกลโครม (เรยกวา Evernote Web Clipper) ซงชวยใหเราสามารถบนทกขอความ ลงก และภาพ ไวในบญชไดโดยการกดปมเพยงครงเดยว

Google Keep: เวบไซตและแอปพลเคชนทใชจดบนทก จดการ และแชรขอมลไดอยางสะดวก เมอเหนหรอคดอะไรออกขนมา เราสามารถจดบนทก เพมรายการสงทตองท�า เกบภาพถาย รวมถงบนทกเสยงลงในกเกลคป นอกจากนนเรายงสามารถแชรขอมลหรอแนวคดกบเพอนหรอครอบครว ซงชวยใหการท�างานรวมกน งายยงขน อกทงยงมเครองมอทชวยในการจดการกบขอมล เชน การตดปายหรอใชโคดสตางๆ ในการจดหมวดหมขอมล ผใชสามารถเขาถง ขอมลทบนทกไวผานชองทางไหนกได เชน คอมพวเตอร แทบเลต หรอโทรศพทมอถอ โดยขอมลจะเชอมตอกนทงหมด

เครองมอจดระเบยบความคดและขอมลเปนภาพ Trello: เวบไซตและแอปพลเคชนทชวยในการตดตามความ

กาวหนาของงานและความคดใหออกมาเปนภาพ คณสามารถสราง

การดส�าหรบไอเดยใหมๆ จดบนทกขอความ จดประเภทงานหรอความคด ลสตรายการงานทตองท�า แนบไฟล และยงมฟงกชนอนๆ อกมากมาย

MindMeister: เวบไซตทใชสรางแผนทความคด (mind-map-ping) ในการวางแผนหรอระดมความเหน เราสามารถสรางแผนภาพความคดไดหลายรปแบบ อกทงยงสามารถแชรแผนทความคดใหกบ ผอนไดดวย

เครองมอในการท�างานรวมกบผอน Google Docs: นอกจากจะเปนเครองมอในการจดบนทก

และจดเกบเอกสารแลว ยงเปนเครองมอทใชท�างานรวมกบผอนไดเปนอยางด เราสามารถแชรไฟลใหกบคนอนได รวมถงเลอกไดวา จะใหคนคนนนท�าอะไรกบไฟลไดบาง (เชน แกไขได แสดงความเหนได หรอดไดอยางเดยว) หากเราเลอกแกไขได คนคนนนจะสามารถ รวมสรางและแกไขเอกสารกบเรา รวมถงแสดงความเหนตอบโตกน ไปมาได นอกจากนนยงสามารถดประวตการแกไขไดอกดวย

Basecamp: หนงในเครองมอจดการโครงการและท�างานรวมกบผอนทดทสด อนเทอรเฟซของเบสแคมปถกออกแบบมาใหใช งานไดงาย เราสามารถพดคยเกยวกบโครงงานหรอแชรไฟลผาน หองแชต มปฏทนส�าหรบนดหมาย จดกจกรรม และตงเปาการท�างาน รวมถงม “รายการทตองท�า” (to-do list) ของงานแตละอยาง โดยสามารถ แจกจายงานไปใหกบสมาชกของทมแตละคนรบผดชอบได7

46

นอกเหนอจากชดความรดานสารสนเทศ สอ และเทคโนโลยไอซท ซงมความ

ส�าคญตอการสรางพลเมองดจทลโดยตรง ทกษะการคดขนสงกมความส�าคญตอ

การเปนพลเมองดจทลทประสบความส�าเรจเชนกน อาทเชน

ทกษะดานการสอสารและการท�างานรวมกบผอน: การใชไอซทเพอการ

สอสารและท�างานรวมกบผอนไดอยางมประสทธผลและเหมาะสมกบกาลเทศะ

เชน ใชอนเทอรเนตในการสอสารและแลกเปลยนความคดกบกลมคนทมาจาก

พนเพหลากหลาย รจกเครองมอทเหมาะสมในการท�างานรวมกบผอน ใชสอ

เครอขายสงคมเผยแพรผลงานของตนหรอกลมไดด มสวนรวมสรางความร

สาธารณะ

ความคดสรางสรรคและนวตกรรม: การใชเครองมอดจทลเพอสงเสรม

ความคดสรางสรรค สรางองคความร และพฒนานวตกรรมในรปแบบตางๆ ได

เชน ใชสอดจทลในการแปลงแนวคดใหออกมาเปนผลงานรปธรรม ผสมผสาน

สอดจทลทมอยเพอสรางสรรคสงใหมขนมา

การคดเชงวพากษและการแกไขปญหา: การใชไอซทเพอประเมนความ

ถกตองของขอมลไดอยางมวจารณญาณ รวมถงสามารถคนหาและประยกตใช

ความรในการแกไขปญหา

4.ทกษะและความรอนๆในการเปนพลเมองดจทล

48

นอกเหนอจากทกษะและความรทจ�าเปนส�าหรบพลเมองในยคดจทลทได

กลาวถงมาแลว มบคคล สถาบน และองคกรเปนจ�านวนมากทน�าเสนอรายการ

ทกษะและความรดจทลไวอยางนาสนใจ

หนงในกรอบคดทนาสนใจนนมาจากล เรนย จากส�านกวจยพว และแบรร

เวลลแมน จากศนยวจยเนตแลบในมหาวทยาลยโตรอนโต พวกเขาเสนอทกษะ

และความรชดใหมในโลกเครอขาย โดยเนนย�าถงชดความสามารถทจ�าเปนตอ

การอาศยอยในโลกททนทางสงคมและความรนนฝงอยในเครอขายดจทล ดงน8

ความรดานกราฟก (graphic literacy): ความสามารถในการตความ

เนอหาทเปนภาพกราฟก และมสวนรวมแลกเปลยนและสรรคสรางสงใหมๆ ผาน

หนาจอ

ความรในการน�าทาง (navigation literacy): ความสามารถในการจดการ

กบแหลงขอมลจ�านวนมากทไมไดมลกษณะเปนเสนตรง (ขอมลถกสงจากจดหนง

ไปยงจดหนงเหมอนสอสงพมพ วทย โทรทศน) แตมลกษณะเปนเครอขายท

เชอมโยงกนจ�านวนมาก

5.ตวอยางโมเดลทกษะและความรดจทล

49

ความรในการเชอมตอและเขาใจบรบท (context and connections

literacy): ขอมลในโลกออนไลนไหลผานไปอยางรวดเรว มจ�านวนมหาศาล และ

แยกขาดจากบรบทมากขน เราตองมทกษะในการเชอมโยงขอมลและสราง

ความหมายใหกบขอมล

ทกษะการโฟกส (focus literacy): ความสามารถในการลดสงรบกวน

จากโลกทมการเชอมตอทกททกเวลา และท�างานใหเสรจลลวงไดตามก�าหนด

ทกษะการท�างานพรอมกนหลายอยาง (multitasking literacy): ความ

สามารถในการจดการงานหลายอยางพรอมกน

ความระแวงสงสย (skepticism literacy): ในโลกทขอมลทวมทน นคอ

ความสามารถในการ “ตรวจหาสงไรสาระ” หรอความสามารถในการแยกแยะ

แหลงขอมลทตกยค อคต มวาระซอนเรน และหลอกลวง

ความรดานจรยธรรม (ethical literacy): ความสามารถในการสราง

ความไวใจและเพมคณคาในสายตาคนอนดวยการสรางสรรคและเผยแพรขอมลท

ถกตองเหมาะสม

ทกษะในการสรางเครอขาย (networking literacy): ความสามารถ

ในการจดการเครอขายอนหลากหลาย รวมถงการคนหาและเชอมตอกบเครอขาย

ใหมๆ

50

อกหนงแนวคดเกยวกบชดทกษะและความรดจทลทนาสนใจมาจากเฮนร

เจงกนส ซงเปนชดความรดานสอใหม (new media literacy) ทจ�าเปนส�าหรบ

การสรางสรรคและการมสวนรวมภายใตนเวศสอใหม ไดแก9

เลน (play): ความสามารถในการส�ารวจและทดลองสงทเกดขนรอบ

ตวในฐานะทเปนวธแกปญหาแบบหนง ความสามารถในการเลนกบสงรอบตว

จะชวยเราในการใชเทคโนโลยใหมๆ การออกแบบแนวคดหรอชนงาน หรอการ

เขยนรายงาน

การเลนบทบาท (performance): ความสามารถในการปรบใชอตลกษณ

อนๆ เพอแกปญหาเฉพาะหนาและคนหาสงใหมๆ การปรบเปลยนบทบาท

ไดอยางคลองแคลวจะชวยเราในการส�ารวจชมชนออนไลนใหมๆ การตดสนใจ

ลงมอท�าบางอยางโดยค�านงถงจรยธรรม และการปรบบทบาทระหวางบาน ทท�างาน

และโรงเรยน

การจ�าลองสถานการณ (simulation): ความสามารถในการตความและ

สรางโมเดลทสะทอนสงทเกดขนในโลกจรง การตความ จดการ และการสราง

สถานการณจ�าลอง จะชวยใหเราเขาใจระบบและกระบวนการทซบซอน เชน ระบบ

นเวศวทยา เครอขายคอมพวเตอร ไดดขน

การผสมผสาน (appropriation): ความสามารถในการเลอกตวอยาง

ทนาสนใจและผสมผสานเนอหาสอขนมาใหม การผสมผสานเนอหาสอขนใหม

จะชวยใหเราเขาใจงานสรางสรรคอนๆ เชน ภาพยนตร ดนตร ชนงานศลปะ

รวมถงเรยนรในประเดนลขสทธและการปะทะกนทางวฒนธรรมไดมากขน

การท�างานหลายอยางพรอมกน (multitasking): ความสามารถในการ

ส�ารวจสงรอบตวอยางรวดเรวและเบนความสนใจไปทรายละเอยดส�าคญ ในโลก

ทขอมลทวมทนและมการสอสารกนตลอดเวลา ความสามารถในการรบมอกบ

งานหลายอยางพรอมๆ กนมความส�าคญมากยงขน

51

การรคดแบบกระจาย (distributed cognition): ความสามารถในการ

ใชเครองมอตางๆ เพอขยายศกยภาพทางความคด ตงแตเครองมองายๆ อยาง

ไมบรรทดและเครองคดเลข ไปจนถงเครองมอทซบซอนขนอยางวกพเดย

ภมปญญารวมหม (collective intelligence): ความสามารถในการรวบรวม

และเปรยบเทยบขอมลและความรจากหลายแหลงเพอบรรลเปาหมายรวมกน

ภมปญญารวมหมจะชวยแกไขปญหาทมความซบซอนเกนกวาทคนคนหนงจะ

จดการได ซงเปนสงทจ�าเปนมากส�าหรบโครงการโอเพนซอรซอยางสารานกรม

เสรวกพเดยหรอระบบปฏบตการลนกซ

ดลยพนจ (judgment): ความสามารถในการประเมนความนาเชอถอ

และความถกตองของแหลงขอมลอนหลากหลาย ดลยพนจในทนยงรวมถงการ

รจกแหลงขอมลทดและเหมาะกบวตถประสงคของเรา

การก�ากบทศทางขามสอ (transmedia navigation): ความสามารถ

ในการตดตามการเคลอนไหวของขอมลขามสออนหลากหลาย การก�ากบทศทาง

ขามสอจ�าเปนตอการคนควาวจยซงตองตดตามขอมลทมการกระจายตวขามสอ

ตางๆ

การสรางเครอขาย (networking): ความสามารถในการคนหา สงเคราะห

และแพรกระจายขอมล แคการสรางสรรคบางอยางขนมายงไมเพยงพอ เราจ�าเปน

ตองมความรความสามารถในการแพรกระจายมนไปยงกลมเปาหมายดวย

การเจรจาตอรอง (negotiation): ความสามารถในการทองไปยงชมชน

อนหลากหลาย เคารพมมมองทแตกตาง และท�าความเขาใจแนวคดหรอแนวปฏบต

ทางเลอก ความสามารถนจ�าเปนตอการอาศยอยในโลกทเราตองเจอกบชมชน

ทแตกตางหลากหลาย ตงแตชมชนทองถน ชมชนโลก และชมชนในโลกเสมอน

จนตทศน (visualization): ความสามารถในการแปลงขอมลใหอยในรป

ของโมเดลภาพ และเขาใจสงทโมเดลภาพตองการสอสาร

52

บทสรป

ขอมลและสารสนเทศททวมทนอยในโลกออนไลนไมไดสรางประโยชนใหเรา

โดยอตโนมต ซ�ารายอาจจะเปนโทษดวยหากเราถกลอลวงดวยขอมลทหลอกลวง

หรอเปนเทจ ชดทกษะและความรดจทลจะชวยใหเราเขาถง วเคราะห ประเมน

สรางสรรค ไตรตรอง จดการ และใชประโยชนจากขอมลและสารสนเทศออนไลน

รวมถงใชเครองมอดจทลในการสอสาร ท�างานรวมกบผอน หรอกระทงขบเคลอน

การเปลยนแปลงในสงคม

แมอนเทอรเนตจะสรางโอกาสในการเขาถงและใชประโยชนจากขอมล

ความรซงนบวามประโยชนมหาศาลกบพลเมองดจทลอยางเรา แตขอดเหลานนก

มาพรอมกบความเสยงในหลากหลายมตเชนกน ในบทถดไปเราจะมาท�าความรจก

กบความเสยงใหมๆ ทววฒนไปตามการเปลยนแปลงของโลกดจทล และเรยนร

วธรบมอกบความเสยงเหลานนอยางเทาทน

อางอง

1 อางองจาก เจมส เบลลนกา และ รอน แบรนต, ทกษะแหงอนาคตใหม: การศกษาเพอศตวรรษท 21, แปลโดย วรพจน วงศกจรงเรอง และ อธป จตตฤกษ (กรงเทพฯ: ส�านกพมพโอเพนเวลดส, 2556).

2 ทมาภาพประกอบ Aspen Institute Communications and Society Program, Digital and Media Literacy: A plan of action (Washington, D.C.: Aspen Institute, 2010).

3 Aaron, “วธคนหาใน Google,” Google, n.d., https://support.google.com/websearch/answer/134479?hl=th.

4 Training Center, Google for Education, “หลกสตรพลเมองยคดจทลและความปลอดภย,” n.d., https://edutrainingcenter.withgoogle.com/ digital_citizenship/preview.

5 Common Sense Media, “What Is Media Literacy, And Why Is It Important?” n.d., https://www.commonsensemedia.org/news-and- media-literacy/what-is-media-literacy-and-why-is-it-important.

6 Craig Silverman, “This Analysis Shows How Viral Fake Election News Stories Outperformed Real News On Facebook,” Buzzfeed, November 17, 2016, https://www.buzzfeed.com/craigsilverman/viral-fake-election-news-outperformed-real-news-on-facebook?utm_term=.aaOO0PMPV#.guYApz3za. และ Darrell M. West, How to Combat Fake News and Dis-information, Brookings Institution, December 18, 2017, https://www.brookings.edu/research/how-to-combat-fake-news-and-disinformation/.

7 Lindsay Kolowich, “11 Brilliant Tools for Organizing, Developing & Sharing Your Ideas,” HubSpot, January 4, 2016, last modified December 4, 2017, https://blog.hubspot.com/marketing/idea-organization-tools.

8 Lee Rainie and Barry Wellman, Networked: The new social operating system (Cambridge: MIT Press, 2014).

9 Henry Jenkins, Confronting the Challenges of Participatory Culture: Media education for the 21st century (Cambridge, MA: MIT Press, 2009).

54

ความปลอดภยแหงศตวรรษท21

3

55

คณเคยเจอโฆษณาทเดงขนมาบอกวา “โชคดเปนของคณแลว แคคลก เงน

หนงลานบาทกจะเปนของคณ” ระหวางทองเวบหรอเปลา แลวเคยไดรบอเมล

จาก “เจาชายไนจเรย” ทขอใหคณโอนเงนไปให แลวจะตบรางวลอยางงามให

ภายหลงหรอไม หรอเคยเผลอใสพาสเวรดบญชธนาคารออนไลนในหนาเวบไซต

ทออกแบบเหมอนกบเวบไซตของธนาคารจรงราวกบแกะหรอเปลา ทงหมดนคอ

กลลวงในโลกออนไลนทเราพบเจออยบอยครง

เวลาพดถง “ความปลอดภย” รฐบาลมกจะใชค�านเพอสอถงความมนคงของ

ประเทศ เชน การปองกนประเทศจากภยกอการราย สวนบรษทจะใชค�านเพอ

สอถงการคมครองทรพยสนของบรษทจากอาชญากรหรอบรษทคแขง แตส�าหรบ

พลเมองดจทลแลว ความปลอดภยหมายถงชดความรในการปกปองตนเองจาก

ความเสยงทจะถกขโมยทรพยสน ขอมลสวนบคคล รวมถงอตลกษณ โดยความ

ปลอดภยออนไลนนนแยกไมออกจากความเปนสวนตว และตองพจารณาควบค

กนเสมอ เพราะชวตเราคงไมปลอดภยนกหากมคนมาเกบขอมลสวนตวของเรา

และเผยแพรออกไป

โลกอนเทอรเนตกไมตางจากโลกจรงทเตมไปดวยความเสยง อาทเชน การ

สอดแนมความเปนสวนตว อาชญากรรมคอมพวเตอร การกลนแกลงออนไลน

เนอหาทมความรนแรงทางเพศและประทษวาจา พลเมองดจทลตองตระหนก

และเรยนรวธรบมอกบความเสยงใหมๆ ไมปลอยใหใครมาสอดแนมหรอสะกด

รอยตามเรา หรอไมปลอยใหใครมาขโมยของส�าคญของเราได ซงของส�าคญท

56

ความปลอดภยในโลกดจทล

บอยครงเราปลอยใหเรองทดเลกๆ มารกรานความปลอดภยของเรา เชน

การแปะรหสผานไวทหนาจอคอมพวเตอร การไมตงรหสลอกโทรศพทมอถอ

หรอการใชอนเทอรเนตทหองสมดแลวลมออกจากระบบ และเรากอาจจะเจอ

การหลอกลวงดวยเทคนคขนสง เชน การปลอมแปลงหนาเวบไซตเพอหลอกเอา

ชอบญชและรหสผานของธนาคารออนไลน หรอการปลอยมลแวรเพอขโมยขอมล

สวนตวของเรา

หวขอตางๆ ทน�าเสนอในสวนนจะชวยใหเราใชชวตในโลกออนไลนไดอยาง

ปลอดภยไรกงวลมากขน

การตงรหสผานและวธจดการ

ลองคดดวาจะเกดอะไรขนหากมคนแอบขโมยรหสผานของเราไป เขาอาจ

เขาไปสอดสองขอมลและลบทกอยางทงหมด อาจเขาไปท�าธรกรรมออนไลนจนเรา

อาชญากรออนไลนสวนมากตองการจากเรากคอ ขอมลสวนบคคลและรหสผาน

เขาสบญชออนไลน เชน บญชเฟสบค หรอธนาคารออนไลน

ความปลอดภยและความเปนสวนตวในโลกออนไลนนบเปนประเดนส�าคญ

ทพลเมองดจทลตองเรยนรไวไมตางจากการสรางความปลอดภยและความเปน

สวนตวในโลกจรง ในบทนเราจะมาท�าความรจกความเสยงออนไลนในรปแบบ

ตางๆ และเรยนรวธการเพมความปลอดภยและความเปนสวนตว

57

สญเงนมากมาย อาจปลอมตวเปนคณและสงอเมลทไมพงประสงคไปใหกบเพอน

ของเรา หรออาจเขาไปเปลยนรหสผานของบญชตางๆ จนเราเขาถงบรการไมได

วธการงายๆ ทจะชวยเพมความปลอดภยจากการใชอนเทอรเนตคอ ใหตง

รหสผานทรดกมและคาดเดาไดยาก ทกวนน แฮกเกอรใชระบบคอมพวเตอร

สมสรางรหสผานไดนบลานครงภายในหนงวนาท และเดาค�าจากพจนานกรม

ทงเลมไดในเวลาไมกชวโมง การเรยนรเทคนคตงรหสผานทยากตอการคาดเดาจง

ถอเปนความรพนฐานส�าคญในการสรางความปลอดภยออนไลน

เทคนคการตงรหสผานงายๆ มดงน1

รหสควรมความยาวอยางนอย 8 อกขระขนไป

สรางรหสทประกอบดวยตวพมพใหญ ตวพมพเลก ตวเลข และสญลกษณ

ผสมกน

หลกเลยงการใชขอมลสวนตวทคาดเดาไดงายและไมเปนความลบ เชน

วนเกด บานเลขท เลขผเสยภาษ ทะเบยนรถ เบอรโทรศพท หรอชอเลน ชอสตว

เลยง ชอโรงเรยน ชอทมกฬาทมโปรด

หลกเลยงค�าศพททเปนค�าสามญทวไป (ค�าทปรากฏในพจนานกรม) เชน

CAT, DOG, LOVE

หลกเลยงการใชตวอกษรหรอตวเลขเรยงกนตามล�าดบ เชน ABCD

1234 หรอการเรยงรหสตามต�าแหนงคยบอรด เชน QWERT

เทคนคการตงรหสผาน: สราง “วลรหสผาน” ดวยประโยคทเราคนเคย

เชน I met Som in Chiang Mai in 2008. แลวน�าอกษรตวแรกของแตละค�า

มาสรางรหสผานและเปลยนบางค�าใหเปนสญลกษณ (ImS@CM#2008) เทคนคน

ชวยสรางรหสผานทรดกม หลากหลาย และจ�าไดงาย

58

นอกจากเทคนคการสรางรหสแลว เราควรค�านงถงแนวทางจดการกบรหส

ผานดงน

ไมแชรรหสกบคนอน (ยกเวนพอแมหรอผปกครองในกรณทเปนผเยาว)

หากจ�าเปนตองจดรหสผานกนลมจรงๆ ใหเกบไวในทปลอดภย ไมวาง

ไวในต�าแหนงทเหนไดงาย เชน ขางจอคอมพวเตอรหรอบนโตะ

ตงรหสใหแตกตางกนในบญชส�าคญแตละบญช เชน บญชเฟสบค อเมล

ธนาคารออนไลน เพราะการใชรหสเหมอนกนหมดในทกบญชหมายความวา ถาม

คนรรหสผานของบรการออนไลนหนงๆ กจะสามารถเขาถงบรการออนไลนอนๆ

ทส�าคญไดโดยปรยาย

เลอกผใหบรการทนาเชอถอและใหความส�าคญกบเรองความปลอดภย

โดยเฉพาะบรการส�าคญ เชน บรการดานการเงนทอนญาตใหตงรหสยาวพอและ

รองรบการเขารหส HTTPS

ตงคาแจงเตอนหากมใครลอกอนเขาบญชของเราจากเครองทไมรจก

เปลยนรหสทกครงเมอสงสยวามกจกรรมไมปกตเกดขน เชน มการเขาส

บญชของเราจากคอมพวเตอรหรออปกรณเคลอนททเราไมคนเคย

ตงคาการกคนรหสผาน บรการสวนมากจะใหเราใสเบอรโทรศพทหรอ

อเมลส�าหรบสงรหสผานไปใหใหมหรอเพอรเซตรหสผานใหม เมอตองการกคน

หรอเปลยนรหสผาน

เปดใชระบบการพสจนตวตนทปลอดภยมากขน เชน การพสจนตวตน

สองระดบ (two-factor authentication) คอระบบทตองพสจนตวตนผานขอมล

สองประเภทกอนจงจะลอกอนเขาระบบได เชน รหสผานและลายนวมอ หรอทเปน

ทนยมกนมากคอการพสจนตวตนดวยรหสผานและโทรศพทมอถอ ทนอกจากตอง

ใสรหสผานแลว ระบบจะสงรหสเฉพาะทหมดอายภายในไมกนาทไปทโทรศพท

59

การใชคอมพวเตอรรวมกบผอนนนมความเสยงดานความปลอดภยคอนขาง

มาก ขอมลการลอกอนและขอมลสวนตวของเราอาจหลงเหลออยในเครองและถก

น�าไปใชในทางทผดได เชน ถาเราเปดบญชอเมลทงไว คนกสามารถเขาถงขอมล

ของเราได และตอใหเราระวงโดยออกจากระบบและลางขอมลหมดแลว กอาจม

ฮารดแวรหรอซอฟตแวรทสามารถดกจบขอมลของเราได

เพอเปนการปองกนขอมลส�าคญเมอจ�าเปนตองใชอนเทอรเนตสาธารณะ เชน

คอมพวเตอรในหองสมด แลบทอปของทท�างาน หรอโทรศพทมอถอของเพอน

เราควรค�านงถงสงตอไปน

หลกเลยงการลอกอนเขาบรการทส�าคญ เชน อเมล โซเชยลมเดย และ

ธนาคารออนไลน

เลอกใชโหมดสวนตวในบราวเซอร เชน โหมด Incognito ในกเกลโครม

(เลอกค�าสง “หนาตางใหมและไมระบตวตน” หรอกด Ctrl + Shift + N) หรอ

Private Browsing ในไฟรฟอกซ (เลอกค�าสง “หนาตางสวนตวใหม” หรอกด Ctrl

+ Shift + P) และปดบราวเซอรทกครงหลงใชงานเสรจ

ออกจากระบบทกครงหลงใชงานและไมตงคาใหเครองจ�ารหสผานหรอ

สถานะของผใช

ไมบนทกไฟลขอมลส�าคญลงในเครองคอมพวเตอรสาธารณะ

การใชอนเทอรเนตในทสาธารณะ

มอถอ (เรยกวา OTP) เพอใชยนยนตวตนอกขนหนง ดงนนแมผไมหวงดจะแอบ

รรหสผานของเรา กไมสามารถเขาสบญชได เนองจากตองใชทงสงทเราร (รหส

ผาน) และสงทเราม (โทรศพทมอถอ) ในการยนยนตวตน

60

นอกจากพงระวงเรองความปลอดภยเวลาใชคอมพวเตอรทไมใชของตนแลว

เวลาเชอมตออนเทอรเนตผานเครอขายไรสายสาธารณะ เชน ใชไว-ไฟตามราน

กาแฟ เรากตองระวงไมแพกน เพราะเครองคอมพวเตอรทเชอมตออยจะเผยแพร

ขอมลทงหมดทเราดาวนโหลดหรอสงออกไปยงเครองอนๆ ทางอากาศ ดงนน

หากผใชไมไดเขารหสขอมลไวดพอ กระทงแฮกเกอรมอสมครเลนกสามารถ

ดกจบขอมลไดไมยาก

การเขารหสจะชวยใหขอมลทถกสงไปเปนความลบแมจะถกดกจบระหวางทาง

เพราะถงดกจบไดกอานไมได ดงนนสงทเราตองค�านงถงเมอใชไว-ไฟสาธารณะคอ

พยายามหลกเลยงการลอกอนเขาใชบรการส�าคญๆ เชน การลงชอเขาใช

บญชอเมล สงซอของ หรอโอนเงนผานระบบธนาคารออนไลน เนองจากอาจ

มคนดกจบรหสผานหรอขอมลการเงน

ดวาเวบไซตทเราจะเขารองรบการเขารหสหรอไม โดยใหสงเกตท

ยอารแอล (URL หรอ Uniform Resource Locator คอทอยซงใชระบแหลงขอมล

ในอนเทอรเนต เชน https://pantip.com/ ส�าหรบการเขาถงเวบไซตพนทป) วาม

ค�าวา HTTPS (S ตวทายยอมาจาก Secure หมายถงเวอรชนทปลอดภยมากขน

ของ HTTP) ซงเปนการเขารหสจากเครองของเราไปยงเซรฟเวอรปลายทาง

การเชอมตอWi-Fiสาธารณะ

ตรวจสอบตวดกขอมล (keylogger หรอ keystroke logger เปนไดทง

ฮารดแวรและซอฟตแวร ซงจะบนทกการกดแปนพมพเพอขโมยขอมลส�าคญของ

เรา เชน รหสผานธนาคารออนไลน) แบบฮารดแวร โดยดวามสายไฟแปลกๆ ท

เชอมคยบอรดกบชองเสยบดานหลงคอมพวเตอรอยหรอไม ถามอปกรณทไมแนใจ

เสยบอย ใหสงสยวาเปนตวดกขอมล และหลกเลยงการใชงานทสมเสยง

การเชอมตอเวบอยางปลอดภย

เราควรตรวจสอบทกครงทเขาเวบไซตวา บรการทคณใชอยรองรบการใชงานแบบเขารหสหรอไม บางบรการ เชน เฟสบค ทวตเตอร กเกล และพนทป จะใชการเขารหสโดยอตโนมต ไมวาเราจะใส HTTPS หรอไม ขณะทบางบรการ ผใชตองพมพ HTTPS ทยอารแอลเพอเลอกใชโหมดเขารหสดวยตวเอง เชน ถาคณเขาเวบไซตของทรมฟผานทางเสรชเอนจน ลงกจะพาคณไปยง http://truemoveh.truecorp.co.th ซงไมไดเขารหส แตถาคณอยากใหเวบไซตรองรบการเขารหส กใหเปลยนจาก http:// เปน https:// ดวยตนเอง

เราสามารถตดตง HTTPS Everywhere browser extension ซงเปนสวนตอขยายส�าหรบบราวเซอรอยางไฟรฟอกซ, โครม และ โอเปรา ทพฒนาขนโดยมลนธพรมแดนอเลกทรอนกส (EFF) เมอเราเขาเวบไซตทรองรบการเขารหส HTTPS แตจะไมเขารหสใหถาเรา ไมพมพลงไปเอง สวนตอขยายนจะแปลงยอารแอลนนๆ ใหเปนการเชอมตอแบบเขารหสทกครง

62

ทกวนนเราเขาถงอนเทอรเนตผานอปกรณเคลอนทมากขนเรอยๆ ไมวา

จะเปนโทรศพทมอถอหรอแทบเลต และเราสามารถท�ากจกรรมออนไลนผาน

แอปพลเคชนในอปกรณมอถอไดเกอบหมด สงทเปนขอกงวลคอ เมอการเขาถง

อปกรณเคลอนทเทากบการเขาถงบญชของบรการออนไลนบนมอถอทเราเลอก

ใชโดยอตโนมต เชน บญชเฟสบคหรอทวตเตอร การปกปองการเขาถงอปกรณ

เคลอนทจงทวความส�าคญมากยงขนในโลกแหงการเชอมตอไรสาย

เราสามารถเพมความปลอดภยจากการใชอปกรณเคลอนทไดดงน2

การตงคาลอกอปกรณเคลอนท: อปกรณเคลอนทสวนใหญจะมระบบ

ลอกพน (pin) และระบบลอกรหสผาน (password) ในรปแบบตางๆ ขอควร

ระวงคอ

พน: ไมควรใชเลขเรยงกน หรอใชขอมลสวนบคคลทคนคาดเดาได

งาย เชน วน/เดอน/ปเกด บานเลขท

รปแบบการลากเสน: อยาเลอกรปแบบทเดางาย เชน รปสเหลยม

สามเหลยม รวมถงควรซอนรปแบบขณะลากเสนเพอปองกนผอนเหน

การดาวนโหลดแอปพลเคชน: เราควรระมดระวงการดาวนโหลด

แอปพลเคชนและไฟลในมอถอ เพราะอาจเปนอนตรายตออปกรณและขอมล

สวนตว เชน แอปพลเคชนบางตวพยายามเขาถงบญชสวนตวของเรา ดงนนเราควร

ดาวนโหลดเฉพาะแอปพลเคชนจากแหลงทนาเชอถอ เชน จาก Play Store หรอ

App Store รวมถงควรอานความคดเหนดานความปลอดภยของคนทเคย

ดาวนโหลดไปกอนหนา

การอปเดตระบบในอปกรณเคลอนท: อปกรณเคลอนทจะมระบบ

แจงเตอนใหผใชดาวนโหลดอปกรณเวอรชนลาสด เราควรอปเดตอปกรณเสมอ

เพราะเวอรชนลาสดมกแกไขชองโหวเรองความปลอดภยในระบบเกา

การปองกนการเขาถงผานอปกรณเคลอนท

63

โลกไซเบอรมสงดๆ มากมาย แตกมสารพดกลโกงออนไลนเชนกน สงทเรา

พบเหนในโลกออนไลนไมใชสงทดหรอนาเชอถอทงหมด กระทงอาจมงรายเพอ

หลอกลวงและขโมยขอมลส�าคญของเรา ดงนนพลเมองดจทลตองรจกแยกแยะ

วาอะไรคอขอความทหลอกลวง เทาทนเทคนคทใชในการขโมยขอมลสวนบคคล

รวมถงเรยนรวธปองกนตนเองจากสารพดกลลวง

อนทจรงกลโกงในโลกออนไลนสวนมากไมไดใชเทคนคซบซอนเหมอนทเรา

เหนในภาพยนตรล�ายค แตเลนกบความรสกของเราเปนหลก กลวธหลกๆ ท

พบเหนไดบอยมดงน

สรางสถานการณเรงดวนหรอเอาผลประโยชนมาลอเพอใหเราโอนเงน

หรอบอกขอมลสวนบคคล ยกตวอยางเชน อเมลแจงวาเราถกลอตเตอรออนไลน

ไดรางวลหลายสบลาน แตตองโอนเงนบางสวนไปเปนคาด�าเนนการ หรออาจจะ

แนบเนยนยงขน เชน แอบอางวามาจากธนาคารโดยตงชออเมลคลายกบอเมล

ของธนาคารจรง จากนนกขอใหสงรหสผานกลบไป หรอในบางกรณทคนรจกของ

เราถกแฮกบญชอเมล เราอาจไดรบอเมลแจงวาตอนนเขาอยตางประเทศ และท�า

กระเปาหาย ขอใหชวยโอนเงนไปดวน

การสรางเวบไซตทลอลวงใหเราเขาใจผดวาเปนเวบไซตจรง และหลอก

ใหกรอกขอมลสวนบคคลอยางรหสผานหรอหมายเลขบตรเครดต

การสรางปอปอปมาแจงวาเราตดมลแวรและใหดาวนโหลดซอฟตแวร

ตานไวรส ซงแทจรงแลวเปนมลแวรหรอซอฟตแวรทไมพงประสงคเพอขโมยขอมล

สวนบคคล

ระวงสารพดกลโกงออนไลน

ไนจเรยนสแกม

ไนจเรยนสแกม (Nigerian scams) คอการหลอกลวงทมคนจากตางประเทศเสนอเงนกอนใหญใหกบเราทางอเมลหรอโซเชยล มเดย แตเราตองชวยโอนเงนออกนอกประเทศ นกตมตนจะปนเรองราว แสนเศรา (แตหลอกลวง!) หลากรปแบบ เชน อางวาตนมเงน จ�านวนมากอยในธนาคารแตไมสามารถน�าออกมาไดเพราะประเทศก�าลงเผชญกบสงครามกลางเมองหรอรฐประหาร (มกเปนประเทศทก�าลงเปนขาวอย) ขอใหชวยโอนเงนมาเพอใชปลดลอกบญชแลวจะตบรางวลกอนโตใหภายหลง หรออางวาตนเปนเจาชายไนจเรยทยงไมเขารบต�าแหนง และตองการเงนเพอกลบไปรบต�าแหนง โดยจะใหรางวลกอนโตหากเรายนมอชวยเหลอ การตมตนนเกดขนครงแรกในไนจเรย กอนทจะแพรหลายไปทวโลก3

