ﺗﻌﻴﻴﻦ رﻳﺰي، ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي راﻫﻨﻤﺎ ﭘﺴﺎب ي ﻫﺎ ﺗﻌﺮﻓﻪ

نويس پيش

تعيينريزي، مديريت و برنامه يراهنما فاضالب يها خانه تصفيه پساب يها تعرفه

منظور استفاده مجدد به

1392ماه شهريور الف - 409نشريه شماره

نويس پيش

تعيينت و ريزي، مديري برنامه يراهنما فاضالب يها خانه پساب تصفيه يها تعرفه

استفاده مجدد منظور به

1392ماه شهريور الف - 409 نشريه شماره

بسمه تعالي

پيشگفتار به كـارگيري مناسـب و مسـتمر آنهـا در امروزه نقش و اهميت ضوابط، معيارها و استانداردها و آثار اقتصادي ناشي از

نظر به وسعت دامنه علوم و فنـون در جهـان . ناپذير ساخته است و كاربرد آنها را ضروري و اجتنابامع، تهيه پيشرفت جو .تخصصي واگذار شده است -امروز، تهيه ضوابط، معيارها و استانداردها در هر زمينه به مجامع فني

تاندارد در بخش آب آب در ايران، تهيه اسبا در نظر گرفتن مراتب فوق و با توجه به شرايط اقليمي و محدوديت منابع معيارهاي فني صنعت آب كشور وزارت نيرو بـا همكـاري اي برخوردار بوده و از اين رو طرح تهيه ضوابط و از اهميت ويژهسـتانداردهاي صـنعت آب مين اهداف زير اقدام به تهيه ابه منظور تا جمهور يسريزي و نظارت راهبردي ري معاونت برنامه

:است نموده ها برداري و ارزشيابي طرح ايجاد هماهنگي در مراحل تهيه، اجرا، بهره −

ها و اتالف منابع مالي و غيرمالي كشور كاري پرهيز از دوباره − : گيرد ظر داشتن موارد زير صورت ميتدوين استانداردهاي صنعت آب با در ن − بخش عمومي و خصوصي نظران شاغل در ها و تجارب كارشناسان و صاحب استفاده از تخصص −

المللي و مĤخذ معتبر و استانداردهاي بيناستفاده از منابع −

، نهادها، واحدهاي صنعتي، واحدهاي مطالعه، طراحي و ساخت ها زمانساهاي اجرايي، گيري از تجارب دستگاه بهره

كننـده تهيـه ت معتبـر سسـا وتوجه به اصول و موازين مورد عمل مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران و ساير م استاندارد

كننده و نويس براي نظرخواهي منتشر شده و نظرات دريافتي پس از بررسي تيم تهيه استانداردها ابتدا به صورت پيش .گروه نظارت در نسخه نهايي منظور خواهد شد

باشد، با توجهي كه مبذول مينظراني كه فعاليت آنها با اين رشته از صنعت آب مرتبط اميد است كارشناسان و صاحبهاي ارزنده خود به دفتر طرح، ايـن نويس را مورد بررسي دقيق قرار داده و با ارائه نظرات و راهنمايي فرمايند اين پيش مي

.دفتر را در تنظيم و تدوين متن نهايي ياري و راهنمايي فرمايند

منظور به فاضالب يها خانه پساب تصفيه يها هتعرف تعيينريزي، مديريت و برنامه يراهنما« تهيه و كنترل ]الف -409نشريه شماره [» استفاده مجدد

معاونت پژوهشي دانشگاه تهران :جريم دكتراي اقتصاد دانشگاه تهران اي غالمعلي شرزه :مولف اصلي

:كننده تهيهگروه اعضاي حقوق ليسانس فوق كارشناس آزاد احمد بابايي

دكتراي اقتصاد ه تهراندانشگا اي غالمعلي شرزه دكتراي مهندسي آب دانشكده كشاورزي دانشگاه تهران نژاد عراقيشهاب

زيست دكتراي اقتصاد منابع طبيعي و محيط دانشگاه علوم اقتصادي وحيد ماجد :گروه نظارتاعضاي

ليسانس مديريت فوق شركت مهندسي آب و فاضالب كشور معصومه آذرگون ليسانس اقتصاد كشاورزي دسي مشاور مهاب قدسشركت مهن طيبه آريانطــرح تهيــه ضــوابط و معيارهــاي فنــي الدين حاتميمحمدسهام

وزارت نيرو –صنعت آب كشور آب –ليسانس مهندسي عمران

طرح تهيه ضـوابط و معيارهـاي سازي تعرفه و خصوصي ،مطالعات اقتصاديكميته تخصصي (گروه تاييد كننده اعضاي ):شورفني صنعت آب ك ليسانس مديريت فوق شركت مهندسي آب و فاضالب كشور معصومه آذرگون

ليسانس اقتصاد كشاورزي شركت مهندسي مشاور مهاب قدس طيبه آريانطــرح تهيــه ضــوابط و معيارهــاي فنــي الدين حاتميمحمدسهام

وزارت نيرو –صنعت آب كشور آب –ليسانس مهندسي عمران

دكتراي اقتصاد تهراندانشگاه اي غالمعلي شرزه GISليسانس فوق وزارت نيرو محمدرضا شمسايي

دكتراي اقتصاد دانشگاه علوم اقتصادي مهدي صادقي شاهداني ريزي ليسانس مديريت سيستم و برنامه فوق شركت مديريت منابع آب ايران عليرضا غفاري

انس مهندسي آبياريليس فوق شركت مديريت منابع آب ايران خاني اكبر قبادي حمزهعلي ليسانس مهندسي آبياري فوق شركت مهندسين مشاور پندام احمد لطفي

فهرست مطالب صفحه عنوان

1 مقدمه

3 كشور در ها پساب و يبرگشت يها آب تيوضع بر يمرور -اولفصل

5 كليات -1-1

6 منابع آب غيرمتعارف در ايران -1-2

8 ها پساب -1-3

8 هاي خانگي پساب -1-3-1

9 ها پساب ارزيابي منابع آب و -1-3-2

10 ها در شرايط موجود وضعيت تصفيه پساب -1-3-3

13 مرتبط يمل مقررات و نيقوان يبررس -دومفصل

15 گذاري بررسي قوانين و مقررات ملي مرتبط با تعرفه -2-1

15 بررسي فرآيندهاي سازماني براي تحول و فروش پساب -2-2

16 گذاري بررسي مجوزهاي قانوني مورد نياز براي نرخ -2-3

17 بررسي نحوه انجام معامله و مقررات مربوطه به آن -2-4

17 بررسي مجوزهاي الزم براي معامالت بين سازماني -2-5

21 پساب تعرفه نهيزم در المللي بين اتيتجرب يبررس -سومفصل

23 مقدمه -3-1

24 اياالت متحده آمريكا -3-2

29 بوستون -3-2-1

30 لس آنجلس -3-2-2

32 كانادا -3-3

34 آلمان -3-4

35 فرانسه -3-5

36 استراليا -3-6

MENA( 38(كشورهاي منا -3-7

39 داخل كشورآوري و بررسي اطالعات در دسترس از تجارب جمع -3-8

41 شده هيتصف فاضالب از استفاده تيريمد و ريزي برنامه مالحظات يبررس و شناخت -چهارمفصل

43 برداري از فاضالب تصفيه شده ت بهرهريزي و مديري بررسي برنامه -4-1


45 هاي ذيربط در وضعيت موجود بررسي نحوه مشاركت سازمان -4-2

45 كنندگان پساب ريزي براي تامين كنندگان و مصرف مالحظات برنامه بررسي -4-3

47 بررسي الگوريتم اجرايي و گردش كار فروش آب سالم و تعديل آنها براي استفاده از فاضالب تصفيه شده - 4-4

48 بررسي فرآيند تخصيص آب سالم و تعديل آن براي استفاده از فاضالب تصفيه شده -4-5

54 چندگانه تصفيه هاي كالن راهبردي استفاده از فاضالب تصفيه شده با توجه به اهداف بررسي سياست -4-6

57 ويسنار هر ديفوا و ها هزينه يبررس و پساب از استفاده و هيتصف مختلف يوهايسنار يبررس -پنجمفصل

59 خانه مصارف فاضالب پيش از احداث تصفيه بررسي وضعيت -5-1

هـا در بررسي سناريو تصفيه فاضالب و جايگزيني آن با منابع موجود و حفظ محـيط زيسـت و آبخـوان -5-2 59 هاي مذكور هاي ممنوعه و تعادل بين منابع و مصارف در دشت دشت

60 بررسي سناريوي تصفيه فاضالب صرفا براي يك مصرف از مصارف مختلف -5-3

60 شهري مصارف از پساب جهت استفاده -5-3-1

64 صنعتي مصارف جهت مجدد استفاده -5-3-2

66 كشاورزي مصارف جهت مجدد استفاده -5-3-3

67 بررسي سناريوي تصفيه فاضالب براي استفاده چندمنظوره -5-4

67 سازي فاضالب تصفيه شده در منابع زيرزميني يا سطحي بررسي سناريوي امكان ذخيره -5-5

گذاري براي خريد فاضالب تصفيه شده از آبفـا و فـروش فاضـالب تصـفيه هاي تعرفه بررسي محدوديت -5-6 68 كنندگان در هر سناريو شده به مصرف

71 مختلف يوهايسنار يبرا هشد هيتصف فاضالب فروش و ديخر تعرفه نييتع نديفرآ -ششمفصل

73 ها و اطالعات پايه مورد نياز از فاضالب كنوني تصفيه شده داده -6-1

73 ي تامين كننده نيازهاي آبي كنونيشناسايي منابع سطحي و زيرزمين -6-1-1

73و سهم هريك از آنها از منابع آب سالم سيستم) شهري، صنعتي و كشاورزي(شناسايي نيازهاي آبي سيستم -6-1-2

74 هاي كنوني و فرآيند تخصيص از منابع مختلف آبي حقابه -6-1-3

74 هاي مختلف كيفيت مورد نياز آب براي مصرف كننده -6-1-4

87 كنندگان مختلف برداري از منابع آب گوناگون آب براي مصرف هاي بهره هزينه -6-1-5

92 كنندگان مختلف برداري از منابع گوناگون آب براي مصرف تعرفه كنوني بهره -6-1-6

93 هاي مختلف خانه فاضالب شهري و توزيع آن در زمان ميزان حجم خروجي تصفيه -6-1-7

99 پيامدهاي زيست محيطي و بهداشتي رهاسازي فاضالب -6-1-8

ست مطالبفهر صفحه عنوان

102 كنندگان كنوني فاضالب مصرف -6-1-9

104 هاي تصفيه فاضالب و انتقال آن به محل مصرف براي سيستم مورد مطالعه محاسبه هزينه -6-2

106 گذاري هاي سرمايه محاسبه هزينه -6-2-1

106 برداري محاسبه هزينه بهره -6-2-2

اي تصفيه فاضالب بـه ازاي اسـتانداردهاي كيفيـت مختلـف خروجـي و زدودن محاسبه هزينه حاشيه -6-2-3 107 هاي مختلف آالينده

109 پذيري در صورت وجود اطالعات كامل اي افزايش اطمينان محاسبه هزينه حاشيه -6-2-4

112 محاسبه فوايد مستقيم و غيرمستقيم فاضالب تصفيه شده براي سيستم مورد مطالعه -6-3

112 آلودگي آب محاسبه فوايد كاهش اثرات زيست محيطي شامل كاهش -6-3-1

114 اي جايگزيني منابع آب و شرايط مختلف كمبود و مازاد آب فايده حاشيه -6-3-2

114 انتشار فاضالب شهريفايده كاهش ريسك بيماري ناشي از -6-3-3

115 ارزش پساب براي توليد محصوالت زراعي نظير افزايش محصول و كاهش كوددهي -6-3-4

125 فاضالب از برداري بهره و هيتصف مختلف يوهايسنار يبرا گذاري تعرفه -هفتمفصل

127 كليات -7-1

130 الب تصفيه شدهكنندگان فاض محاسبه منافع حاصل از طرح براي فروشندگان و مصرف -7-2

131 كنندگان در سناريوهاي خاص تعيين تمايل به پرداخت مصرف -7-3

132 وجود منابع آبي جايگزين -7-3-1

132 عدم وجود منابع آبي جايگزين -7-3-2

134 بررسي سناريوهاي مصارف مختلف پساب -7-3-3

135 تعيين محدوديت اجرايي خاص سناريوهاي مختلف -7-4

136 هاي قانوني و مقرراتي خاص سناريوهاي مختلف تعيين محدوديت -7-5

138 گذاري محدوده قيمتتعيين -7-6

139 هاي اجرايي پوشش هزينه -7-6-1

139 هاي اجرايي، عملياتي و مديريت پوشش هزينه -7-6-2

139 هاي اجرايي، عملياتي و مديريت و تامين سرمايه پوشش هزينه -7-6-3


هاي پيشـگيري اي و هزينه توسعه هاي اجرايي، عملياتي و مديريت، تامين سرمايه پوشش هزينه -7-6-4 140 و كنترل آلودگي

141 ها خانه ها و خودگرداني تصفيه در نظر گرفتن ضرورت تامين منابع مالي، بازيافت هزينه -7-7

143 تعيين ساختار تعرفه خريد فاضالب تصفيه شده از آبفا و ارائه پشنهادهاي الزم -7-8

145 كنندگان و ارائه پيشنهادهاي الزم تعيين ساختار تعرفه فروش به مصرف -7-9

147 ها پساب گذاري تعرفه يراهنما -هشتمفصل

149 كليات -8-1

149 مالحظات قانوني و سازماني -8-2

149 بررسي فرآيندهاي سازماني براي تحويل و فروش پساب -8-2-1

150 گذاري بررسي مجوزهاي قانوني مورد نياز براي نرخ -8-2-2

150 بررسي نحوه انجام معامله و مقررات مربوطه به آن -8-2-3

151 بررسي مجوزهاي الزم براي معامالت بين سازماني -8-2-4

152 ريزي و مديريت مالحظات برنامه -8-3

152 كنندگان پساب ريزي براي تامين كنندگان و مصرف بررسي مالحظات برنامه -8-3-1

155 بررسي الگوريتم اجرايي و گردش كار فروش آب سالم و تعديل آنها براي استفاده از فاضالب تصفيه شده - 2- 8-3

156 صفيه شدهبررسي فرآيند تخصيص آب سالم و تعديل آن براي استفاده از فاضالب ت -8-3-3

158 تصفيه هاي كالن راهبردي استفاده از فاضالب تصفيه شده با توجه به اهداف چندگانه بررسي سياست - 4- 8-3

158 ختلف استفاده از پسابسناريوهاي م -8-4

158 خانه بررسي وضعيت مصارف فاضالب پيش از احداث تصفيه -8-4-1

هـا در آن با منابع موجود و حفظ محيط زيسـت و آبخـوان بررسي سناريو تصفيه فاضالب و جايگزيني -8-4-2 159 هاي مذكور هاي ممنوعه و تعادل بين منابع و مصارف در دشت دشت

159 شهري مصارف از پساب جهت استفاده -8-4-3

161 صنعتي مصارف جهت استفاده -8-4-4

163 كشاورزي مصارف جهت از پساب استفاده -8-4-5

164 سازي فاضالب تصفيه شده در منابع زيرزميني يا سطحي مكان ذخيرهبررسي سناريوي ا -8-4-6

165 گذاري براي هر سناريو الگوريتم تعرفه -8-5

165 1گذاري سناريوي هالگوريتم تعرف -8-5-1


166 2گذاري سناريوي الگوريتم تعرفه -8-5-2

166 3گذاري سناريوي الگوريتم تعرفه -8-5-3

167 گذاري تعيين محدوده قيمت -8-6

169 تعيين ساختار تعرفه خريد فاضالب تصفيه شده از آبفا -8-7

170 كنندگان تعيين ساختار تعرفه فروش به مصرف -8-8

170 گيري بندي و نتيجه جمع -8-9

173 رانيا در اتمطالع نهيشيپ -1پيوست

181 منابع و مراجع

و نمودارها ها شكلفهرست صفحه عنوان 24 كايآمر دالر ارديليم كا،يآمر آب بخش در گذاري سرمايه يها هزينه برآورد -1-3 نمودار 88 مختلف يها بخش در آب كاربرد -1-6 شكل 105 مصرف منابع و آن هيتصف فاضالب، آوري جمع نديفرآ ها، بفاضال ديتول منابع كيشماتت -2-6 شكل 110 آب» رهاسازي -سود« منحني به آن تبديل و» كمبود -خسارت« منحني -3-6 شكل 111 آب »رهاسازي -سود« منحني به آن تبديل و »كمبود – خسارت« منحني -4-6 شكل 112 فاضالب رهاسازي غيرمستقيم و ميمستق ديفوا محاسبه ينما روند -5-6 شكل 113 فاضالب رهاسازي غيرمستقيم و ميمستق يها زيان ليتحل ينما روند -6-6 شكل 134 شده هيتصف آب يبرا پرداخت به ليتما آوردن دست به مطالعه نديفرآ -1-7 نمودار 140 پساب گذاري قيمت مختلف يها آلترنتوي كيشمات -1-7 شكل 168 پساب گذاري قيمت مختلف يها آلترنتوي كيشمات -1-8 شكل

ها جدولفهرست صفحه عنوان

9 زيرزميني و سطحي آب منابع به آنها تخليه درصد و ها حوضه شهري پساب ميزان -1-1 جدول 11 )براساس آمار شركت آب و فاضالب( 1387 تا 1383 سال از مختلف يها استان شده هيتصف فاضالب حجم - 2- 1 جدول 11 )مترمكعب ونيليم( 1404 سال شده بيني پيش ياصل يها پساب حجم -3-1 جدول 25 تيفعال نوع به توجه با AMSA عضو پساب كننده عرضه يها شركت تعداد -1-3 جدول AMSA 25 عضو يها شركت توسط شده ارائه خدمات نوع -2-3 جدول

ها جدولفهرست صفحه عنوان

AMSA 26 در گذاري تعرفه يها روش -3-3 جدول 27 يمسكون مناطق يحجم يها تعرفه در آب نرخ گستره -4-3 جدول 27 ها كننده آلوده و حجم هيپا بر يصنعت يها پساب نرخ تعرفه گستره -5-3 جدول 28 يصنعت يها پساب يبرا آستانه حد - 6-3 جدول 28 فاضالب يها شركت يدرآمد اقالم از كيهر سهم -7-3 جدول 29 2002 سال -بوستون در پساب يها تعرفه -8-3 جدول 31 يشهر -آنجلس لس رد آب يها تعرفه -9-3 جدول 32 يدولت و يصنعت ،يتجار -آنجلس لس در پساب يها تعرفه -10-3 جدول SWC( 38( يدنيس آب شركت گذاري تعرفه -11-3 جدول 39 منتخب يكشورها در فاضالب فروش و هيتصف آوري، جمع ستميس ساختار -12-3 جدول 39 اي نطقهم آب هاي شركت در شده تصفيه فاضالب مصرف محل -13-3 جدول 55 دنيا كشورهاي از برخي در شده تصفيه فاضالب وضعيت از اي خالصه -1-4 جدول 68 يتفرج مصارف يبرا آب منابع يها شاخص ريمقاد -1-5 جدول 70 آنها متناظر هاي تعرفه و پساب واگذاري سناريوي انواع -2-5 جدول 77 )تريل بر مگر ميلي( كنخنك برج آب تيفيك شده هيتوص يمبان - 1-6 جدول 79 لريبو آب تيفيك شده هيتوص يمبان - 2-6جدول 81 يصنعت نديفرآ آب ازين مورد تيفيك - 3-6 جدول 81 هيتصف يندهايفرآ ليپتانس و عيصنا در يافتيباز آب تيفيك - 4-6 جدول 85 يتفرج مصارف يبرا آب منابع يها شاخص ريمقاد - 5-6 جدول 86 انيآبز اتيح يبرا آب يستيز و ييايميش ،يكيزيف يپارامترها مجاز ريمقاد -6-6 جدول 89 شرب آب هرمترمكعب شده تمام قيمت اجزاي - 7-6 جدول 90 يشرق جانيآذربا استان يصنعت يها شهرك در بآ تاسيسات از برداري بهره حق متيق - 8-6 جدول 93 فاضالب و آب يها شركت تعرفه جزييات - 9-6 جدول 95 كشور فاضالب بخش كالن اطالعات -10-6 جدول 95 )1389( كشور يها خانه تصفيه برداري بهره قابل پساب درآمد و زانيم -11-6 جدول 104 فاضالب ياحتمال كنندگان مصرف و كنندگان افتيدر -12-6 جدول 113 ستيز طيمح يآلودگ كاهش از فاضالب هيتصف غيرمستقيم و ميمستق ديفوا -13-6 جدول 124 رو شيپ يها فرصت حسب بر يكشاورز بخش در پساب از استفاده يبرا شده محاسبه كل ارزش -14-6 جدول 131 جامعه و كنندگان مصرف فروشندگان، يبرا پساب از استفاده منافع خالصه -1-7 جدول 141 پساب گذاري قيمت هاي روش مختلف آلترناتيوهاي -2-7 جدول 166 آنها ناظرمت هاي تعرفه و پساب واگذاري سناريوي انواع -1-8 جدول

1 مقدمه 20/05/92

مقدمه

مقدمهبا توجه به محدوديت منابع آبي، وجود اقليم خشك و نيمه خشك در كشور ، افزايش جمعيت و رشد سـريع و روز افـزون

م چنـين تقاضا براي كاالها و خدمات چه در بخش صنعت و خدمات و چه در بخش كشاورزي ضرورت مديريت منابع آب و ههاي توليد شده و تصفيه فاضالب. اي برخوردار است هاي شهري و صنعتي از اهميت قابل مالحظه ساماندهي به وضعيت فاضالب

.تواند بخشي از كمبودهاي ناشي از محدوديت منابع آبي را جبران نمايد استفاده مجدد از آنها مي

هدف -هاي فاضالب كشـور بـه منظـور اسـتفاده خانه هاي پساب تصفيه فهراهنماي تعيين تعرنويس ارائه تهيه اين پيشهدف

گذاري منابع آب، قوانين حاكم بر اين بخش، تجربيات جهـاني در ايـن زمينـه در سـناريوهاي مجدد براساس اصول تعرفه .باشد مختلف مي

دامنه كاربرد -اي تصفيه شده به مسـوولين امـر كمـك ه هاي پساب گيري به منظور تعيين تعرفه در تصميمتواند مينويس اين پيش

، مالحظـات هـاي قـانوني و سـازماني با توجه به اينكه در تهيه اين راهنما مالحظات متعددي از قبيـل محـدوديت . نمايدهاي مناسب براي محاسبه نرخ تعرفـه ، استانداردهاي مختلف استفاده از پساب و همچنين الگوريتم ريزي و مديريت برنامه

.گيران در اين بخش قرار گيرد تواند مورد استفاده تصميم ه است لذا اين راهنما ميارائه گرديد

1 فصل1

هاي برگشتي و مروري بر وضعيت آب ها در كشور پساب

5 كشور در ها پساب و يبرگشت يها آب تيوضع بر يمرور -اول فصل 20/05/92

در كشور ها پسابي برگشتي و ها آبمروري بر وضعيت - فصل اول

كليات -1- 1

يك منبع آب جايگزين، در اقصي نقاط دنيا افزايش يافتـه و رويكـرد استفاده از فاضالب شهري تصفيه شده به عنوان . در كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه است غيرمتعارفجهاني، نشان دهنده افزايش روز افزون استفاده از اين منبع

:سه دليل عمده افزايش تمايل به استفاده از اين منبع عبارتند از و حفاظت از محيط زيست ها فاضالبكاهش آلودگي ناشي از -1 ي براي مقابله با كم آبيكار راهاستفاده از اين منبع آب نامتعارف به عنوان -2

قابليت رقابت فاضالب تصفيه شده با برخي از منابع آب و در برخي از مصارف -3

از . ساخته اسـت از اين منبع را تا حدي روشن گيري بهرهاز فاضالب تصفيه شده، معايب و مزاياي گيري بهرهتجربيات :به موارد زير اشاره نمود توان ميين مزاياي استفاده از فاضالب تصفيه شده تر مهم

ي آبي ها تنشكاهش −

منبعي مطمئن براي تمام فصول كه تغييرات عمده و طبيعي ساير منابع آب را ندارد −

و ساير منابع آب دريافت كننده فاضالب ها رودخانهكاهش بار آلودگي در −

)با كاهش ميزان كود دهي و افزايش محصول( كنندگان مصرفيش درآمد افزا −

شيميايي كوددهيكاهش نياز به − :ي واضحي نيز دارد كه عمدتا عبارتند ازها محدوديت، استفاده از فاضالب تصفيه شده معايب و ي فوقعليرغم مزايا

كنندگان مصرفافزايش ريسك آلودگي در −

گيرانه سختبراي رعايت استانداردهاي ويژه بهبودن تصفيه فاضالب بر هزينه −

. استفاده از فاضالب تصفيه شـده اسـت ريزي برنامهدر فرايند گذاري تعرفه، شود ميبه آن پرداخته راهنماآنچه در اين منابع آب، قوانين مرتبط موجود و توجه گذاري تعرفهاصول براساسبها پسابهدف اين است كه راهنمايي براي محاسبه

. به اهداف استراتژيك استفاده از فاضالب تصفيه شده به عنوان منبع جديد در قالب مديريت يكپارچه منابع آب، ارائه شودبـه مـوارد زيـر تـوان ميجامع منابع آب ريزي برنامهتصفيه شده در چارچوب پساب گذاري تعرفهبه طور خالصه براي

:اشاره نمود . يك ديدگاه كوتاه مدت براساسك استراتژي شكل بگيرد نه صرفا ي براساسبايد پساب گذاري تعرفه −

تمايـل بـه پرداخـت « بـه تـوان مـي ي مختلفي مواجـه اسـت كـه از آن جملـه ها چالشبا پساب گذاري تعرفه −و »از اين منافع گيري بهره منظور بهو ترويج استفاده از آن پسابتوجه به منافع استفاده از «، »كنندگان مصرف

تصـفيه شـده، پسـاب براي بيشينه كردن فوايـد حاصـل از اسـتفاده از . اشاره نمود »طالعات مورد نيازتعدد ا« . الزم است ها چالشبرخورد صحيح با اين

منظور استفاده مجدد فاضالب به يها خانه تصفيه پساب يها تعيين تعرفه ريزي، مديريت و برنامه ين راهنمايتدو 6 20/05/92

نوع مصرف براساسگوناگون است كه كنندگان مصرفي مختلف براي ها قيمتكارا نيازمند تعيين گذاري تعرفه −ل موثر در اين رابطه، سطوح كيفي مختلف مـورد نيـاز بـراي مصـرف عوام. و مكان مصرف، متفاوت خواهد بود

. باشد ميي گوناگون ها پرداختكنندگان مختلف و تمايل به در قالـب مـديريت بايـد تصفيه شده و رقابت براي انجام ايـن كـار پسابيي نظير ترويج استفاده از ها سياست −

.يكپارچه منابع آب مورد بررسي قرار گيرد

ارائـه تصـويري از منظور بهپس از مقدمه ارائه شده، . فصل و يك پيوست تنظيم شده است 8ر در قالب حاض راهنمايتعادل بخشي بين منـابع (برنامه جامع سازگاري با اقليم «گزارش براساسدر ايران، آمار و اطالعاتي غيرمتعارفمنابع آب

انتظار اين است كه پس از ارائه . شود ميجاماب ارائه تهيه شده توسط شركت مهندسي »ي آبريزها حوزهو مصارف آب در اين مولفـه در قالـب منـابع آب ريزي برنامهو تصفيه آن با ديد امكانات پسابتصوير نسبتا روشني از وضعيت موارد فوق،

آن، گـذاري تعرفه ويژه بهو پسابي مختلف ها جنبهدر فصل دوم، قوانين و مقررات موجود و مرتبط با . كشور، ترسيم شود، با اين هدف كه الگوهاي مناسب بـراي تـدوين پردازد مي المللي بينبه مروري بر منابع و مراجع فصل سوم،. شود ميارائه

فصل چهارم با مروري بر مفاهيم مديريت يكپارچه منابع آب و ارائـه . از آنها قابل برداشت باشد گذاري تعرفهراهنماي ملي در فصـل پـنجم . نمايد ميي مديريت يكپارچه منابع آب را ارائه ها قالبارتباط بين مطالعه حاضر و و مفاهيم آن، ها مولفه

هـدف از مطالـب ارائـه . شود مي، ارائه سازد ميرا در چرخه منابع و مصارف آب روشن پسابسناريوهاي ممكني كه نقش . باشـد مختلف مـي ) سناريوهاي( ها حالتتعرفه در مناسبي براي ارائه راهنماي تعيين بندي دستهشده در اين فصل، ارائه

مروري بر مطالعات انجام شده صورت گرفته است كه مجموعه از مطالعات انجام شده داخلي، گيري بهرهدر نهايت با هدف ي هـا بخـش اسـتفاده از تجـارب موجـود در هدف از بررسي پيشـينه مطالعـات، . ارائه شده است راهنمادر پيوست موارد،

فرآيند تعيين تعرفه خريد و فروش فاضالب تصفيه شده بـراي در فصل ششم . باشد تلف تدوين راهنماي مورد نظر ميمخشود و در نهايت در فصل هشتم گذاري ارائه مي اصول تعرفه در فصل هفتم. گيرد ميسناريوهاي مختلف مورد بررسي قرار

.گردد گذاري تدوين و ارائه مي راهنماي تعرفه

در ايران غيرمتعارفب منابع آ -2- 1

كـاهش . بايسـت حـداكثر اسـتفاده را از آن بـرد ي پيش رو است كه ميها فرصتيكي از نامتعارفهاي استفاده از آبرا بـيش از پـيش نامتعارفاز منابع آب گيري بهرهها و امكان استفاده از فاضالب تصفيه شده امكان كن هزينه آب شيرين

و برگشـته محيط به ها فاضالب صورت به معدن و صنعت و خانگي يها بخشدر مصرفي آبدو سوم از بيش. نموده استپس از انجام فراينـدهاي الزم تبـديل بـه ها پساباز سوي ديگر همين . شود مي خاك و آب منابع موجب آلودگي نوعي به

.شوند كشاورزي مي ويژه بهمنابع آب جايگزين و مناسب براي مصارف گوناگون


ـ مياستفاده از اين منابع ضمن پاسخگويي به بخشي از تقاضاها، بنابراين زيسـت محيطـي و مسـايل د در كـاهش توانبـه كشـوردر حـال حاضـر صـنعتي و خانگي مصارف بخش يها پساب شايان ذكر است كه حجم. كيفي آب نيز موثر باشد

ي انجام شده در دو دهه آينده ها بيني يشپ براساسكه شود ميتخمين زده مترمكعبميليون 579 و 4066 با برابر ترتيب ].1[ برابر خواهد شد 4و 3/1افزايش جمعيت به ترتيب حدود دليل بهعمدتا

و نحوه تخصـيص و شود ميو پااليش آوري جمعشهري هاي فاضالب از مترمكعبميليون 500در حال حاضر حدود ي در دست اجـراي ها طرحبا توجه به . باشد مي ريزي برنامه در دست اي منطقهي آب ها شركتتوسط ها از آن برداري بهره

ي شـهري در مقايسـه بـا سـاير هـا پسـاب از بـرداري بهرهي قابل ها پسابحجم ،ي آب و فاضالب استاني كشورها شركت مقايسـه براسـاس با توجه به وابستگي مستقيم فاضالب شهري به سرانه مصرف آن . شود مينسبت بااليي ارزيابي كشورها

به ،)ليتر در روز 140حدود (با همين ميزان در دنيا ) ليتر در روز 260حدود (متوسط سرانه مصرف آب شهري در كشور گرچه اعمال مديريت تقاضا و مصرف مسلما كاهش دهنده . شود ميبااليي براي ايران تخمين زده پسابطور نسبي حجم

. نگريست نامتعارفبه عنوان منبعي از آب توان ميت آب مصرفي اما در هر صورت به بخش هدر رف باشد ميميزان مصرف ، بلكـه در صـورتي كـه بـه دهد ميي مربوط به منابع آلودگي را كاهش تهديدهادر مجموع استفاده از اين ظرفيت نه تنها

يهـا وضهحدر محدوده مناطق شهري در ويژه بهدرستي مديريت شود، باعث تخفيف عدم تعادل و موازنه عرضه و تقاضا

. درياي مازندران، غرب و مركزي خواهد شدمناطق كـم ودر سال جز متر ميلي 251ي جوي با ها بارشاز جهان واقع گرديده كه از لحاظ اي منطقهكشور ايران در

نـواحي گـرم و خشـك استفاده از فاضالب براي آبياري در بسياري از كشورها بـه خصـوص در . شود مي بندي طبقهباران ميليـارد 118بـه 1400شـده اسـت فقـط بـراي بخـش كشـاورزي در سـال بيني پيشبراي كشور ما كه . ل استمتداو

د بـه توان مي، استفاده از فاضالب تصفيه شده ولو ناچيز باشد ميآب نياز )فعلي مترمكعبميليارد 80در مقابل ( مترمكعب . د بود در نظر گرفته شوداز خشكسالي خواه متاثر تر كمعنوان يك منبع منظم تنظيم آب كه

مترمكعب ميليارد 78 حدود 1380، كل آب مصرفي كشور در سال ها دادهاطالعات موجود و تجزيه و تحليل براساس. باشـد مـي مترمكعـب ميليـارد 1و 5، 72 حـدود ي كشاورزي، خانگي و صنعت به ترتيب ها بخش ميزان مصرفبوده كه

درصد آن بـه 60و 40حدود مترمكعب است كه ميليارد 29 حدوددر كشور توليدي پسابكل آب برگشتي و چنين همدرصد از كـل منـابع آب شـيرين تجديـد 55بنابراين حدود . گردد ميي سطحي و زيرزميني تخليه ها آبترتيب به منابع

20.7صرفي و درصد از كل آب م 37.6ي توليد شده نيز معادل ها پسابو حجم رسد ميشونده در شرايط فعلي به مصرف درصـد 5چنين سهم پساب شهري از كل مصـارف حـدود هم. گردد ميدرصد از منابع آب شيرين تجديدشونده را شامل

حجم آب مورد نيـاز بـالغ بـر 1404ي مختلف در سال ها بخشي منظور شده براي مصارف ها تخصيصبراساس . باشد ميمترمكعـب ميليـارد 41ي ناشي از آن معادل ها پسابگشتي و مترمكعب در سال خواهد بود كه حجم آب بر ميليارد 110

. دهد ميدرصد از منابع آب تجديد شونده كشور را تشكيل 30كه حدود گردد ميدر سال برآورد


ها پساب -3- 1

از آب درصد 33حدود . شود ميبخش اعظم منابع آبي كشور در سه بخش كشاورزي، خانگي و صنعت و معدن مصرف ي خـانگي و صـنعت و معـدن بـه هـا بخـش آب مصرفي در درصد 66صورت آب برگشتي و بيش از مصرفي كشاورزي به

. .. خـاك و ) ي سطحي و زيرزمينيها آباعم از (به محيط برگشته و به نوعي موجب آلودگي منابع آبي ها فاضالبصورت .]1[ گردد مي

ي هـا پسـاب سهم . باشد ميخش كشاورزي ميليون مترمكعب در سال مربوط به ب 4/24679 ين آب برگشتي باتر بيش .ميليون مترمكعب در سال است 23/579 و 13/4066 بخش شرب و صنعت برابر با

يخانگي ها پساب - 1-3-1درصد از كل مصارف آب در كشور به عنوان دومين مصرف كننده عمده آب مطـرح 6بخش مصارف خانگي با بيش از

ي خانگي با شدت آلودگي فراوان به محيط و منابع آبي وارد شـده و ها فاضالبو به همين دليل حجم متنابهي از باشد ميتوليد شده ناشـي از مصـارف خـانگي كشـور كـه معـادل پساباز كل . شوند ميموجب خسارات زيست محيطي گسترده

درصد آن بـه منـابع آب زيرزمينـي و منـابع آب سـطحي 29و 71، حجمي برابر با باشد ميميليون مترمكعب 13/4066درصد آن به ترتيب متعلـق بـه نـواحي شـهري و روسـتايي 17و 83توليد شده اين بخش پساباز كل . گردد ميخليه ت

. كشور استميليون مترمكعب در سال مربوط بـه 67/1009 ين مقدار فاضالب خانگي تخليه شده به منابع آب زيرزميني باتر بيش

18/216 ه آبريز درياچه اروميـه بـا ضبعد از آن حو. محوري دارد كه شهر تهران در آن نقش باشد ميه درياچه نمك ضحو 88/109 تـا 16/181 ي آبريز گاوخوني، قره قـوم، كـوير مركـزي، كرخـه و ارس بـا ها حوضه. ميليون مترمكعب قرار دارد

ارون ي كـ هـا حوضـه . گيرنـد مـي خانگي تخليه شده به منابع آب زيرزميني در مراتب بعدي قرار پسابميليون مترمكعب سـاغند بـا تخليـه -ريگ زرين و كويرهـاي درانجيـر -بختگان، هراز تا قره سو، سفيدرود بزرگ، سياه كوه -بزرگ، طشك

ي بااهميـت ايـن بخـش هـا حوضـه وي زيرزميني جزها آبميليون مترمكعب فاضالب خانگي به منابع 50ساالنه بيش از شمال كشـور و درياچـه اروميـه و نـواحي دشـتي خوزسـتان و ي آبريز ساحلي ها حوضه كه ايننهايتا . گردند ميمحسوب

باال بودن سـطح سـفره دليل به. ..شيراز، مشهد، تبريز، اروميه، رشت و ،محدوده كالن شهرهاي كشور نظير تهران، اصفهاناي ي جغرافيـايي نسـبتا كوچـك دار هـا محـدوده طبيعي و يا ايجاد شده و تراكم جمعيتي بـاال در صورت بهآب زيرزميني

ين تـر بـيش ه آبريز درياچه نمك ضحو چنين هم. باشند ميي خانگي ها فاضالبباالترين حجم توليد و پتانسيل آلودگي به هـزار 4/4251 ي گسترده جمعيتي به خصوص شهر تهران بـا توليـد ها كانونحجم توليد زباله شهري را به لحاظ استقرار

قوم با حجم توليد زباله شهري معادل ه و كارون بزرگ و گاوخوني و قرهي درياچه اروميها حوضه. باشد ميتن در سال دارا . در مراتب بعدي جاي دارند 1380هزارتن در سال 2/767 و 5/933 ،1/967 ،9/986


ها پساب و آب منابعي ابيارز -1-3-2جـم كـل مطابق با آمـار ح . ميليون مترمكعب برآورد شده است 141862حجم منابع آب تجديد شونده كشور بالغ بر

ميليون مترمكعب بوده كـه 77937برابر با 1380ي عمده خانگي، صنعت و كشاورزي در كشور در سال ها بخشمصارف ي عمـده مصـرف هـا بخشي توليد شده در ها پسابحجم . دهد ميدرصد از كل منابع تجديد شونده را تشكيل 55حدود درصـد از كـل منـابع آب 7/20 د از كـل مصـرف و درصـ 6/37 ميليون مترمكعب برآورد شده كـه حـدود 29324حدود

و 2ي آبريز درجـه ها حوضهدر سطح شهري را توليدي پسابحجم ) 1-1(در جدول شماره . باشد ميتجديدشونده كشور ي عمـده ها بخشحجم آب تخصيص يافته به 1404ي به عمل آمده در سال ها تخصيص براساس. دهد ميكل كشور ارائه

كه حجم كـل آب برگشـتي و ميليون مترمكعب در سال بوده 104015صنعت و كشاورزي بالغ بر شامل مصارف خانگي، درصـد از كـل 28كه رقم مزبور معادل بيش از گردد ميميليون مترمكعب برآورد 39800ي ناشي از آن معادل ها پساب

و آبزيان كشور، حجـم آب با احتساب حجم تخصيص يافته جهت بخش معدن چنين هم. باشد ميمنابع آب تجديدشونده ميليـارد 41بـه حـدود ي برگشـتي هـا آبهـا و پسـاب ميلياردمترمكعب بالغ شده كه حجم كـل 110مصرفي به حدود

.دهد ميدرصد از حجم كل آب تجديدشونده كشور را تشكيل 30مترمكعب در سال رقمي حدود

]2[ زيرزمينيع آب سطحي و ها و درصد تخليه آنها به مناب شهري حوضه پسابميزان -1-1ل جدو

حوضه )مترمكعب ونيليم( شهري پساب

يزيرزمين سطحي 879/109 264/9 ارس

859/29 790/44 انزليمرداب-طالش 512/67 844/44 سفيدرود

211/40 229/31 هرازتاسفيدرودبين 206/72 544/67 سوقرهتاهراز

663/36 369/24 رودگرگانتاسوقره 267/29 995/3 اترك 460/46 748/44 غربمرزي

514/116 991/97 كرخه 087/97 726/258 كارون

687/31 391/60 زهرهوجراحيهايرودخانه 320/32 987/14 مسيلهاوحله

055/38 895/17 مند 216/41 663/17 جزايرومهرانكل،

330/38 983/24 سديجبندرعباسبينيها رودخانه 703/10 099/3 جنوبيلوچستانب

182/216 444/36 اروميهدرياچه 666/1009 827/216 نمكدرياچه


]2[ زيرزمينيها و درصد تخليه آنها به منابع آب سطحي و شهري حوضه پسابميزان - 1-1ل جدوادامه

حوضه )مترمكعب ونيليم( شهريپساب

يزيرزمين سطحي 161/181 272/45 گاوخوني

088/87 722/36 بختگان- كطش 731/26 323/5 سيرجان-ابرقو كوير

447/31 859/5 جازموريان هامون 740/4 534/5 لوت كوير 558/119 018/27 مركزي كوير

764/56 146/0 سرخ دق- كوه سياه كوير 949/50 756/8 ساغند- درانجير كويرهاي

545/13 290/2 خواف نمكزار-پترگان دق 754/34 772/14 مندهير-هامون 531/11 819/2 مشكيل-هامون

174.828 618/4 )رود كشف( قوم قره 231/2887 918/1178 ايران كل جمع

موجود طيشرا در ها پساب هيتصف تيوضع -1-3-3و به همين دليل حجم باشد ميمطرح ها پساببخش مصارف خانگي به عنوان دومين مصرف كننده عمده آب و توليد

ي خانگي با شدت آلودگي فراوان به محـيط و منـابع آبـي وارد شـده و موجبـات خسـارت زيسـت ها اضالبفمعتنابهي از درصد از 37و ها رودخانهدرصد از 15ارزيابي در برخي از كشورهاي صنعتي، براساس. سازد ميمحيطي گسترده را فراهم

اطالعات مربوط به وضعيت )2-1(در جدول . باشند يم متاثري با تمركز شهري ها كانوني ناشي از ها آلودگياز ها درياچهبيني حجم پساب در سال پيش )3-1(در جدول . دهد را نشان ارائه مي 1387تا سال 1383فاضالب تصفيه شده از سال

.شود درصد فاضالب تصفيه مي 15در حال حاضر حدود . ارائه شده است 1404


)براساس آمار شركت آب و فاضالب( 1387تا 1383مختلف از سال هاي حجم فاضالب تصفيه شده استان - 2-1جدول

سال 1383 سال 1384 سال 1385 سال 1386 سال 138728,628,969 36,828,264 43,313,435 61,476,065 63,169,957 آذربايجان شرقي18,116,892 25,081,999 30,261,110 50,122,193 51,425,000 آذربايجان غربي2,634,692 4,797,827 4,958,797 6,396,264 10,415,919 اردبيل

107,959,217 114,383,167 98,902,929 95,966,002 108,885,017 اصفهان0 2,156,455 2,322,188 2,724,146 3,332,664 ايالم

919,247 1,285,266 1,286,099 2,296,032 2,792,769 بوشهر40,057,308 54,199,959 64,968,069 85,467,956 99,719,455 تهران7,724,144 8,914,881 10,302,415 10,913,924 11,960,115 چهارمحال و بختياري17,158,626 4,563,732 4,204,859 6,531,840 8,089,222 خراسان رضوي 19,082,999 23,331,417 27,402,950 30,322,371 29,441,069 خوزستان

0 0 0 0 1,046,657 زنجان0 2,162 264 479,311 901,000 سمنان

2,265,477 2,415,713 2,487,026 2,666,152 3,094,342 سيستان و بلوچستان 3,017,897 3,265,376 3,553,432 4,055,477 4,029,735 فارس 4,192,851 3,879,838 4,908,892 6,388,674 10,578,471 قزوين 3,723,073 4,174,710 5,030,360 5,641,972 4,954,617 قم

0 0 0 0 0 كاشان33,673,000 38,256,002 40,740,090 40,511,173 42,248,950 كردستان

0 0 0 87,796 245,855 كرمان54,913,136 54,966,885 59,946,556 61,712,685 59,498,335 كرمانشاه

456,367 901,959 1,192,164 1,737,098 2,362,591 كهگيلويه و بويراحمد 33,297,538 34,141,176 38,299,246 37,754,911 37,855,727 گيالن22,508,856 19,565,441 19,571,307 20,893,044 21,810,141 لرستان

0 0 294 264,403 329,235 مازندران11,059,604 10,686,700 13,736,025 16,201,459 18,794,261 مركزي2,229,241 2,422,862 3,013,583 3,721,697 4,138,988 خراسان شمالي

0 647,121 6,781,085 8,194,533 10,001,249 هرمزگان2,025,920 21,658,000 22,288,991 22,609,347 24,943,814 همدان1,399,680 1,744,040 1,991,816 2,694,538 3,669,795 يزد461,468 914,016 1,276,871 1,719,573 2,728,409 خراسان جنوبي

6,612,608 9,003,065 11,089,061 16,391,811 17,903,612 شيراز0 31,677 265,657 534,617 746,013 گلستان

33,798,708 43,174,527 48,331,789 51,140,626 51,484,000 اهواز18,776,337 22,619,222 29,714,543 35,065,401 مشهد

457,915,598 546,171,453 595,046,606 687,240,133 747,652,385 حجم پساب تصفيه شده (مترمكعب)

حجم فاضالب تصفيه شده (متر مكعب)

. ارائه شده است 1404در سال بيني شده پيشي اصلي ها پسابحجم ) 3-1(در جدول شماره

)ميليون مترمكعب( 1404سال بيني شده پيشي اصلي ها پسابحجم - 3-1جدول يبرگشتآبوپسابنوع 1404سال

يكشاورزيبرگشتآب 32000

يخانگپساب 5485

معدنوصنعتپساب 2382

هاپسابمجموع 39867

2فصل 2

بررسي قوانين و مقررات ملي مرتبط

15 مرتبط يمل مقررات و نيقوان يبررس -دوم فصل 20/05/92

بررسي قوانين و مقررات ملي مرتبط - فصل دوم

گذاري تعرفهبررسي قوانين و مقررات ملي مرتبط با -1- 2

بيني نموده است و نسـبت بـه تعيـين تعرفـه اي آب براي مصارف مختلف را پيش ن، تنها نحوه وضع تعرفهمقررات ملي ايرااي كه در حـال تنها مصوبه. صورت مستقيم وجود ندارد نامه به اي اعم از قانون، آيين نامه و تصويب واگذاري پساب هيچ مصوبه

:گردد قانون برنامه چهارم توسعه است كه عينا نقل مي 3ماده گذاري است، حاضر قابليت اجرايي دارد و ناظر به تعرفه نـرخ چنـين هـم ، و آب ، گاز، برق نفتي هاي و ساير فرآورده كوره سفيد، نفت گاز، نفت ، نفت بنزين فروش قيمت - 3 ماده«

. خواهد بود 1383ور شهري پايان هاي ، قيمت چهارم برنامه اول در سال پستي و مرسوالت تلفن ، ارتباطات فاضالب خدمات شهريور هر سـال حداكثر تا اول كه لوايحي مزبور طي كاالها و خدمات ، تغيير در قيمت چهارم برنامه بعدي يها سال براي

بـا توجيـه بايـد همـراه مـي پيشـنهاد هـر قيمتـي . رسـد مي اسالمي شوراي مجلس تصويب ، پيشنهاد و بهشود مي تقديم .باشد ، اجتماعي اقتصادي ».باشند مي حكم اين مشمول.. .و ، ديماند، عوارض انشعاب ، حق اشتراك حق از جمله مرتبط هاي ساير دريافتي - 1 تبصره

اين ماده را به نحوي تفسير توان مينشده است و ن ها پساباي به در ماده فوق هيچ اشاره شود ميمالحظه كه طوري بهي ها آبقانون توزيع عادالنه آب به 24ماده ) د(يز شود، زيرا در بند ن» پساب«شامل » آب« گذاري نرخنمود كه منظور از

.گردد نمياطالق ) پساب( ها آب گونه ايناشاره كرده و ترديدي نيست كه به ها فاضالبحاصل از اسـت كـه ضـميمه بخشـنامه شـماره اي تعرفـه كـه وجـود دارد، مرتبطـي تنهـا مصـوبه پسـاب گـذاري نرخدر مورد

جناب دكتر زرگر معاون وقت وزير نيرو در امور آب و آبفـا تصـويب و رابطـه بـين وسيله به 16/6/87خ مور 700/59382را تعيـين و ) پسـاب دريافـت كننـدگان ( اي منطقهي آب ها شركتو ) پسابتحويل دهندگان (ي آب و فاضالب ها شركت

وجـود نـدارد و در اي مصـوبه هـيچ تـاكنون كننـدگان مصـرف بـه پسابولي در مورد نرخ واگذاري . مشخص نموده استموضوع در كميته اقتصـادي سـازمان مـديريت منـابع آب ايـران مطـرح ) 13/12/1388تا تاريخ (تحقيقاتي كه انجام شد

موضوع بـه وزارت نيـرو مـنعكس گـردد تـا در بايستي ميو پس از معين شدن نرخ پيشنهادي در كميته مذكور باشد مي . ذ گرددتصميم اتخا تعرفهخصوص تعيين

طور كه در باال در خصوص همان. است پسابكه در اين خصوص شايان توجه است، موضوع مرجع تعيين نرخ اي نكتهنكرده اسـت و لـذا در حـال پساباي به تعيين نرخ قانون برنامه چهارم توسعه توضيح داده شد، ماده مذكور اشاره 3ده ما

استان است يا وزير نيـرو و اي منطقهي آب ها شركتمجمع عمومي آيا پسابحاضر مشخص نيست كه مرجع تعيين نرخ .وزيران يا شوراي اقتصاد هياتيا مديرعامل سازمان مديريت منابع آب يا مراجع باالتري مانند

پساببررسي فرآيندهاي سازماني براي تحول و فروش - 2- 2

مختلف مناسب نيست، هرچنـد بسـياري از هاي ها نشان داده است كه پساب براي تمام مصارف كشاورزي و كشت بررسيطور مثال در اصـفهان به. محصوالتي از پساب براي آبياري آنها استفاده شده است بسيار مرغوب و ظاهري مطلوب داشته باشد


ي با آب پساب توليد شد كه به لحاظ وضع ظاهري مشتري زيادي را به خود جلـب كـرد ولـي از نظـر مقـررات زيسـت يكاهوچنـين اسـتفاده از پسـاب بـراي بسـياري از هـم . كاهو با پساب نامطلوب اعالم شد و از كشت آن جلوگيري شد محيطي توليد

هاي سطحي و درختان مثمر مناسب نيست و لذا در موضوع استفاده از پساب براي كشاورزي بايد به نكات فـوق توجـه زراعتقانون توزيع عادالنه آب حكم صريح و روشـني دارد و در واقـع 24ماده ) د(اما از نظر سازمان متولي فروش پساب، بند . داشتهاي آب و فاضالب يا فاضالب تحويل گرفته و بهاي مقرر بايستي پساب توليدي را از شركت اي استان مي هاي آب منطقه شركت

.كنندگان قرار دهند هاي مجاز در اختيار مصرف هاي مذكور پرداخت نمايند و سپس خود آنرا با توجه به كشت آنرا به شركتمعاونت امور آب و آب وفاضالب نيز مويد اين امر است و نـرخ فـروش پسـاب 1/6/87مورخ 700/59382بخشنامه شماره .ها براي اجرا ابالغ نموده است اي استان را تعيين و به شركت هاي آب منطقه هاي آب و فاضالب به شركت فاضالب از شركت

ها و باغداري بيـان شـد، نبايـد اعتردر بعضي از ز پسابتوجه به نامناسب بودن استفاده از كه در اين بحث با اي نكتهبراي مصارف محدودي قابل استفاده است و ارزش چنداني ندارد، بلكه برعكس پساباين موضوع را به ذهن القا نمايد كه

و نيـز شـوند مـي صنايعي كه با آب خنـك . دد داشته باشتوان ميكاربرد زيادي ،از جمله صنعت ها فعاليتدر برخي پسابند باشـند و لـذا از نظـر توان مي پسابي زيادي براي فضاي سبز داشته باشند، داوطلب جدي ها مساحتصنايعي كه لزوما

بـا وزارت نيـرو و هـا اسـتان بـين وزارت صـنايع و معـادن و ادارات صـنايع تر بيشفرايند سازماني بهتر است براي تعامل قـرار بـرداري بهـره ي فاضالب در مـدار ها خانه تصفيهكه مرور بهآيد تا وجود بهدفتري مشترك اي، منطقهآب ي ها شركت

از طرفي وزارت صنايع . بهتري فراهم آيد ريزي برنامهبا سهولت و ها پسابايع از ناز ص تر بيش برداري بهرهامكان گيرند مينماينـد كـه ريـزي برنامـه و تخصيص آب به نحـوي آب برز ايجاد صنايع ند براي صدور مجوتوان ميو معادن و وزارت نيرو

براي اسـتفاده در صـنعت بـه كشـور پسابي فاضالب احداث شوند تا هزينه انتقال ها خانه تصفيهصنايع در جوار گونه اين .براي مصارف صنعتي استفاده نمايد پسابتحميل نگردد و مصرف كننده با هزينه و تعرفه مناسبتري از

استفاده نمايند و عندللزوم بـراي تخصـيص پسابند با تعامل با وزارت نيرو براي فضاي سبز از توان مينيز ها شهرداري .د وجود داشته باشدتوان مينيز دفاتر مشتركي ها شهرداريبه پساب

گذاري نرخبررسي مجوزهاي قانوني مورد نياز براي -3- 2

ـ ميرا گذاري نرخكه مرجع واحدي امر آب خام و آب مشروب شهري گذاري نرخبرخالف شـود ماننـد دار عهـده د توانبـه متقاضـيان در پسـاب براي فـروش گذاري نرخ، بهتر است كه ...وزيران، شوراي اقتصاد و هياتمجلس شوراي اسالمي، هـا و متقاضـيان ي خروجـي آن هـا پسـاب ي فاضالب و كيفيـت ها خانه تصفيهزيرا با توجه به انواع . اختيار وزارت نيرو باشد

عبـارت به. ي ديگر باشدها نهاده گذاري نرخكامال متفاوت با پساب گذاري نرخي متفاوت، بايد ها كيفيتبا پساباستفاده از توليدي و نوع استفاده از آن تعيين كننده نرخ است و چون اين امر بسـيار متفـاوت از آب خـام و آب پسابديگر كيفيت

قـرار گيـرد و نـرخ مناسـب بـه اي منطقهي آب ها شركتلزوما بايد مورد بررسي و مطالعه شرب شهري و روستايي است، .وزارت نيرو پيشنهاد گردد


اجتماعي را در دفاتر مربوطه انجام و نرخ مناسـب را و ي اقتصاديها بررسي تواند مي موارد گونه اينوزارت نيرو نيز در قـانون 3كه مرجع قانوني خاصي در حال حاضر با توجـه بـه مـاده شود ميدر خاتمه يادآور . براي تصويب پيشنهاد نمايد

.وجود ندارد پسابچهارم توسعه اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي در مورد

بررسي نحوه انجام معامله و مقررات مربوطه به آن - 4- 2

حسـب مـورد (ط معامالت خاصي هستند كه توسـط مراجـع ذيـرب نامه آيينه وزارت نيرو تماما داراي بعي تاها شركتماننـد آب اي يا نهـاده كاال گونه هيچ، ولي باشد ميبه تصويب رسيده و مورد عمل آنها ) ي مديرهها هياتمجامع عمومي يا

معامالت مذكور مورد خريد و فروش قرار نگرفته است، زيرا اين موارد همواره نامه آيين براساسشرب يا كشاورزي يا برق، كـه ايـن معامالت مورد خريد و فروش قرار گيرد، خاصـه نامه آيينمقررات براساسنبوده است نرخ معيني داشته و نيازي

مناقصه يا مزايده و حراج و يا معامله صورت بهاي معامله كه موارديموارد عموم مردم هستند و با گونه اينطرف معامله در .، تفاوت اساسي داردگيرد ميي صورت يجز

بايستي امر تخصيص توسط سازمان مديريت منابع آب انجام گيرد، يعني بـا تعيين نرخ، مي در مورد فروش پساب پس ازپـس از آن . توجه به كيفيت پساب و متقاضيان و موارد مصرف، سازمان مذكور مقادير كلي مصارف را تعيين و تخصيص دهد

. و در اختيار فروشنده پساب قرار گيرد قراردادهاي همسان براي مصارف مختلف با شرايط و موارد متناسب بايد تهيه شوددائمي بودن توليد آن است، زيرا بر خالف آب مورد استفاده در كشاورزي كه گاهي تحويـل پسابكي از خصوصيات يرا در پسـاب تـوان مـي نيست و همواره گونه بدينوضع پسابدر مورد باشد ميلحاظ كاهش منابع مستمرا عملي نه آن ب

و زمان قرارداد بايد ايـن نكتـه اساسـي مـدنظر پسابهم در مورد مصارف و هم در مورد قرارداد فروش لذا. اختيار داشتاز طرفي . آورد به عمل ميجلوگيري پساباز هدر رفتن اين امر . ارددر قرارداد حالت استمرار د پسابباشد كه استفاده از

نحوي تنظيم نمود كه همواره باشد و نتوان قرارداد را بهوجود نداشته پسابدر صورتي كه متقاضي دائمي و مستمر براي هـاي ، شـيوه وجود نداشته باشـد اي اوليه مصرف كه موارديو در ي جايگزين مصرفها راهبايد بتوان از آن استفاده نمود،

.مورد توجه قرار گيرد پسابرهاسازي ربوط به پساب از طريق انعقاد قراردادهـاي خـاص طور خالصه گفت كه معامله م بندي مطالب اين مبحث بايد به در جمع

گونه قراردادهاي همسان را تواند عمل نمايد و معموال اين صورت قرارداد همسان مي قانون مدني و اصوال به 10مبتني بر ماده .نمايد غ ميهاي زير مجموعه جهت استفاده ابال وزارت نيرو يا سازمان مديريت منابع آب ايران تهيه و براي اجرا به شركت

بررسي مجوزهاي الزم براي معامالت بين سازماني - 5- 2

:دسته تقسيم نمود 4به توان ميمعامالت بين سازماني را


هاي جهاد كشاورزي، صنايع و معادن، بهداشت، درمان و آموزش پزشـكي و خانه معامالت بين وزارت نيرو و وزارت :اول سازمان محيط زيست كشور

هيـات بايسـتي مـي هـاي زيـاد در حجـم پسابي فاضالب در كشور و توليد ها خانه تصفيهافزون با توجه به توسعه روزبا يكديگر مصوبات الزم را به تصـويب برسـاند و مقـررات الزم بـراي اسـتفاده از الذكر فوقي ها دستگاهوزيران براي روابط

.ين نمايدي بهداشتي و زيست محيطي را تعيها جنبهدر انواع مصارف، خصوصا از پسابدر مورد استفاده در كشاورزي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي بايد با توجه بـه مطالعـات انجـام شـده در جهـان،

هيات وزيران رابطه اين وزارتخانه و وزارت جهاد كشاورزي را . مصارف مربوط به كشاورزي را تعيين و بر مصرف آن نظارت نمايدبايد روابط سازماني وزارت نيرو و وزارت جهـاد كشـاورزي را بـه چنين هيات وزيران مي هم. ددر مصرف پساب بايد تعيين نماي

نحوي تعيين نمايد كه اوال هماهنگي كامل با آنچه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي تعيين نموده، برقرار گردد و ثانيـا .رت جهاد كشاورزي متناسب باشدهاي كشت تعيين شده توسط وزا تخصيص پساب براي كشاورزي با برنامه

در پسـاب وزيران بايد تعامالت بين وزارت نيرو و سازمان حفاظت محيط زيسـت را از نظـر رهاسـازي هياتاز طرفي و ) هـا شـهرداري (وزيـران بايـد تعـامالت بـين وزارت كشـور هيـات چنـين هـم مواقعي كه متقاضي ندارد تعيين نمايد و

ي فاضالب را از نظر پسماندهاي فاضالب به نحوي تعيين نمايد كـه اسـتانداردهاي ها كتشري آب و فاضالب يا ها سازمان .از نظر پسماندهاي فاضالب دچار مشكل نشوند ها شهرداريمحيط زيستي رعايت شده و

استان اي منطقهي آب ها شركتي آب و فاضالب و ها شركتتعامالت بين سازمان :دوموزارت وسـيله بهكننده از آن برداري بهرهو پسابي توليد كننده ها شركتالي بين م -مجوز ارتباط سازماني و حقوقي

نكتـه اساسـي كـه در ايـن مـورد وجـود دارد . و نرخ مبادله آن را نيز وزارت نيرو تعيـين نمـوده اسـت شود مينيرو داده نبوده پسابايل به استفاده از استان همواره م اي منطقهي آب ها شركتاست كه ممكن است پسابمستمر از برداري بهره

