-
3 (003)
~ 5 ~
., ,
.................................................................9
., , 23
..,
27 .., -
...36
., - ..47
.-., 53
. .., ..58 ., ..64
.., .67
.., .. .70
., .73 ..,
.. .84
,
, . 88
.., .91 .., h h h
h ..97
., ..99
., ..101 .,
104 ., .123
., ,
-
3 (003)
~ 6 ~
..133 .., 147
,
., ..152 .., h
167 . .,
.169
., .172
., 174 ., ..179 .., , h ...184 ., ..188
.., ..192
-. ., 197 .., h
.200 .., h 206
.., h..212
,
.., . 217
-
3 (003)
~ 7 ~
CONTENTS
Biligsaikhan S., The musing about Buryad people and their
culture or history
of Festival
Altargana............................................................................9
Linguistics
Bolormaa L., Comparative study of some types of real subjective
in Khalkh and Buryad dialects...23
Sandanova M.P., Aspects as Linguistic root basis of predictive
function of Participle in Buryad and Russian Languages.....27
Sanjina D.D., Semantico stylistic development of Lexico in
contemporary written Buryad Language...36
Tserenchimed L., Meaning and usage of some special talks,
related with word Human - Khun in Buryad dialect...47
Literature Research
Buyantueva G.Ts-D., The feature of Eternal things on the
Earth...53 Osorova S.G., The three great values of art of Gungaa
Chimitova....58
Radnaeva Tuyana., Beliguun toli of Erdeni-Khaibzun
Galshieva....64
Peoples talent and wisdom
Batueva L.Ts., Damba taishaa is one of historical person in
Khori aimag.67 Dashibalova D.V., S.P.Baldaev outstanding researcher
and collectioner
for mongol folklore..70
Sampildendev Kh., Songs for wedding event of Buryad...73
Sharagshinova E.., Buryad folklore in the range of scientifical in
terest of
M.K.Azadovsky..84
History and ethnography
Afanasiev, .F About Evankyetnos in Russia88 Badmaeva L.B.,
Religional terms in buryad historical documents.91 Garmaeva .N.,
Implementing the project is a way to know our heredity linkage
with other etnic people for school pupils......97 Damdinjav D.,
How Sheldey Zangi was related with Barga people of new
replacement..99 Luvsantseren B., About tribe of Borjigin.....101
Natsagdorj B., The path way of origin of Avga Taij of Buryad
Mongols.104 Oyuntsetseg L., Before and nowadays of fashion of Khori
buryad women
dresses.123
Shirnen B., Khushimul and Zavaali or a special way of building
of herds shelter ..133
-
3 (003)
~ 8 ~
Erdyneeva A.D., About houses and tents built in past time by
Buryad people..147
Culture and Custom
Badamdash J., Some notes on ceremonies of Buryad people...152
Gindiinova L.Yu., Custom and habit of Buryads from
Sheneheen..167
Nimtsirenova . B., Forming of individual behavior by school
pupils...169
Biography study
Damdinjav D., Badamiin Dugarjav former minister of Peoples
education...172 Shagdarjav B., Minister Erdenebatukhan or Batukhan
Erdene.174 Ulambayar D., Talented and educated as well as loved the
culture
of Mongolia....179
Tsiretorova D.Ts., Galsan Jigjid a head of Khudai tribe was as a
honest and confident assistant of Agvaan Dorjiev.....184
Tseveen J., About Buryad intellectuals...188
Notes
Bazarova Ts.B., Names of Buryad people in Central and Khentii
aimags....192
Purvueva B-Kh. B., Meets, which were on the Land of Ulz
river..197 Pataeva V.D., Basical culture and Language state of
modern Buryad people
in Dornod aimag....200 Khalkharova L.Ts., Travel notes made
through Khentii aimag..206
Erdineeva .D., Travel notes with great pleasure...212
Letters, archive
Dashibalova D.B., About two letters written by
B.Rinchen..217
-
3 (003)
~ 9 ~
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
. -
,
-2010-
,
.
, ,
,
. , , ,
.
. 20-
.
XXI 500 000-
/, , , , , ,
/ , ,
, - /487184/, -
, /10 000 /,
/40620/ ... .
, -
84
, .
- -
. 90- -
. ., , , ..,
.. .
90- .
1993 ,
.
1993 ., .,
., ., ., .,
.
.
:
-
3 (003)
~ 10 ~
- , ,
. , ,
,
. ,
., .,
.
-2002 40-
. .
:
-
. .
,
. - . ,
, - .
, .
.
. , - , -
.
.
. , .
/ / .
. , -
. .
2002
.
- 2 ,
40- , , ,
, 30- , -
28 , , - 30- ,
10 , , 10
.
14 , , .
, , ,
.
, ,
, ,
400- ,
, ,
, ,
. ,
, -
, ,
, 800 , .
, 2
.
.
.
.
-
3 (003)
~ 11 ~
,
, .
,
.
,
, ,
.
,
, , ,
. ,
, .
,
.
,
.
.
, /, -,
, / . , ,
, . ,
,
.
,
. ,
.
, ,
.
1993 ,
,
.
. 1994 6 12-13-
., .,
.
, .
8597 . 1994
.
1996
.. /
/
. 1998 ,
.
- 2000 .
,
., ,
.
.
- .
-
3 (003)
~ 12 ~
.-, . .
., - .
. - .,
.. .
128 , 200- .
,
, , , , , ,
, ,
, ,
.
5 -2002 -
.
- , -, , , ,
.
.. ,
, . ,
, ,
.
, , 3 ,
,
.
, , ,
. , , ,
,
, , . -
,
. , - .,
. .
- , -
, - ., -
, - . ,
.
?
.
.
.
, .
. .
. ,
, -, ,
/
/.
.
2004 6 23-25-
. - .,
, - , .,
-
3 (003)
~ 13 ~
.., ., -
. . - -
, , .
, 8
, 256 , 130
. .
. .
2006 6 29- 7 2-
- .
6000
. 600- , 550 . , -,
, , , , , , , - ,
, , , - . ,
, , , , , , , ,
- .
. - ., ., . .
., -
., -
, , , ,
. -
.
. -2006
, ,
, , , ,
. -
- ,
- .. .
, , , ,
, , , , , -, , , ,
, , , , , , -
. 1200 - ,
, . .
7 2- 29
, ,
. ,
, ,
, ,
.
.
, . .
-2008 ,
. , , -, ,
. -
,
. .
. , . .
-
3 (003)
~ 14 ~
.
. ,
, ,
... .
.
, . ,
.
,
.
,
.
. ...
,
.
, .
.
.
2 ,
, .
-2008
, ,
20 000 2
, , .
.. ,
. - ,
- -2010
.
- .
.., - - ,
, , , -
.., - ..,
-2010
. 2009 5
- .,
.,
/ /.
, ,
, , - -
, - - .,
., - - .
-2010 ,
, , .
. 2009 5, 8 2 -
2010 10 -
. , , -
-
3 (003)
~ 15 ~
, , - ,
, , , ,
, , 30 130
, 200 . - . 10
200-
, -
. - 221
. - , , -
.
- ,
. , 2010 4
7 21-23-
. 10
. , ,
. -
. , .