รจกมลแวรสปายแวรสแปมฟชชงและฟารมมง

มลแวร (malware ยอมาจาก malicious software) คอค�าสามญทใชพดถงซอฟตแวรทรกรานและเปนภยตอระบบในหลากหลายรปแบบ มลแวรจะเขาไปรบกวนการท�างานของคอมพวเตอร เกบขอมลสวนบคคล หรอเจาะเขาไปในระบบคอมพวเตอร

สปายแวร (spyware) คอมลแวร แบบหนงทซ อนตวอย ในคอมพวเตอร และจะเกบขอมลผใชโดยทเราไมรตว เชน ขอมลพฤตกรรมการเลนเนต ขอมลลอกอน ขอมลบตรเครดต นอกจากนนสปายแวรยงท�าอยางอนไดดวย เชน เขาไปตดตงซอฟตแวรเพมเตม เปลยนแปลงการตงคาคอมพวเตอรซงอาจท�าใหอนเทอรเนตชาลง

สแปม (spam) หมายถงการสงขอความอเลกทรอนกสจ�านวนมากไปยงผรบทไมไดรองขอ สแปมทเราพบไดบอยคอ สแปมอเมล จดประสงคหลกของสแปมคอการโฆษณาสนคาและบรการตางๆ ซงไมเพยงแต สรางความร�าคาญใจ แตยงลดประสทธภาพการสงผานขอมลในระบบอนเทอรเนต

ฟชชง (phishing) แผลงมาจากค�าวา fishing หรอการตกปลา ซงมนยถงการปลอยใหปลากนเหยอทลอไว ฟชชงคอการหลอกลวงเพอขอขอมลส�าคญ เชน รหสผาน หมายเลขบตรเครดต โดยการสงขอมลผานอเมลหรอเวบไซตทดคลายกบเวบไซตทเราใชอย เชน การสงอเมลโดยอางชอธนาคารทนาเชอถอเพอหลอกใหเรากดลงกไปยงหนาเวบไซตทคลายคลงกบเวบของธนาคารจรง ฟชชงยงอาจปลอยไวรสเขาไปในคอมพวเตอรเพอใชประโยชนจากรายชอเพอนของเรา เชน สงฟชชงตอไป ใหคนรจกของเรา

ฟารมมง (pharming) คอค�าทแผลงจาก farming กบ phishing เปนกลลวงอกรปแบบหนงของฟชชง แตแทนทจะสงอเมลเขาไปลอหลอกให ผใชคลกลงกปลอม ฟารมมงจะเขาไปเปลยนแปลงระบบการจบคโดเมนใหตรงกบไอพแอดเดรสทจะเขาไป ท�าใหเหยอคดวาก�าลงเขาใชงานเวบไซตทตนตองการ แตทจรงเปนเวบหลอกลวงเพอขโมยขอมลส�าคญ4

66

หากเจอกบกลลวงออนไลนทงหลาย เราควรท�าตามแนวทางดงน

ลองพนจพจารณาใหดวา ขอเสนอหรอรางวลทไดรบทางอเมลหรอ

เวบไซต “ดเกนจรง” หรอเปลา เชน อยดๆ ใครจะใหเงนเราเปนสบลาน หรอเสนอ

ไอโฟนรนใหมใหเราฟรๆ

อยาโอนเงนหรอใหรายละเอยดบตรเครดต บญชธนาคาร หรอเอกสาร

สวนบคคลกบใครกตามทเราไมรจกกอนตรวจสอบใหแนใจ

ตรวจสอบทมาของอเมล เชน เขาเวบไซตทางการเพอตดตอสอบถาม

หรอลองเอาเนอหาอเมลไปใสในเครองมอคนหา สวนมากการหลอกลวงเหลาน

จะมคนเคยรายงานเอาไว

ตรวจสอบความนาเชอถอของเวบไซตดวยการเชควาสะกดยอารแอล

ถกตองและมอะไรผดสงเกตหรอเปลา เชน เปลยนตวอกษร O เปนเลข 0 รวมถง

ตรวจสอบวาเวบไซตใชการเขารหสแบบ HTTPS หรอมอะไรรบรองความนาเชอถอ

หรอไม เชน มตราสญลกษณรบรองความปลอดภยจากหนวยงานทนาเชอถอ

อปเดตบราวเซอรใหอยในเวอรชนลาสดอยเสมอ เพราะบราวเซอร

รนใหมจะมการปรบปรงระบบปองกนใหดขน

หากพบวาเปนอเมลหลอกลวง ใหลบอเมลนนทง หามสงตออเมลหรอ

แชรผานโซเชยลมเดย และหาทางรายงานการตมตมผานชองทางทเหมาะสม

เมอรตววาถกหลอกเขาใหแลว เราควรเปลยนรหสบญชออนไลนทนท

แจงใหเพอนทอาจตกเปนกลมเปาหมายระวงตว และแจงความเพอลงบนทก

ประจ�าวน

การตดตอโดยคนแปลกหนา

การตดตอโดยคนแปลกหนาดจะเปนเรองธรรมดาในสอสงคมเครอขาย แต

ตอนจบอาจลงเอยดวยอนตรายทเกดขนจรงกบตว เชน การคกคามทางเพศ การ

67

การกลนแกลงออนไลน (cyberbullying) คอการใชเทคโนโลยเปนเครองมอ

กลนแกลงผอน เชน การสงขอความ การโพสตลงสอเครอขายสงคม อนเทอรเนต

ไมเพยงแตขยบขยายการกลนแกลงแบบเดมๆ ใหเกดขนไดในโลกออนไลนแบบ

ไมจ�ากดพนทและเวลา แตยงท�าใหเกดรปแบบการกลนแกลงใหมๆ เชน การ

ลอเลยนผานสอโซเชยล นอกจากนน ผลกระทบจากการกลนแกลงออนไลนยง

กวางไกลและคงอยนานกวาเดม เพราะอนเทอรเนตท�าใหเราสามารถแชรและ

สบคนเนอหาไดงายขน รวมถงเนอหาในโลกออนไลนจะคงอยตลอดไป

โลกอนเทอรเนตทเปดใหเราโพสต แชร หรอโตตอบกบผอนไดอยางงายดาย

บางทอาจท�าใหเราไมทนไดคดถงผลกระทบของสงทเราพดหรอท�าลงไป เราควร

ไตรตรองใหรอบคอบถงผลกระทบจากการกระท�าใดๆ ทจะเกดขนกบผอนและ

การกลนแกลงออนไลน

ท�ารายรางกาย แตกอนทจะไปถงตรงนน เรามแนวทางในการยนยนอตลกษณของ

คนทมาตดตอเราและคนหานกตมตนออนไลนดงน5

รปโปรไฟลดนาสงสยหรอไม: เราควรสงสยคนทใชรปโปรไฟลเบลอหรอ

เหนไมชดไวกอน หรอคนทแอบเอารปของคนอนทมตวตนจรงๆ มาใชเปนรป

โปรไฟล

ชอทแสดงตรงกบบญชผใชหรอเปลา: เราตรวจสอบไดวาชอทใชแสดง

ตรงกบชอทปรากฏในยอารแอลหรอไม

มรายละเอยดประวตสวนบคคลหรอไม: บญชปลอมโดยมากมกจะ

ไมคอยใสรายละเอยดขอมลเกยวกบตวเองเทาไหร แตถามรายละเอยด กควร

ตรวจสอบวารายละเอยดเหลานนดเปนจรงขนาดไหน

มการเปดใชบญชมานานแคไหน: บญชปลอมมกจะไมคอยมการโพสต

และปฏสมพนธมากนก

68

ตนเอง นอกจากนน แมเราจะไมไดเปนตนตอของเนอหาทเขาขายการกลนแกลง

ออนไลน แตการสงเสรมเนอหาดงกลาว เชน การพมพคอมเมนต การแชร การ

หวเราะเยาะ หรอการซบซบนนทา กถอเปนการท�ารายผอนเชนกน

ตวอยางของการกลนแกลงออนไลนรวมถง6

การโพสตวดโอทนาอบอายของคนอนในบรการฝากวดโอ เชน ยทบหรอ

เฟสบค

การสงขอความหรออเมลทมเนอหาคกคามหรอนารงเกยจใหกบผอน

อยางตอเนอง

การโพสตเนอหาทคกคามหรอมงท�าใหผอนอบอายในโซเชยลมเดย

การสรางบญชในโซเชยลมเดยส�าหรบลอเลยนคนอนเปนการเฉพาะ

การถายวดโอการท�ารายรางกายผอนผานมอถอ แลวน�าไปแชรตอใหคน

ไดเหนซ�าๆ

การโพสตหรอสงตอขอมลสวนบคคลของผอนโดยไมไดรบอนญาต (โดย

เฉพาะภาพทมเนอหาทางเพศของคนอน ดงทเรยกวา sexting)

การสงมลแวรไปท�าลายคอมพวเตอรของผอน

หากตองเผชญกบการกลนแกลงออนไลน แนวทางในการรบมอมดงน

ไมตอบโตหรอคดแกแคน เพราะไมเพยงแตท�าใหผกลนแกลงไดใจ แตยง

ท�าใหเราไมตางจากผทกลนแกลงเรา

69

ใชเทคโนโลยใหเปนประโยชน บรการในอนเทอรเนตไมวาจะผานเวบไซต

หรอแอปพลเคชน อนญาตใหเราบลอกคนทไมตองการตดตอได ถาไมอยากเหน

ขอความ รปภาพ หรอวดโอทท�าใหคณรสกแย [วธการบลอก: ส�าหรบอเมลของ

กเกล เปดอเมลของคนทคณตองการบลอก > เลอกลกศรชลงเพอเปดเมน > เลอก

บลอก “ชออเมล” ส�าหรบเฟสบค คลกทลกศรชลงดานขวาบนเพอเปดเมน >

เลอกการตงคา > เลอกเมน การบลอก (blocking) ทางแถบดานซายมอ > ใส

รายชอของคนทคณตองการบลอกเขาไป]

ขอความชวยเหลอ ถาคณรสกไมสบายใจหรอสถานการณเลวรายลง

เรอยๆ ใหขอความชวยเหลอจากคนทคณไวใจ การมใครสกคนทคอยรบฟงปญหา

และหาทางออกรวมกน จะชวยบรรเทาความรสกจากการถกกลนแกลงได แตถา

สถานการณเลวรายมากขน คณควรปรกษามออาชพ หรอหากการกลนแกลง

รนแรงไปถงขนท�ารายรางกายหรอการคกคามทางเพศ ใหแจงต�ารวจ

เกบหลกฐานไว การกลนแกลงในโลกออนไลนนนชวยใหเราเกบรวบรวม

หลกฐานการกลนแกลงไวไดงาย เชน การเซฟหนาจอ เพอใชในการสบคนตวตน

ของผทรงแก (กรณทท�าโดยไมเปดเผย) หรอเปนหลกฐานในการด�าเนนคด

อยาอยเฉยถาเหนผอนโดนกลนแกลง ควรใหก�าลงใจผทถกรงแกและ

รายงานเรองทพบเหนใหผทเกยวของ

รายงานการกลนแกลงออนไลนไปยงผใหบรการอนเทอรเนต (Internet

Service Provider หรอ ISP) หรอผใหบรการมอถอ

เขาใจวาตนเหตของการกลนแกลงออนไลนเกดจากรากของปญหาสงคม

เชน ความยากจน ครอบครวแตกสลาย ดงนนการแกไขปญหาการกลนแกลง

ออนไลนระยะยาวจงอยทการแกไขทรากของปญหาจรงๆ

70

ความเปนสวนตว

คณไมมความเปนสวนตวเหลอแลวละ

ท�าใจเถอะ

สกอต แมคนลล7

ความเปนสวนตว (privacy) หมายถงความสามารถในการก�าหนดใหขอมล

ของเราแสดงตอกลมคนทตองการใหเหนหรอเขาถงได และไมแสดงตอกลมคน

ทเราไมตองการใหเหนหรอเขาถง อนเทอรเนตท�าใหความเปนสวนตวกลายเปน

ประเดนส�าคญแหงยคสมย เพราะความกาวหนาดานเทคโนโลยการสอสาร ไมวา

จะเปนความสามารถในการประมวลผล ความจของหนวยเกบขอมล และแบนดวดธ

ทเพมมากขน ลวนเพมประสทธภาพของอนเทอรเนตในการดกจบและเกบ

รองรอยกจกรรมตางๆ ในโลกออนไลน รวมถงวเคราะหขอมลจ�านวนมหาศาล

ไดอยางมประสทธผล

71

ความเปนสวนตวมหนาตาเปลยนไปในยคดจทลดวยเหตผลหลกดงน

ขอมลมความคงทนถาวรและการเกบรกษามราคาถก: การเกบขอมล

ในโลกจรงมตนทนทสงและไมไดมความคงทนถาวรนก ตวอยางเชน หากคณอยาก

เกบบนทกภาพถายทรปครอบครวเมอปลายป คณตองเสยเงนอดภาพ หาอลบม

มาใส และสดทายอลบมภาพกจะเกาหรอหาไมเจอ แตในโลกดจทล คณสามารถ

สรางอลบมขนมาไดโดยแทบไมมตนทนและขอมลจะคงอยตลอดไป

การเขาถงและคนหาไดงาย: เทคโนโลยจะชวยใหเราคนหาขอมลไดงาย

ขน ขณะทการคนหาในโลกออฟไลนตองใชแรงงานมาก ตวอยางเชน หากคณ

ตองการคนหาขาวในหนงสอพมพเมอ 20 ปทแลว คณตองเดนทางไปหองสมด

และคนหาจากหนงสอพมพเปนพนเปนหมนฉบบ แตถาขอมลทกอยางอยในรป

ดจทล การคนหาและเขาถงกจะท�าไดเพยงปลายนวสมผส

การแพรกระจายและการปรากฏเหน: เนอหาออนไลนนนแชรออกไป

ในวงกวางไดงายขน โดยเฉพาะโซเชยลมเดยทถกออกแบบมาให “แพรกระจาย”

เนอหาไดสะดวกขน เชน แชรลงกหรอภาพไดงายขน ซงเพมความเปนไปไดทคน

จะเหนเนอหาออนไลนมากขน

72

อนเทอรเนต (โดยเฉพาะสอเครอขายสงคม) ท�าใหเสนแบงระหวางชวต

สวนตวกบชวตสาธารณะพรามวลง ผคนเรมเปดเผยความคดและชวตสวนตว

ใหกบสงคมในวงกวางมากขนเรอยๆ วฒนธรรมการแชรกลายเปนสวนหนงของ

ชวตเรา นอกจากนน กจกรรมตางๆ กยายเขาสโลกอนเทอรเนตมากขน เราท�า

ธรกรรมทางการเงนและจบจายใชสอยผานอนเทอรเนต และทงรอยรอยเกยวกบ

ตนเองไวในโลกออนไลนมากขนเรอยๆ ทกวนน โซเชยลมเดยหรอเครองมอ

คนหาขอมลรเรองตวเราดกวาคนรอบตวเราเสยอก (หรอกระทงตวเราดวยซ�า!)

เมอบวกกบพลงในการประมวลผลทเพมขนกท�าใหขอมลสวนตวของเราถกน�าไป

ใชประโยชนไดมากขน

กรณตวอยางทนาสนใจคอ เดกสาวมธยมจากรฐมนนโซตา ประเทศ

สหรฐอเมรกา ไปซอของทรานคาปลกทารเกต และรานคากท�านายจากพฤตกรรม

การจบจายวาเธอก�าลงตงครรภอย (เชน เลอกซอโลชนไรกลนและอาหารเสรม

มากมาย) จงสงคปองสวนลดราคาอปกรณส�าหรบเดกไปใหทบาน เมอพอของ

เดกสาวเหนจงไปโวยกบทารเกต วาพยายามลอลวงใหลกสาวของเขาตงครรภ

กอนวยอนควร สดทายเดกสาวคนนนตงครรภจรงๆ เรยกไดวาทารเกตรขาวน

กอนพอแมของเธอเสยอก!

เมอความเปนสวนตวเปลยนไปในโลกยคใหม พลเมองดจทลจงตองท�าความ

เขาใจกบประเดนน และเรยนรวธคมครองความเปนสวนตวของเรา หลกการทวไป

มดงน

73

คดยาวๆ กอนโพสต: ทกสงทเราโพสตในโลกออนไลนจะทงรองรอย

ดจทลเอาไว ซงสงเหลานอาจแพรกระจายไปถงคนนบหมนนบแสนได และถก

คนพบไดแมเวลาจะผานไปนานแคไหนกตาม ดงนนถาเราไมอยากใหคนเหนสง

ทโพสตในอนาคต เรากอยาโพสตมนในวนน

อยาแชรขอมลสวนบคคล: เรยนรวาขอมลอะไรทควรเกบเอาไวในพนท

สวนตว เชน ทอย เบอรโทรศพท วนเกด

ก�าหนดสทธการเขาดขอมลอยางจ�ากด: เราควรก�าหนดสทธการเขาถง

ขอมลแบบจ�ากดไวกอน และระมดระวงการโพสตแบบ “สาธารณะ” เพราะใครก

สามารถดเนอหาได แถมโพสตดงกลาวใครๆ กเขาถงไดผานเครองมอคนหา

ดงนนโพสตสาธารณะอาจไปถงบคคลทเราไมตองการใหเหนได

อานนโยบายความเปนสวนตวและเรยนรวธการตงคา: บรการออนไลน

แตละแหงนนมนโยบายและวธตงคาความเปนสวนตวแตกตางกน เราควรอาน

นโยบายและเรยนรวธตงคาใหละเอยดกอนใชงาน

ค�านงอยเสมอวาอนเทอรเนตเปนพนทสาธารณะ (public) มากกวาเปน

พนทสวนตว (private): กระทงขอมลทเปนสวนตวกสามารถถกลอกเลยน ท�าซ�า

ปรบเปลยน และสงตอไปสพนทสาธารณะได รวมถงเครองมอคนหาอนกาวหนา

ยงท�าใหใครกตามสามารถสบคนขอมลดงกลาวได

เคารพความเปนสวนตวของผอน: การโพสตถงคนอน การแชรขอความ

ของเขา หรอการแทกชอในภาพ อาจกระทบกบความเปนสวนตวของผอนได

ดงนนหากไมแนใจ ใหสอบถามผอนกอนวาพวกเขารสกอยางไร

รองรอยดจทล

รองรอยดจทล (digital footprint) คอรองรอยขอมลทคณทงไวขณะใชอนเทอรเนต เชน เวบไซตทเยยมชม อเมลทสงหาผอน และขอมลทสงใหกบบรการออนไลนทเราใช เราสามารถแบงรองรอยดจทลออกเปน 2 ประเภท คอ

รองรอยดจทลแบบแพสซฟ (passive digital footprint)

หมายถงรองรอยทคณทงไวโดยไมตงใจ ตวอยางเชน เมอคณเยยมชม

เวบไซต เวบเซรฟเวอรจะลอกไอพ (IP address) ของคณ ซงสามารถ

ระบผใหบรการอนเทอรเนตและทอยของคณ หรอประวตการคนหา

ของคณทบรการเสรชเอนจนเกบเอาไว

รองรอยแบบแอกทฟ (active digital footprint) หมายถง

รองรอยทคณทงไวโดยตงใจ ตวอยางเชน การสงอเมลหาผอนจะสราง

รองรอยดจทลแบบตงใจขนมา เนองจากคาดเดาไดวาขอมลในอเมล

จะถกเหนและบนทกไวได

รองรอยดจทลจะเพมมากขนตามการใชบรการออนไลน ยงคณเขยนบลอก โพสตสถานะลงเฟสบค แชรภาพลงอนสตาแกรมมากเทาไร คณกยงทงรองรอยมากขนเทานน กระทงการกดไลกหรอถกใจในเฟสบค กเปนการเพมรองรอยดจทลเชนกน เนองจากขอมลดงกลาวจะถกเกบไวในเซรฟเวอรของเฟสบค

เราตองตระหนกถงรองรอยดจทลและคดเสมอวาก�าลงทงอะไรไวในโลกออนไลนซงอาจสงผลกระทบไปยงอนาคต ตวอยางเชน หากคณมแฟนและแฟนคณขอใหสงภาพวาบหววไปใหทางไลนหรอเฟสบค คณควรจะสงหรอไม เพราะแมหลงจากเลกรากนและลบขอมลทงไป แฟนคณกอาจจะบนทกภาพเหลานนแลวน�าไปเผยแพรทอนตอจนท�าลายชอเสยงของคณในอนาคตได8

76

การสอดสองชวตคนอนเคยเปนงานทยากเขญและตองใชความพยายามอยาง

มาก (ลองนกถงเหลาสายสบในภาพยนตรโบราณทตองแฝงตวเขาไปขโมยขอมล

จากแฟมเอกสาร) แตทกวนน กจกรรมออนไลนตางๆ ไมวาจะเปนการทองเวบ

ดวดโอ สงอเมล แสดงความเหน หรอแชรภาพของเพอน ลวนตกอยในความเสยง

ทจะถกสอดสอง

เราตองเขาใจกอนวา ขอมลทถกสงผานอนเทอรเนตนนตองผานเครอง

คอมพวเตอรหลายเครองกวาจะเดนทางไปถงปลายทาง และใครกตามทเขาถง

คอมพวเตอรดงกลาวกจะมองเหนขอมลของเราได เชน ผใหบรการอนเทอรเนต

(ไอเอสพ) ดงนน หากไอเอสพไมรกษาความเปนสวนตวของผใช กอาจน�าขอมล

ดงกลาวไปใชวเคราะหเพอหาประโยชนทางธรกจได

สถานการณเชนนท�าใหเรากงวลทจะใชอนเทอรเนตอยางเตมประสทธภาพ

โดยเฉพาะในการท�ากจกรรมทอาจสมเสยง เชน ถาเราอยากออกมาปาวประกาศ

ถงการทจรตคอรรปชนของนกการเมอง ถาเราเปนเกยอยในประเทศทลงโทษ

เพศสภาพทางเลอก หรอถาเราเปนนกเคลอนไหวทางการเมองหรอนกตอสเพอ

การเปลยนแปลงทางสงคมภายใตขอจ�ากดตางๆ ละ เราจะใชอนเทอรเนตอยางไร

ใหปลอดภย ค�าตอบคอการเขารหสขอมล

การปกปองตนเองจากเทคโนโลยสอดแนม

77

การเขารหสคอการท�าใหขอมลอยในรปแบบทไมสามารถอานไดแมจะเขา

ถงได ยกเวนคนทถกระบวาเปนผรบปลายทาง ทกวนนเวบไซตหลายแหงรองรบ

การเขารหส โดยเฉพาะบรการทตองการความปลอดภยสงอยางธนาคารออนไลน

แตบรการสวนมากยงไมรองรบการเขารหส หรออาจรองรบแตไมไดตงเปนคา

พนฐาน ถงกระนนเรากสามารถเลอกใชบรการเสรมทชวยเขารหสขอมลของเราได

วธการงายๆ มดงน

เขาสเวบทรองรบการเขารหสแบบ HTTPS ซงจะชวยปกปดไมใหไอเอสพ

เขาถงขอมล ทวาไอเอสพกยงคงรวาเราก�าลงเชอมตอกบคอมพวเตอรเครองไหน

อยด

ใชบรการเขารหสขอมลแบบ VPN และ Tor

รจกVPNและTor

VPN (Virtual Private Network)วพเอน หรอเครอขายสวนตวเสมอน คอการเชอมตออนเทอรเนต

กบเซรฟเวอรของผใหบรการทนาเชอถอ โดยเฉพาะในประเทศทมกฎหมายคมครองความเปนสวนตวทด และรองรบการเชอมตอแบบเขารหส เมอเครองของเราตองการใชงานอนเทอรเนต แทนทจะสงขอมลไปยงเซรฟเวอรปลายทางโดยตรง ซอฟตแวรวพเอนจะสงขอมล ไปยงเซรฟเวอรวพเอน เพอใหเซรฟเวอรสงตอใหอกทอดหนง และสรางการเชอมตอทเหมอนกบเปนเครอขายสวนตว กระบวนการ ดงกลาวท�าใหไอเอสพทเราเชอมตออยไมรขอมลใดๆ นอกจากวาเรารบสงขอมลทเขารหสไปยงเครองคอมพวเตอรอกเครองหนง

อยางไรกด ผใหบรการวพเอนกจะเหนขอมลสวนตวของเรา เชนกน และสามารถน�าขอมลสวนตวไปใชงานไดไมตางจากไอเอสพอนๆ ดงนนจงควรเลอกผใหบรการวพเอนดวยความระมดระวง

Tor (The Onion Router)บรการทอร (ยอมาจาก The Onion Router หรอเราเตอร

หวหอม ซงเปนการเปรยบเปรยถงการเขารหสหลายชนเหมอนหวหอม) เปนบรการทสรางโดยมลนธพรมแดนอเลกทรอนกส ซงอาศยเครองคอมพวเตอรของอาสาสมครจ�านวนมากทวโลกเพอสงตอขอมลกนไปมาหลายๆ ครง กระบวนการนท�าใหไอเอสพทเราเชอมตออยไมรวาเราเขาชมเวบใดบาง และตวเวบเองกไมสามารถคนหาไดวาผทเขาชมเวบนนเปนใครและมาจากแหลงไหน

วธการใชทอรทงายและคนสวนมากเลอกใชคอ ใชผานบราวเซอรของทอร ซงเปนเวอรชนหนงของไฟรฟอกซนนเอง โดยสามารถดาวนโหลดไดท https://www.torproject.org จากนนกตดตงลงในคอมพวเตอร และใชเหมอนบราวเซอรทวไปไดเลย การใชงานจรงนนไมตางจากการใชไฟรฟอกซเวอรชนปกต เพยงแตอาจจะชากวานดหนอยเนองจากขอมลตองเดนทางผานเราเตอรและถกเขารหสหลายชน9

80

โซเชยลมเดยถกออกแบบมาเพอใหเราแชรตวตนของเราลงในโลกออนไลน

และไดทลายเสนแบงระหวางชวตสวนตวกบชวตสาธารณะ ทกวนนเราเปดเผย

ขอมลตวเราลงในโซเชยลมเดยมากกวาทเราจะจดจ�าได เชนเฟสบคทคอยเตอนวา

ในวนนเมอปทแลวเราก�าลงท�าอะไรอย ทงทเราเองกลมไปแลว บอยครงเราอาจ

ตองการแบงปนเรองราวบางอยางกบเพอนฝงในวงจ�ากด แตคนไมรจกหรอเพอน

ของเพอนกลบเขาถงเรองราวทอาจมความเปนสวนตวสงนไดดวย

ผใหบรการสวนมากจะอนญาตใหเปลยนคาความเปนสวนตวได ดงนนเรา

ควรอานนโยบายความเปนสวนตวและปรบการตงคาเพอรกษาความเปนสวนตว

ใหมากทสด รวมถงหมนตรวจเชคนโยบายความเปนสวนตวของบรการทใช

เนองจากโซเชยลมเดยมกมการปรบเปลยนนโยบายและรปแบบการตงคา

ความเปนสวนตวตลอดเวลา ซงท�าใหค�าแนะน�าเรองวธการตงคาความเปนสวนตว

ตองปรบเปลยนตลอดเวลาเชนกน

ในทนเราจะมาลองดวธการตงคาความเปนสวนตวของบรการยอดฮตอยาง

เฟสบคและกเกล เพอใหเหนแนวทางทอาจน�าไปประยกตใชกบบรการอนๆ ได

การตงคาความเปนสวนตวในเฟสบค

เฟสบคกลายเปนสอเครอขายสงคมทไดรบความนยมมากทสดในโลก และ

เรากมแนวโนมทจะแชรเรองราว ความเหน รวมถงขอมลสวนตวมากมายในนน

โมเดลในการหารายไดของเฟสบคคอ การตดตามกจกรรมออนไลนของเราทงใน

และนอกเฟสบคเพอน�าขอมลเหลานนไปใชเลอกโฆษณาตามความสนใจของเรา

ความเปนสวนตวกบโซเชยลมเดย

81

แมวธทดทสดทจะสรางความเปนสวนตวจากเฟสบคคอ เลกใชมนซะ! แต

เรากรวามนเปนไปไมได เพราะเฟสบคมประโยชนมากมาย เชน ใชแชรหวงเวลา

ดๆ กบครอบครว ใชพดคยกบเพอนทไปเรยนตอหรอท�างานอกซกโลก ใชตดตาม

ขาวสารบานเมอง จะเรยกวาเฟสบคกลายเปนสวนหนงของชวตเราไปแลวกได

แลวเราจะใชเฟสบคโดยทยงรกษาความเปนสวนตวไวใหไดมากทสดอยางไร?