داشته باشند كـه علـي القاعـده وزرات نيـرو بايـد برداري بهرهو در مواقعي كه متقاضي خريد وجود داشته باشد تمايل به .را بررسي و الزمات و تعامالت مربوط را وضع نمايد ها دستگاهارتباط سازماني اين

استان اي منطقهي آب ها شركت تعامالت سازمان مديريت منابع آب ايران و :سومو پساببراي مصارف مختلف از اختيارات سازمان مديريت منابع آب ايران است كه با توجه به كيفيت پسابتخصيص

ي آب هـا شـركت قطعا پيشنهادات . دهد ميرا تخصيص اين سازمان پسابمتقاضيان استفاده از آن براي مصارف مختلف، در نماينـد مـي پيشـنهاد پسـاب ي الزم متقاضيان را شناسايي و مقادير استفاده آنها را از ها بررسياستان كه با اي منطقهالبتـه . سـازمان مـديريت منـابع آب ايـران باشـد گيري تصميماصلي هايبا محور پساببراي امر تخصيص گيري تصميم

ي مختلف با مشكالت ها موقعيتدر ها تخصيصدر استفاده از گيري تصميمبايد در غالب موارد ساليانه باشد و ها تخصيص .در اختيار داشت پسابحقوقي و قراردادي مواجه نگردد و از طرفي بتوان ضمانت اجراي الزم را در صورت قطع سهميه


ي هـا سـازمان ، ادارت كـل صـنايع و معـادن اسـتان، ها شهردارياستان با اي منطقهي آب ها شركتتعامالت :چهارم ي جهاد كشاورزي استانها سازمانت كل حفاظت محيط زيست و ، اداراي منطقهبهداشت

ي هـا سـازمان وزيران كه در تعامالت سازماني بند اول ايـن مبحـث بيـان شـده در اجـرا و عمـل بـين هياتمصوبات و پسـاب تحويلي و نيز قطـع سـهميه پسابو لذا هم در انعقاد قرارداد و هم در ميزان گيرد ميمورد عمل قرار الذكر فوق

در اين خصـوص بايـد ها استانداريآيد و قطعا وجود بهي مذكور در فوق بايستي ها دستگاهساير موارد تعامالت جدي بين ي اسـتاني فـوق مهيـا و فـراهم هـا دستگاهنقش اساسي را ايفا نمايند و زمينه را براي هماهنگي و همكاري تنگاتنگ بين

.مي آيد را برطرف نمايند وجود بهبات سازند و عنداللزوم اختالفاتي كه در اجراي مصو

3فصل 3

در زمينه المللي بينبررسي تجربيات پسابتعرفه

23 پساب تعرفه نهيزم در المللي بين اتيتجرب يبررس -سوم فصل 20/05/92

پسابدر زمينه تعرفه المللي بينبررسي تجربيات -فصل سوم

كليات -1- 3

ن وقتي نتواند بـا آب و شدت تقاضاي آ تامينخالء بين توان . ستها انسانآب، الفباي آباداني و گنجينه مشترك تمام و اي منطقـه د زبان مفاهمـه را بـه زبـان مخاصـمه، در همـه ابعـاد محلـي، ملـي، توان ميهاي مديريتي مهار گردد، كار راهنيايد و امكان به وجود آمدن بحران وجـود وجود بهاين كه وقتي بين عرضه و تقاضاي آب، تعادل . تبديل نمايد المللي بين

گـذاري اقـدامات و افـزايش تاثير -2هـاي منـابع آبـي و محـدوديت -1 :ناپذير اسـت عيت انكارداشته باشد، معلول دو واق .ي بشر بر روي اين منبع غيرقابل جايگزينها فعاليت

ي جوي و نامناسب بودن پراكنش زماني و مكاني آن، در زمـره كشـورهاي اقلـيم ها ريزشنازل بودن دليل بهكشور ما ي هـا بخـش رشد جمعيت، گسترش شهرنشـيني و توسـعه دليل بهد و در اين شرايط خشك و نيمه خشك جهان قرار دار

دهـد مـي نظري به گذشته و تاريخ كشور نشان . يابد ميتقاضا براي آب، روز به روز افزايش ) كشاورزي و صنعت(اقتصادي از منابع آبي، چـه برداري هرهبناشي از محدوديت منابع آبي، ابتكارات و ابداعات متنوعي در زمينه مسايلكه براي تعديل

.و مديريتي مورد توجه بوده است اي سازهسطحي و چه زيرزميني، در ابعاد ي اقتصـادي اقـدامات از طريـق اعـتالي هـا جنبـه هاي دستيابي به اهداف مديريت منابع آب، توجه بـه كار راهكي از ي

آب، كـارايي گـذاري نـرخ ش اقتصـادي آب، تعرفـه و ، ارزهـا گـذاري سرمايهو اقدامات اجرايي در زمينه تشويق ها سياستي ملي و اجرايي كردن راهبردهاي توسعه بلند مدت منابع ها حساباقتصادي آب، موازنه هزينه و ارزش كامل آب، آب در

.آب كشور قابل دستيابي استاري از كشورهاي دنيا استفاده از فاضالب شهري تصفيه شده به عنوان يك منبع آب جايگزين يا منبع مستقل، در بسي

آب در كشـورهاي درحـال تـامين افزايش يافته و اين رويكرد جهاني نشان دهنده افزايش روزافزون استفاده از اين منبـع مثـل يهاي بخشدر ويژه بهآب مورد نياز كشور تاميناز اين منبع بالقوه گيري بهرهاستفاده و . توسعه و توسعه يافته است

نيازهاي آبي اين بخش گام اساسي باشد و بـه رفـع محـدوديت تاميند در جهت توان ميه بر آنكه كشاورزي و صنعت عالوو رفـع اثـرات نـامطلوب سازي حداقلد در جهت توان ميكمك شاياني نمايد، بلكه ها بخشاين عامل اساسي توليد در اين

كـه ايـن صحيح از اين منبع بـالقوه عـالوه بـر به عبارتي با استفاده . نقش اساسي داشته باشد ها پسابي برگشتي و ها آبو حفاظـت از هـا آلـودگي بلكـه در جهـت كـاهش كند، ميي اساسي و استراتژيكي در جهت مقابله با كم آبي ارائه كار راه

.گردد ميمحيط زيست نيز اقدامي سازنده تلقي ها فاضالباقتصادي آب و آلودگي مطرح در مديريت آب كشور، برقراري تعادل بين عرضه و تقاضاي مسايلين تر مهم

موجـود در مسـايل است و بدين منظور الزم است از ابزارهاي اداري، فني و اقتصادي مختلفي استفاده شود تـا ها پسابو اي تعرفهو نظام گذاري نرخ. آب است گذاري نرخين ابزارهاي اقتصادي در اين زمينه تر مهمكي از ي. حل گردد ها زمينهاين


د به ايجاد واحدهاي خودگران كارآمـد و پاسـخگو كمـك مـوثر كنـد و هـم چرخـه مصـرف توان ميعادالنه، هم اصولي و 1.نيازهاي تهيدستان را متوقف سازد تامينغيركارآمد و عدم

د بعد از اعمال شـرايط اقتصـادي، اجتمـاعي و توان ميآن گذاري نرخو ها پسابتجربيات جهاني در راستاي استفاده از در جهت اسـتفاده گذاري سياستي متداول استفاده شده در دنيا، به عنوان راهنماي ها روش سازي بوميگي كشور و فرهن

فصل لذا در اين. زاويه كمك شاياني نمايد اين از محيطي زيستي ها آلودگيآب و كاهش تاميندرست از اين منبع بالقوه در ايـن راسـتا . كشورهاي مختلف دنيا پرداخته خواهد شـده اسـت در ها پساب گذاري نرخبه تجربيات جهاني در راستاي

ي زيادي ها شباهتكشورهايي كه از نظر اقليمي ويژه بهسعي بر آن هست كه از تجربيات كشورهاي موفق در اين زمينه و .با ايران دارند، استفاده گردد

اياالت متحده آمريكا -2- 3

داشته است و در اين گيري چشمي ها موفقيت ها پسابمجدد از سال گذشته آمريكا در كنترل و استفاده 30در طول مـالي بخـش عظيمـي از تـامين . دهـد مـي روي بسياري از كشورها قرار هاي مفيدي را پيشكار راهزمينه تجربيات آمريكا

يسـتم س 102بررسـي . باشد ميو موديان محلي كنندگان استفادهاز پسابي الزم خدمات بخش آب و ها هزينهسرمايه و انجمـن بيني پيش. شود مي تاميني آنها توسط دولت فدرال ها هزينهدرصد 2از تر كممحلي مشخص شده است كه پساب

. زير است صورت به 2020تا 2000الزم در بخش آب طي دوره گذاري سرمايهي ها هزينهاز AWWA(2(آب آمريكا

ب آمريكا، ميليارد دالر آمريكادر بخش آ گذاري سرمايهي ها هزينهبرآورد -1-3نمودار

.1999سازمان ملل متحد، -1

2- American Waterworks Association


بخـش آب بسـيار كـم اسـت، ايـن گذاري سرمايهي ها هزينه تاميني دولت فدرال در ها كمكسهم كه اينبا توجه به اري يـك سيسـتم لـذا برقـر . گردند تاميني محلي بايد ها مالياتمحلي از اين خدمات و كنندگان استفادهتوسط ها هزينه

چنـين همي بخش آب را پوشش داده، كارايي و راندمان بخش آب را باال برده و ها هزينهبتواند ه همگذاري ك بهينه تعرفهبـا توجـه بـه . اندركاران بخش آب بوده است و دست ريزان برنامهبه اهداف اجتماعي بخش آب نائل گردد، از اهداف عمده

ي بخش آب چه در سـطح عمليـاتي ها هزينهاز اي عمدهي پرداختي توسط استفاده كنندگان از آب قست ها هزينه كه اينكـه هـدف اصـلي ها پسابآب در بخش گذاري تعرفه، به ساختار كند مي تامينرا گذاري سرمايهعرضه آب و چه در بحث

.شود ميحاضر هست پرداخته راهنماياعضاي خود را كه گذاري مسوليت هماهنگي و رسيدگي به نحوه تعرفه AMSA(1(شهرهاي آمريكا شركت فاضالب كالن

بـوده اسـت كـه 1999آخرين تغييرات در شركت مزبـور در سـال . باشند، بر عهده دارد در سرتاسر اياالت متحده آمريكا ميها و تعداد اعضاي آن را با توجه به حوزه فعاليت و گستردگي خـدمات نشـان جداول شماره يك و دو به ترتيب تعداد شركت

صـورت كـه عضـو مـذكور بـه و تعرفه در بين اعضا با توجه به نوع خدمات ارائـه شـده و ايـن هاي تعيين تعرفه روش. دهد مي .نمايد، متفاوت است صورت يك عمده فروش محلي اقدام مي پردازد و يا به كنندگان مي مستقيم به عرضه آب به مصرف

با توجه به نوع فعاليت AMSAعضو پسابي عرضه كننده ها شركتتعداد - 1- 3جدول تعداد اعضا ع فروشنو

1999 1996 1993 1990

39 36 33 46 خرده فروش 17 20 15 22 عمده فروش

36 54 58 45 هردو 92 110 106 113 كل

Source:AMSA Financial Survey

AMSAي عضو ها شركتنوع خدمات ارائه شده توسط -2- 3جدول

1993 1996 1999 نوع خدمات

110 105 117 تعداد كل اعضاء

76 73 79 2آوري جمع

105 96 105 3جداسازي

109 104 116 4تصفيه

NA NA 21 5احيا

NA NA 24 سايرSource:AMSA Financial Survey

1- The Association of Metropolitan Sewerage Authorities (AMSA) 2- Collection 3- Interceptor 4- Treatment 5- Reclamation


:نمايند ميزير عمل صورت به ها پساببراي تخمين حجم AMSAي زيرمجموعه ها شركت 1.نمايند مياز روش سنجش كل آب عرضه شده استفاده ها شركتدرصد از 39 −

ها باغدر مناطق خشك كه آبياري درختان و ( 2.نمايند ميشده در زمستان استفاده گيري اندازهدرصد از آب 25 − .)شود ميدر تابستان باعث افزايش مصرف آب

)%159تا % 65( 3.نمايند ميدرصد از درصد متغير سنجش آب عرضه شده استفاده 9 −

4.گيرند يمدرصد نرخ متوسط ماهيانه را به كار 19 −

نماينـد و حجـم پسـاب را در مـي تاميندرآمدهاي خود را از ماليات بر دارائي يا ساير منابع مانده باقيدرصد 8 − .گيرند محاسبات در نظر نمي

AMSA مختلف از جمله نرخ متوسط ماهانـه و تعرفـه گذاري تعرفهي ها روشيي را كه از تركيب مختلفي از ها شركت :زير گزارش نموده است صورت به كنند ميحجمي استفاده

AMSAدر گذاري تعرفهي ها روش - 3- 3جدول گذاريروش تعرفه هاتعداد سازمان

16 Flat Charg Only

3 Flat Charg Only + Tax

36 Flat Charg Only + Volume Charge

8 Flat Charg Only + Tax + Volume Charge

1 Tax Only

1 Tax + Volume Charge

36 Volume Charge Only

101 Totaly

Source:AMSA Financial Survey شركت كه روش تعرفه حجمي را با نرخ ثابـت و 44شركت و 36ي صرفا حجمي در ها تعرفهگستره )4-3(در جدول

.آورده شده است نمايند مييا با ماليات بر دارائي تركيب

1- 100% of the Metered Water Supply 2- Winter Metered Water Supply 3- Varying Percentages of the Metered Water Supply 4- Flat Monthly Rate


ي حجمي مناطق مسكونيها تعرفهگستره نرخ آب در -4- 3 جدول شهري پسابروش اعمال تعرفه براي خدمات ها تعرفهدامنه

تعرفه حجمي

عالوهبهتعرفه ثابت تعرفه حجمي

تعرفه عالوه بهماليات حجمي

ماليات عالوه بهتعرفه ثابت تعرفه حجمي عالوه به

)به دالر(گالن 1000نرخ در هر 63/2 72/3 41/6 9/7 ثرحداك

27/1 72/3 19/2 0/3 متوسط 20/1 72/3 97/1 85/2 ميانه 55/0 72/3 81/0 59/0 حداقل

)به دالر(نرخ به ازاي هر مترمكعب 69/0 98/0 69/1 06/2 حداكثر 34/0 98/0 58/0 79/0 متوسط 32/0 98/0 52/0 75/0 ميانه 15/0 98/0 21/0 16/0 حداقل

Source:AMSA Financial Survey هاي ايجاد شـده اسـت كـه در بر پايه حجم آب و آلودگي AMSAهاي اعمال شده توسط هاي صنعتي تعرفه براي پساب

.نشان داده شده است )5- 3(جدول

ها كننده آلودهي صنعتي بر پايه حجم و ها پسابنرخ تعرفهگستره - 5- 3جدول

پارامتر مورد نظر تعداد اعضا واحد

اي آمريكاواحده

ي صنعتيها تعرفهنرخ

متوسط حداقل حداكثر

k Gal 17/7 02/0 91/1/$ حجم 8383 SS $/lb 00/1 01/0 18/0 69 BOD,COD $/lb 58/0 03/0 20/0 18 COD $/lb 55/0 03/0 13/0 14 Fats,Oils $/lb 00/13 01/0 09/1 7 Ammonia $/lb 50/4 12/0 30/1 7 Total N $/lb 87/2 04/0 76/0 5 Total P $/lb 75/1 96/0 27/1

Source:AMSA Financial Survey ي هـا اسـتان صنايعي كه داراي آلودگي بااليي هستند، اين هست كه يـك حـد پساب گذاري تعرفهروش معمول براي

لوده كننـده پرداخـت اضـافي كه براي باالتر از حد آستانه براي هر كيلوگرم اضافي آ گردد ميكننده تعيين براي هر آلوده .آورده شده است )6-3(حد آستانه براي هر آلوده كننده در جدول . وجود دارد


ي صنعتيها پسابحد آستانه براي -6- 3جدول

پارامتر تعداد اعضا )گرم بر ليتر ميلي( مقادير آستانه مورد نظر

ميانه متوسط حداكثر حداقل

61 TSS 190 2000 315 275 51 BOD 188 383 261 250 14 COD 50 8000 1092 566 9 FOG 30 300 126 100 3 NHA 3/10 30 20 20 6 TKN 30 500 113 40 1 P 12 12 12 12

Source:AMSA Financial Survey بـيش از (شود مي تامينكنندگان ي فاضالب عمدتا از محل آب بهاي پرداختي مصرف كنندهها شركتمنابع درآمدي

.دهد ميي فاضالب را نشان ها شركت، سهم هريك از اقالم درآمدي )7-3(جدول ). درصد 56

ي فاضالبها شركتسهم هريك از اقالم درآمدي - 7- 3جدول

منبع درآمد ها شركتتعداد سهم از كل درآمد كل )دالر1000(درآمد سرانه هر شركت

حداقل حداكثر متوسط

%1/56 6609821 846800 1406 59548 هزينه استفاده 111 %2/14 1670684 35000 32 75940 اوراق درآمدي 22 %1/8 951869 550731 112 35254 ذخاير 27 %9/4 580957 57548 7 5696 دست آمده بهره به 102 SRF 22413 284 175000 448268 8/3%صندوق 20 %1/3 363650 174584 5 18183 ماليات دارائي 20 %0/3 355552 75489 2 6584 ساير 54 %5/2 288783 75489 2 4564 هزينه اتصال 43 %1/1 130378 93100 31 9313 كمك فدرال 14 G. O. 17942 812 60703 125591 1/1%اوراق 7 %6/0 71793 18109 12 3121 هادهنده توسعه 23 %4/0 52726 27474 1 2928 ها ارزيابي 18 %4/0 45046 12493 35 2371 هاي دولتي كمك 19 %3/0 37269 10289 158 2876 عوارض خاص 13 %2/0 23735 4526 1 609 اجازه بازرسي 39 %09/0 10693 5834 5 972 اليروبي 11 %07/0 7681 2248 3 334 هاي ديگر فروش 23 %04/0 5174 1757 4 647 آب برگشتي 8

%100 11779670 912191 1413 105176 كل 112Source:AMSA Financial Survey


مثـال بـرآورد شـده اسـت كـه آب رودخانـه عنوان به. شوند ميدر پايين دست استفاده ها پساببخش قابل توجهي از نكته مهمـي كـه وجـود دارد ايـن . شود ميبار استفاده 18تا رسيدن به خليج مكزيك در طول مسير خود پي سي سي مي

در هـا پسـاب گـذاري تعرفهدر ادامه . باشد ميطق مختلف آمريكا لزوما يكسان ندر منا پسابآب و گذاري تعرفههست كه گـذاري تعرفـه نسبتا پيشرفته و مناسب با موقعيت جغرافيايي و زماني براي ها سيستمايالت ماساچوست و كاليفرنيا كه از

.گردد مي، بررسي كنند مياستفاده پسابآب و

بوستون -3-2-1بوسـتون در كنـار . ين شهر اين ايالت اسـت تر بزرگنفر 589100با جمعيتي بالغ بر بوستون مركز ايالت ماساچوست،

. ميليون نفر ساكن هسـتند 3/6در ايالت ماساجوست بيش از . با تمركز باالي جمعيت قرار گرفته است اي منطقهساحل و از . شد دار عهدهرا ها پساب يت عمليات و توزيع آب وو مسوول تاسيس 1926شركت عرضه و توزيع آب اين ايالت در سال

ي بارنـدگي و توزيـع آب تشـكيل ها آب، ها پساب آوري جمعجهت BWSC(1(شركت آب و فاضالب بوستون 1977سال MAWA(2(يت منابع آبي ماساچوست مسوول تاسيس، مالكيت و كنترل و عمليات آب به شركت تازه 1985در سال . شد

شهر و شهرك و ساير متقاضيان آب در ديگر نواحي را بـر عهـده 47خدمات به يت عرضهمسوولاين واحد . واگذار گرديد . باشد مي) BWSC(شركت آب و فاضالب بوستون MAWAين مشتري تر بزرگ. دارد

صورت بلوك افزايشي است كه از ده بلوك مصرفي تشكيل شده در ايالت ماساچوست و مركز آن بوستون، تعرفه آب و پساب بهبـراي آب . باشـد اختالف بين نرخ پايين و باال خيلي زياد نمي. يابد مترمكعب آب با افزايش مصرف آب افزايش مي هزينه هر. است

.دهد هاي پساب را در بوستون نشان مي تعرفه )8- 3(جدول . باشد درصد مي 4/10درصد و براي پساب 1/2اين اختالف

2002سال - در بوستون پسابي ها تعرفه - 8- 3جدول

مترمكعبدالر آمريكا به ازاي هر در هرماه مترمكعب:مصرفReminbi/m3

)RMB(* 205/196/9مترمكعب اول 16 218/107/10مترمكعب بعدي 17 231/118/10مترمكعب بعدي 43 247/131/10مترمكعب بعدي 60 260/142/10مترمكعب بعدي 164 273/153/10مترمكعب بعدي 215 289/166/10يمترمكعب بعد 603 302/177/10مترمكعب بعدي 1464 316/188/10مترمكعب بعدي 2584

5167329/199/10بيش از *Rate Convesion:USD $1.00=RMB 8.27 Source:City of Boston

1 Boston Water and Sewer Commission 2 Massachusetts Water Resources Authority


MWRA با در نظر گـرفتن سـطح را در روز هست مترمكعب 95آنها بيش از پسابي اضافي براي صنايعي كه ها نرخ TSS2و يـا BOD1بـر ليتـر گـرم ميلـي 400 هـا آلـودگي حداكثر سطح تعيين شده بـراي . گيرد ميآلودگي آنها در نظر

عمـده قيمـت صـنايع را بـه حسـاب آورده و در پسـاب ي آلودگي زدايـي ها هزينه MWRAبراي صنايع مزبور 3.باشد مي .نمايد پساب براي مشتريان اعمال ميفروشي

لس آنجلس -3-2-2جمعيـت لـس آنجلـس . ين شهر ايالت كاليفرنيا هستتر بزرگاز نظر جمعيت دومين شهر آمريكا و نجلسلس آشهر بـر لـس آنجلـس عرضـه آب در . ميليون نفر اسـت 16و جمعيت ايالت كاليفرنيا بالغ بر باشد ميميليون نفر 8/3بيش از

ات عمومي تاسيسين مالك تر بزرگو شده تاسيس 1925در سال DWP. ايالت است DWP(4(عهده وزارت آب و نيروي .شهري در آمريكا است

ي آب، هـا مجمـوع هزينـه كه شامل بها و دارند ميدريافت DWPاز حساب صورت، مشتريان تنها يك لس آنجلسدر ي هـا هزينـه و كند ميعمل گذار حساب صورتتنها به عنوان يك DWPتحت ترتيبات نهادي فوق . باشد ميو برق پساب

دريافـت بـار يكي خود را دوماه ها حسابمشتريان صورت . سازد مياضالب را براي اداره سيستم فاضالب فراهم خدمات ف .ماهانه نيز داشته باشند حساب صورتند تقاضاي توان ميالبته مشتريان پرمصرف . دارند مي

ي توسعه و يا خريد منابع ها هزينهدر قسمت جنوبي آن، ويژه بهي اخير، ها سالافزايش كم آبي در كالفرنيا در خاطر به ويـژه بـه . باشـد ميفصلي بسيار متغير صورت بهدر اين ايالت عرضه و تقاضاي آب چنين هم. باشد ميآبي جديد بسيار باال

و مراتع در اين ها باغآبياري جهتجاكه تقاضاي آب و از آن باشد ميي گرم و كم بارش ها تابستاناين ايالت داراي كه ايني اسـت صورت بهساختار طراحي شده . ي آب طراحي شده استها تعرفهاي براي ، ساختارهاي پيچيدهيابد ميل افزايش فص

و كـاهش مصـرف آب را، جـويي صرفهفعالي صورت به DWP. دهد ميلويت نيازها تخصيص وكه عرضه آب را با توجه به ا :به عوامل زير بستگي دارد ها تعرفهبنابر اين ساختار . نمايد ميدر تابستان كه عرضه آب محدود است، تشويق ويژه به

رده اول نرخ پـايين و رده . بر مبناي آب وضع شده است كنندگان مصرفدو نوع تعرفه براي هر گروه از :مصرف − .دوم نرخ باال

ل كـه بر مبناي تعداد اعضاي خـانوار و زمـاني از سـا گان كنندهاندازه گروه مصرف :كنندگان مصرفاندازه گروه − .گردد مي، مشخص شود ميمصرف رده اول تعيين

.كه مشتري در آن قرار دارد 5دمايي ي محدوده −

)فصل(موقع زماني سال −

1- BOD Is the Biochemical Oxygen Demand of the Wastewater, Expressed in Milligrams Per Liter 2- TSS Is the Total Suspended Solids, Expressed in Milligrams Per Liter 3- 400 mg/l BOD and/or TSS 4- Department of Water and Power 5- Temperature Zone


ي تهيه و تدارك آبها هزينهتعديالت −

تعيين كيفيت مورد نياز جهتتعديالت الزم در −

تعديالت الزم جهت كفايت درآمدي −

در . از ساير نقاط آمريكا است تر پيچيدهبسيار لوس آنجلسدر پسابو ي آبها تعرفهبراي اعمال عوامل فوق، ساختار ي ها نرخ شود ميي آب مشاهده ها نرخ بهي كه با مراجعه طور هماني آب معموال در هر فصل متغير است و ها نرخرده اول

:هست كنندگان مصرفگروه از 6شامل ها تعرفهساختار . ي فصل با تقاضاي باال استها نرخاز تر پايينفصل با تقاضاي كم شهري با واحدهاي مسكوني مجهز به كنتور جدا از هم كنندگان مصرف -1

شهري با واحدهاي مسكوني مجهز به كنتور مشترك كنندگان مصرف -2

ي ساخت و ساز موقتها سايتواحدهاي تجاري، صنعتي، دولت و -3

.اند شدهفتر آب و نيرو تعيين قراردادهاي تاييد شده از طرف د وسيله بهخدمات آب تصفيه شده كه -4

هاي خصوصي نشاني آتش -5

ي عموميها داراييآبياري -6

دمـايي كـه مشـتري قـرار دارد، ي محدودهگروه مصرفي فوق، سهميه مبنا براي هر مشتري انفرادي بر پايه 6در بين عالوه بر اين سهميه بر مبناي . گردد مياي خانوار وي تعيين ضاندازه گروهي كه مصرف كننده به آن تعلق دارد و تعداد اع

، تعرفه رده اول اسـت كـه از شود مياي كه به شرح باال تعيين تعرفه بر مبناي سهميه. باشد ميهر فصل از سال نيز متغير .گيرد ميهر مصرفي باالتر از سهميه در نرخ رده دوم قرار . آن ياد شد. شـود مـي ي آب يكجـا بـه حسـاب آورده ها هزينهو با شود مينيز به عنوان تابعي از آب مصرفي تعيين ها پساببهاي

. باشد مييكسان كنندگان مصرفو براي هر گروه از شود مي گيري اندازهآب مصرفي مترمكعببا ازاي هر پسابي ها تعرفهو باشـد ميآب مصرفي در زمستان كه مصرف آب پايين است مترمكعبدالر به ازاي هر 798/0ي ها انشعاب پسابتعرف .شود ميخارج پساب صورت بهب مصرفي آدرصد 90كه شود ميفرض

هـا پسـاب بر مبناي آب مصرفي هست، تعرفه آب مصرفي و لس آنجلسدر پسابي ها تعرفهتعيين كه اينبا توجه به .آورده شده است )10-3( و )9-3( در جداول شماره

شهري - لس آنجلسي آب در ها تعرفه -9- 3جدول Consumption,

m3/mo US Dollar1/m

($) Renminbi1/m3

(RMB) High Season

First Tier $0.738 RMB 6.11Second Tier $1.052 RMB 8.70

Low Season High Season $0.774 RMB 6.40

First Tier $0.823 RMB 6.80 Source:Los Angeles Department of Water and Power (DWP)


تجاري، صنعتي و دولتي - لس آنجلسدر پسابي ها تعرفه -10- 3جدول

Consumption, m3/mo

US Dollar1/m($)

Renminbi1/m3

(RMB) High Season

First Tier $0.767 RMB 6.34 Second Tier $1.052 RMB 8.70

Low SeasonHigh Season $0.803 RMB 6.64

First Tier $1.052 RMB 8.70 Source:Los Angeles Department of Water and Power (DWP)

ي فوق براي صنايعي كه مقدار آلودگي فاضالب آنها بيش از حد مجاز اسـت، نـرخ اضـافي نيـز وضـع ها تعرفهعالوه بر :شود ميفرمول زير محاسبه صورت بهاين اضافه پرداختي . شود ميكه هزينه كيفيت ناميده شود مي

[ ]c V a(SS DSS) b(BOD DBOD) k= − + −

:در فرمول فوق

C: هزينه اضافي كيفيت V: اضافه بهاست مشمولكه پسابحجم اضافي روزانه.

SS: شود مي گيري اندازهدر ليتر گرم ميليذرات معلق كه به ازاي. BOD: شود مي گيري اندازهدر ليتر گرم ميليكه به ازاي باشد مي پساباكسيژن شيميايينياز زيست.

a: 1.ه ازاي هر پوند ذرات معلق استهزينه تعيين شده ب b: 2:هزينه تعيين شده به ازاي نياز زيست شيميايي اكسيژن است

K: 365)برابر 8.34) .كند ميرا به دالر تبديل Cكه باشد مي ×1,000,000/ جهت نيل بـه اهـداف بلندمـدت تعيـين شـده از طـرف دولـت فـدرال پسابعالوه بر موارد فوق براي بهبود سيستم

هـاي افـراد يـي اماليـات بـر دار وسـيله بهي الزم در اين راستا ها هزينه. صورت گيردبايد يي الزم است كه ها گذاري سرمايه .شود مي تامين

كانادا -3- 3

ي شـهري هـا دولـت در بسـياري از مـوارد، . اسـت ي محلـي هـا دولتبر عهده ها پسابدر كانادا عرضه آب و مديريت با اين حـال در شـهرهاي بـزرگ . را برعهده دارند ها پسابعرضه آب و خدمات مديريت مالكيت و عمليات] ها شهرداري[

ي حـوزه هـا شـهرداري كه از چند دولت محلي تشكيل شده است، كل يا قسمتي از اين خدمات را بـراي اي منطقهدولت را بـراي هـا پسـاب و ي سـطحي هـا آبخدمات اي منطقهدر برخي موارد مثل ونكوور يك سازمان . نمايند ميخود فراهم در موارد ديگر . گيرند ميرا بر عهده ها پساب آوري جمعمسوليت توزيع و ها شهرداريو آورد ميي عضو فراهم ها شهرداري

1- Currently $171/lb/day 2- Currently $188/lb/day


يت تدارك كـل عرضـه آب را و خـدمات مسوول اي منطقهدر ايالت اونتاريو دولت ) PEEL(پيل اي منطقهمانند شهرداري .منطقه بر عهده دارد هاي رداريشهرا براي ها پسابمديريت

ات و امكانات عمومي شهري از زماني كه ارائه تاسيساي از ي خدمات آب، به عنوان زيرمجموعهها تعرفهدر كانادا بحث بـراي آب هـا كانـادايي كـه اي تعرفـه . خدمات متمركز توسط بخش عمومي مطرح شده، مـورد توجـه قـرار گرفتـه اسـت

متوسـط طـور به ها كانادايينتايج يك مطالعه حاكي از آن است كه . باشد ميف كشور متفاوت در مناطق مختل پردازند ميي اخير در حال افزايش بوده ها سالدر تعرفهاين . پرداختند مي 1996آب در سال مترمكعبدالر كانادا به ازاي هر 86/0

نيز به آن اضافه شده اسـت كـه ها پسابآلودگي ي تصفيه و كاهش ها هزينه ،آب تعرفهعالوه بر افزايش كه طوري بهاست، .شود ميدرصد آب بهاي پرداختي مشتريان را شامل 32حداقل ها هزينهاين

حسـاب گـردد و در صـورت هاي آب جمـع مـي ها با تعرفه آوري و عمليات تصفيه پساب هاي مرتبط با جمع در كانادا هزينههـا دارد، اسـتفاده گذاري سنتي كه نرخ ثابتي بـراي تعرفـه پسـاب تم تعرفهدر برخي از مناطق از سيس. شود مشتريان وارد مي

هاي صورت درصد ثابتي از تعرفه ها به هاي پساب گذاري به اين صورت است كه تعرفه در بسياري از مناطق ديگر تعرفه. شود مي .را حجمي به حساب آوردها هاي پساب توان تعرفه صورت حجمي هست، مي هاي آب به آب است و از آنجا كه تعرفه

1991بهـا از سـال صـورت درصـدي از آب ها كه به هاي پساب ها، نرخ تعرفه داليل حفظ محيط زيست و كاهش آلودگي به .رسيده است 2000درصد در سال 78به 1991درصد در سال 65صورتي كه از شود در حال افزايش بوده است، به اعمال مي

مالي پايـدار تامينكه نمايد ميي تعيين صورت بهرا ها پسابي آب و ها تعرفه، CWWA(1(شركت آب و فاضالب كانادا را هـا هزينـه را ترغيب به برقراري نرخي كه ها شهرداريكارا و مناسب فراهم نمايد و صورت بهتجهيزات آب و فاضالب را

.نمايد ميپوشش دهد تشويق :عبارتند از شود ميتاكيد CWWAاز طرف پسابي آب و ها تعرفهكه در تعيين اي عمدهنكات پسابي سيستم آب و ها هزينهتمام تامين −

ي احيا و حفظ منابع آبيها هزينه تامين −

ي سرمايه و تشكيالتها هزينه تاميندر نظر داشتن يك افق بلندمدت براي −

خدمات مطلوب با حداقل هزينه تامين −

مصرفي بر مبناي مقدار آب پسابپرداخت براي خدمات آب و −

حجمي براي كنترل مصرف گذاري تعرفهاستفاده از −

محيط زيست سازي پاكي حفظ و ها هزينهدر نظر گرفتن −

1- Canadian Water and Wastewater Association


آلمان - 4- 3

طـور بـه در اين كشور صنعت آب و فاضـالب . ميليون نفر در قلب اروپا جاي گرفته است 82آلمان با جمعيتي بيش از بات نهادي متفاوتي قبل از اتحاد آلمان غربي و شرقي در اين سنتي ترتي صورت به. غالب تحت مالكيت بخش عمومي است

مشترك و تحت يك مديريت واحـد بـود، در پسابب و آات تاسيسدر قسمت شرقي تسهيالت و . دو قسمت وجود داشت مسوولي ها شهرداري پساببا اين وجود براي هر دو بخش آب و . حالي كه در قسمت غربي اين دو بخش از هم جدا بود

.تحت يك مديريت واحد قرار گرفت پساببعد از اتحاد دو آلمان خدمات هر دو بخش آب و . ندبودن، جدايي آشكار بين نهاد دولت با تعهدات ملي براي حفظ منابع آبي و مـديريت اگي مديريت آب در آلمژين ويتر مهم

هاي زيادي از طرف دولت ملـي بـر نترللذا قوانين قوي و ك. است ها پساببري مديريت ويژه آب و ها شهرداريو وظايف گذاري ملي عمدتا شـامل مقـررات اقتصـادي و زيسـت مقررات. وجود دارد پسابدر زمينه آب و ها شهرداريي ها فعاليت

.محيطي استيي كـه فعاليـت ها شركتو يا كنند ميفعاليت پسابي مختلف آب و ها بخشدر ها شهردارييي كه زير نظر ها شركت .شوند ميبه شدت كنترل گذاري تعرفهها به بخش خصوصي داده شده است، از نظر عملياتي آنو هـا شـهرداري آب با مشاوره كنندگان عرضه، بلكه توسط شود ميدولت تعيين يا تثبيت ن وسيله به پسابآب و تعرفه

ي هـا تعرفـه ي كه صورت به. شود مين تعيي» ها هزينه تاميناصل «در آلمان تماما بر پايه ها تعرفه. شود ميتاييد آنها تعيين در ها هزينه تاميناصل . آب را بپوشاند كنندگان عرضهي خدمات ها هزينهي تعيين گردد كه تمام صورت بهبايد پسابآب و

:باشد ميويژگي كليدي زير 4آلمان بر پايه .شود ميي مختلف مصرف كننده اعمال ها گروهبراي ها هزينهبا توجه به ها تعرفه -1

ي عمليـاتي كـه ها هزينهو ديگر ها زيرساختي مربوط به ها هزينهاولي :آب بها از دو عنصر تشكيل شده است -2 .بايد هردوي آنها پوشش داده شود

.بازگشت سرمايه بايد در يك نرخ مناسب باشد -3

.ب كافي باشدآ ذخاير مالي بايد براي نگهداري و جايگزيني تشكيالت -4

دارهاي زيست محيطي در آلمان از طرف طرفداران محيط زيست بسـيار باالسـت و اين موضوع در حالي است كه هشلـذا در نظـر گـرفتن . ي زيست محيطي در اتحاديه اروپا مبدل كـرده اسـت ها سياستكشور پيشتاز در عرصه به آلمان را ين زمينه، بحث حفظ گذاري در ا عالوه بر مقررات. باشد ميزيست محيطي در بخش آب در آلمان مورد توجه ويژه مسايل

محـيط زيسـت سازي پاكي آلودگي و ها هزينهبا اضافه نمودن آيتم ها پسابآب و گذاري تعرفهمحيط زيست خود را در .سازد مينمايان

گـذاري تعرفـه در آلمـان، سيسـتم هـا پسـاب با توجه به اصول بيان شده در قسمت قبل براي تعيين آب بها و تعرفـه در آلمان تعرفه آب . پردازند ميپايه حجم مصرفي آب يبرا تعرفه عالوه بهيان يك مبلغ ثابتي را ي است كه مشترصورت به


ي زيست ها هزينهاز جمله ها هزينهبر مبناي پوشش ها تعرفهطبق قانون فدرال بايد تعيين . بر مبناي آب عرضه شده استاضـافه پرداخـت ديگـري كـه نشـان دهنـده ي صـنعتي شـامل يـك هـا پسـاب شايان ذكر است كه تعرفه . محيطي باشد

.باشد ميها هست، كاهش آلودگي اين آب هاي فعاليت

فرانسه -5- 3

كننـدگان مصرفدرصد از 70در حدود . مديريت بخش آب فرانسه، تركيبي از مديريت بخش خصوصي و دولتي استصـنعت آب . شـوند ميدمت خ تاميني خصوصي ها شركت وسيله بهدرصد از خدمات گيرندگان شبكه فاضالب، 35آب و

سهم بسيار بـااليي از 4و سيس 3، ساور2، موندو1چهار شركت بزرگ ويوندي. باشد ميفرانسه تحت سلطه چند بنگاه بزرگ . درصد صنعت را در اختيار دارند 60دو شركت ويوندي و موندو به تنهايي كه صورتي بهبازار آب فرانسه را در اختيار دارند،

ي خارجي در صنعت آب فرانسـه وجـود ها شركتي داخلي، مانعي براي ورود ها شركتاست كه عالوه بر البته شايان ذكر .شود ميخارجي اعمال ن گذاري سرمايهمحدوديتي بر گونه هيچندارد و

اين . گيرد ميشركت زيرمجموعه دولتي صورت 6بخش عمومي در خدمات آب توسط دولت با همكاري گذاري سرمايهوزارت . نماينـد مي تاميناز طريق ماليات را) ها آلودگيروي منابع آب و كاهش گذاري سرمايه(بع مالي خود منا ها شركت

را ها فاضالب از بين بردنيت نظارت بر كيفيت آب و تصفيه ومسووليت عرضه آب و وزارت بهداشت مسوولمحيط زيست، ي كـه صـورت بهظيفه نظارت بر صنعت آب را برعهده دارد، كه در پاريس مستقر است، و de l Eauxسازمان . بر عهده دارند

.نمايد مينظارت گذاري تعرفهبر ساختار بازار، عمليات آن و بـر مبنـاي حجـم گـذاري تعرفهوجود ندارد و عمدتا پسابآب و گذاري تعرفهدر فرانسه يك سيستم واحد ملي براي

توافـق شـده بـر مبنـاي تعرفـه . شـود مـي صنعت آب تعيـين بلوكي و بر مبناي توافق عاملين صورت بهمصرفي است كه .گردد ميدر استفاده از منابع آب حصول كاراييي بخش آب با در نظر گرفتن عامل ها هزينه تامينشاخصي براي و هزينـه پـااليش آن اندازنـد مـي محيط زيست را بـه مخـاطره ها آباين كه اين دليل بهي صنعتي، ها پسابدر بخش

:گيرد ميي صنعتي عوامل زير مد نظر قرار ها پساب گذاري تعرفهدر رهيافت . شود مياتخاذ اي ويژهدابير باالست، ت حجم آب مصرفي − .متوسط روزانه آلودگي در ماهي از سال كه باالترين ميزان آلودگي وجود دارد − ضريب حجم آلودگي − ضريب اضافي براي مصارف غيراستاندارد − منطقه شهرداري −

1- Vivendi 2- Mondeo 3- Saur 4- Cis


:شود ميزير برآورد صورت بهگرفتن عوامل فوق ضريب تصحيحي با در نظر P 0.5(1 Pa 365) / Vr= + ×

:در رابطه فوقP:ضريب آلودگي

Vr:حجم ساالنه آب Pa:متوسط روزانه آلودگي در ماهي از سال كه باالترين ميزان آلودگي وجود دارد.

:يابد ميجدول زير است كه با افزايش حجم كاهش صورت بهضريب حجم ضريب حجم

m3 6000<( 1(مترمكعب6000ازتركم8/0 )6000- 12000(بين شش تا دوازده هزار

6/0 )12000-24000(بين دوازه هزار تا بيست و چهارهزار)24000-50000(بين بيست و چهار هزار تا پنجاه هزار 5/0

بسته به مورد )<50000(بيش از پنجاه هزار نيز براي محاسبه تعرفه پرداختي براي غيراستانداردكه اشاره گرديد يك ضريب استفاده طور همانفوق موارد عالوه به

:شود ميزير تعيين صورت به ها پسابآلودگي ي كه بر اين مبنا تعرفه گردد مياضافه غيراستانداردمصارف Ch arge [(SS Fss) (OM Fom) (SalT Fsalt) (TOX Ftox) (TON Fton)

(TRN Ftm) (P Fp (AOX Faox) (MET Fmet)]= × + × + × + × + ×+ × + × + × + ×

SS:Suspended solids (kg/d) OM:Oxidised matter (COD 2 BOD) / 3= + × SALT:Soluble salts (m ho/ cm m3)= × TOX:Inhibitory - measured by daphnia test (equitox/d) N:Kjeldahl N (kg/d) P:Total phosphorus AOX:Halogenated hydrocarbons MET:Heavy metals, weighted via As 10 , Cd 50 , Cr 1, Cu 5 , Hg 50 , Ni 5 , Pb 10 , Zn 1× × × × × × × × all as kg/d F:Pollution parameter-specific tariff in FF

.صورت زير است، البته اين پارامترها از شركتي به شركتي متفاوت است به Rhine-Meuseبراي شركت FFپارامترهاي SS=129, OM=257, TON= 88, TRN=177, P= 280, TOX= 4598, SALT=160, AOX= 2681 and MET= 725

استراليا - 6- 3

كـه باشـد مـي هزار نفـر 700ميليون و 20بالغ بر جمعيت اين كشور. باشد مياستراليا كشوري پهناور با جمعيتي كم و نـزوالت جـوي در باشد ميآب و هواي استراليا بسيار متغير 1.نمايند ميدرصد جمعيت آن در شهرها زندگي 88بيش از

1- WDI 2008.


كم بودن بـارش و نـزوالت جـوي در بسـياري از منـاطق . كشور در طول سال و در نقاط مختلف كشور بسيار متغير استاز يك سو و عدم تناسب بارش با نيازهاي فصلي در برخي مناطق از سوي ديگر باعث شده است كـه اسـتراليا در استراليا

. دهـد مـي در حدود يك سوم خاك اين كشور را صحرا و بيابان تشكيل كه طوري به ،زمره كشورهاي خشك دنيا قرار گيردآب در استراليا همـواره بـه عنـوان . سترس بودن آب داردگسترش شهرها و رشد جمعيت در استراليا رابطه بااليي با در د

.باشد ميگذاران بوده و يك منبع كمياب، ارزشمند و مهم مورد توجه شهروندان، محققين و سياست، كنترل گذاري سياستيت مسوولمحلي در چارچوب قانون ملي هاي دولت. استراليا از هشت اياالت تشكيل شده است

كه باشد مي ها پسابي محلي بحث آب و ها دولتيكي از وظايف . را در سطح محلي بر عهده دارندو ارائه خدمات عمومي محلـي بـا هـاي دولتدر مناطق مختلف كشور استراليا، . باشند دار مي عهدهو نظارت بر آن نقش مهمي را گذاري تعرفهدر

اصولي كه در اين مناطق بر . نمايند مي پسابب و آ گذاري تعرفهي محيطي و اقليمي آن منطقه اقدام به ها ويژگيتوجه به ي محلـي هـا دولـت ، اصولي است كه توسط دولت مركزي با مشاركت گيرد ميصورت ها پسابآب و گذاري تعرفهپايه آن

بايـد مـورد ها پساب گذاري تعرفهآب و هم در گذاري تعرفهاصول راهبردي پذيرفته شده هم در . تدوين شده استو تهيه .باشد ميزير صورت به، شوند مينيز ناميده CoAG(1(اين اصول راهبردي كه به اصول كوآج . قرار گيردتوجه

:پايدار، موارد زير بايد مدنظر قرار گيرد براي ايجاد يك چارچوب استراتژيك در جهت نيل به صنعت آب كارا و :كه بر پايه اصول زير باشد گذاري تعرفهبه كار بردن يك سيستم

بر مبناي مقدار مصرف -الف

نشان دهنده ارزش كميابي آب -ب

ها هزينهپوشش دهنده تمام -ج

3و2از بين برنده يارانه دهي متقابل -د

زيست محيطي مسايلمد نظر قراردادن - ه

مالحظه كننده آثار خارجي مصرف -و

در . باشـد ي در استراليا زياد ميهاي درگير در عرضه آب و خدمات مربوط به آن براي بخش شهري و صنعت تعداد شركتهـاي كند كه اكثر قريب به اتفاق آنها عمومي و يـا زيرمجموعـه دولـت شركت فعاليت مي 385صنعت آب استراليا در حدود

. باشـد پوشش خدمات آب بسيار باال بوده و در مناطق شهري خـدمات آب و پسـاب يكپارچـه و عمـومي مـي . محلي هستندايـن . هاي متفـاوت اسـت صورتي است كه درآمدهاي حاصله آنها از تركيبي از تعرفه هاي مذبور به گذاري توسط شركت تعرفهها شامل، يك هزينه ثابت فصلي به ازاي هر ساكن يك مجموعه و يا به ازاي هر واحد تجـاري ياصـنعتي اسـت كـه بـا تعرفه

.گردد ها مشترك است تعيين مي بر پايه دارايي ر كهگهاي دي هزينه استفاده به ازاي هر واحد مصرفي و تركيبي از هزينهبر مبنـاي مصـرف حركـت گذاري تعرفهبه سمت ساختار گذاري تعرفهبراي ها شركت، CoAGنامه با توجه به موافقت

1- Council of Australian Governments (CoAG) Strategic Framework 2- Cross-Subsidization

.كه از بين بردن يارانه دهي متقابل امكان پذير نيست، بايد آشكار گردددر جايي -3


شـركت گـذاري تعرفه ،)11-3(نمونه در جدول عنوان به. را به حداقل رسانده اند ها حساباند و ساير عناصر صورت نموده .آورده شده است SWC(1(دني آب سي

)SWC(شركت آب سيدني گذاري تعرفه - 11- 3جدول

2002/03 Quarter 2 (1/10/02) Drainage Sewerage Water Quarterly Service Charges

i. Residential5.25* 82.09 18.75 Base ChargeAs above As above 77.61 Unmetered5.25 82.09 See below Flats/Units**ii. Non- Residential15.30 77.50 18.75 a) Base Charge

See Table 11 See Table 11 b) Plus Meter size for Water and Sewerage0.1678 0.0953 0.0000 c) Plus c/$ aav*** above A$2,500 value

Usage Charges (per cum) 0.9422 Sewerage (Non- residential only and

1.0907 above 1.37 cum/day free allowance)

Source:Sydney Water Corporation (SWC) .ي باير نيز مشمول هزينه زهكشي هستندها زمين*

.گردد ي مصرفي تعيين ميها بلوكهزينه آب بر پايه مصرف آب در -ثابت و واحد*****aav:Assessed Annual Value of property از تـر بـيش ي كـه ارزش آنهـا هـا داراييماليات ساالنه دارايي كه بر روي

.گردد يشود، اعمال م دالر استراليا مي 2500

MENA(2(كشورهاي منا - 7- 3

آوري هـاي عمليـات جمـع اي جهت پوشش هزينه تعرفه آب در كشورهايي مثل، تونس، اردن، لبنان و مراكش شامل مولفهمجزا كـردن تعرفـه خـدمات سيسـتم تخليـه . منظور حفاظت از سالمت عمومي، محيط زيست و منابع آبي است ها به فاضالب

.دار شدن و آماده نمودن براي كنترل آلودگي خود تشويق نمايد ودگي بايد صنايع را براي عهدهصورت تابعي از آل فضالب بهدرصـد 2و بـراي باشد ميدرصد مشتريان ن 98 حساب صورتدرصد 35از تر بيش فاضالبي تخليه ها تعرفهدر تونس

، بنابر اين دهد ميرا پوشش فاضالبدفع ي ها هزينهدرآمدهاي حاصله تنها بخشي از . درصد است 55از تر بيش مانده باقي هـا تعرفـه اي را اتخاذ نموده كه در آن هـر سـاله تونس برنامه. شود مياختصاص داده فاضالبيي جهت دفع ها يارانههنوز

، هـا پسـاب ي دفـع ها هزينهاز كل 1992در سال . تا دولت را از پرداخت يارانه به اين بخش معاف نمايد شوند ميبازنگري 3.درصد رسيده است 25به 2003درصد يارانه بوده است، اين در حالي است كه اين رقم در سال 50

اي گونـه بـه اي تعرفـه ي هـا سياست. اي دارد ي بلندپروازانهها برنامه فاضالبدفع ويژه بهمراكش براي بخش آب، برق و هـاي گـذاري سـرمايه نمايد، لذا در حـال حاضـر از طرف دولت جلوگيري اي يارانهاتخاذ شده است كه از پرداخت هر نوع

4.)12-3جدول (پذيرد مياز طرف بخش غيردولتي صورت ويژه بهزيادي

1- Sydney Water Corporation 2- Middle East and North Africa 3- Aniba, 2002

همان -4


، تصفيه و فروش فاضالب در كشورهاي منتخبآوري جمعساختار سيستم - 12- 3جدول مالي تامين نظارت مالكيت منطقه/كشور

ها مالياتآب سالم و كنندگان مصرف دولت محلي خصوصي آمريكا ها مالياتآب سالم و كنندگان مصرفدولت محليخصوصي بوستون

ها مالياتآب سالم و كنندگان مصرفدولت محليخصوصي لس آنجلس ها مالياتآب سالم و كنندگان مصرفدولت محليهاشهرداريخصوصي با مشاركت كانادا ها شهرداريآب سالم و منابع عمومي نندگانك مصرفدولت محلي و مركزيخصوصي با مشاركت دولت آلمان ها شهرداريو منابع عمومي ها مالياتآب سالم و كنندگان مصرفدولت مركزيخصوصي با مشاركت دولت فرانسه ي محليها دولتآب سالم و منابع كنندگان مصرفدولت محلي و مركزيخصوصي با مشاركت دولت محلي استراليا

ي دولت مركزيها يارانهو پسابكنندگان مصرفكزيدولت مر كشورهاي منا

استخراج از محققين طرح:منبع

كشور داخل تجارب از دسترس در اطالعاتي بررس و آوري جمع - 8- 3

ارائه )13- 3(هاي مختلف در جدول منظور ارائه تصويري از چگونگي مصرف پساب، وضعيت كنوني اين مصارف در استان به .باشد شود، عمده مصارف فاضالب تصفيه شده در بخش كشاورزي مي مالحظه مي )13- 3(جدول طور كه در همان. شده است

اي منطقهي آب ها شركتمحل مصرف فاضالب تصفيه شده در -13- 3جدول 1موجود اطالعات براساس شده تصفيه فاضالب مصرف محل ايمنطقهآبشركت نام فيرد

بوشهر 1 )طبيعي محيط( دريا

دارد وجود كشاورزيو سبز فضاي صنايع، زاهاييدرخواست كشاورزي شرقيآذربايجان 2 كشاورزي بختياريومحالچهار 3 كشاورزي لرستان 4 كشاورزي مازندران 5 كشاورزي كرمان 6 باغات قم 7 باغات گيالن 8 غيرمثمر گياهان كشت اصفهان 9 )صنعت( ايالم فوالد مجتمع ايالم 10 سبز فضاي سمنان 11 سبز فضاي بلوچستانوسيستان 12 كشاورزي -سبز فضاي كرجوتهران 13 صنعت -كشاورزي كردستان 14 صنعت-كشاورزي احمدبويروكهگيلويه 15 كشاورزي و صنعت -سبز فضاي مركزي 16 صنعت-مصنوعي تغذيه -كشاورزي همدان 17 كشاورزي و مصنوعي تغذيه جنوبيخراسان 18 مطالعه دست در اردبيل 19 --- شماليخراسان 20

شركت مديريت منابع آب ايرانبراساس اطالعات دريافتي از -1

4فصل 4

شناخت و بررسي مالحظات و مديريت استفاده از ريزي برنامه

فاضالب تصفيه شده

43 شده هيتصف فاضالب از استفاده تيريمد و ريزي برنامه مالحظات يبررس و شناخت - چهارم فصل 20/05/92

و مديريت استفاده از فاضالب تصفيه شده ريزي برنامهشناخت و بررسي مالحظات - فصل چهارم

شده از فاضالب تصفيه برداري بهرهو مديريت ريزي برنامهبررسي - 4-1

رويكرد مديريت يكپارچه منابع آب فرايندي است كه امكان بهينه كردن مشاركت بخش آب در دسـتيابي بـه توسـعه ، اطمينـاني در مـورد كسـب حـداكثر منـافع از )IWRM(رويكـرد مـديريت يكپارچـه منـابع آب . كند ميپايدار را فراهم

بدون هزينه نـامطلوب بـراي محـيط زيسـت و اكوسيسـتم، ايجـاد ها و توزيع عادالنه منافع و پايداري آنها، گذاري سرمايهاي است براي رسيدن به هدفي واالتر كـه همانـا به تنهايي هدف نيست بلكه وسيله IWRMبايد توجه داشت كه . كند مي

.باشد توسعه پايدار مي :شود ميدر قالب چهار مرحله زير تعريف IWRMفرايند

تعيين نقطه شروع − ها اصلي و اولويت تعيين موضوعات −

تعيين فضاي نيارمند تغيير −

هاي مختلف و مقياس ها بخشايجاد ارتباط بين − IWRM. باشد ي مرتبط با اهداف توسعه پايدار ميها چالشو نقطه شروع آن، تمركز بر IWRMمرحله اول از رويكرد نتايج مثبت در اقدامات اسـتراتژيك را تـا محور دستيابي به مسالهاين رويكرد . محور است مسالهدر حقيقت يك رويكرد

:براي شروع فرايند مدنظر باشد عبارتند از »مساله«عنوان د بهتوان مينقاط شروعي كه . كند ميحد زيادي تضمين اي عدم تخصيص عادالنه منابع آب درون و بين حوضه − تشديد اثرات مخرب سيل و خشكسالي − تخريب محيط زيست −

تصادي آب عدم توجه به ارزش اق −مشخص مسالهو نقش آنها در حل مسالهمرتبط با آن 1پس از اين كه نقطه شروع مشخص شد، موضوعات اصلي

اي معطوف شده و در محيطي كه توجه ويژه ها بخشبه نقش ساير منابع و ويژه بهبراي تعيين موضوعات اصلي، . شود مي . شود ميتعيين اصلي و مشكالت وجود دارد، اولويت هاي مسايلاي از مجموعه

. شود ميو مشكل تبيين شده شناسايي مسالهو مشكالت، فضاي نيازمند تغيير براي حل مسايلپس از تعيين اولويت فضاي نيازمند تغيير، در سه محور زير ،]3[ت تعريف كرده اس) مشاركت جهاني آب( GWPفرايندي كه براساس :صلي در خور بررسي نيز ذكر شده استهاي ا كه در هر محور مولفه شود ميبررسي موارد سياستي و حقوقي شامل −

و اهداف مصرف و حفاظت و نگهداري آب ها سياست •

ها مشوقساختار اعتبارات و •

1- Main Issues


به قانون ها سياستي قانوني و تبديل ها چوبچار • موارد سازماني شامل −

غيردولتيي سازماني الزم در بخش دولتي و ها چوبايجاد چار • غيردولتيسازماني و توسعه منابع انساني در بخش دولتي و سازي ظرفيت • شامل ) مديريت منابع فيزيكي(موارد مديريتي −

ارزيابي منابع آب، شناخت منابع و نيازها • هاي توسعه، مصرف و مديريت منابع آب تركيب گزينه • تامينكارايي مصرف آب، مديريت تقاضا و • ابزار تغييرات اجتماعي • حل اختالف • ي تخصيص و استفاده از آبها محدوديتاعمال • گذاري براي كارايي و عدالت استفاده از ارزش آب و قيمت • تبادل اطالعات و تقسيم دانش براي مديريت بهتر آب •

ي مختلفي كه درگير محورهاي ذكر شده هستند شناسايي شده و سطح درگيـري آنهـا بـا ها بخشدر مرحله آخر نيز . مورد نيز از مصاديق يكپارچگي در رويكرد مورد نظر خواهد بوداين . شود ميموضوع نيز مشخص

بـودن پـايين نيازهاي پايـه آب، تامينو مشكالت شاخص مديريت منابع آب را يكي از موارد عدم توانايي مسايلاگر مسلما به عنـوان پساببدانيم، استفاده از . ..و) ها سالي خشك ويژه به(ي آب ها بحرانكاهش اثرات مخرب كارايي اقتصادي،

شـهري و روسـتايي از پسـاب ارائه تصويري از سهم منظور به. ي ناگزير بيالن آب مطرح خواهد بودها مولفهيكي از ابزار و 1387تـا 1383از سال مختلف كشور را هاي استانشهري حجم فاضالب تصفيه شده )1-4(ها، جدول منابع آب حوضه

ين مـواردي كـه بـه طـور مسـتقيم در تـر مهـم ي مختلف مذكور در مبحـث قبـل، ها مگااز ميان موارد و . دهد نشان مي :آن نقش دارد، عبارتند از گذاري تعرفهو پسابو استفاده از ريزي برنامه

موارد سياستي و حقوقي شامل − و اهداف مصرف و حفاظت و نگهداري آب ها سياست •

ها مشوقساختار اعتبارات و • به قانون ها سياست هاي قانوني و تبديل چارچوب • موارد سازماني شامل −

غيردولتيي سازماني الزم در بخش دولتي و ها چوبايجاد چار • غيردولتيسازماني و توسعه منابع انساني در بخش دولتي و سازي ظرفيت •


شامل ) مديريت منابع فيزيكي(موارد مديريتي − ارزيابي منابع آب، شناخت منابع و نيازها • خصيص و استفاده از آبي تها محدوديتاعمال • براي كارايي و عدالت گذاري قيمتاستفاده از ارزش آب و •

بـراي تهيـه راهنمـاي »مشـاركت جهـاني آب «بديهي است براساس الگوي فرايند مديريت يكپارچه منابع آب پيشنهادي گونه كه در بخش بعد ارائـه مانه(تعرفه، موارد فوق مدنظر قرار خواهند گرفت و اين موارد عمدتا در قالب سناريوهاي مختلف

.ارائه خواهند شد) شود ميبرگشتي تابعي از تركيب مصارف، درصد انشعابات مختلف، سطح فضاي سبز، ميـزان آب بـه حسـاب نيامـده و پساب

. ي مختلـف محاسـبه شـده اسـت ها حوزهبراساس عوامل تشكيل دهنده آن در پسابضريب . باشد مينحوه دفع فاضالب و كمي مقـدار باشد ميدرصد 74درصد و براي جوامع روستايي حدود 83در جوامع شهري حدود پسابيب ميانگين ضر

.باشد ميشدن سهم تبخير در اين جوامع تر بيشو پسابدر جوامع روستايي به علت حجم كم پسابضريب

ذيربط در وضعيت موجود هاي سازمانبررسي نحوه مشاركت - 4-2

از فاضالب تصفيه برداري بهرهيي كه مشاركت آنها در ها سازمانين تر اصلير بخش قبل، مالحظات ارائه شده د براساسهاي كـالن، شـركت مـادر كار راهكالن آب و آبفاي وزارت نيرو از ديدگاه ارائه ريزي برنامهعبارتند از دفتر شده الزم است،

ي، سازمان محيط زيسـت بـه عنـوان مرجـع ي آب استانها شركتتخصصي منابع آب ايران از ديدگاه تخصيص منابع آب، ي جهـاد هـا سـازمان عالوه بـر ايـن مـوارد، . ي آب و آبفاي شهري و روستاييها شركتقانوني استانداردهاي پايش كيفي،

