บทที่ 1 บทนำ (การจัดเก็บและค้นคืนสารสนเทศ)

Page 1

จดท าโดย

อาจารยศรอร เจนประภาพงศ

สาขาวชาสารสนเทศศกษา มหาวทยาลยหอการคาไทย

ปการศกษา 2555

บทท 1 บทน ำ

Page 2

หวขอบรรยาย

• ความหมาย

• ความส าคญ

• ขอบเขต

• พฒนาการ

การจดเกบและคนคนสารสนเทศ

Page 3

• กอนอนมาทบทวนความหมายของค า 2 ค า คอ

“สารสนเทศ (Information)” และ

“ความร (Knowledge)”

กอนเนองจากมความสมพนธโดยตรงกบเรอง การจดเกบและคนคนสารสนเทศ

Page 4

ความหมายของสารสนเทศ• มาจากภาษาองกฤษวา Information

• ขอมล ขาวสาร ความร ประสบการณ จนตนาการ

ทผานกระบวนการคดเลอก รวบรวม วเคราะห

เรยบเรยง บนทก และเผยแพรลงในสอประเภทตางๆ

ไดแก สอสงพมพ สอโสตทศน หรอสออเลกทรอนกส

เพอน าไปใชใหเกดประโยชนตอไป

(แนวคดของผสอน)

Page 5

ความหมายของสารสนเทศ (ตอ)

• จากวกพเดย สารานกรมเสร (2553)

คอ สงทไดจากการน าขอมลทเกบรวบรวมไวมา

ประมวลผล เพอน ามาใชประโยชนตาม

จดประสงค

เปนขอมลทผานการเลอกสรรใหเหมาะสมกบ

การใชงานใหทนเวลา และอยในรปทใชได

Page 6

ความหมายของสารสนเทศ (ตอ)


• สงทไดจากการประมวลผลขอมลและสามารถน าไปใชประโยชนในการวางแผน การตดสนใจ

และการคาดการณในอนาคตได โดยแสดงในรปของขอความ ตาราง แผนภม หรอรปภาพ

Page 7

สรปความหมายของสารสนเทศ

(Information)

• ขอมล ขาวสาร ความร ประสบการณ จนตนาการของมนษย

• ผานกระบวนการคดเลอก รวบรวม วเคราะห เรยบเรยง บนทก

• และเผยแพรลงในสอประเภทตางๆ ไดแก สอสงพมพ สอโสตทศน หรอสออเลกทรอนกส

• สารสนเทศเหลานนตองอยในรปแบบทน าไปใชไดเลย เชน

เปนสรปรายงาน บทวเคราะห แผนภม ตาราง ฯลฯ

• และสอดคลองกบความตองการของผใช

• เพอน าไปใชใหเกดประโยชนตอไป ไดอยางทนเวลา

(ตามแนวคดผสอน)

Page 8

ตวอยางสารสนเทศ

Page 9


http://utcc2.utcc.ac.th/localuser/cebf/download/analysis/10%20ธรกจเดน155.pdf

Page 10


http://utcc2.utcc.ac.th/localuser/cebf/download/cbp/ตรษจน-55[1].pdf

Page 11


http://www.stks.or.th/th/knowledge-bank/46-e-book/2229-epub.html

Page 12

ความหมายของความร• มาจากค าภาษาองกฤษวา Knowledge

• จากพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542

(2553)

• สงทสงสมมาจากการศกษาเลาเรยน การคนควา หรอประสบการณ รวมทงความสามารถเชงปฏบตและทกษะ

• ความเขาใจหรอสารสนเทศทไดรบมาจากประสบการณ สงทไดรบมาจากการไดยน ไดฟง การคด หรอการปฏบต

• องควชาในแตละสาขา เชน ความรเรองเมองไทย ความรเรองสขภาพ

Page 13

ความหมายของความร (ตอ)