การเรยนรวธตงคางายๆ จะชวยเพมความเปนสวนไดดงน10

การก�าหนดวาใครเหนโพสตเราไดบาง

การจ�ากดวงคนทมสทธเหนโพสตของเราในเฟสบคนนท�าไดงายนดเดยว

เรมจากใหมองหาไอคอนลกศรดานขวาบน แลวเลอกท “การตงคา” จากนน

ตรงแถบดานซายมอ ใหเลอก “ความเปนสวนตว”

82

ภายใตหวขอ “ใครบางทสามารถเหนโพสตในคราวตอๆ ไปของคณได”

ใหกดท “แกไข” แลวคณจะเลอกไดวาอยากใหใครเหนโพสตของคณบาง โดย

“สาธารณะ” คอใครกเหนได “เพอน” คอเฉพาะคนทเปนเพอนในเฟสบคเทานน

“เพอนทกคนยกเวน” คอเพอนบนเฟสบค ยกเวนคนทคณกรอกชอลงไป “เพอน

ทเจาะจง” คอเฉพาะเพอนทระบชอลงไป “เฉพาะฉน” คอเฉพาะตวเรา นอกจาก

นนคณยงสามารถก�าหนดการเหนโพสตตามพนทและกลมตางๆ ไดดวย

83

สงทเราควรรคอ การตงคาใน “ใครบางทสามารถเหนโพสตในคราวตอๆ ไป

ของคณได” จะมผลส�าหรบการโพสตในอนาคต หากเราไมอยากใหใครกไมร

ไปสองเรองราวทเราโพสตไวในอดต ใหไปทหวขอ “การจ�ากดผชมส�าหรบโพสต

กอนหนาบนไทมไลนของคณ” และเลอก “จ�ากดโพสตในอดต” แคนคนทไมใชเพอน

กไมมสทธเขาไปดโพสตยอนหลงของเราได

84

คณยงก�าหนดคนทสามารถคนหาตวคณไดดวย ภายใตหวขอ “ใครทสามารถ

คนหาคณโดยใชทอยอเมลทคณระบไดบาง” และ “ใครทสามารถคนหาคณโดยใช

หมายเลขโทรศพททคณระบไว” อนทจรง คณไมควรใหขอมลนกบเฟสบคอยแลว

หากค�านงถงความเปนสวนตว แตถาจะใหขอมลดงกลาว คณกควรก�าหนดวง

ใหแคบทสดเทาทเฟสบคจะอนญาต

85

แลวถาไมอยากใหเพอนหรอคนรจกมาแทกภาพหรอเรองราวของคณแลวไป

ปรากฏบนไทมไลนของเราโดยอตโนมต ใหไปท “ไทมไลนและการแทก” ตรงแถบ

ดานซายมอ ภายใตหวขอ “ตรวจสอบโพสตทเพอนรวมงานแทกคณกอนทโพสต

จะปรากฏบนไทมไลนของคณหรอไม” ใหเลอก “เปดใชงาน” แคนภาพหรอเรองราว

ทถกแทกมากจะตองไดรบอนญาตจากเรากอนทจะไปปรากฏบนไทมไลน (แต

โพสตทเพอนแทกเรามากยงไปปรากฏทอนไดอยด) นอกจากนนเรายงสามารถ

เลอกหวขอ “ใครทสามารถเหนโพสตทคณถกแทกในไทมไลนของคณไดบาง” และ

เลอกจ�ากดคนทเหนไดตามตองการ

86

ความเปนสวนตวกบโฆษณาบนเฟสบค

เฟสบครพฤตกรรมออนไลนของเราแทบทกอยาง บางครงเราอาจเบอทจะ

ตองเหนโฆษณาซ�าๆ แมจะไมสามารถหามเฟสบคไมใหมาตดตามพฤตกรรม

ออนไลนของเราได แตเราสามารถจ�ากดการใชขอมลเหลานนโดยเฟสบคได

เรมแรกใหเลอกท “โฆษณา” ตรงแถบซายมอของหนาการตงคา จากนนให

เลอกหวขอ “การตงคาโฆษณา” เราจะสามารถเลอก “ปด” ตรง “โฆษณาตามการ

ใชงานเวบไซตและแอพของคณ” ได ถาคณไมตองการเหนโฆษณาทมาจากการ

ใชงานบนเวบไซตและแอปของเราบนเฟสบค (แตตองเขาใจวา แมจะไมเหนโฆษณา

ซ�าๆ ทเฟสบคเลอกจากความสนใจของเรา แตกยงตองดโฆษณาอนๆ อยด)

นอกจากนน คณสามารถเลอก “ไม” ตรงหวขอ “โฆษณาบนแอพและเวบไซต

ภายนอกบรษทตางๆ ของ Facebook” เพอปองกนไมใหแอปและเวบไซตอนๆ

ใชขอมลจากเฟสบคมาก�าหนดโฆษณาตามความสนใจของเรา

87

แลวถาเราอยากรวาเฟสบคก�าหนดความสนใจของเราอยางไร ลองเลอกท

“ความสนใจของคณ” ทอยในหนา “การก�าหนดลกษณะโฆษณาของคณ” จากนน

ระบบจะแสดงเวบและกจกรรมทเฟสบคคดวาเราสนใจ ซงเราสามารถ “ลบ”

ความสนใจทเราคดวาไมใชตวเราออกไปได

88

Google กบความเปนสวนตว

เราอาจคนเคยกบกเกลในฐานะเครองมอคนหาหรอเสรชเอนจนทไดรบความ

นยมมากทสดในโลก แตทจรงแลวกเกลยงเปนเจาของบรการออนไลนส�าคญหลาย

อยางทเราคนเคย เชน จเมล, ยทบ, โครม, กเกลแมปส, กเกลเพลย และบรการ

อนๆ อกมากมาย แนนอนวากเกลเกบขอมลพฤตกรรมออนไลนของเราและใช

ขอมลดงกลาวเพอหารายไดจากโฆษณา แตเราสามารถเขาไปดไดวากเกลรอะไร

เกยวกบตวเรา รวมถงควบคมการใชขอมลของเราได ดงน11

การลบประวตขอมลและหยดการตดตาม

แมกเกลจะบนทกการคนหาของเราไวทงหมด แตเราสามารถลบประวตการ

ใชงานของเราได เชน ถาเราไปคนอะไรทดตลกหรอนาอบอายแลวไมอยากให

ขอมลเหลานนถกเกบไว ใหเขาไปทหนาบญชกเกลของคณ (https://myaccount.

google.com) จากนนใหเลอกท “ไปยงกจกรรมของฉน”

89

ในหนานเราจะเหนวากเกลเกบขอมลกจกรรมออนไลนอะไรไวบาง เชน เรา

เขาดวดโออะไรบาง เราใชค�าคนวาอะไร ใหเราเลอก “ลบกจกรรมโดย” (Delete

activity by) ซงจะเลอกลบเฉพาะชวงเวลาทตองการหรอลบทงหมดเลยกได

รวมทงสามารถเลอกเฉพาะบรการทตองการลบขอมล เชน บรการเสยง บรการ

Chrome หรอลบในทกบรการกได

90

นอกจากบรการค�าคนทถกบนทกเอาไว ยงมขอมลส�าคญอนๆ เชน ขอมล

ค�าคนดวยเสยง (มการบนทกเสยงเอาไว) หรอขอมลการเดนทางของเราผาน

บรการกเกลแมปส โดยเราสามารถลบบนทกขอมลเหลานไดเชนเดยวกบบนทก

ค�าคนขางตน

นอกจากนน หากคณตองการใหกเกลหยดตดตามขอมลการคนหา ใหเขาไป

ท “ควบคมกจกรรม” (Activity controls) และเลอกปดบรการและกจกรรมทคณ

ไมตองการใหเกบขอมล อาท กจกรรมบนเวบและแอป ประวตต�าแหนง ขอมล

อปกรณ กจกรรมเสยงพดและเสยง ประวตการคนหาบนยทบ และประวตการ

ดยทบ

91

การควบคมขอมลโฆษณา

กเกลสรางรายไดจากโฆษณา ซงเปนเหตผลทเราสามารถใชบรการทงหลาย

ในเครอกเกลไดฟร ดงนนเมอเราใชเสรชเอนจน เราจะเหนโฆษณาทคลายค�า

คนหา หรอเมอเราทองเวบ อานอเมล ดยทบ เราจะเหนโฆษณาทกเกลคาดวา

ตรงกบความสนใจของเรา

ขอมลการใชอนเทอรเนตของเราจะถกเกบรวบรวมและสรางเปนฐานขอมล

“หวขอทคณชอบ” เพอใชในการเลอกโฆษณาตามความสนใจของเรา โฆษณา

ดงกลาวไมไดปรากฏบนบรการของกเกลเทานน แตยงรวมถงเวบไซตและแอปอก

นบลานรายการทเปนพารตเนอรกบกเกลดวย

แมกเกลจะมนโยบายไมเปดเผยขอมลสวนบคคลของเราใหกบผเผยแพร

โฆษณา แตบางครงเรากอาจไมตองการเหนโฆษณาบางอยางแมจะตรงกบความ

สนใจของเรากตาม ตวอยางเชน ถาคณเปนมะเรงแลวใชค�าคนหาขอมล กคงไม

อยากเหนโฆษณาทคอยย�าเตอนวาเราเปนโรครายตลอดเวลา หรอถาคณไปคนค�า

เกยวกบเพศเพอหาขอมลท�าการบานวชาสขศกษา คณกคงไมอยากเหนโฆษณา

ยาคมก�าเนดหรอไวอากราแนๆ

92

เมอเขามาในหนาการจดการเครองมอตงคาโฆษณา ใหคลกตรง “หวขอทคณ

ชอบ” เพอดวากเกลคดวาเราสนใจเรองอะไรบาง ซงเราสามารถน�าหวขอเหลานน

ออกหรอใสหวขอทเราชอบอนอนเขาไปแทน

เราสามารถเขาไปดไดวากเกลคดวาเราสนใจเรองอะไรไดทหนาบญชหลก

ของกเกล โดยเลอกหวขอ “การตงคาโฆษณา” จากนนเลอก “จดการเครองมอ

ตงคาโฆษณา”

93

นอกจากนนเรายงสามารถเลอกปด “การปรบเปลยนโฆษณาในแบบของคณ”

ได เทานเรากไมตองเหนโฆษณาบางหวขอทกเกลเลอกจากพฤตกรรมออนไลน

ของเรา (แตเราจะยงเหนโฆษณาในจ�านวนเทาเดมอย เพยงแตไมใชโฆษณาทปรบ

ตามความสนใจของเรา)

94

อนเทอรเนตท�าใหประเดนความเปนสวนตวซบซอนมากขน ในโลกท

วฒนธรรมการแชรเปนสวนหนงของชวตเรา เราตองตระหนกวาทกครงทแชรขอมล

แสดงความเหน โพสตวดโอ หรอสงรปภาพตวเองใหเพอนหรอคนรจก เราก�าลง

เปดเผยสงตางๆ เหลานใหโลกไดรบร และสงเหลานจะกระทบกบชอเสยงของเรา

ทงในปจจบนและอนาคต

เราตองถามตวเองวาใครสามารถเขาถงขอมลของเราไดบาง และเรา (รวมถง

คนทเราแชรขอมลของเขา) ร สกอยางไรทคนเหลานนจะเหนขอมล ขอมล

บางอยางอาจเปนขอมลธรรมดาทเราอาจคดไมถงวาจะสงผลรายกบตนเอง

หรอคนรอบตวในอนาคต ตวอยางเชน การแชรทอยในโซเชยลมเดยอาจท�าให

คนแปลกหนารจกบานของเรา หรอเราอาจเขยนบางขอความดวยอารมณชววบ

แตกระทบกบชอเสยงในภายภาคหนา เชน ผทคดเลอกคนเขาเรยนตอหรอท�างาน

อาจใชรองรอยดจทลในโลกออนไลนในอดตมาตดสนคณโดยไมเขาใจบรบท

ดงนนเราจงควรถามตวเองเสมอวา สงทโพสตจะมผลกบเราใน 1 เดอนขางหนา

1 ปขางหนา หรอ 10 ปขางหนาหรอไม

สดทาย การจดการชอเสยงออนไลนยงตองค�านงถงชอเสยงของผอนดวย

การทเพอนของเราแชรขอมลใหเราร ไมไดแปลวาเขาอยากใหเราแชรขอมลของ

เขาออกไปในวงกวาง

การจดการชอเสยงออนไลน

โซเชยลมเดยอาจท�าใหคณไดงานหรอตกงาน!

ผลส�ารวจของเวบไซตแคเรยรบลเดอร (Careerbuilder) ในป 2016 พบวานายจางกวา 60 เปอรเซนตในอเมรกา เขาไปสองด โซเชยลมเดยของผสมคร ซงเปนตวเลขทเพมจาก 52 เปอรเซนตเมอปกอนหนา เหตผลทนายจางเขาไปดเพราะคดวาเครองมออยางเฟสบคและทวตเตอรชวยใหนายจางรจกผสมครดขนนอกเหนอจากขอมลทไดจากประวตยอและจดหมายแนะน�าตว ดงนนแนวโนมทนายจางจะใชโซเชยลมเดยประกอบการพจารณาคดเลอกผสมครจะเพมขนเรอยๆ

เกอบครงหนงของนายจาง (49 เปอรเซนต) รายงานวาพบขอมลในโซเชยลมเดยของผสมครทท�าใหตดสนใจไมจางงาน เนอหาทท�าใหนายจางปฏเสธจางงานมากทสดคอ

ภาพ วดโอ หรอขอมลทไมเหมาะสม (46 เปอรเซนต) ขอมลเกยวกบพฤตกรรมการดมหรอการใชยา (43 เปอรเซนต)

การแสดงความเหนทเลอกปฏบตทางเชอชาต ศาสนา เพศ และอนๆ (33 เปอรเซนต)

พดถงบรษทและเพอนรวมงานกอนหนาในทางเสยหาย (31 เปอรเซนต)

ทกษะการสอสารทย�าแย (29 เปอรเซนต)

ในทางกลบกน หนงในสามของนายจางทเขาไปดขอมลผสมครในโซเชยลมเดย (32 เปอรเซนต) พบขอมลทท�าใหตดสนใจจางงาน คอ

ขอมลทชใหเหนวาผสมครมคณสมบตเหมาะกบงาน (44 เปอรเซนต) ขอมลทสะทอนใหเหนความเปนมออาชพของผสมคร

(44 เปอรเซนต) บคลกลกษณะทเขากนไดกบวฒนธรรมของบรษท

(43 เปอรเซนต) ขอมลทแสดงใหเหนความสนใจรอบดานของผสมคร

(40 เปอรเซนต) ทกษะการสอสารอนยอดเยยม (36 เปอรเซนต)12

97

บทสรป

โลกอนเทอรเนตกไมตางจากโลกจรงทมความเสยง เราจ�าเปนตองเรยนร

ใหเทาทนความเสยงรปแบบใหมๆ ทเกดขนตามพฒนาการของเทคโนโลย เชน

มลแวร การรงแกออนไลน การเกบขอมลสวนบคคล รวมถงหาวธรบมอกบความ

เสยงเหลานโดยไมไปลดโอกาสมากมายทอนเทอรเนตหยบยนใหเรา

ในบทถดไปเราจะมารจกกบสทธและความรบผดชอบในยคดจทล ซงไมเพยง

ส�าคญตอการปกปองสทธขนพนฐานของพลเมองในสงคม แตยงชวยสรางจตส�านก

และจรยธรรมในการอยรวมกนในโลกยคใหมอกดวย

อางอง

1 อางองจากหลกสตรพลเมองยคดจทลและความปลอดภยของกเกล เขาถงไดท https://edutrainingcenter.withgoogle.com/digital_citizenship/course.

2 อางองจากหลกสตรพลเมองยคดจทลและความปลอดภยของกเกล.

3 จากเวบไซต Scamwatch, scamwatch.gov.au.

4 เรยบเรยงจาก TotalBank (totalbank.com) และส�านกงานพฒนาธรกรรมทางอเลกทรอนกส (etda.or.th).

5 อางองจากเวบไซต Common Sense, https://www.commonsense.org.

6 Modality Partnership, “NHS Choices - Coping With Cyberbullying,” n.d., https://modalitypartnership.nhs.uk/self-help/livewell/topics/bullying/cyberbullying.

7 อางใน Polly Sprenger, “Sun on Privacy: ‘Get Over It,’” Wired January 26, 1999, https://www.wired.com/1999/01/sun-on-privacy-get-over-it/.

8 Per Christensson, “Digital Footprint Definition,” TechTerms, May 26, 2014, https://techterms.com/definition/digital_footprint.

9 ปรบจาก วสนต ลวลมไพศาล และ สฤณ อาชวานนทกล, คมอพลเมองเนตรน 2 (กรงเทพฯ: เครอขายพลเมองเนต, 2556).

10 Brian Barrett, “How to Lock Down Your Facebook Privacy Settings,” Wired, November 14, 2017, https://www.wired.com/story/how-to-lock-down-facebook-privacy-settings/.

11 K. G. Orphanides, “Google’s New ‘About me’ Privacy Settings Explained,” Wired, November 11, 2015, http://www.wired.co.uk/article/all-about-google-about-me.

12 Career Builder, “Number of Employers Using Social Media to Screen Candidates Has Increased 500 Percent over the Last Decade,” n.d., https://www.careerbuilder.com/share/aboutus/pressreleasesdetail.aspx?sd=4/28/2016&siteid=cbpr&sc_cmp1=cb_pr945_&id=pr945&ed=12/31/2016.

100

สทธและความรบผดชอบแหงศตวรรษท21

4

101

พลเมองทดคอพลเมองทเขาใจในสทธและความรบผดชอบ ซงเปนองค-

ประกอบส�าคญตอการสรางสงคมประชาธปไตยทด พลเมองดจทลเองกตอง

ตระหนกถงสทธและความรบผดชอบของตนเชนเดยวกน เพยงแตสทธและความ

รบผดชอบในยคดจทลไดถกตความและตอยอดใหสมพนธกบการเปลยนแปลง

ของเทคโนโลย

สทธนนหมายถงเสรภาพขนพนฐานทรฐบาลมพนธะหนาทตองปกปอง

และสงเสรม สทธบางอยางถกบญญตไวในกฎหมายระดบประเทศ ขณะทสทธ

บางประการถกรบรองไวในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน ซงตงอยบน

หลกการเรองอสรภาพ ความเทาเทยม และความเสมอภาค เชน เสรภาพในการ

แสดงความเหน เสรภาพในการรวมกลมและการสมาคม เสรภาพสอ เสรภาพ

ในการนบถอศาสนา เสรภาพในความเปนสวนตว อยางไรกด สทธมขอจ�ากด

และตองมาพรอมกบความรบผดชอบในการค�านงถงประโยชนสวนรวมและหลก

จรยธรรม เชน การเคารพสทธ ความเชอ และความเหนของผอน

102

สทธของพลเมองดจทล

สทธของพลเมองในยคดจทลนนไดรบการพฒนาตอยอดจากหลกการสากล

ดานสทธมนษยชน โดยมองคกรจ�านวนมากทผลกดนสทธดงกลาว เชน องคการ

สหประชาชาต (UN) กองทนเพอเดกแหงสหประชาชาต (UNICEF) สภายโรป

(Council of Europe) แนวทางดานสทธในคมอฉบบนอางองจากกฎบตรวาดวย

สทธมนษยชนและหลกการพนฐานส�าหรบอนเทอรเนต (Charter of Human

Rights and Principles for the Internet) และขอเสนอวาดวยสทธมนษยชน

ส�าหรบผใชอนเทอรเนตของสภายโรป1

สทธในการเขาถงและไมถกเลอกปฏบต

สทธในการเขาถงอนเทอรเนตควรเปนสทธขนพนฐานส�าหรบมนษยทกคน

บางประเทศ เชน ฟนแลนดและเอสโตเนย ก�าหนดใหการเขาถงอนเทอรเนต

เปนสทธมนษยชนขนพนฐาน การเขาถงอนเทอรเนตไมเพยงชวยเปดโอกาสทาง

เศรษฐกจ การเมอง และวฒนธรรมใหกบผใช แตยงเสรมสรางสทธมนษยชน

ขนพนฐานหลายอยาง อาท เสรภาพในการแสดงออก สทธในการเขาถงการศกษา

สทธในการสมาคมและชมนมโดยสนต สทธในการมสวนรวมกบรฐบาล

การเขาไมถงหรอถกตดการเชอมตออนเทอรเนตนนสงผลกระทบถง

โอกาสและสทธขนพนฐานของมนษยเปนอยางยง ดวยเหตน สทธในการเขาถง

อนเทอรเนตโดยไมถกตดการเชอมตอหรอถกเลอกปฏบตจากผ ใหบรการ

อนเทอรเนต (ไอเอสพ) หรอผใหบรการเนอหาออนไลน ไมวาจะอยบนฐานของ

103

อะไรกตาม เชน เพศ ชาตพนธ ภาษา ศาสนา ความเชอทางการเมอง จงถอ

เปนสทธขนพนฐานในยคดจทล ยกเวนแตกรณทมการก�าหนดไวในกฎหมาย

ชดเจน กระทบกบสทธของผอน หรอสงผลตอความมนคงของชาต ความสงบ

เรยบรอย และศลธรรมอนดของประชาชน หรอกรณทมการผดสญญาไมจายเงน

คาบรการอนเทอรเนต (แตผใหบรการอนเทอรเนตหรอไอเอสพควรใชมาตรการ

ตดสญญาณเปนมาตรการสดทายเทานน) หรอกรณทพอแมผปกครองควบคม

การใชอนเทอรเนตของเดกและผเยาวใหเหมาะสม

หากมการตดการเชอมตออนเทอรเนต ไอเอสพควรแจงผใชใหทราบถงเหตผล

และขอกฎหมายทใชเปนฐานในการตดอนเทอรเนต รวมถงแจงใหผใชทราบถง

กระบวนการรองเรยนและค�าขอใหมการเชอมตออนเทอรเนต

สทธในการเขาถงอนเทอรเนตครอบคลมถงประเดนตางๆ ดงน

ดจทลเพอคนทงมวล

ดจทลเพอคนทงมวลคอแนวคดทเรยกรองใหคนทกคนมสทธเขาถง รวมถง

ใชประโยชนจากสอดจทลและชองทางการสอสารทหลากหลายในฐานะเครองมอ

ส�าคญในชวตประจ�าวน เชน การสอสาร การเขาถงความร การท�าธรกรรม

รฐบาลควรด�าเนนมาตรการสงเสรมใหเกดการเขาถงอนเทอรเนตอยางทวถง

ราคาไมแพง ปลอดภย มคณภาพเชอถอได และรองรบกลมคนทหลากหลาย

โดยเฉพาะกลมคนทอยในพนทหางไกล มรายไดนอย เปนคนกลมนอยของสงคม

หรอตองการความชวยเหลอเปนพเศษ เชน ผพการ

นอกจากนน รฐบาลควรจดใหมจดบรการอนเทอรเนตอยางทวถง เชน

ศนยกลางชมชน หองสมด โรงเรยน คลนก รวมทงค�านงถงการเขาถงอนเทอรเนต

ผานโทรศพทมอถอหรอแทบเลต ซงทวความส�าคญมากขนในยคทคนเขาถง

อนเทอรเนตผานอปกรณเคลอนทมากขนเรอยๆ

104

คณภาพบรการ

คณภาพบรการขนต�าซงประชาชนควรเขาถงไดนนตองสอดคลองกบการ

เปลยนแปลงของเทคโนโลยทเรยกรองการใชขอมลมากขนเรอยๆ อกทงการเขาถง

จะตองมราคาถกและมความเทาเทยมมากขน ตวอยางเชน การเขาถงอนเทอรเนต

ของนกเรยนในกรงเทพฯ ทมคอมพวเตอรสวนตวใชในโรงเรยน กบนกเรยน

ตางจงหวดทใชเนตไดเฉพาะทหองสมดโรงเรยน แมทงคจะเขาถงเนตไดเหมอนกน

แตโอกาสจากการเรยนรนนแตกตางกนอยางสนเชง

เสรภาพในการเลอกใชซอฟตแวร แอปพลเคชน และระบบปฏบตการ

การเขาถงยงครอบคลมถงเสรภาพในการเลอกใชซอฟตแวร แอปพลเคชน

และระบบปฏบตการตามทเราตองการ ซงจะเกดขนไดตอเมอโครงสรางการสอสาร

และโปรโตคอลท�างานขามระบบได รวมถงรกษามาตรฐานแบบเปด (open stan-

dard) เอาไว นอกจากนนอนเทอรเนตจะตองเปดใหทกคนมสทธในการสรางสรรค

เนอหา แอปพลเคชน และบรการตางๆ โดยไมตองผานกระบวนการตรวจสอบ

หรอผานการรบรองจากผมอ�านาจ

ความเปนกลางของเครอขาย

สถาปตยกรรมของอนเทอรเนตตองไดรบการปกปองใหมความเปนกลาง หรอ

ทเรยกวาความเปนกลางของเครอขาย (net neutrality) กลาวคอตองมลกษณะ

เปด เทาเทยม และไมเลอกปฏบต เพอเปนแพลตฟอรมในการน�าเสนอเนอหา

และบรการออนไลนอยางเปนกลาง ไมมใครไดสทธพเศษ

105

เสรภาพในการแสดงความเหนและการเขาถงขอมล

มาตราท 19 ในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนบญญตไววา “มนษยทกคน

มสทธในเสรภาพทางความคดและการแสดงออก สทธดงกลาวรวมถงเสรภาพ

ในการแสดงความเหนโดยปราศจากการแทรกแซง และสทธในการแสวงหา รบ

สงตอขอมลและแนวคดผานสอใดๆ และโดยไมตองค�านงถงพรมแดน” เสรภาพ

ดงกลาวครอบคลมถงการแสดงความเหนในโลกอนเทอรเนตดวยเชนกน

เสรภาพในการแสดงออกเปนสทธทมความส�าคญตอสงคมประชาธปไตย

และการพฒนาของมนษย หลกการสากลยนยนถงสทธในการแสดงตวตน มมมอง

ความคด ความเหน รวมทงสทธในการเขาถงและเผยแพรขอมล/ความเหน

ของผอนบนโลกออนไลนไดอยางเสร เสรภาพดงกลาวครอบคลมถงการพด

ทางการเมอง มมมองทางศาสนา ความเหนและการแสดงออกทไมสรางความ

ขนเคอง และอาจรวมถงการแสดงออกทอาจสรางความขนเคองและสรางความ

ร�าคาญใจใหกบผอนดวย ซงตองพจารณาควบคกบเงอนไขอนๆ เชน กฎหมาย

และวฒนธรรมในแตละประเทศ

แนนอนวาเสรภาพในการแสดงความเหนไมใชสทธทไรขอจ�ากด และตอง

ค�านงถงสทธอนๆ เชน สทธในการปกปองชอเสยงและความเปนสวนตวของผอน

รวมถงผลประโยชนสาธารณะดวย เชน เพอปกปองความมนคงของชาตหรอความ

สงบเรยบรอย อยางไรกด การแทรกแซงเสรภาพในการแสดงออกตองไดรบการ

บญญตไวในกฎหมายดวย โดยกฎหมายนนตองก�าหนดขอบเขตขอหามใหชดเจน

และวางกรอบใหแคบเทาทจ�าเปน เพอใหประชาชนเขาใจและก�ากบพฤตกรรมการ

แสดงความเหนไดอยางถกตอง รวมถงตองไมท�าโดยเลอกปฏบต มเหตผลอนชอบ

ธรรมตามหลกสากล ขอบเขตการแทรกแซงตองเหมาะสม อกทงยงตองมกลไกใน

การแจงใหผทถกแทรกแซงสทธเสรภาพทราบถงสทธในการรองเรยนใหมการแกไข

106

สทธเสรภาพในการแสดงความเหนและเขาถงขอมลครอบคลมประเดนตางๆ

ดงน

เสรภาพจากการเซนเซอร

ประชาชนทกคนมสทธในการใชอนเทอรเนตโดยปราศจากการเซนเซอรทก

รปแบบ การคกคามขมขการแสดงออกผานอนเทอรเนตนนถอเปนการละเมดเสรภาพ

การเซนเซอรผานการบลอกและฟลเตอร โดยเฉพาะการบลอกเนอหา

ลวงหนาเพอไมใหประชาชนทงหมดเขาถงไดนน ถอเปนการเซนเซอรทขาด

ความชอบธรรม เวนแตเนอหาเฉพาะนนๆ ถกตดสนวาผดกฎหมายและผาน

กระบวนการตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายแลว นอกจากนน มาตรการใดๆ

ทใชในการบลอกเนอหาเฉพาะนนๆ จะตองท�าภายใตขอบเขตทจ�ากดทสด และ

ไมสงผลใหประชาชนไมสามารถเขาถงขอมลอนๆ ได เชน หากพบวามเนอหาท

ผดกฎหมายในเวบบอรด มาตรการการบลอกกควรจ�ากดทกระททผดกฎหมาย

เทานน ไมใชปดกนการเขาถงทงเวบบอรด

ตวกลาง เชน ไอเอสพ ไมควรถกกดดนหรอบงคบโดยกฎหมายใหน�าเนอหา

ออก บลอกเนอหา หรอเปดเผยขอมลสวนบคคลของผใช หากเนอหาดงกลาวไมผด

กฎหมาย นอกจากนนรฐยงมหนาทคมครองและเคารพเสรภาพในการแสดงออก

และสทธในการสอสารของประชาชน ซงรวมถงการสอสารระหวางบคคล เชน การ

ออกกฎหมายเพอปองกนการดกฟงและคมครองขอมลสวนบคคล

ไอเอสพ รวมถงผใหบรการเนอหาและผใหบรการออนไลน ตองเคารพสทธ

เสรภาพในการแสดงออก กระนนกตาม ผใหบรการเนอหาและบรการออนไลน

บางรายอาจมนโยบายหามเนอหาและพฤตกรรมบางอยาง เชน ประทษวาจา ภาพ

อนาจาร แตตองท�าภายใตหลกเกณฑทไมละเมดหลกสากล รวมถงมกระบวนการ

ทโปรงใสในการเปดเผยขอมล และเปดชองทางใหมการตรวจสอบการบลอกหรอ

ฟลเตอรเนอหา เพอเปนขอมลใหผใชตดสนใจวาจะเลอกใชบรการออนไลนนนๆ

หรอไม

107

สทธในขอมล

ประชาชนทกคนมสทธในการคนหา เขาถง และสงตอขอมลและความคด

ผานอนเทอรเนต

เรามสทธเขาถงและใชขอมลของรฐบาล โดยรฐบาลควรด�าเนนการเปดเผย

ขอมลในเวลาอนเหมาะสมและในรปแบบทสามารถเขาถงและน�าไปใชตอได

งาย นอกจากนนเรายงสามารถแชรงานและสรางสรรคงานจากการปรบเปลยน

งานตนฉบบของผอน แตสทธดงกลาวตองพจารณาควบคกบสทธของผผลตงาน

ตนฉบบทจะไดรบการคมครองลขสทธ โดยระบบลขสทธตองไมบนทอนศกยภาพ

ของอนเทอรเนตในการสรางสรรคและตอยอดเนอหา ซงหลกการส�าคญในการ

พจารณาคอ หลกการใชอยางเปนธรรม (fair use)

โครงการคอมมอนเซนสเอดเคชน สรปหลกการและตวอยางการน�าผลงาน

ไปใชทเขาขาย “การใชอยางเปนธรรม” ตามภาพดานลาง

ภาพท1:หลกการและตวอยางการใชอยางเปนธรรม2

มความเปนตนแบบใหมและแตกตางจากตนฉบบ

(ไมลอกเลยนแบบ)

น�าเนอหามาใชแคเพยงบางสวน

สรางงานขนมาใหมและใชมนในลกษณะทเปลยนไป

ไมน�างานไปใชเชงพาณชย

งานโรงเรยน หรองานการศกษา

การรายงานขาว

การแสดงความเหน หรอวจารณ

การลอเลยน

หลกการใชอยางเปนธรรม

หลกการใชอยางเปนธรรม คอหลกการพจารณากฎหมายของสหรฐอเมรกาทอนญาตใหมการใชเนอหาตดลขสทธโดยไมตอง ไดรบอนญาตจากผถอลขสทธ หลกการขอนมงรกษาสมดลระหวางผลประโยชนของเจาของลขสทธและผลประโยชนสาธารณะในการเผยแพรและใชประโยชนจากงานสรางสรรคบางสวน เชน ใชเพอการวพากษวจารณ การลอเลยน การคนควาวจย การรายงานขาว

หลกการ 4 ประการทใชพจารณาวาการใชแบบไหนถอวาเปนธรรมมดงน

หนง ปจจยดานการสรางสรรคสงใหมจากเนอหาตนฉบบ: วตถ- ประสงคและลกษณะของการใช

หลกการนใชเพอพจารณาวามการสรางสรรคเนอหาขนใหมจากงานตนฉบบหรอไม หรอเปนเพยงการลอกเลยนงานตนฉบบ ตวอยางเชน มการเพมความหมายหรอความคดใหมๆ จากงานตนฉบบหรอไม หรอมการเพมคณคาใดๆ จากงานตนฉบบหรอไม เชน มมมองทางศลปะใหมๆ แนวคดใหมๆ

กรณทนบวาเขาขายการใชอยางชอบธรรมตามหลกการขอนคอ งานดานการศกษาและงานวจย เพราะถอเปนการสรางสรรค วพากษ และพฒนาจากงานตนฉบบ อกกรณคอ งานลอเลยน ซงผลอเลยนปรบเปลยนและสรางสรรคจากงานตนฉบบผานอารมณขน

สอง ธรรมชาตของงานลขสทธธรรมชาตของลขสทธวาเปนเรองจรงหรอเรองแตงนนมความ

ส�าคญตอการพจารณาการใชอยางเปนธรรม เนองจากการแพรกระจายขอมลขาวสารหรอขอเทจจรงสรางประโยชนสาธารณะ ดงนนการน�างานทเปนขอมลหรอขอเทจจรงมาใช เชน งานชวประวต ยอมไดรบการคมครองในฐานะการใชอยางเปนธรรมมากกวาเรองทแตงขนอยางนวนยายหรอบทละคร

สาม จ�านวนและสดสวนของงานตนฉบบทน�ามาใชโดยหลกทวไป ยงน�างานตนฉบบมาใชนอยเทาไหร ยงมแนวโนม

ทจะถกมองวาเปนการใชอยางเปนธรรม อยางไรกด หากสวนท น�ามาใชนนเปน “แกนแกน” ของงานตนฉบบ กอาจจะไมไดรบการพจารณาวาเปนการใชอยางเปนธรรม แมจะใชงานตนฉบบเพยงแคบางสวนกตาม

ส ผลกระทบดานตลาดทอาจมตอการเผยแพรงานตนฉบบการใชงานตนฉบบอาจไมเปนธรรมหากกระทบตอการขาย

ผลงานลขสทธในตลาดไมวาในปจจบนหรออนาคต เชนกรณทมศลปนน�าผลงานภาพถายตดลขสทธไปใชสรางสรรคงานประตมากรรม แลวเจาของภาพถายฟองรองศลปนคนนน แตศลปนอางวางานประตมากรรมของเขาถอเปนการใชอยางเปนธรรม เพราะชางภาพไมไดใชมนเพอสรางงานประตมากรรมอยแลว ศาลไมเหนดวยและมองวาแมศลปนจะไมคดน�างานภาพมาสรางประตมากรรมเพอขายในตลาดตอนน แตกถอเปนตลาดทมความเปนไปไดในอนาคต3