.
, .
, ,
..
, ,
.
-
.
,
.
.
/ 1/,
.
/ 3/.
.
, , ,
-2010- .
-2012
- , -
. ?
.
,
.
-
3 (003)
~ 16 ~
1
-2010
1. - .
2. - .
.
-
, -
..
-
..
..
..
,
-
..
..
- .
- -
3.
,
- ,-
.
4. - .
,
..
..
,
..
- .
-
3 (003)
~ 17 ~
2.
-
3 (003)
~ 18 ~
-
3 (003)
~ 19 ~
-
3 (003)
~ 20 ~
-
3 (003)
~ 21 ~
-
3 (003)
~ 22 ~
-
3 (003)
~ 23 ~
-
3 (003)
~ 24 ~
BURIAD STUDIES III 3 (003) 2010
, ,
.
, //
, , .
: , , ,
,
. , , . . / - , ./
- .
, , . , . / . ./
, , , -, , , 7 , , //, 3
-
3 (003)
~ 25 ~
-, 10 .
, , , 4 , , . :
: 1. , 2. , 3.
: 1. - , 2. ,
, - , , 2 :
:
. h h h h h h h h dz,-t` -za , -`a
. h : ... haa h , ,
... ...h, h hoo h
h h h, , ...
... h , , ...
... , , h ...
... h h , h , h ...
...h h, ...
/ /
a:d / -e:d,- o:d, -4:d/
--a:d / -e:d,-o:d,- 4:d/ . h . h , , h , h.
-
3 (003)
~ 26 ~
, h , , h h ,
h, h
h,
, h , h h / / n n .
h . ... h h , ... ... ... h, h , h , h
, ?- h, h
h ,
/ / sa:r /-se:r,-so:r,- s4:r / -ha:r /-he:r,- ho:r,-h4:r/ .
h
. ... h
h ... ... h
h... ... , h... / / -da1 /-deg, -dog ,--
d4g/ -da1/-deg, -dog, -d4g/ . h .
... h h h... -. , ... / / :
II a:t`/-e:t`,- o:t`,- 4:t`/ i/i/ i 2- i:t`, i:` . h .
... , - ... / ./ II / /-1tun, gtun -1ti
. h . , -
... ... , ... / /
.:
-
3 (003)
~ 27 ~
1. dz,-t` -za , -`a
2. -sa:r /-se:r,-so:r -s4:r/ -ha:r /-he:r,-ho:r ,-h4:r/ 3. II
-a:t`/-e:t`,- o:t`,- 4:t`/ -i:t`, -i:`
4. II / /
-1tun gtun -1ti
.
1. a:d/ -e:d,- o:d, -4:d/ a:d / -e:d,- o:d, -4:d/
2. n n
3. -da1 /-deg,-dog,- d4g/ -da1 /-deg,-dog,- d4g/
h -za , -`a .
, . - .
2 .
, , 2 .
: . - . - : : -/ / 1. ,., , .,2008 2. ,,., ,-.,2002 3. , ,, .,
,.,2001 4. ,.,1983 5. -, ., ,., 1998 6. ,., ,., 2004 7. , ,,.,
,.,2008 8. , ., , ., 2004 9. , -., 2007
,
, .
-
3 (003)
~ 28 ~
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
,
. . ., ,
. , 25.
, .
: , , ,
/, , , ,
,
, .. , .
, , . , .. , " , " (2, 28).
, , , , , , .. .
, , . - , . , , , . , , .
-
3 (003)
~ 29 ~
, ( ), ( ) ( ).
, . , ( ). (. ).
/ , : - . , , , , , .
, . , (4, 419). . . , , / , . , . , .
==, == ( I- ) ==, == ( II- ) =, =, ==, ==.
, ==, , ==, (4, 507).
==, == ( I- ) == ( II- ) =/=, =/=, =/=. == (, , ..). (, , , ..),
.
== /==/= == = ( == ( ""); == =; ==
-
3 (003)
~ 30 ~
, == == ==.
, . =. = == (5, 406). , =, , == . , == , .
, , : == , , == - , == . ==/== "":
== - == -
. .
:
==,== ==,= == == ==
== == == ==
== ==, == == == ==
== == == == == == ==
, , . , , , - , , .. (2, 29; 1, 178). , , .
- : , ( ), , ( ) (8,583). , , . ,
-
3 (003)
~ 31 ~
, .. , , .
, . , .
, , .
, , ( ) ( ).
- (- ), (), ( : , ..), . , , , , . , , - . , , .
, , , ,
- , . -." " - " (, -.346). , , , , , .. .
: -, , , -, , .. , .
- , . : , . , (, , , .) -. , , . , , , . ( . .: . ,
-.32-62).
-
3 (003)
~ 32 ~
. , , , , .. .
- =..., =h..., - =... =... , , . - , - , , , , : h
. h h . , - , , , : h . , , , : .
=... =... , : h " ".
() . -
, , : y, y . (, -.8) ,
. , - = = . , - , : y, h, , . y , . (.., , -.13) .
( =..., =... =)
, : y h. /.., , -.11) " , ". . (, -
.10) () (). , , (, , -.6) ,
(), - . ,
, . . , : , , ,
, h , , . : y yoohoo h .
, , .
-
3 (003)
~ 33 ~
h, , , , h, y,
, , (
), . , y, h, hy, , y, , y, , . : h h hy y yy
. , , :
, , . - .
.. .. . , - , - , , ( , , , ); - , ... , , ( , ) (3,- .111).
, ,
=, =, =: ... (..).
, (.). , ,
(.).
, : (..).
, =, =, , :
(..). , .
, : ,
(). (.).
, , , . , , , , , , - ( - .-.) .
, : =h, =, =, - = , - , .
-
3 (003)
~ 34 ~
. , , , . : h , ( ); yoo h ? (), ?; y
h ! !; yh , , , ; h h hy
oo , . , , ,
, ? .. : ... - : , , (9, .170).
.., .., , , .. . (.: . , -.117-177, , 1964, -.237-259). .. ..
(7, .200-217).
, .. . , .. , , , .., . (.: , 1958, -.281-283). .. .-.. (.: ,
1969, -.72).
, (.: , -.264-327), , , .
.. (.: , 1947), - . .., .., ... , , (.: , 1966, -.8; , 1978,
-.31-37).
, , , .., , , ( ), ( ) . (.: , 1980, -.154-180; , 1988; 1988,
-.85-94).
, , , .
-
3 (003)
~ 35 ~
. - , , : , , .
, =, - , / , , . , , , .
, , , , , , () .
, , . , , . , , =, - =, - =, - , . .
. , . , , , , .
:
1. .. /... - ., 1976. 328. 2. .. - : // -1967. 2.-.18-31. 3. ..
. /.. . ., 2002 4. . -., 1970. -767. .. /.. . ., 1964. 452 . 5. ..
. 2- . -2- . /.. . ., 2000. -674 . 6. , .II. ., 1982. - 709. 7. ..
. /.. . - ., 1963.
-
3 (003)
~ 36 ~
8. .. "" // . - , 1980. -.154-180. 9. .. / .. ., 1977. 10.. // .