ـ مـي ين پتانسيل مصرف كننده فاضالب تصفيه شده، ديگر سازمان درگير در ايـن بحـث تر بزرگكشاورزي به عنوان د توان . از فاضالب تصفيه شده در حال بررسي است برداري بهره ريزي برنامهدر ها سازمانمشاركت اين بررسي نحوه . باشد

پساب كنندگان مصرفكنندگان و تامينبراي ريزي برنامهبررسي مالحظات - 4-3

و زمـاني شـرايط در با هم تركيب با و جداگانه طور به كشاورزي برگشتي آب و ها پساب صنعتي، و خانگي يها فاضالب مضـر، تركيبـات دارا بـودن دليل به ها فاضالبصورت هر در. باشند مي متفاوت آلودگي بار و ها ويژگي داراي مختلف كانيم

چند هر. باشند مين استفاده قابل مستقيم طور به... و سمي ديگر تركيبات و بيولوژيكي و آلي فيزيكوشيميايي، عناصر از اعم

در هـا فاضالب پساباز استفاده ،تر كم هزينه با و تر آسان دسترسي اي و آبي منابع يتمحدود دليل به موارد از بسياري در كه

مطالعات مختلف در شده ارائه نتايج از حاصل آمده عمل به يها بررسي ولي. گيرد مي صورت كشاورزي ويژه به مختلف امور

درنهايـت و آن انـدركاران ديگر دست و نزارعي قطعا كه بوده شده آبياري مناطق خاك و محصوالت آلودگي از حاكي اغلب

.]11[و ]10[و ]9[ بود خواهند معرض خطر در يها گروه جمله از شده توليد محصوالت كنندگان ف مصر


. اسـت شـده پيشـنهاد و بررسي ها فاضالب تصفيه مختلف يها روش ها فاضالب از مجدد استفاده منظور به راستا اين در بازيـافتي آب از مجـدد اسـتفاده نحـوه بـا ارتباط مستقيمي كار، انجام مراحل و فاضالب تصفيه روش نوع كه است بديهي

يهـا توصـيه و نظـرات رابطـه ايـن در زيسـت محـيط و امـر بهداشـت در مسوول يها دستگاه و ها سازمان. داشت خواهد .اند نموده ارائه را كارشناسي بدين. گيرد صورت بهداشتي و صحيح طرز به كه بود واهدخ مقدور زماني شده تصفيه پساب فاضالب از مجدد استفاده

و تصفيه فرآيند ورودي، فاضالب كيفيت و كميت نقش بر عالوه كه داشت توجه بايد فاضالب، خانه تصفيه طراحي در جهت .نمايد ايفا مهمي نقش طراحي مباني تعيين در نيز است، آن دوباره كاربرد با نوع متناسب كه شده تصفيه فاضالب كيفيت عمـل بـه متعـددي يها استفاده توان مي ،پساب خصوصيات و منطقه شرايط با متناسب فاضالب، خانه تصفيه پساب از

:از عبارتند ها استفاده اين. آورد

شهري مصارف جهت استفاده −

صنعتي مصارف جهت استفاده −

كشاورزي مصارف جهت استفاده −

تفريحي مصارف جهت استفاده −

زيرزميني هاي آب غذيهت مصارف جهت استفاده −

در ايـن بخـش تنهـا مـوارد . ي بعد مطالبي ارائه شده استها بخشدر مورد مالحظات ويژه هر يك از مصارف فوق در . شوند ميكلي مرور

:بپساكنندگان و مصرف كنندگان تامينبراي ريزي برنامهكلي مالحظات :كنندگان تامينمالحظات

و شود مي بيان ها كننده غلظت آلوده حداكثر صورت به كه باشد ستانداردهاييا براساس بايد ،ها فاضالب تخليه − . است زيست ضروري محيط حفاظت سازمان نظارت تحت استاندارد اين رعايت

از تكنولـوژي اسـتفاده و مهندسـي يهـا بررسـي بـا را توليدي يها فاضالب بايد كننده آلوده منابع ينمسوول −

. دننماي تصفيه داردهااستان حد تا اقتصادي و مناسب

اي تصفيه آخرين واحد از پس بالفاصله بايد ها فاضالب در جريان مقدار و كننده آلوده مواد غلظت گيري اندازه −

.گيرد انجام محيط به ورود از قبل و خانه تصفيه

مركب نمونه يبر مبنا بايد فاضالب تصفيه تاسيسات از قبل شده اعالم استانداردهاي با تطبيق جهت گيري اندازه −

. بود خواهد مالك تخليه طول زمان در گيري اندازه دارند، ناپيوسته تخليه كه هايي سيستم در. گيرد صورت تصفيه مناسب صورت به بايستي دفع از قبل فاضالب تصفيه اتتاسيس در شده توليد جامد مواد ساير اي و لجن −

.گردد زيست محيط آلودگي موجب نبايد مواد اين نهايي تخليه و شده

. گيرد صورت حداكثر اختالط كه گردد پذيرفته هاي آب وارد نحوي به و كنواختي شرايط با بايد شده تصفيه فاضالب −


.باشد شناور اجسام و كف حاوي و بوده نامطبوع بوي داراي نبايد خروجي فاضالب −

. دهد تغيير طور محسوس به را تخليه محل و پذيرنده هاي آب طبيعي ظواهر نبايد خروجي فاضالب كدورت رنگ − كـه در منـاطقي جذبي يها ترانشه اي و ها چاه كارگيري به اي تانك ايمهوف و تانك سپتيك سيستم از استفاده −

. ممنوع است باشد مي متر 3 از تر كم زيرزميني يها آب سطح از ترانشه اي چاه كف فاصله

شـده ي منظـور هـا اسـتفاده براي را آب كيفيت نبايد ها فاضالب خروجي مربوطه استانداردهاي رعايت ضمن −

.دهد تغيير

اعالم حد استانداردهاي تا كننده آلوده مواد غلظت رسانيدن منظور به خام اي شده تصفيه فاضالب كردن رقيق −

.باشد مين قبول قابل شده

.است مجاز زيست محيط سازمان موافقت كسب با ها فاضالب تبخير يها روش از استفاده −

اي و رفته كار به اي تصفيه واحدهاي اشكال رفع جهت صرفا كه كنارگذرهايي است، ممنوع كنارگذر از استفاده − .است مجاز گيرند ميقرار استفاده مورد باران آب و شهري فاضالب توام آوري جمع زمان در

جهـت الزم ياه بيني پيشتا گردد برداري بهره و احداث طراحي، اي گونه به بايستي فاضالب تصفيه اتتاسيس −

نارسـايي بـرق، قطـع نامناسـب، و هـوايي آب شـرايط قبيـل از اضـطراري مواقع در آلودگي رسانيدن حداقل

.گردد فراهم... و مكانيكي تجهيزات

بـا را خـود د فاضـالب توان مي نباشد استانداردها اين از بيش آنها آلودگي كه صنعتي هاي فاضالب از دسته آن −

.نمايند دفع صفيهت بدون سازمان موافقت كسب

:مالحظات مصرف كنندگان ي خاص ها كاربريبراي ها دستورالعمل براساس) از لحاظ كيفيت آب(رعايت نكات ايمني − در مصارفي كه منحصرا براي آن در نظر گرفته شده است پساباستفاده از −ا براي مصـرف كننـده و ين منافع رتر بيشو آب سالم به نحوي كه مجموعا پساباستفاده صحيح و تلفيقي از −

. ين هزينه را براي سيستم داشته باشدتر كم پساباستفاده از وري بهرهافزايش −

فاضـالب از اسـتفاده ي برا آنها ليتعد و سالم آب فروش كار گردش ويي اجرا تميالگوري بررس -4-4 شده هيتصف

:پذيرد مياصلي صورت عاملفروش آب بر مبناي دو تخصيص آب -1

رف گوناگونتعرفه آب براي مصا -2


بـه شـود مـي اي كه در بخش بعد ارائـه نامه الگوريتم و شيوه براساسدر وضعيت كنوني در ابتدا حجم مشخصي از آب ي مصـارف گونـاگون ايـن حجـم هـا تعرفـه براسـاس سـپس . شود ميي مختلف تخصيص داده ها كنندهكاربران و مصرف

به داليل مختلف در كشور ما بر مبناي كامال اقتصادي انجام يگذار تعرفهبا توجه به اين كه . رسد ميتخصيصي به فروش ي تخصـيص آب ناشـي هـا محـدوديت ، بلكه از سـوي ها تعرفهين محدوديت براي فروش آب نه از جانب تر بيش، شود مين

تم ايجـاد تغييراتـي در بخـش اول يعنـي در الگـوري پساببنابراين عمده تغييرات پيشنهادي در الگوريتم فروش . شود مي .بودتخصيص خواهد

فروش آب سالم در حال حاضر مبتني بر تعيين تخصيص آب به مصـرف كننـدگان گونـاگون و لحـاظ نمـودن تعرفـه باشد كه از ترين مسايل در مديريت منابع آب مي تعيين تعرفه براي كاربردهاي گوناگون از مهم. فروش آب براي آنان است

رسـد در هر چند به نظـر مـي . گيرد سوي ديگر هزينه تامين آب را در نظر مي كنندگان و از يك سو توان پرداخت مصرفطـور مسـتقيم يـا غيرمسـتقيم باشد و بـه هاي تامين و مبادله آب محدوديت اصلي در تامين آب مي شرايط كنوني هزينه

ر كشت اشاره نمود توان به تخصيص آب كشاورزي بر مبناي سطح زي از آن جمله مي. سازد تخصيص بهينه را نا ممكن مي .تر است تري دارد و آسان هاي اجتماعي كم كه در مقابل فروش حجمي آب كشاورزي، شيوه اي ناكارآمد است، اما هزينه

. گذاري شناور براي مقابله با شرايط كم آبي و خشكسالي در نظر گرفته نشـده اسـت از سوي ديگر در فرايند كنوني، قيمت. هـا اسـت كاري براي كاهش اثرات خشكسالي بندي آب راه محدود كردن تخصيص و جيرهحتي در صورت تحويل حجمي آب،

.طور غيرمستقيم اين نقيصه را تا حدي مرتفع سازد تواند به در عين حال استفاده از منابع آب نامتعارف ميتواند در ه از پساب ميباشد كه استفاد هاي كيفي مديريت عرضه نيز مطرح مي پذيري تامين منابع آب از جنبه اطمينان

.اين راستا به افزايش كيفيت عرضه كمك كندگذاري آب و فروش آن در بسـياري هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و زيست محيطي باعث شده است تا تعرفه جنبه

گرفتن پساب به رسد تعديل الگوريتم فروش آب با در نظر به نظر مي. از موارد خارج از نگاه و تحليل صرفا اقتصادي باشدهاي هاي باالي تامين آب و برطرف كردن برخي از نقيصه تواند در راستاي كاهش هزينه عنوان يك منبع آب نامتعارف مي

البته فوايد آن عمدتا از تاثير بر روند كنوني تعيين تخصيص آب و بـر طـرف . ساز و كار كنوني فروش آب مفيد واقع شود .صل خواهد شد كه اين مورد در بخش بعد توضيح داده شده استكردن موانع تخصيص بهينه آب حا

شده هيتصف فاضالب از استفادهي برا آن ليتعد و سالم آب صيتخص نديفرآي بررس -4-5

:هاي تخصيص آب به شرح زير است ريزي كالن آب و آبفاي وزارت نيرو، گام براساس الگوريتم تخصيص آب دفتر برنامه ها داشتبرنيازها و -تدقيق -گام اول −

) مستقيم طور به(ي آب از آب سطحي ها برداشتحجم •

) برداري، اجرا و مطالعاتي در دست بهره(ي توسعه منابع آب ها طرححجم آب تنظيمي •


ي آبفـا، سـازمان صـنايع و معـادن، ها شركتاستعالم از براساس تقاضاي جديد برداشت آب از آب سطحي • رزياي و وزارت جهاد كشاو منطقهي آب ها شركت

برآورد منابع آب -گام دوم −

هاي هيدرومتري ايستگاهسري درازمدت اطالعات براساس •

نتايج آخرين آماربرداري سراسري انجام شده •

هاي متداول هيدرولوژيكي در مناطق فاقد ايستگاه روش •

حوضه سازي شبيه -گام سوم −

:و با لحاظ vensimمحيط ي اول و دوم درها گاماطالعات حاصله در براساسحوضه آبريز سازي مدل

نيازهاي زيست محيطي •

ي توليد انرژي برقابيها محدوديتمعادالت و •

روابط بيالن آب در حوضه •

محاسبه كمبودها -گام چهارم −

)گام سوم( سازي شبيهنتايج براساستعيين ميزان كمبودهاي حوضه •

تعيين ميزان آب قابل تخصيص در حوضه آبريز •

به نسبت نيازها توزيع كمبودها -گام پنجم −

ها بـين منـاطق استانمتناسب با نيازهاي تعريف شده توسط ) گام چهارم(توزيع ميزان كمبود كلي حوضه • دست باالدست و پايين

در حوضه آبريز دست پايينتعيين حجم آب قابل تخصيص براي باالدست و •

)چندمعياره يگير تصميمبراساس مدل (معيارها براساستوزيع آب قابل تخصيص -گام ششم −

:شود ها به تفصيل توضح داده مي در ادامه هر يك از اين گام

ها برداشتنيازهاي آبي و :گام اول

كلي نيازهاي طور بهدر برآورد نيازهاي هر استان در حوضه، موارد فاقد توجيه از نيازهاي استان حذف شود و -1از چنـين هـم . ، مورد ارزيابي قرار گيـرد برداري بهرهي مطالعاتي، اجرايي و ها طرحاستان از طريق بازنگري در

. يي كه نياز به پمپاژ زياد دارند پرهيز گرددها طرح

.مطابق با استانداردهاي موجود لحاظ گردد ها استانمصارف فعلي -2 .باشد 1425افق برآورد نياز شرب و صنعت و خدمات سال -3و در نظـر گـرفتن جبـران كسـري هـا خـوان آبي پايين دست جهت تعادل بخشي ها آبخوانلحاظ كردن نياز -4

مخزن آنها به عنوان حقابه


ها و نيازها و عدم اعتماد كامل به نتايج آماربرداري سراسري بررسي صحت و سقم اطالعات و آمار مربوط به برداشت - 5

و آتي با رعايت الزامات كيفينياز شرب و بهداشت حال تامينمد نظر قرار دادن -6

نظير جهادكشاورزي، صنايع و محيط ( ها دستگاهي استحصال آب سطحي از ساير ها طرحهماهنگي و دريافت -7 ي توسعه در حوضه آبريزها طرحبر منابع و ها طرحو ضرورت لحاظ اثرگذاري اين ) زيست

ي آبها برداشتي غيرمجاز در برآورد ها برداشتو ها حقابهدر نظر گرفتن -8

ي ميان مدت در برآورد نيازهاي ها برنامهاستان و . ..، صنعتي ودر نظر گرفتن سند چشم انداز توسعه اقتصادي -9 آبي استان

توجه و تاكيد بر آب مجازي محصوالت كشاورزي -10

عدم انتقال آب از حوضه به خارج از آن -11 ها استاندولت در هياتي ها مصوبهلحاظ نمودن نياز آبي كليه -12ي كشـاورزي موجـود در اسـتان و آبـي كـردن در نظر گرفتن نيازهاي كشاورزي استان در حد پتانسيل اراض -13

اراضي ديم با هدف رساندن استان به نرم هاي توسعه كشاورزي كشور

سند ملي آب براساسبازنگري در نيازهاي آبي كشاورزي -14

پاسخگويي به بخشي از نيازها با هدف ايجـاد تعـادل بـين عرضـه و تقاضـا از طريـق دنبـال كـردن مباحـث -15ي مربوطه ها گروهي فرعي و آبخيزداري در باالدست سدها در كارها شبكهراندمان در افزايش ويژه بهفرابخشي

ي مرتبطها دستگاهبا حضور كليه

ي مصرف آبها سرانهجمعيت و بازنگري در نگري آينده -16

)به عنوان حقابه(توجه خاص به مسايل زيست محيطي و اكولوژيكي و ضرورت تامين نيازهاي زيست محيطي - 17

اصالح الگوي مصرف و افزايش راندمان، ارزيابي (اي اي و غيرسازه توجه به مديريت توامان سازهجامع نگري و -18 ..).نيازها و

.تخصيص آب كشاورزي منوط به اجراي سيستم آبياري تحت فشار و الگوي كشت گياهان كم آب طلب باشد -19

صارف آب استانو م ها برداشتدر مورد برآورد ميزان اي منطقهي آب ها شركتدريافت نظرات -20

ي نوين آبياريها روشاز گيري بهرهمتناسب با IIIو I ،IIاز تر پاييني ها قابليتامكان توسعه اراضي با -21

تدقيق آمار اراضي و پتانسيل خاك هر استان با هماهنگي سازمان جهاد كشاورزي استان -22

بازنگري در نحوه تخصيص آب براي آبزي پروري -23 براسـاس تقاضـاها، الزم اسـت نيازهـا براسـاس ي تعيين ميزان نيـاز هـر اسـتان در گام اول متدولوژي به جا -24

اطالعات و آمار مربوط به جمعيت، صنعت و قابليت اراضي زراعي حوضه در هر استان كنترل گردد و در گـام صادي، معيارهاي اقت براساساز منابع آب حوضه است، نيازها تر بيشاين نيازها معموال كه اينسوم با توجه به

.اجتماعي و زيست محيطي و متناسب با منابع آب مشخص شوند


منابع آب :گام دوم

هاي صـفر و كـم و ي گذشته، پايداري جريانها سالبا توجه به افزايش برداشت آب از منابع آب سطحي طي -1 .ي هيدرومتري ضروري استها ايستگاهبررسي روندها و طبيعي كردن منابع آب ثبت شده در

درصد حجم منابع آب حوضه آبريـز 90ي آبريز براساس ها حوضهاز منابع آب سطحي ها استان تخصيص آب -2 .انجام گيرد

)ريزي تلفيقي منابع آب سطحي و زيرزميني برنامه(در نظر گرفتن منابع آب زيرزميني -3

سطوح احتماالتي براي تعيين مقدار آب مطمئن چقدر است؟ -4

.ها درنظر گرفته شود استانمنابع آب دراختيار عنوان به ها پساب منابع آب غيرمتعارف و جايگزين نظير -5

.هاي اطلس منابع آب استفاده شود از گزارش -6

ضـروري . ي هيدرومتري براي ثبت آبدهي آنها وجـود نـدارد ها ايستگاهي كشور ها رودخانهبر روي بسياري از -7 .است منابع آب آنها نيز در نظر گرفته شود

يت در تخمين پتانسيل منابع آب سطحيلحاظ نمودن موضوع كيف -8

ي هيـدرولوژيكي و مقايسـه آن بـا اطالعـات ايسـتگاه ها روشبرآورد پتانسيل منابع آب سطحي با استفاده از -9 هيدرومتري

توجه به تبادل آب زيرزميني بين واحدهاي هيدرولوژيكي مجاور -10

نابع آب سطحياي در مورد پتانسيل برآورد شده م ي آب منطقهها شركتدريافت نظرات -11 .باشد صحيح نمي ها استانها در تعميم متوسط پتانسيل آبي حوضه به زيرحوضه -12

هاي مرزي آبه رودخانه المللي در خصوص حق هاي بين درنظر گرفتن توافقنامه -13

سازي حوضه شبيه :ام سومگ

يت قابل قبول و كيف ECحداقل چنين هم. محيطي در نظر گرفته شود سازي حوضه آبريز نياز زيست در شبيه -1. باشـد 3000) ي هيـدرومتري هـا ايسـتگاه (ويـژه شـرب در نقاط كنترلي و نقاط برداشت آب براي مصارف به

.از اين ميزان بايستي با كاهش برداشت آب در باالدست نقطه كنترلي همراه باشد ECافزايش

.فيقي درنظر گرفته شودتل صورت بهسازي حوضه آبريز استفاده از منابع آب سطحي و زيرزميني در شبيه -2

سازي حوضه آبريز در مدل شبيه) بيالن شوري(در نظر گرفتن افزايش شوري ناشي از توسعه كشاورزي -3متوسـط درازمـدت آبـدهي طبيعـي 5/0 - 4/0) مونتانـا (محيطـي بـا روش تنانـت در نظر گرفتن نياز زيست -4

دست پاييني ها استانمحيطي و امنيتي در ها با توجه به الزامات زيست رودخانه حوضه آبريز سازي شبيهآبي در مدل در نظر گرفتن توليد انرژي برق -5


، ضـروري اسـت ايـن گـردد مـي آنها اي تغذيهموجب كاهش نقش ها رودخانهبا توجه به اينكه برداشت آب از -6 .حوضه آبريز درنظر گرفته شود سازي شبيهموضوع در مدل

سازي حوضه آبريز توليد برقابي در مدل شبيهي تراز آب براي ها محدوديتدر نظر گرفتن -7

ضـروري اسـت سـاير . ي توسـعه منـابع آب كـافي نيسـت هـا طـرح جهت ارزيـابي كيفـي ECدرنظر گرفتن -8 .سازي حوضه آبريز لحاظ شود شبيهپارامترهاي مهم كيفي نيز در مدل

يطي در انتهاي حوضهمح مدنظر قرار دادن محل جغرافيايي سدهاي يك حوضه آبريز جهت محاسبه سهم زيست - 9 اهميت دادن به شرب و صنايع مناطق، صرفا داخل حوضه -10

دست در تخصيص آب پايينگذاري بر تاثيرپذيري از باالدست و تاثيرتوجه به -11

رويكرد محاسبه كمبودها :گام چهارم

ي هـا اسـتان هاي آبريز، ابتـدا كليـه نيازهـاي ي ذينفع از منابع آب سطحي حوضهها استانبراي تعيين سهم -1 .ي باالدست تخصيص داده شودها استانو درصورت وجود آب مازاد، به تاميندست به عنوان حقابه پايين

هـاي اقليمـي در دست حوضه آبريـز و توجـه بـه پتانسـيل پايينشده در عدم توجه به توسعه كشاورزي انجام -2 هاي باالدست استاني باالدست با هدف توسعه همگون در حوضه و ايجاد فرصت توسعه در ها استان

نيازهايشـان و لـزوم تـامين دست اعم از سـطحي و زيرزمينـي در پاييني ها استانلحاظ پتانسيل آبي محلي -3 برداري ي در دست بهرهها طرحبازنگري در

نگري در كيفيت و كميت منابع آب جامع -4 تغيير رويكرد مديريت منابع آب از عرضه به تقاضا محوري -5

هايي كه حقوق آب و قوانين مختلف اشاره دارند، در فرآيند تخصيص آب يتمد نظر قرار دادن اولو -6

آبـه و بعـد ي مستقيم در اولويت اول بـه عنـوان حـق ها برداشتبرداري، در حال اجرا و ي بهرهها طرحبررسي -7 ها ي مطالعاتي به عنوان اولويت دوم در تعيين تخصيصها طرحمدنظر قرار دادن

ها با توجه به استفاده از درآمد عمـومي دولـت دست حوضه پايينشده قبلي در امهاي انج گذاري حفظ سرمايه -8 حفظ منافع ملي كشور منظور بهها و گذاري در انجام سرمايه

ي مديريت منابع آب در بحث تخصيص آب سطحيها سياستسازي شفاف -9

ي باالدستيها استاني توسعه منابع آب در ها طرحايجاد -10 ع كمبودهانامشخص بودن شاخص توزي -11

هاي كم آب و با پتانسيل به حوضه هاي پر آب اي از حوضه انتقال آب بين حوضه -12


توزيع كمبود و تخصيص آب :گام پنجم

ي شرب متعارف منطقه در سهم تخصيص ها حقابهو ها طرحي سنتي اراضي تحت پوشش ها حقابهعدم لحاظ -1 آب هر استان

اي، دريافت نقطه نظرات آنها و اعمال اصالحات الزم منطقه ي آبها شركتارائه نتايج مدل و كمبودها به -2

معيارها براساستوزيع آب قابل تخصيص :گام ششم

. ي زودبازده آتي بلوكه شودها پروژهدر تعيين سهم آب سطحي هر استان، درصدي براي -1

يـا بـا كيفيـت آب شرب و بهداشت از منابع آب مطمئن و پايدار براي مناطقي كه فاقد آب زيرزمينـي تامين -2 .مناسب هستند

ي توسعه استانيها طرحدست در پايينتسري روش پيشنهادي براي حل اختالفات بين باالدست و -3

نمودن آن به صورت ساليانه يا چند سال يكبار روز هشناور بودن ميزان سهم هر استان از منابع آب موجود و ب -4 .استفاده بهينه از منابع آب منظور به ها شركتو ايجاد شرايط تشويقي و يا برعكس براي

نظارت :گام هفتم

ي هـا آستانهدست در صورت عدول هر استان از پاييني ها استانخسارات تامينپايش كيفي آب در حوضه و -1 مطابق با مدلكيفي تعيين شده

نـه فقـط از طريـق شـركت آب (ي سطحي و زيرزميني در سطح مليها آبنظارت كارآمد بر نحوه برداشت از -2 )اي منطقه

تخصيص اعتبار ويژه جهت ايجاد بانك اطالعات تخصيص آب به صورت فرم يكپارچه بـا اسـتفاده از سيسـتم -3VPN

ي روش پيشنهادي در قانون جامع آب كشور جهت ضمانت اجرايي و قانونيها سياستدرج اصول و -4

ها وزارتخانههماهنگي فرابخشي با ساير سازي شفاف -5فرآيند راهنماي ارائه شده در اين ها بررسيي مختلف ها بخش براساسارائه شده در فوق و الگوريتم تخصيص براساس

به عنوان يك منبع آب نامتعارف، به صـورت زيـر پيشـنهاد پساباصالحي براي الگوريتم تخصيصي آب با در نظر گرفتن .شود مي

ها برداشتتدقيق نيازها و -گام اول −

) مستقيم طور هب(ي آب از آب سطحي ها برداشتحجم •

)برداري، اجرا و مطالعاتي بهرهدر دست (ي توسعه منابع آب ها طرححجم آب تنظيمي •

ي آبفـا، سـازمان صـنايع و معـادن، ها شركتاستعالم از براساس تقاضاي جديد برداشت آب از آب سطحي • و وزارت جهاد كشاورزي اي منطقهي آب ها شركت


برآورد منابع آب -گام دوم −

ي هيدرومتري ها ايستگاهي درازمدت اطالعات سر براساس •

نتايج آخرين آماربرداري سراسري انجام شده •

ي متداول هيدرولوژي در مناطق فاقد ايستگاهها روش •حجـم فاضـالب توليـد شـده از شـهرها و حجـم و تـوان توليـدي براسـاس پسـاب نامتعارفمحاسبه آب •

ها خانه تصفيه

حوضه سازي شبيه -گام سوم −

:و با لحاظ vensimي اول و دوم در محيط ها گاماطالعات حاصله در براساسحوضه آبريز ازيس مدل



روابط بيالن آب در حوضه • تقاضاهاي مختلف ت آب مورد نياز برايكيفي تعيين نيازها از ديدگاه • محاسبه كمبودها -گام چهارم −

) گام سوم(سازي شبيهنتايج براساستعيين ميزان كمبودهاي حوضه •

قابل تخصيص در حوضه آبريز نامتعارفتعيين ميزان آب متعارف و • توزيع كمبودها به نسبت نيازها -گام پنجم −

بـين منـاطق ها استانمتناسب با نيازهاي تعريف شده توسط ) گام چهارم(توزيع ميزان كمبود كلي حوضه • دست پايينت و باالدس

در حوضه آبريز دست پايينبراي باالدست و نامتعارفتعيين حجم آب قابل تخصيص متعارف و • )چندمعياره گيري تصميمبراساس مدل (معيارها براساستوزيع آب قابل تخصيص -گام ششم −

د معياره گيري چن در نظر گرفتن معيارهاي كمي و كيفي براساس مالحظات تخصيص پساب در روند تصميم •

ي كالن راهبردي استفاده از فاضالب تصفيه شده با توجه به اهداف چندگانه ها سياستبررسي -4-6 تصفيه

ـ مـي كه (ب كشور آي كالن توسعه منابع ها سياستبا رجوع به فرايند مديريت يكپارچه منابع آب و د بـه تفكيـك توان. تعريـف نمـود تـوان مـي را پسـاب گذاري تعرفهي براي رويكردهاي متفاوت ،)ي مختلف كمي متفاوت از هم باشدها حوضه

به عنـوان مثـال، . ، موثر خواهد بودپساب گذاري تعرفهي مربوط ها گيري تصميمدر ،ها سياستبديهي است استناد به اين


يي هـا قيمتاستفاده از فاضالب تصفيه شده، عامل ترويج استفاده از آن با احتساب ) غيرمستقيميا (فوايد زيست محيطي .باشد ميكم تر از قيمت تمام شده

:متصور شد پسابي زير را در استفاده از ها سياست توان ميدر بعد كالن بهبود محيط زيست − ها سالي خشكو ها آبيكاهش اثرات كم − تقاضا و تامينتوسعه −

− .. . چنـد گـذاري تعرفـه اي از رويكـرد خالصـه )1-4(جدول ،پساباز گيري بهرهي ها استراتژيارائه تصويري از منظور به

.دهد ميكشور منتخب به همراه استراتژي استفاده از فاضالب تصفيه شده در اين كشورها را نشان

از وضعيت فاضالب تصفيه شده در برخي از كشورهاي دنيا اي خالصه - 1- 4جدول گذاري تعرفه رويكرد استفادهاستراتژي كشور

تامين يها هزينه كامل پوشش زيستمحيطحفظ-آبمنابعجديدگزينه ]4[استراليا

نيست تامين كامل يها هزينه دهنده پوشش تعرفه شود مي آبياريشدهتصفيهفاضالبباكشاورزييهازمينازهكتار250000 از بيش ]5[مكزيك

نيست تامين كامل يها ههزين دهنده پوشش تعرفه كشاورزيبرايخاكتقويت-كشاورزيدرمدتبلنداستفاده ]6[هند

--- آبيكمشرايطدرجايگزينمنبعيعنوانبهشدهتصفيهفاضالب ]7[اسرائيل

نيست تامين كامل يها هزينه دهنده پوشش تعرفه آيندهدركشاورزيبرايمنابعسايرجايگزينمنبع]8[فلسطين

ها هزينه پوشش صنايعنيازهايبرايجديديمنبع ايتاليا

5 فصل5

بررسي سناريوهاي مختلف تصفيه و و ها هزينهو بررسي پساباستفاده از

فوايد هر سناريو

59 ويسنار هر ديفوا و ها هزينه يبررس و پساب از استفاده و هيتصف مختلف يوهايسنار يبررس - پنجم فصل 20/05/92

و فوايد هر سناريو ها هزينهو بررسي پساببررسي سناريوهاي مختلف تصفيه و استفاده از -فصل پنجم

خانه تصفيهبررسي وضعيت مصارف فاضالب پيش از احداث - 1- 5

ذخـاير آب بـدنبال آن محـدوديت درمنـابع طبيعـي و ميالدي تغييرات آب وهوا و ي مهم هزاره سومها چالشكي ازي زيرزمينـي و ي شـيرين سـطحي و ها آبكاهش كميت آب دردسترس، بدين لحاظ عدم توازن بين تقاضا و. شيرين است

امروزه يكـي . ودكمبود منابع آب مقابله ش ي قابل شرب همگي براين سوال تمركز دارند كه چگونه باها آبكنترل كيفيت هـاي استفاده از منابع غيرمتعارف و از جمله فاضالب و پساب ،مقابله با پديده كمبود آب هاي اساسي دركار راهين تر مهماز

هـاي هـاي تصـفيه انجـام و هزينـه اما بدين منظور الزم است كه مطالعات اساسي پيش از اجراي طرح. تصفيه شده است .د كه مستلزم در نظر گرفتن موضوعات زيادي استگذاري زيادي صورت پذير سرمايه

:الزم است خانه تصفيهموارد زير در بررسي وضعيت فاضالب پيش از احداث حجم فاضالب −

پسابي ناشي از ها آلودگيتخمين ميزان −

آنها از فاضالب گيري بهرهي كنوني فاضالب و ميزان ها كنندهتعيين مصرف −

)يزيرزمينسطحي يا (ب تعيين محيط فيزيكي دريافت فاضال −

فاضالب ايج در منطقه به علت احتمالي انتشار يي رها بيماري −

ها فاضالبمحدوده جغرافيايي تخليه −

بررسي سناريو تصفيه فاضالب و جايگزيني آن بـا منـابع موجـود و حفـظ محـيط زيسـت و - 2- 5 ي مذكورها دشتي ممنوعه و تعادل بين منابع و مصارف در ها دشتدر ها آبخوان

هـا بـه عبـارتي در ايـن آبخـوان . برنـد هاي كشور از مشكل عدم تعادل بين منابع و مصارف رنج مي سياري از آبخوانباين نا پايداري . مصرف بيش از پتانسيل و كاهش شديد سطح آبخوان شرايط كامال ناپايدار را براي آنها فراهم آورده است

ها، در شـرايطي هايي نظير ممنوعه نمودن دشت حل عالوه بر راه. است ها به ممنوعه شدن آنها انجاميده در برخي از دشتد به عنوان يك منبع تغذيـه مصـنوعي بـراي چنـين توان ميپساب . شود ها مطرح مي گونه دشت ويژه و مناسب، تغذيه اين

ي آبـده زانيـ م ردنب باال هدف با ،ينيرزميز هاي آب هيتغذ جهت فاضالب از مجدد استفاده. هايي در نظر گرفته شود دشت كـه اسـت شده هيتوص فاضالب، لهيوس به خاك زير منافذ يگرفتگ از اجتناب يبرا. گيرد مي انجام ينيرزميز آب يها سفره

. رديگ صورت فاضالب يرو بر يمقدمات ينينش ته اي يمقدمات هيتصف حداقل مصارف، نيا در فاضالب از مجدد استفاده جهت اي متر صد فاصله به فاضالب نفوذ نيح در ،ها ويروس و ها باكتري تر بيش قسمت ن،يزم تيفيك به بسته ،يمصنوع هيتغذ در

انفعـاالت ايـ و يوني تبادل با جذب اثر در است ممكن زين فاضالب در موجود يآل و ييايميش مواد. گردند مي حذف تر بيش

يمحلـ بافـت و بنـدي دانه خاص فرم علت هب مواقع يبعض در اما گردند حذف خاك يالبال در فاضالب نفوذ نيح در گريد وجود به فاضالب يآل مواد و ييايميش تيفيك در يا مالحظه قابل رييتغ اد،يز مسافات يط از بعد يحت فاضالب نفوذ خاك


حـد از را ينـ يرزميز هاي آب فسفات و تراتين زانيم فاضالب، از استفاده با درازمدت هيتغذ كه داشت توجه ديبا. آورد ينم

:تداش توجه ريز نكات به ديبا فاضالب از استفاده با هيتغذ در. ندهد تجاوز زمجا برداشتي آب و شونده تغذيه آب كميت و كيفيت −

زيرزميني آب حركت موثر سرعت −

منطقه در مصنوعي تغذيه به طبيعي تغذيه نسبت −

يهـا آب سـطح منطقـه، ي ميوشـ ژئ و يتولـوژ يل چنـين هـم زا، سرطان زا، جهش مواد ،يسم باتيترك ،زا بيماري عوامل هيـ تغذ روش و ينـ يرزميز يها آب از برداشت و هيتغذ نيب يزمان فاصله دار، آب يها سفره يهمانندساز تيظرف ،ينيرزميز

قـرار تـاثير تحت را ينيرزميز يها آب تيفيك و ها فاضالب پذيري تصفيه زانيم كه هستند يمهم عوامل ينيرزميز يها آب

.دهند مي

وي تصفيه فاضالب صرفا براي يك مصرف از مصارف مختلف بررسي سناري -3- 5

شهري مصارف از پساب جهت استفاده -3-1- 5

:استفاده نمود توان ميبراي مصارف شهري و در موارد زير پساباز ،هـا بزرگـراه ،ي بـازي هـا زمـين و مـدارس حياط ورزشي، ميادين تفريحي، مراكز و عمومي يها پارك آبياري −

.عمومي يساتتاس و ها ساختمان محوطه

عمومي خدمات ساير و عمومي شستشوي امكانات مسكوني، منازل محوطه آبياري − صنعتي يها شهرك و اداري ،تجاري مناطق محوطه آبياري −

ورزشي يها زمين آبياري − توليـد بـراي آن با آب پاك اختالط و پنجره شستشوي خودرو، شستشوي تجهيزات مانند تجاري كاربردهاي −

شيميايي مواد آبشارها و استخرهاي بازگرداننده ،ها چشمه نظير نماهايي آب و سازي محوطه در تزئيني بردهايكار −

سازي ساختمان يها پروژه در بتون توليد و بنايي مصارف −

نشاني آتشحريق و اطفاي −

مسكوني يها برج و صنعتي و تجاري يها ساختمان در ها توالت تانك فالش −

يهـا زمـين ،هـا پـارك ماننـد عمده كنندگان مصرف دهنده سرويس يها سيستم شامل دتوان مي شهري مجدد استفاده ،مسـكوني منـاطق كنندگان مصرف تلفيقي از گسترده يها سيستم يا و آب باالي مصرف با صنايع ،تفريحي مراكز ورزشي، .باشد توزيع دوگانه يها سيستم قالب در تجاري و صنعتي


شـهري، شرب آب توزيع از سيستم جدا يها لوله شاه موازي شبكه طريق از يبازيافت آب ،توزيع دوگانه يها سيستم در

گيـرد مي قرار جامعه آبي احتياج تامين نظر از سوم در رده بازيافتي آب توزيع سامانه حقيقت در. گردد مي ارائه مشتريان به .گردد مي مديريت و نگهداري برداري، بهره شرب قابل آب مشابه در سيستمي و

گيـري تصميم سيستم بازيافتي پذيري وقفه به نسبت بايد جامعه ،شهري مجدد استفاده سيستم يك طراحي همرحل در

آب از پـذير وقفـه منبـع يـك باشـد، يـك جامعـه حريـق اطفاي منبع تنها عنوان به بازيافتي آب كه درصورتي البته. نمايد

جريـان يك به نسبت بايد آنگاه بازيافتي، آب از ناپذير هوقف يك منبع به نياز تعيين صورت در. است پذيرش قابل بازيافتي،

يـك از بيش بايد بازيافتي آب فرآوري در اطمينان حصول براي صورت اين در. حاصل گردد اطمينان بازيافتي آب از مداوم

سازي ذخيرهبايد حريق اطفاي نيازهاي نمودن برآورده براي طرح خرابي درصورت كه گونه همان. گردد خانه منظور تصفيه

.شود گرفته درنظر اضافه

شهري موردنياز براي مصارف بازيافتي آب تعيين - مانند عواملي توسط كه هفتگي تخميني آبياري هاي نسبت و بازيافتي آب توسط كه آبياري قابل سطوح مجموع از تخمين با

در را بازيافتي آب با آبياري روزانه تقاضاي توان مي گردد مي سازي تعيين محوطه نوع و اقليمي شرايط منطقه، خاك خصوصيات

نيـاز مـورد بازيـافتي آب توان مي نيز آب شده ثبت محلي هاي حساب صورت بررسي با. زد شهري تخمين مشخص سامانه يك

. دكـر استفاده ثبت شده مصرفي، آب از توان مي بازيافتي آب تقاضاي فصلي تغييرات تخمين براي چنين هم. زد تخمين روزانه را بررسـي از توان مي آورند مي دست چاه به از را آبياري نياز مورد آب كه شهري سبز فضاهاي نظير بالقوه كنندگان مصرف مورد در

سيسـتم يـك بـراي بازيـافتي آب تقاضاي ميزان ارزيابي در. كرد استفاده بازيافتي آب نياز تخمين براي تخليه مجاز هاي نسبت

ها كارواش نظير تجاري صنعتي، مصارف براي تقاضا. گردد مشخص بايد نيز آبياري از غير اضاهايشهري، تق آب از مجدد استفاده به ها توالت براي بازيافتي آب ميزان تخمين براي. گردد تعيين آب مصارف شده ثبت ميزان يا ها حساب صورت طريق از تواند مي

انجام برآوردهاي براساس. نمود استفاده توان مي شده ثبت مصرفي آب از مجددا نيز ازآب، مجدد استفاده موارد از قسمتي عنوان

.است مسكوني مناطق داخلي مصرف درصد ميزان 45تا گاها ها تانك فالش براي نياز مورد ميزان آب شده

مالحظات طراحي و توزيع - .است مهم بخش دو داراي شهري مناطق در آب از مجدد استفاده سيستم

بازيافتي آب توليد رايب آب بازيابي تجهيزات •

پمپاژ تجهيزات و عملياتي سازي ذخيره شامل بازيافتي آب توزيع سامانه •

آب بازيافت تاسيسات -

معمـوال . نماينـد فـراهم مصـرف را موردنظر استانداردهاي به رسيدن براي نياز مورد تصفيه بايد آب بازيافت تاسيسات

كـه ايـن بـدليل . دارد نيـز گنـدزدايي و به فيلتراسـيون نياز ثانويه، فيهتص بر عالوه شهري مناطق در آب از مجدد استفاده


آب بـا تمـاس معـرض در محـدوديت بـدون مردم كه است آبياري اماكني مستلزم شهري مناطق در آب از مجدد استفاده

.باشد هداشت مصارف ساير به نسبت باالتري بسيار كيفيت بايد آب بازيافتي بنابراين. گيرند مي قرار بازيافتي

خـارج تصـفيه اين از عهده كه باشد داشته بازيافتي آب از باالتري كيفيت به نياز عمده مشتري يك اگر سوي، ديگر از

.شود مي انجام شرب قابل آب براي عموما كه گونه همان دهد، انجام خود محل درون در ا ر اضافه تصفيه بايد مشتري است،

توزيع سامانه -

در خصـوص بـه وجـود، بـا ايـن . گيرنـد مي قرار آب بازيافت تاسيسات كنار در غالبا پمپاژ و عملياتي سازي ذخيره تجهيزات

.گيرند قرار مجدد استفاده هاي محل نزديكي در و يا سامانه دركنار توانند مي عملياتي سازي ذخيره تجهيزات بزرگ شهرهاي حجـم . اسـت آب بازيـافتي سـامانه بـرداري بهـره در ضروري عامل جريان، روزانه تغييرات با تطبيق براي سازي ذخيره

ساعت 24 در بازيافتي آب. گردد مي تقاضا تعيين هاي منحني و بازيافتي آب روزانه تقاضاي طريق از نياز مورد سازي ذخيره

از تـا تهگشـ هـدايت نگهداري محل به دتوان مي و گردد مي طرح توليد بازيافتي آب روزانه جريان با مطابقت در طبيعتا روز

منظـور بـه . گـردد پمپـاژ مرتفـع سـازي ذخيـره تجهيـزات به آن از پس و تميز يك چاه به يا و شده پمپاژ سيستم به آنجا

.شود مي استفاده كلر تزريق و سرپوشيده مخازن از معموال رشد بيولوژيكي از جلوگيري

مخـازن بـه بـاز شـود، بازيافتي مصـرف آب اميتم اگر لذا است، فصلي بازيافتي، آب تقاضاي ميزان تغييرات كه آنجا از

مخـازن اسـتقرار انتخـابي محـل . نباشـد عملي اين كار اقتصادي لحاظ به است ممكن اگرچه است، نياز باال حجم با فصلي

.بود خواهد موثر نيز توزيع سامانه طراحي بر فصلي

از اسـتفاده و اسـت بهداشت شهري و بشر آب توزيع سامانه مشابه جهات بسياري از شهري توزيع سامانه يك طراحي

بـه نيـاز سيسـتم از اطمينان براي گرچه مطمئن بود، سامانه نقصي بي از بايد لذا. گردد مي توصيه مشابه كيفيت با مواردي

پمپاژ، براي. باشد حريق اطفاي سامانه منبع تنها عنوان به آب بازيافتي كه اين مگر نيست شرب قابل آب نظير يگير سخت

شناسـايي از غيـر بـه اصـالحي گونـه هـيچ چنـين هم. نيست خاصي گيري اندازه گونه هيچ به نياز آب از استفاده و لتحوي

سـامانه سـرويس خطـوط بـراي حـال اين با. است مصرف حال در بازيافتي آب كه اين دليل به الزم نيست مواد و تجهيزات .شود استفاده شناسايي براي متفاوت رنگ با هاي لوله از است بهتر شهري،

تغييـرات توپـوگرافي اگـر . بازيافتي است آب تقاضاي نيازهاي نيز و توپوگرافي شرايط براساس توزيع تجهيزات طراحي

تقاضـاي كـه باشند اي گونه به بايد توزيع يها لولهاندازه . گردد استفاده سطحي چند يها سيستم بايد باشد داشته وسيعي

.نمايد كننده فراهم مصرف يبرا مناسب فشار در را ساعتي پيك

و مشاهده با بايد است، هاي توزيع لوله و هاي پمپ نمودن سايز در بحراني عاملي كه توزيع، ساعتي پيك مصرف نسبت يـك در معموال. گردد تعيين عمده كنندگان توسط مصرف مصرف نرخ و روز زمان نمودن لحاظ و اي منطقه شرايط مطالعه

در را آب پرفشـار كننـدگان مصـرف . وجـود دارنـد » فشار كم«و »پرفشار«كنندگان مصرف شهري مجدد استفاده سيستم

و مسـكوني منـاطق آبيـاري به توان مي كه كنند مي سيستم دريافت از مستقيما خود خاص مصرف نوع با متناسب فشاري


يهـا سـاختمان در هـا لـت توا تانـك فالش و حريق اطفاي ها، كارواش كننده، آب خنك و صنعتي فرآيندهاي سبز، فضاي و كـرده دريافت داخلي سازي ذخيره هاي حوض در را بازيافتي آب فشار، كم كنندگان مصرف. اشاره نمود تجاري و صنعتي پيشرفته ي آپارتمانيها مجتمع ها، پارك ورزشي، يها زمين به توان مي كه كنند مي پمپاژ مصرفي سيستم به مجددا از آنجا

بـه بازيـافتي آب ارسـال :از فشـار عبارتنـد كـم مصـارف ساير. نمود اشاره كنند مي استفاده آبياري ايبر را بازيافتي آب كه

.تفريحي مناطق يا سبز فضاهاي

بـزرگ سـبز فضـاهاي براي آبيـاري كافي فشاري كه PSi 50 فشار در حداقل شهري توزيع دوگانه يها سيستم معموال

منـاطق آبيـاري تجهيـزات نيـاز براسـاس . شوند ميراهبري است، جاريت و صنعتي يها پارك مسكوني، يها مجتمع نظير

. اسـت الزم مسـكوني منـاطق آبيـاري يهـا سيسـتم مناسب برداري بهرهبراي 30Psi ارسال فشار حداقل متداول، مسكوني كننـدگان مصرف برخي و ساختمان غبار كنترل توالت، تانك فالش ،ها كارواش براي نيازهاي 30Psi فشار حداقل چنين هم

.است صنعتي ضروري

رسيدن براي داخلي پمپاژ اضافه دارند، نياز كنندگان مصرف ساير به نسبت باالتر فشارهاي به كه يكنندگان مصرف براي

كنند مي كار باالتر فشارهاي در معموال ي ورزشيها زمين آبياري يها سيستم مثال، عنوان به. است ضروري مطلوب فشار به

(100-200PSi) در. دارند كننده تقويت پمپاژ ايستگاه به نياز احتماال باشند، بازيافتي متصل آب سامانه به مستقيما اگر ذال

عـالوه بـه . گردد الزم است ممكن مجدد پمپاژ ،كنند مي استفاده توالت تانك فالش بازيافتي براي آب از كه اداري يها برج

.باشند داشته باالتري هايفشار به نياز است ممكن صنعتي كنندگان مصرف برخي

:از عبارتند جريان متفاوت بسيار يها سرعت در سيستم فشار حفظ براي متداول روش دو

نگـه يكنواخـت فشار را سيستم اساسا كه مرتفع ذخيره يها تانك سيستم و ثابت سرعت كنند تامين يها پمپ •

يا دارد مي توسـط بازيـافتي آب تقاضـاي به توجه را با سيستم رفشا كه متغير سرعت با ثابت فشار كننده تامين يها پمپ •

.دارد مي نگه ثابت پمپ، سرعت تغييرات

اسـت الزم كـه جـايي و در شـود طراحي كاربرد يها كنترل برخي انجام به نسبت انعطاف قابليت براساس بايد سيستم

آبيـاري روزهاي تغيير كاربرد يها نترلك از اين يكي. كند فراهم را تقاضا ساعتي پيك در افزايش شده منتج پتانسيل براي

اسـت ممكـن بازيـافتي آب روزانـه تقاضـاي منحني. است در هفته مسكوني مناطق و ورزشي يها زمين ،ها پارك مدارس،

دوره يـك در هـا پـارك و ورزشـي زمـين استخرهاي به بازيافتي آب اگر يابد ساعتي كاهش پيك تقاضاي و بوده يكنواخت

ايـن . گردد تخليه ،است كم مسكوني مناطق محوطه براي آبياري تقاضاي كه زماني روز ساعات در طول يا ساعته 24 زماني .گردد مي سازي ذخيره تاسيسات كاهش نتيجه در و تقاضا پيك كاهش باعث راهبري يها روش


صنعتي مصارف جهت مجدد استفاده -3-2- 5

در مثال عنوان به. پيشرفته است كشورهاي در ازيافتيب آب براي توجهي قابل بالقوه بازار داراي صنعتي مجدد استفاده

امريكا يها ايالت برخي در ميزان اين ،گيرد ميرا دربر تقاضا كل درصد 8 صنعتي مصارف امريكا متحده اياالت در كه حالي

آل ايـده نـد، ندار شرب قابل آب كيفيت به نيازي كه صنايع از در بسياري بازيافتي آب. رسد مي نيز تقاضا كل درصد 43تا

فاضـالب تصـفيه متمركـز تجهيزات داراي پرجمعيت مناطق به نزديك اماكني در كه صنايعي چنين هم. شود مي محسوب

.آيند مي شمار به آب بازيافت براي دسترس در منبع دارند، يك قرار

شـهري آب بازيابي اتا تجهيزي و صنعتي فاضالب داخلي چرخه از دتوان مي صنعت در مجدد استفاده براي بازيافت آب

مورد به مورد بررسي براساس بايد و است صنعتي مكمل فرآوري بخش معموال صنعتي طرح كي داخلي چرخه. شود حاصل

ايـ و آب حفـظ علـت به ديگر، صنايع بسياري و الكترونيك الشعيرسازي، ماء هاي فوالدي، خردكن نظير صنايعي. ابدي بسط .كنند مي بازيابي و تصفيه را خود داخلي فاضالب بايد خروجي، تخليه هگيران سخت به استانداردهاي رسيدن

:است زير موارد شامل بازيافتي آب صنعتي مصارف

كننده خنك آب −

بويلر تغذيه آب −

صنعتي فرايندهاي آب −

سبز فضاي آبياري −

بـه كردن خنك صنايع،تر بيش در . است آب از مجدد استفاده ترين عمده صنعت در كننده خنك آب فوق، مصارف بين از

نيروگـاه كي اي روز در بشكه 40000 ظرفيت با كوچك پااليشگاه كي برآوردها، براساس. است آب تقاضاي ترين بزرگ تنهايي

در. دارد نياز كننده خنك سيستم در چرخش براي جبراني آب ليتر بر ثانيه 88تا 44 حدود به مگاوات 250 ظرفيت به برق

.هستند برق هاي نيروگاه كننده، خنك سيستم براي بازيافتي آب كننده صنعت مصرف نتري عمده جهان، سراسر

طرفه كي كننده خنك يها سيستم -

از پـس شـده گرم آب و سپس كنند مي استفاده تجهيزات سازي خنك براي آب از طرفه، كي كننده خنك يها سيستم

از استفاده دارند، آب از بااليي حجم به نياز ك طرفهي كننده خنك يها سيستم كه آنجا از. كنند مي تخليه را مصرف بار يك

طرفه كي كننده خنك سيستم كي براي الزم جريان ،مثال عنوان به. عملي باشد منبع، عنوان به دتوان مي ندرتا بازيافتي آب

آب مجـدد گـردش يها سيستم در ميزان اين كه است درثانيه ليتر 28500 تقريبا مگاواتي، 1000 فسيلي نيروگاه كي در

.است ثانيه در ليتر 285 و 395 تقريبا كننده خنك استخرهاي و ي مرطوبها برج نظير


آب مجدد گردش با كننده خنك سيستم -

براي را آب تبخير از طريق آب از گرما انتقال با سپس ،كنند مي استفاده فرآيند گرماي جذب براي آب از ها سيستم اين

هاي برج از مجدد گردش با سازي خنك در فرآيند. آورند مي در مجدد گردش به كننده خنك يها چرخه در مجدد استفاده

.شود مياستفاده كننده خنك استخرهاي اي كننده خنك

كن خنك يها برج -

اطـراف و پـايين از هواي خشك. گردند مي طراحي آب تبخير باالي گرماي از برداري بهره منظور به كن خنك يها برج

افزايش آب و هوا تماس تا شده منقسم هاي كوچك قطره به آب. گردد مي پمپاژ برج باالي به آب كه درحالي شده وردهآ برج

بـرج تـه در آب شده خنك قطرات. شود مي آب از مقداري تبخير كه باعث شود مي داده تماس مجاور هواي با سپس و ابدي

شود مي آب از ميزاني رفتن دست از باعث برج باالي در باد حركت و تبخير. آيند مي در به گردش مجددا و شده آوري جمع

صـورت پيوسته بـه چرخه آب از قسمتي تبخير، طول در ها آالينده ناخواسته تجمع از احتراز براي. گردد بايد جايگزين كه

اي آالينده هر زيرا باشد باال جبراني بايد آب كيفيت. است نياز مورد جبراني آب منبع كي لذا گردد مي حذف باد با پراكندن

.شود مي تغليظ بارها سازي خنك چرخه طول در آب در

هـاي نيروگـاه نظيـر صـنايعي در. دهـد مـي تشـكيل را مصرفي آب مجموع از بااليي درصد كن خنك برج جبراني آب

مجـدد گـردش با هكنند خنك برج سيستم نفت، هاي پااليشگاه و فلزات كارخانجات شيميايي، كارخانجات برق، الكتريكي

. كنـد مـي عمـل خـود مخـتص آب كيفـي نيازهاي با جداگانه فرآيند كي مانند است كه بسته حلقه كي هميشه تقريبا آب ضـايعات، تخليـه بـر اجباري نظارت دليل به. شود مي مشخص جبراني آب درون بالقوه رسوبات غلظت تعيين با آب كيفيت

كننـده و تعيـين عوامـل عنوان به ها آالينده حذف يها هزينه و تخليه ستانداردهايا. باشد مي زايد آب تصفيه به نياز غالبا

.آيند مي شمار به غلظت يها چرخه محدودساز

كننده خنك استخرهاي -

كننـده خنـك آب استخر منبع. شود مي استفاده بسته مدار كننده خنك سيستم عنوان به كننده خنك استخرهاي از

اسـتخر طراحي در مهم پارامتر. دهد ميتشكيل را آب گرماي تبادل كردن خنك مكانيسم خراست از سطحي تبخير و بوده

بـدون كـارايي و باال ذخيره ظرفيت گذاري، سرمايه پايين يها هزينه بعلت.است گرم آب كردن خنك براي نياز مورد سطح

وجـود بـا . رسند مي نظر به توجه جالب ربسيا كننده خنك استخرهاي تر، طوالني زماني يها دوره جبراني براي آب به نياز و هـا جلبـك در برابـر نگهـداري مشـكالت و نيـاز مـورد بـزرگ سطح ،زيرزميني يها آب آلودگي امكان از ناشي زيان اين، .بردارند در را هرز هاي علف


در بويلر پساباستفاده از -

نيازمند دو هر البته عمومي است، متداول يها شرو از متفاوت كمي بويلر تغذيه آب براي بازيافتي آب از استفاده به وابسته كيفيت با آب به نياز فشار افزايش با عموما بويلر تغذيه براي جبراني آب كيفي شرايط. هستند اضافي تصفيه . است بويلر راهبري فشار

در فرايندهاي صنعتي پساباستفاده از -

با آبي نيازمند الكترونيك مثال، صنعت عنوان به. شود مي استفاده صنعتي ايفراينده در صنعت نوع با متناسب بازيافتي آب

سازي چرم صنعت سوي، ديگر از. است الكتريكي اجزاي و ساير الكترونيك مدارهاي شوي و شست براي مقطر آب حد در كيفيت

نياز متوسط كيفيت با آب به فلزكاري و ذكاغ خمير و كاغذ نساجي، صنعت و نمايد پايين استفاده نسبتا كيفيت با آب از تواند مي

را آبي نيازهاي بايد بالقوه كنندگان صنايع، مصرف مجدد مصارف براي بازيافتي آب از كاربرد بودن عملي بررسي در بنابراين. دارند .نمايند تعيين توليد فرايندهاي براساس

كشاورزي مصارف جهت مجدد استفاده -3-3- 5 حـل ايـ كـاهش بـراي تـرين روش دسترس قابل و ترين ارزان كشاورزي، منبع كي نعنوا به فاضالب از مجدد استفاده

بـر عالوه شوند مي آبياري خانه تصفيه پساب كه با ييها زمين در مناسب گياه كشت طرفي از. شود مي تلقي آبي كم مسايل

فوايـد است، موثر خاك شفرساي كاهش و كشاورزي محصوالت در افزايش كه فاضالب در موجود غذايي عناصر از استفاده

:مختلف داراست مناطق در را زير

دائمي و دسترسي قابل آب منبع كي تامين −

و آب منـابع طبيعـي از اسـتفاده بـراي تقاضـا كـاهش نتيجـه در و كشـاورزي نياز مورد آب از بخشي تامين − كشاورزي آب تامين يها هزينه در جويي صرفه

فاضالب در غذايي عناصر دوجو واسطه به شيميايي كودهاي مصرف كاهش −

كشاورزي محصوالت تر بيش توليد و زيركشت سطح افزودن −

آنها به فاضالب تخليه عدم و پذيرنده جاري يها آب از حفاظت −

محيط بهداشت توسعه و آلوده يها آب طريق از آلودگي انتقال احتمال كاهش − سازماني، موانع محيط، جامعه، اقتصاد، سالمت بر نآ اثرات كشاورزي، در فاضالب از مجدد استفاده اثرات ارزيابي جهت

برنامـه در اول درجه در كشاورزي، در فاضالب از استفاده مجدد معايب. شود گرفته نظر در بايد وقيقح و اجتماعي مسايل

مجدد دهاستفا كلي طور به و گيرد قرار توجه مورد بايد تجهيزات و زمين در ي عمدهها گذاري سرمايه. است آن سازماندهي

مرتب و كنترل موثر راهبري و قيمت ارزيابي طريق از دقت با كه بود، خواهد آميز موفقيت هنگامي در كشاورزي فاضالب از

از گيـري بهـره شرايط و ضوابط منطقه و كشاورزي وضعيت چنين هم. شود انجام آگاهانه يها ريزي برنامه كمك به دائمي و

و توجـه مـورد بايـد كشـاورزي آبياري در آن مصرف و امكان شده تصفيه پساب ياتخصوص همراه به زمينه، اين در پساب .گيرد قرار بررسي


آبيـاري بـراي بـاال تقاضاي توجه به با. دهد مي تشكيل را شيرين آب تقاضاي كل از اي مالحظه قابل سهم كشاورزي آبياري

سـاير بـا كشـاورزي در مجـدد مصـرف تلفيق امكان و كشاورزي در مجدد استفاده با آب حفظ مالحظه قابل مزاياي كشاورزي،

. اسـت كشاورزي آبياري زمينه در تحقيقات مستلزم غالبا آب از مجدد هاي استفاده برنامه طراحي آب، مجدد مصرف كاربردهاي :دهد مي قرار بحث مورد را كشاورزي آبياري براي آب مجدد مصرف هاي برنامه در توجه خاص مورد مسايل بخش اين

كشاورزي آبياري اضاتق −

كشاورزي آبياري براي بازيافتي آب كيفيت −

سيستم طراحي در توجه مورد مسايل −

كشاورزي آبياري تقاضاي - طـي در تكميلـي بـه آبيـاري نياز لذا است، متغير اقليمي شرايط به بسته كشاورزي محصوالت آبي نيازهاي كه آنجا از

سـاير و گيـاه رشد مراحل محصول، نوع بارش، دما، از تابعي فصلي غييراتت اين. بود خواهد متفاوت سال طول و در فصول

تعيين را بازيافتي آب عرضه نوسان نيز و فصلي تقاضاهاي بايد آب بازيافتي كننده تامين. است آبياري روش به بسته عوامل

جزييـات ارائه به قادر كشاورزي كنندگان مصرف معموال. نمايد حاصل اطمينان آبياري براي تقاضاي آب شدن برآورده از تا

.شود ميثبت و گيري اندازه ندرت به كنندگان مصرف ساليانه حتي اي فصلي مصرفي آب ميزان و تقاضا نيستند

تقاضـاهاي دقيـق به تخمين قادر بايد بازيافتي آب كننده تامين آب، از مجدد استفاده يپذير امكان ارزيابي براي معهذا

موجود كشت الگوهاي آبياري نياز تعيين محاسبات كارشناسي براساس غالبا ارزيابي اين. باشد فتيبازيا آب عرضه و آبياري

و مبـاني كـردن لحـاظ بـا موردنيـاز سـازي ذخيره و تصفيه تجهيزات سايز كردن و مصرف نواحي براي طرح پيشنهادي اي .گيرد مي صورت فني اجتماعي و و اقتصادي معيارهاي

