Top Banner
1 egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihB] ukxiwj fuEu f'k{k.k fo|k'kk[kk fo|kihBkpk Þi'kq/ku O;oLFkkiu o nqX/kksRiknuß infodk vH;klØe pkyfo.;kdfjrk ekU;rkizkIr [kktxh foukvuqnkuhr laLFkkalkBh fofu;e -2016 ¼tkusokjh & 2016 i;Zar lq/kkjhr½
31

विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

Apr 04, 2023

Download

Documents

Khang Minh
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

1

egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihB] ukxiwj

fuEu f'k{k.k fo|k'kk[kk

fo|kihBkpk Þi'kq/ku O;oLFkkiu o nqX/kksRiknuß infodk vH;klØe

pkyfo.;kdfjrk ekU;rkizkIr [kktxh foukvuqnkuhr

laLFkkalkBh fofu;e -2016

¼tkusokjh & 2016 i;Zar lq/kkjhr½

Page 2: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

2

vuqdzekf.kdk v-uq- fofu;ekps f'k"kZd i`"B dz-

1 fofu;ekps f'k"kZd o R;kph vaeyctko.kh 3

2 O;k[;k 3

3 infodk fo|ky;kl ekU;rk iznku dj.;kdfjrk i/nr 4

4 iq<hy dkGklkBh fo|kihBkph ekU;rk pkyq Bso.;k dfjrk i/nrh 6

5 fo|ky;kph ifj{kk dsanz fuyachr dj.ks] izos'k jks[k.ks] ekU;rk fuyachr

dj.ks fdaok jn~n dj.ks

7

6 laLFksps@infodk fo|ky;kps ys[kkifj{k.k vgoky lknj dj.ks 8

7 f'k{kd o f'k{kdsRrj deZpkÚ;kaph use.kqd 8

8 fo|kihB 'kqYd o leUo;d 'kqYd fo|kF;kZadMqu ?ks.ks 9

9 ekU;rkizkIr fo|ky;kpk fo|kihaBk'kh i=kO;ogkj 9

10 laLFksP;k O;oLFkkiu lferhph tckcnkjh 9

11 izkpk;kZph tckcnkjh 10

12 infodk fo|ky;kps LFkykarj.k o gLrkarj.k 10

13 izko/kku 11

14 ifjf'k"V & 1 & ekU;rsP;k vVh o 'krhZ 12 &14

15 ifjf'k"V & 2 & ekU;rspk vtZ o izLrko 15 &24

ifjf'k"V & 3 & xq.koRrk fu/kkZj.k vgoky 25 &28

16 ifjf'k"V & 4 & deZpkjh fu;qDr laca/kh fu;e 29 &30

Page 3: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

3

egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihB] QqVkGk ryko jksM] ukxiwj

fo|kihBkpk i'kq/ku O;oLFkkiu o nqX/kksRiknu infodk vH;klØe pkyfo.;k dfjrk

ekU;rkizkIr [kktxh foukvuqnkuhr laLFkkalkBh fouh;e &2016

egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihBkus] fo|kihBkP;k vf/klqpuk Ø- fu-f'k- 7856@06

fnukad 29@03@2006 vUo;s 'kkykar ifj{kk ¼b;Rrk 10oh½ uarj nksu o"kZ dkyko/khpk Þi'kq/ku

O;oLFkkiu o nqX/kksRiknuß infodk vH;klØe 'kkldh;@[kktxh foukvuqnkuhr laLFkk @

infodk fo|ky;kOn~kjs lq: dsyk vkgs

fo|kihBkP;k dk;Zdkjh ifj"knsP;k Bjko Ø- 17@2006 vUo;s mijksDr infodk vH;klØe

pkyfo.;kdfjrk vVh o 'krhZ fuf'pr dj.;kr vkY;k-

egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihBkps Þvf/kfu;e 1998ß P;k dye 30 e/khy iksV dye

IV Onkjs izkIr vf/kdkjkuqlkj o egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihBkps Þifjfu;e 2002ß P;k

fu;e 10 ef/ky mifu;ekP;k vf/ku jkgwu fo|kifj"kn o dk;Zdkjh ifj"kn fo|kihBkpk Þi'kq/ku

O;oLFkkiu o nqX/kksRiknu infodkß vH;klØe pkyfo.;kdfjrk [kktxh foukvuqnkuhr laLFkk @

infodk fo|ky;kauk ekU;rk ns.ks o v';k ekU;rkizkIr fo|ky;kdjhrk fu;e fu'phr dj.ks

;kfo"k;hps [kkyhy **laLFkkalkBh fu;ekoyhps fofu;e &2006** r;kj dsys gksrs- lq/kkjhr

**laLFkklkBh fofu;e & 2016** dk;Zdkjh ifj"knsph ekU;rk feGkY;kuarj ;k fofu;ekph

vaeyctko.kh dk;Zdkjh ifj"knsP;k funsZ'kkuqlkj lq: gksbZy o laLFkklkBh fu;ekoyhps fofu;e &

2006 fujLr gksbZy-

fo|k ifj"kn Bjko Ø- 25 @2016] dk;Zdkjh ifj"kn Bjko Ø- 43 @2016

1- fofu;ekps f'k"kZd o R;kph vaeyctko.kh %&

i) ;k fofu;ekl egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihBkP;k **i'kq/ku O;oLFkkiu o

nqX/kksRiknu** infodk vH;klØe pkyfo.;kdjhrk ekU;rkizkIr [kktxh

foukvuqnkuhr laLFkk@infodk fo|ky;kdjhrk **laLFkkalkBh fofu;e& 2016ß vls

lacks/k.;kr ;sbZy-

ii) mDr infodk vH;kldze pkyfo.;k dfjrk ekU;rk izkIr [kktxh foukvuqnkfur

laLFkk@infodk fo|ky;k dfjrk ;k fofu;ekph vaeyctko.kh dj.;kr ;sbZy-

iii) gs fofu;e o ;k fofu;ekpk izHkko ;kl dk;Zdkjh ifj"kn ekU;rsuarj lu

2006&07 ;k 'kS{kf.kd o"kkZiklwu lq: >kyh o lu 2016 &17 'kS{kf.kd o"kkZiklqu

lq/kkfjr ykxw jkghy-

2- O;k[;k %

;k fouh;eke/;s fo"ks'k lanHkkZf'kok; &ˆÓ

i) Þvf/kfu;eß Eg.kts egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihB dk;nk 1998

¼ egkjk"Vªkpk 1998 pk dk;nk@vf/kfu;e Øekad XVII)

ii) Þifjfu;eß Eg.kts egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihB ifjfu;e 2002-

Page 4: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

4

iii) Þfo|kihBß Eg.kts egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihB] ukxiwj-

iv) ÞvH;klØeß Eg.kts fo|kihBkus xBhr dsysyk 'kkykar ifj{kk ¼ b;Rrk 10oh ½ uarj

nksu o"kZ dkyko/khpk **i'kq/ku O;oLFkkiu o nqX/kksRiknu** infodk vH;klØe-

v) ÞekU;rkizkIr laLFkk@infodk fo|ky;** Eg.kts fo|kihBkpk i'kq/ku O;oLFkkiu o

nqX/kksRiknu vH;klØ foukvuqnku rRokoj pkyfo.;kl fo|kfiBkus ekU;rk fnysyh

laLFkkps infodk fo|ky;-

vi) ÞfoHkkxh; leUo; dsaUnzß Eg.kts jkT;kP;k fofo/k eglqy foHkkxkae/;s egkjk"Vª

i'kq o eRL; foKku fo|kihBkpk ekU;rk iznku dsysY;k layfXur 'kkldh;@

[kktxh fouk vuqnkuhr laLFkk@ infodk fo|ky;ka'kh 'kS{kf.kd o iz'kklfud

ckchapk leUo; jk[k.;kdfjrk fo|kihBkus xBhr dsysyk fo|kihBkP;k

foHkkxh; ?kVd egkfo|ky;kr LFkkiu dsysyk fo"ks'k d{k ;kaps fu;a=k.k

vf/kdkjh ?kVd egkfo|ky;kps lg;ksxh vf/k"Bkrk jkghy o leUo;d¼fu-f'k-½

dsanzkps izHkkjh vf/kdkjh jkghy-

vii) Þvf/k"Bkrk] fuEu f'k{k.k** Eg.kts fo|kihBkP;k fuEu f'k{k.k fo|k'kk[ksps izeq[k

¼vf/k"Bkrk½

viii) ÞizkpkZ;ß Eg.kts ekU;rk izkIr [kktxh foukvuqnkfur infodk fo|ky;kps izeq[k

iz'kklfud vf/kdkjh-

ix) Þfo|ky;ß Eg.kts **i'kq/ku O;oLFkkiu o nqX/kksRiknuß infodk vH;klØe

pkyfo.;kdfjrk fo|kihBkus ekU;rk iznku dsysyh laLFksph infodk fo|ky;-

3- infodk fo|ky;kl ekU;rk iznku dj.;kdfjrk i/nr %

i½ fo|kihBkP;k i'kq/ku O;oLFkkiu o nqX/kksRiknu infodk vH;klØe foukvuqnkuhr

rRokoj fo|kihBkps dk;Zdkjh ifj"knsP;k Bjkokuqlkj fo|kihBkus fuf'pr dsysY;k

vVh o 'krhZP;k vf/ku jkgwu pkyfo.;kdfjrk fo|kihB [kktxh foukvuqnkuhr

laLFkk @infodk fo|ky; ;kauk ekU;rk nsbZy- ¼vVh o 'krhZpk uequk ifjf'k"V 1

e/;s fnysyk vkgs½

ii) T;k ftYgkr@mi foHkkxkr@rkyqD;kr infodk fo|ky;kl ekU;rk n;ko;kph

vkgs R;k djhrk fo|kihB r'kh orZekui=kkr o fo|kihBkP;k ladsr LFkGkoj

tkfgjkr nsbZy- fo|kihBkP;k ekU;rsdfjrk vtZ d: bfPN.kkÚ;k laLFkkuk

fo|kihBkP;k foghr ueqU;krhy vtZ] vtkZph fu/kkZjhr fdaer] fu;a=kd ¼ foRr o

ys[kk ½] eiefofo] ukxiwj ;kaps ukos /kukd"kZ Hk:u fo|kihBkP;k dqylfpokadMqu

izkIr djkok ykxsy ¼ vtkZpk uequk ifjf'k"V&2 e/;s fnysyk vkgs½- vtkZph fdaer

:- 25]000@& jkghy-

iii) foghr ueqU;krhy eqG vtZ R;kr vko';d vlysyh loZ ekfgrh Hk:u lkscr

vko';d R;k loZ dkxni=ks] nLrost ;kaP;k izrh] lanHkkZlghr foghr eqnrhP;k vkar

vtZ fo|kihBkps dqylfpokadMs lknj djkok ykxsy- vtZ oS| >kY;koj xq.koRrk

fu/kkZj.k 'kqYdkph :- 20]000@& jDde fo|kihBkP;k fu;a=kd ¼ foRr o ys[kk ½]

eiefofo] ukxiwj ;kaps ukokus /kukd"kkZOnkjs Hkjkos ykxsy-

Page 5: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

5

iv) dqylfpokadMs foghr eqnrhr lknj >kysY;k vtkZph vf/k"Bkrk fuEu f'k{k.k ;kauh

xBhr dsysyh lferh Nkuuh djsy- Nkuuh lferhus fun'kZukl vk.kysY;k =kqVh

vf/k"Bkrk fuEu f'k{k.k ;kaps Onkjs laca/khr laLFkk @ infodk fo|ky;kauk

dGfo.;kr ;srhy- =kqVhaph iqrZrk d:u vko';d rh ekfgrh fu/kkZjhr eqnrhP;k

vkar vf/k"Bkrk fuEu f'k{k.k ;kapsdMs lknj djkoh ykxsy- R;k ekfgrh uarj

laca/khr izLrko iq<hy izfØ;s dfjrk ik=k vlY;kpk vfHkizk; Nkuuh lferh dMqu

izkIr >kY;kl] vH;klØekP;k ekU;rsdfjrk fuf'pr dsysY;k vVh o 'krhZph iqrZrk

dsysY;k loZ laLFkkaps vtZ @izLrko vf/k"Bkrk fuEu f'k{k.k ;kauh xBhr dsysY;k

xq.koRrk fu/kkZj.k lferhdMs ikBorhy- xq.koRrk fu/kkZj.k lferh

vf/k"Bkrk@lg;ksxh vf/k"Bkrk ;kaps v/;{ksr rhu lnL; lehrh jkghy- lnL;