• คอ สงทมนษยสราง ผลต ความคด ความเชอ ความจรง ความหมาย

โดยใช ขอเทจจรง ขอคดเหน ตรรกะ แสดงผานภาษา เครองหมาย และสอตางๆ

โดยมเปาหมายและวตถประสงคเปนไปตามผสรางผผลตจะใหความหมาย

Page 14

ความหมายของความร (ตอ)• จากประภาเพญ สวรรณ (อางถงในอกษร สวสด, 2542: 26) พบในวกพเดย

สารานกรมเสร (2553)

• เปนพฤตกรรมขนตนทผเรยนรเพยงแตเกดความจ าได โดยอาจจะเปนการนกได หรอโดยการมองเหน ไดยน จ าได

• ความรในชนนไดแก ความรเกยวกบค าจ ากดความ ความหมาย ขอเทจจรง กฎเกณฑ โครงสรางและวธแกไขปญหา

• สวนความเขาใจอาจแสดงออกมาในรปของทกษะดาน “การแปล” ซงหมายถง ความสามารถในการเขยนบรรยายเกยวกบขาวสารนน ๆ

โดยใชค าพดของตนเอง และ

• “การใหความหมาย” ทแสดงออกมาในรปของความคดเหนและขอสรป

รวมถงความสามารถในการ “คาดคะเน” หรอการคาดหมายวาจะเกดอะไรขน

Page 15

ระดบของความร• จากเบนจามน บลม (Benjamin S. Bloom อางถงในอกษร สวสด,

2542: 26-28) พบในวกพเดย สารานกรมเสร (2553)

1. ความร (Knowledge)

2. ความเขาใจหรอความคดรวบยอด (Comprehension)

3. การน าไปปรบใช (Application)

4. การวเคราะห (Analysis)

5. การสงเคราะห (Synthesis)

6. การประเมนผล (Evaluation)

Page 16

ระดบของความร (ตอ)

1. ความร (Knowledge)

หมายถง การเรยนรทเนนถงการจ าและการระลกไดถงความคด วตถ และปรากฏการณตางๆ ซงเปนความจ าทเรมจากสงงายๆ ทเปนอสระแกกน ไปจนถงความจ าในสงทยงยากซบซอนและมความสมพนธระหวางกน

Page 17


2. ความเขาใจหรอความคดรวบยอด (Comprehension)

เปนความสามารถทางสตปญญาในการขยายความร ความจ า ใหกวางออกไปจากเดมอยางสมเหตสมผล

การแสดงพฤตกรรมเมอเผชญกบสอความหมาย และความสามารถในการแปลความหมาย การสรปความ หรอการขยายความสงใดสงหนง

Page 18


3. การน าไปปรบใช (Application)

เปนความสามารถในการน าความร (knowledge)

ความเขาใจ หรอความคดรวบยอด (comprehension) ในเรองใด ๆ ทมอยเดมไปแกไขปญหาทแปลกใหมของเรองนน

โดยการใชความรตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงวธการกบความคดรวบยอดมาผสมผสานกบความสามารถในการแปลความหมาย การสรปความ หรอการขยายความสงนน

Page 19


4. การวเคราะห (Analysis)

เปนความสามารถ และทกษะทสงกวาความเขาใจ

และการน าไปปรบใช โดยมลกษณะเปนการแยกแยะสงทจะพจารณาออกเปนสวนยอยทมความสมพนธกน

รวมทงการคนหาความสมพนธของสวนตาง ๆ เพอดวาสวนประกอบปลกยอยนนสามารถเขากนไดหรอไม

อนจะชวยใหเกดความเขาใจตอสงหนงสงใดอยางแทจรง

Page 20


5. การสงเคราะห (Synthesis)

เปนความสามารถในการรวบรวมสวนประกอบยอยๆ หรอสวนใหญ ๆ เขาดวยกน เพอใหเปนเรองราวอนหนงอนเดยวกน