چندمنظوره استفادهي برا فاضالب هيتصفي ويسناري بررس -4- 5

د براي منظورهاي مختلفي كه در توان مي پساب، كند ميو تقاضاهاي گوناگون ايجاب پساببرخي از مواردي كه حجم و هـا هزينـه در مصارف مختلـف، محاسـبه پسابتعيين تعرفه براي استفاده از . بخش قبل توضيح داده شد، استفاده شود

.تقاضا و رعايت مالحظات مذكور براي هر مصرف را نياز داردو مصرف هر تامينمنافع

يسطح اي ينيرزميز منابع در شده هيتصف فاضالب سازي ذخيره امكاني ويسناري بررس - 5- 5

ارائه شد، در مورد اضافه شدن پساب به منابع آب سطحي، سازمان محيط زيست 2- 5بحث تغديه آب زيرزميني در بخش :هاي تفرجي موارد زير قابل ذكر است ها و بركه طور خاص براي تخليه پساب به درياچهبه . قوانيني مصوب كرده است

مـورد كوچـك يهـا پـارك و ها درياچه نگهداري و توسعه مانند تفريحي مصارف جهت توان مي را شده تصفيه فاضالب

:تفريحي است يها فعاليت از گروه دو شامل كاربردها نوع اين. داد قرار استفاده


دارد تمـاس بدن با آب در آن كه گروهي و ماهيگيري ورزش و قايقراني مانند ندارد تماس بدن با آب آن در كه گروهي

.داد قرار تصفيه تكميلي مورد را فاضالب بايد اخير مورد در. آب روي اسكي و شنا مانند :است زير موارد شامل خالصه طور به شده توصيه معيارهاي

.باشد برداري بهره لقاب بايد ظاهري لحاظ از آب −

پوست و ها چشم موجب التهاب و كند مسموميت ايجاد بلع اثر در كه باشد موادي گونه هيچ محتوي نبايد آب −

در كـردن شـنا اثـر در كـه ييهـا بيماري چنين همدارند، اي روده منشا كه زا بيماري يها ارگانيسم. شود بدن

.گيرند قرار كنترل مورد بايد ارند،اي ند روده منشا و شوند مي منتقل آلوده يها آب

− pH باشد 3/8تا 5/6الزم براي شنا بايد در محدوده . قابـل گـراد سـانتي درجه 30 از باالتر ماهيگيري، و كردن شنا براي طبيعي، شرايط ياستثنا به حرارت درجه −

.نيست قبول

.دارد وجود فسفر و ازت تقليل به نياز دوتروفيكاسيون، پديده از جلوگيري جهت −

و قـايقراني ماننـد (دارد ثـانوي تمـاس ايـ اسـت، تمـاس در بـدن بـا محـدود طور به كه آبي در كيفي معيارهايي − ثـانوي پساب كي معموال. است تري كم داراي محدوديت نامحدود، تماس اي مستقيم تماس به نسبت ،)ماهيگيري

ليتر ميلي درصد كلني 5000 تا فرم كلي شمارش و است بخش رضايت اين منظور براي شده، اكسيده خوبي به كه

.گيرد مي استفاده قرار مورد . دهد ميپارامترهاي مناسب براي مصارف تفرجي را نشان )1-5(جدول

يتفرج مصارفي برا آب منابعي ها شاخص ريمقاد -1- 5جدول

تفرج نوع تعداد( كل فرم كلي )گرم ميلي 100 در

تعداد( فرم كلي مدفوع )مگر ميلي 100 در

در تعداد(ي كل اياشرش )گرم ميلي 100

در تعداد( يانتراكوك )گرم ميلي 100

DO pH

50 200 400 2000 )1( ميمستق يا تر بيش 5ي مساو

9-6 200 600 2000 10000 )2( ميمستق

200 600 2000 5000 )1( غيرمستقيم 400 1200 4000 10000 )2( غيرمستقيم

حداكثر مجاز يك نمونه -2 ، ماه 6در يك دوره ها نمونهميانگين هندسي -1

فاضـالب فـروش و آبفا از شده هيتصف فاضالب ديخري برا گذاري تعرفهي ها محدوديتي بررس -6- 5 ويسنار هر در كنندگان مصرف به شده هيتصف

اي استفاده از فاضالب تصفيه شده، تعريف سناريوهاي ممكن بر گذاري تعرفهي ها محدوديترويكرد مناسب براي بيان تعريف سناريوها امكان لحاظ نمودن موارد موثري نظير مواردقانوني، تعيين تمايل به پرداخت و سـاير عوامـل را . آن است

:در قالب سه سناريوي كلي قابل بيان است پساباز اين ديدگاه سناريوهاي استفاده از . سازد ميميسر


1سناريوي -سـه حالـت در نظـر . شـود ه براي تامين منابع آب الزم براي مصارف جديد استفاده مـي در اين سناريو فاضالب تصفيه شد

. هاي ممنوعه هاي آزاد و تغذيه دشت حالت مربوط به مصارف مختلف، تغذيه مصنوعي دشت:گرفته شده در اين قالب عبارتند ازا همانند ساير منابع قابل دريافت اسـت يعني استفاده از فاضالب شهري در مصارف جديد، حق اشتراك و پساب به 1در حالت

در حالت . باشد برداري و نگهداري هر واحد آب زيرزميني مي ي سطحي يا معادل هزينه بهرهها آبكه حداكثر، معادل آب بهاي يعنـي تغذيـه 3حالـت . توانـد مشـمول تعرفـه نشـود با توجه به بازگرداندن آب به طبيعت، فروش فاضالب تصفيه شده مي 2

. شود هاي جبراني مي مشمول هزينه هاي ممنوعه، نآبخوادر هر يك از موارد فوق تعرفه خريد از آبفا منوط به تصفيه بيش از ميزان استاندارد الزم براي بازگرداندن فاضالب بـه

. باشد محيط مي

2سناريوي -در اين حالت برداشت از . ي فعلي استاين سناريو به طور كلي مربوط به جايگزيني فاضالب تصفيه شده با منابع آب مصرف

در حالت مذكور حق اشتراك . شود سفره آب زيرزميني يا منبع آب سطحي متوقف و به جاي آن پساب تصفيه شده واگذار ميبه عبارتي چنانچه توقف برداشت از منبع قبلي، منجـر . باشد قابل دريافت نيست اما پساب بها به طور مشروط قابل دريافت مي

بردار شود معادل براي بهره) در مورد آب زيرزميني(برداري هاي نگهداري و بهره و هزينه) در مورد آب سطحي(ف آب بها به حذبرداري را هاي نگهداري و بهره در صورتي كه خود متقاضي هزينه. توان پساب بها دريافت كرد هاي حذف شده مذكور، مي هزينه

.بل دريافت استبه عهده داشته باشد، پساب بها غير قا

3سناريوي -ي متعلقه زيرزميناز حق آبه خود و يا منابع آب بردار بهرهنظر كردن فاضالب تصفيه شده در قبال صرف 3در سناريوي

در . گيـرد مـي مربوطه جهت مصارف ديگر، بـه صـورت معـوض در اختيـار او قـرار اي منطقهو واگذاري آن به شركت آب ي باشـد، زيرزميناما در صورتي كه فاضالب تصفيه شده معوض در قبال آب . ل دريافت نيستحق اشتراك قاب 3سناريوي

قبـل از بـردار بهـره بها در قبال آب سطحي معوض مشروط به پرداخت آب بها توسط پساب. بها قابل دريافت است پساب . معاوضه است

.خالصه موارد مذكور را ارائه كرده است )2-5(جدول


ي متناظر آنها ها تعرفهو پسابانواع سناريوي واگذاري - 2- 5جدول

بها پساب اشتراك حق سناريوها زير و سناريوها قابلياضاف تعرفه

)1( آبفابه پرداخت ها تعرفه ساير

برداشت حق -1 پساب جديد

--- مشروط دريافتقابلدريافتقابلمصرفانواع - 1-1

مصنوعيتغديه- 1-2 آزادهاي دشت

--- مشروط دريافت قابل غير دريافت ابلق غير

مصنوعيتغذيه- 1-3 ممنوعههاي دشت

جبراني هاي هزينه مشروط دريافت قابل غير دريافت قابل غير

پساب جايگزيني-2 ):2( جاي به

--- مشروطمشروطدريافتقابلغيرسطحيآب - 2-1

--- مشروطمشروطدريافتقابلغيرزيرزميني آب - 2-2

مقابل در معوض -3 --- مشروطمشروطدريافتقابلغيرسطحيآب - 3-1

--- مشروط دريافتقابلدريافتقابلغيرزيرزميني آب - 3-2

يـا و گـذاري سـرمايه به اقدام ستيز طيمح به پساب بازگرداندني برا الزم استاندارد ميزان از تر بيش آبفا كه اين به مشروط -1 . يدنما مضاعفي ها هزينه صرف

برداشـت حـق مشـمول پساب واگذاري باشد، كاهش قابل كنندگان مصرف فعلي برداشت قانوني ديدگاه از اگر حالت اين در -2 . بود خواهد اشتراك حق دريافت و جديد

6فصل 6

فرآيند تعيين تعرفه خريد و فروش فاضالب تصفيه شده براي سناريوهاي مختلف

73 مختلف يوهايسنار يبرا شده هيتصف فاضالب فروش و ديخر تعرفه نييتع نديفرآ - ششم فصل 20/05/92

خريد و فروش فاضالب تصفيه شده براي سناريوهاي مختلففرآيند تعيين تعرفه -فصل ششم

شده هيتصفي كنون فاضالب از ازين مورد هيپا اطالعات و ها داده -6-1

:عبارت است از ريزي برنامهو اطالعات پايه مورد نياز از فاضالب كنوني براي تعيين تعرفه و ساير مالحظات ها داده ه نيازهاي آبي كنوني كنند تاميني زيرزمينشناسايي منابع سطحي و − و سهم هريك از آنها از منابع آب سالم سيستم) شهري، صنعتي و كشاورزي(شناسايي نيازهاي آبي سيستم − ي كنوني و فرآيند تخصيص از منابع مختلف آبيها حقابه − ي مختلفها كنندهكيفيت آب مورد نياز براي مصرف − از منابع آب گوناگون برداري بهرهي ها هزينه − از منابع گوناگون برداري بهرهكنوني تعرفه − و توزيع زماني آن خانه تصفيهميزان حجم خروجي − پيامدهاي زيست محيطي و بهداشتي فاضالب − ي كنوني فاضالبها كنندهمصرف −

يكنوني آبي ازهاين كننده تاميني نيرزميز وي سطح منابعيي شناسا -1- 6-1براي ارزش منبع جايگزين آنها گيري تصميمي كنوني آبي در كننده نيازها تاميني زيرزمينشناسايي منابع سطحي و

ي كه در وضعيت ناپايدار قـرار دارنـد يـا زيرزميناز منابع آب برداري بهرهبديهي است در صورت . كند مينقش مهمي ايفا ع آب در شناسـايي منـاب . ي همـراه اسـت تـر بـيش با منـافع پساب، استفاده از غيردائميو غيرمطمئنمنابع آب سطحي

:ي موارد زير بايد به روشني تخمين زده شودزيرزمينسطحي و ي براي مصارف گوناگونزيرزمينقيمت تمام شده آب سطحي و −

ي موجودزيرزمينپتانسيل منابع سطحي و −

وضعيت آتي منابع −

نوسانات منابع آب سطحي −

شاخص پايداري منابع −

سالم آب منابع از آنها از كيهر سهم و) يكشاورز وي صنعت ،يشهر( ستميسي آبي ازهاينيي شناسا -2- 6-1 ستميس

برداري و خصوصا مالحظات كيفي، آگاهي از نيازهاي آبي سيستم و سهم آنها از كـل نيازهـا، در با توجه به مالحظات بهرههاي قبلي مالحظات هر مصرف كننده در بخش. گذاري از اهميت خاصي برخوردار است ريزي و خصوصا تعرفه مالحظات برنامه

:در شناسايي تقاضاها و نيازهاي سيستم موارد زير بايد به روشني تخمين زده شود. وضيح داده شده استت تقاضا و نيازهاي كنوني و آتي سيستم −


تفكيك تقاضا و نيازها از يكديگر −

ي مصرف ها محلموقعيت −

دهي منابع آب از ديدگاه تقاضا و نيازهاي گوناگون كيفيت سرويس −

يآب مختلف منابع از صيتخص نديفرآ وي كنوني ها حقابه - 3- 6-1آبه براني كه در هم حق آبه بران سنتي و هم حق. شود در اين بخش سهم هر نياز از منابع سطحي و زيرزميني مشخص مي

.شود كيفيت تخصيص آب در اين مالحظات ديده مي. بايست ملحوظ شوند اند مي هاي توسعه در نظر گرفته شده طرح

مختلفي ها كننده مصرفي برا آب ازين مورد تيفيك -4- 6-1 :يكل مالحظات

و شود مي بيان ها كننده غلظت آلوده حداكثر صورت به كه باشد استانداردهايي براساس بايد ،ها فاضالب تخليه − .است زيست ضروري محيط حفاظت سازمان نظارت تحت استاندارد اين رعايت

از تكنولـوژي اسـتفاده و مهندسـي يهـا بررسـي بـا را توليدي يها فاضالب بايد كننده آلوده منابع ينمسوول −

.نمايد تصفيه استانداردها حد تا اقتصادي و مناسب


.گيرد انجام محيط به ورود از قبل و خانه تصفيه

مركـب نمونه بر مبناي بايد فاضالب تصفيه تاسيسات از قبل شده اعالم استانداردهاي با تطبيق جهت گيري اندازه −

.بود خواهد مالك تخليه طول زمان در گيري اندازه دارند ناپيوسته تخليه كه هايي سيستم در گيرد صورت مناسـب تبـه صـور بايسـتي دفـع از قبل فاضالب تصفيه اتتاسيس در شده توليد جامد مواد ساير اي و لجن −

.گردد زيست محيط آلودگي موجب نبايد مواد اين نهايي تخليه و شده تصفيه

.گيرد صورت حداكثر اختالط كه گردد اپذير هاي آب وارد نحوي به و كنواختي شرايط با بايد شده تصفيه فاضالب −

.باشد شناور اجسام و كف حاوي و بوده نامطبوع بوي داراي نبايستي خروجي فاضالب −

.دهد تغيير طور محسوس به را تخليه محل و پذيرنده هاي آب طبيعي ظواهر نبايد خروجي فاضالب رتكدو رنگ − كـه در منـاطقي جذبي يها ترانشه اي و ها چاه كارگيري به اي تانك ايمهوف و تانك سپتيك سيستم از استفاده −

.نوع استمم باشد مي متر 3 از تر كم زيرزميني يها آب سطح از ترانشه اي چاه كف فاصله


.دهد تغيير




.است مجاز زيست محيط سازمان موافقت كسب با ها فاضالب رتبخي يها روش از استفاده −


جهـت الزم يها بيني پيشتا گردد برداري بهره و احداث طراحي، اي گونه به يستيبا فاضالب تصفيه اتتاسيس −


.گردد فراهم... و مكانيكي تجهيزات

بـا را خـود د فاضـالب توان مي نباشد ردهااستاندا اين از بيش آنها آلودگي كه صنعتي يها فاضالب از دسته آن −

.نمايند دفع تصفيه بدون سازمان موافقت كسب

:كيفيت مورد نياز براي مصارف شهري به شرح زير است :شرايط كيفي مناسب در اين زمينه عبارتند از تامينمالحظات كلي براي

مشتري ظرن مورد مصارف براي الزم كيفيت با بازيافتي آب ارائه از اطمينان حصول −

سيستم نامناسب عملكرد از جلوگيري −

آشاميدني آب خطوط با اتصاالت تقاطع از جلوگيري −

شرب غيرقابل آب از ناصحيح استفاده از جلوگيري −

. در مصارف شهري به شرح زير است ها پساببراي رعايت مالحظات كيفي ها توصيهين تر مهمعالوه بر اين استفاده در مصارف منظور بهجهاني، معيارهاي كيفي زير در تصفيه فاضالب تبهداش سازمان 517 شماره گزارش طبق

:غيرشرب شهري الزم است . ها، باكتري و ويروس باشد ها، پارازيت عاري از مواد جامد، تخم انگل − .تصفيه مقدماتي، ثانوي و صافي شني الزم است − . ضد عفوني ضروري است −

:اي مصارف شهري به شرح زير استبر پسابي ها ويژگي EPAراهنماي براساس− PH باشد 9تا 6بين − BOD باشد 10ز ا تر كم باشد 2از تر كمكدورت − روده اي باشد فرم كليبدون − در ليتر باشد گرم ميلي 1از تر كم مانده باقيكلر −

:كيفيت مورد نياز براي مصارف صنعتي به شرح زير است


سختي، ،فسفات معدني، و كيبات آليتر معلق، مواد قبيل از آن در ودموج هاي ناخالصي و شده تصفيه پساب خصوصيات

در جهـاني بهداشـت سازمان. سازد مي محدود در صنايع را پساب از استفاده امكان غيره و دار اكسيژن تركيبات ،ها جلبك

:تاس نموده مطرح را زير عمومي هاي صنايع، توصيه در فاضالب يها خانه تصفيه پساب كاربرد

.نزند عمومي لطمه سالمت به كه كنند تنظيم طوري پساب از استفاده مورد در را خود نيازهاي بايد عصناي −

.باشد استفاده است قابل خاص شرايط داراي كه خاص صنعت هر جهت كه باشد اي گونه به بايد پساب كيفيت −

.باشد آب رديگ منابع از تر بيش نبايد ،شود مي پمپاژ و انتقال شامل كه تامين يها هزينه −

فاضالب خانه تصفيه پساب از استفاده منظور به مثال عنوان به. دارد بستگي صنعت نيز نوع به صنايع مصرفي آب كيفيت

كـار ايـن بـراي كـه شوند، داده كاهش شدت به TDSو TSSمنيزيم، كلسيم، يون مانند عواملي بايد بخار، هاي ديگ در

كـه گرفـت خواهنـد قـرار اسـتفاده مورد غيره و كلرزني ،شني يها صافي نشيني، ته و سازي فلوك ،سبك كردن فرآيندهاي در و است مقطر مانند آب تقريبا ها نساجي رنگرزي واحدهاي در مصرفي آب كيفيت. است بسيار يها هزينه صرف مستلزم

صـنايع فيدسـازي س واحــد در. اسـتاندارد باشــد واحـد 3/0 از بـيش آب كـدورت نبايـد مصـنوعي ابريشم توليد صنايع

يها نوشيدني توليد صنايع در. باشد ليتر در گرم ميلي 2/0و 05/0 حدود در ترتيب به بايد آهن و منگنز ميزان ،كاغذسازي كربن بسترهاي از بايد بو، و طعم هرگونه حذف براي ضمن در و باشد آب آشاميدني مانند بايد مصرفي آب كيفيت غيرالكي

ي مراحـل ها پساب. دارند خاص اهميت آب در موجود نيترات و فلوئور مقادير كنسروسازي نايعص در. داده شود عبور فعال

قرار مجدد استفاده مورد صنايع مختلف سازي خنك واحدهاي در نشيني ته و انعقاد از پس توان مي را فاضالب ثانويه تصفيه

رشـد و كـف ايجـاد تجهيـزات، و هـا لولـه گـرفتن مو جر خوردگي از كه باشد اي گونه به بايد ها پساب اين كيفيت ولي داد

كليـه در تقريبـا . دارد وجـود پيشـرفته تصفيه به نياز صورت اين غير گردد، در ممانعت سازي خنك يها برج در بيولوژيكي

فشـار ميـزان بـه هـا، ديـگ ايـن در اسـتفاده بـراي هـا پسـاب نياز مورد كيفيت ،شود مياستفاده بخار هاي ديگ از صنايع

اين آنجا كه از. باشند برخوردار بهتري كيفيت از بايد فشار، افزايش نسبت به كه دارد بستگي بخار هاي از ديگ برداري هبهر

محـل و داخـل در آب يهـا لولـه با پساب انتقال يها لوله مناسب اتصال تنها نيستند، انسان با مستقيم تماس در ها پساب

در مصـرف مـورد آب عنـوان بـه بازيـافتي يهـا فاضـالب كـه صورتي در و ردگي قرار خاص توجه مورد بايد صنايع ورودي

استفاده چگونگي مورد در ادامه در. دارد وجود كارگران و غذايي آلودگي محصوالت احتمال رود، كار به صنعتي فرآيندهاي

.شد خواهد پرداخته در صنايع بازيافتي آب از

ي خنك كنندهها آبمالحظات كيفي - بيولـوژيكي، رشـد شدن، خـوردگي، پوسته:از عبارت كننده خنك يها آب سيستم در آب كيفيت شكالتم ينتر عمده

امـا . اسـت بازيـافتي آب نيـز و شـرب قابل آب ها در آالينده وجود از ناشي مشكالت اين. است كف ايجاد و رسوب تشكيل

در خنك پسابپارامترهاي مناسب براي مصارف )1-6( جدول. باشد باالتر دتوان مي بازيافتي آب در ها آالينده برخي غلظت . دهد ميرا ارائه ها كننده


رسوب -

. دهـد مـي كـاهش را تبـادل دمـا بـازده هـايي رسـوب چنـين . گردد سخت هاي رسوب تشكيل باعث نبايد كننده خنك آب ).فسفات و كربنات صورت به( منيزيم و )فسفات سولفاتو كربنات، صورت به( كلسيم هاي رسوب:از عبارتند رسوب علل ترين عمده

بازدارنده افزودن اي اسيدي كردن. گردد مي انجام شيميايي يها روش و ترسيب خالل در بازيافتي آب در رسوب كنترل

و اكسيدكربن دي نظير گازي اسيدهاي و اسيدسيتريك هيدروكلريك، سولفوريك،( اسيدها. نمايد كنترل را رسوب دتوان مي حالليـت افـزايش منظـور بـه غالبا )غيرآلي پليمري هاي فسفات و EDTAمانند ( شيميايي مواد ايرس و )گوگرد اكسيد دي

.شوند مي اضافه آب در ها رسوب

چشمگير طور به و رود كار مي هب كننده خنك يها سيستم در بازيافتي آب تصفيه منظور به آهك با گيري سختي معموال

يها روش ساير. نمايند مي حذف را كربناته بي سوداش سختي و كربناته تيسخ آهك. دهد مي افزايش را غلظت يها چرخه كاربرد ها روش اين باالي يها هزينه اما است سديمي ونيي تبادل و استفاده آلوم با تصفيه رسوب كنترل جهت مورداستفاده

.است ساخته محدود را آنها

خوردگي - افـزايش بازيافتي باعث آب محلول در جامدات كل. باشد رندهخو فلز براي كن خنك يها سيستم در نبايد گردشي آب

باعـث و است شرب قابل آب برابر 5تا 2 پساب TDS غلظت عموما. شود مي خوردگي پيشرفت باعث آب الكتريكي هدايت

حـاالت بـا خـاص فلـزات و محلـول گازهاي. گردد مي خوردگي شده تصفيه پيشرفت نتيجه در و الكتريكي هدايت افزايش

.گردند مي پيشرفت خوردگي باعث نيز باال كسيداسيونا يهـا بازدارنـده . پيونـدد مـي وقـوع بـه خوردگي آيد مي پيش كننده خنك آب در اسيدي شرايط كه هنگامي چنين هم

خنـك آب خـوردگي پتانسـيل كاهش ند برايتوان مي نيز ها سيليسات پلي و روي ،ها فسفات پلي ها، كرومات نظير خوردگي

هسـتند معكـوس اسمز و ونيي تبادل ديگر يها راه. گردند ضايعات حذف تخليه از قبل بايد مواد اين. شوند ستفادها كننده

.سازد مي محدود را ها روشاين از استفاده باال، يها هزينه ولي

)بر ليتر گرم ميلي(كن خنك برج آب كيفيت شده توصيه مباني - 1- 6جدول حد توصيه شده پارامتر

Cl 500 TDS 500 650 سختي 350 قليائيت

pH 9-9/6 COD 75 TSS 100

50 كدورت


)بر ليتر گرم ميلي(كن خنك برج آب كيفيت شده توصيه مباني - 1- 6جدول ادامه حد توصيه شده پارامتر

BOD 25 1 مواد آليNH4-N 1

PO4 4 SiO2 50

Al 1 Fe 5/0 Mn 5/0 Ca 50 Mg 5/0

HCO3 24 SO4 200

رشد بيولوژيكي - از زايـش يها ارگانيسم رشد آلي مورد نياز اي مغذي مواد حاوي نبايد كننده خنك يها سيستم در مصرفي بازيافتي آب

اي مالحظـه قابـل ميـزان بـه ها ارگانيسمميكرو. است بيولوژيكي رشد كننده مستعد خنك برج مرطوب محيط. باشد لجن

. شـود مي خوردگي جانبي محصوالت توليد موارد برخي در و آب جريان كاهش باعث اده،د را كاهش حرارت انتقال بازدهي كلـر . دهد مي كاهش را ها ميكروارگانيسم نگهداري براي بازيافتي آب پتانسيل ،تصفيه طول در مغذي مواد و BODكاهش

بيولوژيكي رشد كنترل در برديكار هاي كش زيست ترين متداول از آسان راهبري و دسترسي سهولت ،پايين قيمت علت به

كلريناسـيون معمـوال . گـردد مي تي بازياف آب در ييزا بيماري كاهش پتانسيل باعث گندزدا عنوان به كلر چنين هم. است

هيپوكلريـت صـورت به را كلر توان مي اما شود مي استفاده كلر گاز از اوقات تر بيش. كافي است كلر با تصفيه شوك و مكرر

.نمود استفاده كلر اكسيد دي اي و جامد كلسيم هيپوكلريت اي مايع سديم

گرفتگي - تصفيه، عمل فيلتراسيون شيميايي و انعقاد مرحله در. است ذرات ترسيب و تشكيل از ممانعت طريق از گرفتگي كنترل

يها كننده تجزيه گيريكار به چنين هم. يابند ميكاهش اي مالحظه قابل نحو به شوند مي گرفتگي به منجر كه ييها آالينده .است الزامي شيميايي

بويلر تغذيه آب - را تقطيـر آب كيفيـت با جبراني آب به نياز باال بسيار فشار با بويلرهاي. است كيفيت باالتر با آب به نياز فشار افزايش با

. دهد ميبراي استفاده در بويلر را نشان پسابپارامترهاي كيفي 2جدول . دارند


بويلر آب كيفيت شده توصيه بانيم - 2-6جدول باال فشار متوسط فشار نييپافشار پارامتر

7/0 10 30 سيليس 01/0 1/0 5 آلومينيم 05/0 3/0 1 آهن 01/0 01/0 3/0 منگنز 01/0 4/0 - كلسيم 01/0 25/0 - منيزيم 1/0 1/0 1/0 آمونيم

48 120 170 كربنات بي - - - سولفات - - - كلريد

20 500 700 محلول داتجام 05/0 05/0 5/0 مس - 01/0 01/0 روي 07/0 1 350 سختي 40 100 350 قليائيت

PH 10-7 10-2/8 9-2/8 5/0 1 1 آلي مواد

5/0 1 1 كربن تتراكلريد - 5 5 ازين مورد شيميايي اكسيژن

- - - هيدروژن سولفيد 0007/0 007/0 5/2 محلول اكسيژن

- - - دما 5/0 5 10 معلق امداتج

تـا بايـد بـويلر تغذيه آب و سختي تصفيه بايد بويلر آب جبران براي مصرفي بازيافتي آب و شرب قابل آب كلي طور به

اسـت ضـروري آلومينيوم و سيليس كنترل و و منيزيم سديم نامحلول يها نمك كنترل اي حذف. ابدي كاهش صفر نزديكي

آهك با تصفيه از بعد بازيافتي آب خصوصيات براساس. هستند در بويلرها پوسته تجمع اصلي منشا مواد اين كه اين دليل به

نيتروژن حذف و فعال كربن جذب چندگانه، بستر با فيلتراسيون مراحل بايد )كربناسيون و ري ترسيب ،سازي لخته شامل(

تبادل اي روش اسمزمعكوس طريق از تصفيه به يازن باال فشار با بويلرهاي تغذيه براي باال خلوص با آب چنين هم. قرار گيرد

قليائيـت . گـردد ها توربين و ها كن گرم ، پيشها كن گرم ر د رسوب تشكيل و كف باعث است ممكن باال قليائيت. دارد ونيي

تجهيـزات در خـوردگي منبـع كيـ كـه گردد مي كربن اكسيد آزادسازي دي به منجر ،بويلر گرماي تاثير تحت يكربنات بي

در ضعف نكات عنوان به بويلر تغذيه جبراني آب به نياز كم نسبتا مقادير و باال تصفيه. شود مي محسوب بخار كننده صرفم

.است آب بازيافتي از استفاده


در فرايندهاي صنعتي پساب - نيازمنـد يكالكترون مثال، صنعت عنوان به. شود مي استفاده صنعتي فرايندهاي در صنعت نوع با متناسب بازيافتي آب

سـوي، ديگـر از. اسـت الكتريكـي اجـزاي و ساير الكترونيك مدارهاي شوي و شست براي مقطر آب حد در كيفيت با آبي

بـه فلزكـاري و كاغذ خمير و كاغذ ،نساجي صنعت و نمايد استفاده پايين نسبتا كيفيت با آب از دتوان مي سازي چرم صنعت

صـنايع، مجـدد مصـارف بـراي بازيـافتي آب از كـاربرد بـودن عملـي بررسـي در نبنابراي. دارند نياز متوسط كيفيت با آب پسـاب پارامترهاي كيفي )3-6( جدول. نمايند تعيين توليد فرايندهاي براساس را آبي نيازهاي بايد بالقوه كنندگان مصرف

. دهد ميفرايندهاي مناسب تصفيه را نشان 4در صنايع مختلف و جدول كاغذسازيع خمير كاغذ و در صناي پسابكيفيت كيفيـت هرچـه . اسـت كيفيت كاغذ و قيمت از تابعي كاغذسازي و خميركاغذ صنايع در بازيافتي آب از مجدد استفاده

رنـگ تغييـر باعـث فلزي يها يون خصوص به در آب موجود يها ناخالصي. است تر حساس آب كيفيت به باشد باالتر كاغذ

و خميركاغذ صنعت در بازيافتي آب از استفاده با ارتباط در توجه مهم مورد مسايل. شد خواهد زمان مرور به توليدي كاغذ :از عبارتند كاغذ

.گذارد مي تاثيركاغذ كپارچگيي و بافت بر نيز و شده بو توليد و تجهيزات انسداد باعث بيولوژيكي رشد •

.باشد سختي اي و آلومينيوم سيليس، حضور از ناشي است ممكن تجهيزات پوسيدگي و خوردگي •

.باشد ها ارگانيسمميكرو اي و منگنز آهن، وجود دليل به است ممكن كاغذ رنگ تغيير • .شوند مي كاغذ براقي كاهش باعث نيز جامدات معلق •

شيميايي صنايع -

و نرم نسبتا خنثي pHآب با عموما. است متفاوت بسيار توليد نيازهاي برحسب شيميايي صنايع نياز مورد آب كيفيت مهـم كلـر و محلول جامدات ميزان. دارد قرار محدوده سيليس در موردنياز خنثي و معلق جامدات كدورت، پايين ميزان با

.نيست

نساجي صنايع - سختي. باشد پايين بايد آهن، منگنز رنگ، كدورت، ميزان لذا باشد، آلودگي از عاري بايد نساجي صنايع در مصرفي آب

صـابون از كننـده اسـتفاده فرآينـدهاي در بـروز مشـكالتي باعث نيز و شد خواهد پارچه روي رسوب و دلمه تشكيل باعث

.شد خواهند رنگرزي مشكل در بروز باعث نيز ها نيتريت و ها نيترات. گردد مي

سنگ زغال و خام نفت -

pHعمومـا . باشـد مـي پـايين نسـبتا كيفيت با آب از استفاده به قادر معموال سنگ زغال و خام نفت توليد فرآيندهاي . بر ليتر باشد گرم ميلي 10از تر كمو ميزان جامدات معلق 9تا 6د بين توان مي


صنعتي فرآيند آب نياز مورد كيفيت -3- 6 جدول

پارامتر

كاغذسازي

شيمياييپتروشيمي با زغالسنگ

نساجي

خمير سيمان

مكانيكي

رنگبري

شيميايي

خميررنگبري كاغذ يا

Oiling Suspersion

Scovring Bleach & dye

CV 05/0 01/0 Fe 3/0 1 1 1/0 1 3/0 1/0 5/2 Mn 1/0 5/0 05/0 1/0 05/0 01/0 5/0 Ca 20 20 68 75 Mg 12 12 19 30 CL 1000 200 200 500 300 250

HCO3 128 NO3 5 SO4 100 250 SiO2 50 35 25 25 350 100 100 250 سختي 125 قليائيتTDS 1000 1000 100 100 600 TSS 5 10 5 5 500 5 5 20 10 30 30 رنگPH

CCE 10-6 10-6 10-6 3/8 -2/6 9-6 1

تصفيه فرآيندهاي پتانسيل و صنايع در بازيافتي آب كيفيت - 4- 6جدول

هيتصفشرفتهيپي ندهايراف بالقوهمشكل پارامتر

كربن تبادل يوني با سطحي جذب نيتريفيكاسيون، در بويلر كف رسوب، تشكيل باكتريايي، رشد مانده باقي آلي موادايجاد مانده،باقي آزاد كلر تشكيل با تداخل آمونياك

خوردگي هواددهي وني،ي تبادل نيتريفيكاسيون،

فسفر حذف بيولوژيكي، وني،ي تبادل شيميايي، ترسيب ميكروبي همزمان شيب رسوب، تشكيل فسفر فيلتراسيون ميكروبي رشد براي هسته ترسيب معلق جامدات

تبادل يوني ترسيب، شيميايي، گيري سختي رسوب تشكيل و سيليس آهن منيزيم، كلسيم،

كيفيت پساب در كشاورزي - آب بـا كشـاورزي در آبيـاري مهم عناصر. دارند اورزيكش آبياري در ژهيو اهميتي بازيافتي آب در موجود عناصر بعضي

گياه تحمل از تابعي حساسيت عموما. هستند مواد مغذي و مانده باقي كلر كمياب، عناصر سديم، شوري، از عبارتند بازيافتي

آب بعمنـا سـاير بـه نسبت بازيافتي آب. است آن برگ و شاخ در ا رسوبي ريشه منطقه در فوق عناصر به نسبت نظر مورد

.است الذكر فوق مواد از باالتري يها غلظتداراي سطحي و زيرزميني


مخلـوط مثـال بـراي ( به فاضالب ورودي مواد نوع شهري، آب كيفيت به بازيافتي فاضالب در عناصر اين غلظت و انواع

سـازي ذخيـره ايطشـر نـوع و فاضالب هي تصف فاضالب، فرآيندهاي يها شبكه به نفوذ تركيب و ميزان ،)صنعتي و شهري

قبول قابل نيز بازيافتي آب كيفيت ،شهري شرب قابل آب منبع بودن قابل پذيرش درصورت موارد، تر بيش در. دارد بستگي

:از عبارتند دارند بازيافتي آب كيفيت بر اثر نامطلوب كه شرايطي. است TDSباالي ميزان •

رو بفاضال شبكه به سمي تركيبات حاوي صنعتي يها فاضالب تخليه •

ساحلي مناطق در رو فاضالب شبكه به) كلريدها(شور آب نفوذ •

شوري - بسـيار شـوري به گياهان نسبت تحمل. است آبياري براي آب بودن مناسب تعيين در عامل ينتر مهم تنهايي به شوري

خـاك آن از پـس حتي و شوند گزينش به دقت بايد گياهان آبياري، آب شوري تحمل توان بررسي منظور به. است متفاوت

غلظت به بسته خاك در نمك تجمع ميزان. گردد آبشويي تجمع نمك از جلوگيري منظور به و زهكشي مناسب طور به بايد

هنگامي خصوص به و كم بسيار يها غلظت در حتي نمك تجمع. است طريق آبشويي از حذف سرعت و آبياري آب در نمك

گـزارش هدايت نيـز گيري اندازه با معموال شوري. است آور ن زيا گياه رشد اندور در نيز و است زني حال جوانه در گياه كه

.گردد مي زمان در و شده گياه اي خاك در كمياب، فلزات اين از تعدادي اي كي تجمع باعث است ممكن خاص يها يون غلظت

شـهري بازيـافتي آب بـا يآبيـار در. گردنـد گيـاهي سميت اي و حيوانات اي انسان سالمتي براي خطراتي باعث طوالني

. هستند كلر و سديم داراي هاي كننده نرم و بر منبع معموال خانگي هاي شوينده .بر و كلر سديم،:از عبارتند مهم يها يونبـا محصـوالت كـه زمـاني خصوصـا سـميت . اسـت متفـاوت بسـيار خـاص يها يون سميت به گياهان نسبت حساسيت

بـه منـتج بسـيار شـور آب از استفاده. است مضر شوند، آبياري كم رطوبت و باال زماني فواصل در باالسري هاي پاش آب

.گردد مي برگ به آسيب نهايت در و ها برگ در كلر اي و سديم مستقيم جذب

سديم - اثـر گياهـان بـر و كـرده را كـم نفوذ قابليت واقع در است، گذارتاثير خاك تعويض قابل يها يونكات بر سديم يها نمك

كلسيم پايين بسيار ميزان اي سديم باالي به ميزان مربوط و افتاده اتفاق خاك روي يها اليه در معموال اتفاق اين. دگذار مي

رشـد بر رو اين از. دارد منفي تاثير خاك در آب نفوذ بر اما رساند ميگياه ن به آسيبي سديم. است آبياري آب اي و خاك در

و كنند مي عمل خاك يها يون كننده تثبيت مثابه به منيزيم و كلسيم. است گذاررتاثي منطقه ريشه در آب نبود در گياهان آبيـاري مواقـع آب برخـي . كننـد مي جبران را است شده ايجاد اضافي سديم توسط كه خاك ياجزا بار سازي خنثيپديده

. دهد مي كاهش اي مالحظه بلميزان قا به را سديم خطر و كرده حل خود در آهكي هاي خاك از را كلسيم از مناسبي ميزان


آب در كلسيم و نمك از كافي مقادير معموال زيرا ي داردتر كم اهميت بازيافتي آب با آبياري در خاك كلسيم حل و آبشويي

صـورت در دتوان مي كه باشد كلسيم به نسبت زياد سديم داراي است بازيافتي ممكن آب اين، وجود با. دارد وجود بازيافتي

.گردد نفوذپذيري مشكالت به صحيح منجر مديريت عدم

عناصر كمياب - از تر بيش مراتب به شيميايي تجاري كودهاي ناخالصي از ناشي سنگين فلزات ميزان كه دهند مي نشان مطالعات برخي

:زا عبارتند تر بيش اهميت داراي فلزات. است بازيافتي آب در موجود ميزان

در آنهـا زيرا ي دارندتر كم اهميت موليبدن و مس كادميم، به نسبت روي و نيكل. روي و نيكل موليبدن، ،مس ،كادميم قابـل نامطلوب ،وجود با .يابد مي اثرات كاهش باعث است، خطرناك حيوانات و انسان براي كه حدي از تر پايين يها غلظت

گياهان بر كه پايين بسيار مقادير رد موليبدن و مس كادميم، ،افزايش اين با نيكل و روي سميت. شود مي گياهان در رويت

سـمي نشـخواركنندگان بـراي اما نيست سمي اي معده تك جانوران براي مس. خطرناك هستند حيوانات براي ندارند، اثر

. سمي است مس غياب در چنين هم موليبدن وجود. يابد مي افزايش نيز آنها مقاومت موليبدن، افزايش با وجود اين با. است خورده نشخواركنندگان كه توسط كم مقادير در كادميم. ابدي راه غذايي زنجيره در دتوان مي زيرا دارد خاص تاهمي كادميم

و چربـي هـاي بافـت در تـا شود مي ذخيره ي حيواناتها كليه و كبد در تر بيش كادميم كه آنجا از. ندارد نامطلوب اثر شود .ردندا زيادي تاثير گاو گوشت و شير محصوالت روي عضله،

مانده باقيكلر - برخـي ايـن با وجود. كند مين توليد گياهان براي بر ليتر خطري گرم ميلي 1از تر كم يها غلظت در مانده باقي آزاد كلر

محصـوالت برخـي بنـابراين . ببينند آسيب است بر ليتر ممكن گرم ميلي 05/0از تر كم يها ميزان در حساس محصوالت

هنگـام در بـرگ سـوختن مشـابه اثـري كلر اضـافه . كنند ذخيره خود هاي بافت در را كلر يسم مقادير است ممكن چوبي

بـه شـديد آسـيب بر ليتـر باعـث گرم ميلي 5از بيش يها غلظتدر كلر. دارد برگ و شاخ به كلر و سديم مستقيم اسپري

. شود مي گياهان تر بيش

مواد مغذي - ميـزان معمـوال بازيـافتي آب .گوگرد و بر روي، ،پتاسيم فسفر، نيتروژن،:از عبارتند گياه نياز مورد مغذي مواد ينتر مهم

و غلظـت . اسـت نيتروژن مغذي ماده مفيدترين. سازد مي برآورده را گياه نياز از بزرگي سهم و بوده دارا را مواد اين از كافي را گيـاه رشـد محصـوالت تـر بـيش در تروژنني اضافه مقادير. قرار گيرد توجه مورد بايد آبياري آب در نيتروژن توليد نحوه

نيتـرات عـالوه، بـه . دهـد كاهش را آن كميت و كيفيت و گشته محصول رسيدن وقفه در باعث است ممكن كرده تحريك

ـ مـي گيرنـد قـرار استفاده مورد دام نخستين منبع عنوان به علوفه كه در صورتي علوفه در اضافي تعـادل عـدم باعـث دتوان


بخـش توليـد رضـايت بـراي بازيـافتي آب نيتروژن ميزان است ممكن البته. شود چرندگان در منيزيم و پتاسيم نيتروژن،

.باشد تكميلي كود دهي به نياز مواقع برخي در و نباشد مناسب محصول در اين وجود با نيست، گونه اين اي ماسه هاي خاك از بسياري كه حالي در است كافي پتاسيم داراي مناطق برخي خاك

كـم حدي به معموال بازيافتي آب در موجود فسفر .دارد محصول بر كمي اثر بازيافتي آب به پتاسيم افزودن موارد، دوي هر

كاهش را تكميلي فسفر به نياز و افتهي تجمع خاك در زمان مرور به وجود اين با ،كند مين برآورده را محصول نياز كه است

.گردد سطحي يها آب به ورودي زهكش در مشكل باعث دتوان مي اما. رنداردب در گياه خطري براي اضافي فسفر. دهد مي بـراي آب مجـدد در مصـرف خصوصـا كـه دارد وجود نيز ديگري مسايل آبياري، آب كيفيت تقاضاي و عرضه بر عالوه

بازيافتي آب ارفمص براي كه را اصالحاتي بازيافتي بايد آب توليدكننده و كننده مصرف. شوند گرفته درنظر بايد كشاورزي

آبيـاري در بازيـافتي آب مصرف در مفيد اصالحات ميزان. نمايند كنوني اعمال ها روش در است، الزم كشاورزي آبياري در

عملي دانشي بازيافتي آب تحقيقاتي يها برنامه كه است اين مستلزم امر اين. بود خواهد مورد متفاوت حسب بر ورزي كشا

:زا توجه عبارتند مورد مهم مسايل. باشند دارا را اجرايي يها روش و محصول يازهاين مناسب، هاي نامه آييناز سيستم اطمينان قابليت •

مصرف سايت كنترل •

شرايط كنترل •

زهكش كنترل •

بازاريابي يها انگيزه •

آبياري تجهيزات •

مالحظات كيفي در مصارف تفريحي - مـورد كوچـك يهـا پـارك و ها درياچه نگهداري و توسعه مانند تفريحي مصارف جهت توان مي را شده تصفيه فاضالب

:تفريحي است يها فعاليت از گروه دو شامل كاربردها نوع اين. داد قرار استفاده دارد تمـاس بدن با آب در آن كه گروهي و ماهيگيري ورزش و قايقراني مانند ندارد تماس بدن با آب آن در كه گروهي

.داد قرار تصفيه تكميلي مورد را فاضالب بايد اخير دمور در. آب روي اسكي و شنا مانند :است زير موارد شامل خالصه طور به شده توصيه معيارهاي

.باشد برداري بهره قابل بايد ظاهري لحاظ از آب •

پوسـت و هـا چشم موجب التهاب و كند مسموميت ايجاد بلع اثر در كه باشد موادي گونه هيچ محتوي نبايد آب •

در كـردن شـنا اثـر در كـه ييهـا بيماري چنين همدارند، اي روده منشا كه زا ي بيمار يها يسمارگان. شود بدن

.گيرند قرار كنترل مورد بايد اي ندارند، روده منشا و شوند مي منتقل آلوده يها آب

• pH باشد 3/8تا 5/6الزم براي شنا بايد در محدوده .


قبول قابل گراد سانتيدرجه 30 از باالتر ماهيگيري، و كردن شنا براي طبيعي، شرايط ياستثنا به حرارت درجه •

.نيست

.دارد وجود فسفر و ازت تقليل به نياز دوتروفيكاسيون، پديده از جلوگيري جهت •

و قـايقراني ماننـد (دارد ثـانوي تمـاس ايـ اسـت، تمـاس در بـدن با محدود طور به كه آبي در كيفي معيارهايي • پسـاب كيـ معمـوال . اسـت يتر كم داراي محدوديت نامحدود، تماس اي قيممست تماس به نسبت ،)ماهيگيري

درصـد كلنـي 5000 تا فرم كلي شمارش و است بخش رضايت اين منظور براي شد، اكسيده خوبي به كه ثانوي

. دهد ميپارامترهاي مناسب براي مصارف تفرجي را نشان 5جدول . گيرد مي استفاده قرار مورد ليتر ميلي

ي منابع آب براي مصارف تفرجيها شاخصمقادير - 5- 6جدول

تفرج نوع

كل فرم كلي 100 در تعداد(

)گرم ميلي

فرمكليمدفوع 100 در تعداد(

)گرم ميلي

يكلاياشرش 100 در تعداد(

)گرم ميلي

يانتراكوك 100 در تعداد(

)گرم ميلي

DO pH

50 200 400 2000 )1( ميمستق

ي مساو يا تر بيش5

9-6

200 600 2000 10000 )2( ميمستق غيرمستقيم

)1( 5000 2000 600 200

غيرمستقيم)2(

10000 4000 1200 400

ماه 6ها در يك دوره ميانگين هندسي نمونه )1( حداكثر مجاز يك نمونه )2(

هاي زيرزميني مالحظات كيفي در تغذيه آب - انجام زيرزميني آب يها سفرهآبدهي ميزان بردن باال هدف با يني،زيرزم يها آب تغذيه جهت فاضالب از مجدد استفاده

فاضـالب از مجدد استفاده جهت كه است شده فاضالب، توصيه وسيله به خاك ريز منافذ گرفتگي از اجتناب براي. گيرد مي

بـه بسـته صـنوعي، م تغذيه در. گيرد صورت فاضالب روي بر مقدماتي نشيني ا تهي مقدماتي تصفيه حداقل مصارف، اين در

. گردنـد مـي حـذف تـر بيش اي متر صد فاصله به فاضالب نفوذ حين در ،ها ويروس و ها باكتري تر بيشقسمت زمين، كيفيت فاضالب نفوذ در حين ديگر انفعاالت اي و ونيي تبادل با جذب اثر در است ممكن نيز فاضالب در موجود آلي و مواد شيميايي

از بعد حتي فاضالب نفوذ خاك محلي و بافت بندي دانه خاص فرم علت به مواقع بعضي در ماا گردند حذف خاك البالي در

كـه داشـت توجه بايد. آورد مين وجود به فاضالب آلي مواد و كيفيت شيميايي در اي مالحظه قابل تغيير زياد، مسافات طي

بـا تغذيـه در. ندهـد تجاوز مجاز حد از را زمينيزير يها آب فسفات و نيترات ميزان از فاضالب، استفاده با درازمدت تغذيه

:داشت توجه زير نكات به بايد از فاضالب استفاده

برداشتي آب و شونده تغذيه آب كميت و كيفيت •

زيرزميني آب حركت موثر سرعت •


منطقه در مصنوعي تغذيه به طبيعي تغذيه نسبت •

زيرزميني، هاي آب سطح ژئوشيمي منطقه، و ليتولوژي چنين هم زا، سرطان زا، جهش مواد سمي، تركيبات زا، بيماري عوامل

زيرزمينـي هاي آب تغذيه روش و زيرزميني هاي آب از و برداشت تغذيه بين زماني فاصله آبدار، هاي سفره همانندسازي ظرفيت

.دهند مي قرار تاثير تحت را زيرزميني هاي آب كيفيت و ها پذيري فاضالب تصفيه ميزان كه هستند مهمي عوامل

مالحظات استفاده از پساب در پرورش آبزيان - توسـعه، حال در اكثر كشورهاي در است آبزيان پرورش جهت آن از استفاده فاضالب، از مجدد استفاده يها راه از كيي

مـورد هـا باكتري توسط غذايي مواد منبع به عنوان دتوان مي فاضالب. است برخوردار اي ه ويژ اهميت از تجاري ماهيگيري

اوليه غذايي ماده عنوان به كربن، اكسيد دي و آمونياك مانند ها باكتريتجزيه از ناشي فرعي محصوالت. گيرد قرار مصرف

.هستند ها ماهي اكثر اصلي غذايي ماده ها جلبك خود و شوند ميمحسوب ها جلبك رشد براي

:نمود اشاره زير موارد به توان مي دارد وجود روش اين در كه خطراتي ينتر مهم از

هـا مـاهي آلـودگي سبب مكانيكي طور به ندتوان مي ها ويروس و ها باكتري خصوص به و زا بيماري عوامل از زيادي تعداد

. سـازند آلوده ،كنند مي نقل و حمل را آنها اي و دهند ميقرار مصرف مورد را ها ماهي گونه اين كه افرادي آن متعاقب و شوند و شـوند نگهـداري تميـز آب يها بركه در فروش از قبل هفته چند ها ماهي الزم است ،ها آلودگي اين از پيشگيري منظور به

نهـايي يها بركه از چنين هم. گردد رعايت دقيق طور به طبخ هنگام به منزل در و بازار در فروش به هنگام بهداشتي جوانب .نمود استفاده ها ماهي پرورش براي بايد است، تر مطلوب آنها در فاضالب كيفيت كه تكميلي يا

كه دارند نياز واسط ميزبان عنوان آبزي به جاندار كي به خود زندگي دوره در انگلي هاي كرم از برخي كه است اين ديگر مشكل

. اآنهـ ماننـد و ها ماهي شكل نواري كرم ريه، فلوك شرقي، آسياي جنوب كبدي فلوك مانند. شود مي ها آلودگي انتقال سبب امر اينولي هستند، آميز مخاطره گيرند، يم قرار مصرف مورد ها فاضالب آنها در كه آبي هاي كليه اكوسيستم در انگلي هاي يبيمار قبيل اين

از قبل ها ماهي اي و گيرند مقدماتي قرار تصفيه مورد ها انگل تخم كردن نشين ته اي بردن بين از منظور به مزبور هاي فاضالب چنانچه

پارامترهاي كيفـي پسـاب بـراي )6- 6( جدول. شود مي ها جلوگيري عفونت و ها آلودگي گونه اين انتقال از شوند، پخته كامال مصرف . دهد مصارف آبزيان را نشان مي

آبزيان حيات يبرا آب زيستي و شيميايي ،فيزيكي ي پارامترها مجاز مقادير -6- 6جدول يآب گرم انيماهيبرا مجاز حد يسردآبانيماهيبرامجازحد پارامتر

O2 5/8-5/68-7 N2 11-7گرمميلي

NO2- 08/0گرمميلي NO3- 01/0است تحمل قابل ساعت 48ي برا تريل بر گرم ميلي 40تا NH3 0125/0تريلبرگرمميلي Fe 1/02-9/0 PPt/lit Cu 01/0-001/025از تر كم PPt/lit Zn 01/02-1/0 PPt/lit


آبزيان حيات يبرا آب زيستي و شيميايي ،فيزيكي ي پارامترها مجاز مقادير -6- 6ول جدادامه يآب گرم انيماهي برا مجاز حد يسردآب انيماهي برا مجاز حد پارامتر

Mn 41-2/2PPt/lit Ca -

CO2 2000-1000 20-10 تريل بر گرم ميلي Hg 0005/0 05/0 PPt/lit Mg - PO4 - EC 2000-200 12000 -8000

CaCO3 400-200 150-20 تريل بر گرم ميلي NH4+ -

S - SH2 4/0تريلبرگرمميلي

BOD5 10 باال به تريل بر گرم ميلي 3 از CO2 20تريلبرگرمميلي Al 52/0تريلبرگرمميلي

SO42- - 30-20 Cl - تريل بر گرم ميلي 10از تر كم

C6H5 - 0تريل بر گرم كرويم Cd - 12تريل بر گرم كرويم Cr - 100تريل بر گرم كرويم CN 0تريل بر گرم كرويم As 22-15 تريل بر گرم كرويم Ag 02/0 تريل بر گرم كرويم Pb 10-2/0 تريل بر گرم كرويم

مختلف كنندگان مصرفي برا آب گوناگون آب منابع از برداري بهرهي ها هزينه -5- 6-1ي شـهري، صـنعتي، هـا بخـش ي تقاضاي آب تنها بر حسـب كاربردهـاي وسـيع آن يعنـي اسـتفاده در سنت صورت به

تقاضاي آب هم نـاقص بندي طبقهاتكاي صرف بر رهيافت سنتي . شود ميتمييز داده محيطي زيستكشاورزي، تفريحي و خاص از كنندگان استفادهبر تقاضاي بنابر اين به جاي رهيافت فوق بايد تاكيد. گمراه كننده است ها جنبهو هم در برخي

1.كيفيت خاص در هر بخش باشدگردد كه مي تقاضاي آب برحسب كاربردهاي وسيع آب به سه دسته تقاضاي آب شهري، كشاورزي و صنعتي تقسيم

لـف را هـاي مخت نمودار زير كاربرد آب در بخـش . رود كار مي ها نيز آب براي موارد متعددي به در هر كدام از اين گروه :دهد توضيح مي

1- Spulber and Sabbaghi


ي مختلفها بخشكاربرد آب در - 1- 6 شكل

كـه از شـود ميبرآورد مترمكعبميليارد 400آمار و ارقام موجود ميانگين ساالنه حجم بارندگي ايران حدود براساسميليـارد 90كيلـومتر مربـع و هـزار 870در منـاطق كوهسـتاني بـا مسـاحتي حـدود مترمكعبميليارد 310اين مقدار، بـه مترمكعـب ميليارد 294از مقدار فوق حدود . كيلومتر مربع مي بارد 778ديگر در مناطق دشتي به وسعت مترمكعب

از مترمكعـب ميليـارد 93باقيمانـده حـدود مترمكعـب ميليارد 116و از شود ميصورت تبخير و تعرق از دسترس خارج از ايـن مقـدار . شـود ميي آب زيرزميني ها سفرهو بقيه صرف تغذيه شود مي برداري بهرهطريق منابع سطحي و زيرزميني

ميليـارد مترمكعـب آن بـه مصـارف شـرب و صـنعت 7ميليارد مترمكعب جهت مصارف كشاورزي و نزديك به 86حدود علت رشد نسـبتا به از آنجايي كه متوسط حجم كل آب ساالنه كشور رقمي ثابت است، تقاضا براي آب. يابد اختصاص مي

ي اخير، متوسط سرانه آب قابل تجديد كشـور را تقليـل ها سالباالي جمعيت، توسعه كشاورزي، شهرنشيني و صنعت در ، و 1357مترمكعب در سـال 3400، به حدود 1340مترمكعب در سال 5500داده است، به طوري كه اين رقم از حدود

اين ميزان با توجه به رونـد . كاهش يافته است 1376مترمكعب در سال 2100و 1367مترمكعب در سال 2500حدود مترمكعـب تنـزل 1300بـه حـدود 1400مترمكعب رسيده و در افق سال 1750به حدود 1385رو به افزايش در سال

رس اي در كشور و طيف گسترده مناطق خشك نظير سواحل خليج فا ي آشكار منطقهها تفاوتصرف نظر از . خواهد يافتهاي مركزي كه ميزان سـرانه آب قابـل و درياي عمان، نيمه شرقي كشور از خراسان تا سيستان و بلوچستان و نيز حوضه

ي آينـده بـه هـا سـال تر است، ارقام متوسط سـرانه آب كشـور در پايينها از ميزان متوسط كشور به مراتب تجديد در آندرصـد آب استحصـال شـده در ايـران 92. د كم آبي جدي خواهد بودمفهوم ورود ايران به مرحله تنش آبي و ورود به ح


، بـه طـور عمـده جهـت باشـد مـي و آب برداشتي در صنعت كه به عنوان يك عامل توليد مطرح شود ميصرف كشاورزي 1.گيرد ميي توليدي، ايجاد بخار و تبديل بخار به آب مورد استفاده قرار ها سيستمكردن خنك

آب، كيفيـت مـورد تـامين بر حسب منبـع الذكر فوقي ها بخشآب براي استفاده در هريك از ريبردا بهرهي ها هزينه . باشد ميآب تا محل مصرف، بسيار متفاوت تاميننظر، لزوم تصفيه و يا عدم تصفيه و فاصله منبع

آب در اين بخش ينتام. در بخش آب شهري، مردم به آب سالم براي آشاميدن و پرداختن به امور بهداشتي نياز دارندي هـا هزينـه شـرب، آب سالم و مناسب براي مصـرف تاميندر . شود ميزياد انجام گذاري سرمايهعمدتا با صرف هزينه و

:آب وجود دارد كه عبارتند از تامينمختلفي در مراحل مختلف .ي كشف منابعي كه براي آشاميدن و ساير مصارف مردم مناسب باشدها هزينه −

ي زيرزمينيها آباز برداري بهرهي سطحي يا ها آب آوري جمعي ها هزينه −

ي احتماليها آلودگيي تصفيه آب براي از بين بردن ها هزينه −

)شهر و روستا(هاي مصرف ي انتقال آب از محل تصويه به محلها هزينه −

هاي انتقال آب و لوله ها كانالات، تاسيسي مراقبت از ها هزينه −

ي آشاميدني لوله كشي شده يا تصفيه شده با صرف مخارج زيادي فـراهم ها آبوستايي بنابراين، در مناطق شهري و رزندگي شهرنشيني و تراكم جمعيت در شهرها و توجـه بـه امـور . و بايد در استفاده از آنها دقت كافي به عمل آيد شود مي

.ي به آب آشاميدني سالم احساس شودتر بيشبهداشتي آنها، سبب شده است كه نياز آب شهري و سهم هريك از قيمت تمام شده در كشـور در سـال مترمكعباجزا قيمت تمام شده هر )7-6(دول ج در .آورده شده است 1385

شربقيمت تمام شده هرمترمكعب آب ياجزا -7- 6جدول

هزينه شرحرديف يواقع طيشرا )يدفتر( بودجه-1385سال ازياليرسهم مترمكعبهر

متيق ار درصد دهش تمام

ازي الير سهم مترمكعبهر

متيق ار درصد شده تمام

77/15 411 41134/35 كارنيرويهزينه 1 04/44 1147 24506/21 استهالك 2 44/3 90 9074/7 تعميراتونگهداري 3 10/16 419 11923/10 النظارهحقوآب خريد 4 60/11 302 6559/5 مصرفيبرق 5 05/1 27 2732/2 مصرفيمواد 6 41/0 11 1195/0 فرآيندازخارجمصرفيبرق و آب سوخت 7 27/0 7 760/0 محلاجاره 8 32/7 191 19112/20 هاهزينهساير 9 79/14 452 45286/38 شدهتماممتيقگذاري سرمايه سهم 10

100 3056 1163100 جمع شركت اب و فاضالب كشور:منبع

.الملل شركت مديريت منابع آب ايران اي توسعه بلندمدت منابع آب كشور، روابط عمومي و امور بينراهبرده -1


صنعت براي انبـوهي چنين هم. گيرد ميمورد استفاده قرار سازي خنكاول جهت در بخش آب صنعتي، آب در درجه

احتياجات كيفي چنين آبي بسـيار باالسـت و بسـته بـه شـاخه . از فرآيندها به آب تصفيه شده و يا بخار آب احتياج داردآب در چرخش توليد را هـم بودن و هزينه سازي باالي خود قيمت گراندر كنار كيفيت الزمه بايد . صنعتي متفاوت است

.ي پيدا كرده استتر بيشاهميت پساببراي همين بازيابي آب براي تقليل هزينه آب تازه و . در نظر گرفتهاي صنعتي مستقر شده يا به صورت تـك واحـدي ي صنعتي يا مجتمعها شهركواحدهاي صنعتي اعم از اين كه در

.نمايند تامينطرق زير احداث شوند آب مورد نياز خود را ممكن است به آب توسط متقاضي تامين -1 ي شهرك صنعتيها چاهآب از طريق تامين -2 آب از منابع مجاور يا چاه مشترك تامين -3 آب از طريق چاه مستقل تامين -4 آب از شبكه آشاميدني شهر يا روستا تامين -5

ه آمار و اطالعات زيادي در كشور آب از هريك از منابع فوق در بخش صنعت، متاسفان برداري بهرهي ها هزينهدر مورد در . باشـد مـي بر طبق جدول قبلـي برداري بهرهب شبكه آشاميدني شهر يا روستا هزينه آدر مورد استفاده از . وجود ندارد

