บทที่ 2 วิธีดำเนินงำน วัดป่ำเลไลย์ วัดป่าเลไลย - งาน วิจัย

บทท 2

วธด ำเนนงำน

ประวตความเปนมา

วดปำเลไลย

วดปาเลไลย บานหนองพอก หม 7 ต าบลดงบง อ าเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม อยหางจากอ าเภอนาดนไปทางทศใตประมาณ 6.5 กโลเมตร

ภาพประกอบ 1 แผนทแสดงเสนทาง

ภาพประกอบ 2 ภาพถายทางอากาศต าแหนงสมวดปาเลไลย

20

ขอมลจากหนงสอประวตทวราชอาณาจกร เลม 12 กรมการศาสนา และจากการสมภาษณพระครพสยนวการ เจาอาวาสวดโพธาราม เจาคณะอ าเภอนาดน(พ.ศ. 2528)และนายสดตา ก ามะชยค า อดตเ จาอาวาสวดปาเลไลย รวมความไดวา วดปาเลไลยเปนวดราษฎร เคยเปนส านกสงฆมากอน จนกระทง พ.ศ. 2224 จงไดประกาศตงเปนวด มเนอท 12 ไร ไดรบพระราชทานวสงคามสมาเมอวนท 4 มถนายน 2461 ในชวงตนรชกาลพระบาทสมเดจฯพระมงกฎเกลาเจาอยหวฯ ตามใบประกาศวสงคามสมา ดงน (ค ารนทร มบญมาก. 2555 : สมภาษณ )

“มพระบรมราชโองการประกาศไวแกประชาชนทงปวงวา มเขตประอโบสถวดบานหนองพอก ต าบลดงบง ทองทอ าเภอพยคฆภมสย จงหวดมหาสารคาม โดยยาว 2 เสน 10 วา พระคร สารคามมณ เจาคณะจงหวดมหาสารคามกบพระอธการเหยว ไดกราบบงคมทลพระกรณา ฯ ขอเปนทวสงคามสมา พระเจาแผนดนสยามไดทรงยนดอนโมทนาอนญาตแลว โปรดใหกรมการ ปกก าหนดใหตามประสงคทรงพระราชอทศทนนใหเปนทวสงคามสมา ยกเปนแผนกหนงตางหากจากพระราชอาณาเขต เปนทวเสศส าหรบพระสงคมาแตจาตทศทงสท าสงฆกรรมมอโบสถเปนตน (สมภาร เลนแคน. 2555 : สมภาษณ )

พระราชทานตงแตวนท 4 มถนายน รตนโกสนทร ศก 136 พทธสาสนกาล 2461 พรรษา เปนวนท 2398 ในรชกาลปจจบนน ฯ”สมวดปาเลไลยไดรบการประกาศขนทะเบยนโบราณสถานส าคญของชาตใน ราชกจจานเบกษาเลม 110 ตอนท 217 วนท 22 ธนวาคม พ.ศ.2536 ก าหนดขอบเขต 1 ไร 3 งาน 61 ตารางวา

แตเดมวดปาเลไลย ชอ วดบานหนองพอก ในป พ.ศ. 2485 พระครพสยนวการเปนผรเรมเปลยนชอ วดปาเลไลย ดงปจจบน วดนสรางขนเมอครงพระอธการเหยวเปนเจาอาวาส โดยมพระครจนทรสตลคณ เจาคณะอ าเภอนาดนขณะนนเปนผด ารใหสราง (จวง เสยงแหลม. 2555 : สมภาษณ )