110

นอกจากเราจะมสทธในการใชผลงานสรางสรรคของผอนตามหลกการใช

อยางเปนธรรมแลว หากผลงานสรางสรรคอยภายใตสญญาอนญาตครเอทฟ

คอมมอนส (Creative Commons) เรากสามารถน�าผลงานนนไปใชโดยไมตอง

ขออนญาตเจาของผลงาน แตตองใชภายใตขอบเขตการอนญาตทเจาของก�าหนด

เชน หามน�าไปใชเพอการคา หามดดแปลง ครเอทฟคอมมอนสจะชวยสงเสรมการ

เผยแพร การใช และการตอยอดผลงานสรางสรรคของผอน รวมถงผลงาน

สรางสรรคของเราเอง (หากเราเลอกใชสญญาอนญาตครเอทฟคอมมอนสกบ

งานของเรา) ซงชวยสรางเนอดนทเหมาะกบการเตบโตของวฒนธรรมเสรในโลก

อนเทอรเนต

ครเอทฟคอมมอนส

สญญาอนญาตครเอทฟคอมมอนส ชวยใหเจาของลขสทธสามารถใหสทธบางสวนหรอทงหมดแกสาธารณะภายใตสญญาอนญาตหลายหลากรปแบบ โดยผตองการน�าผลงานไปใชไมตองขออนญาตตราบเทาทปฏบตตามเงอนไขสญญาอนญาตทเจาของลขสทธระบไว วธการนจะชวยใหเจาของลขสทธสามารถอนญาตใหผอนน�าผลงานของตนไปเผยแพรหรอใชตอไดโดยทยงคงสทธตอผลงานนนอย สวนผใชกสามารถน�าผลงานไปเผยแพรหรอใชภายใตเงอนไขทก�าหนด โดยไมตองเสยเวลาขออนญาต (แตโดยมารยาทแลวกควรแจงใหเจาของผลงานทราบ)

เงอนไขในการใหอนญาตของครเอทฟคอมมอนสมอย 4 เงอนไข คอ 1) อางองแหลงทมา (attribution หรอตวยอ BY) หมายถงการน�าไปใชจะตองอางองกลบมาถงเจาของ 2) ใหอนญาตตอไปแบบเดยวกน (share-alike หรอ SA) คอยนยอมใหมการดดแปลงงานไดโดยตองมอบความยนยอมใหผอนใชตอไปดวย 3) หามน�าไปใชเพอการคา (non-commercial หรอ NC) คอหามน�าไปใชหาก�าไร และ 4) หามดดแปลง (no derivative หรอ ND) คอตองใชงานตนฉบบโดยไมมการดดแปลงใดๆ ทงสน ซงเงอนไขทงสแบบนสามารถผสมผสานเปนสญญาอนญาตครเอทฟคอมมอนส 6 แบบ ดงน

อางองแหลงทมา (CC-BY)

อางองแหลงทมา ใหอนญาตตอไป

แบบเดยวกน (CC-BY-SA)

อางองแหลงทมา หามดดแปลง

(CC-BY-ND)

อางองแหลงทมา หามน�าไปใชเพอการคา

(CC-BY-NC)

อางองแหลงทมา หามน�าไปใชเพอการคา

และใหอนญาตตอไปแบบเดยวกน

(CC-BY-NC-SA)

อางองแหลงทมา หามน�าไปใชเพอการคา

และหามดดแปลง (CC-BY-NC-ND)

ถาเราตองการใชสญญาอนญาตครเอทฟคอมมอนสกบผลงานสรางสรรคของตนเอง กสามารถท�าไดงายๆ ดวยการไปดาวนโหลดแบนเนอรของครเอทฟคอมมอนสทเวบไซต https://creativecom-mons.org/choose มาแปะไวบนชองทางเผยแพรงานของเรา หรอจะประกาศลงไปบนผลงานวาเราเลอกใชสญญาอนญาตแบบครเอทฟคอมมอนสกได4

113

สทธในการชมนมและการสมาคมออนไลน

มาตรา 20 ของปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนบญญตวา “มนษยทกคนม

สทธในอสรภาพแหงการชมนมและการสมาคมโดยสนต บคคลใดไมอาจถกบงคบ

ใหสงกดสมาคมได” หลกการดงกลาวประยกตใชกบโลกอนเทอรเนตดวยเชนกน

ดงนนเราทกคนจงมสทธในการชมนมและสมาคมผานอนเทอรเนต

เราทกคนมเสรภาพทจะเลอกใชเวบไซต แอปพลเคชน หรอบรการออนไลน

ใดๆ เพอการจดตง ขบเคลอน และมสวนรวมในการชมนมหรอการสมาคม เชน

การใชอนเทอรเนตเพอจดตงสหภาพแรงงาน โดยการมสวนรวมดงกลาวผาน

อนเทอรเนตจะตองไมถกบลอกหรอฟลเตอร

เรามสทธในการใชเครองมอดจทลเพอสรางการมสวนรวมและตรวจสอบ

กระบวนการก�าหนดนโยบายและกฎหมายทงในระดบทองถน ระดบประเทศ และ

ระดบโลก เชน การจดท�าเวบไซตเพอใหผสนใจตดตามประเดนการก�ากบดแล

อนเทอรเนต พดคยแลกเปลยน หรอใชเวบไซต Change.org ลารายชอเพอยน

ค�ารองใหมการเปลยนแปลงเชงนโยบาย

ประชาชนทกคนมสทธใชอนเทอรเนตเพอขบเคลอนและมสวนรวมในการ

ประทวงทงในโลกออนไลนและโลกจรง อยางไรกด สงทคณควรตระหนกคอ หาก

การประทวงน�าไปสความรนแรง การท�าลายทรพยสน หรอท�าความเสยหายใหกบ

ระบบอนเทอรเนต คณอาจตองเผชญกบปญหาทางกฎหมาย

อนเทอรเนตไดกลายเปนเครองมอส�าคญส�าหรบประชาชนในการมสวนรวม

ในสงคมประชาธปไตย ดงนนรฐจงควรสงเสรมใหมการใชเครองมอดจทลใน

กระบวนการประชาธปไตยมากขน เชน สงเสรมการมสวนรวมอเลกทรอนกส

(e-Participation) หรอการสรางรฐบาลอเลกทรอนกส (e-Government) ซงให

บรการงานภาครฐผานเครอขายออนไลนมากขน

114

สทธในความเปนสวนตวและในการคมครองขอมลสวนบคคล

มาตรา 12 ในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนบญญตวา “บคคลใด

จะถกแทรกแซงในความเปนสวนตว ครอบครว ทอยอาศย หรอการสอสาร หรอจะ

ถกลบหลเกยรตยศและชอเสยงตามอ�าเภอใจหรอโดยผดกฎหมายไมได ทกคนม

สทธทจะไดรบความคมครองตอการแทรกแซงสทธหรอการลบหลดงกลาวนน”

ในโลกดจทลทมการเกบขอมลสวนบคคลไวมากมาย พลเมองมสทธเรยกรอง

ชวตสวนตวในอนเทอรเนต รวมถงความเปนสวนตวในการสอสารถงกน นอกจาก

นน พลเมองมสทธรบรวาขอมลสวนตวอะไรบางทถกบนทกไว จะถกใชอยางไร

และเราจะจดการอะไรกบมนไดบาง

สทธในความเปนสวนตวครอบคลมสทธตางๆ ดงน

การออกกฎหมายความเปนสวนตว

รฐมพนธะหนาทในการจดท�าและบงคบใชกฎหมายคมครองความเปนสวนตว

และขอมลสวนบคคลของประชาชน โดยกฎหมายดงกลาวจะตองสอดคลองกบ

หลกสทธมนษยชนสากลและมาตรการการคมครองผบรโภค และตองระบถงการ

ปองกนการละเมดความเปนสวนตวโดยรฐและบรษทเอกชนดวย

เจาหนาทรฐและบรษทเอกชนมพนธะทจะตองปฏบตตามกฎระเบยบและ

กระบวนการในการจดการกบขอมลสวนบคคล การเกบ ใช เปดเผย และรกษา

ขอมลสวนบคคล จะตองท�าโดยโปรงใสและไดมาตรฐาน และการน�าขอมลสวน

บคคลไปใชตองไดรบความยนยอมจากเจาของขอมลกอน พลเมองทกคนมสทธ

รบรวามขอมลสวนตวอะไรบางทถกน�าไปใชหรอสงตอใหกบบคคลทสามดวย

วตถประสงคอะไร รวมถงมสทธควบคมขอมลสวนตวของเราเอง ไมวาจะเปนการ

เขาถง ตรวจสอบความถกตอง การกคน การขอใหลบขอมลสวนบคคล และม

สทธไดรบแจงเมอขอมลของตนถกสงตอใหบคคลทสาม ถกน�าไปใชในทางทผด

หาย หรอถกขโมย

115

เมอผใหบรการออนไลนหรอหนวยงานรฐมความจ�าเปนตองขอขอมลสวน

บคคล ควรเกบขอมลเทาทจ�าเปนจรงๆ และตองเกบภายในระยะเวลาทจ�าเปน

ตอการใชงานเทานน โดยเมอใชขอมลเสรจเรยบรอยแลวจะตองลบขอมลนนทง

การคมครองขอมลสวนบคคลควรอยภายใตการก�ากบดแลขององคกรอสระ

ทสามารถท�างานอยางโปรงใสโดยปราศจากอทธพลทางการเมองหรอผลประโยชน

เชงพาณชย

นโยบายและการตงคาความเปนสวนตว

ผใหบรการออนไลนตองประกาศนโยบายความเปนสวนตวทชดเจนและ

ใหผใชเขาถงไดงาย รวมถงการตงคาความเปนสวนตวตองท�าไดงาย ครอบคลม

รอบดาน และค�านงผลประโยชนของผใชเปนหลก เชน การตงคาตงตนใหปกปอง

ความเปนสวนตวของผใชใหมากทสด แลวหากผใชตองการเปดเผยขอมลมากขน

กใหเปนทางเลอกของผใชเอง (ไมใชตงคาตงตนใหเปดเผยขอมล แลวคอยใหผใช

เลอกปดไดในภายหลง)

ผใหบรการออนไลนตองแจงใหผใชทราบทกครงหากมการเปลยนแปลง

เงอนไขการใชบรการ โดยเฉพาะนโยบายการเกบขอมลผใชและการตงคาความ

เปนสวนตว

มาตรฐานการรกษาความลบและบรณภาพของระบบ

ระบบไอทตองมมาตรฐานการรกษาความลบ (confidentiality) และบรณภาพ

ของระบบ (integrity หมายถงการรกษาความปลอดภยเพอปองกนไมใหซอฟตแวร

อนตรายเขามาปรบเปลยนขอมลหรอไฟลของเราได) เพอปองกนไมใหบคคลอน

เขาสระบบโดยปราศจากความยนยอม

116

การคมครองตวตนออนไลน

ประชาชนทกคนมสทธทจะสรางตวตนในโลกออนไลนและไดรบความเคารพ

ในตวตนนนๆ ซงรวมถงการเลอกไมเปดเผยตวตนแทจรง ทวาสทธดงกลาว

จะตองไมถกใชในทางทผดหรอเปนภยตอผอน นอกจากนน ขอมลการพสจนตวตน

เชน ลายเซนดจทล รหสผาน พนโคด จะตองไมถกน�าไปใชหรอเปลยนแปลงโดย

ปราศจากความยนยอมของเจาของ

สทธในการไมเปดเผยตวและใชการเขารหส

พลเมองทกคนมสทธในการสอสารแบบนรนามในโลกออนไลน และมสทธ

ในการใชเทคโนโลยการเขารหสเพอรกษาความเปนสวนตว ความปลอดภย และ

การสอสารแบบนรนาม

เสรภาพจากการสอดแนม

พลเมองทกคนมเสรภาพทจะสอสารโดยปราศจากการสอดแนมตามอ�าเภอใจ

ในโลกออนไลน เชน การตดตามขอมลพฤตกรรมการใชอนเทอรเนตของเรา

ความเปนสวนตวในทท�างาน

ประชาชนมสทธในความเปนสวนตวในทท�างาน เชน การสงอเมลสวนตว

ในบรษท ผจางมหนาทแจงใหทราบถงการตรวจสอบและตดตามขอมลการสอสาร

ในทท�างาน หากไมมการแจงลวงหนา ใหถอวาพนกงานมความเปนสวนตวในการใช

อนเทอรเนตในทท�างาน

117

ความรบผดชอบในโลกออนไลน

“อ�านาจทยงใหญมาพรอมกบความรบผดชอบอนยงใหญ” ประโยคยอดฮต

จากภาพยนตรสไปเดอรแมนสามารถประยกตใชกบพลเมองดจทลไดเปนอยางด

เมออนเทอรเนตมอบอ�านาจอนยงใหญใหกบเรา เรากตองรจกใชมนอยางม

ความรบผดชอบเชนกน

ตลอดประวตศาสตรทผานมา เทคโนโลยใหมๆ กระตนใหสงคมตองมา

ถกเถยงถงความรบผดชอบ จรยธรรม และกฎหมายทเกยวของกบการใชเทคโนโลย

และผลกระทบของมน ตวอยางเชน สถาบนจรยธรรมคอมพวเตอรไดบญญต

จรยธรรมคอมพวเตอร 10 ประการไวในป 1992 เพอรบมอกบประเดนจรยธรรม

จากการใชคอมพวเตอรทไดรบความนยมมากขนในยคนน ซงหลายประเดนยงคง

ทนสมยมาจนถงทกวนน

บญญต10ประการวาดวยจรยธรรมคอมพวเตอร

1. อยาใชคอมพวเตอรท�ารายผอน: ไมขโมยขอมลสวนบคคล ไมเขยนโปรแกรมหรอซอฟตแวรเพอการเขาถงขอมลของผอนโดยไมไดรบอนญาต ไมใชคอมพวเตอรเพอการกลนแกลงผอน

2. ไมรบกวนหรอแทรกแซงการใชงานของผ อน: ไมสรางซอฟตแวรอยางมลแวรไปรบกวนหรอแทรกแซงการท�างานของคอมพวเตอรคนอน

3. อยาสอดสองขอมลสวนบคคลของผอน: ไมอานอเมลหรอไฟลขอมลสวนตวของผอนโดยไมไดรบอนญาต รวมถงไมสอดสองการท�ากจกรรมออนไลนตางๆ ของผอน

4. ไมขโมยขอมลของผอน: การขโมยขอมลส�าคญหรอปลอยขอมลทเปนความลบของผอนนนไมตางอะไรกบการปลนธนาคาร เชน การทเจานายดกเกบขอมลการสอสารของลกนอง หรอการขโมยขอมลประวตคนไขจากฐานขอมลของโรงพยาบาล

5. อยาเปนสวนหนงของการเผยแพรขอมลทผด: อนเทอรเนตท�าใหการแพรกระจายขอมลเทจอยางขาวปลอมหรอขาวลอเปนเรองงาย เราควรตรวจสอบความถกตองของขอมลและไมชวยแพรกระจายขอมลเทจ

6. หลกเลยงการใชซอฟตแวรเถอน: การใชซอฟตแวรผดลขสทธถอเปนการกระท�าทผดจรยธรรมและไมเคารพผลงานของผสราง รวมถงอาจสงผลกระทบทางกฎหมายตอผใชได เชน ตองจายคาปรบ

7. อยาใชคอมพวเตอรของผอนถาไมไดรบอนญาต: การใชคอมพวเตอรของผอนเพอเขาถงขอมลโดยไมไดรบอนญาตถอเปนการกระท�าทผดจรยธรรม

8. อยาอางความเปนเจาของในงานของผอน: การน�างานของผอนมาใชโดยไมขออนญาตหรอไมอางองใหเหมาะสมนนถอเปนการกระท�าทผดจรยธรรม

9. คดถงผลกระทบทางสงคมทอาจเกดขนตอนพฒนาซอฟตแวร: ตวอยางเชน ถาคณพฒนามลแวร กควรค�านงถงผลกระทบเชงลบ ทจะเกดขน

10. สอสารกบผอนดวยความเคารพและมมารยาท: มารยาท ในการสอสารในโลกจรงกบโลกออนไลนนนไมไดตางกน เราไมควรใชค�าหยาบคาย ไมควรรกล�าพนทสวนบคคล ไมควรพดอะไรทเปนเทจ5

120

สทธตองมาพรอมกบความรบผดชอบซงเปนองคประกอบส�าคญในการสราง

สงคมออนไลนทด สงทเราไมตองการเหนในโลกจรงกมกเปนสงทเราไมตองการ

ในโลกไซเบอรดวยเชนกน เชน การพดจาดวยค�าพดรนแรง การละเมดสทธใน

ผลงานผอน การขโมยตวตนของผอน เราในฐานะพลเมองมความรบผดชอบตอ

สงคมทจะตองหลกเลยงการกระท�าดงกลาว รวมถงสนบสนนใหผอนมหนาท

ความรบผดชอบเชนเดยวกน

ความรบผดชอบในการสอสารและแลกเปลยนขอมลอยางมมารยาท

อนเทอรเนตชวยใหเราสามารถตดตอสอสารและมปฏสมพนธกบผอนได

อยางสะดวกงายดาย เชน ตงกลมไลนสมาชกคอนโดหรอหมบานไวแลกเปลยน

ขาวสาร ใชจเมลในการสงอเมลระหวางกน หรอมสวนรวมแลกเปลยนความเหน

เรองบานเมองในเวบบอรดพนทป อยางไรกด การสอสารทเกดขนอยางรวดเรว

และบางครงกโดยนรนาม อาจท�าใหเกดการสอสารทไรมารยาทไดงาย

พลเมองดจทลควรตระหนกถงมารยาทในการใชอนเทอรเนต (netiquette)

สอสารกบผอนอยางสภาพ คดถงผลกระทบทจะเกดกบผอน และเปนแบบอยาง

ทดในโลกออนไลน ดงน

121

อยากระพอความขดแยง หลกเลยงการใชภาษารนแรงและกาวราว

หลกเลยงการประชดประชน เราตองเขาใจวาการสอสารผานอนเทอรเนต

นนไมเหนภาษากายและสหนาซงชวยในการสอสาร ดงนนการแสดงความเหนเชง

ประชดประชนอาจท�าใหเกดความเขาใจผดไดงาย

อยาโกหก ซอสตยตอผอนและไมเสแสรงปลอมตวเปนคนอน เวนแตกรณ

ทจ�าเปนตองปกปดอตลกษณ

ใชอนเทอรเนตโดยค�านงถงผลกระทบทมตอผอน เชน ไมแชรขอมลสวนตว

ของเพอนในหนาเฟสบค ไมสงตออเมลสวนตวใหคนอนโดยไมไดรบอนญาต

อยาโพสตหรอแชรขอมลสวนบคคลทงของตนเองและผอนทอาจน�าภย

อนตรายมาได โดยเฉพาะกบคนไมรจกและเวบไซตทดนาสงสยและไมรองรบการ

เขารหส เชน ไมแชรแผนการทองเทยวทอาจท�าใหผไมประสงคดรวาเราจะไมอย

บานเวลาไหน

ใชอนเทอรเนตใหเหมาะสมกบสถานการณและบรบท เชน ไมสงขอความ

หรอเลนโทรศพทมอถอระหวางทสนทนากบผอนหรอขณะรวมโตะอาหาร หรอ

เรยนรกฎของชมชนออนไลนทเราสนใจกอนเขารวม

อยาโพสตความรสกสวนตวเกยวกบงานหรอความสมพนธ หากตองการ

สอสารในเรองทมอารมณความรสกเขามาเกยวของมากๆ พยายามสอสารกบคน

ทเกยวของโดยตรงดวยชองทางทมความเปนสวนตว

อยาแชรขอมลหรอขาวสารโดยไมไดตรวจสอบใหดกอน โดยเฉพาะใน

กรณทอาจท�าใหบคคลหรอองคกรใดเสอมเสยชอเสยง

สรางสงคมอนเทอรเนตทออนโยน

แมอนเทอรเนตจะถกมองวาเปนพนททเตมไปดวยความโหดราย แตอนเทอรเนตกเปนเครองมอแพรขยายความดดวยเชนกน พลเมองดจทลจ�าเปนตองเรยนรทจะจดการกบปญหาในโลกออนไลนอยางสรางสรรค และสงตอความดและความเหนอกเหนใจใหกบผอน ซงจะ ชวยสรางความสมพนธอนดและลดความรสกในแงลบทอาจน�าไปสปญหาอนๆ เชน การกลนแกลงออนไลน

พงระลกไวเสมอวา คนทเราตดตอดวยในโลกออนไลนนนเปนมนษยทมความรสกจรงๆ ดงนนควรปฏบตตอเขาในฐานะเพอนมนษย เมอเราเจอกบพฤตกรรมเลวรายอยางเชนการกลนแกลงออนไลน หรอพบวาผอนแสดงพฤตกรรมทบงชถงปญหาบางอยาง เชน แสดงอาการของโรคซมเศราผานโซเชยลมเดย เราสามารถใหความชวยเหลอหรอรายงานพฤตกรรมทไมเหมาะสมเหลานนผานเครองมอตางๆ รวมถงแจงพอแม ผปกครอง หรอผทเกยวของใหทราบถงปญหา

เราควรระวงไมสงเสรมพฤตกรรมเลวรายเวลาเจอกบขอความหรอการกระท�าทไมดอยางการกด “ถกใจ” การแชร หรอการแสดงความเหน บอยครงทพฤตกรรมเลวรายอยางการกลนแกลงผอนออนไลนนนท�าขนเพอเรยกรองความสนใจ ดงนนหากเราไมสงสญญาณสนบสนน พฤตกรรมเลวรายกอาจจะหยดไปเอง

ในฐานะพลเมองทงในโลกจรงและโลกดจทล เราสามารถรวมสรางบรรยากาศในการแลกเปลยนทสรางสรรคได ตวอยางเชน การแสดงความเหนโดยตระหนกถงรปแบบและการสอสารออนไลนทเหมาะสม หรอการจดการกบความเหนหรอพฤตกรรมเชงลบดวย วธการอนมอารยะ เชน ดวยการปรบเปลยนค�า รปประโยค และจดสนใจ ของเนอหาเสยใหมใหเปนไปในเชงสรางสรรค6

คดกอนโพสตเชคกอนแชร

ในโลกทเราทกคนมเครองมอบนทกภาพและเสยงอยางโทรศพทมอถอตดตว ซงกเปนเครองเดยวกนนแหละทชวยใหเราโพสตอะไร ตออะไรผานโซเชยลมเดยไปสสายตาคนจ�านวนมากไดในทนท เราอาจจะ โพสตสงตางๆ ไปโดยไมไดไตรตรองถงผลกระทบรอบดานใหดกอน

วนท 24 มนาคม 2557 มผใชเฟสบคคนหนงโพสตภาพผชาย ใสรองเทามรขาดอยในรถไฟฟาบทเอสพรอมกบขอความวา “ไมรวาพเขาเปนใคร แตพเขาไฮเทค มกลองตวจวทปลายรองเทาดานซายดวยอะ กระโปรงสนกระวงกนหนอยนะสาวๆ @BTS Onnut” หลงจากนน กมคนเขามาประณามผชายในภาพกวา 24,000 ความเหนภายใน 24 ชวโมง พรอมกบมการแชรภาพไปในวงกวาง

ตอมาไดมการเผยแพรวดโอจากสมาชกยทบ ชอวา BETTER SOCIAL SPACE โดยเหยอผถกประณามออกมาเลาขอเทจจรงวา ทรองเทาขาดนนเกดจากการไปชวยรนพซอมแอร และเลาถงความทกข ทเกดขนหลงจากโดนกลาวหาวาเปนพวกโรคจตในโซเชยลมเดย เขากนไมได นอนไมหลบ ไมกลาออกไปไหนเพราะกลวสายตาทพพากษาวาเขาเปนพวกโรคจตไปแลว จนท�าใหเขาเปนคนทเกลยดสงคมไปเลย

ชายคนนนเปนเหมอน “เหยอทถกโซเชยลรมฆา” ไปแลวเพยงเพราะการโพสต การแสดงความเหน และการแชรอยางไมคด วดโอชนนจงมงกระตนเตอนสงคมใหใชโซเชยลมเดยในทางบวก ไมใชใชมนเพอท�ารายคนอนโดยปราศจากขอเทจจรง7

124

ความรบผดชอบในการใชและอางองผลงานของผอน

อนเทอรเนตกลายเปนแหลงขอมลส�าคญในการเรยนร แตการทอนเทอรเนต

ชวยใหเราเขาถง แชร รวมถงคดลอกผลงานของผอนไดงาย ไมไดแปลวาเรามสทธ

ใชผลงานของผอนโดยไมตองขออนญาต

กอนจะใชผลงานของผอน ถอเปนความรบผดชอบทจะตองตรวจสอบวา

ผลงานชนนนยงตดลขสทธหรอไดตกเปนของสาธารณะ (public domain) เนองจาก

ความคมครองลขสทธไดหมดลงแลว เปนผลงานของรฐบาลทใชเงนสาธารณะ

สรางขนมา หรอผสรางสรรคเลอกทจะมอบผลงานใหเปนของสาธารณะ ในกรณท

ตดลขสทธ เราตองตรวจสอบวาการใชงานนนถอเปนการใชอยางเปนธรรมหรอไม

ถาไม กถอเปนหนาทของเราในการขออนญาต ตวอยางกรณทถอวาละเมดลขสทธ

เชน การน�าผลงานทงหมดของผอน ไมวาจะเปนหนงสอ บทความ ภาพ วดโอ

เพลง กราฟก โพสตความเหน หรอผลงานสรางสรรคของผอน ไปเผยแพรใน

เวบไซต อเมล หรอโซเชยลมเดย โดยไมไดรบอนญาต

นอกจากการละเมดลขสทธซงเปนปญหาดานกฎหมาย การขโมยผลงาน

ของผอน (plagiarism) กถอเปนปญหาเชงจรยธรรมในแวดวงวชาการ นกเรยน/

นกศกษา/นกวจยตองมความรบผดชอบในการอางองผลงานของผอน ไมวาแหลง

ทมาจะมาจากในออนไลนหรอออฟไลนกตาม เชน ไมน�าค�าพด แนวคด ขอคนพบ

ในผลงานของผอนมาใชโดยไมอางองใหเหมาะสม

โครงการคอมมอนเซนสเอดเคชน สรป 5 ขนตอนในการใชและอางอง

ผลงานสรางสรรคอยางรบผดชอบ คอ 1) ตรวจสอบวาใครเปนเจาของผลงาน

2) ขออนญาตกอนใช 3) ใหเครดตกบเจาของผลงาน 4) ซอสทธการใช (ถาจ�าเปน)

และ 5) ใชอยางมความรบผดชอบ8

125

ความรบผดชอบในการปฏบตตามกฎหมาย

พลเมองดจทลทดควรศกษาวามกฎหมายและขอบงคบอะไรบางทก�ากบการ

ใชอนเทอรเนตของเรา เชน กฎหมายลขสทธ กฎหมายก�ากบดแลเนอหาออนไลน

กฎหมายวาดวยความผดเกยวกบอาชญากรรมคอมพวเตอร รวมถงตระหนกถง

ผลกระทบจากการละเมดกฎหมายดวย

ขอควรระวงดานกฎหมายมดงน

ไมขโมยอตลกษณออนไลน

ไมละเมดทรพยสนทางปญญาของผอน

ไมดาวนโหลดเพลง ภาพยนตร หรอผลงานสรางสรรคของผอนผาน

ชองทางทผดกฎหมาย รวมถงไมเผยแพรงานทตดลขสทธไปตามชองทางท

ผดกฎหมาย

อยาสรางหรอเผยแพรมลแวร ซอฟตแวร เวบไซต หรอแอปพลเคชน

ทขโมยขอมลส�าคญของผอนหรอท�าลายระบบ

ไมโพสตหรอแชรเนอหาทสมเสยงผดกฎหมาย เชน สอลามกอนาจารเดก

ประทษวาจา ขอความหมนประมาท

ไมละเมดความเปนสวนตวของผอน เชน การดกจบอเมลของผอน หรอ

แอบขโมยรหสผานเพอเขาไปดบญชเฟสบคของผอนโดยไมไดรบอนญาต

126

ความรบผดชอบในการรกษาความปลอดภยออนไลน

อนเทอรเนตเตมไปดวยความเสยง เชน อาชญากรรมคอมพวเตอร ภยคกคาม

ไซเบอร การขโมยอตลกษณออนไลน พลเมองดจทลจ�าเปนตองเรยนรวธปองกน

ตวเองจากความเสยงออนไลน อาทเชน

ตดตงโปรแกรมปองกนไวรสและอปเดตใหเปนเวอรชนใหมอยาง

สม�าเสมอ

ตรวจสอบเวลาเปดไฟลแนบทางอเมล และระมดระวงกอนจะกดคลก

ลงกเชอมไปยงสวนอนๆ

เปดใชการพสจนตวตนสองระดบ

ตดตงใชงานแอปพลเคชนส�าหรบตดตามและลอกโทรศพทมอถอระยะ

ไกลในกรณทอปกรณสญหาย

ส�ารองขอมลไวหลายแหงเพอปองกนขอมลสญหาย

การตงลอกหนาจอบนคอมพวเตอรหรออปกรณเคลอนทตางๆ ดวยรหส

ผาน พนโคด ลายนวมอ ฯลฯ

การเขารหสปองกนการเขาถงขอมลทอยในอปกรณเชอมตอภายนอก เชน

ยเอสบไดรฟ

127

ความรบผดชอบตอสขภาพของตนเอง

วถชวตทมอนเทอรเนตเขามาเกยวของนนอาจบนทอนสขภาพและความ

เปนอยทดของเรา เราตองตระหนกถงผลกระทบตอรางกายและจตใจจากการใช

อนเทอรเนตและเครองมอสอสารในยคดจทล และหาทางคมครองตวเองและผอน

จากอนตรายเหลานน เชน โรคกดทบเสนประสาทบรเวณขอมอ ภาวะตาลา

การนงผดทา การเสพตดอนเทอรเนต

ความรบผดชอบในการใชพาณชยอเลกทรอนกส

เราตองตระหนกถงความเสยงจากการซอขายสนคาและบรการออนไลน การ

ท�าธรกรรมออนไลนเปนเรองงายและสะดวกจนบอยครงเราไมไดใครครวญใหด

กอนท�า ดงนนกอนตดสนใจท�าธรกรรมออนไลนตองหาขอมลใหดและมนใจวา

ปลอดภย รวมถงมนใจวาจะไมกอใหเกดหนกอนโตในอนาคต

128

บทสรป

การเรยนรและเขาใจถงสทธและความรบผดชอบในยคดจทลมความส�าคญ

ตอการเปนพลเมองทดและการสรางสงคมทดในเวลาเดยวกน พลเมองดจทลท

เขมแขงคอพลเมองทเขาใจสทธดจทลขนพนฐาน ปกปองสทธใหกบตนเองและ

พลเมองคนอน รวมถงเรยกรองใหรฐสรางเงอนไข เชน การออกกฎหมาย การ

ก�าหนดนโยบาย ทชวยการนตสทธเหลานน นอกจากนน พลเมองดจทลทด

ยงตองเขาใจบทบาทหนาทของตน รบผดชอบตอตนเองและสงคม รวมถงม

จรยธรรมและเคารพกฎหมาย เพอรวมสรางสรรคสงคมออนไลนและออฟไลน

ทดรวมกน

ในบทถดไป เราจะมาส�ารวจโอกาสทางเศรษฐกจ การเมอง และการเรยนร

ใหมๆ ทเกดขนในโลกออนไลนผานตวอยางทเกดขนจรง เพอเปดจนตนาการ

ถงโอกาสทอนเทอรเนตมอบให และมแรงบนดาลใจในการสรางโอกาสเหลานน

ใหเกดขนจรง

129

อางอง

1 Internet Rights and Principles Coalition, The Charter of Human Rights and Principles for the Internet: UN Internet Governance Forum, 4th edition, 2014, http://www.ohchr.org/Documents/Issues/Opinion/Communications/InternetPrinciplesAndRightsCoalition.pdf. และ Council of Europe, Guide to Human Rights for Internet Users, 2014, https://rm.coe.int/16804d5b31.

2 อางองจาก Common Sense Education, “Rework, Reuse, Remix (6-8),” n.d., https://www.commonsense.org/education/lesson/rework- reuse-remix-6-8.

3 Richard Stim, “Measuring Fair Use: The Four Factors,” Stanford Copyright and Fair Use Center, 2010, https://fairuse.stanford.edu/overview/fair-use/four-factors/.

4 วกพเดย, “ครเอทฟคอมมอนส,” แกไขเมอ เมษายน 10, 2561, https://th.wikipedia.org/wiki/ครเอทฟคอมมอนส.

5 Wikipedia, “Ten Commandments of Computer Ethics,” last modified March 24, 2018, https://en.wikipedia.org/wiki/Ten_Commandments_of_Computer_Ethics.

6 เวบไซต Be Internet Awesome โดย Google และ iKeepSafe อางองจาก https://beinternetawesome.withgoogle.com/en.

7 BETTER SOCIAL SPACE, “Message from a Dead Man,” YouTube video, 2:45, July 24, 2016, https://www.youtube.com/watch?v=4YPy JHG8sqs.

8 อางองจาก Common Sense Education, “Copyrights and Wrongs (9-12),” n.d., https://www.commonsense.org/education/lesson/copy rights-and-wrongs-9-12.