. ... -2- . .: , 1998. -685 .
-
3 (003)
~ 37 ~
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
-
..,
...,
,
.-
. () , . 30- - . .
60- - - , , -, - , , .
, :
) -, (1918-1936 .);
) , , (1936 . ).
- , , , ,
, . : ,
, , ;
, (. -), =
() , , = , =
, = (. ); =
, ; , . :
) , -, -, - ; , .. ;
) . . ,
-
3 (003)
~ 38 ~
, ..: ,
, ,
, , .
, : , ,
, , , , , - -,
.
- : , ,
, , , .
(. Neos
+ logos )., , , . , -, , , .. , -, . , , .
: 1) , 2) ,
3) . ,
. : , , ,
, .
: , (), .
, . :
() ,
-, ( ), . , .
- .. 130 . .. , , . , : , , , , , , , ( 1974, 124).
, .
..,
=, =,
: , , h ,
( 1974, 183). -.., , ( 1993, 54-55). ,
: h ; , , ,
-
3 (003)
~ 39 ~
, ; ; , :
; ; , ,
, / , ; :
, , , () (). , =
, : , ; ,
.
=//= (=//=), =//= , .-.., ( 1993, 28). , , . , ,
, : ) : h , ,
; ) : ,
; , , - , ,
. , , , , . -, , , -, , -, , . , , .
, : , ,
, ; () , . . ,
: , ; ;
; ; , , ;
, ; , ().
. , .-.., , ( 1993, 158). .. , , ( 1977, 282). , , .
, ,
: ,
.
-
3 (003)
~ 40 ~
1) - , . ,
,
: , - : 1) (
); ;
; ;
; - -
; ( ); 2)
( ); ; 3) ( );
; ;
; ;
, ; h ,
+ h ; ; , ;
; : ;
;
.., , , . , , , , . , ,
-. h , : . h , , h , . , - - . , , , , ; - .
- : ,
; ; +
+ .. =: ,
() ,
,
, ; -
, =, = - ,
, ,
, .
. , . , , ,
, - :
, h , , h
; ; ;
; h , ;
-
3 (003)
~ 41 ~
; .
-: , , , -. , ,
: , ,
, , , ,
. ,
. , 30- h ,
. , ,
: , . , , .
, : ,
, : ,
. - .
, ,
(. : , ,
- , , ).
,
: , , . ( , , ).
. , ,
, .
: , ,
, , , -
- . . , ( ,
; , , ). , .
,
. , ; , . .
-
3 (003)
~ 42 ~
. . , , - .
.
( ,
, , h , ..). , . , , , - ,
- . , .: . , , . ,
. , . , . , . ,
, . , . , .
., . .. ,
, , ,
() ( . ccasionalis ).
, . , . , .
, , . , . , , , , (.: , 1970).
- ,
: , ,
, - -. - ; , .
, : , .,
: , . , . . , () . ,
.
: , : ,
; , ; ;
; . . ;
-
3 (003)
~ 43 ~
;
; ;
. .
, , : , h. , , , . , , - . , - , .
- : , . , .
, ,
: , ; , (. .) - , .
(),
(). , .
-, .
, . , , . .., - ( 1974, .320).
, . , , , , , , .., . , , , . , , , , -. : , , , , , , , , . , ,
, ,
-
3 (003)
~ 44 ~
, - . . - , , .
. , , , - , .
, , . , . .
, . , .
, : 2003 - 88 hh .
( 2005, 27.10) 2003 88 .
;
h
( 1998, 22. 10)
.
, h
, - , . ,
: h ( 1998, 15.10)
; ; ;
; - - . , , , - , . , ,
, , : ( ) ,
,
, ;
, ; ,
..
-
3 (003)
~ 45 ~
, . .. , , . 1928 . - , 2000 - - . - . , ., .
, , , - () (1931 .), . . . , 1936 1940 . : -, ,
. ( , , ,
, , , ,
, , , , , ,
, , ,
, , ,
, ,
, .) - .
, . - , , . , . , .
,
, , , , . , , , . ., (1976) 2000 , 1250 , 750 . , . , - . .
-
3 (003)
~ 46 ~
( ) ( ) , , , , , , ,
( ): , , , , , ,
. . , , , , (.: 1966, 44).
.. . .: , 1974. 338-355. .. . ., 1984. -.. . -: , 1993. .54-59.
. . , 1976. .. . .: - , 1963. .., .. , . ., 1970. . . , 1966.
-
3 (003)
~ 47 ~
.. - // - (). ., 1995. . 58-71. .. . -, 2000. .173-180. .., // .
-: ... 1965. .104-109 .. // . -, 1972. . 87-98 .. - . -, 1974.
183-187. .. . . ., , 1977. . 282-287.
-
3 (003)
~ 48 ~
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
- ,
.
(Ph.D)
,
, , . , . , . .
, , , ,
, , ,
. , , . , , , . , , . : ., ., ., .-, ., . . , .
1. , . , idiom . : , , .
2. . : , , . .
, . , , , , , h , , .
-
3 (003)
~ 49 ~
.
, , , , , , . , , , , .
- ,
, ,
, . . , , , , . , , , .
.: , . 1 : , , , , , , , , , 10 . , ()- , . , . , , , , . :
1 ,., 8- , ., 1999, 31-
, ,
-
3 (003)
~ 50 ~
. , , .
1. , ,
. , , . . , . :
h h . , h h () .
, .
h h, , , . : , h h, .
h , , , : h , . , , , , , .
() .
, , . , .
.
, , . h, .
~ ~ , , .
, . .
~ , , , .
h , .
, ,
. - , ,
. . .
-
3 (003)
~ 51 ~
2. ,
, .
, 1. ( ) 2. h
. ,
, . , . , .
h h h . : .
. h
h h . .
.
, .
h . .
h , . : h h
. . . 1950- , , . , , h h! , . : , ( ) .
, : h h . ( . .)
h . , .
, , .
h , , . , . . .
-
3 (003)
~ 52 ~
h , .
3. , h - , .
. .
hh h . , .
h , .
, .
. , .
, , , , , .
h , .
~ ~ ( ) , , .
4.
~ , , .
, .
. , .
, , , , .
1. , , , , , , , , . .
-
3 (003)
~ 53 ~
2. , , , . .
3. , , . , , , .
Abstract Idioms in a language are special reflection of that
language speakers thinking, customs
and living. Because they are explained by viewing something from
several perspectives it is an important feature of idioms in a
particular language and a dialect.
Idioms about people and their living in the Buryat dialect are
results of their life style and everything they have used in their
living. Therefore, a long period of time of human life is a source
of originating idioms.
1. . ,., 1999 2. . ,., 1997 3. .. ,-, 1999 4. - . ,., 2007 5. -
,., 2000 6. : , - ,-, 2008 7. . ,., 2000 8. ,.., , -., 2002 9. -
,-, 2001 10. . ,., 2001 11. . ,., 1966 12. . , , ., 2005 13.
http//:www.nomoihan.org
-
3 (003)
~ 54 ~
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
(. h
)
.-.
(. -, ) h
h h . hh h h, h h .
h, , h , ; h, ; h h .
, h , h , h . h , , .