รปแบบสถำปตยกรรม สมวดปาเลไลย เปนสมทบขนาดเลก แบบพนบานบรสทธ เปนรปสเหลยมผนผา ม

ประตเดยวขนาดความยาว 3 ชวงเสา กวาง 3.85 เมตร ยาว 6 เมตร หลงคาทรงจวชนเดยวมปกนกคลมโดยรอบหลงคามงสงกะสใหม หนาบนเรยบมชานจวโหง (ภาคกลางเรยกชอฟา) และหางหงสไม ตวสม ตงบนฐานปทมยกสง 80 เซนตเมตรจากพนดน ฐานแอวขนสง 1 เมตรเศษ มเสาไมสเหลยมรบหลงคาปกนกตลอดทงสดาน รวม 20 ตน มชองหนาตาง (ปองเอยม) สเหลยมเลก ๆ ดานขาง ๆ ละ 2 บาน ท าเปนชองแคบ ๆ ไมมบานหนาตางเขยนลวดลายเปนกรอบและซมหนาตางทรงกลบบวอยางสวยงาม บนไดปนปนรปพญานาคแบบศลปะพนบานอสาน กรอบประตไมสลกลายกนกและลายประจ ายาม ภายในสมเปนพนปน เพดานตฝาไม อดแผนเรยบ พระประธานเปนพระไมพทธศลปแบบพนบาน และประดษฐานพระพทธรปไมขนาดเลกหลายองค (ทองเลยง ศรทรราช. 2555 : สมภาษณ )

21

ภาพประกอบ 3 รปแบบสถาปตยกรรมสมวดปาเลไลย

จตรกรรมฝำผนง

ภาพจตรกรรมฝาผนง หรอ ฮปแตมเขยนผนงดานนอกและดานใน เขยนโดยชางแตมชอนายสงห เปนชาวบานคลองจอบ อ าเภอพยคฆภมพสย ใชเทคนคทากาวเคยวจากน าเปลอกเชงทาพนผนงกอนเขยนภาพ จงรองพนดวยสขาวอมน าตาลแลวรางภาพ เขยนดวยสฝนวรรณะสเยนคอสฟาคราม น าเงน เขยว น าตาล ขาว และด า ลงสพนทตวภาพ บคคล เครองแตงกาย สตว ภเขา ตนไม ฯลฯ แลวจงตดขอบและเขยนรายละเอยดตาง ๆ ภาพหลายสวนยงเขยนไมเสรจเปนเพยงภาพรางยงไมไดลงส เนองจากชางย ายบานไปเสยกอน (ส าราญ วชานนท. 2555 : สมภาษณ

องคประกอบภาพสวนใหญประกอบดวย ภาพบคคล ไดแก กษตรย ตวนาง พระภกษ และภาพกากเปนพวกชาวบาน ภาพสถาปตยกรรม ไดแก พระราชวง บานเรอนภาพสตวและสงแวดลอมตาง ๆ มการจดกลมภาพและแบงภาพเปนแนวเสนขนาน โดยใชลายเสนของพนดน และใชลายเสนลวดแบบตาง ๆ เปนตวแบงภาพออกเปนตอน ๆ และใชแนวก าแพงตนไม โขดหนแบงภาพตอนยอย ๆ ภาพบคคลเขยนแบบนาฏลกษณคอ เขยนดานขางมากกวาดานหนา เมฆเขยนเปนลายกนหอยไหลพลว โดยลงพนสน าเงนออนแลวเขยนดวยเสนสน าเงนและสน าตาล การเขยนภาพน าท าเปนลายคลนสครามบนพนสน าตาลออน การเขยนภาพตนไมลงสพนแลวใชลายเสนพกนตด เขยนตนและใบอยางละเอยดมาก (บญม ภารตมเหลา. 2555 : สมภาษณ )

เนอเรองผนงดานใน เปนเรองพระพทธประวต พระมาลย พระอดต พทธเจา สวนผนงดานนอกเขยนเรอง พระลก-พระลาม พระเวสสนดรชาดก

22

การล าดบภาพผนงดานใน ชางแบงเรองราวเปน 2 แถว แถวบนเปนเรองพทธประวต และพระมาลย แถวลางเปนภาพพระอดตพทธเจา เรมล าดบภาพจากผนงดานทศใต ทศตะวนตก ทศเหนอ และทศตะวนออกคอดานหนาสม ตามล าดบ (ลา ปรพล. 2555 : สมภาษณ )