130

โอกาสแหงศตวรรษท21

5

131

เราเพงอยในชวงเรมตนของอนเทอรเนตเทานนเอง

มาใชมนอยางชาญฉลาดกนเถอะ

จมม เวลส ผรวมกอตงวกพเดย

หลงจากทเราเรยนรเรองอนเทอรเนตไปหลากหลายมตแลว ทงความรท

จ�าเปนส�าหรบการท�างานและการใชชวตในยคอนเทอรเนต การรกษาความเปน

สวนตวและความปลอดภยในโลกสมยใหม รวมถงสทธและความรบผดชอบ

ในฐานะพลเมองดจทล ตอนนถงเวลาทเราจะมาดกนวา อนเทอรเนตสรางโอกาส

ใหมๆ อะไรใหกบเราบาง และเราจะใชประโยชนจากมนอยางชาญฉลาดไดอยางไร

อนเทอรเนตในฐานะเทคโนโลยทสามารถน�าไปใชไดหลากหลายรปแบบ

และเปดใหใครกตามสรางสรรคนวตกรรมบนอนเทอรเนตได ชวยสงเสรมใหเกด

การเตบโตทางเศรษฐกจ การมสวนรวมทางการเมอง และการสรางสรรคเชง

วฒนธรรมอยางทไมเคยเกดขนมากอน ผประกอบการสามารถพฒนาและเผยแพร

แอปพลเคชนไปยงตลาดกลมใหญโดยไมตองมทนมากมาย ผบรโภคสามารถเขาถง

สนคาและบรการทหลากหลายในราคาทถกลง พลเมองสามารถเขาถงขาวสาร

และแนวคดทางการเมองจากแหลงขอมลทหลากหลาย เขารวมพดคยแลกเปลยน

ในพนทสาธารณะทอนเทอรเนตสรางขน หรอกระทงเปนผสรรคสรางเนอหาดวย

ตนเอง

132

งานศกษาจ�านวนมากชใหเหนวา อนเทอรเนตชวยสรางวฒนธรรมแหง

โอกาสขนใหมในหลากหลายมต ในโลกแหงการท�างาน เกดวฒนธรรมการเปน

ผประกอบการ ในโลกของตลาด เกดวฒนธรรมการบรโภคแบบตนตว ในโลกแหง

รฐบาลอเลกทรอนกส เกดวฒนธรรมการเปดเผยขอมลภาครฐและการมสวนรวม

ของประชาชน ในโลกแหงการเมอง เกดวฒนธรรมการเคลอนไหวทางสงคมโดย

คนธรรมดา ในโลกของสอ เกดวฒนธรรมการเปนผรบสอทตนตวและใชสอเพอ

สรางสรรคเนอหาใหมๆ ดวยตนเอง และในโลกแหงการศกษา เกดวฒนธรรม

การเรยนการสอนทนกเรยนตองแสวงหาและจดการความรตนเองผานเครอขาย

อเลกทรอนกส1

การส�ารวจวาอนเทอรเนตสรางโอกาสอะไรใหเราบางทงในมตเศรษฐกจ

การเมอง และการเรยนร ผานกรณศกษาทเกดขนจรง จะชวยใหเราในฐานะ

พลเมองดจทลสามารถจนตนาการถงความเปนไปไดทางสงคมทอนเทอรเนต

หยบยนให และรวมลงมอสรางการเปลยนแปลงใหเกดขนจรง

133

โอกาสทางเศรษฐกจ

งานศกษาของโออซด2 ชใหเหนความส�าคญของอนเทอรเนตในการเพม

ผลตภาพทางเศรษฐกจในภาพรวม 4 ดาน คอ 1) การขยายเครอขายการคา การ

ลงทน การเคลอนไหวของแรงงานทเปยมทกษะ 2) การทดลองโมเดลทางธรกจ

และเทคโนโลยใหมๆ โดยเฉพาะกบบรษทหรอผประกอบการหนาใหม 3) การ

ใชประโยชนจากทรพยากรทมจ�ากดอยางแรงงาน ทน ทกษะ ใหเกดประสทธผล

สงสด และ 4) การลงทนในนวตกรรมเพอสรางเศรษฐกจทสามารถใชประโยชน

จากเทคโนโลยไดสงสด

งานศกษาของบรษทดลอยต (Deloitte) แสดงใหเหนวาอนเทอรเนตชวยเพม

ผลตภาพและนวตกรรมซงสงผลตอการเตบโตทางเศรษฐกจอยางรอบดาน ดงน

ภาพท1วงจรการพฒนาเศรษฐกจดวยอนเทอรเนต3

134

งานของดลอยตประเมนวาการเขาถงและการใชอนเทอรเนตของประชากร

ในประเทศก�าลงพฒนาจะชวยเพมรายไดใหพวกเขาถง 15 เปอรเซนตตอป สวน

งานของสถาบนแมคคนซยโลก (McKinsey Global Institute) ในป 2011 ประเมน

วา ในประเทศพฒนาแลว อนเทอรเนตชวยเพมการเตบโตของจดพโดยเฉลยถง

21 เปอรเซนตในชวง 5 ปทผานมา ขณะทในประเทศขนาดใหญอยางจน อนเดย

และบราซล อนเทอรเนตมสวนชวยเพมการเตบโตของจดพ 11 เปอรเซนตในชวง

เวลาเดยวกน4

นอกจากประโยชนดานเศรษฐกจในระดบมหภาคแลว อนเทอรเนตมสวน

สงเสรมโอกาสทางเศรษฐกจในมตอนๆ ดงตอไปน

1. อนเทอรเนตขบเคลอนการเปลยนแปลงในภาคธรกจและสรางเศรษฐกจ

สมยใหม

อนเทอรเนตสรางโอกาสในการเขาถงขอมลขาวสาร เชอมตอกบผคนและ

ธรกจอนๆ และเปดตลาดใหมๆ สงเหลานขบเคลอนการเปลยนแปลงภาคธรกจ

ในหลากหลายมต ตงแตชองทางการขายและการซอสนคา ไปจนถงการออกแบบ

การผลต การตลาด และการแพรกระจายสนคาและบรการ หรอทเราเรยกวา

พาณชยอเลกทรอนกส (e-commerce)

135

เราเหนบทบาทของอนเทอรเนตในการสรางโอกาสทางธรกจทงในแงทชวย

สนบสนนการท�าธรกจแบบเดม เชน การขยายชองทางการขายสนคาและบรการ

มาสโลกออนไลนเพอสอสารกบฐานลกคาทกวางขน และในแงทชวยสรางสนคา

และบรการรปแบบใหมขนมา เชน ยทบทสรางแพลตฟอรมเพอเปดโอกาสใหใคร

กตามสามารถถายท�าวดโอและเผยแพรตอสาธารณะได แอมะซอน (Amazon) ท

สรางรานหนงสอออนไลนแบบใหม สปอตฟาย (Spotify) ทสรางประสบการณการ

ฟงเพลงแบบใหม หรอแอรบเอนบ (Airbnb) ทสรางแพลตฟอรมใหคนทตองการ

ปลอยหองเชากบคนทตองการหาทพกมาพบกน

งานศกษาของแมคคนซยชใหเหนวา แมอนเทอรเนตจะชวยเพมประสทธภาพ

การบรหารงานใหกบบรษทยกษใหญ แตผลเชงบวกทอนเทอรเนตมตอการท�า

ธรกจกลบเกดกบธรกจขนาดกลางและขนาดยอม (SME) มากกวา โดยเอสเอมอ

ทใชประโยชนจากอนเทอรเนตจะเตบโตเรวกวาธรกจทไมใชถงสองเทา มรายได

จากการสงออกมากกวาสองเทา และสรางงานในบรษทมากกวาสองเทา นอกจาก

นน อนเทอรเนตยงท�าใหเอสเอมอกลายเปนบรษทระดบโลกทสามารถแขงขนกบ

บรษทยกษใหญไดตงแตเรมตนธรกจ ทงในแงของการเขาถงผบรโภค การคนหา

ซพพลายเออร การเฟนหาคนท�างานฝมอด และการท�าการตลาด จนเกดสงท

เรยกวา “บรษทขามชาตขนาดเลก” ทวทกมมโลก

เคลดลบสรางธรกจออนไลนใหประสบความส�าเรจ

ในภาวะทมลคาพาณชยอเลกทรอนกสของไทยเตบโตขนทกปอยางตอเนอง โดยในป 2560 มมลคารวมอยท 2,812,592.03 ลานบาท โตขนจากป 2559 เกอบ 10 เปอรเซนต5 สะทอนใหเหนโอกาสทงส�าหรบผประกอบการหนาใหมและผประกอบการรายเดมในการใชประโยชนจากเครองมอดจทลเพอสรางโอกาสทางธรกจ

บทความจากเวบไซต entrepreneur.com สรป 9 เคลดลบทจะชวยผลกดนใหธรกจออนไลนประสบความส�าเรจ ดงน6

1. อยาเรงเปดตวเวบไซตส�าหรบพาณชยอเลกทรอนกส: หนงในขอผดพลาดประการส�าคญของผประกอบการคอไปเรงเปดตวเวบไซตทงทยงไมพรอม เรามโอกาสเพยงครงเดยวในการเปดตวเวบไซตและไมควรท�ามนพงงายๆ อยาเปดตวเวบไซตจนกวาจะเตรยมการใหพรอม เชน เนอหาในการท�าการตลาด โซเชยลมเดย การซอโฆษณาโปรโมต

2. ใหความส�าคญกบผใชเปนทหนง: เปนทรกนวาจดออนส�าคญทสดของธรกจออนไลนคอการทลกคาไมสามารถจบ สมผส ดมกลน หรอเหนสนคาตวจรงกอนตดสนใจ ดงนนเราตองหาวธชดเชยขอดอย ตรงนใหได เชน การตงราคาทชวนดงดด การใชภาพนงหรอภาพเคลอนไหวใหผซอมองเหนสนคาไดเหมอนจรงทสด การเสนอบรการจดสงและคนสนคาฟร การจดท�ากระบวนการสงซอทไมซบซอนเกนไป

3. ทดสอบทกอยางจนมนใจ: เราควรลงทนกบการทดสอบและวเคราะหธรกจของเราไมวาจะกอน ระหวาง หรอหลงจากเปดตวธรกจออนไลน สวมวญญาณลกคาเพอหาค�าตอบวาอะไรทด อะไรทไมด และพยายามหาสาเหตเบองหลงเพอหาทางปรบปรง

4. ใชโซเชยลมเดยดวยตวเอง: ผประกอบการทพร�าบอกวาจะเอางานดานโซเชยลมเดยไปใหทมขางนอกท�านนถอวาท�าธรกจออนไลนไมเปน โซเชยลมเดยเปนเสมอนหวใจส�าคญของธรกจเนองจากมนหยบยนโอกาสใหเราไดท�าความรจกมกคนกบลกคา ของเรา คณอาจจะแตงตงผจดการดานโซเชยลมเดยมาชวยดธรกจกได แตสงส�าคญคอเราตองคอยท�างานรวมกบเขาหรอเธอเสมอ

5. ใสมตทางสงคมใหกบธรกจออนไลน: เราควรหาวธทใส “ความเปนสงคม” ในเวบไซตธรกจออนไลนดวย เชน ชองทางในการตชมสนคา เวบบอรดในการแลกเปลยนพดคยระหวางลกคา การลอกอนผานโซเชยลมเดยอยางเฟสบค มตทางสงคมนจะสรางความเปนชมชนใหเกดขนในหมผสนใจสนคาของเรา

6. รองรบการใชงานในอปกรณเคลอนท: ทกวนนจ�านวนคนทเขาถงอนเทอรเนตผานอปกรณเคลอนทเพมขนเรอยๆ และการใชจายผานสมารตโฟนกเพมขนแบบกาวกระโดดในทกๆ ป ถาคณสรางธรกจออนไลนโดยไมไดเผอรองรบหนาจอสมารตโฟน ธรกจของคณกจะ ตกขบวนการเปลยนแปลงภายในอกไมกป (หรออาจจะตกไปแลว!)

7. หาทางใหตดทอปในเครองมอคนหา: เครองมอคนหาอยางกเกลกลายเปนชองทางส�าคญทคนจะหาธรกจออนไลนของเราเจอ การทธรกจของเราตดอนดบการคนหาผานกเกลถอเปนปจจยส�าคญในการก�าหนดความส�าเรจของพาณชยอเลกทรอนกส ดงนนโจทยส�าคญคอจะท�าอยางไรใหตดทอปค�าคนหาในเมอทกคนกดนรนอยากไดพนทตรงนน เชน การออกแบบค�าส�าคญ (keyword) และเนอหาทสอดคลองกบการคนหา หรอบางทอาจจะตองซอโฆษณาเพอใหเวบไซตของเราปรากฏตรงพนทโฆษณาของเสรชเอนจน ทวาขอเสยคอ ผคนอาจไมเชอถอวาเปนเวบไซตยอดนยมจรงๆ แตอยางนอยเวบไซตกปรากฏใหคนเหน

8. เกบรวบรวมขอมลใหด: เราตองเกบขอมลลกคาและสรางฐานขอมลเพอใชในการตดสนใจและปรบปรงธรกจทงในปจจบนและในอนาคต การออกแบบระบบหลงบานของเวบไซตใหดจะชวยใหเราจดเกบขอมลอเลกทรอนกสไดอยางเปนระบบ ซงอาจจะตองให ผเชยวชาญดานนมาชวยออกแบบระบบตงแตตน

9. อยาหยดพฒนา: เทคโนโลย เทรนด และรสนยมของผบรโภคเปลยนแปลงตลอดเวลา เชนเดยวกบการท�าธรกจออนไลนหากเราตองการประสบความส�าเรจ

ธรกจออนไลนไปรง-เจควปมานงDelivery

“เจคว ปมานง Delivery” ของคณสรรตน ศรพรหมค�า เรมมาจากบานของเธอทสราษฎรธานท�าแพปเพอสงรานอาหารและโรงแรม แตเจอปญหาถกยกเลกออรเดอรอยบอยครง บางวนเหลอปกวาสบกโลกรม คณสรรตนเลยลองศกษาลทางธรกจใหมๆ และพบวาธรกจสงอาหารถงบาน หรอเดลเวร นาจะไปไดด โดยเฉพาะในเมองใหญ ซงคนใชชวตเรงรบ เธอบอกวาขอไดเปรยบของธรกจเดลเวรคอ ไมตองเสยคาเชาทในท�าเลดๆ ไมตองตกแตงราน ไมตองมพนกงานเสรฟ และสามารถเรมตนภายในเวลาอนสนถามสนคาพรอม

ในชวงเรมตน การท�าการตลาดเพอใหคนรจกและเชอใจสนคา นบวาส�าคญมาก เนองจากคนยงไมชนหรอยงไมแนใจกบการสงอาหารแบบปมานงทตองทานตอนรอนและมความสด ตอนแรกคณสรรตนใชวธแจกใบปลว แตไมคอยมคนสนใจและเขาถงแคในวงแคบ เธอจงหนมาใชสอโซเชยลแทน และคดแคมเปญเพอดงดดความสนใจใหคนมากดไลกเพจมากขน ตวอยางเชน การท�าแคมเปญ “ไลกแอนดแชร” และแจกรางวลมากมาย เชน ตกตาเฟอรบ ปหนงกโลฯ หรอกระทงทวรเกาหล ซงพอคนเรมสนใจ สอกหนมาสนใจเชนกน จนยอดไลกทกวนนขนไปเกอบเจดแสนแลว

เพจของรานเจคว ปมานง Delivery ไมไดมแตโพสตขายของเทานน แตยงใชกลยทธดงการมสวนรวมจากลกเพจดวยการโพสตวดโอทมเนอหาสนกๆ เชน คลปสอนวธแกะปซงมคนดเกนหนงลานครง

อกกลยทธทส�าคญคอการสรางความเชอมนใหกบลกคา โจทยส�าคญส�าหรบการขายของออนไลนคอ ลกคาไมเหนของกอนซอ ยงเปน อาหารทะเลยงตองใหแนใจวาสดจรงๆ ดงนนทางรานจงถายภาพปและอาหารทะเลใหออกมาดสวยงามทสด พรอมอธบายสนคาใหชดเจน เชน ปมา 1 กโลฯ ราคาเทาไร และไดทงหมดประมาณกตว หรอถายวดโอตอนแมครวทบหอยนางรมเพอใหเหนวาของสดจรงๆ รวมถงถายท�าการท�าอาหารหลงรานเพอใหลกคาแนใจในคณภาพ

ทกวนนทางรานมชองทางการสงอาหารทหลากหลาย นอกจากจะมระบบคอลลเซนเตอรจดเดยวแลวคอยโอนสายไปยงสาขาทใกลทสดเพออ�านวยความสะดวกใหกบลกคา ยงมสอโซเชยลอนๆ อกทใชในการสอสารกบลกคา

สวนชองทางการจายเงนนน ทางรานจะเนนการเกบเงนปลายทางเปนหลก เพอใหลกคามนใจวาจะไดรบสนคาแนนอน แตทกวนน ลกคาสามารถจายผานบตรเครดตไดดวยเพออ�านวยความสะดวกลกคา

ทกวนน เจคว ปมานง Delivery ประสบความส�าเรจอยางมาก มยอดขายวนหนงไมต�ากวา 1 ลานบาท หรอรวมทงปถง 500 ลานบาท คณสรรตนมงมนทจะตอยอดธรกจออกไปเรอยๆ เชน หนมาเจาะตลาดสงอาหารเชาถงโตะท�างาน ซงคนเมองสวนมากไมมเวลาทานอาหารดๆ ในตอนเชา7

141

2. การสรางนวตกรรมภายใตการแขงขนทเทาเทยม

ลกษณะส�าคญประการหนงทท�าใหอนเทอรเนตกลายเปนเทคโนโลยแหง

นวตกรรมคอ การเปดโอกาสใหใครกตามสามารถเขามาสรางสรรคสนคาและ

บรการไดบนเครอขายทเปนกลาง หรอทบางคนเรยกเครอขายอนเทอรเนตลกษณะ

นวา “เครอขายซอบอ” (dumb network)

เครอขายซอบอในทนหมายถงหลกการท�างานของอนเทอรเนตทจะสงขอมล

จากจดหนงไปยงอกจดหนงโดยไมเลอกปฏบต ผใหบรการโครงขายจะท�าหนาท

เปนแคทอสงขอมลเทานน สวนภมปญญาทแทจรงจะอยปลายขอบของเครอขาย

ทงสองดาน หรอกคอผใหบรการเนอหาและแอปพลเคชนกบผใชนนเอง ในโลก

การสอสารผานเครอขายซอบอน คนทจะตดสนวาสนคาหรอบรการไหนดทสด

กคอตวผใช

หลกความเปนกลางของเครอขาย (net neutrality) ดงกลาวท�าใหเกด

นวตกรรมทปลายขอบ (innovation at the edge) อยางแทจรง เพราะตอใหเรา

เปนผประกอบการหนาใหมทไมไดมทนมากมายในชวงเรมตนธรกจ แตถามไอเดย

หรอนวตกรรมทสดยอด เรากสามารถเปนผชนะในเกมนได ตวอยางเชน สไกป

(Skype) ทเรมใหบรการสอสารทางเสยงผานอนเทอรเนต (VOIP) ในป 2003

และประสบความส�าเรจจนมผใชบรการหลายรอยลานคน การใหบรการดงกลาว

ถอเปนคแขงกบบรษทโทรคมนาคมทมรายไดหลกมาจากการใหบรการโทรศพท

ดงนนหากบรษทโทรคมนาคมสามารถควบคมเครอขายและท�าใหบรการของ

สไกปมคณภาพต�าเกนกวาจะใหบรการวโอไอพไดแลว สไกปกคงไมประสบความ

ส�าเรจเหมอนทกวนน

142

อกกรณคอยทบซงเรมใหบรการแพลตฟอรมทเปดพนทใหใครกตามสามารถ

แบงปนวดโอรวมกนไดในป 2005 ยทบถอเปนผประกอบการรายเลกทไมไดม

ทนมากมาย หากคแขงทใหบรการคลายกนแตมทนหนากวาสามารถจายเงนให

บรษทไอเอสพเพอใหบรการของตนเรวกวา ยทบกอาจจะพายแพตงแตตนทงท

บรการของตนดกวาคแขง แตเมออนเทอรเนตมความเปนกลาง ผใชจะเปนคน

เลอกผชนะเอง

เครอขายซอบอหรอเครอขายทเปนกลางของอนเทอรเนตนน คอหลกการ

ส�าคญทชวยสรางโอกาสใหใครกตามทมไอเดยหรอนวตกรรมสามารถน�าเสนอ

สนคาหรอบรการของตนไดภายใตการแขงขนทเทาเทยม เงอนไขดงกลาวชวย

ขบเคลอนนวตกรรมทมาจากคนตวเลกตวนอยในสงคม และลบความเชอทวามแต

บรษทขนาดใหญเทานนทจะลงทนกบนวตกรรมใหมๆ

3. ภมปญญารวมหมกบการสรางนวตกรรมสาธารณะ

อนเทอรเนตไมไดเปนเพยงเครองมอขบเคลอนนวตกรรมทตงอย บน

ผลประโยชนทางเศรษฐกจเทานน แตเครองมอในการสรางสรรค แบงปน และ

ท�างานรวมกบผอนน ยงถกใชโดยผคนมากมายทมเวลาวางและตองการแบงปน

ความรความสามารถทตนมเพอสรรคสรางนวตกรรมสาธารณะรวมกบผอน หรอ

ทเราเรยกกนวาภมปญญารวมหม (collective intelligence) ซงการสรางสรรค

นวตกรรมและความรผานความรวมมอของผคนมากมายในเครอขายอนเทอรเนต

นนไมจ�าเปนตองมองคกรกลางหรอการจดการแบบรวมศนย

143

ผลงานสรางสรรคจากภมปญญารวมหมอาจเปนนวตกรรมทบรษทไมสนใจ

(อาจเพราะงานสรางสรรคนนท�าก�าไรไมมากพอ หรอบรษทไมสามารถใชประโยชน

จากผลกระทบภายนอกเชงบวกทเกดขนได) แตมประโยชนตอสาธารณะ ตวอยาง

ภมปญญารวมหมทส�าคญกเชนวกพเดย สารานกรมทใหญทสดในโลก ลนกซ

(Linux) ซอฟตแวรระบบปฏบตการแบบไมเสยคาใชจายทมคนดาวนโหลด

เยอะทสด เซต (SETI) โครงการทอาสาสมครทวโลกแบงปนพลงการประมวลผล

จากคอมพวเตอรของตนเพอวเคราะหคลนวทยทอาจเปนสญญาณของสงมชวต

นอกโลก หรอยพน (YouPin) แพลตฟอรมทเปดใหคนกรงเทพฯ แจงปญหาตางๆ

ในเมอง เชน ตโทรศพทขวางทางเดน เพอรายงานใหหนวยงานรฐทเกยวของแกไข

ตอไป

4. อนเทอรเนตกบการสรางผบรโภคทตนตว

ประโยชนทางเศรษฐกจทเกดขนจากอนเทอรเนตบางทอาจจะเกดขนกบ

ตวผบรโภคดวย เพราะอนเทอรเนตไมเพยงชวยเพมการแขงขนผานการน�าเสนอ

สนคาและบรการใหมๆ แตยงชวยเพมอ�านาจตอรองใหกบประชาชนดวย เชน

เราสามารถเปรยบเทยบราคาคอมพวเตอรทตองการซอไดจากหลายแหลง คนหา

โรงงานผลตสนคาหรอหองทเราตองการเชาไดโดยไมตองผานคนกลาง รวมถง

ประหยดเวลาจากการขบรถออกไปซอของ งานของสถาบนแมคคนซยโลกแสดง

ใหเหนวา เวบไซตและเครองมอคนหาทใชส�าหรบเปรยบเทยบราคา ท�าใหราคา

สนคาออนไลนถกกวาราคาในรานจรงประมาณ 10 เปอรเซนต8

144

โอกาสทางการเมอง

อนเทอรเนตเปดโอกาสทางการเมองใหรฐบาลปรบเปลยนไปสการเปนรฐบาล

อเลกทรอนกส ซงใชเครอขายอนเทอรเนตมาบรณาการการท�างานขามหนวยงาน

และอ�านวยความสะดวกใหกบประชาชนในการเขาถงบรการสาธารณะ ทงยงชวย

เพมความโปรงใสดวยการเปดเผยขอมลผานเครอขายอเลกทรอนกสใหสาธารณะ

ตดตามและตรวจสอบการท�างานได และใชเครองมอดจทลดงการมสวนรวมจาก

ประชาชนผานการใหขอมล การปรกษาหารอ หรอกระทงการรวมตดสนใจเชง

นโยบายทมความส�าคญกบชวตพวกเขา

นอกจากอนเทอรเนตจะปรบภมทศนการเมองในระบบอยางทไมเคยเปน

มากอน มนยงเสรมพลงใหกบการเมองภาคประชาชนผานการสรางพนทพดคย

แลกเปลยนความเหนทางการเมอง และเปนเครองมอขบเคลอนการเคลอนไหว

ทางสงคมแหงศตวรรษท 21 อกดวย

รฐบาลอเลกทรอนกส

รฐบาลอเลกทรอนกส (e-Government) หมายถงการใชเทคโนโลยสารสนเทศ

และการสอสารในการใหบรการประชาชน เปดเผยขอมลขาวสารใหกบสาธารณะ

และดงการมสวนรวมของประชาชนในกระบวนการก�าหนดนโยบาย กลาวอกนย

หนงคอ อนเทอรเนตไดเปลยนแปลงความสมพนธและปฏสมพนธระหวางรฐบาล

กบประชาชน ประชาชนกบรฐบาล รวมถงรฐบาลกบหนวยงานรฐและเจาหนาทรฐ

ดวยกนเอง ซงสรางการเปลยนแปลงในหลากหลายมตดงน

145

1. การใหบรการผานเครอขายอเลกทรอนกสของภาครฐ

บางคนอาจเคยรสกเบอทตองเดนทางไปตดตอกบหนวยงานรฐและใชเวลา

คอนวนกวาจะไดรบบรการ หรอทแยกวานนคอตองไปตดตอมากกวาหนงหนวย

งาน เพราะหนวยงานแตละแหงไมไดเชอมโยงขอมลเขาดวยกน แตปจจบนรฐบาล

หลายประเทศเรมใชไอซทในการแกไขปญหาดงกลาว ดวยการน�าเสนอบรการ

สาธารณะผานอนเทอรเนตแบบรวมศนยทจดเดยว (one-stop service) ซงชวย

ใหการตดตอกบหนวยงานรฐมประสทธภาพและสะดวกสบายส�าหรบประชาชน

อยางเรามากขน

ทวาบรการทหลอมรวมผานเครอขายอเลกทรอนกสเชนนจะเกดขนกตอเมอ

รฐบาล 1) สรางแพลตฟอรมทางเทคนคเพอใหการประสานงานภายในและการ

บรณาการขอมลระหวางหนวยงานเปนไปอยางราบรน 2) สรางระบบการท�างาน

ขามองคกรทเขมแขง เชน ระบบการจดเกบขอมลทท�างานรวมกนได 3) สราง

ระบบทสนบสนนการพสจนตวตนออนไลนทไวใจได และ 4) มกฎหมายเกยวกบ

การคมครองและการจดการขอมลสวนบคคลทดพอ

e-Estoniaซคคอนวลเลยแหงยโรป

เอสโตเนยเปนประเทศเลกๆ บนคาบสมทรบอลตกทไดรบการยกยองวาเปนสงคมเศรษฐกจดจทลทกาวหนาทสดแหงหนงในโลก บรการภาครฐเกอบทงหมดของเอสโตเนยสามารถเขาถงทางออนไลนไดตลอดเวลา มแคการแตงงาน การหยาราง และธรกรรมดานอสงหารมทรพยเทานนทท�าทางออนไลนไมได

ความส�าเรจของกรณนอยทการลงทนในระบบโครงสรางดจทลกลางทปลอดภยและเชอมโยงการท�างานของภาคสวนตางๆ ทเรยกวา X-Road โดยระบบนจะเชอมโยงฐานขอมลอเลกทรอนกสของภาครฐกบภาคเอกชนเขาดวยกน ท�าใหบรการภาครฐหลอมรวมเปนหนง สรางความสะดวกสบายใหกบประชาชน

บรการออนไลนทโดดเดนของเอสโตเนยมดงน

ระบบภาษอเลกทรอนกส (e-Tax): เพยงกดปมคลกครงเดยวกสามารถจายภาษในเอสโตเนยไดแลว เพราะขอมลทงหมดอยในระบบอเลกทรอนกส ระบบนชวยลดเวลาในการเตรยมเอกสารภาษของประชาชน ลดภาระของภาครฐไปอยางมหาศาล อกทงยงสงเสรมใหประชาชนจายภาษอกดวย

บตรประจ�าตวดจทล (digital ID): ประชาชนเกอบทกคนในเอสโตเนยจะมบตรประจ�าตวดจทลซงใชยนยนตวตนในการเขาถงบรการตางๆ ไดอยางปลอดภยและสะดวกสบาย ชวยอ�านวยความสะดวกในการท�ากจกรรมตางๆ ของประชาชน เชน การท�าธรกจ การเซนเอกสาร การขอใบสงยาจากแพทย การธนาคาร

การลงคะแนนอเลกทรอนกส (i-Voting): เอสโตเนยเปนประเทศแรกทอนญาตใหมการลงคะแนนทางอนเทอรเนตในการ เลอกตงป 2005 และมผใชเพมขนเรอยๆ เพราะความสะดวกสบาย ในการลงคะแนนไมวาจะอยทไหนของมมโลก และใชเวลาเพยง 3 นาท เทานน

ระบบสขภาพอเลกทรอนกส (e-Health): ผปวยในเอสโตเนยถอเปนเจาของขอมลสขภาพของตน และโรงพยาบาลตองอนญาตใหผปวยเขาถงขอมลเหลานนได ขอมลจากโรงพยาบาลและแพทยกวา 95 เปอรเซนตถกเกบไวในรปดจทล ซงงายตอการน�ามาใชวเคราะหเพอหามาตรการปองกนทมประสทธผล เชน การสรางความตระหนกร ใหกบคนไข สวนแพทยกสามารถเขาถงประวตคนไขไดทกท ซงชวยใหการรกษามคณภาพและตอเนองยงขน9

นอกเหนอจากการใหบรการภาครฐผานเครอขายสาธารณะแลว เทคโนโลย

การใชเซนเซอรเพอเกบขอมล และเทคโนโลยอนเทอรเนตแหงสรรพสง (Internet

of Things) ซงเชอมตออปกรณตางๆ เขาดวยกนและสรางฐานขอมลขนาดใหญ

จะชวยใหภาครฐสามารถวเคราะหและปรบปรงบรการไดอยางตอเนองและทน

ทวงท ดงเชนกรณของการพฒนาเมองอจฉรยะทก�าลงเกดขนทวโลก

SmartCityพฒนาชมชนเมองไปกบแนวคดเมองอจฉรยะ

แนวคดเรองเมองอจฉรยะ (smart city) คอการน�าเทคโนโลยดจทลมาใชพฒนาและสรางเมองทขบเคลอนดวยขอมลขนาดใหญ ซงจะชวยเพมทงประสทธภาพในการบรหารจดการเมอง ความนาอยอาศย และความยงยนของเมอง ในประเทศไทยเองกมเมองทรฐบาลสงเสรมใหเปนเมองตนแบบหลายแหง เชน นครนายก ภเกต เชยงใหม ขอนแกน

ส�าหรบจงหวดภเกตนน ไดมการน�าแนวคดเมองอจฉรยะไปใชพฒนาเมองในหลากหลายรปแบบ ดงน

การทองเทยวอจฉรยะ (Smart Tourism): โครงการอนเทอรเนตสาธารณะความเรงสงส�าหรบนกทองเทยว การพฒนาแอปพลเคชน Smart Tourist Card (แอปทใหขอมลทองเทยวเกยวกบ ภเกต บอกพกดรานคา น�าเสนอคปองหรอโปรโมชน) แอป “มาภเกตกดภเกต” (แอปทองเทยวทแนะน�าทพกและของกนใหนกทองเทยว) แอป Travelism (แอปใหขอมลและขายแพกเกจทวรในภเกต)

ความปลอดภยและการจราจรอจฉรยะ (Smart Safety): ระบบ รายงานสภาพการจราจรแบบตามเวลาจรงและระบบบอกเวลารถเขาปายดวยการตดตงกลองซซทวไวทรถประจ�าทาง และมระบบดจทลส�าหรบตรวจตราวนยการจราจรผานกลองวงจรปด ซงสามารถตรวจจบการฝาฝนสญญาณไฟจราจร รถวงยอนศร รถหยดล�าเสนหยด รถจอดในทหามจอด และการสวมหมวกกนนอค โดยขอมลเหลานจะสงตรงไปยงโทรศพทมอถอของเจาหนาท

ระบบจดการสงแวดลอมอจฉรยะ (Smart Environment): ระบบบรหารจดการเสนทางจดเกบขยะดวยการจดท�าแอปใหประชาชนรายงานเมอขยะเตมถง มการตดจพเอสไวทรถเกบขยะ ตดเซนเซอรวดปรมาณขยะในจดทง และจดท�าระบบกระดานขอมล (dashboard) เพอประสานและจดการขอมลทงหมด รวมทงระบบตรวจจบคาควนพษดวยการตดตงเซนเซอรเพอใชวดคามลพษในอากาศ และระบบเซนเซอรตรวจวดคณภาพน�าโดยตดตงเซนเซอรใกลพนทโรงงานเพอตรวจวดปรมาณน�าเสย และสามารถระบแหลงทมาของน�าเสยไดวามาจากโรงงานใด