: h... h , h h h , y . .. , , h , h .. h? h hh ? ?! ... , : ..
... [3, 277]
, h h. h, , h . h , . h , hh . h , , . . : h h () h, h h... (, )
h ? h hh o h !... h h h
-
3 (003)
~ 55 ~
. , . h h . h, h h h h h. h, h , hh h , h h . . h h , h h. [1,
51]
h h, h h h h h h , , . h , , . h , h h . [3, 282]
h , h h h, ?! , h, , h , h , , , , ... [3, 282]
h , , , h hh ? hh , h h, h , . h, , . h, , ...
(, ) . h . , h . , , h h . h h , h. h h.
h h : . , . , h, . h h , , , , h , h, .
h , h , , , h , , , h h . , h, .
-
3 (003)
~ 56 ~
. h, . , . . h , h . Y, h . h h h, h h . h, h .
h h h h h , h . h , h h . Y , , h h . h , h h. h , , h h . . h h
, h, h h . , . [1, 52]
h h h h, ?
h , h ? h? h h ,
, h h hh h h hh ? . , , . , , ? ? h, h , ? h ? h h , ?
h h? h h ? ? [3, 361]
, h . , h . , h , , . , , . , h , h , h . , h . ... ... h ?, h h
!, ? ? h ? h . , h, . , ! , , h h h . ,
-
3 (003)
~ 57 ~
: h h . . [4]
h, , h h h , , h .
h h , h , , h .
, h . (), (, ), ( ).
h . h h, h . , hh, h h, h . , , , . h, h , h , hh . , , h h h ,
, h . h h, h .
h h, h , , h . h , , , , , h h . , h h, , . h h, , h, h h, h . h
, .
, h h, , h, . [2]
h. h, h h, . , , h . h, , . , , , , . , h, h, , . h, h, h, h , h
h , h . [2]
-
3 (003)
~ 58 ~
h , h , h h h, , h h , h ; h , , , , hh , , h h, h h , h , ,
.
h h . h , , h. h . h h, , , , -
, y h h ! [3,355]
1. , .. . // ..
. - -Y, 1997 2. , . ? // 1984, .9 3. , .. - -Y, 1982 4. , . . //
2001, 1
-
3 (003)
~ 59 ~
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
(85 )
.. , ...,
,
y yoo yyy h. y h --- y y yyyyy, y h h : y h , yh y, y y yh , y
h, h oooo h , y oooo , yyy h h h [1, 88 .]
y h y y , y h , y yyy . y y , , h .
1924 y -Yyy y yh . y h yy, y yoo yoo: , yoo, yoo, h oo h . 1945
-Y y y yy, h. , , y, y h . h y , y , h . h y, h .
y h , y . y yhoo y, h h . yyy y, h yh y. h yy, h yoo h : , yh ,
y, , . - : y, yyy , , , h y , y y oo h h.
y y oo , y , yy , y h :
-
3 (003)
~ 60 ~
y , y . hy yy, y . y . y. . [2, 3 .] y , y , y y h y
, y y yy h , y yy , yyy y h h :
, y, y . , yy . [3, 150 .] y , yy . [4, 5 .] y , y y , y h , !
[4,7 .] y y , yoooo ,
y yyy , y , y , h , y yyy .
yy y y yyy yy, yyyyy h . , h Y y y y y h y yy, .
y , h . yy ( ) h , yh . yy h h yy ( ), h , y , y yy h , h .
yy
-
3 (003)
~ 61 ~
y yy h yy , hh h . h h , .
yy, y y y yyh . y h 2007 , , y y , yyyyy, y oooo h, y h yyy yy,
oooo , h h yyy y yhoo , . yy y y , yy h y :
yy yoo, , yy h y . y, hy, y yy. [5, 124 .] y Oo h h
h : yyyyy y y . Yyy h Y y , , h , . Y yy Y, , , h h Y , Y yyy .
[5, 103 .] y yy y, y
, y , y , y h y y h . yoo y h Y y (), (), y (), -y (y), y () y y
y , h
-
3 (003)
~ 62 ~
, oo yoo . yoo y y : yyyyy, y y, hy, yy, y y , y y , y yhoo , ,
yyy h, h oooo : , , , , h , h , , h, oohoo , y , y , , , h y !, yy
yy, h h ; : y?, y?, y?, yy , y?. oooo h : , , h, , h, , h y, , , ,
h, , h yy, , h, oo ..
y h yoo h . Y y yyy yyy y yoooo, yyy yyyyy y h y h. h :
y, ! y y h, , , , h, oooo ! [5, 79 .] , h: h , , , h, , , , h yh
y [5, 104 .]. y y h
h [5, 17 .]: h y , y h, , y , , . [5, 17 .].
-
3 (003)
~ 63 ~
h y yh. y , y h yy , yy . h h [5, 87 .]:
Oo Oooo y , h, yyy h , yyy , , y y y, , , oooo , h, y . y , .
[5, 87 .]. yoo y yoo h
h h yy yy! h y y :
h yy Y, Y . y , , , yy yy, h yy yy! [5, 154 .]. y h yy , yoo
, h h y:
h , h , , , y yhoo y , h, hy, h, y, , , , h! [5, 172 .] yoo y
yoo, yyy, y
y h oo . yyy y h , y oo
-
3 (003)
~ 64 ~
y , , y h h yyy, y h y y h :
yoo y h, ! [5, 141, 142 .]. yoo
y. y h h, , yoo y y y , y , y , , , y [5, 183 .] yyh . y y y h
y, yyyyy y, y!
:
1. . // . 2008. 3. 88 . 2. . . , // y. 1998. 30. 3 . 3. . . yoo
yh yyy. yyy, , . -Y: , 1984. 224 . 4. . . . h 108 yyy. -Y: , 1994.
5. . . y : . -Y: , 2007. 204 .
-
3 (003)
~ 65 ~
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
-
h
-, 2009 : ,
, .
: 1
2 .. ..
3
. - - , - - - --. h , h . h - h.
- h. , h ( h h), h h. 1960 . , h h .
, h h , . h h . h, . , ,
. , - ,
. h, ,
h . , - h. h , .
- h, , h .
-
3 (003)
~ 66 ~
h , . h
. h , h.
h .-.- , h .
.-.- h .. . , , . , .
..: -
. - h h , h
. 1- (1- 137) (,
) 2- (138-270) (,
) 3- (271-408) (,
) 4- (409-537) (,
) 5- (538-674) (,
) 6- (675-788) (,
) 7- (789-860) (,
) 8- (861-1000) (
) h h h .
, . h .. . , h .
, , .
, , h , : h, , h, , . . .. h , h h . .. h , , , .
, h.
-
3 (003)
~ 67 ~
. h , h . h , , , . , , . .
h . , h h. h , . , , , , . . h . h , . h, h .
h , h , , h , h . , , h . h h , h h h, , .
, h, - h . , .
h :
1.
2.
3. ..
4. , .2, -
5. , 1926
6. .. . -,1972
7. , 1992
-
3 (003)
~ 68 ~
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
,
h,
.
. h
. h , h .
h - h .
h h.
, , h , . h , . , hh , h , . h . , , , h h, , . , . , h . , hh h
. h , h , , ,- . h h , . , , . , h . . h , , , hh .