ภาพประกอบ 4 พระพทธประวตตอนมารผจญ

ภาพประกอบ 5 พระมาลยโปรดสตวในนรก

23

การล าดบภาพผนงดานนอก เรองพระลก-พระลาม เรมจากผนงดานทศเหนอตอเนองถงผนงดานหนา และภาพเรองพระเวสสนดรชาดก เรมจากผนงดานทศใตตอเนองถงผนงดาน ทศตะวนตก ภาพแตละตอนเขยนอกษรไทยนอยอธบายภาพประกอบไวดวย (เสฏฐวฒ จดว. 2555 : สมภาษณ )

ภาพประกอบ 6 เรองพระลก-พระลาม

ภาพประกอบ 8 ขบวนแหพระเวสเขาเมอง

นอกจากภาพเนองเรองเปนหลกแลว ชางยงไดสอดแทรกภาพตาง ๆ ซงเปนหลกฐานการบนทกวถชวตและสภาพแวดลอมในสมยนนไดเปนอยางด เชน การสรงน าพระ หรอ “ฮดสรง” การท าบญตกบาตร

24

การทอผา การละเลนตาง ๆ การลาสตว เลยงสตว และสภาพแวดลอมทมหนองน า เนนเขา และสตวหลายชนด (บดดา ยอดยงยบ. 2555 : สมภาษณ )

ภาพประกอบ 9 วถชวตการเปนอยของคนในสมยนน

ภาพประกอบ 10 การแสดงดนตรเปาแคนประกอบขบวนแห

25

2. วดโพธาราม วดโพธาราม มประวตความเปนมาเปนวดเกาแกสรางขนตงแตสมยรชกาลท 3โดยชาวลาวทอพยพ

มาจากเวยงจนท บานดงบง ตงอยบนโพนสงลอมรอบดวยปาไมหนาทบจงชอวา“ดงบง” ประชากรเปนชาวไทยลาว ตงบานครงแรกทบานเกานอย โดยตงพรอมกบบานตาบางเขตอ าเภอปทมรตต บรเวณทตงบานดงบง สนนษฐานวา เหนเมองของเกา เนองจากมคน าลอมรอบมแทงศลาแลงและขดวตถโบราณ กระปกรปชาง และโครงกระดกจ านวนมาก แตเดมมหอไตรและโบสถเกาสรางอยกลางน าเปนอทกกขเขปสมา (หรอทเรยกกนโดยภาษาพนถนวา “สมน า”) อยทางทศเหนอของโบสถหลงปจจบน ซงเมอช ารดแลวจงไดสรางสมบกขน โดยพระครจนด เจาอาวาสองคท4 เปนผออกแบบเดมมชอวา “วดโพธทอง” มาเปลยนเปน “วดโพธาราม” เมอ พ.ศ. 2485บานดงบง อ.นาดน จ.มหาสารคามรปแบบสม,วสดและโครงสรางเปสถาปตยกรรม แบบพนบานอสาน ฐานสมยกสงตงอยบนฐานประทกษณซงบกสงอยโดยรอบมเสานางเรยงรองรบชายคาปกนกตลอด หลงคาเปนเครองไมมงกระเบองไม (แดเดม) มล ายอง หางหงสเปนหวนาคมโหง และชอฟา อยกลางสนหลงคา เปนไมแกะสลกแบบศลปกรรมอสานพนบานทสวยงามมากผนงกอทบตลอด เจาะชอหนาตางขางละ 2 ชอง เพอตองการแสงสวางโดยไมท าเปน บานปดเปดพระประธานใช พระไม ทแกะสลกอยางสวยงามตามฝมอชางพนถนซงใหเอกลกษณทางพทธศลปอยางเตมเปยม สวนเพงดานหนานนนาจะท าขนภายหลงเพอปองกนฝนไมใหท าลายตวนาคทเฝาบนไดทงคซงนบเปนงานประตมากรรมทมคณคาสงเชนเดยวกน มฮปแตมทงภายในและภายนอกชางเขยนคออาจารยซาลาย และนายสงห เปนชาวบานดงบงทงค เขยนสฝนผสมกาวไมมรองพน ใชสของพนผนงสมเปนสพนของ ฮปแตม สทใชมสฟา เขยว แดง ด า ขาว วรรณะสสวนรวมเปนสออนไมฉดฉาดภาพทตองการเนนใหเปนจดเดนสะดดตา จะเขยนสตรงขามตดกน เชน สครามตดเสนดวยสนาตาลสมและด า เปนตน เนอหาเปนเรองพระเวสสนดร พระพทธประวต พระปาเลไลย รามสร-เมขลาและเรองสงขศลปชย นอกจากนยงสะทอนใหเหนเหตการณในอดต อาทเชน การแตงกาย การไวผมสภาพสงคม การท าบญ ความเปนอยประจ าวน การเลยงดบตร การประกอบอาชพการคาขายการลาสตว ขบรองฟอนร า เปนตน นบเปนแหลงทใหทงความงามและความรสกเกยวกบวถชวตผคน อสานในอดตอยางดยง