การสงเคราะหจะมลกษณะของการเปนกระบวนการรวบรวมเนอหาสาระของเรองตาง ๆ เขาไวดวยกน

เพอสรางรปแบบ หรอโครงสรางทยงไมชดเจนขนมากอน

อนเปนกระบวนการทตองอาศยความคดสรางสรรคภายในขอบเขตของสงทก าหนดให

Page 21


6. การประเมนผล (Evaluation)

เปนความสามารถในการตดสนเกยวกบความคด คานยม

ผลงาน ค าตอบ วธการ และเนอหาสาระ

เพอวตถประสงคบางอยาง โดยมการก าหนดเกณฑ (criteria)

เปนฐานในการพจารณาตดสน

การประเมนผล จดไดวาเปนขนตอนทสงสดของพทธลกษณะ

(characteristics of cognitive domain) ทตองใชความรความเขาใจ การน าไปปรบใช การวเคราะห และการสงเคราะหเขามาพจารณาประกอบกนเพอท าการประเมนผลสงหนงสงใด

Page 22

สรปความหมายของความร (Knowledge)

• สงทสงสมมาจากการศกษาเลาเรยน การคนควา หรอประสบการณ

• เปนสงทไดรบมาจากการไดยน ไดฟง การคด หรอการปฏบต

• จนรแลว จ าได และเขาใจ สามารถน าความรไปปรบใช(แกปญหา) วเคราะห สงเคราะห และตดสนความคด คานยม ผลงาน วธการ และเนอหาสาระได

• เชน องควชาในแตละสาขา เชน ความรเรองเมองไทย ความรเรองสขภาพ เปนตน


Page 23

สรปความหมายของความร (Knowledge)

(ในอกมต)• สงทมนษยสงสมมาจากการศกษาเลาเรยน การคนควา หรอ

ประสบการณ

• และแสดงออกใหผอนทราบวา เขา...• รแลว (บอกไดวานนคออะไร)

• เขาใจแลว (อธบายได เขยนได)

• สามารถน าความรไปใชแกปญหาได

• สามารถวเคราะห สงเคราะห และตดสนเรองราวตางๆ ได

• เชน องควชาในแตละสาขา เชน ความรเรองเมองไทย ความรเรองสขภาพ เปนตน


Page 24

ความหมายการจดเกบและคนคนสารสนเทศ

Page 25


• มาจากศพทภาษาองกฤษวา Information Storage and

Retrieval ใชอกษรยอ “ISAR” หรอ “ISR”

• “Operations performed by the hardware and software

used in indexing and storing a file of machine-readable

records whenever a user queries the system for

information relevant to a specific topic. For records to be

retrieved, the search statement must be expressed in

syntax executable by the computer.”

(Reitz, 2004-2010)

Page 26


• The linked activities of storing and retrieving

information, and the strategies and techniques

for doing so.

• The activities are linked because the means of

retrieving information are dependent on the

means by which it was stored.

• The storage strategy must be designed for the

most efficient retrieval, consistent with the

characteristics of the information and the time

and cost that can be tolerated.

(Daintith, 2004)

Page 27

ความหมายการจดเกบและคนคนสารสนเทศ(มาล ลาสกล, 2545: 1: 8)

• เปนกระบวนการทงการคดเลอก การจดหา การควบคมโครงสรางสารสนเทศ การจดเกบสารสนเทศเพอการเขาถง และกระบวนการส าคญใด ๆ ในการแสวงหาทรพยากรสารสนเทศ ซงครอบคลมการคนหา การดงสารสนเทศทเขาเรองเรองใดเรองหนงโดยเฉพาะจากแหลงตาง ๆ ทงแหลงจดเกบภายใน และแหลงภายนอก

• เพอใหผใชไดรบสารสนเทศ หรอรายการทรพยากรสารสนเทศ

ซงบรรจเนอหาตรงตามตองการ และในการบรการจะน าสงใหผใชอยางรวดเรวทนการณ

• ทงนการจดเกบและคนคนสารสนเทศเปนระบบทจดท าทงดวยแรงงานคน และดวยคอมพวเตอร

Page 28

• กระบวนการในการรวบรวมสารสนเทศ และทารายการใหกบสารสนเทศทรวบรวมไว

• เพอใหทราบทอยของสารสนเทศ และสามารถแสดงผลการคนออกมาตามรปแบบทตองการ

• หลกสาคญคอ การกาหนดตวแทนของเอกสาร และโครงสรางในการจดกลมของเอกสาร เพอใชเปนดรรชนนาทางเขาถงเอกสาร