-
3 (003)
~ 69 ~
1727
. h h , , 1729 4- , . hh .
- h. , , h h, , , , h , h h. h h .
- h . , h , h . h , , , h.
, h h , h .
h h , , , 1795 h, h h.
- h , 1800 . 1801 h . h h .
, h
h . h . h , , . h , , h h h . h , h h . h h. , . h : h , h .
h h . h , h h. h , , , h . , h h h , hh , h . , , , h .
-
3 (003)
~ 70 ~
, h
. h , , , h. : , h, , . , h.
h . h. h . h h . .
h - ,
h , h h .
- h , , h . h. , h. - h , h , h, h . , h . h h , hh .
h . : , h . , h .
, , h , , .
-
3 (003)
~ 71 ~
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
..
..
( , . -) 2009 . 120
, (1889-1978). , , .. .. .. . , , . , .
.. .. , .. , .. , - (). , .. , .. , .. , .. . , , .
.. 1889 . . . , . 1908 ., 1970- .
.. , , , , , , , . .. , . , , , , - , , , . , , , , . , . , , ,
, , , , ,
-
3 (003)
~ 72 ~
. .. , , . .
1911 . .. . , . - .. . .. . , . , . , . , . . .. (), ( ), , () .
, , , . , , 400 . , .
1923 - .. -, , . , . - . .. , .
1 1931 . .. ( , , ). - . , , , . .
- .. . , . , , , , , . 2007 . - , , . 100 , 100 , 6000 , 15000 ,
, , , , , , , . : 1. , 2. , 3. , 4. , 5. , 6., 7. , 8. , 9. , , , ,
, , , 10. . , , , , .. .. .
-
3 (003)
~ 73 ~
: - .729 (171 .), - .731 (184 .), - .732 (1 ), - .734 (153 .), ,
- . 741 (16 .), - .742 (125 .).
.. 1950- ., , (1959); - (1960); 3- (1961, 1965, 1970); (1970). ,
. . , , .
.. , , - , . , .
.. .
-
3 (003)
~ 74 ~
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
.
-
,
. , , , . () . . : , , , , , , , .
- - - . . 1969 . , , , , 18 .
. , , . , . . : :
. ..
-
3 (003)
~ 75 ~
, ()
.
. . :
. . ..
. . . .
()
()
.
, , , . . :
. .
-
3 (003)
~ 76 ~
. , . .
, , .
, . . . . . , .
, , , . . . . . . . . :
.
.
57- , , 12-13- .
.. 1961 - ,
-
3 (003)
~ 77 ~
. .
, , . :
...
-
-
-
- . . .
?
?
. , . :
-
3 (003)
~ 78 ~
. , , . . :
.
:
?
? . .
.
. :
, .
, () 1 . , , . . . . ,
1 .. , . 1967 . 93- .
-
3 (003)
~ 79 ~
. . :
()
( )
.
.
(h ) . , . .
. . . (), () . . , . , , , . :
,
-
3 (003)
~ 80 ~
.
, , ,
, , . . . . : :
. .
. . . . . . .
, , , , , , , , . , .
, . .
-
3 (003)
~ 81 ~
, .
.
()
. , . . . .
:
, , .
. . , , , , . .
, . . , .
.
-
3 (003)
~ 82 ~
, , , .
.
. . :
. .
. . , 18 13 . , . :
, .
-
3 (003)
~ 83 ~
. :
. .
. . , .
, . , , , , , , , , .
? .
. . .
-
3 (003)
~ 84 ~
.
. .
, .
: . 1980 ,
- .
, .
.
-
3 (003)
~ 85 ~
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
. .
. ., .. .,
. .
. , - , , .
. . .
. . . - , . , 1913-1914 . . : , , , ( , . 6). , (1913), (1914),
(1916). 1915 . , . , ( , 1925), ( , 1925). . ( , . 6). , . , : , .
, . 20- . , .. , , .
- , . , 1923 . .. , .
-
3 (003)
~ 86 ~
, , , , , , , . 1924 . . , - . (. )
- , . . , 1958, 1963 . .. (. . . . ., 1958, . 1, . 14-18), ( , .
17).
. . .
1943 . . 3,5 , , . , , , . XIX . . . , . , - , . , . , . . , , .
, .
. . , , , , , . , . , . , . , . , XIX .
. . , - ( ): , , ( , . 992, . 6). -
-
3 (003)
~ 87 ~
. .. , . , .. .
. . .. , , , : , , ( , . 992, . 7).
.. .. - .. 1889, 1890, 1903 , .. .
, . . , , - . ( , . 992, . 9).
. . , , , . , , .
. . , .
. . . 1940 . , . . , , . .., , , . . . , . , , . . . ,
-
3 (003)
~ 88 ~
. . . . , , , . , . . , .
. . , , , .
, . , . , - . . .
. . . 16 1946 ( . - . , 1979. . 207).
. . . . , - , . ? (. 207)
, .. , : 1) .. ? 2) . ? 3) ( ) , .
, , . . . . . . , , . . , .. , , , 1947 .
, . . , ,
-
3 (003)
~ 89 ~
: .. , .. . , , , , , , . , , , ( . . .: . . : ( . ., 80- - ) /
. , 1969, . 9).
. . . , .. , , , . . , . , .
, . . , .
1. . . . ., .
1., 1958; . 2., 1963. 2. . . : (
. ., 80- - ) / . , 1969. 19 .
3. . - . , 1979. 209 .
-
3 (003)
~ 90 ~
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
,
.
-
, , , h
h . 2002 h, 35357 h. h, h h hh . , h . 11 (, , ) h, h h .
h: ( ), , . 1982 h, 19398 h, 2000 (1, .641).
.. h, , h (4, .4). h h, ? , . , , h, .
. h ( ), h , h.
h h . , , -- ( h h), , h - , , , - , - , , h - , - , - , - , (,
, , ) - , .
2002 h, 2334 h. h h: (),
-
3 (003)
~ 91 ~
(), (). , , .
. h . : , , h , . , ( , h ) h , h , , h h. : , , , , , . .. h,
1700 6,7 h (2). h h h h , , . h , h 461.
h h h. . : , , . h h . h, h 29,8% (3, .75) h (3, .75).
h h, , h h . h (1992 ), (1992 ) , .
90- () . 2005 h h . 2002 () h h . 419 . hh h h h ( ).
90- h , h - h . h h, , , . h , h h, h h . h . 2009 h , .
h , . h . , , - h . h , .
.
-
3 (003)
~ 92 ~
, . h, , h h .
20- 90- h h . , , .
h h, h h , .
h : 1. .. : . ., 1981. 2. .. XVII . ., 1960. 3. .. ( ).
-: , 1997. 4. .. ( ) . .:
, 1985.
-
3 (003)
~ 93 ~
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
..
( )
- XVII-XIX ., , , , .
, , , . , , (), , , , [3, . 48]. , .