ي هـا شـهرك آب واحـدهاي صـنعتي در تـامين ي صنعتي بر مبناي برآوردي كه براي ها شهركمورد ساير منابع سازمان تـامين ي صنعتي اعالم نموده است و در ساير موارد كـه ها شهركاقل هزينه انشعاب را در برخي از صنعتي انجام داده حد

اينچـي 5/0به عنوان نمونه حداقل هزينه انشـعاب آب . باشد ميآب از منابع ديگري باشد اطالعات قابل اتكايي در دست نكه بـه هزينـه باشد مي )8-6(ه شرح جدول ب1386و 1385ي ها سالي صنعتي استان آذربايجان شرقي در ها شهركدر

.آب در اين بخش به دست آيد برداري بهرهذكر شده بايد تعرفه استفاده آب را اضافه نمود تا برآوردي از حداقل هزينه

ي صنعتي استان آذربايجان شرقيها شهركات اب در تاسيساز برداري بهرهقيمت حق -8- 6جدول

يصنعت شهرك نام فيرد نچيا 5/0 آب شعابان نهيهز

1385 1386

16500000 16500000 يميسل ديشه 1

8250000:چاه آب 8250000 مرند 2 16500000:ياريآب

- - يرجائ ديشه 3

16500000 16500000 آباد بستان 4

8250000 8250000 مراغه 5

8250000 8250000 انهيم 6

8250000 8250000 سراب 7

8250000 8250000 هشترود 8

مرندي كيسرام 9 8250000:چاهآب 16500000:ياريآب

8250000:چاه آب 16500000:ياريآب


ي صنعتي استان آذربايجان شرقيها شهركات اب در تاسيساز برداري بهرهقيمت حق - 8- 6جدول ادامه

يصنعت شهرك نام فيرد نچيا 5/0 آب انشعاب نهيهز

1385 1386

16500000 16500000 آباد ديسع 10

16500000 16500000 بناب 11

16500000 16500000 شبستر 12

16500000 16500000 يخارج گذاري سرمايه 13

16500000 16500000 يساختمان مصالح 14

8250000 - اهر 15

8250000 - كاغدكنان 16

- خودروي آور فن 17 8250000:چاه آب 16500000:ياريآب

16500000 - )4زيتبر( سهند 18

شرقي ي صنعتي استان آذربايجانها شهركشركت :منبع

شايان ذكر است كه استان آذربايجان شرقي از نظر منابع آبي در كشور نسبت به خيلي از مناطق ديگر كشور، وضعيت م را مناطق خشك مركز و جنوب كشور بايد ارقا ويژه بهنسبتا مناسبي دارد، اين در حالي است كه در ديگر مناطق كشور،

.خيلي باالتر از ارقام جدول فوق مد نظر قرار دادميليون هكتار در 18.8ميليون هكتاري كشور، درحال حاضر 164براساس آمار و اطالعات منتشره، از كل اراضي

ميليـون 6.3ميليون هكتار به صورت آبي و حـدود 8از اين مقدار حدود . چرخه توليد محصوالت كشاورزي قرار دارددر ارتبـاط بـا منـابع آب نيـز از . برداري قرار دارنـد به صورت ديم و بقيه به صورت آيش آبي و ديم مورد بهره هكتار

ميليـارد مترمكعـب بـه حسـاب مصـارف كشـاورزي 86ميليارد مترمكعب منابع آب مصرفي كشور حـدود 93حدود .گردد منظور مي

واقعي كلمه، پخش آب روي زمين جهت نفـوذ در خـاك بـراي آبياري از نظر علمي تعابير مختلفي دارد اما به معناي 85ي كشاورزي دنيا تحت آبياري قرار دارنـد و ها زميندرصد از 15هر چند فقط . باشد مياستفاده گياه و توليد محصول

ردم جهان گيرند اما نيمي از توليدات كشاورزي و غذايي م درصد بقيه به صورت ديم و بدون آبياري مورد استفاده قرار مي .كه اين خود نشان دهنده اهميت و نقش آبياري در بخش كشاورزي است. شود ميي آبي حاصل ها زميناز همين

بخش ) باشد كه در حقيقت آخرين گزارش طرح جامع منتشر شده ملي مي(براساس تلفيق مطالعات سازگاري با اقليم درصـد 92خش كشاورزي بـا ب. رود ميدر كشور به شمار ين مصرف كننده آبتر مهمين و تر بزرگدرصد 92كشاورزي با

درصـد اتـالف منـابع آب بـه دليـل عـدم 80بيش از . رود ميين مصرف كننده آب در كشور به شمار تر مهمين و تر بزرگكارشناسان معتقدند كه مديريت منابع آب كشور . رود مياستفاده از تكنولوژي هاي پيشرفته آبياري در اين بخش به هدر

ي زيرزميني و نيـز ها آبي اخير شاهد كاهش منابع ها سالدر شرايط فعلي مديريت مناسبي نيست و موجب شده تا طي . كاهش سطح زيركشت كشاورزي در برخي مناطق باشيم


:باشند ميآب براي آبياري در بخش كشاورزي عمدتا شامل منابع زير تامينمنابع

نزوالت آسماني شامل برف و باران -1 ...و ها يخچال -اي آب شيرين ه بركه -دريا -مخازن آب -سدها -ها ي سطحي شامل رودخانهها آب -2 چشمه -قنات -ي زيرزميني شامل چاه ها آب -3

آن چناني در بر ندارد مگـر در مـواردي كـه برداري بهرهدر بخش كشت ديم، هزينه ويژه بهاستفاده از نزوالت آسماني ي بعد استفاده نمايند كه با توجه به هزينه باال و عمر پايين اين ها زمانني را ذخيره و در سماآكشاورزان بخواهند نزوالت

كشـي و ي انتقـال، كانـال ها هزينهي سطحي شامل ها آباستفاده از . گيرد ميها پشت سدها انجام ذخاير عمدتا ذخيره آن . يرزميني نيز صادق استي زها آباين موضوع در مورد منابع . ي جانبي زيست محيطي استها هزينه

مختلف كنندگان مصرفي برا آب گوناگون منابع از برداري بهرهي كنون تعرفه -6- 6-1در مطالعاتي كه توسط سازمان ملل متحد در سنگاپور صورت گرفت، حـداقل آب مصـرفي هـر شـهروند بـراي حفـظ

م توسـعه، الگـوي مصـرف آب هـر برطبق برنامـه سـو . ]6[ليتر در روز تعيين گرديده است 99بهداشت و سالمت جامعه ليتر آب مصرف 150د توان ميمتوسط در شبانه روز طور بهمترمكعب در ماه تعيين شده كه در نتيجه هر نفر 5/22خانوار متوسط طور بهرويه شهرنشيني در كشور، آمار چند ساله اخير نيز نشان از مصرف سرانه متأسفانه باتوجه به رشد بي. نمايدو انـواع گـذاري قيمـت كـارگيري بهد با توان ميدر اين راستا مديريت تقاضاي آب . دهد ميليتر در شبانه روز 300تا 250

يي كه افزايش ها بخشد، مصرف آب را در تاثيرگذارو محدود كردن مصرف آب، بر روي تخصيص آب جويي صرفهاقدامات .دهدكاهش ها بخشتخصيص نياز است، زياد نمايد و مصرف را در ساير

كه با پايين آوردن مصارف جاري باشد ميمناسب گذاري تعرفهين ابزار مديريت تقاضاي آب استفاده از سيستم تر مهم، ميزان درآمد خالص ها هزينهد به تعويق اندازد و با كنترل توان ميآب را تاميننشده، احداث تجهيزات جديد بيني پيشو

و آب با بهـاي معقـول در منـاطقي كـه از دهد ميميزان تلفات خالص را كاهش يا دهد ميآب را افزايش تاميناز بخش .را در دسترس قرار دهد شود ميطرف دولت براي رشد اقتصادي مشخص

كـه هـر فـرد كنـد مـي ايجـاب هـا انسـان كيفيت زنـدگي يالبته شايان ذكر است كه اهميت آب براي جامعه و ارتقاترسي مناسب به آب به قيمتي كه توان مالي پرداخت آن را داشته باشد، برخوردار از حق دس) اقشار كم درآمد خصوص به(

. از اصول اقتصـادي دانسـت متاثرگيري در مورد تقاضا را از اين رو بايد بين نياز و تقاضا تفكيك قايل شده و تصميم. شودكـه ايـن ميـزان در اسـناد . اسـت هـا ساناننيازهاي اساسي و حياتي تامينمنظور از نياز، ميزان آب مناسب و الزم براي

در اين راستا سوال اساسي كـه وجـود . ليتر در روز مشخص شده است 40 ي همتوسط سران» ريو و دوبلين«ي ها كنفرانسجواب دهد يا الذكر فوقآب در بخش مختلف در كشور توانسته است به اهداف گذاري تعرفهدارد اين است كه آيا سيستم

.شود ميي آب در كشور است كه در اين قسمت به آن پرداخته ها تعرفهسوال مستلزم بررسي نه؟ جواب به اين


ها تبصرهتدوين گرديده است و با گذشت زمان و اضافه شدن 70ي آب وفاضالب درابتداي دهه ها تعرفهساختار فعلي ي آب و فاضـالب در بخـش هـا تعرفهمباني قانوني . ي گذشته به وضعيت فعلي تبديل شده استها سالو مواد قانوني طي

.باشد ميشهري به شرح زير و دفع فاضالب شهرها با در نظـر گـرفتن آوري جمعي ها هزينهي اشتراك انشعاب، نرخ آب مشروب و ها هزينه:9ماده

ي آب و فاضالب تهيه و پس از تصويب شوراي اقتصـاد ها شركتو استهالك توسط مجمع عمومي برداري بهرهي ها هزينه .وصول خواهد شد كنندگان مصرفاز

ات و توجه به اين موضوع كه حقوق اشتراك و انشعاب تاسيسبا توجه به رشد جمعيت شهرها و نياز به توسعه :11ماده ات آب و فاضـالب و تكـافوي تاسيسي دولت در امر توسعه ها گذاري سرمايهميزان چنين همدريافتي از مشتركين جديد و

، مبلغ مندرج در قانون وصول و صرف شود مي، اجازه داده نمايد ميات را نتاسيسالزم جهت گسترش گذاري سرمايهميزان ي جديـد و هـا شـهرك ات آب و فاضالب جهت شهرها و تاسيس گذاري سرمايهسهم هزينه . گردد گذاري سرمايهي ها هزينه

يـا هـا دسـتگاه غيرمسكوني كـه از طريـق تعداد واحدها اعم از مسكوني و يا براساسهاي داخل شهرها تفكيكي چنين هم .ي ذيربط طبق تعرفه تاييد شده توسط وزارت نيرو پرداخت خواهد شدها سازمان

ي آب وفاضالبها شركتتعرفه جزييات -9- 6جدول نرخ مصرف دامنه

يخانگ -الف گانيرا مترمكعب 7 تا

83 سال در عمل مورد نرخ برابر مصرفي الگو ريز

شده تمام متيق معادل الگو برابر دو تا گوال بر مازاد از

شده تمام متيق برابر دو الگو برابر سه تا برابر دو مازاد از

شده تمام متيق برابر چهار باالتر و الگو برابر سه مازاد از

يرخانگيغ -ب موجودي ها نرخ به نسبت شيافزا% 20 يرخانگيغ مصارف

اشتراك حق

يخانگ مصارفي آبرسان اتتاسيس تيوضع وي مياقل طيشرا با متناسب مقطوع صورت به شهر هر

مترمكعب حسب بري قرارداد تيظرف براساس و مقطوع صورت به يرخانگيغ مصارف

شركت آب و فاضالب كشور :منبع

مختلفي ها زمان در آن عيتوز وي شهر فاضالب خانه تصفيهي خروج حجم زانيم -7- 6-1سطح آگاهي عمومي، عـالوه بـر افـزايش ميـزان استحصـال آب از منـابع سـطحي و گسترش شهرها همراه با ارتقايبرداشت و تصفيه آب از منابع سطحي و . ي منابع آب را نيز در پي داشته استها آاليندهزيرزميني، افزايش آلودگي و تنوع


، در چرخـه طبيعـي آب نيـز اهـ آبخواني زيرزميني، ضمن آلودگي ها سفرهزيرزميني و نيز تصفيه فاضالب توليد شده در ي متعـدد ناشـي از آلـودگي آب بـه فاضـالب، هـا بيماريامكان گسترش دليل بهاز سوي ديگر . اختالل ايجاد خواهد كرد

بـه نحـو مناسـب هـا فاضـالب حفظ سالمت جوامع و پيشگيري از بروز اختالل در چرخـه آب، منظور بهتا كند ميايجاب .عي آب بازگردانده شود، تصفيه و به چرخه طبيآوري جمع

ات نامطلوب زيست محيطي ناشي از دفع نادرست فاضالب شهري و صنعتي در حدي اسـت كـه امـروزه اجـراي تاثيرين اهـداف از احـداث تر مهم. گردد ميي فاضالب در مناطق شهري و روستايي كشور امري ضروري و بنيادي تلقي ها طرح

همگاني، حفاظت محـيط زيسـت و جلـوگيري از آلـودگي منـابع آب و سامانه هاي تصفيه فاضالب شامل حفظ بهداشت .باشد مياستفاده مجدد از فاضالب تصفيه شده در كشاورزي و صنعت

در روز در منطقه صاحبقرانيه تهـران مترمكعب 350با ظرفيت 1340فاضالب شهري ايران در سال خانه تصفيهاولين ايـن . بـود بـرداري بهـره عمـده فاضـالب در كـل كشـور در مـدار خانـه تصفيه 4 قبل از انقالب تنها. رسيد برداري بهرهبه

و عمدتا در مناطق سنگي ) فاز يك جنوب و فوالد شهر(و اصفهان ) صاحبقرانيه و شوش(در شهرهاي تهران ها خانه تصفيه . ي سنتي دفع فاضالب كارايي نداشتند اجرا شده بودها روشو يا مناطقي كه

خانـه تصـفيه جنـوب در اصـفهان، 3و 2ي شاهين شهر و فاز ها خانه تصفيهبه تدريج 69تا 57هاي ي سال در فاصله خانـه تصـفيه انـارك در اصـفهان، خانه تصفيهي هويزه شمالي و هويزه جنوبي خوزستان، ها خانه تصفيهسركان در همدان، ي اكباتان و زرگنده در ها خانه تصفيهدر اصفهان، 2و 1شمال فاز خانه تصفيهدر خوزستان، خانه تصفيهقيطريه در تهران،

در شـهرهاي خانـه تصـفيه 15ي آب و فاضـالب ها شركتبه طوريكه تا قبل از تشكيل . رسيد برداري بهرهتهران اجرا و به .كشور در مدار بوده است

جهيـز و بازسـازي ، در كنـار توسـعه، ت 1369ي آب و فاضالب در دي ماه سال ها شركتپس از تصويب قانون تشكيل كاري معاونت آب و فاضـالب ي برنامه ي ي فاضالب شهري نيز در سرلوحهها خانه تصفيهات آبرساني شهري، اجراي تاسيس

خـوي؛ خانـه تصفيهي تبريز و مراغه؛ در آذربايجان غربي ها خانه تصفيهدر آذربايجان شرقي . شهري وزارت نيرو قرار گرفتي كوهپايه، ورزنه، ها خانه تصفيهي مباركه، زرين شهر، سپاهان شهر و سميرم ها خانه تصفيه صفائيه، خانه تصفيهدر اصفهان

ي دولت آباد، شـهيد محالتـي و شـهرك قـدس، ها خانه تصفيهبهارستان؛ در تهران خانه تصفيهشهرضا، قهدريجان، نايين، ي سامان و جونقان؛ ها خانه تصفيهبروجن، ي شهركرد وها خانه تصفيهاضطراري جنوب؛ در چهارمحال بختياري خانه تصفيه

خانـه تصـفيه سوسـنگرد؛ در سـمنان خانه تصفيهاهواز، خانه تصفيهي بوشهر و ديلم؛ در خوزستان ها خانه تصفيهدر بوشهر خانـه تصـفيه شـيراز، خانـه تصـفيه جام جم؛ در فارس خانه تصفيهزابل، خانه تصفيهمهدي شهر؛ در سيستان و بلوچستان

ي گـيالن غـرب و هـا خانـه تصفيهي كرمانشاه، بيستون و پاوه، ها خانه تصفيهقم؛ در كرمانشاه خانه تصفيه؛ در قم مرودشتمنجيـل؛ در لرسـتان خانـه تصـفيه بندر گز ؛ در گـيالن خانه تصفيهقروه؛ در گلستان خانه تصفيهاسالم آباد؛ در كردستان

ي رسـول آبـاد، اراك و هـا خانه تصفيهرك نساجي قائم شهر؛ در مركزي شه خانه تصفيهخرم آباد؛ در مازندران خانه تصفيه خانـه تصـفيه ي اولنگ، اسـفراين و سـبزوار، ها خانه تصفيهپركند آباد، خانه تصفيهتفرش؛ در خراسان خانه تصفيهدليجان،


ي هـا سـال ديدي نيز در ي جها خانه تصفيهاين درحالي است كه . بوده است برداري بهرهدر دست 84بجنورد تا پايان سال .رسيده و تعدادي نيز در حال ساخت است برداري بهرهاخير در چندين شهر به

ي توليدي حاصل از مصارف مختلـف در ها فاضالببرآوردهاي انجام شده در طرح جامع آب كشور ميزان كل براساسهاي كشاورزي مربوط حجم آبي، به زهاباي از اين هر چند كه بخش عمده باشد مي مترمكعبميليارد 30ايران قريب به

كه باتوجه به كل منابع آبي قابل تجديد شود ميرا شامل مترمكعبميليارد 3ي شهري نيز بالغ بر ها فاضالبولي شود ميانجام شده در بخـش فاضـالب، گذاري سرمايهاطالعات كلي در مورد )10-6(جدول . كشور، رقم بسيار قابل توجهي است

.است 1386و ساير آورده شده تا سال ها خانه هتصفيتعداد

اطالعات كالن بخش فاضالب كشور - 10- 6جدول الير ارديليم 20000 از شيب فاضالببخشدرشدهانجامگذاريسرمايه زانيم

خانه تصفيه 114 برداريبهرهقابلخانهتصفيهتعداد خانه تصفيه 112 احداثدستدرخانهتصفيهتعداد

فقره 2486995 شدهنصبانشعابتعداد فقره4135656 نصبقابلانشعاباتتعداد

مترمكعب هزار640812 برداريبهرهقابلپسابكلزانيم


ي ها خانه تصفيهي آب و فاضالب استاني را به تفكيك ها شركتو نرخ فروش آن توسط پساباطالعات )11-6(جدول . باشـد ريال به ازاي هر واحد مـي 1168الي 4/0اطالعات جدول نشان دهنده محدوده نرخ پساب از . دهد مير نشان كشو

ها خانه برداري در شهرهاي مختلف وجود دارد كه با توسعه تصفيه ميليون مترمكعب پساب قابل بهره 640مجموعا بيش از . دهـد گذاري پساب را بيش از پيش نشان مـي ريزي و تعرفه لزوم برنامهاين موارد . اين ارقام به مراتب افزايش خواهد يافت

باشند مشخص برداري از پساب مي عالوه بر اين براساس جدول ارائه شده شهرهاي مهم هر استان كه داراي پتانسيل بهره . هاي توسعه منابع آب مفيد واقع شود گيري تواند در تصميم شده است، كه اين مورد مي

)1389( هاي كشور خانه تصفيه برداري بهرهقابل پسابميزان و درآمد -11- 6جدول

فيرد و آب شركت

فاضالب شهر

برداري بهره قابل پساب زانيم )سال در مترمكعب هزار(

پساب نرخ )الير(

متيق )اليهزارر(

1

يجانشرقيآذربا

24724 1.12 22075 زيتبر 4703 1.12 4199 مراغه 2 10629 1.12 9490 انهيم 3 26843 1.12 23967 مرند 4 8585 1.12 7665 اندوآبيم 5 817 1.12 730 جلفا 6

76300 1.12 68126 جمع


)1389( هاي كشور خانه تصفيه برداري بهرهقابل پسابميزان و درآمد - 11- 6جدول ادامه


فاضالب شهر

برداري بهره قابل پساب زانيم )سال در عبمترمك هزار(



7

يجانغربيآذربا

26667 3.02 8830 بوكان 55115 3.02 18250 هياروم 8 45194 3.02 14965 مهاباد 9 23148 3.02 5840 سلماس 10 12747 3.02 4221 يخو 11

157360 3.02 52106 جمع 12

لياردب

3861 6.92 558 خلخال 2415 6.92 349 يگرم 13 8401 6.92 1214 لياردب 14 90928 6.92 13140 لياردب 15

105606 6.92 2121 جمع 16

الميا

4319 7.74 558 دهلران 2701 7.74 349 الميا 17 9369 7.74 1214 مهران 18 16417 7.74 2121 جمع 19

اصفهان

644 6.78 95 جانيقهدر 7594 6.78 1120 شهرضا 20 4434 6.78 654 ورزنه 21 93313 6.78 13763 شهرنيشاه 22 1783 6.78 263 هيكوهپا 23 338519 6.78 49929 اصفهان 24 266948 6.78 39373 اصفهان 25 3363 6.78 496 مباركه 26 6238 6.78 920 شهرنيزر 27 1139 6.78 168 انارك 28 28950 6.78 4270 شهر فوالد 29 6353 6.78 937 اصفهان 30 11458 6.78 1690 بهارستان 31 Ĥ 595 6.78 4034يينن 32 170 6.78 25 خوانسار 33 902 6.78 133 رميسم 34 27 6.78 4 باغبهادران 35 393 6.78 58 اصفهان شمال 36 122 6.78 18 اصفهان شرق 37 29696 6.78 4380 شهر سپاهان 38 810589 6.78 119556 جمع




فاضالب شهر

برداريبهرهقابلپسابزانيم )سالدرمترمكعبهزار(



40007 5.09 7860 اهواز اهواز 3940

بوشهر

18343 2.6 7055 بوشهر 221 2.6 85 گناوه 41 884 2.6 340 لميد 42 19448 2.6 7480 جمع 43

تهران

تهران

19118 7.21 137841 44 5504 7.21 39683 45 338 7.21 2437 46 4397 7.21 31702 47 7171 7.21 51703 48 1955 7.21 14095 49 1217 7.21 8775 50 737 7.21 5314 51 1226 7.21 8839 105266 7.21 14600 كرج 52 2235 7.21 310 خاورشهر-نيورام 53 429824 7.21 59615 جمع 54

و چهارمحال ياريبخت

7863 0.88 8935 شهركرد 2248 0.88 2555 بروجن 55 418 0.88 475 سامان 56 358 0.88 438 جونقان 57 578 0.88 657 فارسان 58

11492 0.88 13060 جمع 17212 9.67 1780 رجنديب يجنوب خراسان 5960

يشمال خراسان 13263 9.92 1337 بجنورد

9632 9.92 971 نياسفرا 61

22895 9.92 2308 جمع 62

يرضو خراسان

33442 9.1 3675 سبزوار 16607 9.1 1825 مشهد 63 57466 9.1 6315 مشهد 64 83037 9.1 9125 آباد پركند 65 66430 9.1 7300 شابورين 66

256983 9.1 28240 جمع 67

خوزستان

11169 5.1 2190 زهيهو 16753 5.1 3285 زهيهو 68 27922 5.1 5475 سوسنگرد 69

55845 5.1 10950 جمع




فاضالب شهر


پسابنرخ )الير(


70 و ستانيس

بلوچستان

958 0.2 4791 زابل 41 0.2 204 زاهدان 71 999 0.2 4995 جمع 7273

سمنان 13960 8.42 1658 شهريمهد

49173 8.42 5840 سمنان 74

63133 8.42 7498 جمع 42500 5.56 7644 رازيش رازيش 75 21681 2.20 9855 زنجان زنجان 76 24353 5.56 4380 مرودشت فارس 77 0 0 5519 قم قم 7879

نيقزو

1495 11.68 128 زهرا نيبوئ 57640 11.68 4935 نيقزو 80 162001 11.68 13870 نيقزو 81

221137 11.68 18933 جمع 82

كردستان

2336 0.4 5840 قروه 759 0.4 1898 يكو كرد 83 14600 0.4 36500 سنندج 84

17695 0.4 44238 جمع 31032 6.54 4745 كرمان كرمان 85

86 و هيلويكهك راحمديبو

19051 3.6 5292 اسوجي

87 گلستان

5637 5.94 949 بندرگز 11274 5.94 1898 يكو كرد 88

16911 5.94 2847 معج 89

كرمانشاه

525 0.9 584 ستونيب 985 0.9 1095 النغربيگ 90 4680 0.9 5200 آباد اسالم 91 886 0.9 985 ذهاب سرپل 92 886 0.9 985 نيريقصرش 93 19710 0.9 21900 كرمانشاه 94 765 0.9 850 پاوه 95

28439 0.9 31599 جمع 96

النيگ

1443 4.58 315 ليمنج 33434 4.58 7300 يانزل 97 105317 4.58 22995 رشت 98

140194 4.58 30610 جمع




فاضالب شهر




99

لرستان

13490 1.54 8760 آباد خرم 1236 1.54 803 بروجرد 100 14614 1.54 9490 دختر پل 101 1686 1.54 1095 گودرزيال 102

31027 1.54 20148 جمع 103

مازندران

345 0.9 383 شهر قائم 1643 0.9 1825 باريجو 104

1987 0.9 2208 جمع 105

يمركز

91221 14.2 6424 اراك 6333 14.2 446 تفرش 106 4430 14.2 312 نيخم 107 6149 14.2 433 محالت 108 154382 14.2 10872 جانيدل 109

262515 14.2 18487 جمع 89352 3.4 26280 بندرعباس هرمزگان 110111

همدان

339 1.24 274 سركان 372 1.24 300 ريمال 112 712 1.24 574 جمع 113 ؟ ؟ 6497 زدي زدي 114

3011018 5.09 640812 كل جمع


فاضالبي رهاسازي بهداشت وي طيمح ستيزي امدهايپ -8- 6-1مصـرف آب در . اي را ايجـاد كـرده اسـت افزايش روز افزون جمعيت همراه با افزايش فاضالب شهري مشكالت عديده

و صنعتي و تبديل آنها به فاضالب و رهاسازي آن در سطح زمين يا انتقال به اعماق زمين باعث افزايش ي شهري ها بخشمنابع آب شيرين دنيا محدود است . شود از بين رفتن منابع آب موجود مي آلودگي محيط زيست، تخريب منابع طبيعي و

برداري بهرهد باعث كاهش تنش توان مي پيش تعيين شدهدر قالب استراتژيهاي از به همراه ساير منابع پسابو استفاده از هدف از مطالب اين بخش ارائه توضيحاتي براي روشن شدن اثـرات فاضـالب بـر محـيط زيسـت . زياد از ساير منابع باشد

در هر منطقه شناخته شود و در درجه بعد منافع حاصل از پساببا اين هدف كه در درجه اول ميزان و نوع تصفيه ،است ها فاضالب. منظور نمود ها گيري تصميمي در مالحظات و تر بيششده تا بتوان آن را با صراحت تر ملموسصفيه فاضالب ت

:دسته زير تقسيم نمود چهاربه توان ميرا فاضالب خانگي −


فاضالب صنعتي −

فاضالب كشاورزي − ها سيالبناشي از پساب −

)شوند ميروان شدن آنها در شهرها ايجاد و ها يخدر اثر برف، باران و ذوب ها فاضالباين (

پسـاب شـويي، و ظرف شويي لباسي ها ماشين، حمام، ها توالتي بهداشتي همچون ها دستگاهفاضالب خانگي ناشي از ، هـا مغـازه فاضـالب شـهري، فاضـالب آوري جمعالبته در شبكه . باشد ميي مختلف خانه ها بخشآشپزخانه و شستشوي

در تـوان ميتفاوت فاضالب خانگي و ساير انواع فاضالب را . شود مي آوري جمعنيز . ..و ها رستوران، ها تعميرگاه، ها فروشگاهي موجـود در فاضـالب، وزن مخصـوص فاضـالب و هـا ناخالصيفاضالب، دماي فاضالب، pHرنگ فاضالب، بوي فاضالب،

. موجودات ميكروبيولوژي موجود در فاضالب دانست :ه صورت زير استفاضالب ب رهاسازياز پيامدهاي حاصل انواع در محيط ها آاليندهافزايش − ها انسانافزايش ريسك بر سالمتي − بر فيزيك خاك تاثير −

هاي مختلف محـيط زيسـت اثرگـذار ها بيش از استاندارد محيط، بر جنبه پيامد اول مذكور در فوق، با افزايش آاليندهدر پيامد سـوم بـا تغييـر فيزيـك خـاك، امكانـات طبيعـي . انسان اشاره دارد پيامد دوم مستقيما به اثرات منفي بر. است .گيرد برداري از منابع خاك و منابع آب زيرزميني تحت خطر قرار مي بهره

از جملـه . فاضـالب، تهديـدهاي چنـدي بـر محـيط زيسـت دارد رهاسـازي ، هـا و افزايش آالينده به لحاظ بار آلودگي :موارد زير را بر شمرد توان ميي متداول ها آالينده

مواد مغذي − فلزات سنگين − ها نمك − ها نيترات −

شوري −ايجـاد پديـده هـا باعـث گذارند به عنوان نمونه نيتـرات هاي فوق اثرات مخرب متفاوتي بر محيط مي هر يك از آالينده

Blue)ري كـودك آبـي به منابع آب آشاميدني منجر به ايجاد بيما پسابدر صورت ورود اين . شوند مي شكوفايي جلبكي

baby) هـا جلبكفسفر نيز همانند نيتروژن منجر به تحريك رشد . نمايد مي يزيرزميني ها آبايجاد آلودگي در شود و مي توان براساس استانداردهاي موجودي كه در زمينه هاي ها بر محيط را مي ميزان اثرگذاري هر يك از اين آالينده. گردد مي

. ابي نمودمختلف وجود دارد، ارزي


عوامـل مـوثر بندي دسته منظور به. است ها انسانكي ديگر از پيامدهاي رهاسازي فاضالب در محيط، ريسك سالمتي يچنين كهيي ها آلودگيعمده . مد نظر قرار داد ها بررسيارائه شده در ادامه را براي بندي دسته توان ميبر ريسك سالمتي،

:عبارتند ازكنند ايجاد ميريسكي ها پاتوژن − فلزات سنگين − ي بيمارستاني ها آلودگيمواد ارگانيك مضر مانند −

انواع زيـادي از . )Toze, 2006(را در تهديد ايجاد شده بيش از بقيه دانست ها پاتوژنسهم توان مياز ميان موارد فوق :در فاضالب وجود دارد كه عبارتد از ها پاتوژن

ها باكتري − ها ويروس − پروتوزاها − ي انگلي ها كرم −

:عبارتند از ها پاتوژني حاصل از اين ها بيمارياز جمله تيفوئيد − اسهال خوني − اي ي رودهها بيماري − اسهال − استفراق − بوست ي −

. كند ميي متفاوت در جوامعي كه در معرض فاضالب رها شده در محيط قرار دارند، بروز ها شدتي فوق با ها بيماريسـتاندارد ا. باشـد مـي آب ليتـر ميليموجود در يك فرم كليآلودگي ميكروبي آب تعداد ي ها شاخصترين مكي از مهي

. باشد مي ليتر ميليدر يك فرم كليعدد 10 و محل شنا ها كرانهآمريكا از نظر آلودگي

ارزيـابي كمـي ريسـك «هـا را توسـط رابطـه اي تحـت عنـوان در تحقيقات اخير، ريسك رهاسازي فاضالب بر انسانمحاسبه اين شاخص براي يك منطقه شامل چهار گام به ). Hamilton et al. 2005c(كنند بيان مي) QMRA( »بيميكرو

:شرح زير است شناسايي خطر رهاسازي فاضالب -1

بررسي سطح گسترش فاضالب رها شده -2

براي كاهش و از بين بردن اثرات آلودگي و ميزان داروي الزم سازي مدل -3


ك ريس بندي از تحليل و جمع -4ميـزان داروي «هاي موجود شود بـه ويـژه در مـورد تعيـين تواند محدود به داده سازي براي محاسبات فوق مي البته مدل

تـوان بـه مطالعـاتي كـه بـر روي اي از كاربرد اين شاخص مـي به عنوان نمونه. احتمال خطاي تخمين وجود دارد »مورد نياز . انجام شده است، اشاره نمود) Hamilton et al. 2006(چند نوع كلم توسط آلودگي فاضالب بر روي بروكلي، خيار، كاهو و

. ي فيزيكي خاك را تغيير دهدها ويژگيد توان ميفاضالب رها شده در محيط به لحاظ مواد معلق زيادي كه در بر دارد، ي هـا آبتبط بـا تغذيـه حائزاهميت باشد چـرا كـه در فعـل و انفعـاالت مـر توان مياين مهم در توسعه منابع آب منطقه

. سازد برداري از خاك را براي مصارفي مانندكشاورزي محدود مي از سوي ديگر امكانات بهره. ي موثر استزيرزميندر انسـاني افـزايش منـافع زيسـت محيطـي آن تبعه ، كاهش ريسك استفاده از آن و بپسابچالش اصلي استفاده از

ز نوع آلودگي، ميزان ريسك آن بستگي به محـدوده گسـترش آن، تعـداد انـواع صرفنظر ا. مقابل استفاده از فاضالب استبايست بدين منظور در گام اول مي. هاي در معرض فاضالب دارد كنندگان مستقيم غيرمستقيم و ارزش اكوسيستم مصرفز كـاهش را شناسـايي نمـود تـا بـدين طريـق منفعـت حاصـل ا ) مستقيم و غيرمستقيم(كنندگان كنوني فاضالب مصرف . هاي رهاسازي فاضالب را محاسبه كرد زيان

فاضالبي كنون كنندگان مصرف -9- 6-1كه فاضالب را پيش از تصفيه شدن دريافت باشد مييي ها انسانيا ها محيطكنوني فاضالب، كنندگان مصرفمنظور از

ل فاضـالب و رهاسـازي آن در كنتر ها محدوديتبديهي است . نمايند ميمصرف ) عمدتا براي مصارف كشاورزي(نموده يا را تحـت ناخواسته اين منبع آب آلوده را در اختيار مصرف كننندگان قرار دهد يا منابع آب سـالم آنهـا اي گونه بهد توان مي

و جانداران هستند كـه ها اين انساندر نهايت زني كند مييي كه فاضالب به محيط ورود پيدا ها وضعيتدر . تاثير قرار دهدمـد نظـر قـرار داد كـه بايسـت مـي البته اين نكته را نيز . گيرند ميدر معرض مضرات فاضالب قرار غيرمستقيم اي گونه بهتـامين كننـده از جمله در مواردي كه اين منبع آلوده ،نمود نيز در استفاده از فاضالب تصورمنافعي را اي گونه به توان مي

. ن محصوالت به كود استبر آن بخشي از نياز اي تقاضاي آب كشاورزي و عالوهزيسـت و و در حقيقيـت مصـرف كننـده نهـايي آن محـيط شـود مـي يي كه فاضـالب بـه محـيط وارد ها وضعيتدر

:بيان نمود كه عبارتند از فاضالببه عنوان دريافت و مصرف كننده توان ميوضعيت زير را شش است، هاي آن اكوسيستم وارد نمودن فاضالب به رودخانه −

ها و درياچه فاضالب به دريا وارد نمودن − ي طبيعيها مردابوارد نمودن فاضالب به − پخش فاضالب در زمين − وارد نمودن فاضالب در چاه − )يك روش نيمه مصنوعي براي تصفيه فاضالب(ي تصفيه فاضالب ها درياچه −


باشـد ميسطحي ي ها آباز ميان شش وضعيت بيان شده در فوق، در سه وضعيت اول دريافت كننده نهايي فاضالب، كه بيان شد در موارد فوق مضرات و احيانا گونه همان. ي استزيرزميني ها آبو در سه وضعيت آخر دريافت كننده نهايي

.دهد ميقرار تاثيرو موجودات زنده را تحت ها انسان غيرمستقيم صورت بهفاضالب، رهاسازيمنافع مـرداب . كنند ميعمقي هستند كه گياهان آبزي در آنها رشد ي كمها درياچهي طبيعي ها مردابشايان ذكر است كه

فاضـالب در آنهـا بايـد رهاسـازي بنابراين . قدرت تصفيه طبيعي آنها بسيار محدود است. است انزلي در گيالن از اين نوع .آخرين گزينه قابل بررسي باشد

:نكات زير توجه نمود سطحي بايستي به يها آبعالوه بر مورد بيان شده فوق، در رهاسازي آب به

مقدار كلرورهاي محلول موجود در آب دريا − ).متر 4الي 3(اختالف چگالي فاضالب و آب دريا بايد تزريق در عمق آب صورت پذيرد دليل به − .جهت حركت آب باد و امواج دريا − .ي درياييها جريانشدت و جهت − .بيالن آبي و تغييرات احتمالي كيفيت آب درياچه − .يستي در چند نقطه و به صورت نامتمركز در دريا رها شودفاضالب با −

.هنگام ورود فاضالب به دريا بايد جريان آن همراه با سرعت زيادي باشد تا آميختگي خوبي ايجاد گردد − ها درياچهتوجه به ضريب خودپااليي و كمبود اكسيژن درياها و − :عبارتند از شرايط الزم براي پخش فاضالب در زمينچنين هم

سست و نفوذپذير بودن زمين −

)متر 3دست كم (پايين بودن سفره آب زيرزميني −

كم بودن ميزان بارندگي در منطقه −

فراوان بودن زمين باير در نزديكي منطقه −

ي آب هـا سـفره متر با سـطح 4الي 3انتهاي چاه بايستي حداقل در مورد احداث چاه اين نكته حائز اهميت است كه .اشته باشدي فاصله دزيرزمين

:هاي تثبيت نيز الزم است به موارد زير توجه شود در مورد بركه وجود دارد خطر آلودگي محيط زيست در اثر راهبري يا طراحي غلط −

ها دارد روشنياز به زمين زياد در مقايسه با ساير −

كيلومتر 4تا 5/1ات در فاصله زياد از شهر تاسيس گونه اينلزوم ساخت −

.ت جلوگيري از رشد حشرات بايد مداوما چيده شوندگياهان آبزي جه −

.مداوم براي جلوگيري از رشد حشرات سم پاشي گردد طور بهبايد ها بركهاطراف −


. جلوگيري به عمل آورد مسوولبراي حفظ بهداشت عموم در حريم درياچه بايد از ورود افراد غير −

اورزي و باغاتي هستند كـه دريافـت كننـده فاضـالب هايي كش هاي نهايي زمين اما دسته ديگري از مصرف كنندهبـا توجـه بـه اثـرات . سـازد هاي عمده اي از منابع تامين كننده تقاضاي آنها را آلوده مي بوده و عمدتا فاضالب بخش

هـاي در نظـر داشـتن كند، معموال ريسك بسيار بااليي دارد و از اولويـت مستقيم و سريعي كه اين وضعيت ايجاد ميكنندگان احتمالي فاضـالب خالصه اي از مصرف )12- 6(جدول . زيست محيطي فاضالب و تصفيه آن است مالحظات

.دهد پش از تصفيه را نشان مي

احتمالي فاضالب كنندگان مصرفدريافت كنندگان و - 12- 6جدول جانداران و ها انسان ي زيرزمينآب يسطحآب يي نها كنندهافتيدر

فمصر و افتيدري ها محيط كننده

يكشاورز آب با اختالط نيزمدرپخش رودخانه باغات آب با اختالط هاچاه اچهيدروايدر

هيتصفي مصنوعيهادرياچه يعيطبيهامرداب

مطالعه مورد ستميسي برا مصرف محل به آن انتقال و فاضالب هيتصفي ها هزينه محاسبه -6-2

هاي مورد آوري آن، روش هاي جمع الب بسته به نوع فاضالب، روشآوري، انتقال و تصفيه فاض هاي سيستم جمع هزينهعـالوه بـر مـوارد فـوق نـوع و ميـزان . باشـد استفاده جهت تصفيه و فاصله مكان مصرف از محل تصفيه بسيار متفاوت مي

بـع من. گـردد هـاي مشـابه مـي هاي تصـفيه در سيسـتم آلودگي فاضالب نيز در مرحله تصفيه آن موجب تفاوت در هزينهكـه فاضـالب در اين. خانه بسيار موثر باشد تواند در قيمت تمام شده آب تصفيه ها مي خانه ها و انتقال آن به تصفيه فاضالب

خانه باشد در محاسبه قيمت تمام شده آوري و عمليات آن بر عهده تصفيه خانه خريداري و يا از محدوده جمع محل تصفيهها خانه هاي تهيه خوراك اصلي تصفيه تواند به برآورد هزينه شناخت منابع فاضالب ميبدين منظور . بسيار موثر خواهد بود

.هاي برگشتي است كمك شاياني نمايد كه فاصالب و آبمتفاوتي براي هريك و انتقال آن بـه مراكـز تصـفيه مـورد آوري جمعي ها روشكه باشد ميانواع فاضالب به شرح زير

.گيرد مياستفاده قرار

1اضالب خانگيف -الف

كه باشد مي شويي ظرفو شويي رختماشين ، آشپزخانه،ها دستشويي، ها حمام، ها توالتي ساختمان از ها پسابشامل .كنند ميمنتقل ها خانه تصفيهشهري آن را به آوري جمعي كشور توسط شبكه شهرهادر بعضي از

1- Domestic


1شهري پساب -بو هـا رودخانـه بكه شهري فاضالب خانگي و در شبكه مستقل شـهري بـه كه جدا از ش باشد ميشامل آب باران و برف

هـا خانـه تصـفيه ، چون مخلوط كردن آن با فاضالب خانگي سبب افـزايش حجـم فاضـالب بـراي شود ميتخليه ها مسيل .برد ميكه هزينه تاسيسات اوليه و مراحل تصفيه را باال شود مي

2فاضالب صنعتي -جو هـا رودخانـه مسـتقيما در تـوان مـي ع صنعت داراي تركيبات شيميايي و سمي است كه نبر حسب نو ها فاضالباين . طور استاندارد تصفيه گردد تخليه كرد و بايد قبال به ها درياچه

هـاي انتقـال بـه هاي تصفيه و هزينـه آوري فاضالب، هزينه هاي جمع هاي سيستم فاضالب شامل هزينه بر اين مبنا هزينهبرداري و نگهـداري سيسـتم هاي بهره گذاري، هزينه هاي سرمايه ه از منظر اقتصادي به قابل تقسيم به هزينهباشد ك مقصد مي )2- 6(در شـكل . باشد كه به تشـريح هريـك از آنهـا پرداختـه خواهـد شـد هاي خارجي مي اي يا هزينه هاي حاشيه و هزينه

3.فاضالب، تصفيه آن و منابع مصرف نمايش داده شده استآوري ها، فرآيند جمع صورت شماتتيك منابع توليد فاضالب به

فاضالب، تصفيه آن و منابع مصرف آوري جمع، فرآيند ها فاضالبشماتتيك منابع توليد -2- 6شكل

1- Storm-Water 2- Industrial

http://www.virginiabiosolids.com/what/diagram.htm: منبع -3


گذاري سرمايهي ها هزينه محاسبه -6-2-1رسـيدن بـه مرحلـه و خانـه تصفيهو ساخت يابي مكاني الزم براي مطالعه، ها فعاليتي مجموعه ها هزينهكلي طور به. دهند ميدر واقع مصارف مالي پروژه را تشكيل ها هزينهكه اين بخش از نامند مي گذاري سرمايهي ها هزينهرا برداري بهره :باشند ميقابل تقسيم به چند بخش عمده به شرح زير ها فعاليتاين

و تحليل هزينه فايده طرح سنجي امكاني مربوط به مطالعات ها هزينه -1

خانه تصفيهصحيح يابي مكاني مربوط به ها ههزين -2

گذاري لولهي مربوط به ساخت شبكه و ها هزينه -3

خانه تصفيهي مربوط به ساخت ها هزينه -4

1ها بدهيي مربوط به بازپرداخت اصل و فرع ها هزينه -5

ه تحـت پوشـش، با توجه به اندازه و مقيـاس محـدود خانه تصفيهي فاضالب و ايجاد ها پروژه گذاري سرمايهي ها هزينهد باشد كه اين موضوع در هـر پـروژه توان ميو نوع آن متفاوت خانه تصفيهي محدوده مشمول و اندازه ها پسابحجم آب و

.گيرد ميخاص مد نظر قرار

برداري بهره نهيهز محاسبه - 6-2-2ي مزبـور هـا هزينـه . ي راه اندازي و نگهداري فاضالب اسـت ها هزينهفاضالب شامل خانه تصفيه برداري بهرهي ها هزينه

خانـه تصـفيه ات تاسيسـ و نگهـداري از بـرداري بهـره ي الزم براي خريد لوازم و تجهيزات الزم جهت ها هزينهشامل شامل و انـدازه آن و حجـم خانـه تصفيهو به عبارتي نوع شود مياستفاده خانه تصفيهيي كه براي تصفيه آب در ها روش. باشد مي

.باشد ميبسيار موثر برداري بهرهي ها هزينهدر ميزان خانه تصفيهفعاليت ي هـا هزينـه حتم نيازمند صـرف طور به، برداري بهرهاندازي و عالوه بر هزينه راه خانه تصفيهبعد از طراحي و اتمام يك

هـا هزينـه ايـن . ي مختلف آن خواهد بـود ها بخشزياد در طول عمر پروژه جهت به كارگيري، راه اندازي و احتماال تعمير :شامل موارد زير است

ي پرسنليها هزينه −

ي انرژيها هزينه −

ي مواد شيمياييها هزينه −

و تورها ها صافيي تخليه ها هزينه −

ي دفع لجنها هزينه −

باشد، و بيشتر از طريـق وام از داخـل و يـا خـارج از كشـور هاي ايجاد تصفيه خانه هاي فاضالب عمدتا بسيار باال مي با توجه به اينكه هزينه -1

.گذاري منظور كرد هاي سرمايه هاي دريافتي را نيز بايد در هزينه شود لذا بايد اصل و فرع وام تامين مي


ي تعمير و نگهداريها هزينه −

ي مربوط به استهالك وها هزينه −

ي متفرقهها هزينه −

زدودن وي خروج مختلف تيفيكي استانداردهاي ازا به فاضالب هيتصفي ا هيحاش نهيهز محاسبه -6-2-3 مختلفي ها آالينده

ي برگشتي، داراي منافع مسـتقيمي اسـت كـه عايـد ها آبو ها فاضالبي فاضالب جهت تصفيه ها خانه تصفيهاحداث ي قبلـي بـا هـا قسـمت ي مستقيم و آشكار است كـه در ها هزينهمشمول يك سري ها خانه تصفيهاحداث . گردد ميجامعه ي مسـتقيم هـا هزينـه عـالوه بـر . ات مذكور ياد گرديـد تاسيسو نگهداري از برداري بهره، گذاري سرمايهي ها هزينهعنوان

كـه شـايد خيلـي آشـكار، ملمـوس و قابـل باشد ميي ديگري ها هزينهي فاضالب داراي يكسري از ها خانه تصفيهمذكور، هـا خانـه تصـفيه احـداث، نگهـداري و راه انـدازي كه در محاسبات هزينه باشند ميي صورت به ها هزينهاين . محاسبه نباشد

يي هستند كه بر محيط زيست، اجتماع و زندگي مردم وارد ها هزينهي ياد شده ها هزينه. شوند ميمستقيم وارد ن صورت بهاي ي حاشـيه هـا هزينـه . كننـد مـي يـاد 1اي ي خارجي يا حاشيهها هزينهكه در ادبيات اقتصادي از آنها با عنوان شوند ميغيرمستقيم داشـته صورت بهي مزبور شايد منافعي براي اجتماع ها هزينهبدين صورت كه . ند مثبت يا منفي باشندتوان مي

ـ مـي و يـا گردد ميباشند كه به خود سيستم بر ن ي حاشـيه اي هـا هزينـه . يي بـراي محـيط داشـته باشـد هـا زيـان د توان 2.ي زير جاي دادها يبند طبقهعموما در توان ميي فاضالب را ها خانه تصفيه

كييآثار فيز -1

بـرداري از پـروژه يـك در طول مدت سـاخت و حتـي تـا حـدودي در دوران بهـره :ايجاد مزاحمت براي مردم −هـايي از طريـق دسترسـي هاي مسكوني باشد مزاحمت خانه در نزديك محيط خانه در صورتي كه تصفيه تصفيه

.آيد وجود مي غيره به محدود، ايجاد ترافيك، سر و صدا، گرد و خاك و

چنـين نشسـت زمـين در اثـر افـت ها و هـم خانه هاي زياد از ايجاد تصفيه دليل لرزه به :ها خسارت به ساختمان −هـاي مسـكوني باشـد احتمـال وارد آمـدن خانه در نزديكي محـيط هاي زيرزميني، در صورتي كه تصفيه سفره

.هاي مجاور وجود دارد هايي به ساختمان خسارت

هاي تصفيه لجن يا عـدم نگهـداري ها تابستان يا ناشي از خرابي دستگاه مسايل ناشي از بوي بد در طي ماه :بو − .تواند به ايجاد بودي بد در محيط منتهي شود صحيح دستگاه ها و يا خودشور نبودن سيستم تخليه مي

1- Externality Costs

Environmental Management plan for Tehran Sewerage Projectو 101 – 97ص سيادت ص -2


بصـري بلندمـدت حاصـل از اثرات كوتاه مدت بد منظره در محيط در زمان احداث و اثرات :منظره/چشم انداز − .آيد وجود مي ها كه در محيط به خانه احداث تصفيه

صدمات اجتماعي زلزله به سيستم زيربنايي فاضالب كه ممكن است باعث توقـف سيسـتم و در :صدمات زلزله − .نتيجه آلودگي متعاقب گردد

اقتصادي و فرهنگي-اثرات اجتماعي -2

هـاي اسي بلندمدت حاصل از بهداشت كـه از اهـداف اساسـي پـروژه منافع اس:وري جمعيت رفاه عمومي و بهره − .شود وري عمومي جمعيت مي تصفيه فاضالب است، منجر به بهبود وضع رفاه عمومي و در نتيجه افزايش بهره

هـا از خانه برداري و نگهداري تصفيه اشتغال نيروي كار ماهر و غيرماهر در موارد ساخت، مديريت، بهره :اشتغال − .هاي فاضالب است خانه اي ايجاد تصفيه مثبت حاشيهآثار

ها و هايي به ساختمان خانه ممكن است خسارت در طول مدت ساخت يك تصفيه:هاي تاريخي و فرهنگي مكان − .هاي تاريخي و ديدني وارد آيد مكان

زي و بـه عدم تمايل كشاورزان براي استفاده از زايدات توليد شـده توسـط انسـان بـراي كشـاور :نگرش عمومي − .كنندگان محصوالت كشاورزي براي خريد محصوالت توليد شده با آن احتمال باالتر عدم تمايل مصرف

)ي سطحي و زيرزمينيها آب(آب -3

خانه هاي مكان ساخت و ساز تصفيه هاي سطحي ناشي از آلودگي آلودگي آب :هاي آب ها و كانال ها، قنات جوي − .گردد خانه حاصل مي كيفيت آب بعد از راه اندازي تصفيهو در بلندمدت عكس موضوع كه بهبود

كاهش آلودگي ناشي از صنايع بعد از آنكـه شـبكه فاضـالب و تصـفيه اوليـه در محـل توليـد :فاضالب صنعتي − خانه انجام پذيرفت فاضالب و تصفيه ثانويه در تصفيه

رود فاضالبدليل كاهش و هاي مجاور به بهبود كيفيت آب رودخانه :كيفيت آب رودخانه −

هاي منظور آبياري، تقاضاي كشاورزان براي آب دليل استفاده كشاورزان از فاضالب تصفيه شده به به :عرضه آب − .گردد ها كم مي زيرزميني و رودخانه

.دليل كاهش تخليه مستقيم فاضالب به آنها هاي زيرزميني به بهبود كيفيت آب :كيفيت آب زيرزميني −

افزايش منابع آب زيرزميني با استفاده :هاي زيرزميني پايين دست براي تغذيه آب كاربرد فاضالب تصفيه شده − هاي تغذيه گسترده از حوضچه

كشاورزي -4

چنـين هاي فصلي و بهبود شرايط عرضـه آب بـراي آبيـاري، هـم دليل كاهش در بروز كم آبي به:توليد محصول − .گردد افزايش محصول و تنوع در كشت مي احتمال عرضه كود طبيعي همراه با فاضالب تصفيه شده باعث


انداز مالي بـالقوه كشـاورزان در اثـر كـاهش اسـتفاده از نيتـروژن كاهش استفاده از كود و پس :استفاده از كود − مصنوعي و تركيبات فسفردار

دليل عدم توانايي حذف كامل فلزات سنگيني مثل كـادميم در جريـان احتمال آلودگي خاك به :كيفيت خاك − ه فاضالبتصفي

كنندگان چنين كاهش تمايل مصرف افت كيفيت و مزه محصوالت و هم :كيفيت محصول −

بهداشت -5

هـاي سـطحي آلـوده و دليل كاهش تمـاس بـا آب بهبود سالمت و بهداشت عمومي به:احداث سيستم فاضالب − ياريهاي زيرزميني و كاهش استفاده از فاضالب تصفيه نشده براي آب چنين بهبود كيفيت آب هم

اثرات بهداشتي به عموم مردم يا كـارگزاران كشـاورزي در صـورت عـدم :استفاده مجدد از فاضالب تصفيه شده − رعايت استانداردها

بار و منفي احتمالي روي مردم و كشـاورزان تحـت شـرايطي كـه آثار زيان :استفاده مجدد از لجن تصفيه شده − .صورت مناسب تصفيه نشود لجن به

وم شناسيمحيط زيست و ب -6

آثار بلندمدت مثبت بر محيط زيست و مناطق زيست جاندران به خاطر :هاي حفاظت شده جانداران و زيستگاه − كاهش حجم ورود آلودگي به محيط

ها برنامهآثار روي ساير -7

ها و فضاهاي سبز هاي سطحي موجب افزايش زمينه براي ايجاد پارك بهبود كيفيت آب :تهيه فضاي سبز −

هـا ها، كاهش آلـودگي بهبود ارائه خدمات شهري در كاهش آلودگي :دمات، شهري، صنعتي و كشاورزيارايه خ − .در مناطق صنعتي و تامين آب مورد نياز صنعت و مسايل بخش كشاورزي كه در فوق اشاره گرديد

كامل اطالعات وجود صورت دري ريپذ نانياطم شيافزاي ا هيحاش نهيهز محاسبه -6-2-4معموال، پيك اين تـابع در صـورت . دست است پايينآب در هر دوره زماني، تابعي از نياز آبي زيرهاساسود حاصل از

ـ مـي رهاسازيسود حاصل از . نياز برابر با صفر است تامينو مقدار آن در صورت عدم شود ميكل نياز حاصل تامين د توانآب بـيش از سـود حاصـل از تـامين فع حاصـل از ناشي از منافع حاصل از فروش آب باشد، اما در بسياري از مناطق، منـا

ي آبـي، حفـظ اكولـوژي و محـيط زيسـت ها تنشنظير كاهش غيرمستقيمتري از منافع فروش آب بوده و طيف گستردهآب، استفاده و رهاسازييك راه براي تعيين سود واقعي . گيرد ميان را در بر بردار بهرهمنطقه و حفظ درآمدهاي معيشتي

نحوه تبديل منحنـي )3-6(شكل . باشد ميكامل نيازهاي آبي تامينخسارت در مواقع كم آبي و عدم تحقق بررسي توابع


كه در اين شكل نشـان داده شـده اسـت طور همان. دهد ميحجم آب رها شده را نشان -كمبود به منحني سود-خسارت . باشد ميتابع خسارت معموال يك تابع محدب و تابع سود تابعي مقعر

آب »رهاسازي - سود«و تبديل آن به منحني »كمبود -خسارت«منحني - 3- 6شكل

اي خروجي اضافه شده به سيستم، كه در ايـن ارزش حجم آب ذخيره شده در هر دوره برابر است با ارزش حاشيهگونـه قابـل پذيري، مسـاله بـدين اي اطمينان منظور تحليل ارزش حاشيه به. مطالعه منظور حجم پساب تحويلي است

:بيان استهـايي اسـت هاي كم آبي و افزايش دوره پذيري يك سيستم منابع آب در حقيقت كاهش دوره افزايش اطمينان

منـافعي پـذيري يـك سيسـتم به عبارت ديگر افزايش اطمينان. كه سيستم توانايي الزم براي تامين تقاضا را داردنشـان داده شـده در (هاي بخش نشان داده شده در منحني خسارت يك سيستم را دارد معادل با كاهش خسارت

).4- 6شكل

0

10

20

30

40

50

60

0 1 2 3 4 5 6

كمبود حجم

خسارت

0

10

20

30

40

50

60

0 1 2 3 4 5 6

خروجيحجم

سود


آب »رهاسازي - سود«و تبديل آن به منحني » كمبود - خسارت«منحني -4- 6شكل

ريـزي صـحيح بـراي در صورت مديريت و برنامـه (پذيري باالي آن يك ويژگي مهم پساب، اطميناناين در حالي است كه پـذيري و بنابراين چنانچه شرايط الزم فراهم باشد، با افزايش اطمينان. در مقايسه با ساير منابع قابل استفاده است) برداري بهره

. د ارزش افزايش منافع سيستم اظهار نظر نمودتوان در مور توجه به تغييرات ساير منابع آب يك سيستم، مي :عبارتند از كند ميي آن را تعيين پذير اطميناناي افزايش يي از يك سيستم منابع آب كه ارزش حاشيهها ويژگي رژيم هيدرولوژيكي و ساير تغييرات منابع آب موجود يك سيستم -1 ظرفيت براي ذخيره منابع آب يك سيستم و -2 ص آب به يك سيستمارزش اقتصادي تخصي -3

افـزايش براساس پسابتغييرات تابع منافع ي همراه باشد،تر كمهرچه رژيم تغييرات يك سيستم منابع آب با نوسانات ) يپـذير اطمينـان از ديـدگاه ( پسابهاي شديد يا با تداوم زياد، در شرايط وقوع كم آبي. خواهد بود تر كمي پذير اطمينان

ميزان و پتانسيل ذخيره آب در يك سيستم نقش كـاهش نوسـانات منـابع آب در . د داشتين ارزش خود را خواهتر بيش .كند ميدسترس را بازي

:طي دو مرحله زير الزم است پسابي پذير اطميناناي تعيين ارزش حاشيه موارد مذكور، براساس

60

10

20

30

40

50

60

0 1 2 3 4 5 كمبودحجم

خسارت

0

10

20

30

40

50

60

0 1 2 3 4 5 6 خروجي حجم

سود


ي هـا دورهنرمـال، انتخاب سناريوهاي مختلفي كه نشان دهنده شرايط منابع آب يك سيستم شـامل شـرايط -1 .تر باشد يها دورهخشك و

براي هر يك از سناريوهاي فوق در يك دوره زماني با در پساباز برداري بهرهين سود حاصل از تر بيشتعيين -2 .اي منافع متناظر آن آب سيستم و افزايش پله تاميني پذير اطميناناي نظر گرفتن افزايش پله

مطالعه مورد ستميسي برا شده هيتصف فاضالب غيرمستقيم و ميمستق ديفوا محاسبه - 6-3

آبي آلودگ كاهش شاملي طيمح ستيز اثرات كاهش ديفوا محاسبه - 6-3-1ـ مـي تصفيه كامل، تصفيه ناقص يا بدون تصفيه صورت بهفاضالب در تصـفيه كامـل معمـوال . دوارد محـيط شـو د توان

رويكـرد كلـي در . باشـد مـي درصد ر از هشتاد ت راندمان حذف كمو در تصفيه ناقص هشتاد درصد راندمان تصفيه بيش از محاسبه فوايد كاهش اثرات زيست محيطي تصفيه فاضالب، در ابتدا تحليل وضعيت رهاسازي فاضالب در شرايط كنـوني،

هاي مستقيم و غيرمسـتقيم دريافـت و مصـرف هاي كنوني فاضالب، تخمين زيان ها و دريافت كننده تعيين مصرف كننده ).5-6شكل (ان منافع تصفيه فاضالب است ها به عنو تخمين حذف يا كاهش اين زيان فاضالب و نهايتا

فاضالب رهاسازي غيرمستقيمروند نماي محاسبه فوايد مستقيم و - 5- 6شكل

هـاي متفـاوت آنـان، جهـت تـدقيق هاي گونـاگون و حساسـيت با توجه به تاثيرات مختلف فاضالب بر اكوسيستمرا بـرداران فاضـالب هـا و بهـره تـوان دريافـت كننـده ه از مطالب عنون شده بخش قبل، مـي الگوريتم قبل و بر گرفت

براساس آنچه در اين شكل نشـان داده . نشان داده شده است در نظر گرفت )6- 6(ل صورت آنچه در روندنماي شك بهمصـرفي و غيرمصـرفي را در بـرداري توان تعبير بهـره شود كه مي برداري از منابع طبيعي انجام مي ست، دو نوع بهره

. كار برد مورد آنها به


فاضالب رهاسازي غيرمستقيمي مستقيم و ها زيانروند نماي تحليل -6- 6شكل

ها در ارتباط بوده يـا شود كه مستقيما با ريسك سالمتي انسان تصفيه فاضالب عمدتا شامل مواردي ميفوايد مستقيم هـاي در عين حال فوايـد غيرمسـتقيم مربـوط بـه سـاير ارزش . ريح وجود داردصورت مستقيم و ص خطر آلودگي منابع به