ภายในสมมจตรกรรมฝาผนงอสานวดโพธารามปรากฎอยบนพนผนงทงภายในและภายนอก เตมระนาบของพนผนงทกดานพนผนงทรองรบฮปแตมเปนการเตรยมขนแบบธรรมดาไมมการรองพนเหมอนภาพเขยนทพบเหนกนในอสาน โดยเฉพาะแถบอสานกลาง สนทรยภาพทเกดจากฮปแตมจากวดโพธารามเหนไดจากลายเสน และการวางองคประกอบศลปอยางเรยบงายองคประกอบภาพทงหมดจะอยเหนอขอบหนาตางดานรของตวอาคาร สงจากพนสม 1เมตร 70เซนตเมตร มขอบลายหนากระดานเปนกรอบภาพ เฉพาะสวนลางขององคประกอบภาพ มลกษณะคลายแผนผาพระเวสทนามาประดบบนฝาผนงทกดาน ชางแตมเขยนภาพใหเกดความวจตรตามก าลงความสามารถและความคดของพทธศาสนกชนทอยหางไกลจากสงคมเมอง ฮปแตมบนผนงดานรแบงออกเปน 3 หองภาพ แตละหองคนดวยเสาไม เสาไม 2 เสาเปรยบเหมอนสนเทาคนหองภาพทง 3

26

ภาพประกอบ 10 สมวดโพธาราม

กรอบแนวคดและทฤษฎทเกยวของ กระบวนกำรเรยนรแบบมสวนรวม (Participatory Learning Process) กระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมในการจดอบรมเชงปฏบตการโครงการฝกอบรมเชงปฏบตการ “การถายทอดความรวาดภาพจตรกรรมฝาผนงบนผาไหม เพอเพมมลคาผลตภณฑทางวฒนธรรม จงหวดมหาสารคาม ในครงน ไดมการด าเนนงานโดยมการลงพนท ศกษาบรบทของชมชน สรางความสมพนธทดกบชมชน พรอมกบการเตรยมชมชนเพอใหมความพรอมในการมสวนรวมในกระบวนการอบรมเชงปฏบตการทจะจดขนภายใตโครงการดงกลาวฯ ประโยชนทเกดขนในกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมของชมชนกอนการจดอบรม ปฏบตการ โครงการฝกอบรมเชงปฏบตการ “การถายทอดความรวาดภาพจตรกรรมฝาผนงบนผาไหม เพอเพมมลคาผลตภณฑทางวฒนธรรม จงหวดมหาสารคาม 1. ชาวบาน ครและนกเรยนตนตวทจะไดรบความร มความพรอมทจะเขารวมในกจกรรมโครงการทจะจดขน ซงถอวาเปนโครงการทด กอใหเกดประโยชนทงตอตนเองและชมชน 2. คณะทมงานไดเรยนรบรบทหลาย ๆ ประการจากชมชน ไดประสบการณในการท างานรวมกบชมชน อนกอใหเกดความเขาใจในชมชนไดดขน และเกดแนวคดในการทจะสงด ๆ เหลานกลบมาพฒนาการด าเนนกจกรรมโครงการอน ๆ อยางเปนรปธรรมชดเจนมากขน สรปไดวา การไดลงพนทส ารวจความตองการของคนในชมชน การไดประชมปรกษาหารอ ตลอดจนการจดประชมเตรยมความพรอม การแลกเปลยนเรยนร การวางแผนการท างานรวมกน หรอการประเมนผลการจดโครงการจากกลมเปาหมายเพอทจะน าผลการประเมนมาปรบปรงแกไขใหมประสทธภาพ