, , . , 1207 . - . , , , . 1247 . , . , - - ,
irege-edi a-tur: qoyitu jg-ee qaraai sibaun sausan met
malaqai-tai: aqai-yin qangsiyar met utul-tai glige-yin ejin-
jalaran iriki-dr: tegn-lge saad-gei tende iribes: sain amitan-u
tusa anu yeke btk bolai [1, . 64] , , , , , . , 1247 ., , . , . ,
(1235-1280) . 1264 . .
: tegn- qoyin-a toli (tului) qaan-u 2-duar kbegn krdn oriului
qubilai een qaan ber: angqan-u sakiy-a
-
3 (003)
~ 94 ~
bandidayin ai: paba blam-a blova krus kyalmcan-i jalaju aqui
yeke glige ergl kij sanvar tanggari-iyan sakin idaqu 24 kmn-i
daqaulan kiy oirun abii-i abu: basa k urban ayima tbed ulus-nar-i
liim kemek balad-tai ba: bgde orun ajar-tai-yi: teg- medel-d
erglceged: kitad-un keleber ing ing da-a gsiri: mongul-un keleber
urban orun-u nom-un qaan paba blam-a kemen sola ergj 1270 on-du
terigi-yin degere: mongul-un drbeljin sg-yi jokiyaju tegber nomlaqu
sonosqu bisilaqu btgek terigten jirum-i bayiulju sasin amitan-u
tusa-yi yekede jokiyoju: enedkeg-n ajar-aa burqan-u arbidqu aril
terigten olan adis-tai sitgen-i jalaju keyid sm-e-ner-i bayiulasan
bui: [1, .65]. - . , . , , : - , - , . 1270 . , , , , , . ,
(. .. ).
, , krdn oriului qubilai een qaan , - urban orun-u nom-un qaan
paba blam-a . ,
, , glige , , (. . .) id., ergl , , (. .) id., sanvar , (. .)
id., tanggari ; ; , (. .) id., abisi , , , , kiy oirun abisi , (.
.) id., aril , , , burqan-u arbidqu aril , (. .) id., adis , , olan
adis-tai sitgen , (. .) 1. ; 2.
[4, . 155], keyid , , (. .) id., sm-e , , h id. .
. ,
: Tegne qoyina inggis-un y-e-yin yeke ba ba-a qaalid anu: y-e
y-e-degen yekes blam-a-nar-i jalaju: asin-i delgereglegseger
bayiad: tmed-n altan gegen qaan ber: ddger dalai blam-a bsovad nams
rgiamcova-yi jalaju: olan mal alaju ongod-i takiqu urim-i boliulan:
burqan-u asin-u olan yeke jirum-i 1578 on-du jokiyobai: [1, .
65-66]. , - ,
1578 (.
.. ).
: jalaqu 1) , ; 2) ;
-
3 (003)
~ 95 ~
() ; ( )
; ; yekes blam-a-nar (.)
, . (. .) .
yekes blam-a-nar : yeke blam-a -s, -nar. : yeke ba ba-a qaalid ,
olan yeke jirum . , ,
, .
ddger - ddger dalai blam-a bsovad nams rgiamcova - , -
: XIV- - - XIV-. asin
asin / sasin . (. .) id.
, -.
. : engde anu: angqan-du ariun aabad-tai bged: nom-un suruli-dur
mergen bolusan qudun-u daang-un ingjiba lubsang lhngdb dangdar-un
ber jalaran terigsi-yin sireget blam-a bolju sauad: tere orun-du
burqan-u asin-i aqui yekede delgej: olan nom-un oqa suruli-nar-i
bayiulan geyiglk-yin adna: aru ajar-a urida-ni delgerege-gei mcan
vanivun oyiru-yin suruli-yi negej: degereki bayial-un emneki
tala-yin bgde daang-ud-aa olan erdem-ten blam-a-nar irej: olan
jil-d tedeger suruli-nari tegs suruju: olan ulus-nar gebsi karabma
kabju-nar boluad: teden-ee ndslej klng naur-un ba ana-a-giin
daang-ud-tu: tere suruli-nar sine negegdej asin-u bayidal yeke
delgeregsen bui: terigsi-yin cuugel-un keyid-n uira: erte a-tu boda
banin bova las rnam rgiil-un gegen-ten- nomi corji gelng sltim-dr
isi jeglgsen anu: irege-edi qoyitu a-tu: buriyad ulus-nar nigen
y-e-degen cuugel kemek ajara keyid bosqamui: keyid-n nere-yi dasi
oyingbulling sakiulsun ber sakiqu tulada teyin nerelemi: ene keyid
burqan-u asin-u oul bolju amitan-u tusa anu yekede btmi kemegsen
bou jarli bui amui: [1, . 79-80]. - . . , -. . , , . .
. , - , , . , .
, (. .. ). , 1801 .
. , , .
, ..
-.
-
3 (003)
~ 96 ~
-
. , . . 1845 . . , , , [1, . 42].
, , , , singjiba / singzodba, (. .) < (.) , ; ,
1- . , , , , , -, - [2, c. 166-167]. oqa , , (. .) id.
, Buriyad mongul-un tobi teke
(1983), 1736 .
boda ejen qaan-u tmen tmen nasulaqu-yin tlge, sm-e keyid
bayiulju, lama quvara-i olan talbiju, qural nom-i ungsiulqu [5, .
27]. ,
(. .. ). , , : , .
, , , lama quvara kmn-d kili gej bayida-gei , nige k ben lama
bolabal altan subur-a bosqasan-tai adali yeke buyan quriyamui , ,
[5, . 27-28] , .
, . , glige-yin ejin , erdeni-yin ergl-nd , takil-un edlel ,
klgen nom-ud , bey-e jarli sedkil-n itgen , , olan adistid-tai
sakiusan , ubasi-yin sanvar abqu , urban erdeni-yi takiqu , bou
jarli , bgde-dr kiy vcir-un abii ggk , sanvar tangari-iyan sakiqu ,
burqan-u arbidqu aril terigten olan adis-tai itugen-i jalaqu .
, : (corji /
sorji) - ( ), (gebgi)-
, ,
(ingjiba / singzodba) - , ,
-
3 (003)
~ 97 ~
(umzad) - ; ,
, (nirba)- , (takili) -
, (duuni) - , (jim-a)-
, (ireget blam-a)- ,
(gebi)- , ,
, (gelng) , (kabju)- , ,
, - , , (karamba)- , - , . , , :
(oyiru-yin suruli) - (: -).
, , , , , ,
, : krdn rsiglgi qubilai een qaan , urban orun-u nom-un qaan
paba blam-a -, qami-i ayiladui ddger dalai blam-a , : tede yeke
deged ejin imperatorica yelizabiita pitorobna , ros-un yeke deged
ejin imperatur qoyaduar piotur , bayial-un emneki tala-yin
buddha-a-yin asin-tan-u bgdeyin galavnui bandida mkambuva blam-a ,
tere ndr erkim-i debeglegi-noyan nirciu-giin oblusti-yin aula-u
tasu-un galavnui qomangdir gineral porui ikavaliir yepstape
qarpovisi bikilmeng-u , - .
, , , , .
. , , , , : , , .., , , , , , , -, , , , , (
), , , , : XIII - - XIII-,
, , : . (Y, 19 , 2001 . .5) .
, , , , , . . ,
-
3 (003)
~ 98 ~
, . - , .