هـاي هاي آبي، حفظ ارزش ها و محيط زيست شده و عمدتا شامل حفظ و افزايش قدرت خودپااليي اكوسيستم اكوسيستمالصـه خ) 13-6( مجموعه ايـن مـوارد در جـدول . شود تفريحي محيط زيست، و كاهش ريسك بلندمدت آلودگي آنها مي

. شده است

تصفيه فاضالب از كاهش آلودگي محيط زيست غيرمستقيمفوايد مستقيم و - 13- 6جدول كننده افتيدرفيرد

فاضالب

غيرمستقيم ديفوا ميمستقديفوا

مصارفدررودخانهآبتيفيكشيافزا رودخانه 1 ي صنعت وي كشاورز شرب، گوناگون

شيافزا آن، در زنده موجوداتي بقا رودخانه، آب ستمياكوس حفظ رودخانهي حيتفري ها ارزش حفظ رودخانه،يي خودپاال قدرت

اچهيدر و ايدر 2 ي عيطب

دريبرايعيطبيهادرياچهآبتيفيكشيافزا يصنعت وي كشاورز شرب، گوناگون مصارف

شيافزا آن، در زنده موجوداتي بقا رودخانه، آب ستمياكوس حفظ رودخانهي حيتفري ها ارزش حفظ رودخانه،يي خودپاال قدرت

قدرت شيافزا زنده، موجوداتي بقا حفظارزش، باي ها سيستماكوحفظ __ ها مرداب 3 يحيتفري ها ارزش حفظ ،ييخودپاال

ي ها آبي آلودگ سكير كاهش خاك،ي كيزيفي ها ويژگي رييتغعدم نيزمبهازينعدم نيزم در پخش 4 يزيرزمين

خاكي كيزيفي ها ويژگي رييتغ عدم يزيرزمينآبمنابعيگآلودسكيركاهش ها چاه 5

هيتصفي ها درياچه 6 فاضالب

ي ها آبي آلودگ سكير كاهش خاك،ي كيزيفي ها ويژگي رييتغعدم هادرياچهاحداثنهيهزكاهش يزيرزمين

ي عمومي سالمت وبهداشت هاانسانيسالمتسكيرحدفوكاهش باغات وي كشاورز 7


آب مازاد و كمبود مختلف طيشرا و آب منابعي نيگزيجاي ا هياشح دهيفا -6-3-2ي زيـر قابـل غيرخطـ به صورت تـابع پساباي ارزش حاشيه 4-2-6تابع خسارت توضيح داده شده در بخش براساسدر اين بخـش، تغييـرات . شود ميبخش اول شامل سمت چپ نمودار . اين تابع به سه بخش قابل تقسيم است. بيان است

نمـود پيـدا ها خشكسالياين بخش در شرايط كمبود آب و . نسبت به ارزش آن شيب زيادي دارد پساباي ارزش حاشيهايـن بخـش . با ارزش آن اسـت پساببخش دوم كه بخش مياني نمودار است، نشان دهنده تغييرات ماليم حجم . كند مي

در مقابل حجـم آن پسابهنده عدم تغيير ارزش در نهايت بخش سمت راست نمودار نشان د. اشاره به شرايط نرمال دارد . اين بخش اشاره به شرايط پر آبي دارد. باشد مي

يشهر فاضالب انتشار ازي ناشي ماريب سكير كاهش دهيفا -6-3-3 طور بهي درمان بيماري در مواقعي كه ها هزينهد توان ميي حاصل از انتشار فاضالب شهري ها بيماريي ناشي از ها زيان

د توان ميهرچند فايده حاصل از تصفيه فاضالب شهري . را به انتشار فاضالب مرتبط ساخت، باشد ها بيماري مشخص بتوان .باشد ها بيماريو در برگيرنده اثرات اجتماعي مثبت ناشي از كاهش ها بيماريي ها هزينهبيش از رفع

صـورت بـه مسـتقيم، بلكـه صـورت بـه نـه هـا بيمـاري ، كه انتشـار گيرد ميتري به خود هنگامي وضعيت بغرنج مسالهي محصـوالت كشـاورزي در معـرض فاضـالب شـهري، هـا آلـودگي ي محيطـي هماننـد هـا آلـودگي غيرمستقيم ناشي از

ي سطحي پذيرنده فاضالب شهري ها آبي شهري و آلودگي ها فاضالبي منابع آب زيرزميني در معرض انتشار ها آلودگيو نشـانگرهاي هـا شـاخص از تـوان مـي ي بيماري ناشي از انتشـار فاضـالب ها ينههزتخمين منظور بهدر اين حالت . باشد


ي فاضالب شهري و محيط پذيرنده آن، آنچنـان كـه در ها آاليندهدر اين زمينه اطالعات مربوط به نوع . مختلفي بهره برد . د مفيد واقع شودتوان ميآمده است، 1-3-6بخش

ها در مناطق و ها و ريسك بيماري از فاضالب شهري به صورت رفع هزينهفوايد حاصل از كاهش ريسك بيماري ناشي توان بـه بندي كلي ريسك بيماري ناشي از انتشار فاضالب شهري را مي در يك تقسيم. شرايط مختلف متفاوت خواهد بود

ابطه بـا محـل در ر 9-1-6براساس مطالب ارائه شده در بخش . بندي نمود دو بخش ريسك مستقيم و غيرمستقيم تقسيمباشد هاي مشخص و منسوب به نشر فاضالب شهري در محيط مي دريافت فاضالب شهري، ريسك مستقيم شامل بيماري

هايي كه فاضـالب در وضعيت. ها يا محيط زيست و مصارف آنان اثرگذار باشد طور مستقيم بر سالمت انسان تواند به كه مياي مسـتقيم يـا غيرمسـتقيم در معـرض گونه ها و جانداران هستند كه به نسانكند، در نهايت اين ا به محيط ورود پيدا ميصـورت زيـر تـوان بـه فايده كاهش ريسك بيماري ناشي از انتشار فاضـالب شـهري را مـي . گيرند مضرات فاضالب قرار مي

:بندي نمود براساس ميزان فايده تقسيم

.شود ها مي مواردي كه فاضالب مستيقما موجب بيماري انسان -1

هاي انساني را گسترش طور مستقيم بيماري زاي انتشار فاضالب شهري به اين وضعيت اشاره به حالتي دارد كه اثرات بيماري . ترين مقدار خود را براساس اين معيار دارا است بديهي است در چنين حالتي، فايده تصفيه فاضالب بيش. دهد مي

.شود ها مي آلودگي محيطي موجب گسترش بيماري طور غيرمستقيم با مواردي كه فاضالب به -2دهد اما با آلودگي محصوالت كشاورزي و منابع آب سـطحي و ها را گسترش نمي طور مستقيم بيماري اين مورد هر چند به

ب اين مورد دومين رتبه را از حيث فايـده تصـفيه فاضـال . ها را افزايش خواهد داد طور غيرمستقيم ريسك آلودگي زيرزميني به . خواهد داشت

يابد هاي زيست محيطي انتشار مي مواردي كه فاضالب در فاصله اي دور از محيط زندگي اكوسيستم -3

. ها دارد ترين فايده را از نقطه نظر معيار كاهش بيماري ترين وضعيت تخليه فاضالب است و متعاقبا كم اين حالت مطمئن

يكودده كاهش و محصول شيفزاا رينظي زراع محصوالت ديتولي برا پساب ارزش -6-3-4يي است كه براي استفاده مجدد از ها گزينهي يكي از زيرزميني ها آباستفاده از فاضالب براي مصارف آبياري و تغذيه

و لجـن پسـاب . گيـرد مـي منابع آب مصرف شده و يا براي رفع كمبودهاي آب مورد نياز كشـاورزي مـورد اسـتفاده قـرار مـورد منـابع آبـي و كـودي ارزان قيمـت منظور بهنموده، به همين علت تامينو غذايي گياه را د نياز آبيتوان ميفاضالب

آنها به زنجيره وسيله گياهان و ورود به و لجن و امكان جذب آنها پسابالبته وجود فلزات سنگين در . اند توجه قرار گرفته .غذايي انسان و حيوان نبايد از نظر دور بماند


كه در دنيا از فاضالب تحت شرايط و استانداردهاي خاصـي بـراي مصـارف مختلـف اسـتفاده دهد يمنشان ها بررسي :باشد ميزير صورت بههاي مصرف فاضالب در دنيا اولويت. شود مي

ي طبيعي پس از آنكه استانداردهاي زيست محيطي در آن رعايت ها مسيلوارد كردن فاضالب تصفيه شده به -1 .گيرد ميي آبي صورت ها سيستمحفظ تعادل در اكو منظور بهاين امر . شده باشد

نفوذ در خاك پس از آنكه تصفيه شده و استانداردهاي زيست محيطـي منظور بهدفع فاضالب در سطح اراضي -2 .را دارا باشد

را داشـته و آب استحصـال شـده از خودپاالييي كه توان يها آبخواناستفاده از فاضالب تصفيه شده در تغذيه -3 .مورد استفاده شرب قرار نگيرد آنها

استفاده از فاضالب براي آبياري درختان جنگلي -4 استفاده از فاضالب براي آبياري مراتع -5 .گيرد ميآبياري كرتي براي محصوالتي كه مورد استفاده دام قرار صورت بهاستفاده از فاضالب -6 .ان قرار نگيرداستفاده از فاضالب براي محصوالتي كه مستقيما مورد استفاده انس -7، در موارد زير استفاده از گيرد ميدر آبياري در برخي موارد مورد استفاده قرار پسابموارد فوق كه استفاده از رغم علي .براي آبياري توصيه نشده است پساب

شـوند مـي خام مصـرف صورت بهدر هيچ موردي استفاده از فاضالب براي آبياري سبزيخات و محصوالتي كه -1 .نشده استتوصيه

استفاده از فاضالب براي آبياري محصوالتي كه ميوه يا محصول قابل استفاده آنها با خاك و آب تماس داشته -2 .باشد توصيه نشده است

.استفاده از فاضالب در آبياري باراني براي محصوالت زراعي توصيه نشده است -3

.اي توصيه نشده است استفاده از فاضالب در آبياري قطره -4

چمن و مناطقي كـه در معـرض رفـت و آمـد خصوص بهه از فاضالب براي فضاي سبز داخل شهرها و استفاد -5 .توصيه نشده است گيرد ميكودكان قرار

.استفاده از فاضالب براي آبياري باغات ميوه توصيه نشده است -6

ـ زيرزمينكه آب هايي زميناستفاده از فاضالب براي آبياري در -7 مصـرف شـرب و هي اسـتخراج شـده از آنهـا ب .توصيه نشده است رسد ميبهداشت

از فاضالب تصفيه شده اسـتفاده توان ميبراي آبياري درختان غيرمثمر كه دور از تجمع و محل زندگي باشد -8 .كرد اما قبل از شروع به قطع درختان بايد آبياري قطع گردد

شده و در فاصله دوردسـت از مراكـز كنترل ،بايد محصور شود ميمزارعي كه براي آبياري با فاضالب استفاده -9 .جمعيت قرار داشته باشد


تعيين كننده در استفاده عنوان تنها معيارهاي بهافزايش محصول در اثر آبياري با فاضالب و كمبود آب نبايد -10 .از فاضالب براي آبياري مد نظر باشند

ستانداردهاي الزم در تمام اوقـات فاضالبي براي آبياري استفاده شود كه به لحاظ بهداشتي و زيست محيطي ا -11 .سال را داشته باشد

.پس از هر فصل آبياري با فاضالب بايد زمين با بارندگي يا آبياري معمولي شستشو گردد -12

ات مفيد تاثيردر استان خراسان در رابطه با اي مطالعهبراي آبياري محصوالت كشاورزي پسابدر راستاي استفاده از آبياري انجام پذيرفته شده كه در اين قسمت به ايـن مطالعـه مـوردي ستفاده از فاضالب مشهد دري احتمالي اپيامدهاو

بـراي توليـد محصـوالت كشـاورزي قابـل پسابارزش به رو در كشور ي پيشها فرصتاشاره شده و در نهايت با توجه به .گردد مياشاره پسابآبياري با

و صحرايي هاي مشهد آزمايش و خاك هواييت زراعي در شرايط آب و براي بررسي اثرات فاضالب در آبياري محصوال . باشد ميآزمايشگاهي انجام گرديد كه نتايج آن به شرح زير

جو و گندم آبياري در فاضالب از استفاده اثرات - الف دسـت يينپـا استفاده از فاضالب تصفيه شده در آبياري جو و گنـدم در مشـهد و در اراضـي صحرايينتايج آزمايشات

.باشد ميحوضه كارده به شرح زير ي هـا زراعـت و زمستان و بهار به آب احتياج دارند و در اين زمـان پاييزباتوجه به اينكه گندم و جو در فصل -1

.باشد ميكاربرد فاضالب براي اين گياهان يك ارجحيت كنند ميصيفي از فاضالب استفاده ن رود مـي عمليات با ماشين انجام شده و اصوال زارع به داخل مزرعه ندر زراعت گندم و جو به دليل اينكه كليه -2

در ايـن آزمـايش مـورد . باشـد ميحد اقل خطر آلودگي ميكروبي در اثر استفاده از فاضالب براي اين گياهان .مشكوكي از آلودگي بهداشتي مشاهده نشد

. براي انسان وجود ندارد محصول گندم و جو براي استفاده خوراكي فراوري شده و لذا خطر آلودگي -3 .گندم و جوهاي برداشت شده فاقد آلودگي ميكروبي بودند -4 .كند ميبراي دام مشكلي را از نظر آلودگي ايجاد ن شود مي آوري جمعچون كاه بعد از خشك شدن -5 .در كاه و كلش برداشت شده از اين آزمايش آلودگي ميكروبي مشاهده نشد -6در هكتـار مترمكعـب 6000در هكتار براي گنـدم و مترمكعب 6500 توان ميدر منطقه مشهد در هر هكتار -7

در صورت رقيق شدن و يا آبياري يا در ميان با آب و فاضالب ايـن مقـادير بـه . براي جو فاضالب مصرف كرد .كنند مينصف تقليل پيدا

ـ دهد ميفاضالب ارتفاع بوته گندم و جو را افزايش -8 راي ايـن محصـوالت و لذا خطر ورس كردن در اثـر بـاد ب .وجود خواهد داشت


.طول سنبله در اثر آبياري با فاضالب در گندم افزايش پيدا كرد ولي اين افزايش براي جو زياد مشهود نبود -9 .تعداد دانه در سنبله در آبياري با فاضالب افزايش پيدا كرد -10اين افزايش بـراي ،ايش نشان داددر صد افز 45تعداد دانه در سنبله در آبياري يك در ميان با آب و فاضالب -11

.درصد بود 11آبياري كامل با فاضالب تنها هـا بـارور دهد اما اين پنجـه پنجه زني را افزايش مي) درصد 95(و در جو ) درصد 45(آبياري با فاضالب در گندم - 12

.تواند مفيد باشد دهد كه از لحاظ عملكرد كاه مي ها را افزايش مي بنابراين فاضالب تنها تعداد پنجه. نشدند .دهد ميدرصد افزايش 50درصد و در جو 68آبياري با فاضالب توليد كاه در گندم را -13 .درصد آن را كاهش نيز داد 10آبياري با فاضالب وزن دانه را در گندم افزايش نداد و حتي در جو -14درصـد 30لكـرد دانـه را در صد و آبياري يك در ميـان عم 20آبياري با فاضالب كامل عملكرد دانه گندم را -15

.دهد ميافزايش .دهد ميدرصد افزايش 16درصد و آبياري يك در ميان آن را 31آبياري با فاضالب عملكرد دانه جو را -16 51و بـراي جـو 43اين افـزايش بـراي گنـدم . دهد آبياري با فاضالب در صد پروتين دانه را افزايش مي - 17

.باشد درصد ميي آخر بـا فاضـالب ها آبياري شود ميازت در فاضالب و حساسيت گياه به آن توصيه به دليل باال بودن ميزان -18

.انجام نشوددرصد و يا آبياري يك در ميان مزرعه با آب و فاضـالب 50در مجموع آبياري با فاضالب رقيق شده به ميزان -19

.شود ميتوصيه ارجحيت داشته و لذا آن .شهد به لحاظ زيست محيطي مشكلي در بر نداشتخانه م آبياري گندم و جو با فاضالب تضفيه -20 .منفي نداشت تاثيرآبياري با فاضالب بر خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك -21 .آبياري با فاضالب باعث تجمع فلزات سنگين در گياه نگرديد -22

قند چغندر آبياري در فاضالب از استفاده اثرات -ب :تيمارها عبارت بودند از. گرفتند تيمار مورد مقايسه قرار 3در آبياري چغندر قند

آبياري با آب چاه 1تيمار −

آبياري با فاضالب 2تيمار −

آبياري با فاضالب رقيق شده 3تيمار −

. باشد مينتايج آزمايشات به شرج زير و در نتيجـه وزن كـل گيـاه را هـوايي ي هـا قسـمت ولي شود ميفاضالب باعث افزايش وزن غده چغندرقند ن -1

.هدد ميافزايش


.شود ميفاضالب بمقدار چشمگير باعث كاهش شاخص برداشت در چغندرقند -2 .دهد ميآبياري با فاضالب عيار چغندرقند را كاهش -3 .يابد ميدرصد قند قابل استحصال در اثر آبياري با فاضالب كاهش -4 .ي چغندرقند نداردها غدهي بر مقدار وزن خشك تاثيرفاضالب -5 .گردد ميش ازت كل خاك و افزايش فسفر خاك آبياري با فاضالب باعث افزاي -6 .بين تيمارهاي آزمايش تفاوتي از نظر جذب عناصر سنگين در گياه وجود ندارد -7 .گردد ميي توليدي ها غدهآبياري با فاضالب باعث آلودگي ميكروبي شديد خاك و -8

ذرت آبياري در فاضالب از استفاده اثرات -ج تيمارها عبارت بودند از. رفتندتيمار مورد مقايسه قرار گ 5در ذرت آبياري با فاضالب 1تيمار −

يك در ميان صورت بهآبياري با فاضالب و آب چاه 2تيمار −

بار استفاده از آب چاه و يكبار استفاده از فاضالب 2 صورت بهآبياري 3تيمار −

آباري با آب چاه همراه با كود شيميايي 4تيمار −

)شاهد(آب چاه 5تيمار −

. باشد ميآزمايشات به شرج زير نتايج .شود ميآبياري ذرت با فاضالب باعث افزايش عملكرد دانه و بيوماس كل گياه -1 .افزايش يابد ها دانهكه مقدار پروتئين شود ميفاضالب موجب -2

.گردد ميآبياري با فاضالب باعث افزايش مقدار فلزات سنگين در خاك -3

.باشند ميفاقد آلودگي انگلي شوند ميي ذرت كه با فاضالب آبياري ها دانه -4

.ي خاك را كاهش داده استنفوذپذيرآبياري فارو با فاضالب در زراعت ذرت -5

.دهد ميآبياري با فاضالب شوري خاك را افزايش و سپس آن را كاهش -6

.شود ميآبياري با فاضالب باعث افزايش مواد آلي و كربن خاك -7

.كند ميا فاضالب به دو برابر افزايش پيدا غلظت نيترات در برگ ذرت در اثر آبياري ب -8

گردد ميآبياري با فاضالب باعث افزايش جمعيت نماتد خاك -9

.استفاده از فاضالب در آبياري ذرت قابل توصيه است -10


سبزيجات آبياري در فاضالب از استفاده اثرات -د. تيمـار مـورد مقايسـه قـرار گرفتنـد 5تيپ سبزيجات خوراكي استفاده شده اسـت كـه عنوان بهدر اين مورد از كاهو تيمارها عبارت بودند از

فاضالب 1تيمار −

فاضالب رقيق شده 2تيمار −

آب چاه همراه با كود حيواني 3تيمار −

آب چاه همراه با كود شيميايي 4تيمار −


. باشد ميزير حنتايج آزمايشات به شرحـداكثر افـزايش عملكـرد . رها در سنجش با تيمار شاهد افـزايش داشـت عملكرد ميوه تر كاهو در كليه تيما -1

حـداقل افـزايش عملكـرد بـرگ . درصد در سنجش با تيمار شاهد بود 4/81و 4/82محصول برگ كاهو برابر .درصد در مقايسه با تيمار شاهد بود 7/41و 9/60كاهو برابر

حداكثر افزايش بـه ترتيـب در . يمار شاهد افزايش داشتي هوايي در كليه تيمارها در مقايسه با تها انداموزن -2 .مشاهده شد 3و 1تيمارهاي

) شـاهد ( 5حـداقل وزن تـر ريشـه كـاهو در تيمـار . مشاهده شـد 3حداكثر وزن تر اندام زيرزميني در تيمار -3 .مشاهده شد

در ) تـر (گيـاه كـاهو حداكثر وزن كل. وزن كل كاهو در كليه تيمارها در مقايسه با تيمار شاهد افزايش داشت -4به ترتيب 1و 3درصد و حداكثر وزن خشك گياه كاهو در تيمارهاي 1/83و 7/83به ترتيب 3و 1تيمارهاي

.درصد در سنجش با تيمار شاهد بود 5/81و 91برابر نتايج تجزيه گياهي نشان داد كه حداكثر مقادير عناصر پرمصرف گياهي ازت، فسفر و پتاسيم در برگ و ريشه -5

مقـادير عناصـر . مشـاهده شـد 2و 4و حداقل آن به ترتيب در تيمارهاي 1و 3كاهو به ترتيب در تيمارهاي مقادير كلسيم و منيزيم در برگ و ريشه كـاهو . از ريشه مشاهده شد تر بيشپرمصرف در برگ كاهو به مراتب

ماكزيمم مقدار بـر در بـرگ و ريشـه .از ريشه بود تر بيشيم و منيزيم برگ سمقدار كل. حداقل بود 2در تيمار مقدار بـر در بـرگ . مشاهده شد 4و 2و حداقل آن به ترتيب در تيمارهاي 1و 3كاهو به ترتيب در تيمارهاي

حداكثر غلظـت . حداكثر مقدار سديم در كاهو به ترتيب در ريشه و برگ مشاهده شد. كاهو بيش از ريشه بودرتيب در ريشه و برگ كاهو و حداكثر غلظت عناصر منگنز و مـس بـه كادميوم و روي به ت ،عناصر آهن، نيكل

.ترتيب در برگ و ريشه كاهو مشاهده شد


براي كاهو به ها فرم كليدر كاهو در تيمارهاي مورد آزمايش افزايش داشت ماكزيمم تعداد ها فرم كليجمعيت -6. شناسايي شد 2و 1اهو در تيمارهاي ي سالمونال در برگ كها باكتري. مشاهده شد 2و 1ترتيب در تيمارهاي

.در برگ كاهو مشاهده شد 2و 1ي پرتوزوا و كرم آسكاريس در تيمارهاي ها ارگانيسمحضور ميكروي با توجه به طول مدت آزمـايش متر سانتي 0-30شده از عمق برداري نمونهي ها خاكنتايج حاصله از تجزيه -7

اما به لحاظ آماري اين كاهش در مقايسه با تيمار ،يافتخاك كمي كاهش pHنشان داد كه ) زراعي سال يك(توانسته است هدايت الكتريكـي عصـاره اشـباع خـاك، نسـبت پسابآبياري با چنين هم. نشد دار معنيشاهد

جذب سديم، درصد كربن اليه سطحي خاك، ازت كل، فسفر قابل جـذب، بـر محلـول در آب گـرم و عناصـر اين افزايش خصوصيات خاك زير مـرز اسـتاندارد ارائـه شـده تـوط مجـامع اما. سنگين خاك را افزايش دهد

،حـداكثر افـزايش غلظـت عناصـر آهـن، روي . بر خاك نداشته اسـت سويي تاثير گونه هيچبوده و المللي بينمشاهده شد حداكثر افزايش در غلظـت 2و 1كادميوم و بر به ترتيب در تيمارهاي ،نيكل منگنز، مس، سرب،

حـداكثر غلظـت . مشـاهده شـد 4و حـداقل آن در تيمـار 1ي پتاسيم، سديم و كلسـيم در تيمـار ها كاتيونو حـداكثر غلظـت بيكربنـات بـه ترتيـب در 2و 1ي محلول كلر و سولفات به ترتيـب در تيمارهـاي ها آنيون

. خاك تغييري نداشت CECبه لحاظ كوتاهي مدت آزمايش چنين هممشاهده شد 1و 2تيمارهاي حداكثر جمعيـت . ي آبياري در كيه تيمارها افزايش داشتها آبي ناشي از كاربرد ها ارگانيسماد كي ميكروتعد -8

. مشاهده شد 2و 1شده از كرتهاي كاهو به ترتيب در تيمارهاي برداري نمونهي ها خاكبراي ها ارگانيسمميكرومـدفوعي در فـرم كلـي ي هـا باكتريو 2و 1در تيمارهاي غيرمدفوعيمدفوعي و فرم كليي ها باكتريحضور

ي هـا تفاوت. و مشاهده شد2و 1ي سالمونال فقط در تيمارهاي ها باكتريحضور . مشاهده شد 4و 3تيمارهاي كه به نتايج حاصله در باشد ميايجاد شده در ساير خصوصيات گياه و خاك قابل توجه نيست، هرچند ضروري

.ي بعد نيز توجه گرددها سال

فرنگي گوجه آبياري در فاضالب از تفادهاس اثرات - ه شـود مـي فراينـد شـده مصـرف صـورت بـه خام و هم صورت بهمحصولي كه هم عنوان بهدر اين مورد از گوجه فرنگي

تيمارها عبارت بودند از. تيمار مورد مقايسه قرار گرفتند 5استفاده شده است در اين آزمايشات نيز فاضالب 1تيمار −

رقيق شدهفاضالب 2تيمار −


آب چاه همراه با كود شيميايي 4تيمار −


. باشد مينتايج آزمايشات به شرج زير


فاضالب در هكتار گوجه مترمكعب 20000امكان استفاده بيش از ) ماه 5(ي ارديبهشت تا شهريور ها ماهطي -1 .دارد فرنگي در منطقه مشهد وجود

از فاضـالب تصـفيه شـده مترمكعـب ميليـون 35با توجه به الگوي كشت در منطقه مشهد امكان جايگزيني -2 .وجود دارد شود ميشهري با منابع آبي كه در حال حاضر صرف آبياري گوجه فرنگي

از نظر آبيـاري گوجـه فرنگـي مناسـب اسـت ولـي بـه لحـاظ شيمياييفاضالب تصفيه خانه مشهد به لحاظ -3 .باشد مي زا بيماريداشتي مناسب نبوده و حاوي عوامل مختلف به

.دهد ميدرصد افزايش 50آبياري با فاضالب عملكرد ميوه گوجه فرنگي را تا -4 .تن كود حيواني در هكتار است 25ارزش كودي استفاده از فاضالب معادل -5 .دهد مي شه و برگ را افزايشعملكرد گوجه فرنگي مانند ساقه وري يآبياري گوجه فرنگي با فاضالب اجزا -6امـا ايـن يابـد مـي غلظت ازت، فسفر، كلسيم، منيزيم و سديم در محصوالت آبياري شده با فاضالب افـزايش -7

.باشد ميافزايش در محدوده مجاز جـز بهاما كند ميدر اثر آبياري با فاضالب غلظت فلزات سنگين در گوجه فرنگي نسبت به شاهد افزايش پيدا -8

.باشد ميراكم ساير فلزات سنگين در محدوده مجاز كادميوم تي آبياري شده با فاضالب نسبت به شاهد ها ميوهاما گيرد ميآبياري با فاضالب قرار ن تاثيركيفيت ميوه تحت -9

.تري دارند رنگ تيرها كرده و ي آبياري شده با فاضالب كه با خاك تماس دارند آلودگي باكتريائي سالمونال و تخم انگل پيدها ميوه -10

.يابد ميهاي آن نسبت به شاهد ده برابر افزايش فرم كليتعداد شـيميايي در خاك افـزايش كـرده و برخـي پارامترهـاي ها آنيونو ها كاتيوندر اثر آبياري با فاضالب غلظت -11

.كند ميمانند نسبت جذبي سديم تا دو برابر افزايش پيدا .كند ميولي مقدار آن از گستره استاندارد تجاوز ن ندك ميغلظت فلزات سنگين در خاك افزايش پيدا -12امـا ايـن پـارامتر بايـد در مقيـاس آبيـاري يابد مينفوذپذيري خاك در اثر آبياري با فاضالب تا حدي كاهش -13

.طوالني مدت مورد بررسي قرار گيرد

هويج و خيار آبياري در فاضالب از استفاده اثرات -وترين سبزيجات ساالدي كه امكان آبياري آنها با فاضالب وجود دارد مورد آزمايش قـرار معمولي عنوان بهخيار و هويج

:تيمارها عبارت بودند از. تيمار مورد مقايسه قرار گرفتند 5در اين آزمايشات نيز . گرفتند فاضالب 1تيمار −

فاضالب رقيق شده 2تيمار −



ه با كود شيمياييآب چاه همرا 4تيمار −


. باشد مينتايج آزمايشات به شرج زير افزايش عملكرد ميوه تازه گياهان خيار و هويج در تمام تيمارهـاي مختلـف آزمـايش مشـاهده شـد كـه ايـن -1

37و 24درصد بـراي خيـار و 65و 82در مقايسه با تيمار شاهد به ترتيب برابر 1و 3افزايش در تيمارهاي درصد براي خيـار و 10برابر 1نسبت به تيمار 3در حالي كه افزايش عملكرد در تيمار . درصد براي هويج بود

.درصد براي هويج شد 12

. ي هوايي گياه خيار و هويج در تيمارهاي مختلف در مقايسـه بـا تيمـار شـاهد افـزايش يافـت ها اندامعملكرد -2و براي هـويج در 3نسبت به تيمار شاهد براي خيار در تيمار ) و خشك تازه(حداكثر افزايش وزن اندام هوايي

.بود 1تيمار

خيار در تمام تيمارهاي آب آبياري در مقايسـه بـا تيمـار شـاهد ) ميوه+ ساقه+ برگ(ي هوايي ها اندامملكرد ع -3صـد و حـداقل در 60و 67به ترتيـب برابـر 3حداكثر افزايش وزن تازه و خشك گياه در تيمار . شد دار معني

.درصد شد 11و 18به ترتيب برابر 4افزايش وزن تازه و خشك در تيمار

.مشاهده شد 4و حداقل آن در تيمار 3حداكثر عملكرد اندام زيرزميني گياه خيار در تيمار -4

.بـود دار معنـي ماكزيمم عملكرد كلي بوته خيار و هويج در تمام تيمارهاي آزمايش در مقايسه با تيمار شـاهد -5به ترتيـب برابـر 1و 3در مقايسه با تيمار شاهد در تيمارهاي ) تازه و خشك(حداكثر عملكرد كلي بوته خيار

درصد بـر حسـب وزن خشـك شـد در حـالي كـه مـاكزيمم 50و 57وزن تازه و براساسدرصد 56و 67با درصد براي وزن تازه و 30 و 36و به ترتيب برابر 1و 3در تيمارهاي ) تازه و خشك(عملكرد كلي گياه هويج

.درصد براي وزن خشك گرديد 32و 36

شكل و اندازه گياهان خيار و هويج آبياري شده با فاضالب تصفيه شده خانگي در مقايسه با تيمار شاهد ،رنگ -6 .و متناسب شد) راست(به ترتيب تيره تر عادي

ساقه و ريشه ، فسفر و پتاسيم در ميوهازت گياهان خيار و هويج نشان داد كه حداكثر مقادير شيمياييتجزيه -7. بـود 1و 3و در اندام هوايي و ميوه هويج ايـن مقـادير در تيمارهـاي 3و 1گياه خيار به ترتيب در تيمارهاي

2و 4و بـراي گيـاه هـويج در تيمارهـاي 4و 2الذكر براي ميوه خيار در تيمارهاي حداقل غلظت عناصر فوقو براي هويج در تيمارهـاي 3و 1تجمع مقادير بر براي گياه خيار در تيمارهاي چگونگي ترتيب. مشاهده شد

.مشاهده شد 1و 3

فسفر و پتاسيم براي گياه خيار به ترتيب در ميوه و ساقه و ريشه و براي هـويج در ،حداكثر تجمع عناصر ازت -8بـه ترتيـب در سـاقه و ريشـه و در حالي كه حداكثر تجمع كلسيم و منيزيم . ميوه و اندام هوايي مشاهده شد

منگنـز و نيكـل ،ماكزيمم تجمع عناصر مس. ميوه گياه خيار و براي هويج در اندام هوايي و ميوه مشاهده شد


حداكثر تجمـع . به ترتيب در ساقه و ريشه و ميوه گياه خيار و براي هويج به ترتيب در اندام هوايي و ميوه بود هين تجمع عناصر آهن و روي در ريشتر بيش. ه خيار و هويج مشاهده شدگيا) ريشه(سديم در اندام زيرزميني

ترتيب تجمع كادميوم بـراي خيـار در سـاقه و . ميوه و ساقه گياه خيار و در هويج در اندام هوايي مشاهده شدهـاي در ميوه خيار و هـويج در تيمار ها فرم كليجمعيت . ميوه و ريشه و براي هويج در اندام هوايي و ميوه بود

و بـراي 3و 1براي خيار به ترتيـب در تيمارهـاي ها فرم كليحداكثر جمعيت . مختلف آزمايش افزايش يافتدر هـر دو گيـاه M.P.Nي سالمونال و حداكثر عدد ها باكتري. مشاهده شد 2و 1هويج به ترتيب در تيمارهاي

فقـط 2و 1م آسكاريس در تيمارهـاي ي پروتوزوآ و كرها ارگانيسماما حضور ميكرو. خيار و هويج مشاهده شد .در ميوه هويج ديده شد

در مترمكعـب ميليـون 640( پسـاب درصورت اختصـاص دهد ميي انجام شده نشان ها بررسيدر مجموع مطالعات و .محصوالتي به شرح ذيل توليد خواهد شد به كشاورزي، )1386سال

ميليـون ريـال در بـر خواهـد 277333درآمـدي معـادل تن برنج كه اين ميزان برنج توليدي 138842توليد بيش از بـوده و درآمـدي بـالغ مـوثر تـن گوشـت 4806تن علوفه كه اين ميزان علوفـه در توليـد 240304داشت و توليد حدود

ارزش كل محاسبه . سزايي در اقتصاد كشور و اشتغالزايي خواهد داشت هكه نقش ب شود ميميليون ريال را شامل 24030برآورده )14-6(در بخش كشاورزي در بررسي فوق به تفكيك محصوالت كشاورزي در جـدول پساباستفاده از شده براي .شده است

رو ي پيشها فرصتدر بخش كشاورزي بر حسب پسابارزش كل محاسبه شده براي استفاده از - 14- 6جدول

محصول نوعفيرددريمصرفآبحجم )مترمكعب هزار(هكتار

درمحصولبرداشت )تن( هكتار ره

محصول برداشت كل )تن(يديتول پساب با

حاصل درآمد )الير ونيليم(

277333 138842 2/6 12 برنج 1 192243 64081 3 30 يماه پرورش 2 480660 240304 6 16 علوفه 3 4806088 1201522 30 16 قند چغندر 4 400505 80101 1/5 12 يروغني ها دانه 5 295759 295759 3 6.5 غالت 6 534009 106801 1.5 9 حبوبات 7


7فصل 7

گذاري براي سناريوهاي مختلف تعرفه برداري از فاضالب تصفيه و بهره

127 فاضالب از برداري بهره و هيتصف مختلف يوهايسنار يبرا گذاري تعرفه -هفتم فصل 20/05/92

برداري از فاضالب گذاري براي سناريوهاي مختلف تصفيه و بهره تعرفه -هفتمفصل

كليات - 7-1

ولي با توجه به محدوديت منـابع آبـي و افـزايش جمعيـت در رود ميشمار اگرچه آب يكي از منابع تجديد شونده بهدستيابي به يك تعادل نسبي در زمينه عرضه و تقاضاي آن يك اصل اساسي و ضروري است كه اين مهم مسـتلزم ،كشور

ي هـا آب آب از منـابع غيرمتعـارف از جملـه تـامين از طـرف ديگـر . باشد مي ها بخشداشتن مديريت جامع آب در تمام هاي اصلي در برقراري تعادل بين عرضـه و تقاضـاي آب در كنـار مـديريت كار راهبرگشتي و فاضالب و تصفيه آن يكي از

.تقاضاي آن استدرستي و با در نظـر گـرفتن شـرايط هبراي استفاده از منابع آب غيرمتعارف از جمله آب تصفيه شده بايد آب مذكور ب

گـذاري تعرفـه و گـذاري نرخ) شرايط محيطي و اقليمي(و شرايط بيروني ) و تصفيه آوري عجمي ها هزينهشرايط و (دروني عمدتا ايجاد سرمايه براي راهبري وعمليات سيسـتم اسـت واز طرفـي نقـش واهميـت گذاري تعرفهمقصود اصلي از . شود .درآمد محسوب شوندند به عنوان يك منبع توان ها مي تعرفه. بسيار باالتر از وصول عايدات است ها تعرفه

و يا تنها از طريق مكانيسم گذاري مقرراتد تنها از طريق توان مين ها پساباز ويژه بهاستفاده كارا و بهينه از منابع آب، نهـادي، اجتمـاعي و فرهنگـي شـرايط درست بايد گذاري قيمتو گذاري مقرراتبلكه در كنار . حاصل گردد گذاري قيمت

مجوز و الزمه ورود و دخالت دولت در تخصيص منابع آب است، گذاري مقررات. ز مد نظر قرار گيرداستفاده از منابع آب نيتواند مديريت تقاضا را نيز مد كه مي در صورتي ي تجاري توجه داردها انگيزهبه تر بيش گذاري قيمتاين در حالي است كه

صحيح و تعيين مقررات مناسـب در گذاري قيمتر كنار لزوم تخصيص بهينه منابع آبي الزم مي دارد كه د. نظر قرار دهدو آب تصـفيه شـده پسـاب موضوعات ويژه و قابل توجه در طرف تقاضاي . طرف عرضه، طرف تقاضا نيز مد نظر قرار گيرد

. اين نوع آب است كنندگان مصرفو نوع نيازهاي مصرفي ها سليقه، ها آبحاصل از فاضالب، موارد قابل استفاده اين بـه عنـوان يـك مكانيسـم اجرايـي و عملـي مهـم و پسـاب صحيح و اصـولي گذاري تعرفهو گذاري قيمتاين حال با جلوگيري نمايـد و از سـوي ديگـر 1گذاري در استفاده صحيح از منابع آبي است تا از يكسو از فشار به منابع آبي تازهتاثيرپايداري اسـتفاده از منـابع آبـي را شرايطنمايد و در نهايت تامينرا ها پسابو ها فاضالبو تصفيه آوري جمعي ها هزينه

.فراهم و ممكن سازداسـتفاده ريزي برنامهو گذاري تعرفهو فاضالب تصفيه شده، در ها پسابدر اين راستا مشخص نمودن موارد استفاده از

مصارف )د جهت الفتوان مي پسابي پيشين اشاره گرديد ها قسمتكه در طور همان. از منابع مذكور الزم و ضروري است :جهت استفاده در بخش كشاورزي و آبياري مورد استفاده قرار گيرد )مصارف صنعتي و ج )شهري، ب

شهري مصارف جهت پساباز استفاده -الف

:استفاده نمود توان ميبراي مصارف شهري و در موارد زير پساباز

1- Fresh Water


،هـا بزرگـراه ي بـازي، هـا زمـين و مـدارس حياط ورزشي، ميادين تفريحي، مراكز و عمومي يها پارك آبياري − .عمومي تاسيسات و ها ساختمان محوطه

.عمومي خدمات ساير و عمومي شستشوي امكانات مسكوني، منازل محوطه آبياري − .صنعتي يها شهرك و اداري تجاري، مناطق محوطه آبياري −

. ورزشي يها زمين آبياري − توليـد و اختالط آن با آب پاك بـراي پنجره شستشوي خودرو، تشويشس تجهيزات مانند تجاري كاربردهاي −

.شيميايي مواد .آبشارها و استخرهاي بازگرداننده ،ها چشمه نظير نماهايي آب و سازي محوطه در تزئيني كاربردهاي −

.سازي ساختمان يها پروژه در بتون توليد و بنايي مصارف −

.نشاني آتشحريق و اطفاي −


يهـا زمـين ،هـا پـارك ماننـد عمده كنندگان مصرف دهنده سرويس يها سيستم شامل دتوان مي شهري مجدد استفاده مسـكوني، منـاطق كنندگان مصرف تلفيقي از گسترده يها سيستم يا و آب باالي مصرف با صنايع تفريحي، مراكز ورزشي،

.باشد توزيع دوگانه يها سيستم قالب در اريتج و صنعتي

صنعتي مصارف جهت مجدد استفاده -ب

در بازيـافتي آب. پيشـرفته اسـت كشورهاي در بازيافتي آب براي توجهي قابل بالقوه بازار داراي صنعتي مجدد استفاده امـاكني در كـه صـنايعي چنين هم. شود مي محسوب آل ايده ندارند، شرب قابل آب كيفيت به نيازي كه صنايع از بسياري

آب بازيافـت بـراي دسـترس در منبع دارند، يك قرار فاضالب تصفيه متمركز تجهيزات داراي پرجمعيت مناطق به نزديك

.آيند مي شمار به

شـهري آب بازيابي ا تجهيزاتي و صنعتي فاضالب داخلي چرخه از دتوان مي صنعت در مجدد استفاده براي يبازيافت آب

مورد به مورد بررسي براساس بايد و است صنعتي مكمل فرآوري بخش معموال صنعتي طرح كي داخلي چرخه. شود حاصل

ايـ و آب حفظ علت به ديگر، صنايع بسياري و الكترونيك الشعيرسازي، ء ما هاي فوالدي، خردكن نظير صنايعي. ابدي بسط .كنند بازيابي و تصفيه را خود داخلي فاضالب بايد خروجي، تخليه سختگيرانه به استانداردهاي رسيدن

:است زير موارد شامل بازيافتي آب صنعتي مصارف






كردن خنك صنايع، تر بيش در . است آب از مجدد استفاده ينتر عمده صنعت در كننده خنك آب فوق، مصارف بين از

خنك سيستم براي بازيافتي آب كننده صنعت مصرف ينتر عمده جهان، سراسر در. است آب تقاضاي ينتر بزرگ تنهايي به

.هستند برق يها نيروگاه كننده،

كشاورزي مصارف جهت مجدد استفاده -ج حـل اي كاهش براي روش ترين دسترس قابل و ترين ارزان كشاورزي، آب منبع كي عنوان به فاضالب از مجدد استفاده

بـر عالوه شوند مي آبياري خانه تصفيه پساب كه با ييها زمين در مناسب گياه كشت طرفي از. شود مي تلقي آبي كم ايلمس

فوايـد است، موثر خاك فرسايش كاهش و كشاورزي محصوالت در افزايش كه فاضالب در موجود غذايي عناصر از استفاده

:مختلف داراست مناطق در را زير

.دائمي و دسترس ابلق آب منبع كي تامين −

و آب منـابع طبيعـي از اسـتفاده بـراي تقاضـا كـاهش نتيجـه در و كشـاورزي نياز مورد آب از بخشي تامين − .كشاورزي آب تامين يها هزينه در جويي صرفه

.فاضالب در غذايي عناصر وجود واسطه به شيميايي كودهاي مصرف كاهش −

.ورزيكشا محصوالت تر بيش توليد و زيركشت سطح افزودن −

.آنها به فاضالب تخليه عدم و پذيرنده جاري يها آب از حفاظت −

.محيط بهداشت توسعه و آلوده يها آب طريق از آلودگي انتقال احتمال كاهش −

سازماني، موانع محيط، جامعه، اقتصاد، سالمت بر آن اثرات كشاورزي، در فاضالب از مجدد استفاده اثرات ارزيابي جهت

برنامـه در اول درجه در كشاورزي، در فاضالب از استفاده مجدد معايب. شود گرفته نظر در بايد وقيحق و اجتماعي مسايل

مجدد استفاده كلي طور به و گيرد قرار توجه مورد بايد تجهيزات و زمين در ي عمدهها گذاري سرمايه. است آن سازماندهي

مرتب و كنترل موثر راهبري و قيمت ارزيابي طريق از دقت با كه بود، خواهد آميز موفقيت هنگامي در كشاورزي فاضالب از

از گيـري بهـره شرايط و ضوابط منطقه و كشاورزي وضعيت چنين هم. شود انجام آگاهانه يها ريزي برنامه كمك به دائمي و

و جـه تو مـورد بايـد كشـاورزي آبياري در آن مصرف و امكان شده تصفيه پساب خصوصيات همراه به زمينه، اين در پساب .گيرد قرار بررسي

بـراي بـاال تقاضـاي توجـه بـه با. دهد مي تشكيل را شيرين آب تقاضاي كل از اي مالحظه قابل سهم كشاورزي آبياري

كشاورزي در مجدد مصرف تلفيق امكان كشاورزي و در مجدد استفاده با آب حفظ مالحظه قابل مزاياي كشاورزي، آبياري

آبيـاري زمينـه در تحقيقـات مسـتلزم غالبا آب از مجدد ي استفادهها برنامه طراحي ب،آ مجدد مصرف كاربردهاي ساير با

.است كشاورزي


فاضالب تصفيه شده كنندگان مصرفمحاسبه منافع حاصل از طرح براي فروشندگان و - 7-2

شاورزي كـه در مورد استفاده در ك ويژه بهدائمي بودن توليد آن است، زيرا بر خالف آب تازه پسابكي از خصوصيات ي تـوان مـي نيست و همواره گونه بدينوضع پسابدر مورد باشد ميگاهي تحويل آن به لحاظ كاهش منابع مستمرا عملي ن

و زمـان قـرارداد بايـد ايـن نكتـه پسـاب لذا هم در مورد مصارف و هم در مورد قرارداد فروش . را در اختيار داشت پسابجلـوگيري بـه عمـل پساباين امر از هدر رفتن . قرارداد حالت استمرار دارد در پساباساسي مدنظر باشد كه استفاده از

وجود نداشته باشـد و نتـوان قـرارداد را بـه نحـوي پساباز طرفي در صورتي كه متقاضي دائمي و مستمر براي . آورد ميمصـرفي اوليـه وجـود كـه يمـوارد ي جايگزين مصـرف و در ها راهبايد ،تنظيم نمود كه همواره بتوان از آن استفاده نمود

.مورد توجه قرار گيرد پسابي رهاسازي ها شيوهنداشته باشد، توليدي را پساب بايستي مياستان اي منطقهي آب ها شركتقانون توزيع عادالنه آب چون 24ماده ) د(بند به با توجه

ي مذكور پرداخت نمايند و سپس خود اه شركتي آب و فاضالب يا فاضالب تحويل گرفته و بهاي مقرر آنرا به ها شركتاز و اي منطقـه ي آب ها شركت پسابقرار دهند، در اينجا فروشنده كنندگان مصرفرا با توجه به مصارف مجاز در اختيار آن

ي شـهري، صـنعتي و هـا بخـش بيـان گرديـد در پسـاب كه در مـوارد مصـرف طور همانآن كنندگان مصرفآبفا است و .كشاورزي قرار دارند

نيازهـاي مـالي سيسـتم فاضـالب و تصـفيه آن تـامين براي فروشندگان در درجـه اول پسابافع حاصل از فروش مني هـا هزينـه عـالوه بـه ، تصـفيه و سـاير عمليـات آوري جمعي ها هزينهد بخش قابل توجهي از توان ميكه اين امر باشد مي

و رعايت استاندرادها و كنندگان مصرفيازهاي آبي حتي در صورت در نظر گرفتن ن. را پوشش دهد ها سيستمنگهداري از ـ مـي ي كـارا و هزينـه پـايين ايـن امـر هـا روشي مختلـف بـا ها استفادهتوليد آب با كيفيت مورد نياز ي هـا هزينـه د توان

سازمان مديريت منابع آب كشـور كه اينبا توجه به . ي آتي تصفيه فاضالب را پوشش دهدها طرحو توسعه گذاري سرمايهي كشور از طريق رهاسازي فاضـالب ها آبخوانيفه صيانت از منابع آبي كشور را بر عهده دارد، تصفيه فاضالب و تعذيه وظ

ي قبلـي بيـان گرديـده اسـت كـه در هـا بخـش در در اين رابطـه قـبال . تصفيه شده به احياي آنها نيز كمك خواهد نمود .آب سالم و تازه معطوف گردد كنندگان مصرفه سمت ب تر بيشمالي تصفيه فاضالب بايد تاميناينصورت منابع

كننـدگان مصـرف را با توجه بـه كيفيـت و قيمـت فـروش آن بـه كنندگان مصرفبراي پسابمنافع حاصل از مصرف با كيفيت الزم براي مصارف مختلف اشاره شده تدارك ديده شود اولين منفعـت پسابدر صورتي كه . تعيين كرد توان مي

در مصارف مختلف، شهري، صنعتي و كشـاورزي يـك منبـع مسـتمر . آن است كنندگان مصرفي آب ها هزينهآن كاهش .نمايد مي تاميني نيازهاي آبي مصارف مختلف را تر كمبادوام در دسترس خواهد بود كه با هزينه

ي از قبيل حفـظ منـابع كنندگان، استفاده از اين منبع غيرمتعارف منافع عالوه بر منافع مذكور براي فروشندگان و مصرف )1- 7(در جـدول . آبي و تامين نيازهاي ديگر اكوسيستمي خواهد داشت و از سرعت تخليـه منـابع آب نيـز خواهـد كاسـت

.كنندگان و جامعه ارائه شده است خالصه منافع براي فروشندگان، مصرف


معهو جا كنندگان مصرفبراي فروشندگان، پسابخالصه منافع استفاده از - 1- 7جدول منافع براي جامعه كنندگانمصرفمنافع براي منافع براي فروشندگان

منابع مالي تامين- عمليات نگهداري و توسعه گذاري سرمايه ي مديريت منابع آبها برنامهكمك به -

ي آبهاهزينهكاهش- دسترسي دائم به آب - قدرت باالي جايگزيني منابع -

تازهكاهش فشار به منابع آب - حفظ منابع آبي - هاي طبيعي تامين نيازهاي آبي اكوسيستم - هاي اشتغال ايجاد فرصت -

محققين:منبع

در سناريوهاي خاص كنندگان مصرفتعيين تمايل به پرداخت - 7-3

اگر كيفيت آب و توزيع آن از نظر مكاني و زماني مد نظر قـرار گيـرد، كميـابي ويژه به، باشد ميآب يك كاالي كمياب با توجه به خدمات و منافع ويژه و بسـيار مهمـي كـه . به نظر خواهد رسيد تر ملموساين ماده حياتي در خيلي از مناطق

بـر ايـن ريـزان برنامه، بسياري از پژوهشگران، اقتصاددانان و )محيطي زيستمنافع كااليي و ( آورد ميآب براي بشر فراهم .بيست و يكم ايفاء خواهد كرد كه آب نقشي به مانند نفت در قرن اند عقيده

اشاره گرديد است كه براي استفاده صحيح، اصـولي و پايـدار از منـابع آب نيازمنـد ICWE 1992(1(در بيانيه دوبلين اين موضوع در مناطق و كشورهاي مختلف نيز مهم و مورد تاكيـد قـرار . مديريت يكپارچه منابع آب در كره زمين هستيم

لذا بايد با آن به عنوان يك كاالي كمياب برخـورد كند كه آب يك كاالي اقتصادي است، مياكيد اين سند ت. گرفته استدر ايـن راسـتا . مورد قبول و اجماع قرار گرفتـه اسـت المللي بيندر تمام دنيا و از طرق مراجع رسمي اين موضوع گردد،

ر مصارف مختلف گامي است بـه سـمت جلـو در د) آب تازه و آب تصفيه شده(ي اقتصادي به آب ها ارزشتعيين و الحاق ي مختلف بر مبناي باالترين استفاده ممكن و تخصيص كـاراي آن، بـراي اسـتفاده ها بخشآب مورد نياز در تامينجهت

.پايدار از منابع آبخـدمات در بررسي ارزش كاالها و .داردو نتايج ها موقعيتدر يك مفهوم گسترده ارزش داللت بر ترجيح نسبي اشيا،

ارتبـاط . نشانه پولي براي كاالها قيمت بازاري آنهاست ترين متداولكه گردد مي، عنوان شود ميبازاري كه با پول سنجيده تمام پايينقيمت بازار تنها حد . د تا حدي مبهم باشدتوان ميبين قيمت بازاري كاال و ارزش آن در بيان تمايل به پرداخت

تمام مخارج بازاري صرف شـده . كه فرد تمايل به پرداخت در مقابل آنها را دارد كند ميرآورد ي كاال براي فرد را بها ارزشي ناخالص كاال بـراي ها ارزشيا حداقلي از پاييند حد ريك برآو) به عبارت ديگر قيمت ضربدر مقدار فروش(براي كاالها

. مصرف كننده است، لـذا ارزش شـود ميبسياري از اين كاالها و خدمات در بازار مبادله نآب به مانند كه اين دليل بهاين در حالي است كه

) آب تـازه و آب تصـفيه شـده (آوردن ارزش واقعـي آب دسـت بـه براي . از قيمت بازاري در صورت وجود است تر بيشآن

1- International Conference on Water and the Environment


ت اسـت از تمايـل بـه پرداخـت عبـار . براي در اختيار داشتن آن رجـوع كـرد WTP(1(به تمايل به پرداخت افراد توان مي . بپردازند) آب(آوردن كااليي دست بهحداكثر پرداختي كه افراد حاضر هستند براي

آب تصفيه شده حاصل از فاضالب بستگي به ارزش ذهني آنهـا از آب دارد و كنندگان مصرفمقدار تمايل به پرداخت شـده بـا در نظـر گـرفتن آب تصـفيه كننـدگان مصـرف بـدين معنـي كـه تمايـل بـه پرداخـت . يك مفهموم نسبي است

براي كنندگان مصرفي برآورد تمايل به پرداخت ها روشبراي بررسي و ارائه . ي آب مذكور قابليت تعريف داردها جايگزين .سناريوهاي زير را در نظر گرفت توان ميآب تصفيه شده

نيگزيجاي آب منابع وجود -1- 7-3يعني تمايل ،است و اين موضوع، يك امر نسبي است كنندگان مصرفمفهوم تمايل به پرداخت مبتني بر ارزش ذهني

در اينجا . يي براي كاالي مذكور استها جايگزينبراي يك كاال با توجه به وجود يا عدم وجود كنندگان مصرفبه پرداخت لـه حداكثر تمايل به پرداخت استفاده كنندگان آب تصفيه شده بستگي به هزينه در اختيار داشتن ساير منابع آبـي از جم

آب تصفيه شده حداكثر به اندازه قيمـت در اختيـار كنندگان مصرفبر اين مبنا حداكثر تمايل به پرداخت . آب تازه است . داشتن آب تازه است

بنابراين در مناطقي كه آب تـازه از منـابعي چـون نـزوالت جـوي يـا ديگـر منـابع رايگـان در دسـترس باشـد عمـال در مناطقي كه منابع جايگزين از جمله آب . اخت به آب تصفيه شده نخواهند داشتهيچ تمايلي براي پرد كنندگان مصرف

اي در دسترس باشد، حداكثر تمايل پرداخت به اندازه قيمت در اختيار گرفتن آب از منـابع مـذكور تازه با پرداخت هزينهفيه شده، رغبـت و عـدم رغبـت بـه ي شيمايي و آلي آب تصها ويژگيديگر از قبيل مسايلعام صورت بهالبته . خواهد بود

بهداشـتي و مسايلي ذهني، فرهنگ عمومي، ها انگاره تاثيراستفاده از آب تصفيه شده حاصل از فاضالب كه عمدتا تحت عالوه بر موارد مـذكور در بخـش كشـاورزي نـوع . دارد تاثيرو آب تصفيه شده پسابدر تقاضا و مصرف باشد ميتبليغات

.اي دارد نقش تعيين كننده پساببهداشتي در تقاضاي مسايلو پساباستفاده از محصول، سودآوري آن با

نيگزيجاي آب منابع وجود عدم -2- 7-3در مناطق خشك يا فصول گرم سال در برخي از مناطق يا كـم (در صورت نبود منابع جايگزين براي آب تصفيه شده

بـه نـوع مصـرف آب كننـدگان مصرفپرداخت تمايل به) ي زيرزميني و خشك شدن منابع آب سطحيها سفرهشدن آب به عنوان مثال بـراي . بستگي خواهد داشت كنندگان مصرفي شخصي ها ويژگيي محيطي و حتي ها ويژگيتصفيه شده،

استفاده كنندگان بخش كشاورزي، تمايل به پرداخت كشاورزان در صورت عدم وجود منـابع جـايگزين بـراي آب تصـفيه رغبت و عدم رغبت به استفاده از آب تصـفيه شـده (ول و سودآوري آن، ترجيحات فردي افراد ، به نوع محصها پسابشده

1- Willing To Pay (WTP)


بسـتگي ) بهداشـتي و تبليغـات اسـت مسـايل ي ذهني، فرهنگ عمومي، ها انگاره تاثيرحاصل از فاضالب كه عمدتا تحت .خواهد داشت

ه شده موارد زيادي در تعيين تمايـل بـه به هر حال در صورت وجود يا عدم وجود منابع آبي جايگزين براي آب تصفيي متفـاوت و هـا زماندارد كه در مناطق مختلف، دخالت پرداخت استفاده كنندگان از آب تصفيه شده حاصل از فاضالب

اسـتفاده عمـده آب تصـفيه كـه اينعوامل عمده مذكور با فرض . متفاوت تمايل به پرداخت متفاوت خواهد بود شرايطدر :به شرح زير برشمرد توان ميرزي باشد را شده در بخش كشاو

و نحوه اجراي آنها ها نامه آيينقوانين، مقررات، -1 در دسترس بودن و يا كمبود آب شيرين -2 رابطه بين قيمت آب و سود محصول -3 محدوديت كشت و داشت و برداشت -4 )دوستان، بستگان، آشنايان و مشتريان محصول(نظرات ديگران -5 گيري تصميمو ريزي مهبرنامشاركت كشاورزان در -6 ي صرفه جويي در كود، كود موجود در فاضالب اصالح شدهها پتانسيل -7 از طريق مروجين كشاورزي ويژه بهها از قبل از طريق گزارش، بروشور و مطالعات آكاهي دادن -8 مشاوره توسط متخصص -9

)و غيره، استفاده از مطبوعات عمومي، ها روزنامهتلويزيون، راديو، ( اي رسانهتبليغات -10 مصونيت از بيماري استفاده كنندگان و محصول -11 آگاهي و تغيير نگرش -12 بازاريابي محصول -13 محصول كنندگان مصرفپذيرش از طرف -14 اضالب تصفيه شدهفعملكرد محصوالت آبياري شده با -15 خطرات بهداشتي براي كشاورزان -16 كنندگان مصرفبهداشت خطرات محصول براي -17 در تجهيزات آبياري تاثير -18 بر كيفيت خاك اثرات -19 اثرات بر كيفيت محصوالت -20 آب شيرين در مقابل فاضالب تصفيه شده گذاري قيمت -21 عوامل رواني -22 استانداردهاي كيفيت و مقررات -23


ي مذهبي، اعتقادي و اجتماعيها محدوديت -24 آب تامينوابستگي در -25 دسترسي در سطح آبياري طرح/ در دسترس بودن آب -26

ي تاثيرگـذار مختلـف داراي شـدت شـرايط يل به پرداخت در منـاطق مختلـف و در عوامل موثر بر تما كه اين دليل به صـورت بـه در هر منطقـه نمايد ميرا فراهم گذاري قيمتي ها پايه، لذا بايد تعيين تمايل به پرداخت كه باشد مييكساني ن

در هر منطقه است كه چارچوب ي آن منطقه انجام بپذيرد و اين امر مستلزم مطالعه ميدانيها ويژگيجداگانه و بر مبناي .زير نشان داد نمودار صورت بهشماتيك صورت به توان ميكار را

1آوردن تمايل به پرداخت براي آب تصفيه شده دست بهفرآيند مطالعه -1-7نمودار

پساب مختلف مصارفي وهايسناري بررس - 3- 7-3براي پسـاب و فاضـالب تصـفيه شـده، سـناريوهاي عالوه بر سناريوهاي بيان شده راجع به وجود يا عدم وجود جايگزين

كـه امـروزه يكـي توان بيان داشـت بـا توجـه بـه ايـن در اين رابطه مي. ها مطرح است ديگري در رابطه با نوع مصارف پسابي هـا كارهاي اساسي در مقابله با پديده كمبود آب، استفاده از منابع غيرمتعارف و از جملـه فاضـالب و پسـاب ترين راه ازمهم

تصفيه شده است، بايد سناريوهاي مختلف استفاده از پساب و فاضالب تهيه شده با توجه بـه اهـداف مصـرف مـد نظـر قـرار :توان به شرح زير برشمرد سناريوهاي مذكور را مي. گيرد

ي ممنوعه ها دشتدر ها آبخوانسناريو تصفيه فاضالب و جايگزيني آن با منابع موجود و حفظ محيط زيست و − ي مذكورها دشتعادل بين منابع و مصارف در و ت

سناريوي تصفيه فاضالب صرفا براي يك مصرف از مصارف مختلف − شهري مصارف جهت استفاده •

صنعتي مصارف جهت استفاده •

1- WEAP: Water Evaluation and Planning, WTP: Willing to Pay, WTA: Willing to Accept


كشاورزي مصارف جهت استفاده •

سناريوي تصفيه فاضالب براي استفاده چند منظوره − منابع زيرزميني يا سطحي فاضالب تصفيه شده در سازي ذخيرهسناريوي امكان −