ระบบเศรษฐกจอจฉรยะ (Smart Economy): โครงการจดตงสวนนวตกรรม (Innovation Park) เพอสงเสรมพฒนานวตกรรม การเรยนรเทคโนโลย และใหค�าปรกษาดานธรกจในพนทเศรษฐกจดจทล หรอโครงการจดตงสถาบนนานาชาตเชงสรางสรรคและนวตกรรมเพอผประกอบการรายใหม (International Creative and Innovation Entrepreneur Academy) เพอเปนศนยกลางอบรมการเปนผ ประกอบการทสรางสรรคและเปยมนวตกรรม10

150

2. การเปดเผยขอมลภาครฐ

รฐคอหนวยงานทถอครองขอมลส�าคญมากมายในหลากหลายประเดน เชน

ขอมลคาใชจายดานการศกษา ขอมลคณภาพอากาศ ขอมลการจราจร ขอมล

สาธารณสข ซงขอมลเหลานลวนมประโยชนมหาศาลตอเศรษฐกจ การเมอง และ

สงคม แนวคดเรองการเปดเผยขอมลภาครฐ (open government data) ไดรบ

ความสนใจมากขนเมอเทคโนโลยดจทลท�าใหตนทนการเปดเผยขอมลมราคา

ถกลง ประเทศทรเรมน�าแนวคดนไปใชในชวงตนศตวรรษท 21 คอสหรฐอเมรกา

และสหราชอาณาจกร จากนนรฐบาลอนเกอบทกประเทศกน�าไปใชกนอยางแพร

หลาย และกลายเปนวาระทางการเมองทส�าคญของแทบทกรฐบาล เชน เกาหลใต

ทประกาศแนวคดเรอง Government 3.0

การเปดเผยขอมลภาครฐนนหมายถงการเปดใหเขาถงขอมลของภาครฐได

อยางตอเนองผานระบบเทคโนโลยการสอสารและสารสนเทศ ซงสามารถเขาถง

ไดงาย น�าไปใชใหมไดโดยอสระ และผสมผสานกบชดขอมลอนได รวมถงน�าไป

เผยแพรตอไดโดยไมมขอหามใดๆ โดยขอมลดงกลาวตองตงอยบนฐานคด “open

by default” หรอตองเปดเผยขอมลเปนคาตงตน แตอาจมขอยกเวนในบางกรณ

เชน ขอมลทเปดเผยตองไมสามารถระบตวตนในระดบบคคล ไมละเมดทรพยสน

ทางปญญาหรอเปดเผยความลบทางการคา รวมถงไมเปนภยตอความมนคงของรฐ

151

การเปดเผยขอมลของภาครฐนนมประโยชนรอบดาน ทงในมตทางเศรษฐกจ

การเมอง และสงคม คมอ Open Data Handbook ซงจดท�าโดยมลนธโอเพน

โนวเลดจ (Open Knowledge Foundation) และแปลเปนภาษาไทยโดยส�านกงาน

รฐบาลอเลกทรอนกสในป 255811 ไดชใหเหนประโยชนของการเปดเผยขอมล

ภาครฐ เชน เพมความโปรงใสและความรบผดรบชอบของรฐบาลตอประชาชน

สงเสรมใหเอกชนหรอประชาชนน�าขอมลไปตอยอดเพอสรางนวตกรรมใหมๆ เพม

ประสทธภาพการบรการของภาครฐ ลดการคอรรปชน ชวยในการวดผลกระทบเชง

นโยบาย สงเสรมใหประชาชนมสวนรวมในการตรวจสอบและก�าหนดนโยบายผาน

ขอมลภาครฐ และอกมากมายเกนกวาทเราจะจนตนาการคดฝนได

นโยบายการเปดเผยขอมลของบารกโอบามา

ในวนแรกของการเขารบต�าแหนงประธานาธบดสหรฐอเมรกา โอบามาประกาศเจตจ�านงทางการเมองอนแรงกลาวาจะ “สรางรฐบาลทเปดเผยขอมลมากทสดในประวตศาสตรอเมรกา” โดยตงอยบน หลกการส�าคญ 3 ประการ คอ ความโปรงใส (transparency) การดงการมสวนรวม (participation) และการสรางความรวมมอ (collaboration) ตลอดระยะเวลาท�างานเกอบ 8 ป โอบามาเซนบนทกขอตกลงมากมายทท�าใหรฐบาลมความโปรงใสมากขน หนงในนนคอแผนงานเพอสรางการเปดเผยขอมลภาครฐ (Open Government Directives) ซงลงรายละเอยดวาหนวยงานรฐตองท�าอะไรบางอยางเปนขน เปนตอนเพอท�าใหรฐบาลเปดเผยขอมลมากขน นอกจากนน โอบามาปรบแนวทางการใช Freedom of Information Act หรอกฎหมายเปดเผย ขอมลขาวสารภาครฐ ใหเปนไปในทางทเออตอการเปดเผยขอมลมากทสด เพราะเขาเชอวากฎหมายฉบบนคอเครองมอทส�าคญทสดในการสรางความรบผดรบชอบของรฐบาล

แนวทางส�าคญในการตความกฎหมายฉบบนเพอใหเปดเผยขอมลมากขนม 3 ประการ คอ 1) presumption of openness คอถาไมแนใจวาเปดเผยไดหรอไม ใหเปดไวกอน เวนแตจะยนยนไดถงอนตรายทจะเกดขนในอนาคตจากการเปดเผย 2) proactive disclo-sure คอใหเปดเผยโดยไมตองใหมการรองขอ และ 3) release to one is a release to all คอหากมคนรองขอและมค�าตดสนใหเปดเผยขอมลแลว กควรเปดขอมลชนนนกบสาธารณะโดยไมตองใหรองขอเปนกรณ

ผลงานอนๆ ทโดดเดนกเชน การจดการกบค�ารองเปดเผยขอมลไดมากกวา 4 ลานเรอง ซงมากทสดในประวตศาสตร มการตงศนย เปดเผยขอมลแหงชาต (National Declassification Center) เพอท�าใหชดขอมลทเคยปดเปนความลบจ�านวนมากไมเปนความลบอกตอไป เชน การเปดเผยขอมลของส�านกขาวกรองกลาง (ซไอเอ) จ�านวน นบลานชน และทส�าคญไมแพกนคอ การปรบโครงสรางและวฒนธรรมการท�างานของหนวยงานรฐใหค�านงถงการเปดเผยขอมลและการท�างานรวมกบประชาชนมากขน

154

3. การมสวนรวมของประชาชน

เทคโนโลยการสอสารใหมๆ ไมเพยงแตชวยใหการเปดเผยขอมลงาย

ขนเทานน แตยงเปดโอกาสใหภาครฐดงการมสวนรวมจากประชาชนในดาน

การออกแบบนโยบายและใหบรการสาธารณะ หรอทเรยกวาการมสวนรวม

อเลกทรอนกส (e-Participation)

รฐบาลในหลายประเทศหนมาใหความส�าคญกบการมสวนรวมอเลกทรอนกส

มากขน เชน รฐบาลของโอบามาหรอรฐบาลสหราชอาณาจกรในสมยเดวด คาเมรอน

เพราะเชอวาในโลกทปญหาตางๆ มความซบซอนมากขน รฐบาลทฉลาดคอ

รฐบาลทสามารถใชประโยชนจากความเชยวชาญ ความเหน และประสบการณ

ของประชาชนและหนวยงานภายนอกในการออกแบบนโยบาย นอกจากนน การดง

การมสวนรวมยงชวยใหนโยบายของรฐตอบสนองตอความตองการของประชาชน

มากขน ซงจะชวยลดเสยงวพากษวจารณและแรงตอตานหลงจากนโยบายออกมา

โดยเฉพาะนโยบายทเปนทถกเถยงกนมาก

ระดบการดงการมสวนรวมของประชาชนนนมหลายระดบ ตงแต 1) การเปด

เผยขอมลอเลกทรอนกส (e-Information) คอการใหขอมลเพอชวยใหสาธารณะ

เขาใจและตดตามประเดนปญหาตางๆ ผานชองทางอนหลากหลาย เชน เวบไซต

เฉพาะของรฐบาล โซเชยลมเดย 2) การปรกษาหารออเลกทรอนกส (e-Consul-

tation) คอการจดใหมชองทางการรบฟงความเหนและปรกษาหารอกบประชาชน

155

ผานชองทางและวธการอนหลากหลาย เชน เวบบอรด เครองมอการโหวต เครองมอ

การสงค�ารอง และ 3) การตดสนใจอเลกทรอนกส (e-Decision-Making) คอ

การน�าความคดเหนของประชาชนไปใชในกระบวนการออกแบบนโยบายจรงๆ

เชน ใหมการโหวตนโยบายไดโดยตรง

นอกจากนนยงมนวตกรรมการมสวนรวมแบบใหมทเรยกวา คราวดซอรซซง

นโยบาย (policy crowdsourcing) ซงหมายถงการกระจายปญหา ค�าถาม

หรองานไปใหฝงชนชวยกนหาค�าตอบหรอจดการ โดยใหความส�าคญกบการดง

ประชาชนมารวมออกแบบและสรางสรรคนโยบายตงแตตน ไมใชท�านโยบาย

ออกมาแลวคอยถามความเหนกบประชาชน

การออกกฎหมายโดยประชาชนฟนแลนด

ป 2012 ฟนแลนดผานกฎหมายรเรมจากพลเมอง (Citizens Initiative Act) เพอเปดโอกาสใหประชาชนเสนอแกไขกฎหมายเกาหรอเสนอกฎหมายใหมไปยงรฐสภาไดโดยตรง วธการคอ ประชาชนทมอายถงเกณฑทเลอกตงได สามารถเขยนค�ารองเสนอกฎหมายผานทางเวบไซต และหากค�ารองนนมผสนบสนนถง 50,000 รายชอ ภายใน 6 เดอน รฐสภาตองน�าค�ารองดงกลาวมาผานกระบวนการพจารณา

กฎหมายฉบบนท�าใหเกดความตนตวในภาคประชาชน เกดองคกรภาคประชาสงคมมาชวยสนบสนนการพดคยและรวบรวม รายชอ บางค�ารองมประชาชนเขารวมลงชอเกนแสนคนภายในระยะเวลาไมนาน ทผานมา มค�ารองเสนอและแกไขกฎหมายรวมกน 9 ฉบบ หนงในนนคอกฎหมายเกยวกบการแตงงานของคนเพศเดยวกนท ทายสดผานรฐสภาจนออกมาเปนกฎหมาย

นอกจากออกกฎหมายทเปดใหประชาชนเสนอกฎหมายไดสะดวกขนแลว รฐบาลฟนแลนดยงน�ากฎหมายก�ากบการจราจรนอกถนนหลก (Off-Road Traffic Law) มาปรกษาหารอกบประชาชน โดยรฐบาลไดจดท�าเวบไซตขนมาเปนการเฉพาะ และภายในเวบไซตนนจะ 1) ตพมพกฎหมาย เอกสารและลงกทเกยวของ รวมถงวดโออธบายประเดนส�าคญ เพอใหผเขารวมไดรบขอมลรอบดาน 2) เปดใหผใชสรางบญช โดยเลอกทจะไมเปดเผยชอ ใชชอเลน หรอชอจรงกได และ 3) มการใหแตมเพอกระตนใหผเขารวมอยากมสวนรวมมากขน

การรบฟงความเหนจะแบงเปน 3 ขนตอน คอ 1) ขนก�าหนดขอบเขตปญหา (problem mapping) คอขนตอนระบปญหาการจราจรนอกถนนหลก รฐบาลจะก�าหนดปญหาเรมตน 10 ดาน เชน การก�าหนดอายขนต�าของผใชพาหนะ ผลกระทบตอสงแวดลอม เพอเปนกรอบ เรมตน ประชาชนสามารถแสดงความเหนและแชรประสบการณได โหวตใหความเหนทตนชอบ รวมถงสามารถสรางหวขอใหมขนมาได 2) ขนเสนอทางแกปญหา (problem solving) ปญหาหรอขอกงวลเกยวกบการจราจรนอกถนนหลกในขนแรกจะถกรวบรวมไวเปนหมวดหม และระบเปนหวขอใหประชาชนมาเสนอทางออก ซงผเขารวม กสามารถสรางหวขอใหมไดเหมอนขนแรก และ 3) ขนประเมนขอเสนอ (evaluation) โดยผเขารวมทวไปและผเชยวชาญ ผเขารวมจะไดรบตวอยางขอเสนอแบบสมและใหประเมนดวยการใหคะแนน (1-5) หรอการจดล�าดบ สวนผเชยวชาญตองใหคะแนน 4 ดาน คอ ความเปนไปได ประสทธภาพ ตนทน และความเปนธรรม พรอมเหตผลประกอบ สดทาย กระทรวงสงแวดลอมจะรวบรวมผลลพธจากการรบฟงความเหน และเสนอแกเปนกฎหมายตอไป

บทสรปจากการดงประชาชนมารวมออกกฎหมายของฟนแลนดคอประชาชนฉลาดกวาทคด ผเขารวมเสนอความเหนใหมๆ มากมายนอกเหนอจากกรอบขอเสนอทรฐบาลก�าหนดไวในเบองตน ผเขารวมปฏเสธแนวคดสดโตงและสนใจรวมถกเถยงแลกเปลยนในความเหนทมเหตผล และผเขารวมไดเรยนรกระบวนการก�าหนดนโยบายมากขน12

Challenge.govแกไขปญหาสาธารณะผานภมปญญาสาธารณะ

Challenge.gov คอผลผลตทตอยอดมาจากนโยบายการเปดเผย ขอมลของโอบามา ซงสนบสนนใหหนวยงานรฐใชรางวลเปนแรงจงใจใหเกดการแขงขนกนเสนอแนวคดและนวตกรรมเพอแกไขปญหาดานเทคโนโลยและสงคม แนวคดเบองหลงของโครงการนคอการใชประโยชนจากภมปญญาของประชาชนโดยมแรงจงใจเปนตวกระตน

Challenge.gov คอสารบบออนไลนทรวม “ความทาทาย” ของหนวยงานภาครฐ (ซงอาจรวมกบเอกชนกได) ไวดวยกนทงหมด และเปนเวทกลางใหประชาชนเขามาคนหา พรอมทงน�าเสนอแนวคดและนวตกรรมใหกบภาครฐอยางเปนระบบ ความทาทายกมตงแตงายๆ อาทเชน การออกแบบโลโก หรอการออกแบบแอปพลเคชน เชน แอปทใหความรเรองภาษ ใหขอมลส�าหรบคนพการในการหาทอย ทเหมาะสม หรอใหขอมลเกยวกบการพฒนาอาชพเพอลดความเหลอมล�า การออกแบบเกม เชน เกมจ�าลองทชวยพฒนาความรและทกษะอาชพใหกบนกเรยน หรอการสรางเกมบนมอถอทใหความรเกยวกบโรคตดตอทางเพศ ไปจนถงการออกแบบเครองมอสดล�า อยางเชนกรณรางวลดซล (DESAL Prize) งานแขงขนททาทายใหออกแบบเทคโนโลยการขจดเกลอดวยตนทนทต�าและประหยดพลงงาน ซงทมทชนะคอนกศกษาจากมหาวทยาลยเอมไอท ทประดษฐเครองแยกเกลอพลงงานแสงอาทตยและใชรงสยวในการฆาเชอ

ความส�าเรจของ Challenge.gov ซงมประชาชนมากกวา 250,000 คนรวมแขงขนใน “ความทาทาย” กวา 700 ชน สะทอนใหเหนวา หากเรามเวทและใชแรงจงใจกระตนการแขงขน ประชาชนจะกลายเปนผมสวนรวมทตนตว และชวยเสนอทางออกดๆ ทงทางเทคโนโลยและทางสงคมไดมากมาย13

อนเทอรเนตกบการเคลอนไหวของภาคประชาสงคม

ในป 2006 นตยสาร ไทม ไดเลอก “You” (เราทกคน) ทอยในเครอง

คอมพวเตอร เปนบคคลส�าคญแหงป (Person of the Year) ดวยเหตผลวา

อนเทอรเนตไดกลายเปนเครองมอส�าคญทท�าใหคนธรรมดาอยางพวกเราสามารถ

รวมตวกนเพอสรางการเปลยนแปลงส�าคญในโลก โดยมการอางถง โอมายนวส

(OhmyNews) หนงสอพมพออนไลนทมค�าขวญวา “พลเมองทกคนคอนกขาว”

และเนอหาสวนมากภายในเวบไซตกผลตโดยแมบานชาวเกาหลกวาสามแสนชวต

เวบไซตดงกลาวสอถงพลงของประชาชนทกลายเปนกลไกตรวจสอบคอรรปชน

ทส�าคญของเกาหลใต

ภาพท2หนาปกนตยสารไทมฉบบบคคลส�าคญแหงปประจ�าป2006และ2011

159

พอมาถงป 2011 นตยสาร ไทม กเลอก “protesters” (ผ ประทวง)

เปนบคคลส�าคญแหงป ผประทวงทวโลกไดใชอนเทอรเนตเพอสรางประวตศาสตร

ดวยตวเอง ตงแตอาหรบสปรง ซงเปนการตอสของประชาชนทลกฮอขนตอตาน

กบการกดขบฑาของเผดจการ ไปจนถงปฏบตการยดวอลลสตรท ซงเปนการ

เคลอนไหวในยโรปและสหรฐอเมรกาเพอตอตานกบการจดการวกฤตการเงนท

รฐบาลเขาขางนกการเงน และขยายกลายเปนการตอสกบความเหลอมล�าทาง

เศรษฐกจทวโลก วาเอล โกนม หนงในผประทวงคนส�าคญทใชเฟสบคเปนเครองมอ

ตอสรฐบาลเผดจการในอยปตไดกลาววา “นคออาหรบยคใหม … ถาเยาวชนทใช

เฟสบคในประเทศนรวมตวกนตอตานคอรรปชนและความอยตธรรม อยปตจะ

กลายเปนประเทศทดขนอยางแนนอน”

อนเทอรเนตสงผลกระทบตอความสมพนธทางอ�านาจทเกดขนผานการ

สอสารในรปแบบตางๆ แตเดมนน ผทครอบครองพนทในการสอสารอยางสอวทย

หรอโทรทศน ซงมลกษณะการสอสารจากจดหนงไปยงมวลชน (mass commu-

nication) และไมเปดใหมสวนรวม จะเปนผก�าหนดความหมายในใจของผคนตอ

เหตการณตางๆ ทเกดขน อนเทอรเนตและเทคโนโลยการสอสารท�าใหคนทวไปท

ไมไดครอบครองทรพยากรสอสารอนจ�ากดอยางโทรทศนหรอวทย สามารถสอสาร

กบมวลชนได (mass self-communication) ชวยใหคนธรรมดาอยางเราเปนทง

“ผรบสาร” และ “ผสงสาร” ทสามารถก�าหนดวาระและความหมายของเหตการณ

ตางๆ ไดดวยตนเอง

ในชวงเรมตนของศตวรรษท 21 เราตางประจกษถงการเคลอนไหวทางสงคม

ทวโลกทใชอนเทอรเนตสรางพนทในการสอสารเพอเปลยนแปลงการเมองและ

สงคม อาท อาหรบสปรงหรอปฏบตการยดวอลลสตรท เรยกไดวาอนเทอรเนต

กลายเปนเทคโนโลยแหงเสรภาพทชวยเสรมพลงใหกบการเมองภาคประชาชน

และกลายเปนเครองมอส�าคญของประชาชนในการสงเสยงของตนออกไปใน

วงกวาง สรางพนทในการถกเถยงแลกเปลยน และขบเคลอนการเคลอนไหวทาง

สงคมดวยตนเอง เชน ผานการลงชอใน Change.org

160

Change.org

Change.org คอเวบไซตทเปดใหประชาชนทวโลกสามารถสรางค�ารอง (petition) และรวมลงชอในแคมเปญทตนสนบสนน หลงจากนนจะมการสงค�ารองไปใหกบผมอ�านาจเพอใหเกดการเปลยนแปลงเชงนโยบายอยางแทจรง ในป 2018 Change.org ระบวามพลเมองเขารวมมากกวา 225 ลานคน และมค�ารองมากกวา 25,000 ค�ารองทไดรบชยชนะใน 196 ประเทศ

แคมเปญของ Change.org ทโดงดงในระดบโลก เชน การออกกฎหมายตอตานการกลนแกลงในสหรฐอเมรกา การออกกฎหมายใหซเปอรมารเกตในฝรงเศสบรจาคอาหารทขายไมหมดแทนทจะโยนทง ฯลฯ สวนของประเทศไทย ตวอยางแคมเปญทไดรบความนยมมากคอ

“หยด #พรบคอม หยดกฎหมายลวงขอมลสวนบคคล” โดย เครอขายพลเมองเนต (373,375 ผรวมสนบสนน)

“เราตองการพนทการเรยนร ใจกลางเมองส�าหรบทกคน National Knowledge Center” โดย เพอนเพอนของ ‘มนา’ (237,686 ผรวมสนบสนน)

“Thai Govt: ตอตานการตงซงเกลเกตเวย Stop proposed plan for single internet gateway” โดย Coconut Shell Thailand (154,874 ผรวมสนบสนน)

“ด�าเนนคดกบผลาสตวในเขตอทยานฯ ตองโปรงใส และมมาตรฐานแบบเดยวกนทกคด” โดย ตลยพชญ แกวมวง (121,074 ผรวมสนบสนน)14

162

โอกาสในการเรยนรและพฒนาตนเอง

ค�ากลาวทวา “อนเทอรเนตถอเปนเครองมอในการเรยนรและสรางนวตกรรม

ทส�าคญทสดตงแตมการคดคนเครองพมพ” คงไมใชเรองทเกนจรงนก

อนเทอรเนตชวยใหเราเขาถงแหลงการเรยนรจ�านวนมหาศาลในโลกออนไลน

สรางพนทในการแลกเปลยนและท�างานรวมกบผอนผานเครอขายอนเทอรเนต

รวมถงเปนเครองมอในการสรางสรรคและเผยแพรเนอหาดวยตนเอง สงเหลาน

สอดคลองกบธรรมชาตการเรยนรของมนษยทตองการสรางสรรค แบงปน รวมมอ

และวพากษวจารณ

คงไมมใครปฏเสธวาอนเทอรเนตสรางการเปลยนแปลงใหกบการเรยนรในทก

ระดบและทกมต อนเทอรเนตไมเพยงเปลยนแปลงสงทผเรยนตองร (ทกษะและ

ความรทจ�าเปนส�าหรบการใชชวตในสงคมยคดจทล) แตรวมถง “วธการเรยนร”

(การใชอนเทอรเนตเพอแสวงหาความรดวยตนเอง การเรยนรแบบรวมมอกบผอน

การเรยนรทปรบเขากบบคคลและสมพนธกบชวตจรงมากขน) และ “ชวงเวลา

ในการเรยนร” (การเรยนรนอกหองเรยนดวยตนเองมากขน และการหาความรดวย

ตนเองตลอดชวต) เราสามารถสรปการเปลยนแปลงส�าคญไดดงน

อสรภาพในการทองโลกความรโดยไมตดกบขอจ�ากดเชงภมศาสตร:

เราสามารถเขาถงแหลงความรทมคณภาพสงไดโดยไมมคาใชจาย มหาวทยาลย

ชนน�ามากมายน�าเสนอคอรสออนไลนฟร จนมการเรยกอนเทอรเนตวาเทคโนโลย

ทท�าใหการศกษามความเทาเทยมมากขน นอกจากนน อนเทอรเนตยงท�าให

การศกษาเกดขนไดทกท ทกเวลา ทกเครองมอ

163

วฒนธรรมการเรยนรแบบใหม: การเรยนรแบบเดมทมคนสอนหนาหอง

และใหผเรยนทองจ�าความรถกแทนทดวยการเรยนรผานเครอขาย ซงผเรยน

ตองแสวงหาความร รวมมอกบผอน และสรางสรรคการเรยนรดวยตนเอง สวน

ครจะเปลยนบทบาทเปนผสนบสนนการเรยนร (facilitator) แทน นอกจากนน

อนเทอรเนตยงเชอมตอการเรยนรทงในหองเรยนและนอกหองเรยน และชวยให

ผเรยนเรยนรจากสถานการณจรงไดมากขน

การเรยนรทปรบเขากบความตองการสวนบคคล: อนเทอรเนตชวยใหเรา

ควบคมธรรมชาตและรปแบบของการเรยนรทเหมาะกบตวเราไดมากขน เชน หาก

เราไมเกงเลขและตองการเวลาในการเรยนรบทเรยนมากกวาเพอน เรากสามารถ

ทบทวนบทเรยนดวยตนเองกอนทจะขยบไปเรยนในระดบทสงขน

ประสบการณการเรยนรแบบใหม: สอการเรยนรแบบใหมชวยกระตน

การเรยนรไดมากขน เชน การเรยนรผานสถานการณจ�าลอง (simulation) การ

เรยนรผานการเลน (educational game) การเรยนรผานภาพ (visualization)

เทคโนโลยเหลานท�าใหประสบการณในการเขาถงเนอหาเปลยนไป เชน การศกษา

ปรากฏการณแผนดนไหวผานสถานการณจ�าลองหรอเกม

แหลงการเรยนรออนไลนยอดนยม

Wikipedia: สารานกรมออนไลนทมเนอหามากทสดในโลก และเปดใหคนทวไปสามารถเขามาสรางสรรคและแกไขเนอหาให ทนสมยไดตลอดเวลา

Project Gutenberg: หองสมดออนไลนทรวบรวมหนงสออเลกทรอนกสใหดาวนโหลดฟรมากกวาหาหมนเลม โดยหนงสอสวนมากจะถกเกบไวในหลากหลายรปแบบ เชน สกล PDF, EPUB, MOBI, HTML เพอใหอานไดกบคอมพวเตอรเกอบทกประเภท หนงสอสวนมากทถกน�ามาแปลงเปนดจทลเปนหนงสอทตกเปนของสาธารณะแลว (public domain)

YouTube EDU: ชองวดโอการศกษาของยทบทมผลงาน รวมกนนบลานชนจากใครกตามทตองการสรางสรรคและแบงปนวดโอการศกษา เชน ชองรายการของครนกเลก รวมถงเนอหาจากพารตเนอรดานการศกษาของยทบ เชน TED-Ed, Khan Academy, Mahidol Channel และ Ormschool

iTunes U: แหลงรวมสอการเรยนรทงในรปของวดโอและเสยงในไอทนสสโตร เนอหาสอมทงจากมหาวทยาลย พพธภณฑ และองคกรสอสาธารณะ ผใชสามารถดาวนโหลดสอการเรยนรทตองการลงเครองคอมพวเตอรพซหรออปกรณเคลอนทกได

Khan Academy: องคกรไมแสวงก�าไรดานการศกษาทรวบรวมวดโอการศกษาหลายพนชนตามหวขอวชา (คณตศาสตร วทยาศาสตร คอมพวเตอร ศลปะและมนษยศาสตร เศรษฐศาสตรและการเงน) และระดบการศกษา ตงแตอนบาล ประถม จนถงมธยมปลาย รวมถงมแบบทดสอบส�าหรบวดผลการเรยนรดวย ซาลมาน คาน

ผกอตง มงหวงใหวดโอการศกษาของคานอะคาเดมเปนสวนเสรมของการเรยนในหองเรยนตามแนวทางหองเรยนกลบดาน (flipped classroom) โดยใหนกเรยนดวดโอและทบทวนบทเรยนกอนชนเรยน เพอทครผสอนจะไดใชเวลาในหองเรยนก�ากบการเรยนรของนกเรยนมากกวาการสอนหนาชนเรยนแบบเดม

สอการเรยนร ฟรจากสถาบนการศกษา (Open Edu- cational Resource): สถาบนการศกษาหลายแหงทวโลก เชน MIT OpenCourseware หรอ Harvard Open Courses เผยแพรสอการเรยนรจากชนเรยนใหนกศกษาและคนทวไปเขาถงไดฟรผานเครอขายอนเทอรเนต เชน วดโอการสอน สไลดการสอน บนทกยอสมมนา

หลกสตรออนไลนเปดขนาดใหญ (MOOC - Massively Open Online Courses): MOOC คอหลกสตรออนไลนทไมไดมแคสอการสอนเหมอนกรณ Open Educational Resource เทานน แตยงมระบบอนๆ รองรบใหเหมอนการเรยนในชนเรยนจรง เชน มกระดานสนทนาเพอสอสารกบเพอนรวมคอรสและผสอน ผเรยนตองท�างานทไดรบมอบหมายและผานการทดสอบ ผสอนจะตองคอยตอบค�าถามและใหคะแนนผเรยน รวมถงมการออกใบประกาศนยบตรให (ซงอาจมคาใชจายเพมเขามา) นอกจากนนเนอหาการเรยนรกอาจมการออกแบบใหมใหเขากบแพลตฟอรมการเรยนรดวย MOOC สวนมากจะเปดใหลงทะเบยนเรยนไดฟรหากไมตองการใบประกาศ และผเรยนสามารถเรยนรไดตามจงหวะของตนเอง (ยกเวนบางคอรสทมการก�าหนดเวลาชดเจน)

สถตป 2016 แสดงใหเหนวามผใชลงทะเบยนเรยน MOOC กวา 58 ลานคนทวโลก มมหาวทยาลยเขารวมเสนอคอรสกวา 700 แหง และมคอรสเรยนรวมกน 6,850 คอรส MOOC ทโดดเดนอนดบตนๆ คอ Coursera (MOOC ทมขนาดใหญสดในปจจบน มนกเรยน ลงทะเบยนเรยนกวา 23 ลานคน และมคอรสเรยนกวา 2,000 คอรส), edX (MOOC ทพฒนาขนโดยมหาวทยาลยฮารวารดและเอมไอทโดยไมมงแสวงก�าไร มผใชกวา 10 ลานคน), XuetangX (MOOC ของประเทศจนทแมจะมแตคอรสภาษาจน แตกมผใชกวา 6 ลานคนแลว) และ Udacity (MOOC ทเนนคอรสดานวชาชพส�าหรบคนท�างานเปนหลก โดยเฉพาะดานการตลาด มผใชกวา 4 ลานคน)15

เนอหาคอรสออนไลนทไดรบความนยมสงสดในชวง 5 ปทผานมา คอ 1) ธรกจและการจดการ เชน การตลาดในโลกดจทล ความเปนผประกอบการในเศรษฐกจใหม 2) วทยาศาสตรคอมพวเตอร เชน การเรยนรของเครองจกร (Machine Learning) 3) วทยาศาสตรทวไป เชน ระบบสรยะ ศาสตรแหงการคดในชวตประจ�าวน และ 4) สงคมศาสตร เชน ความยตธรรม ทฤษฎเกม16

ในประเทศไทยเองกเรมมบรการ MOOC โดยจฬาลงกรณมหาวทยาลย (https://mooc.chula.ac.th) โครงการมหาวทยาลยไซเบอรไทย ส�านกงานคณะกรรมการอดมศกษา (https://thaimooc.org) และระบบสอสาระออนไลนแบบเปดทบรหารงานโดยศนยเทคโนโลยอเลกทรอนกสและคอมพวเตอรแหงชาต (http://mooc.learn.in.th/main)

167

บทสรป

อนเทอรเนตสรางโอกาสทางเศรษฐกจ การเมอง และการเรยนรอยางท

ไมเคยมเทคโนโลยไหนท�าไดมากอนในประวตศาสตร แนนอนวาโอกาสเหลาน

ไมไดเกดขนโดยอตโนมตเพยงเพราะเราเขาถงอนเทอรเนตได แตจ�าเปนตองมการ

ปรบเปลยนแนวคดและวถปฏบตทงในระดบสถาบนและระดบปจเจกเพอแปลง

ศกยภาพของอนเทอรเนตใหเปนโอกาสอยางแทจรง นอกจากนน ศกยภาพของ

อนเทอรเนตยงอาจถกใชในทางทน�าพาความเสยงใหมๆ มาใหสงคม เชน การ

คกคามทางเพศ การกลนแกลงทางออนไลน การละเมดความเปนสวนตว การ

ละเมดลขสทธ การเผยแพรขาวลวง ประทษวาจา หรอภาพโปเดก และอกสารพด

ปญหาทอนเทอรเนตก�าลงทาทายสงคม

เทคโนโลยไมไดมความเปนกลางและมอ�านาจก�าหนดความเปนไปของ

สงคม สงทก�าหนดวาผลลพธทเกดจากการใชอนเทอรเนตจะดหรอไมด จะกลาย

เปนโอกาสหรอความเสยง ลวนเปนเรองของพลเมองอยางเราทกคนทจะใช

อนเทอรเนตในการสรางสงคมเศรษฐกจดจทลทเราปรารถนา

บทถดไปเราจะมาพดถงความทาทายในโลกดจทล ซงอาจเปนอปสรรค

ในการสรางสงคมเศรษฐกจดจทลทเราอยากเหน

อางอง

1 Manuel Castells, “The Impact of the Internet on Society: A global perspective,” in Change: 19 key essays on how internet is changing our lives (Spain: BBVA, 2013), 127-147.

2 OCED, “Economic and Social Benefits of Internet Openness,” the background report for Panel 1.1 “Economic and Social Benefits of Internet Openness” of the OECD Ministerial Meeting on the Digital Economy, June 21-23, 2016, Cancún (Mexico), https://www.oecd.org/official documents/publicdisplaydocumentpdf/?cote=DSTI/ICCP(2015)17/FINAL&docLanguage=En.