, , ,
1. . .1. // . . .. . IX. . - .: - , 1935. 172 . 2. .. . : -,
1993. 495 . 3. .. ( ): . . . . ., 1984. 4. .., .. h . -Y: , 2004. (
).
5. Bodongyud Abida. Buriyad mongul-un tobi teke. Obr Mongul-un
soyol-un keblel-n qoriy-a, 1983. ( . -).
-
3 (003)
~ 99 ~
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
h h h h
,
h
..
1- h
,
. h
, , h , , h .
, , h, h h , h , .
h . h h h h , . 203 ( h ) .. 1- h 2006 h , 1 h, h h .
h . h 4 h . 1- , h. 2- - h . 3- - - h h , 4-
-
3 (003)
~ 100 ~
- h - h h . h h , , h h h . h h h ( - ) , .
h , h h, , h, h h .
, h 70-80- h . h , h , .
20-30- h , h 90- h . , 70-80- h, , h h .
h h , h. h, h h h , h , h .
h, , h h , h . h, , h h hh .
h , , h, h .
-
3 (003)
~ 101 ~
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
/ /
, , , , - .
1680 / / , , , , , . , .
: ... . 1689 ... - 1697 , .
. .. : 800- , , .
-
3 (003)
~ 102 ~
- / . / .
/ ./ 1730 800-
.
1727 8 20- /!/, , 1729 , 800- .
, . , 1734 .
..
.
, . , // .
51 280- , .
., . , 1734 .
, .
:
1. 6 / /, 2007 2. I , ., 2008
-
3 (003)
~ 103 ~
3. . 1991 4. , - , 13, 2005
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
.
.
, . . , () .
, , , () : ,
. . . : . . . . ... .
, . .
-
3 (003)
~ 104 ~
.
, , , , . , . . , , .
, : . . , : , , . , , . .
, - . , . .: , : , .: , .
- , . , , , , .
. : , () 4000 , ... , , 70 ....1 . 70 9- - . .
, , .
. , () .
, , , , .
1 ,., , ., 1969, 8;32-
-
3 (003)
~ 105 ~
-, -,
, - . () .
Abstract There is a common unterstanding that Borjigons (one of
the clans in mongolia) are
descents of Chinggis khan. Considering this, most people desided
to be registred as the Borjigons when we started reusing the clan
names. In this article we table a different motion of the
Borjigons. In other words, the Borjigons, whose ancestor is
Bodanchar are malig Bayagud (bayud) Hamnigans and Chinggis khan was
from the clan of Hamnigan.
1. , ,., 2009, 2 2. , , , ., 2000 3. ,., , , ., 2002 4. ,., , .,
2006 5. , , ., 6. , ., 7. ,., ,., 1969
-
3 (003)
~ 106 ~
BURIAD STUDIES
III 3 (003) 2010
.
(, )
, , , . -
.
: ongol oto-un obo ijaur anu mongol-un gl sir-a qosiun-aca
Saqula-un kbegn Jaya-a, Ombulu-yin kbegn Jayaaqan qoyar 1694 on-dur
yeke deged ejen baatur aan qaan-u albatu arad bolqu ksel-tei
bosqaul-iyar iregsen blge... degereki yerin jiruan on-dur (1696)
mongol-un Virai batu tsiyet qan-u medel-dur bayisan jayisang kin
Qontoor-un kemegi saui oron-dur ergmji ugei geju medegln 150 albatu
arad- iyan daaulju Sira dalai,Sajiqai erke kemek qoyar kbegd-un
iyen qamtu-bar Orus-un baatur aan qaan yeke ergmjitei, ajar orun
elbegtei gej tegn-u albatu bolqu-bar
ene orun-dur iregsen gedeg. (
, 1694
. ...
(1696)
150
,
, .)1 . . .2 . 1691 8 (1655 7 -
-
3 (003)
~ 107 ~
8 ) . 6 49 . . 4 , , , 8 .3 . 8 1696 8 2 . 1636 1675 .4 1732 . .
1675 .5 , . 1990 ,
.6 2008 . 1953 . ( ), ( ), ( ) , 13- , .7 , , (1914-1990) -
. 300
.
.
.
.
-
3 (003)
~ 108 ~
. -
. , .
. .
.8 - . . 19- , - , , , .
ongol obo-un qosiun-u terign kin tayiji, Jaya-a deg Omboloyin
Jayaaqan-tai abaanud yasutai qosiu jong-tai 1685 on-du niuda ulaar
kij baraun jk-t Tbed qaan-u oron ildeng sayin asan, Kitad qaan-nu
medel-d man-du sayin bolqu ag l bolumui. Qoyitu jk-t erig
kimural-gei, tegs kt baatur aan qaan burqan-u qubilaan bui bayinam,
tende negy-e kemen trg ebged inu jidkj bgdeger bayasu 3 jil dotor-a
unuqu sayin
mori olqu, knes beledk, 3 jil-un es yabudal-du oroqu-yi jbsiyeju
batulaju (
,
1685
, , ,
,
3 , , 3
)9 , . , , . 3
....
,
, ,
( ?
) ,
,
, , ,
3
,
. 4
, 150
,
, ,
, ,
,
-
3 (003)
~ 109 ~
, ,
, , 1929
, ,
, ,
.10 1691 . . .
( . ) . . .11 - . . . , . . . , .
Tngri-ee jayaa-tu boda inggis qaan-aa usualan tasural-gei arban
jiruan yeke qad mongol kitad-un tr tedkn sauju nigen jaun nayan jil
nggeregsen- segl-n Toon temr qaan yeke tr-yi qar-a kitad-tur
qaurtaju aldabai. Tegn- kbegn Biligt qaan-aa ekilen mongol-un tr-yi
arban yisn qad tedkj drben jaun uin jil nggeregsen- segl-n aqar
Ligden qaan-ber mongol-un qan tr-yin erdeni-yin qas tama-a
manju-yin Dayiing qaan-u ar-tur aldasan-iyar jiran jil nggerebei.
Kitad-un ungjin qaan-u tr-yi manju-yin Eyeber jasai qaan cerig-iyer
ebdej erke-dur quriyabai. Ene uir-a qalq-a drben ayima br doluan
iulan ordos doluan qosiun-u noyad-ber qamtu-yin sana-a neyileglk
yeke iulan bolqu a-tur urusitu kin ene-ber usu-a darulaqu-yin niur
edr bri tusiyan bayiqu-aa br doluan tmed-n noyan Erdeni
qungtayiji-ber jarli negek-degen abaas-un drben qosiun-u dotoraa
kin ene-ber kedn dakin usu-a darulaqu-yin niur tusiyasan-u jaur-a
es urban edr uda-a kitu-a -ban qanuilaju kimusu-ban kisun bayiqu
ene inu kn bayibasu qoortu kimural araqu sana-a bui aji. Mingjur
vang-un urbaduar tayiji-yin kin-ee trgsen-iyer kin-u k kin kemen
nereyidgsen egn- usu-a qalq-a drben ayima dotor-a kimural qoortu
sana-a egsgeju ese jokildun kgegdegsen- es aqar Ligden-lge sana-a
neyilej asin tr-yin uyiles-tur kimural bolusan es kke naur-a kr
tbed-n sir-a yin asin-u qural kimuraldusan-aa geled-un Gegen gsi
qaan-ber sonusu erig-iyer Ligden qaan otu noyan qoyaula-yi erig-tei
inu orum-gei bolasan bisi. Qoortu otu noyan-u kbegn Qongtoor-ber
aru br qourundu egeljilen yabuqu-yin jaur-a abaas-un drben
qosiun-dur batasan bisi. Qongtoor kemegi tegn- k ene kin mn bisi.