nqlÚ;k egkfo|ky;kps jkgq 'kdrhy- rlsp ukefunsZ'khr dsysys dk;Zdkjh ifj"kn

lnL; ;kauk vko';d okVys rj rikl.kh lnL; Eg.kqu mifLFkr jkgq 'kdrhy-

laca/khrkauk v/;{k@lfpo rikl.khpk fnukad] osG o fBdk.k dGorhy-

v) xq.koRrk fu/kkZj.k lferh v'kk laLFkk@fo|ky;kauk HksV nsmu rsFkhy lks;h lqfo/kkaph

izR;{k ikg.kh djhy o ekU;rsP;k fud"kkizek.ks loZ lks;h@lqfo/kk miyC/k

vl.kkÚ;k laLFkk@'kkGkauk izLrkokpk vgoky ¼ifjf'k"V & 3½ ;ksX; R;k

vfHkizk;klg vf/k"Bkrk] fuEu f'k{k.k ;kauk lknj djsy- T;k laLFkk@infodk

fo|ky;kps izLrkokl xq.koRrk fu/kkZj.k lferh f'kQkjl dj.kkj ukgh v'kk

izLrkokrhy =kqVhaph ukeatqjh dj.;kP;k dkj.kklfgr ekfgrh ueqn d:.k vgoky

vf/k"Bkrk] fuEu f'k{k.k ;kaps dMs lknj djsy- ufou ekU;rk nsrkauk rkyqD;kr

QDr ,d fo|ky; gksrhy ;kizek.ks fBdk.kkph@mi foHkkxkph@rkyqD;kph fuoM

dsyh tkbZy- tq.ks fo|ky; vlysY;k rkyqD;kr ufou fo|ky; fnys tk.kkj ukgh-

T;k laLFksyk ftYgkr@mi foHkkxkr@rkyqD;kr lokZr tkLr xq.k feGsy

QDr R;kp laLFksyk ekU;rsph f'kQkjl lehrh djsy- moZjhr laLFksps izLrko o

lknj dsysys 'kqYd dks.kR;kgh ifjfLFkrhr ijr dsys tk.kkj ukgh- ¼vgoky uequk

ifjf'k"V &3 ½-

vi) xq.koRrk fu/kkZj.k lferh dMqu vgoky izkIr >kY;kuarj laca/khr laLFkkps infodk

fo|ky; fud"kkizek.ks lks;h lqfo/kk iq.kZ dfjr vlY;kph [kk=kh >kY;kl o rh

laLFkk fo|kihBkph ekU;rk iznku dj.;kl ik=k vlY;kps vk<GY;kl vf/k"Bkrk]

fuEu f'k{k.k lacaf/kr laLFkspk izLrko f'kQkjlh lghr dqylfpokadMs ikBorhy-

dqylfpo lnj izLrko fo|k ifj"kn o dk;Zdkjh ifj"kn leksj] eatqjh dfjrk

Bsorhy-

vii) lnj izLrkokl dk;Zdkjh ifj"knsph eatqjh feGkY;kuarj dqylfpo lacaf/kr

laLFksyk R;kaps izLrkokl fo|kihBkph eatqjh feGkY;kps lqfpr djrhy-

viii) dqylfpo eatqjh izkIr >kY;kuarj R;kp lca/khr laLFkkuk fo|kfiBkdMs fu/kkZjhr

ikp y{k jdesph lqj{kk fu/kh fu;a=kd ¼ foRr o ys[kk ½ egkjk"Vª i'kq o eRL;

foKku fo|kfiB] ukxiwj ¼Comptroller, MAFSU, Nagpur½ ;kaps ukos

/kukd"kkZ}kjs dqylfpokdMs tek djkok ykxsy- tqU;k laLFkkauk lqj{kk fu/kh ,d

yk[k o cWad xWjaVh ,d yk[k iqohZ izek.ks jkghy-

Page 6: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

6

ix) lqj{kk fu/kh fo|kihBkl izkIr >kY;kuarj dqylfpo lacaf/kr laLFkk @ infodk

fo|ky;kl fo|kihBkP;k infodk vH;klØe pkyfo.;kl fo|kihBkph rkRiqjrh

ekU;rk iznku dsY;kps dGorhy R;kp cjkscj ;k fofu;ekrhy fu;e Ø- 7 varxZr

f'k{kd o f'k{kdsRrj deZpkÚ;kaph use.kqd dj.;klkBh laLFksyk funsZ'k nsrhy

x) ;k fofu;ekrhy fu;e Ø- 7 uqlkj laLFkkauh deZpkÚ;kaph foghr dsysY;k i/nrhus

use.kqd dsY;kuarj] fu;qDrh vkns'k] i=k o vko';d rs nLrkost laLFksdMqu izkIr

>kY;kuarj] dqylfpo laca/khr laLFksl izFke rhu o"kkZdfjrk fo|kihBkph ekU;rk

iznku dsY;kps vafre vkns'k fuxZfer djrhy-

4- iq<hy dkGklkBh fo|kihBkph ekU;rk pkyq Bso.;kdfjrk i/nrh %

i½ ekU;rkizkIr laLFkkP;k infodk fo|ky;kl lq:okrhP;k rhu o"kkZP;k dkGkr

vko';d rsOgk HksVh nsÅu fdaok foHkkxh; leUo; dsUnzkOnkjs fdaok FksV ekfgrh

?ksÅu vf/k"Bkrk] fuEu f'k{k.k] laca/khr fo|ky;kP;k izxrh fo"k;h vk<kok ?ksrhy-

rlsp fuEu f'k{k.k fo|k'kk[ksph xfBr ¼lg;ksxh vf/k"Bkrk] ,d

ukefunsZf'kr izk/;kid o leUo;d fu-f'k-½ xq.koRrk fu/kkZj.k lferh ekU;rk izkIr

laLFkk @ fo|ky;kauk njo"khZ 1 fMlsacj rs 31 fMlsacj ;k dkGkr HksV nsÅu rsFkhy

ifjfLFkrhph o lks;h lqfo/kkaph izR;{k ikg.kh d:u R;kpk vgoky] vf/k"Bkrk fuEu

f'k{k.k ;kauk lknj djrhy ¼ifjf'k"V & 3 ½-

R;kdfjrk laLFkkauk xq.koRrk fu/kkZj.k 'kqYd izR;sd o"khZ Hkjkos ykxsy-

lnj vk<kok o vgoky ;ko:u rh laLFkk iq<hy dkGkr vH;klØe pkyw Bso.;kl

l{ke vlY;kph [kk=kh >kY;kl izFke ekU;rsps frljs o"kZ lai.;kP;k vkf/kp

vf/k"Bkrk] fuEu f'k{k.k R;k laLFkkaph ekU;rk iq<hy rhu o"kkZdfjrk pkyw

Bso.;klkBh fo|k ifj"kn o dk;Zdkjh ifj"kns leksj fo"k;@izLrko dqylfpokadMs

ikBorhy-

ii½ dk;Zdkjh ifj"knsph ekU;rk feGkY;kuqlkj dqylfpo lnj laLFksl ekU;rsP;k

'krhZps ikyu dj.;kP;k vVhoj fo|kihBkph ekU;rk iq<hy ,d]nksu fdaok rhu o"kZ

pkyw jkg.;kfo"k;h fdaok izos'k jks[k.ks fo"k;h laLFksl iq<hy 'kS{kf.kd l=k lq:

gks.;kiqohZ dGorhy-

iii½ ekU;rk izkIr laLFksl njo"khZ 31 vkWDVkscj iqohZ xq.koRrk fu/kkZj.k gks.;kdjhrk 'kqYd

fo|kihBkl lknj djkos ykxsy- T;k laLFksps @infodk fo|ky;kps xq.koRrk

fu/kkZj.k :- 15]000@& 'kqYd foghr eqnrhiqohZ fo|kihBkr tek dsys tk.kkj ukgh

R;k laLFksyk xq.koRrk fu/kkZj.k lferh R;k o"khZ HksV ns.kkj ukgh fdaok rikl.kh

njE;k.k lgdk;Z dsys ukgh] O;R;; fuek.kZ dsY;kl R;k o"khZpk xq.koRrk fu/kkZj.k

vgoky vf/k"Bkrk fuEu f'k{k.k ;kauk lknj gks.kkj ukgh- R;k o"khZ laca/khr infodk

fo|ky;kl izFke o"kkZps izos'k ?ksrk ;s.kkj ukgh-

iv½ rlsp xq.koRrk fu/kkZj.k 'kqYd HkjysY;k laLFkspk vgoky vH;klØe jkcfo.;kr

vik=k vlY;kl laca/khr laLFksps izFke o"kkZps izos'k jks[k.;kdjhrk o ik=k laLFksl

izFke o"kkZps izos'k pkyq Bso.ksdjhrk izLrko fo|kifj"kn o dk;Zdkjh ifj"knsleksj

Page 7: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

7

Bsoqu R;k laca/kh infodk fo|ky;kph R;k o"khZps izFke o"kkZps izos'k pkyq Bso.ks fdaok

fuyachr dj.;kph dk;Zokgh dj.;kr ;sbZy- infodk fo|ky;kps izFke o"kZ izos'k

T;k 'kS{kf.kd o"kkZps fuyachr dsY;kl R;k infodk fo|ky;kl dGfo.;kr ;sbZy-

f}rh; o"kkZph eatqjh jkghy-

okf"kZd xq.koRrk fu/[email protected] vgokykuqlkj laLFkk vik=k vlY;kl

rikl.kh fnukadkiklqu 15 fnolkP;k vkr laLFksus vlysY;k =kqVhaph iqrZrk d:.k

?kkoh o izFke rikl.khP;k nqIiV 'kqYd lknj d:.k laLFksph iqUgk rikl.kh d:.k

?;koh-

v½ infodk fo|ky;kps xq.koRrk fu/kkZj.k dj.ks gs fu;her o okf"kZd ckc vlY;keqG]

izos'k jí @fuyacukckcrph iqoZlqpuk fo|kihBk}kjs ns.;kr ;s.kkj ukgh fdaok

R;kckcrps dkj.ks nk[kok uksVhl osxG;kus ns.;kr ;s.kkj ukgh- xq.koRrk fu/kkZj.k

vgokykrhy vlysY;k r`Vhaph laLFksus Qsjrikl.kh djhrk fdaok iq<hy o"khZ izFke

o"kZ izos'k feG.ksdjhrk iqrZrk dj.;kph tckcnkjh laLFksph jkghy-

vi½ lyx rhu o"kZ *d* Js.khrhy infodk fo|ky;kps izFke o"kZ izos'k Js.kh lq/kkjsi;Zar

pkSF;k o"kkZiklqu jks[kys tkrhy- lyx pkj o"kZ ekU;rk u ?ksrysY;k@izFke o"kZ

izos'k u >kysY;k infodk fo|ky;kph ekU;rk dk;eLo:ih jnn~ let.;kr

;sbZy- v';k laLFkkaph eqnr Bso laLFksP;k ekx.kh i=kkuqlkj ijr dsyh tkbZy-

5 fo|ky;kph ifj{kk dsanz fuyachr dj.ks] izos'k jks[k.ks] ekU;rk fuyachr dj.ks fdaok

jn~n dj.ks %

i½ dks.krsgh ?kksVkGs@xSjizdkj gksr vlY;kps vk<GY;kl vf/k"Bkrk] fuEu f'k{k.k

laca/khr fu;a=kd vf/kdkjh ;kaps v/;{krsr f=klnL;h; lehrh}kjs pksd'kh d:.k

vgoky lknj dj.;kps vkns'k nsrhy- lferhP;k pkSsd'kh vgokykuarj ijh{kk

dsanz fuyachr dj.ks] izFke o"kZ izos'k jks[k.ks] ekU;rk dkgh o"kkZdjhrk fuyachr dj.ks