3 ทมาภาพประกอบ Deloitte, “Values of Connectivity: Economic and social benefits of expanding internet access,” February 2014, London, UK: Deloitte, https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/ie/ Documents/TechnologyMediaCommunications/2014_uk_tmt_value _of_connectivity_deloitte_ireland.pdf.

4 James Manyika and Charles Roxburgh, “The Great Transformer: The Impact of the Internet on Economic Growth and Prosperity,” Report McKinsey Global Institute, October 2011, https://www.mckinsey.com/~/media/McKinsey/Industries/High%20Tech/Our%20Insights/The%20great%20transformer/MGI_Impact_of_Internet_on_economic_growth.ashx.

5 ส�านกยทธศาสตร ส�านกงานพฒนาธรกรรมทางอเลกทรอนกส (สพธอ), รายงานผลการส�ารวจมลคาพาณชยอเลกทรอนกสในประเทศไทย ป 2560 (กรงเทพฯ: ส�านกงานพฒนาธรกรรมทางอเลกทรอนกส, 2560).

6 Samuel Edward, “9 Tips to Make Your Ecommerce Business Wildly Successful,” Entrepreneur, May 15, 2015, https://www.entrepreneur.com/article/246223.

7 ภาณพนธ วรวภษต, “เจคว ปมานง Delivery: ซฟดสดๆ สงตรงถงหนาบานคณ,” a day online, มนาคม 7, 2559, https://www.adaymagazine.com/interviews/founder-2. และ Oops Hardcore, “สมภาษณพเศษ ‘คณโอ เจคว ปมานง’ ขายปออนไลนรอนลาน,” MarketingOops!, ธนวาคม 13, 2559, https://www.marketingoops.com/exclusive/interview-exclusive/interview-jq-crap-100lan/.

8 Manyika and Roxburgh, “The Great Transformer.”

9 เวบไซต อ-เอสโตเนย, https://e-estonia.com.

10 ศนยเทคโนโลยอเลกทรอนกสและคอมพวเตอรแหงชาต (เนคเทค), ถอด บทเรยน SMART PHUKET: เสนทางสการเปนเมองอจฉรยะ (กรงเทพฯ: เนคเทค, 2560).

11 เขาถงไดท Open Knowledge Foundation, Open Data Handbook (ฉบบภาษาไทย), แปลโดย ฝายนวตกรรม ส�านกงานรฐบาลอเลกทรอนกส (กรงเทพฯ: ส�านกงานรฐบาลอเลกทรอนกส, 2558). https://ega.or.th/th/content/890/877.

12 Tanja Aitamurto and Helene E. Landemore, “Five Design Principles for Crowdsourced Policymaking: Assessing the case of crowdsourced off-road traffic law in Finland,” Journal of Social Media for Organizations 2, 1 (2015): 1-19.

13 เวบไซต Challenge.gov, https://www.challenge.gov/list.

14 เวบไซต Change.org, https://www.change.org/.

15 อางองจาก Dhawal Shah, “By The Numbers: MOOCS in 2016,” Class Central, December 25, 2016. https://www.class-central.com/report/mooc-stats-2016/.

16 อสรยะ สตกลพบลย, “จดจบของมหาวทยาลย? MOOC กบความทาทาย

ใหมในโลกการศกษา.” the101world, มนาคม 21, 2560, https://www.

the101.world/thoughts/the-end-of-university-as-we-know-it/.

170

ความทาทายแหงศตวรรษท21

6

171

มานเอล คาสเทลส นกสงคมวทยาชอดงผบกเบกงานศกษาเกยวกบสงคม

ยคสารสนเทศ เคยเขยนถงพลงของอนเทอรเนตไววา “โอกาสในยคสารสนเทศ

จะปลดปลอยขดความสามารถในการสรางสรรคอยางทไมเคยเปนมากอนดวย

พลงแหงความคด … ฉนคด ดงนนฉนจงสรรคสราง” แตเขากกงวลวา “เศรษฐกจ

สงคม และวฒนธรรมของเราพฒนาขนบนฐานของผลประโยชน คณคา สถาบน

และระบบตวแทนซงจ�ากดความสรางสรรครวมหม ยดกมดอกผลจากเทคโนโลย

สารสนเทศ และหนเหพลงงานของเราไปสการเผชญหนาทท�าลายตวเอง”1

แมอนเทอรเนตจะเปนเทคโนโลยแหงยคสมยทมอบโอกาสมากมายใหกบ

พลเมองในการพฒนาตนเองและสงคมรวมกน เปนหนงในจกซอวทหลายคน

เชอวาจะน�าพาเราเขาสสงคมทดในอดมคต แตพลงของอนเทอรเนตจะถกใชไป

อยางไรกขนอยกบเงอนไขทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมทก�ากบควบคม

ศกยภาพของเทคโนโลยดจทลดวยเชนกน

อนเทอรเนตจะสรางโอกาสอนเทาเทยมใหกบคนทกคนหรอเปนตวการท�าให

ความเหลอมล�าถางกวางขน? มนจะชวยสรางพนทในการสรางสรรคนวตกรรม

ส�าหรบคนทกคนหรอเปนพนททถกยดกมโดยอ�านาจทนใหญเทานน? มนจะชวย

สงเสรมวฒนธรรมเสรทคนทกคนเขาถง แบงปน และตอยอดความรได หรอเปน

พนททถกอ�านาจทางกฎหมายมาก�ากบอสรภาพแหงความรและการสรางสรรค?

172

ชองวางดจทล

อนเทอรเนตมอบโอกาสมากมายทงในแงของการท�าธรกจ การเขาถงความร

และการมสวนรวมทางการเมอง ทวาโอกาสเหลานนจะไมเกดขนเลยหากคน

บางกลมไมสามารถเขาถงอนเทอรเนตได รวมถงขาดทกษะและความรในการ

ใชประโยชนจากอนเทอรเนต ความเหลอมล�าในการเขาถงและสรางโอกาสจาก

เทคโนโลยดจทลรจกกนในชอ “ชองวางดจทล” (digital divide)

ชองวางดจทลหมายถงความเหลอมล�าในการเขาถงและการใชเครองมอ

ดจทลในการสรางโอกาสและท�ากจกรรมตางๆ ซงเปนผลพวงจากความไม

เทาเทยมทางสงคมและเศรษฐกจ ชองวางดจทลเกดขนไดในหลายระดบและหลาก

มต เชน ชองวางระหวางประเทศหรอภายในประเทศ ชองวางระหวางคนเมอง

กบชนบท ชองวางระหวางคนรวยกบคนจน ชองวางระหวางผสงวยกบเยาวชน

มนจะเปนพนทส�าหรบแลกเปลยนพดคยและฟงเสยงทแตกตางตามแนวทาง

ประชาธปไตยแบบปรกษาหารอ หรอจะเปนเพยงโลกแคบๆ ททกคนสนใจแต

เสยงทสอดรบกบความเหนของตน?

ในบทสดทายนเราจะชวนสนทนาทงทายถงความทาทายในศตวรรษท 21

ซงเกยวพนกบเทคโนโลยดจทล และชวนขบคดวาพลเมองอยางเราจะรบมอกบ

ความทาทายเหลานอยางไรหากตองการใหอนเทอรเนตเปนพลงสรางสรรคสงคม

ทเราปรารถนา

173

ชองวางระหวางชายกบหญง ชองวางระหวางคนชายขอบกบคนชนกลางในเมอง

รายงานของธนาคารโลก2 ชใหเหนวาอนเทอรเนตถอเปนเทคโนโลยทม

การแพรกระจายไปทวโลกรวดเรวกวานวตกรรมทางเทคโนโลยใดๆ ทเคยมมา

อนโดนเซยมโอกาสใชประโยชนจากเรอจกรไอน�าหลงมการประดษฐขนมาแลว

เกอบ 160 ป เคนยามไฟฟาใชครงแรกหลงถกคดคนขนมาตงแต 60 ปกอน และ

กวาเวยดนามจะเรมน�าคอมพวเตอรมาใชหลงจากมการใชครงแรกกปาเขาไป

15 ป แตเทคโนโลยอนเทอรเนตและโทรศพทมอถอใชเวลาเพยงไมกปในการ

แพรกระจายไปทวโลก ถงกระนนกยงหางไกลจากค�าวา “ทวถง” (universal)

มากนก โดยเฉพาะการเขาถงอนเทอรเนต

รายงานฉบบเดยวกนนระบวา แมประชากรในประเทศก�าลงพฒนา 8 ใน 10

คนจะมโทรศพทมอถอใชแลวในป 2014 จนเรยกไดวาครวเรอนทเขาถงมอถอนน

มจ�านวนมากกวาครวเรอนทเขาถงไฟฟาเสยอก แตประชากรในโลกก�าลงพฒนา

ทมอนเทอรเนตใชกลบมนอยกวามาก คอ 31 เปอรเซนตเทานนเมอเทยบกบ

ตวเลข 80 เปอรเซนตในประเทศทมรายไดสง เรยกไดวาประชากรสวนมาก

ในโลกยงไมสามารถใชประโยชนจากการปฏวตดจทลไดเตมท

นอกจากประเดนเรองการเขาถงอนเทอรเนตในมตทางเทคโนโลย ชองวาง

ดจทลยงพดถงชองวางดานคณภาพของอนเทอรเนต ซงกลายเปนประเดนความ

เหลอมล�าทส�าคญเมอบรการออนไลนสมยใหมเรยกรองการใชแบนดวดธมาก

ขน ตวอยางเชน เดกชนบททสามารถเขาถงอนเทอรเนตคณภาพต�าไดเฉพาะ

ในโรงเรยนหรอหองสมดยอมไดรบโอกาสในโลกออนไลนนอยกวาเดกในเมอง

ทสามารถจายเงนเพอเขาถงอนเทอรเนตคณภาพสงผานมอถอไดตลอดเวลา สถต

ป 2016 เนนย�าใหเหนวามเพยง 15 เปอรเซนตของประชากรโลกทสามารถ

เขาถงและจายเงนเพอใชบรการอนเทอรเนตบรอดแบนด (ความเรวสง) ได

174

ชองวางดจทลทส�าคญอกประการหนงคอ ชองวางดานทกษะและความร

ในการใชประโยชนจากเทคโนโลยดจทลของคนกลมตางๆ เพราะตอใหเขาถง

อนเทอรเนตไดเทาเทยมกนมากขน ความเหลอมล�าดานทกษะและความรยอมน�า

ไปสความเหลอมล�าในการใชประโยชนจากอนเทอรเนตอยางแนนอน ตวอยางเชน

เดกทเคยเรยนรการเขยนโคดคอมพวเตอรยอมไดประโยชนจากการใชอนเทอรเนต

มากกวาเดกทไมเคยเรยน หรอประชาชนทมการศกษาสามารถใชประโยชนจาก

บรการอเลกทรอนกสของภาครฐมากกวา ขอเทจจรงทแยกวานนคอ ในโลกท

ประชากรราว 1 ใน 5 ไมสามารถอานออกเขยนได คนกลมนจะใชประโยชนจาก

การเขาถงอนเทอรเนตตามทควรจะเปนไดอยางไร

ชองวางดจทลยงสะทอนถงความเหลอมล�าของขอมลในโลกออนไลน ขอมล

สวนมากอยในรปภาษาองกฤษ ซงผทไมเขาใจภาษาองกฤษยอมไมสามารถเขาถง

ความรได ตวอยางเชน คอรสเรยนฟรจ�านวนมากจากมหาวทยาลยชนน�าของโลก

สอนดวยภาษาองกฤษ ดงนนตอใหเราเขาถงคอรสไดฟร แตถาขาดความรดาน

ภาษากไมสามารถเรยนไดอยด นอกจากนน ขอมลสวนมากในโลกออนไลนยง

สะทอนความเหลอมล�าทางดานเศรษฐกจและสงคม ตวอยางเชน 85 เปอรเซนต

ของเนอหาทผลตโดยผใช (user-generated content) มาจากสหรฐอเมรกา

แคนาดา และยโรป หรอเกาะเลกๆ อยางฮองกงกลบมสวนรวมผลตเนอหาใน

วกพเดยมากกวาทกประเทศในแอฟรการวมกน ทงทแอฟรกามประชากรมากกวา

ฮองกงถง 50 เทา3

ในประเทศไทยเอง การลดชองวางดจทลประสบความส�าเรจในสวนของ

โทรศพทเคลอนท สถตป 2559 แสดงใหเหนวา อตราการเขาถงโทรศพทมอถอ

เพมขนแบบกาวกระโดดโดยอยท 140 เปอรเซนต (หมายความวามเบอรมอถอ

175

ทลงทะเบยนมากกวาจ�านวนประชากรทงหมด) และความครอบคลมของสญญาณ

มอถอ (3G) ในเชงพนทของผใหบรการหลก คอ เอไอเอส ทรมฟ และดแทค

อยท 97.59 เปอรเซนต 65.57 เปอรเซนต และ 75.55 เปอรเซนตตามล�าดบ เรยก

ไดวาการเขาถงอนเทอรเนตไรสายในประเทศไทยนนประสบความส�าเรจ อยางไร

กด การเขาถงอนเทอรเนตในระดบครวเรอนยงนอยอย คอแค 33.5 เปอรเซนต

เทานน อกทงราคากยงคอนขางแพงเมอเทยบกบประเทศเพอนบานอยางสงคโปร

หรอเวยดนาม4

รฐบาลไทยตงเปาหมายพฒนาโครงสรางพนฐานใหอนเทอรเนตความเรว

สงของไทยมคณภาพและครอบคลมทวประเทศ ทกหมบาน ทกเทศบาลเมอง

และพนทเศรษฐกจ ทกโรงเรยน โรงพยาบาล และศนยดจทลชมชน รวมถงให

มราคาคาบรการอนเทอรเนตไมเกน 2 เปอรเซนตของรายไดประชาชาตตอหว

โดยโครงการหวหอกของรฐบาล คอโครงการเนตประชารฐของกระทรวงดจทล

เพอเศรษฐกจและสงคม และโครงการเนตชายขอบของส�านกงานคณะกรรมการ

กจการกระจายเสยง กจการโทรทศน และกจการโทรคมนาคมแหงชาต (กสทช.)

ซงตงเปาสนบสนนใหมการน�าอนเทอรเนตความเรวสงเขาไปในหมบานมากกวา

29,000 แหง

หากรฐบาลประสบความส�าเรจในการน�าอนเทอรเนตความเรวสงเขาไปใน

ทกพนท และมการน�าคลนความถกลบมาจดสรรใหมเพอเพมประสทธภาพและ

ความครอบคลมในการใหบรการโทรศพทเคลอนท ปญหาชองวางในมตของการ

เขาถงทางเทคโนโลยกนาจะบรรเทาลง แนวโนมตอไปทประเทศไทยตองใหความ

ส�าคญคอการลดชองวางในมตเชงคณภาพและมตเชงความรในการใชประโยชน

จากเทคโนโลยดจทล

176

ความเปนกลางของเครอขาย

ความเปนกลางของเครอขาย หรอ net neutrality (บางครงถกเรยกแทนดวย

ค�าวา อนเทอรเนตเปด หรอ open internet) หมายถงหลกการทบงคบใหผให

บรการอนเทอรเนต (ไอเอสพ) ปฏบตตอเนอหาและบรการตางๆ บนเครอขาย

ของตนอยางเทาเทยม พดอกอยางคอ หลกการนหามไมใหไอเอสพใชเทคโนโลย

จดการกบขอมลทไหลเวยนอยบนอนเทอรเนต เพอปองกนไมใหเจาของเครอขาย

ใชอ�านาจในฐานะผควบคมการไหลเวยนของขอมล (gatekeeper) เลอกปฏบตกบ

ผใหบรการเนอหา แอปพลเคชน หรอบรการออนไลนบางราย รวมถงการก�าหนด

วาผใชอนเทอรเนตอยางเราจะสามารถเขาถงเนอหาหรอบรการไหนไดเรว ชา หรอ

กระทงไมไดเลย

กฎเหลก 3 ประการของความเปนกลางของเครอขายมดงน 1) หามบลอก

(no blocking) คอไอเอสพไมสามารถบลอกการเขาถงเวบไซตหรอบรการท

ถกกฎหมายได 2) หามลดความเรว (no throttling) คอไอเอสพไมสามารถลด

ความเรวในการเชอมตอเวบไซตหรอบรการใดเปนการเฉพาะได และ 3) หามให

สทธพเศษดวยการจายเงน (no paid prioritization) คอไอเอสพไมสามารถรบ

เงนจากเวบไซตหรอแอปพลเคชนเพอใหบรการเรวขน

177

ในชวงทศวรรษ 1990 การเขาควบคมการจราจรของขอมลบนอนเทอรเนต

นนเปนไปไมไดในเชงเทคโนโลย อนเทอรเนตจงเปนเหมอนเครอขายซอบอ

(dumb network) ทเชอมจากจดหนงไปยงอกจดหนง (end-to-end) โดยไอเอสพ

ไมสามารถแทรกแซงการไหลเวยนของขอมลได ทวาในป 2003 บรษทเนตสกรน

เทคโนโลจสไดคดคนเทคโนโลยทใชจดการการจราจรในอนเทอรเนตทเรยกวา

deep packet inspection หรอเครองมอตรวจสอบขอมลอนเทอรเนต ซงสามารถ

แยกแยะประเภทของขอมลและจดการกบขอมลตางๆ ไดทนท สงผลใหไอเอสพ

สามารถเลอกปฏบตกบขอมลและบรการตางๆ ได

แลวการมหรอไมมความเปนกลางของเครอขาย มนส�าคญกบเราอยางไร?

ตอบไดวาส�าคญมาก เพราะมนสงผลกระทบกบสงทเราคนเคยในโลกออนไลน

เกอบทงหมด เราอาจจะพบวาการดวดโอสตรมมงผานยทบหรอเนตฟลกซท�าไมได

อกตอไป ถาผใหบรการเหลานนไมจายเงนใหกบไอเอสพทเราเลอกใชบรการ

เราอาจไมสามารถใชโปรแกรมแชรไฟลเพอดาวนโหลดไฟลขนาดใหญไดอกตอไป

หรอกระทงเราอาจไมสามารถเขาถงเนอหาทางการเมองบางอยางไดหากไอเอสพ

มสทธตดสนวาจะบลอกหรอไมบลอกเนอหานน ตวอยางเชน เวอไรซอน บรษท

โทรคมนาคมในสหรฐอเมรกา เคยบลอกขอความของกลมสนบสนนการท�าแทง

ทสงผานมอถอ โดยเวอไรซอนอางวาตนมอ�านาจในการบลอกขอความซงเปนท

โตเถยงในเชงจรยธรรม

178

ไอเอสพมแรงจงใจมากมายในการแทรกแซงความเปนกลางของเครอขาย

ไมวาเพอควบคมการจราจรในกรณทมผใชอนเทอรเนตจ�านวนมากและขดความ

สามารถในการรองรบการใชบรการของเครอขายไมเพยงพอ เพอหาก�าไรเพมเตม

จากการเกบคาใชจายเพมกบผใหบรการเวบไซตหรอแอปพลเคชนทตองการให

บรการของตนสงผานขอมลไดเรวกวา หรอเพอกดกนคแขงทใหบรการคลายๆ กบ

บรการอนของตน เชน บรษทเคเบลทใหบรการโทรทศนบอกรบสมาชกอาจกดกน

การใชบรการทวสตรมมงอยางเนตฟลกซ

การถกเถยงเรองความเปนกลางของเครอขายรอนแรงมากในโลกตะวนตก

โดยเฉพาะในสหรฐอเมรกา กรณโดงดงทท�าใหคนหนมาสนใจถงแนวคดความ

เปนกลางของเครอขายเกดขนเมอคอมแคสต บรษทไอเอสพและเคเบล ถกกลาวหา

วาแอบลดความเรวในการอปโหลดไฟลจากบตทอรเรนต ซงเปนโปรแกรมแชรไฟล

รวมกน (peer-to-peer file sharing) และท�าใหผใชอนเทอรเนตของคอมแคสต

ไมสามารถใชบตทอรเรนตเพอดาวนโหลดไฟลขนาดใหญได หรอกรณทออเรนจ

บรษทโทรคมนาคมในฝรงเศสท�าขอตกลงกบกเกลเพอเกบคาบรการเพมเตมจาก

กเกล เนองจากการจราจรในเครอขายของออเรนจเกอบ 50 เปอรเซนตมาจาก

ยทบและกเกล รวมถงกรณทเนตฟลกซท�าขอตกลงกบคอมแคสตในป 2014 เพอ

ใหคณภาพบรการของเนตฟลกซผานคอมแคสตดขน

อกรปแบบหนงทละเมดความเปนกลางของเครอขายและก�าลงไดรบความ

นยมโดยเฉพาะในประเทศก�าลงพฒนาคอ ซโรเรตตง (zero rating) หรอการท

179

ไอเอสพเลอกปฏบตโดยไมนบการใชบรการบางอยางเปนการใชงานอนเทอรเนต

ตวอยางเชน ผใหบรการมอถอบางรายอาจท�าขอตกลงพเศษกบแอปพลเคชน

ฟงเพลงเพอใหลกคาใชบรการไดโดยไมตองกงวลวาเนตจะหมด หรอกรณของ

เฟสบคซโร, กเกลฟรโซน หรอวกพเดยซโร ทผใหบรการอยางเฟสบค กเกล และ

วกพเดย ไปท�าขอตกลงซโรเรตตงกบไอเอสพดวยเหตผลวาตองการขยายโอกาส

ในการเขาถงบรการใหกบประชาชนในโลกก�าลงพฒนา แตผคดคานเหนวามนขด

กบหลกความเปนกลางของเครอขาย และท�าใหบรการเหลานนไดเปรยบคแขง

เหตผลหลกทใชสนบสนนความเปนกลางของเครอขายมดงน

ความเปนกลางของเครอขายชวยสงเสรมการพฒนานวตกรรมและ

ท�าใหการแขงขนเทาเทยม: อนเทอรเนตเปดพนทใหนกพฒนานวตกรรมสามารถ

สรางสรรคและเผยแพรบรการใหมๆ ใหกบผทสนใจไดโดยไมตองจายเงนเพอให

บรการบนเครอขายอนเทอรเนต ในกตกาของเกมน ผน�าเสนอนวตกรรมทเจงทสด

จะเปนผชนะ ทวาหากกตกาเปลยนโดยไอเอสพสามารถเกบคาเขาถงเครอขาย

เปนล�าดบขน (เปรยบไดกบการใหบรการบนถนนทจ�ากดความเรวตางกน) คอ

ยงจายมากกยงใหบรการไดเรวขน หรอถาไมจายกไมสามารถใหบรการไดเลย

อ�านาจในการก�าหนดผชนะหรอแพในเกมนจะเปลยนไปอยในมอของไอเอสพแทน

สถานการณเชนนจะท�าใหนกพฒนานวตกรรมหนาใหมเสยเปรยบและบนทอน

นวตกรรมในโลกอนเทอรเนตอยางแนนอน

180

ความเปนกลางของเครอขายชวยปกปองเสรภาพในการแสดงออก: ความ

เปนกลางของเครอขาย ชวยประกนสทธเสรภาพในการแสดงออกในอนเทอรเนต

ดวย เพราะหลกการนหามไมใหไอเอสพเลอกปฏบตกบเนอหาทสงผานเครอขาย

ของตน (เหมอนกรณของเวอไรซอนขางตน) และชวยการนตวาใครกสามารถ

น�าเสนอและเขาถงเนอหาไดอยางเทาเทยมโดยไมตองจายเงนเพอการแสดงออก

การปลอยใหไอเอสพมอ�านาจควบคมการแสดงออกยอมสงผลตอความหลากหลาย

ของแหลงขาวอสระและการสรางสรรคเนอหาอนแปลกใหมบนเวบไซต รวมถงอาจ

สงผลกระทบตอขบวนการเคลอนไหวทางสงคมในศตวรรษใหมทใชอนเทอรเนต

เปนชองทางในการตอตานเผดจการและความอยตธรรมในสงคม

ความเปนกลางในอนเทอรเนตชวยการนตการเขาถงเนอหาอยาง

เทาเทยม และปองกนการคดราคาแบบเลอกปฏบต: ถามองจากฝงผใช ความเปน

กลางในอนเทอรเนตจะชวยการนตวาเราสามารถเขาถงเนอหาและบรการ (ทถก

กฎหมาย) อะไรกไดทเราตองการโดยไอเอสพไมมสทธบลอกหรอท�าใหการเขา

ถงบรการใดชาลงเปนการเฉพาะ นอกจากนน หากปราศจากความเปนกลางของ

เครอขาย ไอเอสพจะสามารถก�าหนดแพกเกจบรการอนเทอรเนตทมหนาตาเหมอน

แพกเกจบรการเคเบลทว โดยเราจะไมไดจายเงนเปนคาบรการรายเดอนเพอเขาถง

บรการอะไรกได แตตองจายเงนตามแพกเกจเนอหาและบรการทเราเลอกใชแทน

ตวอยางเชน ทกวนนเราอาจจายคาอนเทอรเนต 500 บาทตอเดอนเพอเขาถง

บรการอะไรกได แตตอไปเราอาจตองจาย 100 บาทเพอใชบรการอเมล 200

บาทส�าหรบบรการโซเชยลมเดย และ 300 บาทส�าหรบบรการวดโอ

181

ภาพท1:เปรยบเทยบแพกเกจบรการอนเทอรเนตแบบทมความเปนกลางของเครอขายกบแบบทไมม5

สวนผตอตานหลกการความเปนกลางของเครอขายกมเหตผลหลกดงน 1)

ไอเอสพควรมสทธจดการกบการจราจรบนเครอขายของตน โดยเฉพาะชวงเวลาทม

การใชบรการมาก เพอใหทกคนไดประโยชนจากการใชเครอขายรวมกน 2) ไอเอสพ

ตองลงทนพฒนาเครอขายเพอรองรบบรการอยางยทบ เนตฟลกซ หรอเฟสบค

ซงสามารถหาประโยชนบนเครอขายโดยไมตองเสยคาใชจายใดๆ ดงนนไอเอสพ

182

ระบอบลขสทธกบวฒนธรรมเสร

ลขสทธหมายถงกฎหมายทใชคมครองผลงานของผสรางสรรค โดยผทจะ

ท�าซ�า แบงปน หรอน�าผลงานไปใช ตองขออนญาตจากเจาของผลงานกอน ระบอบ

ควรมสทธเกบคาใชจายกบผใหบรการเวบไซตหรอแอปพลเคชนเพอน�ารายไดมา

ลงทนพฒนาขดความสามารถของโครงขายส�าหรบรองรบความตองการใชงานท

เพมมากขน และ 3) หากไอเอสพไมสามารถเกบเงนเพมได กจะขาดแรงจงใจ

ในการลงทนพฒนาเครอขาย ซงยอมกระทบตอการขยายตวทางเศรษฐกจในภาพรวม

วนต เซรฟ ผรวมคดคนอนเทอรเนตโปรโตคอล เคยกลาวไววา อนเทอรเนต

ถกออกแบบมาโดยไมมผ มอ�านาจใดๆ จะมาควบคมการเขาถงเนอหาและ

บรการใหมๆ ได หากเราปลอยใหไอเอสพควบคมสงทประชาชนเหนและท�าใน

โลกออนไลนได ศกยภาพของอนเทอรเนตในฐานะเทคโนโลยแหงโอกาสกจะถก

บนทอนลงทงในมตเศรษฐกจ การเมอง และวฒนธรรม

ในประเทศไทยเอง ประเดนเรองความเปนกลางของเครอขายยงไมถกหยบยก

ขนมาพดถงมากนก แมจะมขาวคราวการควบคมการจราจรของไอเอสพบางราย

และการน�าเสนอแพกเกจซโรเรตตงในบางบรการของผใหบรการมอถอ แตในอก

ไมนาน ความเปนกลางของเครอขายจะกลายเปนประเดนทมความส�าคญมากขน

ในสงคมไทยอยางแนนอน และถอเปนความทาทายส�าคญทพลเมองดจทลจะตอง

รวมก�าหนดอนาคตของโครงสรางอนเทอรเนตรวมกน

183

ลขสทธนนมววฒนาการเปลยนแปลงตามเทคโนโลย การเกดขนของสอชนดใหม

ตงแตสอสงพมพ ภาพยนตร วทย โทรทศน มาจนถงอนเทอรเนต ลวนสงผลตอ

การจดการลขสทธซงมงรกษาสมดลระหวางสทธของผสรางสรรคงานกบประโยชน

สาธารณะ

ในกรณของอนเทอรเนตนน เทคโนโลยดจทลเออใหผใชสามารถท�าส�าเนา

แบงปน เผยแพร และสรางสรรคผลงานขนใหมไดอยางงายดาย เชน บตทอรเรนต

ชวยใหการแชรไฟลระหวางคนหมมากท�าไดอยางงายดาย หรอยทบท�าใหใครก

สามารถเผยแพรสอวดโอของตนเองได สวนทางดานเจาของลขสทธกมเทคโนโลย

ในการคมครองและตรวจสอบการใชงานลขสทธททรงพลงยงขน เชน เทคโนโลย

จดการสทธดจทล (digital rights management) ทควบคมไมใหมการคดลอก

เพอใชในสออน จ�ากดจ�านวนผใช หรอกระทงจ�ากดเวลาในการใชสอนน สงผล

ใหเรองลขสทธกลายเปนประเดนรอนแรงในการก�ากบดแลอนเทอรเนต

ในชวงทศวรรษทผานมา เจาของลขสทธซงมกเปนบรษทสอยกษใหญขามชาต

ในสหรฐอเมรกา วงเตนอยางหนกทงระดบประเทศและระหวางประเทศเพอท�าให

การคมครองลขสทธเขมขนมากขนจนอาจสงผลตอวฒนธรรมเสรในอนเทอรเนต

เชน ในสหรฐอเมรกา มการบงคบใชรฐบญญตลขสทธสหสวรรษดจทล (US Digital

Millennium Copyright Act หรอ DMCA) หรอในระดบระหวางประเทศกมสนธ

สญญาลขสทธขององคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO Copyright Treaty)

และขอตกลงทรพยสนทางปญญาทเกยวของกบการคา (Trade-Related Aspects

of Intellectual Property Rights หรอ TRIPS) ขององคการการคาโลก ซงบงคบ

ใหประเทศทลงนามในขอตกลงตองออกกฎหมายทนยามการละเมดลขสทธให

184

ครอบคลมไมเพยงแตการคดลอกโดยไมไดรบอนญาตเพอผลประโยชนเชงพาณชย

เทานน แตรวมถงการท�าส�าเนาโดยไมไดรบอนญาตทแมไมไดมงผลประโยชนเชง

พาณชยแตอาจสงผลเสยหายเชงพาณชยดวย6 เชน การแชรไฟลหรอการอปโหลด

สอเพอใชเปนการสวนตวในอนเทอรเนต

ในป 2011 บรษทสอยกษใหญพยายามผลกดนการออกรางรฐบญญตหยดยง

การละเมดลขสทธออนไลน หรอโซปา (Stop Online Piracy Act หรอ SOPA)

ซงใหอ�านาจอยการสงสดสามารถบงคบไอเอสพใหบลอกโดเมนเนมของเวบไซต

ทถกกลาวหาวามสวนในการละเมดลขสทธ หามไมใหเสรชเอนจนแสดงผลการ

คนหาทเชอมตอไปยงเวบไซตดงกลาว และสงใหผโฆษณาและผใหบรการดาน

การเงนออนไลนอยาง PayPal หยดด�าเนนธรกจกบเวบไซตเหลานน ขณะท

ผสนบสนนกฎหมายฉบบนเหนวาโซปาจะชวยจดการกบเวบไซตละเมดลขสทธ

ทตงอยในประเทศอน ผตอตานเหนวาโซปาจะถกใชเปนเครองมอคกคามเสรภาพ

ในการแสดงออก บนทอนความมนคงไซเบอร และท�าลายนวตกรรมและการเตบโต

ทางเศรษฐกจ สดทายความพยายามในการผลกดนโซปากหยดลงหลงจากมการ

ตอตานจากเหลาบรษทเทคโนโลย นกวชาการ และภาคประชาสงคม เชน วกพเดย

ซงตอตานดวยการหยดใหบรการ 1 วน เพอชกชวนใหคนจนตนาการถงโลก

ทปราศจากเสรภาพในการเขาถงความร

185

ภาพท2:วกพเดยหยดใหบรการ1วนเพอตอตานกฎหมายโซปา

แมระบอบลขสทธจะมขนเพอปกปองสทธผสรางสรรคงานและสรางแรงจงใจ

ในการคดคนอะไรใหมๆ การบงคบใชกฎหมายลขสทธทเขมงวดเกนไปในโลก

ออนไลนอาจสงผลกระทบตอประโยชนสาธารณะ โดยเฉพาะการเขาถงความร

และการสรางสรรค เชน การปดเวบไซตส�าหรบแชรไฟลอยาง The Pirate Bay

อาจบนทอนศกยภาพของอนเทอรเนตในฐานะเครองมอในการเขาถงความรของ

คนจากประเทศก�าลงพฒนา หรอการตความการคมครองผลงานสรางสรรคท

เขมงวดเกนไปอาจสงผลตอการใชอนเทอรเนตเพอตอยอดความสรางสรรค เชน

กรณการโพสตวดโอเดกทารกเตนกระจาย (Dancing Baby Lawsuit)

คดทารกเตนกระจาย

ในป 2007 ครอบครวเลนซโพสตวดโอทลกชายวย 13 เดอนเตนอยางสนกสนานตามเสยงเพลง Let’s Go Crazy ของพรนซ ลงในยทบ เพอแบงปนชวงเวลาดๆ ใหกบครอบครวและเพอนฝง ปรากฏ วาหลงจากนน 4 เดอน บรษทยนเวอรแซลมวสกกรป ซงดแลลขสทธของศลปนพรนซ สงจดหมายหายทบ ใหน�าวดโอซงมการใชเพลงของพรนซออก ทงทเสยงเพลงในวดโอทมาจากเครองเสยงดานหลง ไมชดหรอฟงแทบไมรเรอง (คอไมมใครคดจะเปดวดโอนเพอฟงเพลงจนกระทบยอดขายของคายเพลงแนๆ) และไมไดเปนการท�าเพอประโยชนเชงพาณชย ทนายจากยนเวอรแซลเตอนวาผโพสตวดโอนอาจโดนคาปรบสงสด 150,000 เหรยญสหรฐ!