Yeke iulan-u dotor-a kitu-a arai bayida. Ene urida-yin otu noyan-aa
ileg simnus abaas-un drben qosiun-aa araqu bolju bisi kemegsen-ee
yeke iulan-u noyad sana-a neyilej usu-a darulaqu bayituai orun-aa
kgek bolju kin-i bariju jingdalasan-aa aldaulun
-
3 (003)
~ 110 ~
dutaaju arusan darui abaas-un noyad-tur Qongtoor-i qosiun-daan
bataaju qoortu simnus arbijiulnam ta kemen jakisan-dur aurlaju
dumda-aa doluan ola-yin qariyatan jaun tabin quya ulus-i qota-bar
abu unduuan mordaqu-daan bgdeger iulju sana-a neyileglj sitgen-
emn-e mrgj tangarilan emegel-un niur toqum-un amsar-i neyilegln sn
dusul-iyar miliyaju dotuadu qormoi-yuan barilan mingan on-u dotusi
martal-ugei yabuju maad nigen qamturay-a kemen yirger talbilaju
toqum-un amsar-i gederg toquju mordalu-a ta. Jam-daan bayisan
meneng tal-a-yin olan ulus-i dayilaju syidkegsen-ee ta nar kin-lge
neyilej orusan-aa qoyar jyil-un kereg araju yeke kl bolulu-a. Toyin
gsi bi erdeni juu-yin sitgen Dara nata-yin gegegen-lge tabun oi
krtel-e baraaasan-iyan tan-u seglken-e iregsen bolai bi. Kimural
olan degdegsen-ee olan ulus qota-bar oruqu-yi jabdasan-dur aq-a deg
urban-lu-a auljaqu-yi jidkn mordaju olju iregln-e kemen irekle
qoortu sana-a-tu kin qudal-iyar qobsuru cerig olju orus-un ner-e
bariju dayilaju qousun bolabai. Ta nar-un minu tangari-tu yirger-i
tasululu-a. bidan-u belget yirgel-i bederegllg-e. ta gej tanilaqu
bi gej bederk yabudal bidan-u doluan y-e nggeretel-e qaadan odu
martadaqu bolumui. Qungtayiji-yin jarli-i toli kemen medej qoortu
sanaatu kin-i simnus kemen medebei bi. Bayan Barjiar Nomin aq-a deg
urbaula-lu-a irej bgetel-e auljaju ese idasan erdemt gsi tanu
qayiran. Siluun sana-a-tu simnus-tur qaurtaju iregsen aq-a deg
urbaulan minu qayiran. inggis boda-yin deg Bke Belget-yin usu-a
bile bide. Joritu vang-un tayiji Ider naur-un r-e nar bile bide.
Tarqaju salaba tanilaqu-yi boliba
bide... (
.
.
.
.
, .
. .
.
-
3 (003)
~ 111 ~
.
.
.
.
. .
.
.
.
.
. .
...)12 ,
, , 1688 , , , . - , 1876 1960
.
. . ,
. .
. . .
. ? .
: . .
, . .
. . .
, . ,
, :
. . .
. , ,
, . :
? . : ,
. , -
. .
. () , ,
. , .
. -. .
, .
-
3 (003)
~ 112 ~
. ,
. , .
: , , .13 , - . , , , , , , , , . .14 - , .
, , . .15 , , 1630 .16 , . 17 - .18 . , . . ,
-
3 (003)
~ 113 ~
. - , .19 , .20
. , .21 , . 4 , 16- , .22 , . 1639 1641 23 .24 . . . . . - . . ,
, .25 . , . . ,
,26 .27
-
3 (003)
~ 114 ~
-
.28 .29 , 1688 . : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.
14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. , .30
, . . 1675 , 1720 , : ...14 , , , . 80 , , , . , , , , . , . , ,
, .
, , - . , ! , . , ,
. (14-
. ( . ) 80
.
.
. ,
? ,
.
!
.
-
3 (003)
~ 115 ~
)31 , . , , , ,32 , .. , - . . .. 1689 , .33 1692 , .34 1694 - -
1695 .35 1696 . .
- . . - . .. , .. .36
1.
-
3 (003)
~ 116 ~
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
.37 .38 , . , .39
,
. .
. .
. (
, ), .
.
. . ,
. ,
(1764
4 .
600 . )
, , ,
.40 , .
- .41 .42 - . - .. . , 1892 (. , ) .
-
3 (003)
~ 117 ~
: .
. , ,
, , , ,
, . ,
.43 . - .
.44 . , . 8- 1867 .
Urdu mongol ajar-a noyan kergem-tei Bayan Barjiar arban aan
tu-tai Biqar qaan gegi-yin 4 kbegd-un ner-e anu, yeke kbegn- ner-e
siglengge Qamniadai, egn urban kbegd-un ner-e anu siglengge Temdeg,
ajinai, Ubasi. Temdeg-n k anu jayisang Jarui, Jarui-yin kner anu 3.
sootnig Jongdu, jayisang aldan, piyatidesatnig alsan. ajinai-yin k
anu gedei, gedei-yin k anu Sangasv-a, Aromoi. Ubasi-yin k anu
Burui, Ayusi, Abida, Ananda ede drben bui. Qoyaduar k anu Qabai,
Qabai-yin k anu Bayida, Boski ede qoyar bui. Bayida-yin k anu
Baatur, Bayandai, Bortu, Bortuu. Baatur-un k anu Sanji, Tegulder.
Bayandai-yin k anu alsan, Jongdu, Bgejin, Ivan. Bortuu-yin k anu
aja, Gr. Boski-yin k anu Obodai, Olbu, Mongoi ede bui. urbaduar k
anu Qamar, egn k anu Qaraai, Burqatu qoyar bui. Qaraai-yin k anu
Dorji, Dorji-yin k anu evang, Noqai, Vir. Burqatu-yin k anu Ayusi,
Arbid, Amur ede bui. Drbeduger k anu Qara-a, egn k anu Qolijin, egn
k oyijin Buvan, egn kner anu Norbu, Dorji, Delger ede bui. Erte-yin
mongol ajar-a Bayan Barjiar Biqar qaan gegi anu arban aan tu-tai
ali u qaan-dur medel ugei, ber-iyen yangbutu yeke sayid-un jergetu
noyan asan, tegn k siglengge Qamniadai, Qamniadai-yin k anu Baatur
Temdek siglengge, ajinai, Ubasi ede bui. Ubasi-yin k anu Burui,
Ayusi, Abida, Ananda ede bui. Abida-yin k anu Jongdu, Namsarai,
Rangjur. Jongdu-un k anu Brgjin. Namsarai-yin k anu Lingqu