fdaok ekU;rk dk;eph dk<qu ?ks.kssss ;kckcr dk;Zokgh dj.;kr ;sbZy- ifj{kk dsanz

dkgh dkGkdjhrk fuyachr dj.;kps vf/kdkj vf/k"Bkrk] fuEu f'k{k.k ;kauk jkghy-

dk;Zdkjh ifj"knsP;k fu.kZ;ki;Zar fdaok ,d o"kkZps izFke o"kZ izos'k jks[k.;kps

vf/kdkj ek- dqyxq: egksn; ;kauk jkghy- ?kksVkGk@xSjizdkj

dj.kkÚ;k O;Drh fojks/kkr pkSd'khuarj iksyhl LVas'kuyk rØkj dj.ksps vf/kdkj

fu;a=kd vf/kdkjh ;kauk jkghy-

ii½ ekU;rk izkIr fo|ky;kr infodk vH;klØe pkyforkauk ifj{kslaca/khr

xSjizdkj@?kksVkGs gksr vlY;kps fdaok 'kklu vFkok fo|kihBkyk gkuhdkjd v'kk

i/nrhapk voyac dsY;kps fdaok fo|kF;kZP;k f'k";o`RrhPkk viO;; dsY;kps vk<Gqu

vkY;kl vf/k"Bkrk] fuEu f'k{k.k v';k infodk fo|ky;kps izFke o"kZ izos'k ,d

o"kkZis{kk tkLr dkGkdjhrk fuyachr dj.ks] ekU;rk dkgh o"kkZdjhrk fuyachr

dj.ks fdaok dk<qu ?ks.;kfo"k;h izLrko fo|k ifj"knsl lknj dj.;kdjhrk

dqylfpokdMs ikBorhy- vlk ojhy izek.ks izLrko vlY;kl izFke fo|kifj"kn

rlk Bjko ?ksbZy- R;kuqlkj dqylfpo laLFksl ojhy izLrko ekaM.;kps dkj.ks o

lanHkkZlghr uksVhl nsbZy o fufnZ"B dsysY;k eqnrhr laLFksP;k orhus lknj dsysys

Page 8: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

8

[kqyklk@vfHkosnu fo|kifj"kn fopkjkr ?ksbZy v'kh lqpuk ikBorhy- fufnZ"B

dsysyh eqnr vko';d okVY;kl fo|kifj"knsyk ok<fork ;sbZy-

fufnZ"B dsysyh eqnr laiY;kuarj fo|kifj"kn izLrkokph uksVhl] fuosnu o

vfHkosnu fopkjkr ?ksmu dk;Zokgh dj.ksckcr fu.kZ; ?ksbZy- fo|kifj"knsus izFke

o"kZ izos'k ,dk o"kkZis{kk tkLr dkGkdjhrk jks[k.ks] ekU;rk fuyachr dj.ks fdaok

jn~n dj.;kph dk;Zokgh dj.;kr ;koh vls BjfoY;kl] fo|kifj"kn Bjko ?ksmu o

R;kl T;k dkj.kklkBh izFke o"kZ izos'k fuyachr ekU;rk fuyachr fdaok dk<qu

?ks.;kr ;ko;kph vlsy rs dkj.ks ueqn djhy o r'kh dk;Zdkjh ijh"knsyk f'kQkjl

djhy- fo|kifj"knsus dsysyh f'kQkjl feGkY;koj dk;Zdkjh ifj"kn fryk

vko';d okVsy v'kh vk.k[kh pkSd'kh dsY;kuarj ekU;rk fofufnZ"V eqnrhlkBh

fuyachr fdaok dk<qu ?ks.;kr ;koh ;kckcr fu.kZ; ?ksbZy- fo|kihBkpk fu.kZ;

laca/khr laLFksl dGfo.;kr ;sbZy- eqnr Bso tIr dj.;kps vf/kdkj dk;Zdkjh

ifj"knsl jkghy- ekU;rk jí~ dsY;kl izosf'kr fo|kFkhZ toGP;k infodk

fo|ky;kr LFkkukarjhr dsys tkbZy-

6- laLFkk@infodk fo|ky;kps ys[kkifj{k.k vgoky lknj dj.ks %

izR;sd ekU;rkizkIr fo|ky;kus vH;klØeklanHkkZr dsysyk [kpZ o >kysys

mRiUu ;kaps vkdyukdfjrk njo"khZ vkfFkZd o"kZ laiY;kuarj 31 vkDVksacj P;k

vkr 'kkGsps ys[kk ifj{k.k d#u ?ksmu R;kpk vgoky xaq.koRrk fu/kkZj.k lehrhl

lknj dj.ks vfuok;Z jkghy- ;k vgokykr Hkkjr ljdkj dMqu fo|kF;kZuk

feGkysyh@forjhr djko;kP;k f'k";o`Rrh] deZpkÚ;kps osru] iz{ks=kkojhy [kpZ]

infodk fo|ky;kl ;s.kkjk nSuafnu [kpZ] fo|kF;kZadMqu feG.kkjs 'kqYd]

iz{ks=kkojhy mRiUUk b- ckchapk ys[kkifj{k.k vgokykr mYys[k jkghy- ys[kkifj{k.k

vgoky lknj u dsY;kl lca/khr fo|ky;kps iq<hy 'kS{kf.kd o"kkZph izFke o"kZ

izos'k LFkfxr dj.;kph dk;Zokgh dj.;kps vf/kdkj fo|kihBkl jkghy-

ys[kk ijh{k.k vgoky gk dsoG laca/khr infodk fo|ky;kpk osxGk vlkok

R;kdjhrk laLFksus vko';d R;k laiw.kZ ckch iq.kZ d:u ?;kO;k-

7- f'k{kd o f'k{kdsRrj deZpkÚ;kaph use.kqd %

i) fo|kihBkdMqu fo|ky;kyk ekU;rk feGkY;kiklwu rhu efgU;kps vkar fdaok

iq<hy 'kS{kf.kd l=k lq: gks.;kP;k ,d efgU;kP;k vkr ;kiSdh tks dkyko/kh deh

vlsy R;k dkyko/khr ekU;rk izkIr fo|ky;kdfjrk fo|kihBkus Bjoqu fnysY;k

fud"kkizek.ks f'k{kd o f'k{kdsRrj deZpkÚ;kaph use.kqd dj.ks laca/khr laLFkkauk

ca/ku dkjd jkghy ¼ifjf'k"V 4).

ii) deZpkÚ;kph use.kqd fo|kihBkus Bjoqu fnysY;k foghr i/nrhusp djkoh ykxsy-

izkpk;Z fdaok O;k[;krk ;kiSdh ,d i'kqoS|fd; inoh /kkjd vl.ks vko';d

jkghy-

iii) use.kqdh dfjrk inkaps inuke] R;k dfjrk vko';d 'kS{kf.kd ik=krk] vuqHko o

osru Js.kh@,d=khr osru@fQDl is ;k fo"k;h fo|kihBkus foghr dsysys fu;e

Page 9: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

9

ifjf'k"B 4 e/;s fnysys vkgsr- R;kuwlkjp ekU;rk izkIr fo|ky;kr f'k{kd o

f'k{kdsRrj deZpkÚ;kaP;k use.kqdh dj.ks ca/kudkjd jkghy-

iv) fo|kihBkus foghr dsysY;k fu;ekuqlkj f'k{kd o f'k{kdsRrj deZpkÚ;kaph use.kqd

foghr eqnrhr laLFksP;k dk;e vkLFkkiusoj fu;fer Lo:ikr@rkRiqjrh 11 efgus

djhrk u dsY;kl laca/khr laLFkk @ fo|ky;kauk R;k 'kS{kf.kd l=kkr fo|kF;kZaps

izFke o"kZ izos'k djrk ;s.kkj ukghr-

8- fo|kihB 'kqYd o leUo;u 'kqYd fo|kF;kZdMqu ?ks.ks %

i) izos'k ?ksrysY;k izR;sd fo|kF;kZdMqu fadaok laLFksP;k fu/khe/kqu fu;ksthr osGsr

'kqYd tek dj.;kph tckcnkjh laLFksph@fo|ky;kaph jkghy-

ii) fo|kF;kZps fo|kihB 'kqYd] ?kVd egkfo|ky; 'kqYd fo|kihBkr foHkkxh; leUo;

dsanzkr foghr eqnrhr laca/khr fo|ky;kus tek u dsY;kl R;k fo|ky;kP;k

fo|kF;kZaph uksan.kh fo|kihBkP;k uksan.kh cqdkr gkss.kkj ukgh o ifj.kker% R;k

fo|kF;kZauk fo|kihBkph ifj{kk nsrk ;s.kkj ukgh- ifj{ksdjhrk foyac 'kqYd izrh

fnol izrh fo|kFkhZ :- 10@& izek.ks ifj{ksP;k nksu dk;kZy;hu fnolkvk/kh i;Zar

vkdk:.k vtZ@'kqYd fLodkjys tkbZy-

infodk fo|ky;kps fofo/k 'kqYd laLFksus fu;ksthr osGsr pkyq 'kS{kf.kd

o"kkZP;k ekfgrh iqfLrdsizek.k Hkj.ks ca/k.kdkjd jkghy- mnk- 1½ izos'k 'kqYd

izos'k;knh lkscr] 2½ uksan.kh 'kqYd ukekad.k ;knh lkscr] 3½ ifj{kk] xq.ki=kd]

izek.ki=kd o fo|kihB f'k{k.k 'kqYd] b- ifj{kk vtkZlkscr

9- ekU;rkizkIr fo|ky;kpk fo|kihBk'kh i=kO;ogkj %

fo|kihBkph ekU;rk iznku dsY;kuarj laLFksus mijksDr fu;e 7 varxZr

izkpk;kZph use.kqd >kY;kuarj fo|kihB o foHkkxh; leUo; dsUnzkpk laca/khr

fo|ky;k'kh i=kO;ogkj izkpk;kZP;k ukokus gksbZy- rlsp fo|ky; fo|kihB o

foHkkxh; leUo; dsUnzk'kh dj.;kr ;s.kkjk i=kO;ogkj izkpk;kZps lghusp dj.ks

ca/kudkjd jkghy-

10- laLFksP;k O;oLFkkiu lferhph tckcnkjh %

ekU;rk izkIr infodk fo|ky;kl laLFksP;k O;oLFkkiu lferhph laca/khr

fo|ky;kr izkpk;kZauh vH;klØe pkyforkauk [kkyh n'kZfoysY;k ckchalkBh ;ksX; rs

okrkoj.k] lalk/kus vkf.k fu/kh miyC/k d:u ns.;kph tckcnkjh jkghy-

i) infodk fo|ky;kl osGksosGh deZpkÚ;kaph fu;qDrh o osru fu;her dj.ksdjhrk]

nSuafnu [kpkZdjhrk iqLrds] jlk;us o lkfgR; [kjsnzh dj.;kdjhrk fu/kh miyC/k

d:.k ns.ks-

ii) infodk fo|ky; o i'kq/ku iz{ks=kkojhy nSuafnu dkes d:u ?ks.;kdfjrk-

iii) infodk fo|ky; bekjr] i'kaqps xksBs] ifjlj bR;kafnaph fu;fer i.ks nq:Lrh o

ns[kjs[k dj.;kdfjrk-

Page 10: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

10

iv) i'kqaps vkjksX;] pkjk o ik.;kph O;oLFkk rlsp lkQlQkbZ bR;knh dkekph O;oLFkk

dj.;kdfjrk-

v) vuqRiknd tukojkaP;k rlsp brj dkj.kkauh deh >kysY;k tukojakP;k cnY;kr

ufou tukojs ?ks.;kdfjrk rlsp dqDdqV iz{ks=kkojhy dkascM;kph la[;k o mRiknu

fu;fer Bso.;kdfjrk ufou dksacM;k fodr ?ks.;kdfjrk-

vi) [ksG.;kdjhrk lk/ku lkeqxzh] Lusg laEesyu ?ks.ksdjhrk] i'kq inZ'kuh] i'kq mipkj