• ซงการนาคอมพวเตอรเขามาใชจะชวยใหการเขาถงเอกสารในลกษณะ Full-text searching ทาไดงายขน โดยคอมพวเตอรจะจดเกบสารสนเทศตามโครงสรางทออกแบบไว

ความหมายการจดเกบและคนคนสารสนเทศ(นศาชล จานงศร, 2546: 1)

Page 29

สรปความหมาย การจดเกบและคนคนสารสนเทศคอ

• กระบวนการ

การจดเกบสารสนเทศ • การคดเลอก และจดหาสารสนเทศทตรงกบความตองการของผใช

• การควบคมโครงสรางสารสนเทศ (การวเคราะหเนอหา การทารายการ การทาดรรชน) ตวแทนเอกสาร หรอ ระเบยน จดเกบไวในฐานขอมล

การแสวงหาสารสนเทศ โดยทาการคนหา และดงสารสนเทศทเขาเรองออกมา ซงอาจตองใช

Search Tips ชวยในการสบคน

• เพอไดสารสนเทศทตรงกบความตองการ ทนเวลา อยางสะดวก และรวดเรว


Page 30

ความส าคญ การจดเกบและคนคนสารสนเทศ

• การจดเกบและคนคนสารสนเทศมความส าคญตอ

1. หนวยงานบรการสารสนเทศ

(หองสมด ศนยสารสนเทศ หนวยงานจดหมายเหต ฯลฯ)

2. ผใช

Page 31

ความส าคญ การจดเกบและคนคนสารสนเทศ1. ตอหนวยงานบรการสารสนเทศ

1.1 เปนตวกลางเชอมโยงระหวางผผลตสารสนเทศ แหลงสารสนเทศ

และผตองการใชสารสนเทศ 1.2 ท าใหการถายโอนและไหลเวยนของสารสนเทศเปนไปอยางม

ประสทธภาพ

1.3 เปนงานหลกทเชอมโยงกบงานบรการและเผยแพรสารสนเทศ เพอสงเสรมใหเกดการใชสารสนเทศใหเกดประสทธภาพสงสด

1.4 ชวยใหผใชไดรบสารสนเทศทถกตอง โดยสามารถคนคนสารสนเทศไดตรงกบความตองการและไดรบสารสนเทศทนตอเวลา ซงเปนไปตามนโยบายและวตถประสงคของหนวยงานบรการสารสนเทศ

Page 32

ความส าคญ การจดเกบและคนคนสารสนเทศ2. ตอผใช

2.1 เปดโอกาสใหผใชเขาถงทรพยากรสารสนเทศทกประเภททงภายในหนวยงานบรการสารสนเทศและแหลงทรพยากรทวโลกอยางเสร ภายใตขอก าหนดของกฎหมายในเรองสทธของการใชสารสนเทศ

2.2 ใหความส าคญแกผใชกลมตาง ๆ โดยจดท าเอกสารแนะน าการใชฐานขอมลตาง ๆ จดเครองมออ านวยความสะดวก

เครองมอการคนคนทเหมาะสม เพอใหผใชคนคนสารสนเทศไดดวยตนเอง หรอผานบรรณารกษตอบค าถาม

Page 33

ความส าคญ การจดเกบและคนคนสารสนเทศ

2.3 มการพฒนารปแบบการด าเนนงานจดเกบและคนคนสารสนเทศ

เพอใหเกดความรวดเรวทงวธการจดหา จดเกบ และการคนคนสารสนเทศ เพอใหผใชไดรบประโยชนสงสด

2.4 ชวยใหผใชไดรบสารสนเทศทถกตองและตรงกบความตองการเพอน าไปใชประโยชนตามทตองการและตามความสนใจ