.مورد بررسي قرار گرفته است 5هريك از سناريوهاي مذكور به تفصيل در فصل

تعيين محدوديت اجرايي خاص سناريوهاي مختلف -7-4

در دو دسته سناريو مطرح شده در بخش قبلي تاملي در طرف عرضه و تقاضاي پساب وجود دارد كه بايـد در بررسـي . ها مد نظر قرار گيرد خانه هاي كنوني آن، پيش از احداث تصفيه وضعيت فاضالب در استفاده

:الزم است خانه تصفيهموارد زير در بررسي وضعيت فاضالب پيش از احداث حجم فاضالب −



)يزيرزمينسطحي يا (يكي دريافت فاضالب تعيين محيط فيز −

فاضالب انتشار ايج در منطقه به علت احتمالي يي رها بيماري −

ها فاضالبمحدوده جغرافيايي تخليه − :ها مد نظر قرار گيرد خانه عالوه بر موارد مذكور بايد موارد زير براي زمان بعد از احداث تصفيه

موجود و آينده حجم فاضالب −

خانه اد، نگهداري و عمليات تصفيههاي ايج هزينه −

هاي فوق منابع تامين مالي هزينه −

تقاضاهاي جاري و مصارف بالقوه آينده −

كيفيت مورد نظر هريك از مصارف حال و آينده −

هاي بهداشتي و زيست محيطي استانداردها و شاخص −

.باشند هاي تصفيه نيز مي هاي كلي اجراي طرح موارد مذكور به عنوان محدوديت. ي اقتصادي استها مدلتعيين تمايل به پرداخت افراد با توجه به مشاهدات و برآورد آن توسط ديگر در مورد ضوع مو

موضوع مهمي كه در برآورد تمايل به پرداخت افراد وجود دارد عدم آشكارسازي صحيح ترجيحـات اسـتفاده كننـدگان از د تورش داري از تمايل به پرداخت واقعي استفاده كنندگان ي فاضالب است كه موجب برآورها خانه تصفيهآب تصفيه شده

گـذاري نـرخ و از آنجا كه تمايل به پرداخت برآورد شده به عنوان مبنايي اساسي در تعيين قيمت و گردد مياز آب مذكور .دار نمايد و نتوان به اهداف از پيش تعيين شده نائل شد ت تعيين شده را خدشهماست، ممكن است ساختار قي


در سناريوهاي مطرح شده در صورت وجود منابع آبي جايگزين كه عمدتا تصور مي رود كـه منـابع جـايگزيني وجـود ـ مـي و عدم آشكارسـازي ترجيحـات ن شود ميداشته باشد، تمايل به پرداخت بر مبناي قيمت منبع جايگزين تعيين د توان

ويـژه بـه ا توجه به تالش براي در اختيار گـرفتن منبـع جـايگزين زيرا تمايالت افراد ب. قرار دهد تاثيربرآورد را زياد تحت ياد شده در مسالهزماني كه بازار آب وجود دارد از طريق آن قابل مشاهده است ولي زماني كه منابع جايگزين وجود ندارد

ي ها روشپرداخت در ي پيشرو در برآورد تمايل بهها محدوديتكه از دهد ميمورد برآورد تمايل به پرداخت خود را نشان .مختلف محاسبه آن است

هـاي هاي قـانوني و محـدوديت توان به محدوديت هاي اجرايي خاص در مورد سناريوهاي مطرح شده را مي محدوديت 24مـاده ) د(بـا توجـه بنـد طور كه اشاره گرديـد هاي قانوني همان در حوزه محدوديت. اجتماعي و فرهنگي تقسيم نمود

ي آب و فاضالب يا ها شركتتوليدي را از پساب بايستي مياستان اي منطقهي آب ها شركتالنه آب چون قانون توزيع عادهاي مذكور پرداخت نمايند، مرتبط با دخالـت بخـش عمـومي در بـازار به شركتفاضالب تحويل گرفته و بهاي مقرر آنرا

.د به دنبال داشته باشدتوان پساب است كه اين امر نتايج احتمالي دور شدن از كارايي را ميصـورت ضـمني موضوع ديگر مربوط به هنجارهاي اجتماعي و فرهنگي در مورد آب است كـه در منـاطق مختلـف بـه

وجود آورده كه بر مبناي ايـن ويژه در بخش شهري و كشاورزي جهت برخورداري از آب به حقوقي براي تمام شهروندان به .را با مشكل مواجه سازدانتظار ممكن است شكل گيري بازار پساب

ي قانوني و مقرراتي خاص سناريوهاي مختلفها محدوديتتعيين - 7-5

نيـز ايـن پسـاب ، در بازار فروش دهد مياعتقاد بر اين است كه بازار بهترين تخصيص منابع را انجام كه اينبا توجه به تنظيم بازار و صورت بهاشد كه دخالت دولت البته در برخي موارد شايد الزم ب. د به تخصيص بهينه كمك نمايدتوان ميامر

در زمان و يا مكاني كه الزم است تنظيمات و تدوين مقرراتي صورت گيـرد، بايـد در حـداقل . انجام پذيرد گذاري مقرراتعرضه و شرايطبه فروش برسانند تا هم ) بازاري(ي تصفيه، آب را با قراردادهاي تجاري ها شركتات و تاسيسخود باشد تا

رقابتي مد نظر قرار گيرد كه ايـن شرايطي ديگر در ها جايگزيناضا در قراردادها منعكس گردد و هم در دسترس بودن تق .نمايد ميامر خود به تخصيص بهينه آب در دسترس از تمام منابع موجود كمك

وي دولت بسيار كـم و دخالت از س گذاري مقرراتدر صورت تعيين قيمت تحت قراردادهاي تجاري و بازاري، تنظيم و اگر شواهد و مداركي دال بر شكست بازار در تخصيص . شواهدي دال بر شكست بازار مشاهده گردد كه اينخواهد بود مگر

و هـا پسـاب ي تصـفيه هـا طـرح و ها برنامهمانع توسعه كه صورتي بهبهينه منابع آب برگشتي و تصفيه شده مشاهد گردد، .از سوي دولت الزم خواهد بود تر بيشظيم مقررات استفاده از آن شود، دخالت و تن

ـ مي ها تعرفهيك روش جايگزين در صورت شكست بازار، صورت بهالبته مجـزا و انفـرادي بـر مبنـاي صـورت بـه د توان .ي ثابت را پوشش دهد، تعيين گرددها سرمايههزينه برگشت عالوه بهي عمليات ها هزينهي كه صورت بهي مصرفي ها بلوك


بلوكي گذاري قيمتو يا گذاري مقرراتجواب به اين سوال كه كدام يك از دو مورد فوق يعني دخالت مستقيم و براي :زير برشمرد صورت به توان ميرا معيارهااين . انجام پذيرد، معيارهايي مطرح است كه بايد مورد ارزيابي قرار گيرد

دقيقدر جهت بررسي ها قيمتارائه گزارش عمومي از هزينه و −

در هر مورد خاص گذاري قيمتبرقراري اصولي براي −

1ها هزينهتدوين متدولوژي قانوني براي محاسبه −

2ي و تقاضاهاي با ارزش باالها برنامه، ها پروژه گذاري مقررات −رسـيد كـه دخالـت زيـاد دولـت در بنـدي جمـع بـه ايـن توان ميبر مبناي اصول نظري اقتصادي و تجربيات جهاني

اگر از منظر تخصيص كاراي منابع آب بـه موضـوع نگريسـته ويژه بهي تصفيه شده پذيرفتني نيست ها پساب ريگذا قيمتعمليات تصفيه و فروش توسط بخش عمومي يا خصوصي انجام پذيرد و تنها نظـارت دولـت بـر كه اينشود، صرف نظر از

.به درستي تدوين گرديده است، پذيرفتني استي اعمال شده متناسب با اصول اقتصادي و اصل انصاف ها تعرفه كه اينها و قوانين كشور بدين صورت در نظر گرفته شده است كه طبق بخشنامه شماره البته اين موضوع در بخشنامه

هـاي آب و معاونت امور آب و آب وفاضالب نيرو، نرخ فروش پساب فاضالب از شركت 1/6/87مورخ 700/59382اين ر حال است كـه . نمايد ها براي اجرا ابالغ مي اي استان را تعيين و به شركت قههاي آب منط فاضالب به شركت

هـايي ترين سازمان هاي قبل، اصلي براساس مالحظات ارائه شده در بخش. ها با هزينه تمام شده تطابق ندارد تعرفهريزي كالن آب و آبفـاي برنامه عبارتند از دفتر برداري از فاضالب تصفيه شده الزم است، كه مشاركت آنها در بهره

كارهاي كالن، شركت مادر تخصصي منابع آب ايران از ديدگاه تخصـيص منـابع آب، وزارت نيرو از ديدگاه ارائه راههاي آب و هاي آب استاني، سازمان محيط زيست به عنوان مرجع قانوني استانداردهاي پايش كيفي، شركت شركت

تـرين پتانسـيل مصـرف هاي جهاد كشاورزي به عنوان بزرگ اين موارد، سازمان عالوه بر. آبفاي شهري و روستايي . تواند باشد كننده فاضالب تصفيه شده، ديگر سازمان درگير در اين بحث مي

ـ ميرا گذاري نرخآب خام و آب مشروب شهري كه مرجع واحدي امر گذاري نرخبرخالف شـود ماننـد دار عهـده د توانتوانـد بـا چنـين مكانيسـمي پساب نميبراي فروش گذاري نرخ، ...وزيران، شوراي اقتصاد و ياتهمجلس شوراي اسالمي،

صورت پذيرد و بايستي طبق اصول اقتصادي تعيين قيمت محصول توليدي در بازار بر مبنـاي قيمـت منـابع جـايگزين و يفيت پساب توليدي و نوع اسـتفاده آوري و تصفيه فاضالب و ك هاي جمع كنندگان و ساختار هزينه تمايل به خريد مصرف

امـر تخصـيص توسـط بايسـتي ميپس از تعيين نرخ، پسابفروش جهت گذاري گردد و با توجه به اسناد قانوني، آن نرخو متقاضيان و موارد مصرف، سازمان مذكور مقادير پسابسازمان مديريت منابع آب انجام گيرد، يعني با توجه به كيفيت

.ن و تخصيص دهدكلي مصارف را تعيي

ها و مقدار هريك اف نمودن انواع هزينهشف -1

2- Regulation of Designated High Value or High Demand Schemes


گذاري قيمتتعيين محدوده -7-6

ي مختلـف تمايـل هـا بخشدر كنندگان مصرفعبارتست از مبلغي كه پسابآب و گذاري نرخاز نظر اقتصادي مبناي بـه به همراه دارد و كنندگان مصرفدر حقيقت ميل به پرداخت آب بهاء ميزان مطلوبيت آب رابراي . پرداخت آن را دارند

.است ا برمبناي هزينه استحصاليآب يا براساس منفعت و طور كلي قيمت تعرفـه . حالت معمول آنست كه تعرفه آب كه از ابتدا براي كسب درآمد كافي طراحي شده، به داليل زيادي ناكافي باشـد

در . ها وتورم عمومي تغيير نكند و منجر به پايين آمـدن مـداوم درآمـدهاي واقعـي شـود رغم افزايش قيمت ممكن است عليمديريت تقاضاي آب تلقي از آب به عنوان يك كاالي اقتصادي و با ارزش بهترين راه نيل به مصرف مناسب و خردمندانه آب

. هاي اقتصادي بايد درتنظيم تقاضا استفاده نمود باشد، لذا از مكانيسم و مشوقي براي ذخيره و حفاظت از آن مياري گردد، براي بنگاه اقتصادي در شرايط انحصـار كامـل، قيمـت از شـرط گذاري آب پايه گذ اگر برمبناي منفعت، قيمت

اين در حالي است كه براي يـك بنگـاه انحصـار طبيعـي قيمـت از طريـق . آيد دست مي به) MR=MC(تعادلي حداكثر سود )P=AC (باشـد صـورت مـي هايي كه عمليات آن در اختيار دولت گذاري عمدتا براي بنگاه گردد و اين شيوه قيمت تعيين مي

توانـد وجـود داشـته باشـد و اگـر براسـاس هزينـه استحصـال، انتقـال، و اي سودي نيـز مـي در اين صورت حاشيه. گيرد ميدرنقطـه ) خانـه تصـفيه (باشد دراكثر مواقع چه دربلندمدت و چه در كوتاه مـدت، بنگـاه اقتصـادي ) قيمت تمام شده(تصفيه

هـاي مصـرف آن كه هزينه ين نقطه كه آب ذاتا داراي ارزش اقتصادي است و هم ايندرهر حال رسيدن به ا. سربسر قرار دارد .ها خواهد بود خانه هاي تصفيه بسيار باالست ناگزير دريافت تعرفه نزديك به هزينه تمام شده، حداقل روش جبران هزينه

ارزشرين واحـد آب بايـد برابـر بـا آخ تامينهزينه ) استفاده بهينه ازآب(حداكثركردن رفاه اقتصادي جامعه منظور بهدرهرقيمت منافع كل مصرف آب برابر با مساحت زيرمنحني تقاضا و هزينـه . عني تمايل پرداخت مصرف كننده آب باشدي

ايـن منـافع فقـط در . تفاوت بين اين دو مساحت برابر با منافع خالص آب است. زير منحني عرضه استسطح آن برابر با البته اين بدين معني نيست كه لزوما شرايط رقابتي حاكم است بلكه موضوع . گردد ميقاضا حداكثر نقطه تعادل عرضه و ت

تخمـين ،قيمت صـحيح دستيابي بهبراساس مباني نظري تعيين ارزش آب در جهت . حداكثر نمودن رفاه اجتماعي است .باشد، ضروري است تابع تقاضا براي آب درشرايطي كه عرضه وتقاضا براي آن درچارچوب بازار معين

اي بـاال اين است كه نبايد تعرفه اعمال شـده بـه انـدازه شود ميمطرح پساب گذاري قيمتموضوع مهمي كه در بحث متمايل به استفاده از منابع كنندگان مصرفو . ي مذكور گرددها آبباشد كه موجب عدم تمايل متقاضيان براي استفاده از

و از طرف ديگر نبايـد تعرفـه شود ميد كه اين موضوع موجب ازدياد فشار بر منابع آبي آب جانشين از جمله آب تازه شونلذا با توجه به مباحث قبلـي . ي عرضه آب تصفيه شده را جبران نمايدها هزينهاي كم باشد كه نتواند اعمال شده به اندازه

.شود ميزير تعيين صورت به) wwP( پسابگفت كه، تعرفه اعمال شده براي توان مي

ww fwMC P P≤ ≤ .باشد قيمت هر واحد آب تازه مي fwPهزينه نهائي تصفيه هر واحد پساب و MCقيمت هر واحد پساب، wwPكه در آن،


طبيعي و محيطي باشـد كـه در شرايطنظر گرفتن معرفي شده بايد با در بازه آب تصفيه شده در گذاري قيمتالگوي آن پرداخته خواهد شد، صـرف بهدر هريك از سناريوها كه در ادامه . است بيني پيشاين راستا سناريوهاي مختلفي قابل

در دسـت بخـش يـا را بخـش خصوصـي بـر عهـده داشـته باشـد و ) فاضالب(عمليات تصفيه آب برگشتي كه ايننظر از ده نرا به ستا) فاضالب(كه نهاده شود ميي فاضالب به مانند يك بنگاه اقتصادي در نظر گرفته ها خانه يهتصف، باشد ميعمو

است كه حـداقل خانه تصفيهقيمت تحويل هر واحد فاضالب به ) فاضالب(قيمت نهاده . نمايد ميتبديل ) آب تصفيه شده( . و انتقال است آوري جمعي ها هزينهشامل

ي هـا هزينـه ي ثابـت و ها هزينهات و نگهداري آنها، تاسيسي خريد نهاده، هزينه ها هزينهشامل انهخ تصفيهي ها هزينه .آيد مي دست به) ستانده(ي مذكور هزينه تمام شده هر واحد فاضالب تصفيه شده ها هزينهاز مجموع . عملياتي است

محصـول خـود گـذاري قيمتد توليدي در يي را كه يك واحها روشبه مانند يك بنگاه تجاري براي رسيدن به كارايي .ارائه داد توان ميي مرسوم را در قالب سناريوهاي زير ها روش. د اتخاذ نمايدتوان مي، اين بنگاه هم نمايد مي منظور

ي اجراييها هزينهپوشش -1

ي اجرايي، عملياتي و مديريتها هزينهپوشش -2

اي توسعه يهسرما تاميني اجرايي، عملياتي و مديريت و ها هزينهپوشش -3

هاي پيشگيري و كنترل آلودگي اي و هزينه هاي اجرايي، عملياتي و مديريت، تامين سرمايه توسعه پوشش هزينه - 4

1يياجراي ها هزينه پوشش -7-6-1

طـرح اسـت اي سـرمايه ي ها هزينه، قيمت آب تصفيه شده حاصل از فاضالب تنها بر مبناي گذاري قيمتدر اين روش .استحصال آب تصفيه شده از فاضالب استاي سرمايهاحد حجم آب برابر با متوسط هزينه ساده قيمت هر و صورت بهكه

2تيريمد وي اتيعمل ،يياجراي ها هزينه پوشش -7-6-2

ي عملياتي ها هزينهي اجرايي و ها هزينه، قيمت آب تصفيه شده حاصل از فاضالب بر مبناي گذاري قيمتدر اين روش مت هر واحد حجم آب برابر با متوسط هزينـه استحصـال آب تصـفيه شـده از ساده قي صورت بهو مديريت طرح است كه

.ي عملياتي و مديريت طرح استها هزينهي اجرايي و ها هزينهشامل ها هزينهفاضالب است كه اين

3هيسرما تامين و تيريمد وي اتيعمل ،يياجراي ها هزينه پوشش -7-6-3

ي عملياتي ها هزينهي اجرايي و ها هزينهاضالب بر مبناي ، قيمت آب تصفيه شده حاصل از فگذاري قيمتدر اين روش ي انجـام شـده هـا گذاري سرمايهو ساير ها خانه تصفيهي ثابت ها سرمايهي سرمايه اي مربوط به ها هزينهو مديريت طرح و

1- Running Cost (RC) 2- Running Cost plus Operation and Management Cost (RC+O&M) 3- Running Cost plus Operation and Management Cost plus Capital Cost(RC+O&M+CC)


قيمـت سـاده صورت به ها هزينهدر روش پوشش كامل . باشد مي انجام شده يها هزينهاست كه مفهوم پوشش كامل تمام .ي استحصال آب تصفيه شده از فاضالب استها هزينههر واحد حجم آب برابر با متوسط كل

وي ريشگيپي ها هزينه و اي توسعه هيسرما تامين ت،يريمد وي اتيعمل ،يياجراي ها هزينه پوشش -7-6-4 يآلودگ كنترل

يـاتي و مـديريت طـرح و ي عملهـا هزينـه ي اجرايـي و هـا هزينـه پوشـش مبنايگذاري عالوه بر در اين روش قيمتهـاي هاي پيشگيري و كنترل آلـودگي ها شامل پوشش هزينه خانه هاي ثابت تصفيه سرمايهاي مربوط به ي سرمايهها هزينه

هاي اقتصـادي هزينه(هاي اجتماعي ها نيز است كه با عنوان پوشش كل هزينه خانه زيست محيطي ناشي از فعاليت تصفيههـا، خانـه هاي كل اقتصـادي تصـفيه شود و هدف آن عالوه بر پوشش هزينه ناميده مي) حيطيهاي زيست م عالوه هزينه به

.باشد ها نيز مي خانه هاي جانبي فعاليت تصفيه هزينه 1داخلي نمودن

را بدون توجه به طـرف تقاضـا و بـا فـرض توليـد گذاري قيمتي مختلف ها آلترنتويشماتيك صورت به )1-7(شكل .گذارد ميب مصارف مختلف به نمايش با كيفيت مناس پساب

پساب گذاري قيمتي مختلف ها آلترنتويشماتيك -1- 7شكل

:نماييم بندي طبقهجدول زير صورت بهيم آلترنيوهاي مختلف را توان ميبا توجه به نمودار فوق

1- Internalize


گذاري پساب هاي قيمت آلترناتيوهاي مختلف روش -2- 7جدول

ها خانه تصفيهو خودگرداني ها هزينهابع مالي، بازيافت من تاميندر نظر گرفتن ضرورت - 7-7

كننـده منـابع مـالي تامينمالك، اجرا كننده و تقريبا ها دولتدر ايران به مانند بسياري از كشورهاي در حال توسعه، خدماتي كه به خصوص در زمينه توليد و توزيع كاالها و تمام زيرساختارها هستند، زيرا خصوصيات توليد و منافع عمومي

مـدارك و مشـاهدات . كنـد اي است كه يك انحصار دولتي را طلـب مـي به گونهداراي آثار جانبي مثبت و منفي هستند، غالبـا . در ايجاد تاسيسات زيربنايي جالب توجه و در خور بررسـي اسـت ها دولتحاكي از آن است كه موفقيت و شكست

هاي جديد، ذكر اين نكته ضروري است كه در اين كشورها در پروژه. است ها نامناسب بوده اختصاص سرمايه در اين زمينهامـا ايـن در حـالي اسـت كـه در امـر نگهـداري و مرمـت زيرسـاختارها ،گيـرد گذاري نسبتا زيـادي صـورت مـي سرمايهبـه كـارگيري ، اتـالف منـابع و پـايين معموال ارائه خدمات دولتـي بـا كـارايي نسـبتا . شود ميگذاري اندكي انجام سرمايهگـذاري كـم در ايـن زمينـه از ديگـر عدم توجه كافي به محيط زيست و سرمايه. هاي غيركارآمد همراه بوده است تكنيك .گردد ي عملكرد دولت در كشورهاي در حال توسعه محسوب ميها ويژگي

.ات عمومي مورد نياز برشمردتوان در جهت ناتواني و عدم كارايي دولت در زمينه توليد كاال و خدم سه دليل عمده را مينبود رقابت باعث كاهش كارايي و . گردد و ارائه مي تامينخدمات زيربنايي توسط دولت معموال در فضايي غيررقابتي -الف

.گردد افزايش هزينه ميچندان مستقل و منابع مالي معموال تامينهاي مديريتي و در كشورهاي در حال توسعه در زمينه هاي زيربنايي مديران طرح -ب

توليد ارائه نمايند، اما از سوي ديگر قادر نيستند از هزينه تر كمآنها مجبور هستند كه خدمات را با قيمتي . خودمختار نيستند


عالوه بر اين توليدكنندگان اين قبيل خدمات . ها را در شرايط وجود تورم شديد تعديل نمايند قيمت به عنوان نمونهكه .نيستند مسوولگو و مال خود پاسخعموما نسبت به اع

از نقطه نظر ميزان مصرف در شرايط مناسبي كه بتوانند تقاضا را ) چه بالقوه و چه بالفعل(كنندگان اين قبيل خدمات مصرف -ج، )متوسط تر از هزينه پايينقيمت (بودن قيمت خدمات، پاييناز متاثراضافه تقاضاي مصرف كننده . تنزل دهند نيستند

بودن قيمت كاالها و خدمات عمومي پاييندر حقيقت . ص قابل اعتمادي جهت افزايش و گسترش اين خدمات نيستشاخاز طرف ديگر نظام توليدي اين قبيل خدمات به علت دولتي بودن، ارائه آنها با . زند و زيربنايي به افزايش مصرف دامن مي

.باشد عدم كارايي همراه ميدر جهت افزايش چنين همو ها خانه تصفيهدامه فعاليت خدماتي مثل تصفيه آب و گسترش لذا ضروري است كه براي ا

بتواننـد هـا خانـه تصـفيه ، ها فاضالبيا ساير انواع مشاركت در تصفيه و مالكيت درمشاركت بخش خصوصي باكارايي آنها .م توليدي را افزايش دهندنموده و كارايي نظا تامين، عمليات و نگهداري اجرامنابع مالي الزم را براي

نمايـان تـر بـيش ي عرضـه آب هـا محـدوديت با گسترش و توسعه جوامع، افزايش جمعيت و فشار رو به تزايد تقاضـا، هـاي آبـي و نـوآوري تكنولوژيـك در زمينـه كنندگان و استفاده كامل از شبكه از طرف ديگر ازدحام مصرف. گرديده است

ذكـر . شود گذاري قيمتحجم مصرف باعث گرديده كه آب همانند كاالهاي خصوصي يگير اندازهي ها روشفراهم نمودن بـه شـيوه هـا خانه تصفيهي الزم ها هزينهمنابع مالي و تامينگذاري آب تصفيه شده در جهت اين نكته ضروري كه قيمت .شود ميپذير است و هم مناسب تشخيص داده كاالهاي خصوصي هم امكان

هـا در منابع مالي بخش آب توسط واحدهاي خصوصي مستلزم سودآوري فعاليـت تامينذاري و گ از يك طرف سرمايهاز هزينـه توليـد انگيـزه الزم بـراي مشـاركت تـر پـايين هـاي اين بخش است و از طرف ديگر ارائه اين خدمات با قيمـت

پيشـنهادات تـوان مياين مشكل رفع منظور بهلذا . سازد ي خصوصي توليد كننده كاالهاي عمومي را فراهم نميها شركت .زير را مورد توجه قرار داد

يت توليد و تهيـه آب از منـابع گونـاگون از جملـه مسوولاز اصول تجاري توسط واحدهايي كه تر بيشاستفاده − .را دارند پساب

افزايش كارايي منظور بهاز رقابت در بازار آب تر بيشاستفاده −

به خصـوص در شـرايطي كـه بكـارگيري اصـول تجـاري و رقابـت بـا تر مصرف كنندگان مشاركت دادن وسيع − .يي مواجه هستندها محدوديت

عالوه بر اين به رشـد ،آورد گذاري شرايط كارايي براي ارائه خدمات تقاضا شده را فراهم مي وري و قيمت بهبود در بهرهتـر خصوصي در ايـن زمينـه، تحـرك مناسـب از ديگر نتايج فعال شدن بخش. انجامد در اقتصاد مي تر بيشو ايجاد رقابت

.گذارهاي جديد و افزايش درآمدها خواهد بود سرمايه منظور بهعوامل توليد

خالصه مشاركت بخش خصوصي در تهيه و گسترش زيرساختارها و توليد خدمات نه تنها تكنولوژي و مديريت طور بها و تاسيسات زيربنايي آبـي شـده و ايـن امكـان را فـراهم ه جديد را به همراه خواهد داشت بلكه سبب كاراتر شدن شبكه


اصول تجاري، رقابت و مشاركت . ي پيدا نمايدتر بيشسازد كه متقاضيان زيادي بتوانند به آب مورد نياز خود دسترسي ميمردم تر بيشمصرف كنندگان در بخش خصوصي قادر است كه زيرساختارهاي مناسب، كارا و گسترده را جهت دسترسي

هاي مختلف مشاركت در زمينه توليد تاسيسـات زيربنـايي در شيوهدر اين زمينه . آورد به تاسيسات و خدمات آبي فراهم .استپيشنهاد قابل توسعه ارائه خدمات توليد آب وبخش آب

اي در ههـاي گسـترد ويژه آب تصفيه شده حاصل از پساب، هدف گذاري صحيح آب به عالوه بر اين براي نظام تعرفه و نرخگذاري به عنـوان يكـي از ابزارهـاي مهـم اقتصـادي، نقـش مـوثري در نرخ. در نظر گرفته شده است آبنظام نوين مديريت

گذاري، اهدافي از قبيل تامين منـابع در روند تكاملي نرخ). 1995فائو، (مديريت تقاضا، مديريت كيفيت و محيط زيست دارد .شود ها؛ كارايي مصرف، محافظت از محيط زيست و توسعه پايدار مطرح مي زينهمالي، بازپرداخت تمام يا قسمتي از ه

شنهادهاي الزمپتعيين ساختار تعرفه خريد فاضالب تصفيه شده از آبفا و ارائه - 7-8

توليـدي را پساب بايد ها مي استان اي منطقهي آب ها شركتقانون توزيع عادالنه آب چون 24ماده ) د(بند به با توجه ي مذكور پرداخت نمايند و سپس خود ها شركتي آب و فاضالب يا فاضالب تحويل گرفته و بهاي مقرر آنرا به ها شركتاز

، در اينجـا بـه سـاختار تعرفـه خريـد پسـاب توسـط قـرار دهنـد كننـدگان مصرفآنرا با توجه به مصارف مجاز در اختيار .ودش پرداخته مي ي آب و فاضالبها اي از شركت هاي آب منطقه شركت

هاي فاضالب به عنوان يك بنگاه اقتصـادي خانه هاي تصفيه اقتصادي و كارايي و امكان استمرار فعاليتبر مبناي اصول ي آب و ها اي از شركت هاي آب منطقه پساب توسط شركت خريدرهنمودهاي تعرفه و فعاليت آن بر مبناي اصولي كارايي

:زير برشمرد صورت به توان ميرا فاضالبهـاي آتـي را هـا و طـرح هاي اجراي برنامه صورتي باشد كه بتواند تمام هزينه تعيين شده براي پساب بايد به تعرفه - 1

.پوشش دهد

.ي آثار خارجي تعديل شده باشدها هزينهي قابل اجتناب و ها هزينهبايد بر مبناي تعرفه -2

ارايي اقتصـادي باشـد و نـه بـه و تنظيمي بايد تحريك كننده ك گذاري مقرراتو هر نوع گذاري تعرفهسيستم -3 . عنوان مانعي در مقابل آن

كه تضمين كننده يك ساختار روشن و ي باشند صورت بهو الگوها بايد براي تعرفه خريد راهنماهاي تدوين شده -4 .ها باشند شفاف براي قيمت

ي اجرايـي، هـا ينـه هزپوشـش (ي فاضـالب ها خانه تصفيهي ها هزينه تاميني برقرار شده بايد عالوه بر ها تعرفه -5ي پيشگيري و كاهش آلودگي زيسـت محيطـي را ها هزينهبايد ) اي توسعهسرمايه تامينعملياتي و مديريت و

.نيز پوشش دهد


رعايـت هـاي فاضـالب خانـه از تصـفيه خريد پساب گذاري تعرفه ارد اشاره شده در فوق كه بايد درعالوه بر اصول و موپايـدار از ايـن منـابع و تناسـب بـا برداري بهرهو استفاده از منابع آبي در جهت ذاريگ قيمتگردد، براي سازگاري اصول

.محيطي و جغرافيايي هر منطقه موارد زير نيز از اصولي است كه بايد مد نظر قرار گيرد شرايط يصـورت بـه مسـتعد كميـابي هسـتند، بايـد منـابع بـالقوه صورت بهدر مناطقي كه كميابي آب وجود دارد و يا −

شوند كه باالترين ارزش ممكنـه در يـك دوره بلنـد مـدت حاصـل گـردد تـا ضـمانت گذاري قيمتمديريت و .پايداري در استفاده از منابع آب را فراهم نمايد

هزينه نهايي باشـد، زيـرا ايـن روش ارزش واقعـي گذاري قيمتنبايد مبتني بر روش ساده پساب گذاري قيمت −و شراكت منصفانه آنهـا در تخصـيص منـابع را فـراهم دهد ميمد نظر قرار ن نكنندگا مصرفمنابع آب را براي

اگر كه اين موضوع را مد نظر قـرار دهـيم كـه منـابع آب در دسـترس بـراي عرضـه محـدود ويژه به. آورد مين .باشد مي

د نظر قرار آورد و م دست بهگذاري بايد از ترجيحات بلند مدت جامعه حداكثر آگاهي ممكن را گذاري تعرفهدر − .در زمينه حفاظت و صيانت از منابع آبي ويژه به. داد

ارزش و قيمت واقعي منابع آبي در طول زمان در حال افزايش اسـت، لـذا سـهم درآمـدهاي كه اينبا توجه به −اين روند افزايشي، منـافعي بـراي كسـاني . ي آن افزايش خواهد يافتها هزينهنسبت به پساببالقوه حاصل از

و تصفيه و فروش فاضالب را در دست خواهند داشت، لذا در بحث هاي ها خانه تصفيهداشت كه مالكيت خواهدو فروش آن، بايد حقوق ها پسابو تصفيه آوري جمعو حق ها خانه تصفيهحقوقي مربوط به مالكيت و واگذاري

و نـه حقـوق صـاحبان صـنعت ي كه نه حقوق شهروندان و جامعـه صورت به ،بلندمدت جامعه مد نظر قرار گيردبنـد سياست هاي اجرايي نمودن اين موضوع بايد در ويژه به. ضايع گردد پسابو تصفيه فاضالب و آوري جمع

، تصفيه آوري جمعالبته اين موضوع زماني كه دولت . در بخش آب مد نظر قرار گيردقانون اساسي 44اصل ج موضوع در اين جهت است كـه تمـام جامعـه از افـزايش ارزش اين . ، زياد مهم نيستدهد ميو فروش را انجام

.منابع برخوردار شوند و در عين حال پايداري استفاده از منابع آب فراهم گردد

از اي منطقـه ي آب هـا شركت توسط Ptw(1(توان ساختار تعرفه خريد پساب مي 4-6-7با توجه به موارد مذكور و بند .صورت زير تعيين نمود به توان را مي ي آب و فاضالبها شركت

twRC O & M CCP K

TWW+ +

≥ +

در رابطه فوق

twP : ي آب و فاضالبها شركتاز اي منطقهي آب ها شركت توسطفاضالب تصفيه شده هر واحد خريد قيمت، RC :هاي تصفيه، طرح ي اجراييها هزينه

)Price of Treated Wastewater(قيمت فاضالب تصفيه شده -1


O & M :هاي تصفيه، طرح و مديريت عملياتيهاي هزينه CC :هاي تصفيه، هاي توسعه طرح مورد نياز طرح سرمايه

TWW : كل پساب تحويلي و

K :كه با توجه بـه معيارهـاي بهداشـتي و زيسـت محيطـي هاي صرف شده براي كاهش آثار زيست محيطي است هزينه .گردد تعيين مي

هـا تفـاوت خانـه هاي تصفيه هاي متفاوت ميزان هزينه هاي مختلف پساب با كيفيت الزم به ذكر است كه براي استفاده .صورت خودكار وارد قيمت فروش آنها خواهد گرديد خواهد نمود كه به

و ارائه پيشنهادهاي الزم كنندگان مصرفتعيين ساختار تعرفه فروش به - 7-9

بايـد مـد نظـر قـرار داد پسـاب گـذاري قيمـت ي اقتصادي و تجربيات جهاني اصولي را كه بايد در ها تئوريبر مبناي .زير بيان نمود صورت به توان مي

براي كـل سيسـتم كـه ( 1ي كه هزينه نهاييصورت بهبايد در يك محدوده قيمتي خاص قرار گيرد، پسابتعرفه −به عنوان كف قيمت و تمايل بـه پرداخـت بـراي آن بـه عنـوان سـقف ) و تصفيه است آوري جمعشامل هزينه

و يا با قيمـت منبـع كنندگان مصرفين هزينه خودكفايي تر كمتمايل به پرداخت با (. قيمت هر واحد آب باشد ).گردد ميجايگزين تعيين

نمايد كه قيمت در حد پـايين آن يعنـي تنهـا پوشـش ي تجاري و اقتصادي بايد مشخصها قضاوتو ها انگيزه −پرداختي باالتري از هزينه پسابهزينه اضافي و يا نزديك به حد باالي آن يعني جايي كه استفاده كنندگان از .باشد كنندگان مصرفاضافي دارند، باشد و به عنوان سيگنال و عالمت دهنده مناسب ارزش آب به

ساختگي صورت بهي آن باشد و نبايد ها جانشينعيين گردند كه نزديك به قيمت ي تصورت بهبايد پسابقيمت −در زمينـه ترغيـب اسـتفاده كننـدگان ويژه بهپاييني براي مدت زمان طوالني با هر استداللي قيمت و تصنعي در جهـت امكـاني گونه هيچبايد در محدوده قيمت ساير منابع آبي جايگزين باشد و نبايد ها قيمت. حاكم باشد

.منابع مختلف آب وجود داشته باشدبا ها بخشجبران هزينه متقابل

تعيـين شـود و متناسـب بـا ها قيمتبخشي از استراتژي جامع اصالحات ساختاري صورت بهبايد پسابقيمت −ي آب شـرب و سـاير خـدمات كوتـاه مـدت هـا هزينهي جاري، ها هزينهمحصوالت صنعت باشد و نبايد بر پايه

.رددتعيين گ

ي كـل ها هزينهبايد در گيرد ميتعلق ها پساباي كه به در راستاي اهداف سياستي و حكمراني، هر گونه يارانه −منظور گردد و ترجيح بر آن است كه از درآمـدهاي عمـومي پرداخـت گـردد تـا اختاللـي در كنندگان مصرف

1- Incremental Cost


ي تصفيه شده فاضالب و ها آبقيمت بدين معني كه. ي تصفيه و فروش فاضالب ايجاد ننمايدها شركتكارايي صورت دسـتوري به ي مذكورها قيمتبايد بر مبناي اصول اقتصادي تعيين گردد و از دخالت در سيستم پساب

اجتناب ورزيده شود و در صورت پرداختي يارانه از طرف دولت به صورت درصدي از قيمـت پسـاب خريـداري اشــته و مخــل كــارايي نباشــد و از طــرف ديگــر ســهم كننــدگان باشــد تــا شــفافيت الزم را د شــده مصــرف

.كنندگان مختلف از يارانه اعطا شده آشكار باشد مصرف

از يك كيفيت (بايد استانداردها و ساختار قيمت به نوعي فراهم گردد تا تمام مشترياني كه از يك نوع خدمات −ي برگشتي برخوردار ها آبامه و طرح غير تبعيض آميز و يكساني از برن صورت به، كنند مياستفاده ) يكسان آب

.و تصفيه را پوشش دهد آوري جمعي ها طرحي ها هزينهبهينه بوده و بتواند صورت بهگردند و ساختار قيمت

كننـدگان مصـرف ي متفـاوت بـراي ها قيمتدر برخي موارد ممكن است كه تعيين قيمت بهينه نيازمند اعمال −ي عرضه آن است كـه ها هزينهو تصفيه و مرتبط با پسابمتفاوت ي ها كيفيتمختلف باشد كه منعكس كننده

مختلف با تمايـل بـه پرداخـت هـاي متفـاوت، كنندگان مصرفي مختلف و براي ها مكانخود ممكن است در كننـدگان مصـرف ي مختلف نيازهاي آبي ها كيفيتي مختلف براي ها قيمتعدم توجه به اعمال . صورت پذيرد

را با مشكالت مالي مواجه ها پسابو تصفيه فاضالب و آوري جمعي ها پروژهكن است ي مختلف، ممها مكاندر .گردد ها پروژهكرده و در نهايت موجب تعطيلي اين

ها و يا نبود متقاضي اقـدام بـه رهاسـازي پسـاب بـه دليل تغذيه آبخوان اي آب به در مواردي كه شركت منطقه −ها يـا از منـابع عمـومي خانه را براي پساب خريداري شده از تصفيهنمايد بايد هزينه پرداختي خود طبيعت مي

.تامين و يا از استفاده كنندگان آب تازه اخذ نمايد

كننـدگان اي به مصرف هاي آب منطقه پساب توسط شركت )WWP( بر مبناي مطالب طرح شده ساختار تعرفه فروش :شود مي صورت زير پيشنهاد از اين آب به

tw WW FWP P P or (WT)≤ < در رابطه فوق

WWP : كنندگان مصرفبه اي منطقهي آب ها شركتتوسط پسابقيمت فروش

twP : ي آب و فاضالب،ها شركتاز اي منطقهي آب ها شركت توسطقيمت خريد هر واحد فاضالب تصفيه شده

FWP :قيمت آب تازه يا ديگر منابع جايگزين

WT :كنندگان پساب مايل به پرداخت مصرفحداكثر ت. آوري و تصـفيه، كيفيـت آب و اخـتالف در تمايـل بـه هاي جمـع بر مبناي رابطه فوق با توجه به متفاوت بودن هزينه

هاي خـاص و متناسـب هاي مختلف، قيمت مت متفاوت منابع جايگزين در مناطق و زمانپرداخت در مناطق مختلف و قي .آيد دست مي شرايط هر منطقه و موقعيت زماني به

8فصل 8

ها گذاري پساب راهنماي تعرفه

149 ها پساب گذاري تعرفه يراهنما -هشتم فصل 20/05/92

ها گذاري پساب راهنماي تعرفه -هشتمفصل

كليات - 1- 8

در توسعه كشاورزي و از عوامل مهم در توسعه شـهري و ين عامل محدود كنندهتر عمده عنوان بهبا توجه به اينكه آب تالش بـراي بهـره وري هرچـه بهتـر از منـابع موجـود الزم اسـت در سـرلوحه اقـدامات و . باشد ميصنعتي كشور مطرح

و ريـزي برنامـه ين ابزارهايي است كـه در تر مهمتعيين نرخ آب و اعمال صحيح آن از . ي اقتصادي قرار گيردها ريزي برنامهي مختلف اقتصادي، مالي، سياسي، فرهنگي، تشكيالتي و اداري قابـل ها جنبهي توسعه منابع آب از ها طرحاز برداري بهره

.باشد بررسي مي

مالحظات قانوني و سازماني - 2- 8

پساب فروش و ليتحوي براي سازماني ندهايفرآي ررسب -1- 8-2هاي مختلف مناسب نيست، هرچند بسياري تصارف كشاورزي و كشمبراي تمام پسابنشان داده است كه ها بررسي

اسـتفاده از . براي آبياري آنها استفاده شده است بسيار مرغوب و ظاهري مطلوب داشـته باشـد پساباز كه از محصوالتيبـراي پسـاب سطحي و درختـان مثمـر مناسـب نيسـت و لـذا در موضـوع اسـتفاده از يها زراعتبراي بسياري از پساب

قانون توزيع عادالنه آب 24ماده ) د(، بند پساباما از نظر سازمان متولي فروش . كات فوق توجه داشتكشاورزي بايد به ني آب و هـا شـركت توليـدي را از پساب بايستي مياستان اي منطقهي آب ها شركتحكم صريح و روشني دارد و در واقع

ر پرداخت نمايند و سپس خـود آنـرا بـا توجـه بـه ي مذكوها شركتفاضالب يا فاضالب تحويل گرفته و بهاي مقرر آنرا به .قرار دهند كنندگان مصرفجاز در اختيار مكشتهاي

فاضالب نيرو نيـز مويـد ايـن امـر اسـت و نـرخ معاونت امور آب و آب و 1/6/87مورخ 700/59382بخشنامه شماره بـراي اجـرا ها شركترا تعيين و به استان اي منطقهي آب ها شركتي آب و فاضالب به ها شركتفاضالب از پسابفروش

.ابالغ نموده استو باغداري بيـان شـد، نبايـد ها زراعتدر بعضي از پسابكه در اين بحث با توجه به نامناسب بودن استفاده از اي نكته

برعكس براي مصارف محدودي قابل استفاده است و ارزش چنداني ندارد، بلكه پساباين موضوع را به ذهن القا نمايد كه و نيـز شـوند مـي صنايعي كه بـا آب خنـك . د داشته باشدتوان مياز جمله صنعت كاربرد زيادي ها فعاليتدر برخي پساب

ند باشـند و لـذا از نظـر توان مي پسابي زيادي براي فضاي سبز داشته باشند، داوطلب جدي ها مساحتصنايعي كه لزوما بـا وزارت نيـرو و هـا اسـتان بـين وزارت صـنايع و معـادن و ادارات صـنايع تر بيشفرايند سازماني بهتر است براي تعامل

قـرار بـرداري بهـره ي فاضـالب در مـدار هـا خانـه تصفيهكه مرور بهآيد تا وجود بهي آب استاني دفتري مشترك ها شركتاز طرفي وزارت صنايع . آيد بهتري فراهم ريزي برنامهبا سهولت و ها پسابايع از ناز ص تر بيش برداري بهرهامكان گيرند مي

نمايند كه ريزي برنامهند براي صدور مجوز ايجاد صنايع پرآب طلب و تخصيص آب به نحوي توان ميو معادن و وزارت نيرو


براي اسـتفاده در صـنعت بـه كشـور پسابي فاضالب احداث شوند تا هزينه انتقال ها خانه تصفيهصنايع در جوار گونه اين .براي مصارف صنعتي استفاده نمايد پسابرف كننده با هزينه و تعرفه مناسبتري از تحميل نگردد و مص

براي تخصـيص للزوم دااستفاده نمايند و عن پسابند با تعامل با وزارت نيرو براي فضاي سبز از توان مينيز ها شهرداري .د وجود داشته باشدتوان مينيز دفاتر مشتركي ها شهرداريبه پساب

گذاري نرخي برا ازين موردي قانوني وزهامجي بررس -2- 8-2ـ ميرا گذاري نرخآب خام و آب مشروب شهري كه مرجع واحدي امر گذاري نرخبرخالف شـود ماننـد دار عهـده د توان

بـه متقاضـيان در پسـاب براي فروش گذاري نرخ، بهتر است كه ... وزيران، شوراي اقتصاد و هياتمجلس شوراي اسالمي، ي خروجـي آنهـا و متقاضـيان هـا پسـاب ي فاضالب و كيفيـت ها خانه تصفيهزيرا با توجه به انواع . رو باشداختيار وزارت ني

عبـارت به. ي ديگر باشدها نهاده گذاري نرخكامال متفاوت با پساب گذاري نرخي متفاوت، بايد ها كيفيتبا پساباستفاده از نده نرخ است و چون اين امر بسـيار متفـاوت از آب خـام و آب توليدي و نوع استفاده از آن تعيين كن پسابديگر كيفيت

قـرار گيـرد و نـرخ مناسـب بـه اي منطقهي آب ها شركتشرب شهري و روستايي است، لزوما بايد مورد بررسي و مطالعه .وزارت نيرو پيشنهاد گردد

بوطه انجـام و نـرخ مناسـب را بـراي ي اقتصادي، اجتماعي را در دفاتر مرها بررسيموارد و گونه اينوزارت نيرو نيز در وزارت نيرو يـا مجمـع توسط كه با توجه به مطالبي كه در فوق بيان گرديد، بهتر است پسابنرخ . تصويب پيشنهاد نمايد

. تعيين گردد عمومي شركت مديريت منابع آب ايران و با استفاده از مالحظات و مطالبي كه در پژوهش حاضر آمده استقـانون چهـارم توسـعه اقتصـادي و اجتمـاعي و 3ه مرجع قانوني خاصي در حال حاضر با توجه به مـاده ك شود مييادآور

.وجود ندارد پسابفرهنگي در مورد

آن به مربوطه مقررات و معامله انجام نحوهي بررس - 3- 8-2مـورد حسـب (معامالت خاصي هستند كه توسـط مراجـع ذيـربط نامه آيينوزارت نيرو تماما داراي تابعهي ها شركت

ماننـد آب شـرب اي نهاده گونه هيچ، ولي باشد ميبه تصويب رسيده و مورد عمل آنها ) ي مديرهها هياتمجامع عمومي يا معامالت مذكور مورد خريد و فروش قرار نگرفته است، زيرا اين موارد همـواره نـرخ نامه آيين براساسيا كشاورزي يا برق،

طـرف كه اينمعامالت مورد خريد و فروش قرار گيرد، خاصه نامه آيينمقررات ساسبرامعيني داشته و نيازي نبوده است مناقصه يـا مزايـده و حـراج و يـا معاملـه صورت بهمعامله اي كه موارديموارد عموم مردم هستند و با گونه اينمعامله در

.، تفاوت اساسي داردگيرد ميجزئي صورت بايستي امر تخصيص توسط شركت مديريت منابع آب ايران انجام گيرد، يعني يدر مورد فروش پساب پس از تعيين نرخ، م

پس از آن . با توجه به كيفيت پساب و متقاضيان و موارد مصرف، سازمان مذكور مقادير كلي مصارف را تعيين و تخصيص دهد . يار فروشنده پساب قرار گيردقراردادهاي همسان براي مصارف مختلف با شرايط و موارد متناسب بايد تهيه شود و در اخت


دائمي بودن توليد آن است، زيرا بر خالف آب مورد استفاده در كشاورزي كه گاهي تحويـل پسابكي از خصوصيات يرا در پسـاب تـوان مـي نيست و همواره گونه بدينوضع پسابدر مورد باشد ميكاهش منابع مستمرا عملي ن به لحاظآن

و زمان قرارداد بايد ايـن نكتـه اساسـي مـدنظر پسابرد مصارف و هم در مورد قرارداد فروش لذا هم در مو. اختيار داشتاز طرفي . آورد ميجلوگيري به عمل پساباين امر از هدر رفتن . در قرارداد حالت استمرار دارد پسابباشد كه استفاده از

وان قرارداد را به نحوي تنظيم نمود كه همواره وجود نداشته باشد و نت پسابدر صورتي كه متقاضي دائمي و مستمر براي ي هـا شـيوه مصرفي اوليـه وجـود نداشـته باشـد، كه موارديي جايگزين مصرف و در ها راهبايد ،بتوان از آن استفاده نمود

.مورد توجه قرار گيرد پسابرهاسازي از طريق انعقاد قراردادهـاي طور خالصه گفت كه معامله مربوط به پساب بندي مطالب اين مبحث بايد به در جمع

گونـه تـوان عمـل نمـود و معمـوال ايـن صورت قـرارداد همسـان مـي قانون مدني و اصوال به 10خاص مبتني بر ماده هـاي زيـر مجموعـه قراردادهاي همسان را وزارت نيرو يا شركت مديريت منابع آب ايران تهيه و براي اجرا به شركت

.نمايد جهت استفاده ابالغ مي

يسازمان نيب معامالتي برا الزمي مجوزهاي سبرر -4- 8-2 :دسته تقسيم نمود 4به توان ميمعامالت بين سازماني را

ي جهاد كشاورزي، صنايع و معادن، بهداشت، درمان و آموزش پزشـكي و ها خانه وزارتمعامالت بين وزارت نيرو و :اول سازمان محيط زيست كشور

هيـات بايسـتي مـي ي زيـاد هـا حجـم در پسابي فاضالب در كشور و توليد ها خانه تصفيهبا توجه به توسعه روزافزون ي فوق الذكر با يكديگر مصوبات الزم را به تصويب برسـاند و مقـررات الزم بـراي اسـتفاده از ها دستگاهوزيران براي روابط

.ي بهداشتي و زيست محيطي را تعيين نمايدها جنبهدر انواع مصارف، خصوصا از پسابد استفاده در كشاورزي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي بايد با توجه بـه مطالعـات انجـام شـده در جهـان، در مور

هيات وزيران رابطه اين وزارتخانه و وزارت جهاد كشاورزي را . مصارف مربوط به كشاورزي را تعيين و بر مصرف آن نظارت نمايدبايد روابط سازماني وزارت نيرو و وزارت جهـاد كشـاورزي را بـه وزيران ميچنين هيات هم. در مصرف پساب بايد تعيين نمايد

نحوي تعيين نمايد كه اوال هماهنگي كامل با آنچه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي تعيين نموده، برقرار گردد و ثانيـا .متناسب باشدهاي كشت تعيين شده توسط وزارت جهاد كشاورزي تخصيص پساب براي كشاورزي با برنامه

در پسـاب وزيران بايد تعامالت بين وزارت نيرو و سازمان حفاظت محيط زيسـت را از نظـر رهاسـازي هياتاز طرفي و ) هـا شـهرداري (وزيـران بايـد تعـامالت بـين وزارت كشـور هيـات چنـين هـم مواقعي كه متقاضي ندارد تعيين نمايد و

از نظر پسماندهاي فاضالب به نحوي تعيين نمايد كـه اسـتانداردهاي ي فاضالب راها شركتي آب و فاضالب يا ها سازمان .از نظر پسماندهاي فاضالب دچار مشكل نشوند ها شهرداريمحيط زيستي رعايت شده و


استان اي منطقهي آب ها شركتي آب و فاضالب و ها شركتتعامالت بين سازمان :دوموزارت وسـيله بهكننده از آن برداري بهرهو پسابتوليد كننده يها شركتمالي بين -مجوز ارتباط سازماني و حقوقي

نكتـه اساسـي كـه در ايـن مـورد وجـود دارد . و نرخ مبادله آن را نيز وزارت نيرو تعيـين نمـوده اسـت شود مينيرو داده نبوده پسابز استان همواره مايل به استفاده ا اي منطقهي آب ها شركتاست كه ممكن است پسابمستمر از برداري بهره

داشته باشند كـه علـي القاعـده وزرات نيـرو بايـد برداري بهرهو در مواقعي كه متقاضي خريد وجود داشته باشد تمايل به .را بررسي و الزمات و تعامالت مربوط را وضع نمايد ها دستگاهارتباط سازماني اين

استان اي منطقهي آب ها شركتمديريت منابع آب ايران و شركتتعامالت :سومو پسابمديريت منابع آب ايران است كه با توجه به كيفيت شركتبراي مصارف مختلف از اختيارات پسابتخصيص

اي منطقـه ي آب هـا شـركت قطعـا . دهد ميرا تخصيص پسابمتقاضيان استفاده از آن براي مصارف مختلف، اين سازمان گيـري تصميمدر اما نمايند ميپيشنهاد پسابادير استفاده آنها را از ي الزم متقاضيان را شناسايي و مقها بررسياستان با

بايـد در ها تخصيصالبته . مديريت منابع آب ايران باشد شركت گيري تصميمبا محورهاي اصلي پساببراي امر تخصيص ت حقوقي و قراردادي ي مختلف با مشكالها موقعيتدر ها تخصيصدر استفاده از گيري تصميمغالب موارد ساليانه باشد و

.در اختيار داشت پسابالزم را در صورت قطع سهميه ييمواجه نگردد و از طرفي بتوان ضمانت اجرا

ي هـا سـازمان ، ادارت كـل صـنايع و معـادن اسـتان، ها شهردارياستان با اي منطقهي آب ها شركتتعامالت :چهارم ي جهاد كشاورزي استانها سازمان، ادارت كل حفاظت محيط زيست و اي منطقهبهداشت

ي فـوق هـا سـازمان وزيران كه در تعامالت سازماني بند اول اين مبحث بيان شده در اجرا و عمل بـين هياتمصوبات و سـاير پسـاب تحويلي و نيز قطع سهميه پسابو لذا هم در انعقاد قرارداد و هم در ميزان گيرد ميالذكر مورد عمل قرار

در اين خصوص بايد نقـش ها استانداريآيد و قطعا وجود بهي مذكور در فوق بايستي ها تگاهدسموارد تعامالت جدي بين ي استاني فوق مهيا و فـراهم سـازند و ها دستگاهاساسي را ايفا نمايند و زمينه را براي هماهنگي و همكاري تنگاتنگ بين

.ايندمي آيد را برطرف نم وجود بهعنداللزوم اختالفاتي كه در اجراي مصوبات

و مديريت ريزي برنامهمالحظات - 3- 8

پساب كنندگان مصرف و كنندگان تاميني برا ريزي برنامه مالحظاتي بررس -8-3-1 و زمـاني شـرايط در با هم تركيب با و جداگانه طور به كشاورزي برگشتي آب و ها پساب صنعتي، و خانگي يها فاضالب

مضـر، تركيبـات دارا بـودن دليل به ها فاضالبصورت هر در. باشند مي متفاوت آلودگي بار و ها ويژگي داراي مختلف مكاني

هـر . باشـند مـي ن استفاده قابل مستقيم طور به. .. و سمي ديگر تركيبات و بيولوژيكي و آلي فيزيكوشيميايي، عناصر از اعم

در هـا فاضالب از استفاده، رت كم هزينه با و تر آسان دسترسي اي و آبي منابع محدوديت دليل به موارد از بسياري در كه چند


مطالعات مختلف در شده ارائه نتايج از حاصل آمده عمل به يها بررسي ولي. گيرد مي صورت كشاورزي ويژه به مختلف امور

درنهايـت و آن اندركاران ديگر دست و زارعين قطعا كه بوده شده آبياري مناطق خاك و محصوالت آلودگي از حاكي اغلب

.بود خواهند معرض خطر در يها گروه جمله از شده توليد والتمحص كنندگان مصرف پيشـنهاد و بررسـي هـا فاضالب تصفيه مختلف يها روش ها پساب و ها فاضالب از مجدد استفاده منظور به راستا اين در

آب از دمجـد اسـتفاده نحـوه با ارتباط مستقيمي كار، انجام مراحل و فاضالب تصفيه روش نوع كه است بديهي. است شده

يها توصيه و نظرات رابطه اين و در زيست محيط امر بهداشت، در مسوول يها دستگاه و ها سازمان. داشت خواهد بازيافتي .اند نموده ارائه را كارشناسي در جهت بدين. گيرد صورت بهداشتي و صحيح طرز به كه بود خواهد مقدور زماني شده تصفيه هاي پساب از مجدد استفاده

كيفيـت و تصـفيه فرآينـد ورودي، فاضـالب كيفيـت و كميت نقش بر عالوه كه داشت توجه بايد فاضالب، خانه تصفيه طراحي

.نمايد مي ايفا مهمي نقش طراحي مباني تعيين در نيز است، آن دوباره كاربرد با نوع متناسب كه شده تصفيه فاضالب

عمل به متعددي يها استفاده توان مي ،پساب وصياتخص و منطقه شرايط با متناسب فاضالب، خانه تصفيه پساب از :از عبارتند ها استفاده اين. آورد

شهري مصارف جهت استفاده −

صنعتي مصارف جهت استفاده −

كشاورزي مصارف جهت استفاده −

تفريحي مصارف جهت استفاده −

زيرزميني يها آب تغذيه مصارف جهت استفاده −

:پساب عبارتند ازگان و مصرف كنندگان كنند تامينبراي ريزي برنامهكلي مالحظات

:كنندگان تامينمالحظات -الف

و شود مي بيان ها كننده غلظت آلوده حداكثر صورت به كه باشد استانداردهايي براساس بايد ،ها فاضالب تخليه − . است زيست ضروري محيط حفاظت سازمان نظارت تحت استاندارد اين رعايت

از تكنولـوژي اسـتفاده و مهندسـي يهـا بررسـي بـا را توليدي يها فاضالب ايدب كننده آلوده منابع ينمسوول −

. نمايد تصفيه استانداردها حد تا اقتصادي و مناسب


.يردگ انجام محيط به ورود از قبل و خانه تصفيه

مركب نمونه بر مبناي بايد فاضالب تصفيه تاسيسات از قبل شده اعالم استانداردهاي با تطبيق جهت گيري اندازه −

. بود خواهد مالك تخليه طول زمان در گيري اندازه دارند ناپيوسته تخليه كه هايي سيستم در. گيرد صورت


مناسـب بـه صـورت بايسـتي دفـع از قبل البفاض تصفيه اتتاسيس در شده توليد جامد مواد ساير اي و لجن −

. گردد زيست محيط آلودگي موجب نبايد مواد اين نهايي تخليه و شده تصفيه

حـداكثر اخـتالط كـه گـردد پذيرفتـه يهـا آب وارد نحوي به و كنواختي شرايط با بايد شده تصفيه فاضالب −

. گيرد صورت

.باشد شناور اجسام و كف يحاو و بوده نامطبوع بوي داراي نبايستي خروجي فاضالب −

. دهد تغيير طور محسوس به را تخليه محل و پذيرنده هاي آب طبيعي ظواهر نبايد خروجي فاضالب كدورت رنگ − كـه در منـاطقي جذبي يها ترانشه اي و ها چاه كارگيري به اي تانك ايمهوف و تانك سپتيك سيستم از استفاده −

. ممنوع است باشد مي متر 3 از تر كم يرزمينيز يها آب سطح از ترانشه اي چاه كف فاصله


.دهد تغيير



.است مجاز زيست محيط سازمان موافقت كسب با ها فاضالب تبخير يها روش از استفاده −


جهـت الزم يها بيني پيشتا گردد برداري بهره و احداث طراحي، اي گونه به بايستي فاضالب تصفيه اتتاسيس −


.گردد فراهم. ..و مكانيكي تجهيزات

بـا را خـود د فاضـالب توان مي نباشد استانداردها اين از بيش آنها آلودگي كه صنعتي يها فاضالب از دسته آن −

.نمايند دفع تصفيه بدون سازمان موافقت كسب

:مالحظات مصرف كنندگان -ب

ي خاص ها كاربريبراي ها دستورالعمل براساس) از لحاظ كيفيت آب(رعايت نكات ايمني − آن در نظر گرفته شده استدر مصارفي كه منحصرا براي پساباستفاده از −ين منافع را براي مصـرف كننـده و تر بيشو آب سالم به نحوي كه مجموعا پساباستفاده صحيح و تلفيقي از −

. ين هزينه را براي سيستم داشته باشدتر كم پساباستفاده از وري بهرهافزايش −


هيتصف فاضالب از ستفادهاي برا آنها ليتعد و سالم آب فروش كار گردش ويي اجرا تميالگوري بررس - 8-3-2 شده

:پذيرد ميفروش آب بر مبناي دو عامل اصلي صورت تخصيص آب -1

تعرفه آب براي مصارف گوناگون -2

بـه شـود ميالگوريتم و شيوه نامه اي كه در بخش بعد ارائه براساسدر وضعيت كنوني در ابتدا حجم مشخصي از آب ي مصـارف گونـاگون ايـن حجـم هـا تعرفـه براسـاس سـپس . شود ميي مختلف تخصيص داده ها كنندهكاربران و مصرف

به داليل مختلف در كشور ما بر مبناي كامال اقتصادي انجام گذاري تعرفهبا توجه به اين كه . رسد ميتخصيصي به فروش ي تخصـيص آب ناشـي هـا محـدوديت ، بلكه از سـوي ها تعرفهين محدوديت براي فروش آب نه از جانب تر بيش، شود مين