esGkok] 'kS{kf.kd lgyh ikBfo.ksdjhrk] fo|kYk;kaph 'kS{kf.kd ] lkekftd izxrh

gksbZy vls midze jkcfo.;kdjhrk

vii) ifj{ksdjhrk ;ksX; okrkoj.k] ikjn'kZdrk ]lk/ku lkeqxzh miyC?k d:.k ns.ks o

;ksX; mik;;kstuk dj.ks-

11- izkpk;kZaph tckcnkjh %

ekU;rkizkIr infodk fo|ky;kP;k izkpk;kZoj ekfgrh] vtZ] izi=k o fofo/k

'kqYd osGsoj tek dj.ks ;k O;frjhDr [kkyhy izek.ks tckcnkjh jkghy-

i) infodk fo|ky;kr fu;fei.ks cksSf/nd o izkR;f{kd oxZ pkyfo.;koj rlsp ;ksX;

rs 'kS{kf.kd okrkoj.k fuekZ.k dj.;kdfjrk ns[kjs[k dj.ks-

ii) infodk vH;klØekP;k fo|k fo"k;d fofu;ekrhy o laLFkkalkBh fofu;ekrhy

rjrqnhaizek.ks fu;ekaph dkVsdksji.ks vaey ctko.kh dj.ks-

iii) fo|ky;krhy fo|kFkhZ rlsp f'k{kdkae/;s f'kLr o lân;rk fuekZ.k dj.ks-

iv) infodk vH;klØe pkyfo.;k lanHkkZr fo|kihBkus osGksosGh izlkjhr dsysY;k

lqpuk o funsZ'kkaph vaey ctko.kh dj.ks-

v) fo|kihB o foHkkxh; leUo; dsanz ;kauh ekxhrysyh ekfgrh foghr eqnrhP;k vkar

lknj dj.ks-

vi) vH;klØekrhy fo|kFkhZ o f'k{kdkaps mifLFkrhps fooj.k] osGki=kd] Hkkjr ljdkj

f'k";o`Rrh] ys[kk ifj{k.k] foRr o fg'ksc rFkk brj iz'kklfud ckchaP;k uksanh Bso.ks

o vko';d rsOgk fo|kihBkl miyC/k d:u ns.ks-

vii) fo|kF;kZuk vksG[ki=k forjhr dj.ks o rs oxkZr] izkR;f{kdkps osGh] ifjljkr rlsp

ifj{ksP;k osGh toG ckGx.;klkBh fo|kF;kZuk ck/; dj.ks-

viii) fo|kF;kZaph oS|dh; ifj{kk o R;kaph xVfoek dk<.;kph O;oLFkk dj.ks-

ix) fo|kF;kZph fo|kihB 'kqYd o leUo;d 'kqYd fo|kF;kZdMqu fdaok laLFksP;k

fu/khe/kqu ?ksmu fo|kihBkr o foHkkxh; leUo; dsUnzkr tek dj.ks-

x) xq.koRrk fu/kkZj.k 'kqYd njo"khZ foghr osGsr ¼31 vkWDVkscj iqohZ½ fo|kihBkr

tek dj.ks-

xi) ;k fofu;ekrhy fu;e 10(i) rs (vii) ph dkVsdksji.ks vaeyctko.kh dj.ks

12- infodk fo|ky; Lrykarj.k o gLrkarj.k %

laLFksP;k infodk fo|ky;kaps fBdk.k ,dk tkxso:.k nqlÚ;k fBdk.kh

LRkykarjhr djrk ;sbZy- Lrykarj.kkdjhrk izfØ;k 'kqYd :- 1 yk[k o ufou

fBdk.kpk vtZ@izLrko ?kVd egkfo|ky;kekQZr fo|kihBkr lknj djkok ykxsy

Page 11: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

11

¼ifjf'k"B& 2½- infodk fo|ky;kps gLrkarj.kkdjhrk nksUgh laLFkkuh gLrkarj.k

dj.ksckcr laLFksP;k fuca/kd dk;kZy;kdMs lknj dsysY;k izLrkokph lR;izrhph

Nk;kafdr izr] nksUgh laLFkkaps eqG djkji=k o :- 1 yk[k izfØ;k 'kqYd lknj

dsY;kl] gLrkarj.kkP;k dk;n;kyk vuql:.k infodk fo|ky; ,dk laLFksdMqu

nqlÚ;k laLFksl gLrkarj.k fo|kifj"kn o dk;Zdkjh ifj"knsP;k eatqjhus dj.;kr

;sbZy- rlsp laLFksP;k ekydh gDdkckcr okn fuekZ.k >kY;kl loZ tckcnkjh

laLFksph jkghy- [email protected] ifjf'k"V&1 e/khy vVh o 'krhZ iq.kZ

dj.ks vfuok;Z jkghy- ifjf'k"B& 2 pk vtZ o izLrko uO;kus Hkjkok ykxsy o

laLFkkaph eqnr Bso@cWsd xWjaVh ufou ukokus tek djkoh ykxsy-

13- izko/kku %

;k fofu;ekrhy rjrqnhae/;s fo|kihBkus osGksosGh dsY;k tk.kkjs cny

fuEu f'k{k.k fo|k'kk[ksps vf/k"Bkrk ;kauh fuf'pr dsysY;k fnolk iklwu infodk

vH;klØekP;k laLFksyk ykxw gksrhy- ;k fofu;ekrhy dks.kR;kgh rjrqnhaph

vaeyctko.kh fo"k;h dkgh vMp.kh fdaok okn fuekZ.k >kY;kl R;koj dqyxq:apk

fu.kZ; vafre jkghy-

Page 12: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

12

ifjf'k"V&1

egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihB]QqVkGk ryko jksM] ukxiwj

fuEu f'k{k.k fo|k'kk[kk

Þi'kq/ku O;oLFkkiu o nqX/kksRiknuß infodk vH;klØe jkcfo.;klkBh foukvuqnkuhr ufou

[kktxh laLFkk @ fo|ky;kP;k ekU;rsdfjrk vVh o 'krhZ

1½ laLFkk 'kklukP;k laca/khr foHkkxkdMqu iathc/n vlkoh- laLFksP;k fu;ekoyhr i'kq&i{kh

lao/kZukckcr f'k{k.kkps mfn~"V vlkos-

2½ fo|ky;kps fBdk.k fo|kF;kZuk okgrqdhP;k n`"Vhus lksbZps vlkos-

3½ fo|ky;kdfjrk Lor%P;k ekyfdph lq%fLFkrhr iDdh cka/kysyh bekjr vlkoh ¼3800 sq.

ft.½- ;k bekjrhe/;s izR;sdh fdeku 60 fo|kFkhZ clq 'kdrhy ,o<;k {kersP;k nksu oxZ

[kksY;k vlkO;kr ¼900 sq. ft./ Room½- v'kk oxZ [kksY;ke/;s fdeku 60 fo|kF;kZuk

cl.;kdfjrk MsLd] csap] Hkjiqj izdk'kkph O;oLFkk] V;qc ykbZV o ia[ks] fygh.;kpk QGk b-

lks;hauh ;qDr vlkO;k- ;k O;frjhDr nq/k o nqX/ktU; inkFkZ ;kaps izkR;f{kdkalkBh loZ

midj.ks o lks;h;qDr ,dkosGh fdeku 20 fo|kF;kZuk izkR;f{kd djrk ;sbZy brD;k

{ks=kQGkph nksu iz;ksx'kkGk vlkoh¼500 sq. ft.½- lax.kd o iqLrdklkBh ,d xzaFkky; ¼500

sq. ft.½ ,d izkpk;Z d{k ¼100 sq. ft.½ o brj f'k{kdkalkBh ¼200 sq. ft.½ loZ lks;h;qDr

[kksY;k vlkO;k- rlsp dk;kZy; o dk;kZy;kdfjrk vkyekÚ;k o QfuZpj lfgr ,dk

osxG;k [kksyhph O;oLFkk vlkoh ¼200 sq. ft.½- fi.;kP;k ik.;kph lks; vlkoh rlsp

pkaxyh lq%fLFkrhr cka/kysyh fo|kFkhZ o fo|kFkhZauhadfjrk eq=kh?kjs vlkoh- 'kkGsP;k

bekjrhP;k leksj Hkjiqj eksdGh tkxk o R;kHkksorh O;ofLFkr cka/kysyh lqj{kk fHkar ¼daikÅaM

okWy½ vlkoh-

4½ fo|ky;kiklwu toG ¼tkLrhr tkLr 10 fdyksfeVj varjkoj ½ laLFksP;k ekyfdps rhu

iz{ks=k vlkos ¼1- xk;@EgSl] 2- 'ksGh@esa<h] 3- dqDdqV½- fo|kF;kZauk us&vk.k dj.;kdjhrk

laLFkasph okgrqd O;oLFkk vlkoh-

v½ fdeku 10 xkbZ fdaok 10 Eg'kh djhrk 'kkL=kksDr i/nrhus foghr ifjek.kkuqlkj iDdk

cka/kysyk xksBk vlkok ¼1000 sq. ft.½- xksB;ke/;s vk/kqfud i/nrhus mHkkjysyh ik.;kph o

pk&;kph O;oLFkk vlkoh- lkaMik.kh o ?kk.k okgqu us.kkjh ukyh iq<s 'ksrkr oSj.k fidkauk

mi;ksxkr vk.k.;kdjhrk fdaok tSo [kr fufeZrhdjhrk fdaok ck;ksxWl okij.;klkBh

tksMysyh vlkoh-

c½ iz{ks=kkoj fdeku 10 xk;h @Eg'khauk o okljkapk iqjsy ,so<k dksjMk pkjk o 'kkL=kksDr

i/nrhus r;kj dsysys [kkn; ;kpk laxzg dj.;kdjhrk oS|kfud in/krhps dksBkj vlkos

¼800 sq. ft.).

Page 13: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

13

d½ iz{ks=kkoj fdeku ngk okljs Bso.;kdjhrk 'kkL=kksDr i/nrhus cka/kysys osxGs okljkps ?kj

¼dkQ 'ksM ½ vlkos ¼250 sq. ft.).

M½ iz{ks=kkoj laLFksP;k ,dkosGh fdeku 10 pkaxY;k izfrP;k tkLr nq/k ns.kk&;k ladjhr fdaok

ns'kh xk;h fdaok Eg'kh vlkO;k-

b½ iz{ks=kkojhy xkbZEg'khps nq/k ladyu ekst.kh o forj.k dj.;kdjhrk nq/k ladyu o forj.k

[kksyh 'kkL=kksDr i/nrhus cka/kyh vlkoh ¼100 sq. ft.).

Q½ iz{ks=kkojhy tukojkauk ykx.kkjk fgjok pkjk @ pkjk fidkaph fufeZrh dj.;kdfjrk laLFksP;k

ekyfdph fdeku 10 ,dj 'ksrh fo|ky;kiklq.k 10 fd-eh- P;k vkr vlkoh o R;kr 25

VDds vksyhrkph lqfo/kk vlkoh- tqU;k laLFkkalkBh 30 o"kkZdjhrk fytoj 10 ,dj tkxk

jftLVMZ dkxnksi=kh laLFksP;k ukos QsjQkj dsysyh vloh v';k laLFkkauk QsjQkj gksbZi;Zar

v/ksZ xq.k jkghy-

x½ iz{ks=kkojhy dkes osGsoj laifo.;kdfjrk vko';d rs euq";cG vlkos-

g½ vH;kldze lq# dj.;kvk/kh ojhy 4 v rs x e/;s n'kZfoysY;k lqfo/kk fdeku 10 xk;h @

Eg'khaph] 25 'ksGh@esa<h o 100 dqDdqV {kerk /k#u vk[kysYks iz{ks=k vkgsr- iq<hy o"kkZr

laLFksus iz{ks=kkph {kerk ok<okoh] vls visf{kr vkgs-

5½ laLFkk @ fo|ky;kdMs Lor%P;k ekyfdpk fdeku 25 'ksG;kapk 'ksGh & esa<h izdYi vlkok-

vkjk[kM;kizek.ks gk 'ksGh & esa<h izdYi 'kkGsyk fodlhr djkok ykxsy ¼500 sq. ft.)-