2.5 สนบสนนผใชใหสามารถประเมน แยกแยะ ท าความเขาใจ

เชอมโยงความคดของสารสนเทศ เพอการเลอกสรร ศกษา แสวงหา และตดตามสารสนเทศไดดวยตนเองเปนผเรยนแบบ

Page 34

ขอบเขตการจดเกบและคนคนสารสนเทศ

1. ทฤษฎพนฐานและการประเมนระบบจดเกบและคนคนสารสนเทศ

2. เทคโนโลยและมาตรฐานในการจดเกบและคนคนสารสนเทศ3. การวเคราะหและตวแทนสารสนเทศ4. ผใชระบบคนคนสารสนเทศและพฤตกรรมการแสวงหา

สารสนเทศ

5. การคนคนสารสนเทศ

Page 35

ขอบเขตการจดเกบและคนคนสารสนเทศ1. ทฤษฎพนฐานและการประเมนระบบจดเกบและคนคน

สารสนเทศ

• องคประกอบของการจดเกบและคนคนสารสนเทศ

• ตวแบบพนฐานในการจดเกบและคนคนสารสนเทศ

• ระบบคนคนสารสนเทศ (องคประกอบ หนาท และระบบยอย)

• ตวแบบพฤตกรรมสารสนเทศและแนวคดพฤตกรรมการแสวงหาสารสนเทศ

• การประเมนระบบจดเกบและคนคนสารสนเทศ (แนวคด ขนตอน)

Page 36

ขอบเขตการจดเกบและคนคนสารสนเทศ2. เทคโนโลยและมาตรฐานในการจดเกบและคนคนสารสนเทศ• เทคโนโลยทใชในการจดเกบและคนคนสารสนเทศ (คอ ฮารดแวร ซอฟตแวร

ฐานขอมล และการสอสาร) • เทคโนโลยทใชในการบนทก จดเกบ และแสดงผล

• เทคโนโลยในการคนคนสารสนเทศ (ดรรชนค าคน เทคนคการคนคน และการเลอกฐานขอมล)

• เครอขายอนเทอรเนตและการคนคนสารสนเทศ

• การประยกตเทคโนโลยไฮเปอรมเดยในการคนคนสารสนเทศ

• มาตรฐานส าคญในการจดเกบและคนคนสารสนเทศซงไดแก มาตรฐานการลงรหสอกขระ มาตรฐานส าหรบการพรรณนาสารสนเทศ และมาตรฐานในการคนคนสารสนเทศจากฐานขอมลตางระบบ

Page 37

ขอบเขตการจดเกบและคนคนสารสนเทศ3. การวเคราะหและตวแทนสารสนเทศ• การวเคราะหเนอหาเพอก าหนดตวแทนสาระ (ระบบการจดหมวดหม

สารสนเทศ)

• การจดท าโครงสรางระบบจดเกบสารสนเทศเพอการคนคน (การท ารายการสารสนเทศ)

• ดรรชนทใชในการจดเกบและคนคนสารสนเทศ (คอการน าค าในบรบทมาเปนศพทดรรชน และดรรชนทสรางโดยก าหนดค าขนแทนสาระของเอกสาร)

• การควบคมค าศพท (หวเรอง และอรรถาภธาน)

• การจดท าสาระสงเขปเพอการจดเกบเพอการคนคนสารสนเทศ

Page 38


4. ผใชระบบคนคนสารสนเทศและพฤตกรรมการแสวงหาสารสนเทศ

• ผใชกบระบบสารสนเทศ

• การศกษาผใช

• การศกษาความตองการสารสนเทศของผใช

• การศกษาพฤตกรรมการแสวงหาสารสนเทศ

• การศกษาวจยพฤตกรรมการแสวงหาสารสนเทศเพอน าผลมาใชในการออกแบบระบบคนคนสารสนเทศ

Page 39


5. การคนคนสารสนเทศ• กระบวนการ/ ขนตอนการคนคนสารสนเทศ

• กลยทธในการคนคนสารสนเทศ

• เทคนคการคนคน

• การใชศพทบงคบ ศพทไมควบคมหรอภาษาธรรมชาต และค าสงตาง ๆ• การคนคนสารสนเทศจากฐานขอมลออนไลน / ฐานขอมลซดรอม/