ครอบครบเลนซไมเขาใจวาท�าไมการโพสตวดโอเดกทารกถงกลายเปนความผดได จงตดตอมลนธพรมแดนอเลกทรอนกส (EEF) ใหเปนตวแทนฟองยนเวอรแซล ขอหาบดเบอนกฎหมายลขสทธและละเมดหลกการการใชอยางเปนธรรม (fair use) ศาลอทธรณตดสนใหครอบครวเลนซชนะ และแจงเจาของลขสทธอยางยนเวอรแซลใหค�านงถงหลกการการใชอยางเปนธรรมกอนสงค�ารองใหน�าเนอหาออก

แมคเชอร ผอ�านวยการดานกฎหมายของ EFF กลาวถงคดนวา “การตดสนวนนสงขอความอยางชดแจงวา กฎหมายลขสทธไมไดใหอ�านาจกบการเซนเซอรการแสดงออกทชอบดวยกฎหมาย … การ เพกเฉยตอสทธการใชอยางเปนธรรมท�าใหเจาของลขสทธตองรบผดกบผลเสยทเกดขน”7

187

ลอรเรนซ เลสสก อาจารยดานกฎหมายจากมหาวทยาลยฮารวารด ผยนหยด

ตอสเพอวฒนธรรมเสรในอนเทอรเนต กงวลวากฎหมายลขสทธทถกท�าใหเขมงวด

ขนตลอดชวงหลายทศวรรษทผานมาก�าลงท�าลายความสรางสรรคในสงคม และ

บนทอนวฒนธรรม “เขยน/อาน” (Read/Write หมายถงวฒนธรรมทเราเปนทงผ

บรโภคสอและผสรางสรรคสอดวยตนเอง) ใหกลายเปนวฒนธรรม “อาน/เทานน”

(Read/Only คอการบรโภคอยางเดยว) ทกวนน กฎหมายลขสทธครอบคลมไปถง

การท�าส�าเนาเพอใชสวนตว (ดวยเทคโนโลยของอนเทอรเนต การฟงเพลงหรอ

เลนวดโอออนไลนคอการท�าส�าเนาจากเซรฟเวอรหนงมาบนเครองคอมพวเตอร

ของเราอยแลว) ซงไมไดก�ากบแค “มออาชพ” (professional) แตครอบคลมมาถง

“มอสมครเลน” (amateur) ดวย8 กลาวคอกฎหมายลขสทธก�าลงบนทอนความ

สรางสรรคของวฒนธรรมผสมผสาน (remix culture) โดยคนธรรมดาทวไป ซง

เครองมอดจทลอนญาตใหเราผสมผสานสออนหลากหลายและรงสรรคผลงาน

ขนมาใหม ตวอยางเชน หากเราตองการผสมผสานคลปขาวและเพลงบางสวน

เพอใชในการลอเลยนทางการเมอง กอาจมการใชกฎหมายลขสทธมาควบคม

ความเหนทางการเมองของเรา

การรกษาผลประโยชนของผสรางสรรคผลงานโดยไมบนทอนศกยภาพของ

อนเทอรเนตในการเขาถงความรและรงสรรคตอยอดจากผลงานของผอนถอเปน

ความทาทายส�าคญในยคดจทล เลสสกเสนอการปรบเปลยนกฎหมายลขสทธ

โดยให 1) เลกก�ากบ “ความสรางสรรคของมอสมครเลน” ทใชเครองมอดจทล

ผสมผสานผลงานขนมาใหมโดยไมมวตถประสงคเชงพาณชย 2) หยดก�ากบ

“การคดลอก” ในอนเทอรเนต เพราะการใชผลงานสรางสรรคออนไลนคอการ

คดลอกเสมอ ดงนนจงไมตางจากการก�ากบการหายใจของมนษย แตควรหนไป

ก�ากบทการใช เชน การเผยแพรผลงานลขสทธเพอประโยชนเชงพาณชย และ

3) หยดท�าใหเดกทกคนกลายเปนอาชญากร เราควรหาวธใหมๆ ในการชดเชย

ผลประโยชนใหกบเจาของลขสทธโดยไมตองไลฟองเดกทกคนทแชรไฟล

188

การเซนเซอรเนอหาและการรบผดของตวกลาง

อนเทอรเนตเคยถกมองวาเปน “เทคโนโลยแหงเสรภาพ” ทไรซงการก�ากบ

ดแลจากภาครฐ ทวาทกวนนอนเทอรเนตไดกลายเปน “เทคโนโลยแหงการ

ควบคม” ไปเสยแลว รายงานของ Freedom on the Net 9 ชใหเหนวา เสรภาพใน

อนเทอรเนตทวโลกเสอมถอยลงตอเนองมาตลอด 7 ป (2011-2017) ประชากร

กวาสองในสามของโลกอาศยอยในประเทศทมการเซนเซอรเนอหาทวจารณ

รฐบาล ชนชนปกครอง และหนวยงานความมนคง รวมถงรฐบาลเรมเขามาก�ากบ

ชองทางการสอสารใหมๆ อยางโซเชยลมเดยและแอปพลเคชนทใชสงขอความ

เชน WhatsApp, อนสตาแกรม และสไกปมากขนเรอยๆ

การทผคนหนมาใชโซเชยลมเดยมากขนท�าใหมนตกเปนเปาของการเซนเซอร

มากขนเรอยๆ นอกเหนอจากการบลอกการเขาถงโซเชยลมเดยแลว ผใชโซเชยล

มเดยยงตองเผชญกบบทลงโทษในระดบทไมเคยเกดขนมากอน ตวอยางเชน มการ

จบกมคนทเผยแพรแนวคดอเทวนยมหรอการไมเชอในพระเจาในซาอดอาระเบย

และถกตดสนใหจ�าคก 10 ป รายงาน Freedom on the Net แสดงใหเหนวา

ในป 2016 27 เปอรเซนตของผใชอนเทอรเนตทวโลกอาศยอยในประเทศท

จบกมคนทโพสต แชร หรอกระทงแคกดถกใจเนอหาในเฟสบค ซงเปนตวเลข

ทเพมจากป 2013 ถง 50 เปอรเซนต

189

นอกจากนน รฐบาลทวโลกยงขยายการเซนเซอรไปครอบคลมเนอหาท

หลากหลายมากขน อาทเชน เวบไซตทจดท�าขนเพอใหประชาชนลงชอในค�ารอง หรอ

เรยกรองใหมการประทวงตอตานรฐบาล (เชนในคาซคสถาน นกกจกรรมสองคน

ถกจบจากการใชโซเชยลมเดยวางแผนเขารวมประทวงเพอเรยกรองใหมการปฏรป

ทดน) เวบไซตขาวทสนบสนนแนวคดตอตานอ�านาจทางการเมอง เวบไซตทม

เนอหาสนบสนนความแตกตางหลากหลายทางเพศ (เชนในอนโดนเซย รฐบาล

ขอใหไลนน�าสตกเกอรทเกยวกบเกยหรอเลสเบยนออกจากรานคาของไลน) รวมถง

เนอหาประชดเสยดส (เชนในพมา กวทโพสตกลอนเสยดสผน�าทางการเมองถก

ตดสนจ�าคก)

ถามองในแงววฒนาการของการก�ากบดแลเนอหาในอนเทอรเนตจะพบวา

ชวงแรก (กอนป 2000) รฐแทบไมเขามาแทรกแซงเนอหาในพนทไซเบอรเลย

การก�ากบดแลจะอยในรปของการก�ากบดแลกนเองเปนหลก เชน การจดการกบ

สแปมผานการลสตรายชอและการกรองขอความทไมตองการผานระบบของอเมล

พอชวงตนของศตวรรษท 21 รฐบาลบางประเทศไดใชระบบฟลเตอรเพอปองกน

ไมใหประชาชนเขาถงเนอหาบางประเภท โดยมจนเปนประเทศผน�าทเอาจรง

เอาจงกบเรองนมาก และตอมาประเทศอนๆ กเขามาก�ากบดแลเนอหามากขน

บนฐานความชอบธรรมวาตองการคมครองคณคาอนๆ อาทเชน ประเดนความ

ปลอดภยและมนคง (เชน การกอการราย) การคมครองเดกและเยาวชนจากเนอหา

ทอนตราย ประทษวาจา รวมถงประเดนทางเศรษฐกจ (เชน การละเมดลขสทธ

การพนน) อยางไรกด การเซนเซอรไดครอบคลมไปถงเนอหาทชอบธรรมดวย

ในหลายประเทศ เชน การวพากษรฐบาล

190

วธการก�ากบดแลเนอหาในอนเทอรเนตนนมหลากหลายรปแบบ ตวอยางเชน

การก�ากบเนอหาทจดก�าเนดหรอตวผผลตและเผยแพรเนอหา โดยวธนจะท�าได

ไมยากนกหากเนอหาถกฝากไวในเซรฟเวอรภายในประเทศหรอบรษททรบฝาก

เนอหาจดทะเบยนบรษทไวในประเทศ เชน บรษทคอมพวเซรฟของสหรฐอเมรกา

ซงมบรษทอยทประเทศเยอรมนดวย ถกฟองใหน�าภาพอนาจารและภาพการ

ทารณเดกซงผดกฎหมายเยอรมนออก แตหากเนอหาอยในเซรฟเวอรตางประเทศ

รฐบาลจะไมสามารถท�าอะไรไดมากนกนอกจากการขอความรวมมอกบเจาของ

เซรฟเวอรใหน�าเนอหาออกหรอรวมมอกบประเทศทเนอหาถกฝากไว ดวยเหตน

การใชเครองมอในการฟลเตอรเนอหาผานตวกลางอยางไอเอสพ เพอปองกนการ

เขาถงแทนทจะจดการกบผผลตเนอหาโดยตรงจงไดรบความนยมมากขน

การก�ากบดแลเนอหาในโลกไซเบอรสเปซผานตวกลางไดรบความนยม

มากขนเรอยๆ ซงเปนโอกาสใหรฐบาลมงเปาการก�ากบดแลเนอหาไปทตวกลาง

ซงเปนบรษทเอกชน เชน ไอเอสพตองฟลเตอรหรอบลอกการเขาถงเนอหาท

มปญหาในตางประเทศ หรอกเกลตองฟลเตอรผลการคนหาตามกฎหมายของ

แตละประเทศ เปนตน การกระท�าเชนนสรางประเดนขอถกเถยงในเรองความ

โปรงใสและความรบผดรบชอบในการจดการกบเนอหาออนไลนของบรษทเอกชน

ซงไมไดมพนธกจสาธารณะ และอาจมแนวโนมวาบรษทเอกชนจะบลอกเนอหา

มากเกนควรเพอหลกเลยงความรบผดชอบทางกฎหมายหรอแรงกดดนจากภาครฐ

โดยอาจไมไดค�านงถงสทธเสรภาพของผใชมากเทาทควร

แมหลกการเรองการแจงเตอนและเอาออก (notice-and-take-down regime)

จะชวยปองกนไมใหไอเอสพตองรบผดตามกฎหมายจากเนอหาทบคคลอน

191

สรางขน ตราบเทาทไอเอสพน�าเนอหานนออกอยางรวดเรวเมอไดรบแจงเตอน

แตในกรณนกอาจจะสรางแรงจงใจใหตวกลางอยางไอเอสพน�าเนอหาออกทนท

ทไดรบการแจงเตอนโดยไมไดพสจนวาเนอหาดงกลาวผดกฎหมายจรงหรอไม

เพราะไอเอสพไมอยากเสยงรบผดทางกฎหมายและเสยทรพยากรไปกบการ

ตรวจสอบเนอหา

ตามหลกการสากลแลว กฎหมายควรระบถงสทธของประชาชนผโพสต

เนอหาดวย เชน เจาของเนอหามสทธไดรบการแจงจากตวกลางและมสทธปกปอง

การใชเนอหาของตนกอนมการปดกนหรอลบเนอหา หรอมสทธในการรบรถง

กระบวนการตรวจสอบความถกกฎหมายของเนอหา นอกจากนนอาจพจารณา

น�าระบบ “แจงเตอนและแจงเตอน” (Notice and Notice) มาใชกบตวกลางแทน

ดงเชนกรณการจดการกบเนอหาทตดลขสทธในแคนาดา10 กลาวคอ เมอตวกลาง

ไดรบการแจงเตอนถงเนอหาทมปญหา ตวกลางจะมหนาทแจงเตอนตอไปยง

เจาของเนอหา และการตดสนใจวาจะน�าเนอหาออกหรอไมถอเปนสทธของ

เจาของเอง หากเจาของเนอหาตดสนใจไมเอาเนอหาออก กจะเขาสกระบวนการ

ฟองรองระหวางรฐกบประชาชนผนนตอไป กรณนถอวาตวกลางท�าหนาทเปน

ตวกลางอยางแทจรงและไมตองท�าหนาทเซนเซอรเนอหาแทนรฐ

การรกษาสมดลระหวางเสรภาพในการแสดงความเหนของประชาชนกบ

บทบาทหนาทของรฐในการรกษาผลประโยชนสาธารณะผานการเซนเซอรเนอหา

บางอยาง ถอเปนความทาทายส�าคญในการก�ากบดแลอนเทอรเนต และผมสวน

ไดเสยทกภาคสวนของสงคมควรมสวนรวมในการก�าหนดใหอนเทอรเนตเปน

“เทคโนโลยแหงเสรภาพ” ภายใตขอจ�ากดทเหมาะสมพอควร

192

ฟลเตอรบบเบลและขาวลวง:อนตรายตอประชาธปไตย?

ในศตวรรษท 19 เทคโนโลยการพมพทมราคาถกลงสงผลใหเกดการแพร

กระจายของหนงสอพมพทแบงฝกแบงฝาย ซงท�าลายอ�านาจของสอสงพมพ

ในฐานะกลไกตรวจสอบผมอ�านาจ ในศตวรรษท 20 การเกดขนของวทยและโทรทศน

ในฐานะสอหลกทครอบง�าสงคมท�าใหคนบางกลมกงวลวา การถกเถยงทางการเมอง

จะถกลดรปเหลอเพยงแคการน�าเสนอภาพนกการเมองทมเสนหและขนกลอง

สวนคนทมความรความสามารถในการน�าพาประเทศแตอาจดไมดหรอมเสนห

จะไมไดพนทในการน�าเสนอความคด พอถงปลายศตวรรษท 20 หลายคนเชอวา

เทคโนโลยอนเทอรเนตซงสรางพนทไรพรมแดนในการปฏสมพนธระหวางพลเมอง

ทงในระดบประเทศและในระดบโลก จะชวยสงเสรมการเขาถงขอมล ความร และ

ความเหนอนแตกตางหลากหลาย รวมถงเปนพนทในการพดคยแลกเปลยนเพอ

เรยนรความแตกตางและหาจดรวมทเปนประโยชนกบสงคมโดยรวมอยางแทจรง

อยางไรกด คนทเหนตางเชอวา อนเทอรเนตเปนเทคโนโลยทไมเพยงชวยให

ตวเราเองเลอกรบรเฉพาะขอมลและความเหนทสอดคลองกบความเชอทยดถอ

มากอน แตอลกอรธมของเสรชเอนจนและโซเชยลมเดยซงเลอกแสดงเวบไซต

หรอโพสตทตรงกบความสนใจของเราเปนหลก (เชน พนททเราอย พฤตกรรม

การคลกทผานมา หรอประวตการคนหา) จะท�าใหเราอยในโลกทไดยนแตเสยง

สะทอนทตรงกบความเชอของเรา (echo chamber) หรออยในโลกทหอหมดวย

ฟองสบ (filter bubble หรอฟลเตอรบบเบล) ซงอลกอรธมสรางขน ซ�ารายกวานน

อนเทอรเนตซงใครกสามารถสรางและเผยแพรสอโดยไมตองมกลไกในการตรวจสอบ

ขอเทจจรงอยางทมบรรณาธการ ยงเปนพนทบมเพาะ “ขาวลวง” (fake news)

193

ทงหมดนท�าใหคนตงขอสงสยวาอนเทอรเนตก�าลงท�าลายประชาธปไตยหรอไม

ดงกรณโดงดงทเกดขนกบการเลอกตงประธานาธบดในสหรฐอเมรกาป 2016 ซง

ผคนเสพขาวลวงและสรางฟองสบทกดกนขอมลและความเหนทแตกตางออกไป

อไล พารเซอร ผเขยนหนงสอเกยวกบปรากฏการณฟลเตอรบบเบล11 อธบายวา

บรการออนไลนมากมายทกวนนมอลกอรธมทคอยเลอกและปรบบรการให

ตรงกบความตองการสวนบคคล (personalization) เชน เฟสบค กเกล เนตฟลกซ

แอมะซอน หรอกระทงส�านกขาวตางๆ ทเลอกแสดงเนอหาทสอดรบกบความ

สนใจของเรา อลกอรธมของบรการออนไลนเหลานท�าตวเปน “นายทวารเฝา

ประตขอมล” คอยคดแทนวาเราตองการเหนอะไรโดยไมเคยถามไถเรา ตวอยาง

เชน ถาเรายดมนความเชอแบบเสรนยม เรากมกจะมเพอนในเฟสบคและกด

ถกใจความเหนของเพอนทเชอแบบเดยวกน อลกอรธมกจะกรองโพสตของเพอน

อนรกษนยมออกไปจากหนาเฟสบคของเรา หรอถาคณใชกเกลเพอคนหาค�าบางค�า

อลกอรธมของกเกลกจะเลอกแสดงผลการคนหาทแตกตางโดยองจากขอมล

และพฤตกรรมของเรา (เชน เราใชคอมพวเตอรอะไร เราใชบราวเซอรแบบไหน

เราเคยคนหาค�าวาอะไร)

มารก ซกเคอรเบรก เคยกลาวไววา “กระรอกทตายหนาบานคณอาจจะ

สอดคลองกบความสนใจของคณตอนนมากกวาประชาชนทเสยชวตในแอฟรกา”12

แนนอนวาเฟสบคอาจหวงดอยากใหเราเขาถงเฉพาะโพสตทเกยวของกบตวเรา

ในโลกทขอมลทวมทน หรอกแคอยากดงการมสวนรวมของเราผานสงทอลกอรธม

เชอวาเราสนใจ ทวาค�าถามส�าคญคอเราอยากสรางฟองสบออนไลนททกสงทเรา

รบรเปนเรองเกยวกบตวเราเทานนหรอเปลา เราตองการพบปะกบคนใหมๆ แนวคด

ใหมๆ มมมองใหมๆ หรอไม เราตองการขอมลและความเหนทสอดคลองกบสง

ทเราเชอเทานนจรงหรอ แลวความเหนทแตกตาง ทาทาย หรอตงค�าถามกบ

ความเชอทเราคนเคย ไมส�าคญหรอไร

194

ปรากฏการณฟลเตอรบบเบลท�าใหนกวจารณมากมายโทษอลกอรธมของ ผใหบรการวาก�าลงบนทอนประชาธปไตย แทนทจะสงเสรมประชาธปไตยผานการ เขาถงและมปฏสมพนธกบขอมล แนวคด และความเหนอนหลากหลาย แตเราสามารถโยนความผดใหเทคโนโลยทงหมดจรงหรอเปลา งานศกษาของเฟสบค13 พบวามปจจยส�าคญ 3 ประการทท�าใหผใชทยดถอความเชอตางกน (ระหวางเสรนยมและอนรกษนยม) เหนขาวทตรงขามกบสงทเรายดมน คอ 1) ใครคอเพอนของเราในเฟสบค และขาวทเพอนแชร 2) ในบรรดาขาวทเพอนแชร ขาวไหนทถกแสดงโดยอลกอรธมของเฟสบค และ 3) เราคลกดขาวแบบไหนทแสดงในหนา เฟสบคของเรา ผลการศกษาปรากฏวา ปจจยทหนง (เพอนสวนมากไมแชรขาวทตรงขามกบความเชอ) และปจจยทสาม (ตวผใชไมคลกดขาวทตรงขามกบความเชอ) มความส�าคญตอการสรางฟลเตอรบบเบลมากกวาปจจยทสอง (อลกอรธมเลอกหรอไมเลอกแสดงโพสตทตรงขามกบความเชอ) ดงนนขอสรปในรายงานจงบงชวา ตวเราเองตางหากทเปนปจจยส�าคญในการเจาะฟองสบออกไปเจอกบความเหน ทหลากหลาย

สวนประเดนเรองขาวลวงกบผลตอประชาธปไตยนนถกจดกระแสขนจากการเลอกตงประธานาธบดสหรฐฯ ป 2016 ซงมขาวลวงแพรกระจายในโซเชยลมเดยเยอะเปนปรากฏการณ และมขอกลาวหาวารสเซยเขาแทรกแซงการเมองอเมรกาดวยการซอโฆษณาเพอปลอยขาวลวงในเฟสบค (นอกจากการเลอกตงในสหรฐฯ รายงาน Freedom on the Net ป 2017 ชวา การบดเบอนขอมลและการปลอยขาวลวงเพอปนปวนการเลอกตง เกดขนในอยางนอย 17 ประเทศ) งานศกษาเกยวกบขาวลวงกบการเลอกตงสหรฐฯ14 แสดงใหเหนวา 1) ผใหญชาวอเมรกนจ�านวนมากถง 62 เปอรเซนตเสพขาวบนโซเชยลมเดย 2) ขาวลวงทไดรบความ นยมในเฟสบคนนมการแชรมากยงกวาขาวทผลตโดยสอกระแสหลกเสยอก 3) คนจ�านวนมากทมโอกาสเหนขาวลวงยงเชอเนอหาทปรากฏในขาวดวย และ 4) ขาวลวงสวนมากมแนวโนมทจะเขาขางโดนลด ทรมป มากกวาฮลลาร คลนตน หลกฐานทงหมดน�าไปสขอสรปของคนบางกลมวา โดนลด ทรมป อาจไมชนะ การเลอกตงหากไมเปนเพราะผลกระทบของขาวลวง กลาวคอขาวลวงมพลงมากถงขนพลกผลการเลอกตงเลยทเดยว

195

ขาวลวงแพรหลายและไดรบความนยมในโซเชยลมเดยมากขนาดนเพราะ 1) อนเทอรเนตท�าใหใครเปนสอกได การจดท�าเวบไซตและหารายไดจากขาวลวง ผานแพลตฟอรมโฆษณาออนไลนกท�าไดงาย อกทงสอสมครเลนเหลานไมมตนทนดานชอเสยงทตองรกษาไว แคหวงประโยชนระยะสนทงในเชงรายไดและเชงอดมการณจากขาวลวง ซงแตกตางจากสอกระแสหลก 2) สอโซเชยลถกออกแบบมาเพอการแชร และโซเชยลมเดยอยางเฟสบคหรอทวตเตอรกกลายเปนแพลตฟอรมทมคนใชมากขนทกป (จ�านวนผใชโซเชยลมเดยในป 2018 คอเกอบ 3.2 พนลานคน หรอคดเปน 42 เปอรเซนตของประชากรโลก15) 3) ความไวใจในสอกระแสหลกนนเสอมคลายลงอยางตอเนอง ท�าใหประชาชนหนไปเชอถอสอจากแพลตฟอรมอนๆ มากขน และ 4) การแบงขวทางการเมองทเกดขนในหลายประเทศสงผลใหคนทยดถอความเชอแตกตางกนอยางสดขวมจ�านวนมากขน คนเหลานพรอมจะเชอขาวทโจมตฝายตรงขาม แมจะดไมมมลความจรงกตาม

ผลกระทบเชงลบทเกดขนกบสงคมจากการทขาวลอแพรกระจายนนมหลายมต ตวอยางเชน ผทหลงเชอในขาวลวงยอมมความเชอทไมถกตองและสงผลตอการใชเหตผลเพอการถกเถยงแลกเปลยน อนเปนเงอนไขจ�าเปนส�าหรบการสรางสงคมประชาธปไตยทด การทผบรโภคตองเผชญกบขาวลวงมากๆ ท�าใหเกดความกงขากระทงกบสอทผลตขาวดๆ สงผลใหไมสามารถแยกระหวางขาวคณภาพกบขาวลวงได รวมถงการทขาวลวงไดรบความสนใจมากขนอาจไปลดแรงจงใจในการลงทนผลตขาวทถกตองและมความเปนมออาชพได

ขอเสนอในการรบมอกบขาวลวงนนมหลากหลาย ตงแตการเรยกรองให ผใหบรการอยางเฟสบคและกเกลใชเทคโนโลยตรวจสอบและกรองขาวลวงออกไปจากแพลตฟอรมของตน สงเสรมใหเกดการผลตขาวทนาเชอถอโดยสอมออาชพ จดตงหนวยงานในการรบแจง ตรวจสอบ และแกไขขาวลวง ไปจนถงขอเสนอดานการศกษาโดยการเสรมสรางความรเทาทนสอและสารสนเทศใหกบพลเมอง เชน การตรวจสอบทมาและความนาเชอถอของแหลงขอมล การเสพขาวอยางมวจารณญาณ การไมแชรหรอสงตอขาวลวงเพยงเพราะมนดนาตนเตน นาสนใจ

หรอสอดรบกบความเชอของตนเองเทานน

Facebookกบการจดการขาวลวง

เฟสบคตกเปนเปาการโจมตวาเปนแหลงเผยแพรขาวลวงในชวงเลอกตงประธานาธบดสหรฐฯ ป 2016 และเพอจดการกบขาวลวง เฟสบคประกาศวาจะด�าเนนมาตรการเพอลดการแพรกระจายของขาวลวงในบรการของตน เชน การเปดใหผใชสามารถรายงานโพสตทสงสยวาเขาขายขาวลวง การใชซอฟทแวรเพอระบโพสตทเปนขาวลวง หรอการตดชองทางหารายไดของผผลตขาวลวง

หนงในมาตรการจดการกบขาวลวงคอการสรางระบบตรวจสอบขอเทจจรงผานความรวมมอกบหนวยงานภายนอกอยางส�านกขาว เอพ, เอบซนวส และ FactCheck.org หากโพสตไหนทผใชสงสยวาเปน ขาวลวงและรายงานมายงเฟสบค หนวยงานดงกลาวกจะตรวจสอบขอเทจจรง หากพบวาเปนขาวลวงกจะมการตดปายเพอเตอนใหผใชรวาควรเชอและแชรโพสตนนหรอเปลา รวมถงโอกาสในการถกเหนของขาวทถกตดปายบนเฟสบคกจะลดไปเกอบ 80 เปอรเซนต

อกมาตรการหนงทเฟสบคออกมาประกาศเมอตนป 2018 คอ การปรบอลกอรธมใหแสดงโพสตของเพอนและครอบครวเปนหลก ขณะทลดการแสดงโพสตในระดบองคกรหรอหนวยงาน เชน องคกรสอทใชเฟสบคเปนพนทในการเผยแพรขาว โดยเฟสบคใหเหตผลวา อลกอรธมใหมนจะชวยใหเฟสบครกษาความเปนพนทส�าหรบปฏสมพนธ กบคนใกลชดอยางมความหมาย และลดโอกาสทผใชจะเจอกบขาวลวง ทถกเผยแพรโดยองคกรหรอสถาบนตางๆ

อยางไรกด บทความของ นวยอรกไทมส 16 วเคราะหวา คนเรา

มกเลอกแชรขาวทหวอหวาอยางขาวลวงมากกวาขาวคณภาพทผานการตรวจสอบขอเทจจรง การปรบอลกอรธมใหผใชเฟสบคเหนขาว ทแชรจากเพอนหรอครอบครวมากขน ขณะทเหนขาวจากส�านกขาวนอยลง อาจจะสงผลตรงกนขาม นนคอขาวลวงจะแพรกระจายมากขน และโอกาสทคนจะเหนขาวทผานการตรวจสอบแกไขขอเทจจรงกจะยงลดลง

197

บทสรป

ทม เบอรเนรส-ล ผคดคนเวลดไวดเวบ เคยกลาวไววา “ผมยงไมเหนเวบใน

แบบทผมจนตนาการถง อนาคตของมนจะยงใหญกวาสงทเปนมาในอดต”

ไมวาเวบหรออนเทอรเนตททม เบอรเนรส-ล จนตนาการถงจะหนาตาเปน

อยางไรในอนาคต จะสอดคลองกบความฝนของหลายคนทอยากเหนเทคโนโลย

ดจทลชวยสรางสงคมทดแหงศตวรรษท 21 สงคมทพลเมองมอสรภาพสวนบคคล

มโอกาสในการเขาถงความรทไรพรมแดน มความเทาเทยมทางเศรษฐกจ สงคม

และวฒนธรรม รวมถงมโอกาสด�ารงชวตอยางสรางสรรคผานทางเลอกทมมากขน

หรอไมอยางไร แตสงทแนนอนคอความทาทายใหมๆ ในยคดจทลก�าลงบนทอน

ศกยภาพของอนเทอรเนตในการสรางสงคมทด

พลเมองดจทลไมเพยงแตตองเขาใจแนวคดพลเมองทสอดคลองกบยคสมย

สรางทกษะและความรดจทลอยางรอบดาน ปกปองตนเองจากภยคกคามออนไลน

ตระหนกถงสทธและความรบผดชอบในยคดจทล และมองหาโอกาสดานตางๆ ท

อนเทอรเนตชวยสรางขน แตยงตองเขาใจประเดนทาทายใหมๆ และมสวนรวม

ในการก�าหนดเงอนไขทชวยใหอนเทอรเนตสงเสรมสงคมทเราอยากเหน

อนาคตของอนเทอรเนตจะเปนอยางไร มนจะชวยสรางสงคมทเตมไปดวย

โอกาสหรอความเสยง พลเมองดจทลอยางเราลวนมสวนในการก�าหนดมน

อางอง

1 Manuel Castells, End of Millennium (Oxford & Massachusetts: Blackwell, 1998/2000).

2 World Bank, World Development Report 2016: Digital dividends (Washington, DC: World Bank, 2016).

3 World Bank, World Development Report 2016.

4 สพจน เธยรวฒ, “Digital Access: Bridging the Digital Divide,” เอกสารน�าเสนอในงานสมมนาหวขอ “Digital Transformation: โอกาสและความทาทายส�าหรบประเทศไทย,” กรงเทพฯ, กนยายน 9, 2560.

5 ทวตเตอรของ Ro Khanna (2017), อางใน Sheheryar Khan, “Debate Against and For Net Neutrality,” PureVPN, February 23, 2018, https://www.purevpn.com/blog/arguments-against-net-neutrality/.

6 โจวาน เคอรบาลจา, เปดประตสการอภบาลอนเทอรเนต, แปลโดย พภพ อดมอทธพงศ (กรงเทพฯ: เครอขายพลเมองเนต, 2558).

7 Electronic Frontier Foundation, “Important Win for Fair Use in ‘Dancing Baby’ Lawsuit,” September 14, 2015, https://www.eff.org/press/releases/important-win-fair-use-dancing-baby-lawsuit.

8 Lawrence Lessig, Remix: Making art and commerce thrive in the hybrid economy (Bloomsbury Academic, 2008).

9 ดรายงานไดทเวบไซต Freedom House, https://freedomhouse.org/.

10 อางองจาก Office of Consumer Affairs, “Notice and Notice Regime,” Innovation, Science and Economic Development Canada, last modified January 20, 2015, https://www.ic.gc.ca/eic/site/oca-bc.nsf/eng/ca02920.html.

11 Eli Pariser, The Filter Bubble: How the new personalized web is changing what we read and how we think (New York: Penguin Books, 2012).

12 อางองจาก Eli Pariser, “When the Internet Thinks It Knows You,” The New York Times, May 22, 2011, https://www.nytimes.com/2011/05/23/opinion/23pariser.html.

13 Eytan Bakshy, Solomon Messing and Lada A. Adamic, “Exposure to Ideologically Diverse News and Opinion on Facebook,” Science 348, 6239 (2015): 1130-1132.

14 Hunt Allcott and Matthew Gentzkow, “Social Media and Fake News in the 2016 Election,” Journal of Economic Perspectives 31, 2 (2017): 211-236.

15 อางองจากเวบไซตของ Hootsuite, https://hootsuite.com.

16 Sheera Frenkel, Nicholas Casey and Paul Mozur, “In Some Countries, Facebook’s Fiddling Has Magnified Fake News,” The New York Times, January 14, 2018, https://www.nytimes.com/2018/01/14/technology/facebook-news-feed-changes.html.