6½ laLFkk @ fo|ky;kdMs Lor%P;k ekyfdpk vaMh ns.kk&;k fdeku 100 dksacM;k fdaok 100

ekaly dkacM;k vl.kkjs 'kkL=kksDr i/nrhus fodlhr dsysys dqDdqV ikyu dsanz vlkos ¼500

sq. ft.)-

7½ laLFksus nqX/kksRiknu] 'ksGh&esa<hikyu o dqDdqV ikyu ;k iz{ks=kkaojhy mRiknukaph foØh o

cktkj i/nrh gkrkG.;kdfjrk Lora=kfjR;k O;oLFkk fodlhr djkoh- vls visf{kr vkgs-

R;k dfjrk fo|kihBkdMqu@?kVd egkfo|ky;kP;k raKkdMqu vko';d rs ekxZn'kZu

dj.;kr ;sbZy-

8½ vH;klØekarxZr ckSf/nd o izkR;f{kds ?ks.;kdfjrk euq";cG rlsp iz;ksx'kkGk] nq/k

mRiknu iz{ks=k] 'ksGh&esa<h ikyu iz{ks=k] dqDdqV ikyu iz{ks=k ;klkBh ykx.kkjh ;a=klkeqxzh o

midj.kkaph ;knh fo|kihBkdMqu laLFkk pkydkauk iqjfo.;kr ;sbZy- R;k ;knhizek.ks

euq";cG] ;a=klkeqxzh o midj.ks 'kkGsdMs vH;klØekl ekU;rk feG.;kiqohZ miyC/k

vlkoh-

dqylfpo]

eiefofo] ukxiwj

Page 14: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

14

ifjf'k"B &2

egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihB

ukxiwj

i'kq/ku O;oLFkkiu o nqX/kksRiknu infodk vH;klØe

pkyfo.;kl [kktxh foukvuqnkuhr laLFkk@fo|ky;kauk fo|kihBkph ekU;rk

[email protected]@gLrkarj.k dj.;kdjhrk

vtZ o izLrko

¼tkusokjh & 2016 i;Zar lq/kkjhr½

ifjf'k"V & 2

Page 15: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

15

vtZ izfr]

dqylfpo

egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihB]

QqVkGk ryko ekxZ] rsyx[ksMh]

ukxiwj & 440001

fo"k; %& ---------------------------------------------------------------------------------------------

lanHkZ %&----------------------------------------------------------------------------------------------

egksn;]

vkeph laLFkk ¼laLFksps uko -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------- gh egkjk"VªkP;k LkaLFkk uksan.kh vf/kfu;e varxZr uksan.kh

>kysyh f'k{k.k laLFkk vkgs- vkeP;k laLFksps fo|kky; ¼fo|ky;kps uko ½ -----------------------------------------------

---------------------------------- fBdk.k ----------------------------------- rglhy---------------------------------------- ftYgk-----------------------

;sFks egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihBkpk ** i'kq/ku O;oLFkkiu o nqX/kksRiknu** infodk

vH;klØe fouk vuqnku rRokoj pkyfo.;[email protected]@gLrkarj.k dj.;kph laLFksph bPNk

vkgs-

gk vH;klØe pkyfo.;kl [kktxh foukvuqnkuhr f'k{k.k laLFkk@fo|ky;kauk ekU;rk iznku

dj.;kdjhrk fo|kihBkus fuf'pr dsysY;k vVh o 'krhZ rlsp vH;klØeklkBh vko';d vlysY;k

lks;h@lqfo/kkaps fud"k vkEgh okpys vkgsr- ;k vVh o 'krhZ iq.kZ dj.;kph rlsp fud"kkizek.ks lks;h]

lqfo/kkaph ifjiq.kZ dj.;kph veph r;kjh vkgs-

gk vH;klØe pkyfo.;kl fo|kihBkph ekU;[email protected]@gLrkarj.k izkIr dj.;klkBh

foghr ueqU;krhy izLrko lknj djhr vkgs- xq.koRrk fu/kkZj.k@izfØ;k 'kqYd :- -------------------@& pk

fu;a=kd ¼foRr o ys[kk½ egkjk"Vª i'kq o EkRL; foKku fo|kihB] ukxiwj ;kaps ukaos dsysyk /kukd"kZ

vtZ oS| >kY;kuarj lknj dsyk tkbZy@dsyk vkgs-

lnj infodk vH;klØe 20 & 20 ;k 'kS{kf.kd o"kkZiklqu pkyfo.;kdjhrk ;k

laLFksl fo|kihBkph ekU;rk iznku dj.;kr ;[email protected] gLrkarj.k dj.;kph eatqjh vlkoh]

fg fouarh-

vkiyk fo'oklq

fBdk.k ---------------------------------------- lgh ----------------------------------------------

fnukad ---------------------------------------- uko -----------------------------------------------

inuke ----------------------------------------

¼laLFksps v/;{k@lfpo@inkf/kdkjh½

izLrko

Hkkx & 1 laLFksph lkekU; ekfgrh

Page 16: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

16

1- f'k{k.k laLFksps uko iRrk % ------------------------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------------------------

2- iath;u Øekad % -------------------------------------------------------------------------------------------

3- LFkkiusps o"kZ % ------------------------------------------------------------------------------------------

4- laidkZlkBh iRrk % ------------------------------------------------------------------------------------------

¼nqj/ouh] QWDl o besy½ ------------------------------------------------------------------------------------------

5- laLFksPkh /;s; o mfn~"B~s % ------------------------------------------------------------------------------------------

¼fu;ekaph vf/kd`r izr tksMkoh½ ------------------------------------------------------------------------------------------

6- laLFksP;k /;s; o mfn~"Bke/;s % ------------------------------------------------------------------------------------------

d`"kh i'kqO;oLFkkiu] Msvjh o dqDdqV -----------------------------------------------------------------------------------------

b- O;kolkf;d vH;klØe -----------------------------------------------------------------------------------------

jkcfo.;kps mn~s'k varHkqZr vkgs dk;\ -----------------------------------------------------------------------------------------

¼gks;@ukgh½ ----------------------------------------------------------------------------------------

7- vlY;kl laca/khr fu;e % ----------------------------------------------------------------------------------------

@mifu;e Øekad -----------------------------------------------------------------------------------------

8- ulY;kl uO;kus vlk fu;e % -----------------------------------------------------------------------------------------

d:u iath;u dk;kZy;kps

fuca/kdkadMs ikBfoyk vkgs dk; \

¼lnj Bjko o i=kkph izr tksMkoh½

9- laLFksP;k ekxhy 3 o"kkZP;k % ----------------------------------------------------------------------------------------

fg'ksckaps ys[kk ifj{k.k vgoky ----------------------------------------------------------------------------------------

10- laLFksph l/;kph vkfFkZd fLFkrh % ----------------------------------------------------------------------------------------

¼deZpkÚ;kps ixkj] iz{ks=ks pkyfo.ks ----------------------------------------------------------------------------------------

fofo/k 'kqYd Hkj.ks bZ djhrk miyC/k ----------------------------------------------------------------------------------------

fu/kh- nSufnu 'kqYd osGsr Hkj.ks ;k

ckch iw.kZ dj.;kl ik=k vlkoh-

11- laLFksps Hkkx HkkaMoy o laLFksP;k % ----------------------------------------------------------------------------------------

Hkkx/kkjdkaph la[;k ----------------------------------------------------------------------------------------

12- laLFks}kjs brj O;olkf;d fdaok % ----------------------------------------------------------------------------------------

ikjaikfjd 'kS{kf.kd vH;klØe ----------------------------------------------------------------------------------------

pkyfo.;kr ;sr vkgsr dk\ vlY;kl ----------------------------------------------------------------------------------------

v'kk vH;klØekaph ukos o T;k ----------------------------------------------------------------------------------------

fo|kihBk'kh fdaok f'k{k.k eaMGka'kh ----------------------------------------------------------------------------------------

layXuhr vkgsr R;kph ukos vlysyh ----------------------------------------------------------------------------------------

;knh tksMkoh-

13- laLFksps l/;kps loZ lapkyd@ % -----------------------------------------------------------------------------------------

dk;Zdkjh eaMGkps inkf/kdkjh o ------------------------------------------------------------------------------------------

lnL;kps uko] iRrk o O;olk; -------------------------------------------------------------------------------------------

nqj/ouh o QWDl dz- bZesy lfgr --------------------------------------------------------------------------------------------

¼vko';d iMY;kl Lora=k tksMkoh½-

14- laLFksP;k T;k fo|ky;kr gk % --------------------------------------------------------------------------------------------

infodk vH;kldze pkyok;pk ---------------------------------------------------------------------------------------------

R;k fo|ky;kps uko-

Page 17: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

17

15- R;k fo|ky;kps fBdk.k % ---------------------------------------------------------------------------------------------

16- R;k fo|ky;kpk iq.kZ iRrk] xkao % ---------------------------------------------------------------------------------------------

rgfly] ftYgk] eglqy foHkkx ---------------------------------------------------------------------------------------------

toGps jsYos LVs'ku] toGps cl ---------------------------------------------------------------------------------------------

- LVWaM] bR;knhph ekfgrh-

17- fo|ky;kpk laidkZlkBh nqj/ouh % ---------------------------------------------------------------------------------------------

dzekad] QWDl dzekad b-esy b-

fBdk.k -----------------------------------------------

fnukad ------------------------------------------------

v/;{k ;kaph lgh o fly -------------------------------------- lfpo ;kaph lgh o fly ---------------------------------------

laLFksps brj vf/kd`r inkf/kdkÚ;kph ukos o lgh

1½ ------------------------------------------------------------------------------

2½ ------------------------------------------------------------------------------

3½ ------------------------------------------------------------------------------

Hkkx & 2 % i'kq/ku O;oLFkkiu o nqX/kksRiknu infodk vH;klØe pkyfo.;k djhrk laLFkk @

fo|ky; dMs miyC/k vlysY;k lks;h& lqfo/kkaph ekfgrh-

1- 'kkGspk ifjlj

i 'kkGsP;k laj{k.k fHkarh ¼ daEikmaM okWy ½ % ---------------------------------------------------------------------------

P;k vkr 'kkGsP;k laiw.kZ ifjljkps {ks=kQG ----------------------------------------------------------------------------

¼ pkS- QqV ½

Page 18: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

18

ii 'kkGsP;k eq[;k bekjrhps {ks=kQG ¼pkS-QqV½ % -----------------------------------------------------------------------------

iii 'kkGsP;k eq[; bekjrhe/khy [kksY;kaph % ----------------------------------------------------------------------------

la[;k o izR;sd [kksyhps {ks=kQG ¼oxZ % ----------------------------------------------------------------------------

[kksY;k@iz;ksx'kkGk@xzaFkky;@dk;kZy; % ----------------------------------------------------------------------------

f'k{kdkadjhrk [kksyh@izkpk;kZlkBh % ----------------------------------------------------------------------------

[kksyh@izlk/ku x`gs b-½

iv eq[; bekjrhph fLFkrh ¼uoh@tquh@ % ----------------------------------------------------------------------------

dkWØhV@fVu 'ksM b-

v QfuZpj&MsLd&csap@Vscy [kqphZ % ----------------------------------------------------------------------------

@vkyekjh b- ¼la[;k@fLFkrh@izdkj % ---------------------------------------------------------------------------

LVhy@ykdMh b-½-

vi [ksGkaph eSnkus o lkfgR;s ¼la[;k o izdkj½ % --------------------------------------------------------------------------

vii olrhx`g vlY;kl ¼eqykaps@eqyhaps½ % ---------------------------------------------------------------------------

viii laj{k.k fHkar ¼rkjsps dqai.k@fHkar½ % ----------------------------------------------------------------------------

ix 'kkGsrhy f'k{kd o f'k{kdsRrj deZpkjh % ----------------------------------------------------------------------------

¼ins@la[;k@osru b-½

x 'kgj@xkao@oLrh@eq[; jLR;kiklqu % ----------------------------------------------------------------------------

'kkGsps varj

2- tfeu@'ksrh

i iz{ks=kkdMs vlysyh ,dqu tehu ¼,dj½ % -----------------------------------------------------------------------------

ii ekydh ¼laLFksph@inkf/kdkÚ;kph@ % -----------------------------------------------------------------------------

HkkM;kaph b-½

iii HkkM;kph vlY;kl HkkMs iV~Vhph uksan.kh % -----------------------------------------------------------------------------