27

ยงขน และการน าผลของการประเมนโครงการมารวมกนพจารณาปรบปรงใหเกดความเหมาะสมและตรงกบความตองการของกลมเปาหมายมากทสดนน ประการส าคญตองใหคนอยกบชมชนเปนศนยกลาง จงจะเกดการรวมพลงในการด าเนนงานอยางเขมแขง พรอมทงอาศยความรวมมอจากนกวชาการและนกพฒนาจากภายนอกของชมชน เพอสรางสรรคผลงานรวมกนใหเกดขนกบชมชนในระยะสน หรอในระยะยาวทจะมการผลกดนใหเกดขนในอนาคตอนใกล กำรจดกำรควำมร (Knowledge Management)

การจดการความรทมอยกระจดกระจายมาตอยอดทางปญญาท าใหคนมความรมากขน การจดการความรจงเปนเรองทควรใหความรวมมอและใหขอเสนอแนะในเชงสรางสรรค เพอใหมการแบงปนความร ผานกระบวนการของการเสวนาหรอสนทนา การสรางเครอขายหรอกลมผปฏบต การจดการความรในการจดอบรมเชงปฏบตการ โครงการอบรมเชงปฏบตการการถายทอดความรการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงบนผาไหม เพอเพมมลคาผลตภณฑทางวฒนธรรม จงหวดมหาสารคามในครงนไดเขาไปมสวนรวมเปนสวนหนงของชมชน ไมวาจะเปนการสงเกต การศกษาประวตหมบาน เรยนรวถชวต ความเปนอย การสมภาษณกลมเปาหมาย หรอกจกรรมการนงสนทนาแลกเปลยนเรยนรรวมกน อนเปนการเปดโอกาสใหมปฏกรยาโตตอบกน ท าใหเกดบรรยากาศในการสรางความเขาใจความสมพนธทด ขนตอนกำรด ำเนนงำนและกจกรรมทด ำเนนกำร การจดปฏบตการ โครงการอบรมเชงปฏบตการการถายทอดความรการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงบนผาไหม เพอเพมมลคาผลตภณฑทางวฒนธรรม จงหวดมหาสารคาม ระหวางวนทวนท 19-20 กรกฎาคม 2561 ณ บานหนองบว ต าบลบวคอ อ าเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม มขนตอนการด าเนนงานและกจกรรมทด าเนนการดงตอไปน 1. ระยะตนน ำ มการด าเนนการตามขนตอนการด าเนนโครงการ ดงน 1.1 ด าเนนการขออนมตด าเนนโครงการจากหวหนาหนวยงาน 1.2 ด าเนนการจดท าค าสงแตงตงคณะกรรมการด าเนนงานโครงการ 1.3 ด าเนนการประสานกบผรบผดชอบในชมชนเพอรวมประชมเตรยมกจกรรมโครงการ 1.4 ด าเนนการจดท าหนงสอเชญวทยากรรวมอบรมใหความรกบกลมเปาหมาย 1.5 ด าเนนการจดท าหนงสอเชญประธานเปดโครงการอบรมฯ 1.6 ด าเนนการจดท าหนงสอเรยนเชญกองสงเสรมการวจยและบรการวชาการ เพอใหเกยรตเขารวมกจกรรมโครงการอบรมฯ 1.7 ด าเนนการจดท ารายละเอยดตารางอบรมฯ 1.8 ด าเนนการจดท าค ากลาวรายงาน และค ากลาวเปดงาน