อนเทอรเนต

Page 40

พฒนาการการจดเกบและคนคนสารสนเทศ

• ระยะท 1 พฒนาการของการจดเกบและคนคนสารสนเทศกอนทศวรรษ 1960

• ระยะท 2 พฒนาการของการจดเกบและคนคนสารสนเทศตงแตทศวรรษ 1960 เปนตนไป

Page 41

• ระยะท 1 พฒนาการของการจดเกบและคนคนสารสนเทศกอนทศวรรษ 1960 แบงเปน

1) การจดเกบและคนคนสารสนเทศระยะแรกเรม

เปนการพฒนาระบบ และเครองมอจดเกบสอบนทกความรและการคนหาทรพยากรสารสนเทศในลกษณะสงพมพ อาท ระบบจดหมวดหม (DDC, LC)

การจดท าดรรชนและสาระสงเขปดวยระบบมอ

2) การจดเกบและคนคนสารสนเทศในยคเทคโนโลยระยะแรก

มการน าเทคโนโลยไมโครกราฟก (ถายภาพยอสวนลงฟลม) มาใชจดเกบและคนคนสารสนเทศ โดยมการใชระบบคอมและระบบคารชวย ตอมาเกดเทคโนโลยท าดรรชน (ควก) และรเรมใชคอมพวเตอรท าบตรรายการ


Page 42

• ระยะท 2 พฒนาการของการจดเกบและคนคนสารสนเทศตงแตทศวรรษ 1960 เปนตนไป

เปนพฒนาการดานการวจยและพฒนาระบบจดเกบและคนคนสารสนเทศทส าคญ โครงการตาง ๆ อาท การวจยกลมแครนฟลด เมดลารส สมารท การวจยของซาระเซวค และกลมเทรค เกดกลมความรวมมอระหวางหนวยงานบรการสารสนเทศ รวมถงบรการคนคนสารสนเทศเชงพาณชย และการจดเกบและคนคนสารสนเทศบนอนเทอรเนต


Page 43

บรรณานกรมเดชา นนทพชย. 2546. การคนคนสารสนเทศ (Information Retrieval).

พมพครงท 2. นครศรธรรมราช: หลกสตรการจดการสารสนเทศ ส านกวชา

สารสนเทศศาสตร มหาวทยาลยวลยลกษณ.

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน [ออนไลน]. 15 พฤษภาคม 2553.

เขาถงจาก: http://rirs3.royin.go.th/word3/word-3-a0.asp

มาล ล าสกล. 2545. “ความรทวไปเกยวกบการจดเกบและการคนคนสารสนเทศ.”

ใน ประมวลสาระชดวชาการจดเกบและการ คนคนสารสนเทศ

(Information Storage and Retrieval), หนวยท 1-4, หนา 1-29.

นนทบร: สาขาวชาศลปศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

Page 44

บรรณานกรม (ตอ)

วกพเดย สารานกรมเสร. 2553. สารสนเทศ [ออนไลน]. เขาถงจาก:

th.wikipedia.org/wiki/สารสนเทศ

------------. 2553. ความร [ออนไลน]. เขาถงจาก: th.wikipedia.org/wiki/ความรDaintith, John. 2004. A Dictionary of Computing. Encyclopedia.com.

Available: http://www.encyclopedia.com

Reitz, Joan M. 2004-2010. ODLIS — Online Dictionary for Library

and Information Science [Online]. Available:

http://lu.com/odlis/odlis_i.cfm#information

บทที่ 1 บทนำ (การจัดเก็บและค้นคืนสารสนเทศ)

Education