¼laca/khr dk;kZy;kr QsjQkj b-½

iv HkkMsiV~V;kph eqnr

v vksyhrkph lks; ¼foghj@dWuky b-½ % ------------------------------------------------------------------------------

vi tfeuhr ?ks.;kr ;s.kkjk pkj ihds ¼izdkj½ % ------------------------------------------------------------------------------

vii jkst miyC/k gks.kkjk fgjok pkjk ¼fDoaVy½ % -------------------------------------------------------------------------------

viii izR;sd izdkjps pkÚ;kps mRiUu ¼izrh ,dj½ % -------------------------------------------------------------------------------

ix okGysyk pkjk feGfo.;kpk L=kksr % ------------------------------------------------------------------------------

¼okGysys xor@edk@Tokjh@brj½

x okGysY;k pkÚ;kph jkstph miyC/krk % -------------------------------------------------------------------------------

xi iz{ks=kkph laj{kd dqai.k ¼rkjsps@fHakrh b-½ % -------------------------------------------------------------------------------

3 xk;@EgSl Msvjh iz{ksa=k

v- fo|ky;kiklqu iz{ks=kkps varj % -------------------------------------------------------------------------------

c- tukojs-

i xk;@EgSl & ,danj la[;k % --------------------------------------------------------------------------------

ii xk;@EgSl ;kaph tkr % --------------------------------------------------------------------------------

Page 19: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

19

iii xk;h@Eg'khPks ljkljh o; % --------------------------------------------------------------------------------

iv HkkdM tukojkaph la[;k % --------------------------------------------------------------------------------

v nq/k ns.kkÚ;k tukojakph la[;k % ---------------------------------------------------------------------------------

vi jkstps nq/k mRiknu % ---------------------------------------------------------------------------------

vii xk;h Eg'khaps ,dk osRkkps ljkljh % ---------------------------------------------------------------------------------

nq/k mRiknu

viii okljkaph la[;k ¼okljs o dkyoMh½ % --------------------------------------------------------------------------------

ix okljkauk xk;h iklqu osxGs dj.;kps o; % ---------------------------------------------------------------------------------

x xk;h@Eg'khaph LokLFk fo"k;d fLFkrh % ---------------------------------------------------------------------------------

¼fujksxh o vktkjh tukojkaph la[;k½ % ---------------------------------------------------------------------------------

xi okljkaps LokLFk fo"k;d fLFkrh % --------------------------------------------------------------------------------

¼fujksxh o vktkjh okljkaph la[;k½

xii okljkapk e`R;q nj % --------------------------------------------------------------------------------

xiii xk;h@Eg'kh QGfo.;kph i/nr % --------------------------------------------------------------------------------

¼d`f=ke jsru@uSlfxZd½

xiv jsru feGfo.;kph L=kksr ¼'kklfd; % --------------------------------------------------------------------------------

d`f=ke jsru dsaUnz@[kktxh laLFkk b-½ % --------------------------------------------------------------------------------

d- bekjrh

i xk;h@Eg'khapk xksBk ¼la[;k½ % -------------------------------------------------------------------------------

ii oSKkfud ifjek.kkuqlkj iDdk % -------------------------------------------------------------------------------

cka/kysyk vkgs ¼gks;@ukgh½-

iii xksB;kpk vkdkj ¼ykach@:anh@maph½ % -------------------------------------------------------------------------------

iv i`"B Hkkxkaps ,danj {ks=kQG % --------------------------------------------------------------------------------

v xqjs cka/k.;kph i/nr % --------------------------------------------------------------------------------

¼rksaMkdMs&rksaM@'ksiVhdMs & 'ksiVh½

vi okljkapk xksBk leksj eksdG;k tkxs % --------------------------------------------------------------------------------

lghr vlY;kl vkdkj ¼vkgs@ukgh½

vii okljkapk xksBk 'kkL=kksDr i/nrhus % --------------------------------------------------------------------------------

cka/kysyk ¼gks;@ukgh½

viii nq/k ladyu o ukan.kh [kksyhpk vkdkj % ---------------------------------------------------------------------------------

¼vkgs@ukgh½

ix nq/k ladyu o uksan.kh [kksyhl OgsaVhysVj % ---------------------------------------------------------------------------------

o fdVd jks/kd tkGh ¼vkgs@ukgh½

x xqjkauk ik.kh ikt.;klkBh O;oLFkk % ---------------------------------------------------------------------------------

¼ek.klkdMqu@;kaf=kd i/nrhus ½

xi xqjkaps [kkn; lkBfo.;k djhrk xksnke % --------------------------------------------------------------------------------

¼vkgs@ukgh½

xii xksnkekpk vkdkj ¼{ks=kQG½ % --------------------------------------------------------------------------------

Page 20: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

20

xiii l/;k miyC/k vlysyk [kk|kpk lkBk % --------------------------------------------------------------------------------

xiv xqjkaps xksBs LoPN dj.;kdjhrk o % -------------------------------------------------------------------------------

/kq.;kdjhrk O;oLFkk ¼;kaf=kd@d`f=ke½

M- euq"; cG

i O;oLFkkifd; deZpkjh ins] la[;k osru % -------------------------------------------------------------------------------

ii etqjh oxZ ins] la[;k ] osru % --------------------------------------------------------------------------------

4- 'ksGh ikyu iz{ks=k

v- fo|ky;kiklqups varj % --------------------------------------------------------------------------------

c- tukojs

i 'ksGhaph ,dq.k la[;k % ---------------------------------------------------------------------------------

ii miyC/k 'ksGhph tkr % ----------------------------------------------------------------------------------

iii miyC/k 'ksGhsaps ljkljh o; % ---------------------------------------------------------------------------------

iv 'ksGhaP;k LokF;kph fLFkrh % ---------------------------------------------------------------------------------

¼fujksxh&vktkjh &la[;k VDdsokjh½

v ekxhy o"khZPkk iz{ks=kkojhy 'ksGhapk e`R;q nj % ----------------------------------------------------------------------------------

vi djM;kaph la[;k ¼uj@eknh½ % ----------------------------------------------------------------------------------

vii tqGs@rhGs b- ns.kkÚ;k 'ksGhaph la[;k % ---------------------------------------------------------------------------------

viii iz{ks=kkoj cksdMkaph la[;k % ---------------------------------------------------------------------------------

ix cksdMkaps o; % ---------------------------------------------------------------------------------

d bekjrh

i 'ksGhapk xksBk ¼vkdkj o {sk=kQG ½ % ---------------------------------------------------------------------------------

ii djMkalkBh ?kj ¼vkdkj o {ks=kQG½ % ---------------------------------------------------------------------------------

iii cksadMkaph [kksyh ¼vkdkj o {ks=kQG½ % ----------------------------------------------------------------------------------

iv ojhy loZ xksBs o ?kjs oSKkfud fud"kkizek.ks % ----------------------------------------------------------------------------------

cka/kysys¼gks;@ukgh½

v xksBk /kq.;klkBh o LoPN dj.;klkBh % -----------------------------------------------------------------------------------

O;oLFkk ¼izdkj@i/nr ueqn djkoh½

vi xksB;kaps futZarqdh dj.k dj.;kpk % ----------------------------------------------------------------------------------

dkG o i/nr

vii OgaasVhys'ku vkdkj o {ks=kQG % -----------------------------------------------------------------------------------

viii xksB;kaph fLFkrh ¼tqus@dk;eLo:ih % -----------------------------------------------------------------------------------

@rkRiqjrs½

M pkjk o ik.;kph O;oLFkk

i pkÚ;kph i/nrh ¼xksB;kr canhLr@ % -----------------------------------------------------------------------------------

[kqyh i/nr@nksUgh½

ii [kk| ¼mRiknd daiuhsps ukao ½ % -----------------------------------------------------------------------------------

iii [kk| lkBo.;kph O;oLFkk ¼xksnke½ % -----------------------------------------------------------------------------------

iv [kk|kkpk l/;kpk lkBk % --------------------------------------------------------------------------------

Page 21: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

21

v fgjO;k pkÚ;kph lks; >qMih taxy@ % ---------------------------------------------------------------------------------

ckgs:u vk.kqu Vkd.ks b-

vi pjkb djhrk tfeu ¼vkgs@ukgh½ % ---------------------------------------------------------------------------------

vii fi.;kP;k ik.;kph O;oLFkk ¼gkSn] cdsV] % ---------------------------------------------------------------------------------

okgrh ukyh b-½

viii [kkn; o pkÚ;kph O;oLFkk xksB;kP;k vkr@ % ---------------------------------------------------------------------------------

ckgsj [kqY;koj bR;knh

b euq"; cG

i O;oFkkidh; deZpkjh ins@la[;k@osru % ---------------------------------------------------------------------------------

ii etqj ¼ins@la[;k@osru½ % ---------------------------------------------------------------------------------

5 dqDdqV ikyu iz{ks=k % --------------------------------------------------------------------------------

v fo|ky;iklqu varj % ---------------------------------------------------------------------------------

c i{kh

i iz{ks=kkojhy i{;kaph ,dq.k la[;k % ---------------------------------------------------------------------------------

ii vaMh ns.kkÚ;k i{kkaph la[;k % ---------------------------------------------------------------------------------

iii vaMh ns.kkÚ;k dksacM;akps o; % ----------------------------------------------------------------------------------

iv jkstps vaaM;kps mRiknu % ----------------------------------------------------------------------------------

v ekaly dksacM;kaph la[;k % ----------------------------------------------------------------------------------

vi l/;k iz{ks=kkoj vlysys ekaly dksacM;kaph % ----------------------------------------------------------------------------------

fiys vkY;kph rkjh[k

vii dksacM;kaps ylhdj.kkph ekfgrh % ----------------------------------------------------------------------------------

¼>kysyh vkgs@ukgh½ o izdkj

d dksacM;kaph ?kjs

I vaMh ns.kkÚ;k dksacM;kaph ?kjs % ----------------------------------------------------------------------------------

i Mhi fyVj i/nr ¼vkgs@ ukgh½ % -----------------------------------------------------------------------------------

ii fiatjk i/nr ¼vkgs@ukgh½ % ------------------------------------------------------------------------------------

iii dkascMh ?kjkpk vkdkj o {ks=kQG % ------------------------------------------------------------------------------------

iv dkasscMh ?kjkrhy ,danj [kksY;kaph la[;k % ------------------------------------------------------------------------------------

o izR;sdhpk vkdkj

v izR;sd dksacMhl miyC/k vlysyh % ------------------------------------------------------------------------------------

rGkojhy tkxk ¼{ks=kQG½

vi [kkn; o ik.kh ;kaph O;oLFkk ¼d`f=ke @;kaf=kd½ % ------------------------------------------------------------------------------------

vii [kkn;kps o ik.;kps HkkaM;kaph la[;k o % ------------------------------------------------------------------------------------

mRiknd daiuh

II ekaly dksacM;kaph ?kjs

i ,dq.k la[;k o izR;sd ?kjkpk vkdkj % ------------------------------------------------------------------------------------

ii [kksY;kaph la[;k o vkdkj % -----------------------------------------------------------------------------------

iii izdk'kkph O;oLFkk % -----------------------------------------------------------------------------------

Page 22: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

22

iv [kk| o ik.;kph O;oLFkk % -----------------------------------------------------------------------------------

III fiYykaph ?kjs ¼czqMj gkml½

i vkdkj % -----------------------------------------------------------------------------------

ii mc ns.;kph O;oLFkk % ------------------------------------------------------------------------------------iii

{kerk % ------------------------------------------------------------------------------------

iv ok<r ¼mRiknuiwoZ½ i{kkaps ?kj % ------------------------------------------------------------------------------------

¼vkgs@ukgh@vkdkj½

IV xksnke

i miyC/krk ¼vkgs@ukgh½ % ------------------------------------------------------------------------------------

ii vkdkj % -----------------------------------------------------------------------------------

iii {kerk % ------------------------------------------------------------------------------------

vi tSo lqj{kk ;a=k.kk ¼FkksMD;kr o.kZu½ % ------------------------------------------------------------------------------------

M [kk| o ik.kh

i i{kkaP;k izR;sd ?kjkr [kk| o ik.;kP;k % ------------------------------------------------------------------------------------

HkkaM;kaph la[;k

ii [kk| iz{ks=kkoj r;kj dj.;kr ;srs % ------------------------------------------------------------------------------------

¼gks;@ukgh½

iii ckgs:u fodr ?ks.;kr ;sr vlY;kl % ------------------------------------------------------------------------------------

mRiknd daiuhps uko

iv ik.;kph O;oLFkk ¼d`=khe@;kaf=kd½ % ------------------------------------------------------------------------------------

b euq";CkG

i O;oLFkkidh; deZpkjh ins] la[;k] osru % ------------------------------------------------------------------------------------

ii etqj ins]la[;k] osru % ------------------------------------------------------------------------------------