28

1.9 ด าเนนการจดเตรยมเครองมอ วสด อปกรณ ทใชในการจดอบรมฯ 1.10 ด าเนนการจดท าใบลงทะเบยนกลมเปาหมายผเขารวมโครงการอบรมฯ 1.11 ด าเนนการจดท าแบบประเมนผลโครงการอบรมฯ 1.12 ด าเนนการจดท าเอกสารประกอบการอบรมฯ 2. ระยะกลำงน ำ 2.1 กจกรรมทด ำเนนกำรตำมแผนงำน 2.1.1 น าเสนอโครงการ 2.1.2 วางแผนเตรยมการ ประสานงานชมชนและหนวยงานราชการในพนทและเกบขอมลในวนท 19 มถนายน 2561 กบกลมเปาหมาย คอ ชาวบานบานหนองพอก หมท 7 ต าบลดงบง อ าเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม เพอวางแผนการด าเนนงานรวมกน 2.1.3 ด าเนนการจดอบรมเชงปฏบตการฯ ในวนท 19 กรกฎาคม 2561 ณ วดปาเลไลย วดโพธาราม ต าบลดงบง อ าเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม และวนท 20 กรกฎาคม 2561ณ สถาบนวจยศลปะและวฒนธรรมอสาน มหาวทยาลยมหาสารคาม 2.1.4 จดท าสอวดทศน 2.1.5 รายงานผลโครงการ 2.1.6 น าเสนอผลงาน ในรปของเลมสมบรณและน าเสนอในการประชมวชาการ 3. ระยะปลำยน ำ 3.1 ผลกำรด ำเนนงำน 3.1.1 กำรบรรลวตถประสงคกำรด ำเนนงำน 1) มการด าเนนงานปฏบตการ โครงการอบรมเชงปฏบตการการถายทอดความรการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงบนผาไหม เพอเพมมลคาผลตภณฑทางวฒนธรรม จงหวดมหาสารคามเรยบรอยแลว 2) ผลงานการวาดภาพจตรกรรมฝาผนงบนผาไหม จากการฝกอบรมของกลมเปาหมายเกดเปนผลตภณฑใหมทเพมคณคาผลตภณฑวฒนธรรม 3) ผ เขารวมโครงการสามารถน าองคความรทไดไปพฒนาตอยอดเปนผลตภณฑใหมทสรางรายได 3.1.2 กำรบรรลเปำหมำย การจดโครงการดงกลาวจะตองมกลมเปาหมายรวมโครงการไมต ากวา 100 คน ซงไดแก อาจารย บคลากร นสตมหาวทยาลยมหาสารคาม ชาวบานบานหนองพอก ผน าชมชน ครนกเรยนโรงเรยนบานดงบงพสยนวการนสรณ บานดงบง ต าบลดงบง อ าภอนาดน จงหวดมหาสารคาม (ซงเปนโรงเรยนในพนท) ตวแทนองคกรเครอขาย ผลปรากฏวามกลมเปาหมายเขารวมโครงการมากกวาทตงไว รวมทงสน 114 คน 3.1.3 กำรบรรลผลประเมนตวชวดควำมส ำเรจ

29

1) เชงปรมำณ - จ านวนผ เขารวมโครงการมความพงพอใจตอการจดโครงการ รอยละ 96.92 - เกดองคกรเครอขาย 1 องคกรคอ องคการบรหารสวนต าบลดงบง

- มวดทศน เรอง “ภาพจตรกรรมฝาผนงวดปาเลไลย” - มการจดแสดงนทรรศการหรอน าเสนอผลงาน ในการประชมวชาการ - มหนงสอเลมเลกเผยแพร เรอง "ชดความรภาพจตรกรรมฝาผนงวดปาเลไลย วดโพธาราม” จ านวน 10 เลม 2) เชงคณภำพ - เกดความรและทกษะสามารถลงมอปฏบตวาดภาพจตรกรรมฝาผนงบนผาไหมได - มเจตคตทดตอกจกรรม รกและภมใจงานดานศลปวฒนธรรม