6 nqX/k ra=kKku djhrk miyC/k lqfo/kk

i fo|ky;kiklqu toG vlysys nq/k % ------------------------------------------------------------------------------------

f'krdj.k dsanz

ii fo|ky;kiklqups varj % ------------------------------------------------------------------------------------

iii fo|ky;kiklqu toG vlysys nq/k % ------------------------------------------------------------------------------------

izfdz;k la;a=k dsanz

iv fo|ky;kiklqups varj % -------------------------------------------------------------------------------------

v nq/k izfdz;k dasnzkr r;kj dj.;kr % -------------------------------------------------------------------------------------

;s.kkjs nqX/k inkFkkZps izdkj

vi ;k fBdk.kh mi;ksxkr vk.kY;k tk.kkjs % --------------------------------------------------------------------------------------

nq/k o nq/kkP;k inkFkkZps xq.k fu;a=k.k i/nrh

vii fo|ky;kdMs nq/kkph [email protected] % --------------------------------------------------------------------------------------

dj.;kph lqfo/kk ¼vkgs@ukgh½

viii fo|ky;kpk nq/kf'krdj.k dsanz o nq/k % --------------------------------------------------------------------------------------

izfØ;k dsanzklkscr fo|kF;kZuk izkR;kf{kdk

lkBh ijokuxh vl.;kpk djkj dsyk

vkgs dk;\ ¼gks;@ukgh½

Page 23: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

23

7 brj lqfo/kk

fo|ky;kdMs [kkyhy ckchalkBh miyC/k vlysyk vkdfLer fu/kh

i fo|kihB o ?kVd egkfo|ky;kr fu;ksthr % -----------------------------------------------------------------------

osGsoj lknj djko;kps fo|kFkhZ o fo|ky;kps ---------------------------------------------------------------------

loZ 'kqYd] vkLFkkiusojhy vlysY;k deZpkjh ----------------------------------------------------------------------

ixkj ns.ks] lkfgR;] jlk;us o iqLrd b- [kjsnh

ii vuqRiknd@o;Ldj fdaok vU; dkj.kkauh deh % -----------------------------------------------------------------------

>kysY;k xk;h] Eg'kh cnyqu ufou xk;h @Eg'kh

fodr ?ks.;kdjhrk

iii iz{ks=kkojhy nSuafnu dkedktkdjhrk % ------------------------------------------------------------------------

iv dk;kZy;hu nSufnu dkekdjhrk % ------------------------------------------------------------------------

v/;{k ;kaph lgh o fly -------------------------------------- lfpo ;kaph lgh o fly ---------------------------------------

Page 24: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

24

Hkkx & 3 izfrKk i=k

eh@vkEgh [kkyhy Lok{kjh dj.kkjs laLFksus vf/kd`r dsysys inkf/kdkjh ¼ukao½

1- Jh-@Jherh ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- o

2- Jh-@Jherh -----------------------------------------------------------------------------------------------------------

vls izfrKkiqoZd fygqu nsrks dh] ojhy izLrkoke/;s ueqn dsysyh laiw.kZ ekfgrh [kjh vkgs-

;k ekfgrhP;k iq"Vhdjhrk vko';d nLrk,sot izLrkoklskcr tksMys vkgsr- gh ekfgrh [kksVh BjY;kl

R;k djhrk eh@vkEgh loZLoh tckcnkj jkgq o R;k djhrk fo|kihBkus dsysY;k dks.kR;kgh dk;Zokghl

ik=k jkgq- egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihBkP;k **i'kq/ku O;oLFkkiu o nqX/kksRiknu** infodk

vH;klØe pkyfo.;kl laLFksl ekU;rk feG.;[email protected]@gLrkarj.kkdjhrk fo|kihBkl

izLrko lknj dj.;kps rFkk R;kdjhrk egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihBk'kh djkj dj.;kps laiw.kZ

vf/kdkj laLFksus eyk@vkEgkyk iznku dsys vkgsr- ;k infodk vH;klØzekdjhrk vkeP;k laLFksl

fo|kihBkph ekU;rk feGkY;kl gk vH;klØze pkyfo.;kl vko';d vl.kkÚ;k loZ lks;h&lqfo/kk o

fu/kh miyC/k d:u ns.;kph eh@vkEgh geh ?ksrks- R;kp cjkscj ;k izLrkokr ueqn dssysyh fo|ky;kph

tkxk vH;klØzeklkBh feGkysY;k ekU;rsP;k dkGkr fo|kihBkP;k ijokuxh f'kok; cny.;kr ;s.kkj

ukgh ;kph vkEgh geh nsrks-

fBdk.k -----------------------------------------------

fnukad ------------------------------------------------

v/;{k ;kaph lgh o fly -------------------------------------- lfpo ;kaph lgh o fly ---------------------------------------

laLFksps brj vf/kd`r inkf/kdkÚ;kph ukos o lgh

1½ ------------------------------------------------------------------------------

2½ ------------------------------------------------------------------------------

3½ ------------------------------------------------------------------------------

Page 25: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

25

ifjf'k"B 3

egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihB] QqVkGk ryko ekxZ] ukxiwj

fuEu f'k{k.k fo|k'kk[kk

¼68 oh dk;Zdkjh ifj"kn Bjko Ø- 43@2016 ½

i'kq/ku O;oLFkkiu o nqX/kksRiknu infodk vH;kldzeklkBh [kktxh foukvuqnkuhr laLFkk@

fo|ky;kaP;k iquekZU;rsdjhrk miyC/k lks;h@lqfo/kkapk vgoky- rikl.khpk fnukad % ---------------

1- ?kVd egkfo|ky;kps uko % --------------------------------------------------------------------------------------------------------

2- laLFksps uko] iath;u dzekad ] % ---------------------------------------------------------------------------------------------------------

uqruhdju fnukad] iRrk ] % ---------------------------------------------------------------------------------------------------------

fiu dksM nqj/ouh dzekad]QWDl] bZ-esy % ----------------------------------------------------------------------------------------------------------

% ----------------------------------------------------------------------------------------------------------

% ----------------------------------------------------------------------------------------------------------

3- infodk fo|ky;kps uko] iRrk] fiu % -----------------------------------------------------------------------------------------------------------

dksM nqj/ouh dzekad] QWDl] bZ-esy % -----------------------------------------------------------------------------------------------------------

% ----------------------------------------------------------------------------------------------------------

4- laLFkspa cWad geh i=k uqruhdj.k fnukad % -----------------------------------------------------------------------------------------------------------

5- vkfFkZd fLFkrhdjhrk ekxhy o"kkZP;k % ------------------------------------------------------------------------------------------------------------

vkWMhV fjiksVZph izr % ------------------------------------------------------------------------------------------------------------

6- eq[; bekjr] deZpkjh vkf.k iz{ks=kkph ekfgrh%

v-dz- tehu]f'kapu]eq[; bekjr]ijhlj]deZpkjh o i'kq/ku i{ks=kkph ekfgrh

izi=k & v

A laLFksph tehu] flapu O;oLFkk] i'kq ikyu iz{ks=k

¼ 25 xq.k vko';d½

fu/kkZjhr

xq.k

izkIr

xq.k

'ksjk

(I) laLFksph i'kq/ku iz{ks=ks LFkkiu dj.;k;ksX; o oSj.k

mRiknuk djhrk vksyhrkph lks; vlysyh dehr deh 10

,dj tehu laLFksph Lor%ph fdaok fdeku 30 o"kkZdfjrk

HkkMsdjkj vlys lacaf/kps nLrkost-

20

(II) laLFksps xk; @ EgSl ikyu iz{ks=k

1 xk; @ Eg'kh djhrk vk/kqfud i/nrhpk xksBk 06

2 Okkljkauk Lora=k fuokjk ¼,dkosGh 10 okljkalkBh½ 02

3 nq/k ladyu [kksyh ¼ekudkuqlkj½ 02

(III) laLFksps 'ksGh @ esa<h ikyu iz{ks=k

1 'ksG;kadjhrk cka/kysyk xksBk 06

2 50 djMs ¼fdM~l½Lora=ki.ks Bso.;kdjhrk djMs x`g 02

3 2 uj Lora=ki.ks Bso.;kdjhrk [kksyh 02

(IV) laLFksps dqDdqV ikyu iz{ks=k

1 vaMh ns.kkÚ;k fdaok ekaly dksacM;kalkBh iDdh ?kjs 06

2 fiYys Bso.;klkBh Lora=k [kksyh czqMj gkml 04

,dw.k xq.k 50

Page 26: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

26

izi=k & c

B

laLFksph fo|ky;kdjhrk eq[; bekjr ¼50½

¼ 25 xq.k vko';d½

fu/kkZjhr

xq.k

izkIr

xq.k

'ksjk

1 oxZ[kksY;k 2 ¼izrh [kksyh 60 fo|kF;kZadfjrk½ loZ

lks;h;qDr-

10

2 iz;ksx'kkGk 1 ¼20 fo|kF;kZuk izkR;kf{kdk djhrk½ loZ

lks;h;qDr-

08

3 okpuky; loZ lks;h lqfo/ksuqlkj- 08

4 izkpk;Z d{k 1 04

5 f'k{kdk djhrk d{k 1 04

6 dk;kZy; loZ lks;h lqfo/ksuqlkj 04

7 lax.kd d{k 1] lax.kd lap 3 o baVjusV lqfo/kk- 04

8 izlk/ku x`gs % eqykadjhrk 1] eqyhdjhrk 1 04

9 [ksGkaps eSnku o laj{kd fHkar 02

10 'kq/n~ fi.;kP;k ik.;kph O;oLFkk 02

,dw.k xq.k 50

izi=k & d

C laLFksps deZpkjh oxZ ¼ izkpk;Z fdaok v/;kid iSdh ,d

i'kqoS|d info/kj vlus vfuok;Z ½¼ 30 xq.k vko';d½

fu/kkZjhr

xq.k

izkIr

xq.k

'ksjk

1 izkpk;Z&1]M.V.Sc/M.Tech/M.Sc (A.H.& Dairy)

fdaok info/kj o nksu o"kkZpk vuqHko ¼vuqHko %& 5 o"kZ =

15 xq.k] 4 o"kZ = 10 xq.k] 3 o"kZ = 05 xq.k] 2 o"kZ = 03

15

2 v/;kid&1 B.V.Sc & A.H/ B.Tech Dairy 10

3 v/;kid&1 B.Com. lax.kd izek.ki=kklg 10

4 iz;ksx'kkGk lgk¸;d & 1 D.M & AH/LMDP 05

5

dfu"B fyihd & 1 SSC + Typing 30 & 40 pass 05

6 ijhpj & 1 SSC 05

,dw.k xq.k 50

izi=k &M

D laLFksps xk; @ EgSl] 'ksGh @ esa<h] dqDdqV iz{ks=k

¼25 xq.k vko';d½

fu/kkZjhr

xq.k

izkIr

xq.k

'ksjk

1 nq/k ns.kk&;k tkrhoar xk;h o Eg'kh& 10 10

2 okljs & 06 08

3 tkrhoar 'ksG;k @ esa<;k & 25 08

4 djMs ¼fdM~l½ & 30 08

5 vaMh ns.kkÚ;k@ekaly dksacM;k &100 08

6 dksacM;kaph fiYys & 100 08

,dw.k xq.k 50

Page 27: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

27

xks"kokjk

va-dz- izi=kkpk ri'khy ,dw.k

xq.k

izkIr

xq.k

'ksjk

izk=k@vizk=k

izi=k v 50

izi=k c 50

izi=k d 50

izi=k M 50

izi=k v] c] d] M ps fu/kkZjhr @

vko';d @ izkIr ,dw.k xq.k

200

fVi& izi=k *v*]*c* o *M* e/;s fdeku xq.k 25 o izi=k *d *e/ks fdeku xq.k 30 vko';d vlrhy-

ijarw fo|ky;kyk ik=krsdfjrk *v*] *c*] *d* o *M* feGwu 120 xq.k vl.ks vfuok;Z jkghy-

izkIr xq.k oxZokjh @ Js.kh feGkysyh Js.kh

150 fdaok R;kis{kk tkLr v Js.kh

135 rs 149-9 c Js.kh

120 rs 134-9 d Js.kh

120 is{kk deh@vik=k M Js.kh

vfHkizk; % lu ------------------------------------------------------------------ ;k 'kS{kf.kd o"kkZ djhrk rkRiqjrh ekU;rk@

iquekZU;rk ns.;kl-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------gs infodk fo|ky;

ik=k @ vik=k vlY;kph lferh f'kQkjl djhr vkgs-

¼ ½ ¼ ½ ¼ ½ ¼ ½ ¼ ½

laLFkk

izeq[k@izfrfu/kh lnL;@lfpo lnL; lnL; v/;{k

Lok{kjh o uko Lok{kjh o uko Lok{kjh o uko Lok{kjh o uko Lok{kjh o uko

Page 28: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

28

ifjf'k"B&3(i)

egkjk"Vª i'kq o eRL; foKku fo|kihB] QqVkGk ryko ekxZ] ukxiqj&01

fuEu f'k{k.k fo|k'kk[kk

iz{ks=k layXursps vlY;kl rikl.kh lferhl fo|ky;kus@laLFksus lknj djko;kph ekghrh

infodk fo|ky;kus@ laLFksus Hk:u fnysY;k ekghrhph rikl.kh d:u lehrhus ifjf'k"B & I e/;s vkiys

[kkyhy loZ ckchaph 'kgkfu'kk d:u xq.k |kos-

layXu laLFksps uko@

iz{ks=kkps uko

uksan.kh Ø- fo|ky;kiklqu

varj

djkji=k

¼fnukad o eqnr½

fo|kF;kZph us&vk.k

dj.;kph O;oLFkk

1½ xk;@EgSl ikyu iz{ks=k

xksBk i/nr xk;@EgSl

iztkrh o

la[;k

nq/kkG

xk;h@Eg'kh

nSuafnu nq/k

mRiknu

lferhpk 'ksjk

2½ 'ksGh@esa<h ikyu iz{ks=k

xksB;kph

i/nr @fLFkrh

'ksGh@eas<h

iztkrh o

la[;k

eknh

¼la[;k½

uj

¼la[;k½

lferhpk 'ksjk

3½ dqDdqV ikyu iz{ks=k

fuokjk i/nr

iztkrh czkW;yj ¼la[;k½ ysvj ¼la[;k½ lferhpk 'ksjk

izkpk;Z@laLFkk izeq[k ;kaph uko o lgh

Page 29: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

29

ifjf'k"V & 4

infodk fo|ky;kdjhrk deZpkjh fu;qDrh lca/kh fu;ekoyh

fo|kihBkdMqu fo|ky;kyk ekU;rk feGkY;kiklwu rhu efgU;kps vkar fdaok iq<hy

'kS{kf.kd l=k lq: gks.;kP;k ,d efgU;kP;k vkr ;kiSdh tks dkyko/kh deh vlsy R;k dkyko/khr

ekU;rk izkIr fo|ky;kdfjrk fo|kihBkus Bjoqu fnysY;k fud"kkizek.ks f'k{kd o f'k{kdsRrj

deZpkÚ;kaph use.kqd dj.ks laca/khr laLFkkauk ca/ku dkjd jkghy- izkpk;Z@O;k[;krk ;kaps

fu;qDrhdjhrk xBhr lferhe/;s fu;a=kd ?kVd egkfo|ky;kps ,d izfrfu/kh vl.ks vko';d

jkghy- lg;ksxh vf/k"Bkrk ,dk izfrfu/khps ukefunsZ'ku djrhy- izkpk;Z fdaok O;k[;krk iSdh ,dk

inkoj i'kqoS|d inoh/kj vl.ks vfuok;Z jkghy- fu;qDrh dsysY;k deZpkÚ;kaps osru

cWdsOnkjs@/kukns'kk}kjs ns.ks vko';d jkghy- ufou osru vk;ksxkizek.ks osru o ih-,Q-@lh-ih-,Q-

dikr dj.ks 'kklukP;k fu;ekizek.ks fu.kZ; laLFkspk jkghy-

1- deZpkÚ;kaP;k fu;qDrhckcr fooj.k-

v-

Ø

inkps uko in

la[;k

'kS{kf.kd ik=krk vuqHko osru Js.kh

¼eqG osru½

1 izkpk;Z 1 i) i'kqoS|d 'kk[ksrhy inO;qRrj¼M.V.Sc.) fdaok

nqX/k ra=kKku 'kk[ksrhy inO;qRrj (M.Tech.)

fdaok d`"kh 'kk[ksrhy i'kqlaoa/kZu o nqX/k foKku

'kkL=kkrhy inO;qRrj (M.Sc., A.H. & Dairy)

/AH/Dairy Science) fdaok

ii) i'kqoS|d 'kk[ksrhy inoh/kj ¼B.V.Sc. &

A.H.) / nqX/k ra=kKku 'kk[ksrhy inoh/kj

(B.Tech./Dairy Tech.) o nksu o"kkZpk vuqHko

10]000&325&15200@& fdaok

¼20]000@& fQDl is½

¼25]000@& i'kqoS|d info/kj½

2 O;k[;krk 2 i) i'kqoS|d inoh/kj (B.V.Sc. & A.H.) fdaok

nqX/kra=kKku inoh/kj (B.Tech. Dairy Tech)

ii) okf.kT; inoh/kj ¼B.Com.), lax.kd infodk

izek.ki=k lghr

8000&272&13500@& fdaok

¼16]000@& fQDl is½

6500&200&10500@& fdaok

¼13]000@& fQDl is½

3 yWc

vflLVUV

1 infodk /kkjd

DMAH fdaok LMDP

4000&100&6000@& fdaok

¼10]000@& fQDl is½

4 dfu"B

fyihd

1 dehr deh 10 oh mRrh.kZ

Vadys[ku @ lax.kd ejkBh 30 'kCn izfr feuhV

vkf.k baxzth 40 'kCn izfr feuhV

3050&75&3950&80&4590@&

fdaok

¼8]000@& fQDl is½

5 ifjpj 1 10 oh ikl 2550&55&2660&60&3200@&

fdaok

¼6]000@& fQDl is½

6 etqj 1 4 Fkh ikl 2550&55&2660&60&3200@&

fdaok

¼6]000@& fQDl is½

Page 30: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

30

2- indfodk fo|ky; o i'kq/ku iz{ks=kkdfjrk use.;kr ;s.kkjs deZpkjh laLFksP;k@ fo|ky;kP;k dk;e

vkLFkkiusoj fu;her rRokoj lq:okrhyk fdeku 3 o"kZ dk;ZdkGkdfjrk fdaok 11 efgus fQDl is oj

use.;kr ;kosr o R;kiq<s tks i;Zr fo|ky;kl ekU;rk pkyq jkghy rks i;Zr R;kapk lsokdkG ok<fo.;kr

;kok-

3- inkaph fufeZrh dsY;kuarj yxsp laca/khr laLFkk@fo|ky;kus orZeku i=kkrqu tkfgjkrh}kjs fdaok foHkkxh;

lek;kstu dk;kZy;ke/kqu ik=k mesnokjkdMqu vtZ ekxokosr- vtZ ekxfo.;kph eqnr tkfgjkrhP;k

fnolkiklqu fdeku 15 fnol vlkoh-

4- izkIr vtkZph Nkuuh d:u loZ ik=k mesnokjkauk eqyk[krhlkBh cksyko.;kr ;kos- eqyk[krhph rkjh[k

eqyk[krhph lqpuk ikBfoY;kiklqu fdeku 15 fnolkuarj Bso.;kr ;koh- eqyk[krhP;k lqpusph izr foHkkxh;

leUo; dsUnzkekQZr fo|kihBkl ;koh-

5- lqpusph izr feGkY;kuarj ,d vkBoM;kP;k vkar ?kVd egkfo|ky;krQsZ fuoM lferhojhy fo|kihBkP;k

izfrfu/khps uko laca/khr laLFksl dGfo.;kr ;sbZy-

6- eqyk[krh dfjrk fdeku 4 lnfL; fuoM lferh jkghy- ;kr ,d lnL; ?kVd egkfo|ky;kpk izfrfu/kh

jkghy- moZjhr 3 lnL;kaph ukos laca/khr laLFksus Bjokoh-

7- fuoM lferhus fuoM dsysY;k mesnokjkaph ukos fo|kihB izfrfu/khP;k mifLFkrhr R;kp fno'kh fu'phr

dj.;kr ;kohr- izR;sd inkdjhrk fdeku 1 fdaok 2 mesnokjkaph izfr{kk ;knh lq/nk r;kj dj.;kr ;koh-

8- fuoM >kYksY;k mesnokjkauk fuoM >kY;kps fnukadkiklqu lkr fnolkps vakr R;kaP;k use.kqdhps vkns'k

ikBfo.;kr ;kosr- use.kqdhP;k vkns'kkr use.kqdhps in] R;k dfjrk fuoM >kysY;k mesnokjkps uko] o;]

'kS+{kf.kd ik=krk] osru Js.kh] loZ HkRrs ¼egkxkbZ HkRrk] ?kjHkkMs HkRrk] okgu HkRrk b-½ feGqu ,dq.k eklhd

osrukph jDde o use.kqdhP;k izFke pj.kkrhy ¼3 o"kkZpk½ dkyko/kh 11 efgus bR;knh ekfgrh ueqn dsysyh

vlkoh-

9- fuoM >kysY;k mesnokjkl R;kP;k inkoj :tq gks.;kl use.kqdhpk vkns'k ikBfoY;k iklqu 15 fnolkph

eqnr ns.;kr ;koh-

10- fuoM >kYksY;k mesnokj foghr eqnrhr R;kP;k inkoj :tq u >kY;kl yxsp izfr{kk ;kfnrhy Øekadkuqlkj

iq<P;k mesnokjkl use.kqfdpk vkns'k ikBfo.;kr ;kok-

11- use.kqd dsYksY;k loZ depkÚ;kaph ekfgrh] deZpkÚ;kaps uko] o;] inuke] 'kS++{kf.kd ik=krk] vuqHko] osru

Js.kh] loZ HkRrs feGqu ,dq.k ekfld osru fQDl is inkoj :tq >kY;kph rkjh[k bR;knh use.kqd

>kY;kiklqu 7 fnolkps vkar foHkkxh; leUo; dsUnz o fo|kihBkl lknj dj.;kr ;koh-

12- loZ deZpkÚ;kps osru R;kauk uftdP;k cWadsr R;kaP;k cpr [kkR;kr nj efgU;kP;k 1 rkj[ksl tek dj.;kr

;kos- ;k dfjrk deZpkjh dkekoj :tq >kY;k cjkscj R;kyk laca/khr cWadsr [kkrs m?kM.;kdjhrk lqpuk

ns.;kr ;kO;k- ;k laca/khph laiw.kZ ekfgrh ¼deZpkÚ;kP;k cWaaadsrhy [kkR;kP;k uacj lghr½ fo|kihBkl

dGfo.;kr ;koh-

13- loZ deZpkÚ;kph uksan Hkfo"; fuokZg fu/kh@CPF ;kstusr d:u R;kapk Hkfo"; fuokZg fu/kh nj efgU;kr

R;kaP;k osrukrqu dIkkr d:u laca/khr dk;kZy;kr tek dj.;kr ;kok-

14- loZ deZpkÚ;kaps osrukrqu nj efgU;kyk O;olk; dj rlsp fu;ek izek.k mRiUu dj ¼L=kksrkrqu dj dikr

i/nrhus½ dikr d:u cWadsr@vFkok laca/khr dk;kZy;kr tek dj.;kr ;kos o R;k fo"k;hps izek.ki=k

laca/khr deZpkÚ;kl forjhr dj.;kr ;kos-

15- deZpkÚ;kaph O;oLkk; dj] mRiUu dj o Hkfo"; fuokZg fu/kh ;k laca/khph ekfgrh nj o"khZ 1 tqYkS i;Zar

leUo; dsUnzkekQZr fo|kihBkl lknj dj.;kr ;koh-

Page 31: विद्यापीठाचा "पशुधन व्यवस्थापन व दुग्धोत्पादन" पदविका अभ्यासक्रम

28