ايجـاد تغييراتـي در بخـش اول يعنـي در الگـوريتم پساببنابراين عمده تغييرات پيشنهادي در الگوريتم فروش . شود مي .تخصيص خواهد بود

فروش آب سالم در حال حاضر مبتني بر تعيين تخصيص آب به مصـرف كننـدگان گونـاگون و لحـاظ نمـودن تعرفـه كه از باشد ميدر مديريت منابع آب مسايلين تر مهمدهاي گوناگون از تعيين تعرفه براي كاربر. فروش آب براي آنان است

در رسـد مـي هر چند به نظر . گيرد ميآب را در نظر تامينو از سوي ديگر هزينه كنندگان مصرفيك سو توان پرداخت غيرمسـتقيم يـا مسـتقيم طـور بـه و باشد ميآب تامينو مبادله آب محدوديت اصلي در تاميني ها هزينهشرايط كنوني

به تخصيص آب كشاورزي بر مبناي سطح زير كشت اشاره نمود توان مياز آن جمله . سازد ميتخصيص بهينه را نا ممكن .است تر آساني دارد و تر كمي اجتماعي ها هزينهاما ،اي ناكارآمد است كه در مقابل فروش حجمي آب كشاورزي، شيوه

گذاري شناور براي مقابله با شرايط كـم آبـي و خشكسـالي در نظـر گرفتـه از سوي ديگر در فرايند كنوني، قيمتكاري براي كاهش اثرات بندي آب راه حتي در صورت تحويل حجمي آب، محدود كردن تخصيص و جيره. نشده استدي طور غيرمستقيم ايـن نقيصـه را تـا حـ تواند به در عين حال استفاده از منابع آب نامتعارف مي. ها است خشكسالي

.مرتفع سازدد در توان مي پسابكه استفاده از باشد ميي كيفي مديريت عرضه نيز مطرح ها جنبهمنابع آب از تامينپذيري اطمينان

. اين راستا به افزايش كيفيت عرضه كمك كنداري آب و فروش آن در بسـي گذاري تعرفهي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و زيست محيطي باعث شده است تا ها جنبه

به پسابتعديل الگوريتم فروش آب با در نظر گرفتن رسد ميبه نظر . از موارد خارج از نگاه و تحليل صرفا اقتصادي باشدي ها نقيصهآب و بر طرف كردن برخي از تاميني باالي ها هزينهد در راستاي كاهش توان مي نامتعارفعنوان يك منبع آب

بر روند كنوني تعيين تخصيص آب و بـر طـرف تاثيرالبته فوايد آن عمدتا از . ودساز و كار كنوني فروش آب مفيد واقع ش . كردن موانع تخصيص بهينه آب حاصل خواهد شد كه اين مورد در بخش بعد توضيح داده شده است


شده هيتصف فاضالب از استفادهي برا آن ليتعد و سالم آب صيتخص نديفرآي بررس -8-3-3 :هاي تخصيص آب به شرح زير است ريزي كالن آب و آبفاي وزارت نيرو، گام برنامه براساس الگوريتم تخصيص آب دفتر

ها برداشتتدقيق نيازها و :گام اول -1

) مستقيم طور به(ي آب از آب سطحي ها برداشتحجم −

) برداري، اجرا و مطالعاتي در دست بهره(ي توسعه منابع آب ها طرححجم آب تنظيمي −

ي آبفـا، سـازمان صـنايع و معـادن، هـا شـركت اسـتعالم از براساس ز آب سطحيتقاضاي جديد برداشت آب ا − اي و وزارت جهاد كشاورزي منطقهي آب ها شركت

برآورد منابع آب :گام دوم -2

ي هيدرومتري ها ايستگاهسري درازمدت اطالعات براساس −

نتايج آخرين آماربرداري سراسري انجام شده −

مناطق فاقد ايستگاهي متداول هيدرولوژيكي در ها روش −

حوضه سازي شبيه :گام سوم -3

:و با لحاظ vensimي اول و دوم در محيط ها گاماطالعات حاصله در براساسحوضه آبريز سازي مدل

نيازهاي زيست محيطي −

ي توليد انرژي برقابيها محدوديتمعادالت و −

روابط بيالن آب در حوضه −

محاسبه كمبودها :گام چهارم -4

) گام سوم( سازي شبيهنتايج براساسيزان كمبودهاي حوضه تعيين م −

تعيين ميزان آب قابل تخصيص در حوضه آبريز −

توزيع كمبودها به نسبت نيازها :گام پنجم -5

بـين منـاطق هـا اسـتان متناسب با نيازهاي تعريف شده توسـط ) گام چهارم(توزيع ميزان كمبود كلي حوضه − دست پايينباالدست و

در حوضه آبريز دست پايينحجم آب قابل تخصيص براي باالدست و تعيين −


)چندمعياره گيري تصميمبراساس مدل ( معيارها براساستوزيع آب قابل تخصيص :گام ششم

فرآيند راهنماي ارائه شده در اين ها بررسيي مختلف ها بخش براساسالگوريتم تخصيص ارائه شده در فوق و براساسبه عنوان يك منبع آب نامتعارف، به صـورت زيـر پيشـنهاد پسابوريتم تخصيصي آب با در نظر گرفتن اصالحي براي الگ

. شود مي

ها برداشتتدقيق نيازها و :گام اول -1

) مستقيم طور به(ي آب از آب سطحي ها برداشتمحاسبه حجم −

) و مطالعاتيبرداري، اجرا در دست بهره(ي توسعه منابع آب ها طرحمحاسبه حجم آب تنظيمي −

ي آبفا، سازمان صـنايع و معـادن، ها شركتاستعالم از براساس اعالم تقاضاي جديد برداشت آب از آب سطحي − و وزارت جهاد كشاورزي اي منطقهي آب ها شركت

برآورد منابع آب :گام دوم -2

ي هيدرومتري ها ايستگاهسري درازمدت اطالعات براساس −

ري سراسري انجام شده نتايج آخرين آماربردا براساس −

ي متداول هيدرولوژي در مناطق فاقد ايستگاهها روش − ها خانه تصفيهحجم فاضالب توليد شده از شهرها و حجم و توان توليدي براساس پساب نامتعارفمحاسبه آب −

حوضه سازي شبيه :گام سوم -3

:و با لحاظ vensimمحيط ي اول و دوم در ها گاماطالعات حاصله در براساسحوضه آبريز سازي مدل −



روابط بيالن آب در حوضه • تعيين نيازها از ديدگاه كيفيت آب مورد نياز براي تقاضاهاي مختلف •

اسبه كمبودهامح :گام چهارم -4

) گام سوم( سازي شبيهنتايج براساستعيين ميزان كمبودهاي حوضه −

قابل تخصيص در حوضه آبريز نامتعارفتعيين ميزان آب متعارف و −

توزيع كمبودها به نسبت نيازها :گام پنجم -5


بـين منـاطق هـا اسـتان متناسب با نيازهاي تعريف شده توسـط ) گام چهارم(توزيع ميزان كمبود كلي حوضه − دست پايينباالدست و

در حوضه آبريز دست پايينبراي باالدست و فنامتعارتعيين حجم آب قابل تخصيص متعارف و −

)چندمعياره گيري تصميمبراساس مدل ( معيارها براساستوزيع آب قابل تخصيص :گام ششم -6

چند معياره گيري تصميمدر روند پسابمالحظات تخصيص براساسدر نظر گرفتن معيارهاي كمي و كيفي −

چندگانه اهداف به توجه با شده هيتصف البفاض از استفادهي راهبرد كالني ها سياستي بررس -8-3-4 هيتصف

ـ مـي كه (كشور آبي كالن توسعه منابع ها سياستبا رجوع به فرايند مديريت يكپارچه منابع آب و د بـه تفكيـك توان. تعريـف نمـود تـوان مـي را پسـاب گـذاري تعرفهرويكردهاي متفاوتي براي ،)ي مختلف كمي متفاوت از هم باشدها حوضه

بـه عنـوان . ، مـوثر خواهـد بـود پسـاب گـذاري تعرفـه ي مربـوط ها گيري تصميمدر ،ها سياستت استناد به اين بديهي اساستفاده از فاضـالب تصـفيه شـده، عامـل تـرويج اسـتفاده از آن بـا احتسـاب ) غيرمستقيميا (فوايد زيست محيطي مثال، .باشد ميتمام شده هزينهيي كم تر از ها قيمت

:متصور شد پسابي زير را در استفاده از ها سياست نتوا ميدر بعد كالن بهبود محيط زيست − ها سالي خشكها و كاهش اثرات كم آبي − تامين تقاضاي فزاينده −

پسابسناريوهاي مختلف استفاده از -4- 8

خانه تصفيه احداث از شيپ فاضالب مصارف تيوضعي بررس -1- 8-4 :است الزم خانه تصفيه احداث از شيپ فاضالب تيوضعي بررس در ريز موارد حجم فاضالب −



)يزيرزمينسطحي يا (تعيين محيط فيزيكي دريافت فاضالب −

يي رايج در منطقه به علت احتمالي انتشار فاضالب ها بيماري −

ها فاضالبه محدوده جغرافيايي تخلي −


در ها آبخوان و ستيز طيمح حفظ و موجود منابع با آني نيگزيجا و فاضالب هيتصف ويسناري بررس -2- 8-4 مذكوري ها دشت در مصارف و منابع نيب تعادل و ممنوعهي ها دشت هـا آبخـوان نيـ ا دري عبـارت بـه . برنـد مي رنج مصارف و منابع نيب تعادل عدم مشكل از كشوري ها آبخوان ازي اريبسي داريپا نا نيا. است آورده فراهم آنهاي برا را داريناپا كامال طيشرا آبخوان سطح ديشد كاهش و ليپتانس از شيب مصرف

ي طيشـرا در ،ها دشت نمودن ممنوعه رينظيي ها حل راه بر عالوه. است دهيانجام آنها شدن ممنوعه به ها دشت ازي برخ در نيچنـ ي بـرا ي مصـنوع هيـ تغذ منبع يك عنوان به دتوان مي پساب. شود مي مطرح ها دشت گونه اين هيتغذ مناسب، و ژهيو

ي آبـده زانيـ م بردن باال هدف با ،ينيرزميز يها آب هيتغذ جهت فاضالب از مجدد استفاده. شود گرفته نظر دريي ها دشت كـه اسـت شده هيتوص اضالب،ف وسيله به خاك زير منافذ يگرفتگ از اجتناب يبرا. گيرد مي انجام ينيرزميز آب يها سفره

صـورت فاضـالب يرو بـر يمقـدمات ينينش ته اي يمقدمات هيتصف حداقل مصارف، نيا در فاضالب از مجدد استفاده جهت

فاصـله بـه فاضالب نفوذ نيح در ،ها ويروس و ها ي باكتر تر بيش قسمت ن،يزم تيفيك به بسته ،يمصنوع هيتغذ در. رديگ

اي و يوني تبادل با جذب اثر در است ممكن زين فاضالب در موجود يآل و ييايميش مواد. دندگر مي حذف تر بيش اي متر صد بافـت و بندي دانه خاص فرم علت به مواقع يبعض در اما گردند حذف خاك يالبال در فاضالب نفوذ نيح در گريد انفعاالت

به فاضالب يآل مواد و ييايميش تيفيك در يا مالحظه قابل رييتغ اد،يز مسافات يط از بعد يحت فاضالب نفوذ خاك يمحل

از را ينيرزميز يها آب فسفات و تراتين زانيم فاضالب، از استفاده با درازمدت هيتغذ كه داشت توجه ديبا. آورد مين وجود

:داشت توجه ريز نكات به ديبا فاضالب از استفاده با هيتغذ در. ندهد تجاوز مجاز حد

.برداشتي آب و دهشون تغذيه آب كميت و كيفيت −

.زيرزميني آب حركت موثر سرعت −

.منطقه در مصنوعي تغذيه به طبيعي تغذيه نسبت −

،ينـ يرزميز هاي آب سطح منطقه،ي ميژئوش و يتولوژيل چنين هم زا، سرطان زا، جهش مواد ،يسم باتيترك زا، بيماري عوامل ينـ يرزميز هاي آب هيتغذ روش و ينيرزميز هاي آب از اشتبرد و هيتغذ نيب يزمان فاصله آبدار، يها سفره يهمانندساز تيظرف

.دهند مي قرار تاثير تحت را ينيرزميز هاي آب تيفيك و ها فاضالب پذيري تصفيه زانيم كه هستند يمهم عوامل

شهري مصارف جهت پساب از استفاده -3- 8-4

:نمود استفاده توان مي ريز موارد در وي شهر مصارفي برا پساب از ،هـا بزرگـراه ،ي بـازي هـا زمـين و مـدارس حياط ورزشي، ميادين تفريحي، مراكز و عمومي يها پارك آبياري −

.عمومي تاسيسات و ها ساختمان محوطه

.عمومي خدمات ساير و عمومي شستشوي امكانات مسكوني، منازل محوطه آبياري − .صنعتي يها شهرك و اداري ،تجاري مناطق محوطه آبياري −

. ورزشي يها زمين آبياري −


توليـد اختالط آن با آب پاك بـراي و پنجره شستشوي خودرو، شستشوي تجهيزات مانند تجاري ربردهايكا −

.شيميايي مواد .آبشارها و استخرهاي بازگرداننده ،ها چشمه نظير نماهايي آب و سازي محوطه در تزئيني كاربردهاي −

.سازي ساختمان يها پروژه در بتون توليد و بنايي مصارف −

.نشاني آتش حريق و اطفاي −


يها زمين ،ها پارك مانند عمده كنندگان مصرف دهنده سرويس يها سيستم شامل دتوان مي شهري مجدد استفاده ،مسكوني مناطق ندگانكن مصرف از تلفيقي گسترده يها سيستم يا و آب باالي مصرف با صنايع ،تفريحي مراكز ورزشي، .باشد توزيع دوگانه يها سيستم قالب در تجاري و صنعتي شـهري، شرب آب توزيع سيستم از جدا يها لوله شاه موازي شبكه طريق از بازيافتي آب ،توزيع دوگانه يها سيستم در

گيـرد مي قرار جامعه آبي احتياج نتامي نظر از سوم رده در بازيافتي آب توزيع سامانه حقيقت در. گردد مي ارائه مشتريان به .گردد مي مديريت و نگهداري ،برداري بهره شرب قابل آب مشابه سيستمي در و

گيـري تصميم بازيافتي سيستم پذيري وقفه به نسبت بايد جامعه ،شهري مجدد استفاده سيستم يك طراحي مرحله در

آب از پـذير وقفـه منبـع يـك باشـد، جامعـه يك حريق اطفاي منبع تنها عنوان به بازيافتي آب كه صورتي در البته. نمايد

جريان يك به نسبت بايد آنگاه افتي، بازي آب از ناپذير وقفه منبع يك به نياز تعيين صورت در. است پذيرش قابل بازيافتي،

يـك از بيش ايدب بازيافتي آب فرآوري در اطمينان حصول براي صورت اين در. گردد حاصل اطمينان بازيافتي آب از مداوم

سازي ذخيره بايد حريق اطفاي نيازهاي نمودن برآورده براي طرح خرابي درصورت كه گونه همان. گردد منظور خانه تصفيه

.شود گرفته درنظر اضافه

ي شهر مصارفي برا موردنياز بازيافتي آب تعيين -1 عواملي توسط كه هفتگي آبياري تخميني يها نسبت و بازيافتي آب توسط كه آبياري قابل سطوح مجموع از نيتخم با

آب بـا آبيـاري روزانـه تقاضاي توان مي گردد مي تعيين سازي محوطه نوع و اقليمي شرايط منطقه، خاك خصوصيات مانند

آب تـوان مـي نيـز آب شـده ثبـت محلي ها حساب صورت بررسي با. زد تخمين شهري مشخص سامانه يك در را بازيافتي

مصرفي، آب از توان مي بازيافتي آب تقاضاي فصلي تغييرات تخمين براي چنين هم. زد تخمين را روزانه نياز مورد بازيافتي

دست به چاه از را آبياري نياز مورد آب كه شهري سبز فضاهاي نظير بالقوه كنندگان مصرف مورد در.كرد استفاده شده ثبت

آب تقاضاي ميزان ارزيابي در.كرد استفاده بازيافتي آب نياز ينتخم براي تخليه مجاز يها نسبت بررسي از توان مي آورند مي

مصارف براي تقاضا. گردد مشخص بايد نيز آبياري از غير تقاضاهاي ،شهري آب از مجدد استفاده سيستم يك براي بازيافتي

بـراي .گـردد تعيـين آب مصـارف شـده ثبـت ميزان يا ها حساب صورت طريق از دتوان مي ها كارواش نظير تجاري صنعتي،

شده ثبت مصرفي آب از مجددا نيز ازآب، مجدد استفاده موارد از قسمتي عنوان به ها توالت براي بازيافتي آب ميزان تخمين


ميـزان درصـد 45 تـا گاهـا ها تانك فالش براي نياز مورد آب ميزان شده انجام برآوردهاي براساس. نمود استفاده توان مي

.ستا مسكوني مناطق داخلي مصرف

عيتوز وي طراح مالحظات -2 .است مهم بخش دو داراي شهري مناطق در آب از مجدد استفاده سيستم

.بازيافتي آب توليد براي آب بازيابي تجهيزات −

.پمپاژ تجهيزات و عملياتي سازي ذخيره شامل بازيافتي آب توزيع سامانه −

آب بازيافت تاسيسات

معمـوال . نماينـد فـراهم مصـرف را موردنظر استانداردهاي به رسيدن براي يازن مورد تصفيه بايد آب بازيافت تاسيسات

استفاده كه اين بدليل. دارد نيز وگندزدايي به فيلتراسيون نياز ثانويه، تصفيه بر عالوه شهري مناطق در آب از مجدد استفاده

قرار بازيافتي آب با تماس معرض رد محدوديت بدون مردم كه است آبياري اماكني مستلزم شهري مناطق در آب از مجدد

.باشد داشته مصارف ساير به نسبت باالتري بسيار كيفيت بايد آب بازيافتي بنابراين. گيرند مي خـارج تصـفيه اين از عهده كه باشد داشته بازيافتي آب از باالتري كيفيت به نياز عمده مشتري يك اگر سوي، ديگر از

.شود مي انجام شرب قابل آب براي عموما كه گونه همان دهد، انجام خود محل درون در ا ر اضافه تصفيه بايد مشتري است،

توزيع سامانه -3

در خصـوص بـه وجـود، بـا ايـن . گيرنـد مي قرار آب بازيافت تاسيسات كنار در غالبا پمپاژ و عملياتي سازي ذخيره تجهيزات

.گيرند قرار مجدد استفاده هاي محل نزديكي در و يا سامانه دركنار توانند مي عملياتي سازي ذخيره تجهيزات بزرگ شهرهاي

يصنعت مصارف جهت استفاده -4- 8-4

:است ريز موارد شامل پساب يصنعت مصارف





كردن خنك ع،يصنا تر بيش در . است آب از مجدد استفاده نيتر عمده صنعت در كننده خنك آب فوق، مصارف نيب از

آب يتقاضا نيتر بزرگ ييتنها به


طرفه كي كننده خنك يها سيستم -1

از پـس شده گرم آب سپس و كنند مي استفاده زاتيتجه سازي خنك يبرا آب از طرفه، كي كننده خنك يها سيستم

از استفاده دارند، آب از ييباال حجم به ازين طرفه كي كننده خنك يها سيستم كه آنجا از. كنند مي هيتخل را مصرف بار يك

طرفه كي كننده خنك ستميس كي يبرا الزم انيجر ،مثال عنوان به. باشدي عمل منبع، عنوان به دتوان مي ندرتا يافتيباز آب

آب مجـدد گـردش يها سيستم در زانيم نيا كه است هيدرثان تريل 28500 بايتقر ،يمگاوات 1000 يليفس روگاهين كي در

.است هيثان در تريل 285 و 395 بايتقر كننده خنك ياستخرها و مرطوبي ها برج رينظ

آب مجدد گردش با كننده خنك ستميس -2

يبرا را آب ريتبخ قيطر از آب از گرما انتقال با سپس ،كنند مي استفاده نديفرآ يگرما جذب يبرا آب از ها سيستم نيا يها برج از مجدد گردش با سازي خنك نديفرآ در. آورند يم در مجدد دشگر به كننده خنك يها چرخه در مجدد استفاده .شود مي استفاده كننده خنك ياستخرها اي كننده خنك

كن خنك يها برج -3

اطـراف و پـايين از خشكي هوا. گردند مي يطراح آب ريتبخ يباال يگرما از برداري بهره منظور به كن خنك يها برج

هـوا و آب تمـاس تـا شـده منقسـم كوچـك ي ها قطره به آب. گردد مي پمپاژ برج يباال به آب كهيحال در شده آورده برج

در آب شـده خنك قطرات. شود مي آب از يمقدار ريتبخ باعث كه شود مي داده تماس مجاور يهوا با سپس و ابدي شيافزا

آب از يزانيم رفتن دست از باعث برج يباال در باد حركت و ريتبخ. نديآ يم در گردش به ا مجدد و شده آوري جمع برج ته

بـه وستهيپ چرخه آب از يقسمت ر،يتبخ طول در ها آالينده ناخواسته تجمع از احتراز يبرا. گردد نيگزيجا ديبا كه شود مي

هـر رايـ ز باشد باال ديباي جبران آب تيفيك. است ازين مورد يجبران آب منبع كي لذا گردد مي حذف باد با پراكندن صورت

.شود مي ظيتغل بارها سازي خنك چرخه طول در آب در يا ندهيآال يروگاههـا ين ريـ نظ يعيصـنا در. دهـد مـي ليتشـك را يمصـرف آب مجموع از ييباال درصد كن خنك برج يجبران آب مجـدد گـردش با ه كنند خنك برج ستميس نفت، يها شگاهيپاال و فلزات كارخانجات ،ييايميش كارخانجات برق، يكيالكتر

. كنـد مـي عمـل خـود مخـتص آب يفـ يك يازهاين با جداگانه نديفرآ كي مانند كه است بسته حلقه كي شهيهم بايتقر آب عات،يضـا هيتخل بر ياجبار نظارت دليل به. شود مي مشخص يجبران آب درون بالقوه رسوبات غلظت نييتع با آب تيفيك

و كننـده نيـي تع عوامل عنوان به ها آالينده حذف يها هزينه و هيتخل ياستانداردها. باشد مي زايد آب هيتصف به ازين غالبا .نديآ يم شمار به غلظت يها چرخه محدودساز

كننده خنك ياستخرها -4

كننـده خنـك آب منبع استخر. شود مي استفاده بسته مدار كننده خنك ستميس عنوان به كننده خنك ياستخرها از

اسـتخر يطراح در مهم پارامتر. دهد مي ليتشك را آب يگرما تبادل دنكر خنك سميمكان استخر از يسطح ريتبخ و بوده


بدون ييكارا و باال رهيذخ تيظرف ،گذاري سرمايه پايين يها هزينه علته ب .است گرم آب كردن خنك يبرا ازين مورد سطح

وجـود بـا . رسند يم نظر به توجه جالب اريبس كننده خنك ياستخرها تر، يطوالن يزمان يها دوره يبراي جبران آب به ازين و هـا جلبـك برابـر در ينگهـدار مشـكالت و ازيـ ن مـورد بـزرگ سطح ،ينيرزميز يها آب يآلودگ امكان از يناش انيز ن،يا

.بردارند در را هرز يها علف

لريبو در پساب از استفاده -5

هيتصف ازمندين دو هر البته است،ي معمو متداول يها روش از متفاوت يكم لريبو هيتغذ آب يبرا يافتيباز آب از استفاده فشـار بـه وابسـته تيـ فيك بـا آب به ازين فشار شيافزا با عموما لريبو هيتغذ يبرا يجبران آب يفيك طيشرا. هستند ياضاف

.است لريبو يراهبر

ي صنعتي ندهايفرا در پساب از استفاده -6

ازمنـد ين كيالكترون صنعت مثال، عنوان به. شود مي استفاده يصنعت يندهايفرا در صنعت نوع با متناسب يافتيباز آب

،يسـو گـر يد از. اسـت يكـ يالكتر ياجـزا ريسا و كيالكترون يمدارها يشو و شست يبرا مقطر آب حد در تيفيك با يآب بـه يفلزكـار و كاغذ ريخم و كاغذ ،ينساج صنعت و دينما استفاده پايين نسبتا تيفيك با آب از دتوان مي سازي چرم صنعت

،عيصـنا مجـدد مصـارف يبـرا يافتيـ باز آب از كـاربرد بـودن يعملـ يبررسـ در نيبنابرا. دارند ازين متوسط تيفيك با بآ .ندينما نييتع ديتول يندهايفرا براساس را يآب يازهاين ديبا بالقوه كنندگان مصرف

يكشاورز مصارف جهت پساب از استفاده -5- 8-4 حـل ايـ كـاهش يبـرا روش تـرين دسترس قابل و نيتر ارزان ،يورزكشا منبع كي عنوان به فاضالب از مجدد استفاده

بـر عالوه شوند مي ياريآب خانه تصفيه پساب با كه ييها زمين در مناسب اهيگ كشت يطرف از. شود يم يتلق يآب كم ليمسا

ديـ فوا ت،اس موثر خاك شيفرسا كاهش و يكشاورز محصوالت شيافزا در كه فاضالب در موجود ييغذا عناصر از استفاده :تداراس مختلف مناطق در را ريز

.دائمي و دسترسي قابل آب منبع كي تامين −

و آب منـابع طبيعـي از اسـتفاده بـراي تقاضـا كـاهش نتيجـه در و كشـاورزي نياز مورد آب از بخشي تامين − .كشاورزي آب تامين يها هزينه در جويي صرفه

.فاضالب در ييغذا عناصر وجود واسطه به شيميايي كودهاي مصرف كاهش −

.كشاورزي محصوالت تر بيش توليد و زيركشت سطح افزودن −

.آنها به فاضالب تخليه عدم و پذيرنده جاري يها آب از حفاظت −

.محيط بهداشت توسعه و آلوده يها آب طريق از آلودگي انتقال احتمال كاهش −


،يسازمان موانع ط،يمح اقتصاد، جامعه، متسال بر آن اثرات ،يكشاورز در فاضالب از مجدد استفاده اثرات يابيارز جهت برنامه در اول درجه در ،يكشاورز در فاضالب از مجدد استفاده بيمعا. شود گرفته نظر در ديبا يقوق ح و ياجتماع مسايل

دمجد استفاده يكل طور به و رديگ قرار توجه مورد ديبا زاتيتجه و نيزم در عمدهي ها گذاري سرمايه. است آن يسازمانده مرتب كنترل و موثر يراهبر و متيق يابيارز قيطر از دقت با كه بود، خواهد زيآم تيموفق يهنگام يكشاورز در فاضالب از

از گيـري بهـره طيشرا و ضوابط و منطقه يكشاورز تيوضع چنين هم. شود انجام آگاهانه يها ريزي برنامه كمك به يدائم و

و توجـه مـورد ديـ با يكشـاورز ياريآب در آن مصرف امكان و شده هيتصف ابپس اتيخصوص همراه به نه،يزم نيا در پساب .رديگ قرار يبررس

يبـرا بـاال يتقاضـا بـه توجـه با. دهد مي ليتشك را نيريش آب يتقاضا كل از يا مالحظه قابل سهم يكشاورز ياريآب يكشاورز در مجدد مصرف قيتلف انامك وي كشاورز در مجدد استفاده با آب حفظ مالحظه قابل يايمزا ،يكشاورز ياريآب ياريـ آب نـه يزم در قـات يتحق مسـتلزم غالبا آب از مجدد استفادهي ها برنامه يطراح ،آب مجدد مصرف يكاربردها ريسا با

. است يكشاورز

يكشاورز ياريآب يتقاضا يطـ در يلـ يتكم ياريـ آب بـه ازين لذا است، ريمتغ يمياقل طيشرا به بسته يكشاورز محصوالت يآب يازهاين كه آنجا از ريسـا و اهيـ گ رشد مراحل محصول، نوع دما، بارش، از يتابع يفصل راتييتغ نيا. بود خواهد متفاوت سال طول در و فصول نييتع را يافتيباز آب عرضه نوسان زين و يفصل يتقاضاها ديبا يافتيباز آب كننده تامين. است ياريآب روش به بسته عوامل

جزييـات ارائه به قادر يكشاورز كنندگان مصرف معموال. دينما حاصل نانياطم ياريآب يبرا آبي ضاتقا شدن برآورده از تا

.شود مي ثبت و گيري اندازه ندرت به كنندگان مصرف انهيسال يحت اي يفصل يمصرف آب زانيم و ستندين تقاضا

يتقاضـاها قيـ دق نيتخم به قادر ديبا يفتايباز آب كننده تامين آب، از مجدد استفاده يپذير امكان يابيارز يبرا معهذا موجود كشت يالگوها ياريآب ازين نييتع يكارشناس محاسبات براساس غالبا يابيارز نيا. باشد يافتيباز آب عرضه و ياريآب

و يمبـان كـردن لحـاظ بـا ازيـ موردن سـازي ذخيره و هيتصف زاتيتجه كردن زيسا و مصرف ينواح يبرا طرح يشنهاديپ اي .گيرد مي صورت يفن وي اجتماع و ياقتصاد يارهايمع

يسطح اي ينيرزميز منابع در شده هيتصف فاضالب سازي ذخيره امكاني ويسناري بررس -6- 8-4 سازمان نيقواني سطح آب منابع به پساب شدن اضافه مورد در شد، ارائه قبلي ها بخش دري زيرزمين آب هيتغد بحث

قابل ريز مواردي تفرجي ها بركه و ها درياچه هب پساب هيتخلي برا صخا طور به. است كرده مصوبي نيقوان ستيز طيمح :است ذكر

مـورد كوچـك يهـا پـارك و ها درياچه ينگهدار و توسعه مانند يحيتفر مصارف جهت توان مي را شده هيتصف فاضالب

:استي حيتفر يها فعاليت از گروه دو شامل كاربردها نوع نيا. داد قرار استفاده


دارد تمـاس بدن با آب آن در كه يگروه و يريگيماه ورزش و يقرانيقا مانند ندارد تماس بدن با آب آن در كه يگروه

.داد قرار يليتكم هيتصف مورد را فاضالب ديبا رياخ مورد در. آب يرو ياسك و شنا مانند :است ريز موارد شامل خالصه طور به شده هيتوص يارهايمع

.باشد برداري بهره قابل بايد ظاهري لحاظ از آب −

پوست و ها چشم موجب التهاب و كند مسموميت ايجاد بلع اثر در كه باشد موادي گونه هيچ محتوي نبايد آب −

در كـردن شـنا اثـر در كـه ييهـا بيماري چنين همدارند، اي روده منشا كه زا يبيمار يها ارگانيسم. شود بدن

.گيرند قرار كنترل مورد بايد اي ندارند، روده منشاء و شوند مي منتقل آلوده يها آب

− pH باشد 3/8تا 5/6الزم براي شنا بايد در محدوده . قابـل گـراد سـانتي درجه 30 از باالتر ماهيگيري، و كردن شنا براي طبيعي، شرايط ياستثنا به حرارت درجه −

.نيست قبول

.دارد وجود فسفر و ازت تقليل به نياز دوتروفيكاسيون، پديده از جلوگيري جهت −

و قـايقراني ماننـد (دارد ثـانوي تمـاس ايـ اسـت، تمـاس در بـدن بـا محـدود طور به كه آبي در كيفي معيارهايي − ثـانوي پساب كي معموال. است تري كم داراي محدوديت نامحدود، تماس اي مستقيم تماس به نسبت ،)ماهيگيري

ليتـر ميلي درصد كلني 5000 تا مفر كلي شمارش و است بخش رضايت اين منظور براي شد، اكسيده خوبي به كه

.گيرد مي استفاده قرار مورد

براي هر سناريو گذاري تعرفهالگوريتم - 5- 8

سـناريوها تعريـف . اسـت پساباستفاده از سناريوهاي تعريف شده، تصفيه فاضالب گذاري تعرفه براي مناسب رويكرد ايـن از. سـازد مـي ميسـر را عوامـل سـاير و رداختپ به تمايل تعيين مواردقانوني، نظير موثري موارد نمودن لحاظ امكان

:است انيب قابلي كلي ويسنار سه قالب در پساب از استفادهي وهايسنار دگاهيد

1 سناريوي گذاري تعرفه تميالگور - 8-5-1 در شده گرفته نظر در حالت سه. شود مي استفاده جديد مصارف براي الزم آب منابع تامين براي پساب سناريو اين در

در. ممنوعـه يهـا دشـت تغذيـه و آزاد يهـا دشت مصنوعي تغذيه مختلف، مصارف به مربوط حالت :از عبارتند لبقا اين دريافـت قابـل منـابع سـاير هماننـد بها پساب و اشتراك حق جديد، مصارف در شهري فاضالب از استفاده يعني 1 حالت يزيرزمينـ آب واحـد هـر نگهـداري و بـرداري بهـره هزينـه معـادل يا سطحي يها آب بهاي آب معادل حداكثر، كه استـ مـي شده تصفيه فاضالب فروش طبيعت، به آب بازگرداندن به توجه با 2 حالت در. باشد مي . نشـود تعرفـه مشـمول دتوان

. شود مي جبراني يها هزينه مشمول ممنوعه، يها آبخوان تغذيه يعني 3 حالت


بـه فاضالب بازگرداندن براي الزم استاندارد ميزان از بيش تصفيه به منوط آبفا از خريد تعرفه فوق موارد از يك هر در . باشد مي محيط

2سناريوي گذاري تعرفه تميالگور -8-5-2

آب سفره از برداشت حالت اين در. است فعلي مصرفي آب منابع با پساب جايگزيني به مربوط كلي طور به سناريو اين قابل اشتراك حق مذكور حالت در. شود مي واگذار شده تصفيه ابپس آن جاي به و متوقف سطحي آب منبع يا يزيرزمين منجـر قبلي، منبع از برداشت توقف چنانچه عبارتي به. باشد مي دريافت قابل مشروط طور به بها پساب اما نيست دريافت

شـود بردار بهره براي) يزيرزمين آب مورد در( برداري بهره و نگهداري يها هزينه و) سطحي آب مورد در( بها آب حذف به و نگهـداري يهـا هزينـه متقاضي خود كه درصورتي. كرد دريافت بها پساب توان مي مذكور، شده حذف يها هزينه معادل . است دريافت غيرقابل بها پساب باشد، داشته عهده به را برداري بهره

3 سناريوي گذاري تعرفه تميالگور -8-5-3

متعلقه يزيرزمين آب منابع يا و خود آبه حق از بردار بهره كردن ظرصرفن قبال در شده تصفيه فاضالب 3 سناريوي در در. گيـرد مـي قـرار او اختيـار در معـوض صـورت بـه ديگر، مصارف جهت مربوطه اي منطقه آب شركت به آن واگذاري و

باشـد، يزيرزمين آب قبال در معوض شده تصفيه فاضالب كه صورتي در اما. نيست دريافت قابل اشتراك حق 3 سناريوي از قبـل بـردار بهـره توسط بها آب پرداخت به مشروط معوض سطحي آب قبال در بها پساب. است دريافت قابل بها پساب

. است معاوضه .است كرده ارائه را مذكور موارد خالصه ريز جدول

آنها متناظر يها تعرفه و پساب واگذاري سناريوي انواع -1- 8 جدول

بها پساب اشتراك حق سناريوها زير و سناريوها قابلي اضافتعرفه

)1( آبفا به پرداخت ها تعرفه ساير

برداشت حق -1 پساب جديد

--- مشروط دريافت قابل دريافتقابل مصرفانواع- 1-1

--- مشروط دريافت قابلغير دريافتقابلغير آزاديهادشتمصنوعي تغديه- 1-2

جبراني يها هزينه مشروط دريافت قابل غير دريافت لقاب غير ممنوعه يها دشت مصنوعي تغذيه- 1-3

جايگزيني-2 جاي به پساب)2:(

--- مشروط مشروط دريافتقابلغير سطحيآب- 2-1

--- مشروط مشروط دريافت قابل غير يزيرزمين آب - 2-2

در معوض -3 مقابل

--- مشروط مشروط دريافتقابلغير سطحيآب- 3-1

--- مشروط دريافت قابل دريافتقابلغير يزيرزمينآب - 3-2

يـا و گـذاري سـرمايه به اقدام ستيز طيمح به پساب بازگرداندني برا الزم استاندارد ميزان از تر بيش آبفا كه اين به مشروط -1 . نمايد مضاعفي ها هزينه صرف

برداشـت حـق مشـمول پساب واگذاري شد،با كاهش قابل كنندگان مصرف فعلي برداشت قانوني ديدگاه از اگر حالت اين در -2 . بود خواهد اشتراك حق دريافت و جديد


گذاري قيمتتعيين محدوده -6- 8

هـاي مختلـف تمايـل كنندگان در بخش گذاري آب و پساب عبارتست از مبلغي كه مصرف از نظر اقتصادي مبناي نرخكنندگان به همـراه دارد وبـه ب رابراي مصرفدر حقيقت ميل به پرداخت آب بهاء ميزان مطلوبيت آ. پرداخت آن را دارند

.طور كلي قيمت آب يا براساس منفعت و يا برمبناي هزينه استحصال است

تعرفـه . حالت معمول آنست كه تعرفه آب كه از ابتدا براي كسب درآمد كافي طراحي شده، به داليل زيادي ناكـافي باشـد در . يير نكند و منجر به پـايين آمـدن مـداوم درآمـدهاي واقعـي شـود تورم عمومي تغ ها و رغم افزايش قيمت ممكن است علي

مديريت تقاضاي آب تلقي از آب به عنوان يك كاالي اقتصادي و با ارزش بهترين راه نيل به مصرف مناسب و خردمندانه آب و . ستفاده نمودهاي اقتصادي بايد درتنظيم تقاضا ا باشد، لذا از مكانيسم مشوقي براي ذخيره و حفاظت از آن مي

گذاري آب پايه گذاري گردد براي بنگاه اقتصادي در شرايط انحصـار كامـل، قيمـت از شـرط اگر برمبناي منفعت، قيمتاين در حالي است كه براي يـك بنگـاه انحصـار طبيعـي قيمـت از طريـق . آيد دست مي به) MR=MC(تعادلي حداكثر سود

)P=AC (باشـد صـورت هايي كه عمليات آن در اختيار دولت مـي ري عمدتا براي بنگاهگذا گردد و اين شيوه قيمت تعيين ميتوانـد وجـود داشـته باشـد و اگـر براسـاس هزينـه استحصـال، انتقـال، و در اين صورت حاشيه اي سودي نيز مـي . گيرد مي

درنقطـه ) خانـه فيهتصـ (باشد دراكثر مواقع چه دربلندمدت و چه در كوتاه مـدت، بنگـاه اقتصـادي ) قيمت تمام شده(تصفيههـاي مصـرف آن كه هزينه درهر حال رسيدن به اين نقطه كه آب ذاتا داراي ارزش اقتصادي است و هم اين. سربسر قرار دارد

.ها خواهد بود خانه هاي تصفيه بسيار باالست ناگزير دريافت تعرفه نزديك به هزينه تمام شده حداقل روش جبران هزينههزينه تامين آخرين واحـد آب بايـد برابـر بـا ارزش ) استفاده بهينه ازآب(ه اقتصادي جامعه منظور حداكثركردن رفا به

درهرقيمت منافع كل مصرف آب برابر با مساحت زيرمنحني تقاضا و هزينـه . عني تمايل پرداخت مصرف كننده آب باشديايـن منـافع فقـط در . ع خالص آب استتفاوت بين اين دو مساحت برابر با مناف. آن برابر با سطح زير منحني عرضه استالبته اين بدين معني نيست كه لزوما شرايط رقابتي حاكم است بلكه موضوع . گردد نقطه تعادل عرضه و تقاضا حداكثر مي

براساس مباني نظري تعيين ارزش آب در جهت دستيابي به قيمت صـحيح، تخمـين . حداكثر نمودن رفاه اجتماعي است .درشرايطي كه عرضه وتقاضا براي آن درچارچوب بازار معين باشد، ضروري استتابع تقاضا براي آب

اي بـاال اين است كه نبايد تعرفه اعمال شـده بـه انـدازه شود ميمطرح پساب گذاري قيمتموضوع مهمي كه در بحث ل به استفاده از منابع متماي كنندگان مصرفو . ي مذكور گرددها آبباشد كه موجب عدم تمايل متقاضيان براي استفاده از

و از طرف ديگر نبايـد تعرفـه شود ميآب جانشين از جمله آب تازه شوند كه اين موضوع موجب ازدياد فشار بر منابع آبي گفت كه با توجه توان ميلذا . ي عرضه آب تصفيه شده را جبران نمايدها هزينهاي كم باشد كه نتواند اعمال شده به اندازه

.شود ميزير تعيين صورت به) wwP( پسابتعرفه اعمال شده براي به مباحث قبلي،

ww fwMC P P≤ ≤


طبيعي و محيطـي باشـد كـه در شرايطمعرفي شده بايد با در نظر گرفتن بازهآب تصفيه شده در گذاري قيمتالگوي شـد، هاي قبلي بـه آن پرداختـه قسمتريك از سناريوها كه در در ه. است بيني پيشاين راستا سناريوهاي مختلفي قابل

را بخش خصوصي بر عهـده داشـته باشـد و در دسـت بخـش ) فاضالب(عمليات تصفيه آب برگشتي كه اينصرف نظر از ده نرا به ستا) فاضالب(كه نهاده شود ميي فاضالب به مانند يك بنگاه اقتصادي در نظر گرفته ها خانه تصفيه، باشد ميعمو

است كه حـداقل خانه تصفيهقيمت تحويل هر واحد فاضالب به ) فاضالب(قيمت نهاده . نمايد ميتبديل ) آب تصفيه شده( .و انتقال است آوري جمعي ها هزينهشامل

ي هـا هزينـه ي ثابـت و ها هزينهات و نگهداري آنها، تاسيسي خريد نهاده، هزينه ها هزينهشامل خانه تصفيهي ها هزينه .آيد مي دست به) ستانده(ي مذكور هزينه تمام شده هر واحد فاضالب تصفيه شده ها هزينهاز مجموع . تي استعمليا

محصـول خـود گـذاري قيمتيي را كه يك واحد توليدي در ها روشبه مانند يك بنگاه تجاري براي رسيدن به كارايي .ارائه داد توان ميرسوم را در قالب سناريوهاي زير ي مها روش. د اتخاذ نمايدتوان مي، اين بنگاه هم نمايد مياتخاذ

ي اجراييها هزينهپوشش -1

ي اجرايي، عملياتي و مديريتها هزينهپوشش -2

اي توسعه سرمايه تاميني اجرايي، عملياتي و مديريت و ها هزينهپوشش -3

ري و كنترل آلودگيهاي پيشگي اي و هزينه هاي اجرايي، عملياتي و مديريت و تامين سرمايه توسعه پوشش هزينه - 4

د يـ را بدون توجه به طـرف تقاضـا و بـا فـرض تول گذاري قيمتهاي مختلف يك آلترنتويشمات صورت به )1-8(شكل .گذارد يش ميفيت مناسب مصارف مختلف به نمايبا ك پساب

پساب گذاري قيمتي مختلف ها آلترنتويشماتيك -1-8شكل


:نماييم بندي طبقهجدول زير صورت بهيوهاي مختلف را يم آلترنتوان ميبا توجه به نمودار فوق

تعيين ساختار تعرفه خريد فاضالب تصفيه شده از آبفا - 7- 8

صـورت زيـر توان بـه هاي آب و فاضالب را مي اي از شركت هاي آب منطقه توسط شركت Ptw(1(ساختار تعرفه خريد پساب .تعيين نمود

twRC O & M CCP K

TWW+ +

≥ +

در رابطه فوقtwP : ي آب و فاضالبها شركتاز اي منطقهي آب ها شركت توسطفاضالب تصفيه شده هر واحد خريد قيمت،

RC :هاي تصفيه، طرح ي اجراييها هزينه

O & M :هاي تصفيه، طرح و مديريت عملياتيهاي هزينه

CC :هاي تصفيه، هاي توسعه طرح مورد نياز طرح سرمايه TWW: كل پساب تحويلي و

K :هاي صرف شده براي جلوگيري و يا كاهش آثار منفي زيست محيطـي اسـت كـه بـا توجـه بـه معيارهـاي هزينه .گردد ن ميبهداشتي و زيست محيطي تعيي

هـا تفـاوت خانـه هاي تصفيه هاي متفاوت ميزان هزينه هاي مختلف پساب با كيفيت الزم به ذكر است كه براي استفاده .صورت خودكار وارد قيمت فروش آنها خواهد گرديد خواهد نمود كه به

)Price of Treated Wastewater(قيمت فاضالب تصفيه شده -1


كنندگان مصرفتعيين ساختار تعرفه فروش به - 8- 8

صـورت زيـر كننـدگان از ايـن آب بـه اي به مصرف هاي آب منطقه پساب توسط شركت )WWP(ساختار تعرفه فروش :شود پيشنهاد مي

tw WW FWP P P or (WT)≤ < در رابطه فوق

WWP : كنندگان مصرفبه اي منطقهي آب ها شركتتوسط پسابقيمت فروش twP :ي آب و فاضالب،ها شركتاز اي منطقهي آب ها شركت توسطريد هر واحد فاضالب تصفيه شده يمت خق

FWP :قيمت آب تازه يا ديگر منابع جايگزين

WT : پساب است كنندگان مصرفحداكثر تمايل به پرداخت. آوري و تصـفيه، كيفيـت آب و اخـتالف در تمايـل بـه هاي جمـع بودن هزينهبر مبناي رابطه فوق با توجه به متفاوت

هاي خـاص و متناسـب هاي مختلف، قيمت پرداخت در مناطق مختلف و قيمت متفاوت منابع جايگزين در مناطق و زمان .آيد دست مي شرايط هر منطقه و موقعيت زماني به

گيري بندي و نتيجه جمع - 9- 8

خشك در كشور، افزايش جمعيـت و رشـد سـريع و ي كشور، وجود اقليم خشك و نيمهبا توجه به محدوديت منابع آبروزافزون تقاضا براي كاالها و خدمات چه در بخش صنعت و خدمات و چه در بخش كشاورزي ضرورت مديريت منابع آب

تصـفيه . تاي برخـوردار اسـ ي شـهري و صـنعتي از اهميـت قابـل مالحظـه ها فاضالبساماندهي به وضعيت چنين همو د بخشي از معضالت و كمبودهاي ناشي از محدوديت منابع توان ميي توليدي در كشور و استفاده مناسب از آنها ها فاضالب

.آبي را جبران نمايدگـذاري پسـاب، ها، در زمينه قيمـت با اشاره به اهداف متفاوت تصفيه فاضالب و چگونگي پوشش هزينه راهنمادر اين

مبتني بر مالحظات قانوني، مديريتي و اقتصادي مورد نظر، به تفكيك نوع متغيرها به ) تعرفه(ذاري گ راهنماي روش قيمت .دقت تحليل و ارائه گرديده استنيازهـاي تـامين يا همان فاضالب تصفيه شده نياز به اعمال مديريت تقاضا در جهت پساببديهي است كه استفاده از

ي موجـود در هـا فاضـالب . باشـد مـي پسـاب ي هـا تعرفـه اين راستا تدوين و تعيين از مقوله هاي مهم در. متقاضيان داردجهـت اي منطقـه ي آب هـا شـركت ي تابعـه تصـفيه و بـه ها شركتشهرهاي كشور عمدتا توسط سازمان آب و فاضالب و

ي تـر بـيش دقـت از پسـاب ي هـا تعرفهو تعيين گذاري قيمتهرقدر كه . گردد ميمتقاضيان واگذار برداري بهرهاستفاده و كـارايي ي را برده باشد، به همان انـدازه داراي تر بيشي اقتصادي تعيين قيمت بهره ها تئوريبرخوردار باشد و از مباني و

.ي خواهد بودتر بيش


، مالحظات متعـددي مشـتمل بـر مالحظـات قـانوني و سـازماني، مالحظـات گذاري تعرفهدر راستاي تعيين راهنماي ، تدوين الگوريتم مناسب براي سناريوهاي مختلف اسـتفاده پسابيت، استانداردهاي مختلف استفاده از و مدير ريزي برنامه

.حاضر به دقت به آن پرداخته شده است راهنماي، وجود دارد كه در گذاري قيمتو تعيين محدوده قانوني مـورد نيـاز در مالحظات قانوني ابتداء فرآيندهاي سازماني مورد بررسي قرار گرفتند و سپس مجوزهاي −

از متغيرهاي ارائه شـده در ايـن راهنمـا گيري بهرهد با توان ميكه گذاري قيمت تعيين و مرجع گذاري نرخبراي مجوزهاي الزم جهت انجام معـامالت بـين وزارت چنين هم. اقدام به تعيين تعرفه نمايد مشخص گرديده است

ادن، بهداشت، درمان وآموزش پزشكي و سازمان حفاظـت هاي جهاد كشاورزي، صنايع و مع نيرو و وزارت خانهو اي منطقـه ي آب هـا شـركت ي آب و فاضـالب و ها شركتتعامالت بين سازماني چنين هماز محيط زيست و

.شركت مديريت منابع آب ايران مورد اشاره قرار گرفتــا مالحظــا − ظــات در دو بعــد مالح ايــن و مــديريت بايــد خاطرنشــان كــرد كــه ريــزي برنامــه تدر ارتبــاط ب

مورد بررسي و موارد مهم در اين زمينه استخراج و مطرح »پساب كنندگان مصرف«و »پسابكنندگان تامين«حاصـله از پسـاب خواهد بود كـه پذير امكانزماني پسابالزم به ذكر است كه استفاده مجدد از . گرديده است

ي فاضالب، بايـد ها خانه تصفيهبدين جهت در طراحي . درجه بهداشتي و سالم بودن قابل قبولي برخوردار باشدكه مناسب بـا پسابتوجه داشت كه عالوه بر تعيين كميت و كيفيت فاضالب ورودي، فرآيند تصفيه و كيفيت

. باشد مينيز در تعيين و طراحي و اعمال مديريت موثر باشد مينوع كاربري آن اي از بـه مجموعـه تـوان مـي ين آنهـا تـر مهـم د كـه از داراي مالحظات متعددي هسـتن پسابكنندگان تامين −

نيـز مالحظـاتي از هـا پساباز سوي ديگر جهت مصرف . استانداردهاي مجاز زيست محيطي و فني اشاره نمود پسـاب اسـتفاده از وري بهـره در مصارف تعيـين شـده و پسابقبيل رعايت نكات ايمني، بهداشتي، استفاده از

.باشد ميمورد نظر در ايـن . پـذيرد ميب بر دو مبنا، يكي تخصيص آب و ديگري تعرفه آب براي مصارف گوناگون صورت فروش آ −

و نهايتا محاسبه كمبودها ضهسازي حو، برآورد منابع آب، شبيهها برداشتراستا مواردي از قبيل تعيين نيازها، .قابل تخصيص مورد نظر قرار خواهد گرفت پسابو توزيع

از اين مـوارد . موضوعات متعددي حائز اهميت هستند پسابن و راهبردي استفاده از در بعد سياست هاي كال −تقاضاي روز افزون تامينو ها خشكساليها و آبي ي بهبود محيط زيست، كاهش اثرات كمها سياستبه توان مي

.براي آب اشاره نمودي ها حفاظتورزي، صنعتي، شهري و ي مصرف كشاها گزينهدر توان ميحاصله را پسابسناريوهاي استفاده از −

ي كـم آب و ممنوعـه و امكـان تغذيـه و ها دشتزيست محيطي و نهايتا در تعادل بين منابع و مصارف آب در بسيار متنـوع و ها گزينهدر هر كدام از پساباستفاده از . نمود بندي طبقهي زيرزميني ها سفرهدر سازي ذخيره

.به دقت و با توجه به نوع مصرف مطرح گرديده است ماراهنمتعددند كه موارد آنها در متن


، ابتدا سه سناريو قيمتي بر حسب نوع مصرف تعريف گرديـده اسـت بـه گذاري تعرفهتعيين الگوريتم منظور به −اي كه هر سناريو امكان لحاظ نمودن موارد مهمي از قبيل موارد قانوني، تعيين تمايل به پرداخت و سـاير گونه

ي هـا بخـش آب مـورد نيـاز در تـامين جهت پسابدر سناريوي اول از . سازد ميگذار را ميسر يرتاثمتغيرهاي ي هـا دشـت اين سناريو خود شامل سه گزينه انواع مصرف، تغذيه مصـنوعي . گردد ميمختلف مصرفي استفاده

آن معـين ، هركدام داراي قيمتي است كه امكان دريافـت يـا عـدم دريافـت باشد ميي ممنوعه ها دشتآزاد و ي زيرزميني مطرح و چگـونگي حـق ها آبي سطحي و ها آبدر سناريو دوم، جايگزيني به جاي . گرديده است

معـوض ندر سناريو سوم كه هما. خاص عنوان گرديده است شرايطي اضافي در ها تعرفهبها و پساباشتراك، بهـا و پسـاب گـونگي دريافـت ي زيرزميني است، نحوه حق اشتراك آن و چها آبي سطحي و ها آبدر مقابل

.تعرفه قابل پرداخت تشريح شده استدر بازارهـاي گـذاري قيمـت ي هـا شـيوه ، نكات اساسـي از قبيـل پساب گذاري قيمتدر زمينه تعيين محدوده −

انحصـار طبيعـي اسـت مـورد بررسـي دقيـق قـرار شـرايط در پسابمختلف و به خصوص در حاالتي كه بازار د واحد توليدي را در نقطه سربه توان ميتوليدي پساببرابري قيمت با هزينه تمام شده بر اين اساس. اند گرفته

تعيين محدوده قيمت آن است به گردد ميمطرح پساب گذاري قيمتموضوع مهمي كه در بحث . سر قرار دهده اين نـرخ را ار تا چه حد قادر است كزد حركت كند و يا سياستگتوان مياي در چه فاصله پسابعبارتي قيمت

باال يا پايين نمايد كه بستگي به دو متغير اساسي دارد؛ يكي ميزان هزينه نهائي توليد و ديگري قيمت آب تازه بايد در محدوده ذكر شده قرار داشته باشـد، كه اينطبيعي است كه ميزان تعرفه صرف نظر از . )آب جايگزين(

آبي منطقه، مقررات و قوانين جاري كشور و اثرات زيست كممحيطي، ميزان شرايطعواملي از قبيل تاثيرتحت .محيطي خواهد بود

يي در زمينه اقلـيم، درجـه رطوبـت و حـرارت ها تفاوتبا توجه به نكات فوق، ذكر اين نكته ضروري است كه توجه به قيمت آب در منطقه و ، پساب، قيمت محصوالت توليدي با استفاده از )زمين، دستمزد(فصلي منطقه، قيمت عوامل توليد

به عبارتي نـرخ . يابد ميخاص مد نظر است، تغيير خانه تصفيههر حوضه، منطقه و يا شرايطيي كه بسته به ها هزينهساير ي ها پسابد دچار تغيير گردد و بدين لحاظ نرخ تعرفه واحدي براي توان مياز يك منطقه به منطقه ديگر پسابي ها تعرفه

لـذا ضـروري اسـت كـه بـه عوامـل و . تعيين نمود توان ميممكن نائل گردد، ن كاراييد به حداكثر توليدي كشور كه بتوان .تعيين تعرفه مناسب مورد اشاره قرار گرفته، توجه شود منظور بهمتغيرهايي كه در اين راهنما

1پيوست 9

پيشينه مطالعات در ايران

175 رانيا در مطالعات نهيشيپ -1وستيپ 20/05/92

پيشينه مطالعات در ايران -1پيوست

:كرد بندي تقسيمي مختلفي ها جنبهاز توان ميرا پسابخلي پيشينه مطالعات دا پيامدهاي زيست محيطي بازچرخاني و مخاطرات ناشي از استفاده مجدد آن -1

ي شهريها پسابموارد مصرف -2

ي شهريها پسابمديريت استفاده از -3

پسابمطالعات موردي انجام گرفته در زمينه كاربرد -4

:مخاطرات ناشي از استفاده مجدد آن پيامدهاي زيست محيطي بازچرخاني و

زا و هـاي بيمـاري ها و انگـل ها، پروتوزوئرها، كرم ها، باكتري خطرات بهداشت فردي استفاده از پساب شامل ويروس −هاي تقليل يا حذف اثرات نامناسب هر يـك از توان از روش منظور بررسي اين عوامل مي به. باشند مواد شيميايي ميهاي تصفيه مناسب براي استفاده مجدد از پساب، استفاده از يكسري بركه تثبيت يـا معـادل وشموارد ذكرشده و ر

.]1[ شوند، استفاده كرد روز براي آبياري محصوالتي كه خام مصرف مي 8- 10تر آن با زمان ماند بيش

كروبـي كـه در ميهـاي پـاتوژن خطراتي چون، دليل بهآب، تامينكاربرد مجدد از فاضالب به عنوان يك منبع −ي پايش و كنتـرل ها برنامه، بايد در چارچوب گذارند مي تاثيركوتاه مدت روي انسان، حيوانات و محيط زيست

.]2[ مستمر قرار بگيرد

شهري نشان داده است كه يونجه آبياري شده ممكن است پسابتحقيقات انجام شده در مورد آبياري يونجه با −الزم . شود ها دامد باعث كاهش شديد عملكرد توليدي و باروري توان ميشد كه ي فايتواستروژني باها برگداراي

تركيبـات فايتواسـتروژني . دهنـد مـي را نشـان هـا استروژنخواص بيولوژيكي ها استروژنبه ذكر است كه فايتوشـبدر بـه يونجـه، تـوان مـي ين آنهـا تـر مهـم در گياهان خانواده گرامينه و لگومينه وجود دارد كـه از تر بيش

باعـث ايجـاد هـا دام وسـيله بـه هـا استروژنمصرف فايتو. زيرزميني، شبدر قرمز، شبدر سفيد و سويا اشاره كردو حتـي نابـاروري زايـي سـخت اختالالت توليد مثلي شامل كاهش نرخ زايش، كاهش دوقلوزايي، تكرار فحلي،

.]3[ شود ميدائمي

:پسابمصارف گوناگون

ي خـانگي پخـش آنهـا بـر روي اراضـي هـا پسـاب ند كه بهترين روش براي دفـع برخي متخصصان بر اين باور −گياهان زراعي وسيله بهكشاورزي است، زيرا با اين روش هم چرخه مواد غذايي تكميل شده و هم عناصري كه

خطرات داراي پيامد و ها پساببا اين وجود استفاده از . شوند مياند دوباره به آن بازگردانده از خاك خارج شده توان ميي انجام شده به طور كلي، ها بررسي براساس. باشد ميزيست محيطي بسياري بر سيستم خاك و گياه

از فاضالب تصفيه شده جهت آبياري محصوالتي استفاده كرد كه به طور مسـتقيم مـورد مصـرف انسـان قـرار از آن جهـت تـوان مي چنين همردان، ، نيشكر و آفتابگ)كافشه(، از قبيل پنبه، ذرت، گندم، گل رنگ گيرند مين


نيـز اسـتفاده ) براي توليد الوار يـا زغـال (آبياري فضاي سبز شهري، ميادين ورزشي، ميدان گلف و درختكاري اي، تغذيـه مجـدد آب زيرزمينـي، مصـارف به آبياري محصوالت گلخانه توان مياز موارد ديگر مصرف آن . كرد

ي مصـنوعي ها درياچهي تفريحي در ها استفادهآب فرايند صنعتي، ، ديگ بخار و سازي خنكصنعتي جهت آب جهت قايقراني و شنا، پرورش آبزيان، شرب حيوانات اهلي و وحشي، استفاده شـهري غيرآشـاميدني نظيـر آب

اسـتفاده آشـاميدني غيرمسـتقيم و مسـتقيم چنـين هم، سيفون توالت و تهويه هوا و نشاني آتشنماي شهري، .]4[ اشاره كرد

كه از . باشد ميي غلبه بر كمبود آب آبياري ها روشي مصرفي يكي ازموثرترين و كاراترين ها آبكاربرد مجدد −از . نشـان داده اسـت پساباي بهترين سازگاري را با كاربرد ي مختلف آبياري، روش آبياري قطرهها روشميان بـه قـراردادن مـواد مغـذي در تـوان مي تصفيه شده پساباي جهت استفاده از ي آبياري قطرهها سيستمفوايد

ي زيرزميني، صرفه جويي در مصرف آب تـازه، يكنـواختي توزيـع آب در ها آبناحيه ريشه گياه، عدم آلودگي ايـن مـورد .]5[ عدم تماس مستقيم ميوه و يا گياه با آب مصـرفي را اشـاره كـرد چنين همناحيه ريشه گياه و

ه، ياسـتفاده از فاضـالب قبـل از تصـف ياسـت چـرا كـه بـه لحـاظ فنـ م بـا فاضـالب ياري مستقيمتفاوت از آب . كند را دچار اختالل مي اي قطرهاري يهاي آب مكانيزم

توان از فاضالب بـه دو صـورت تصـفيه شـده و به عبارتي مي. ها دو امكان وجود دارد در بحث استفاده از فاضالب −فاضالب به صورت تصفيه نشده فـراهم گـردد، تـا حـدود كه چنانچه امكان استفاده از . تصفيه نشده استفاده كرد

در مطالعات انجام شده براي آبيـاري فضـاي سـبز مشـخص . شود هاي مربوط به تصفيه كاسته مي زيادي از هزينههاي تصفيه شده بـا لحـاظ پذير نبوده ولي استفاده از پساب گرديد كه استفاده از فاضالب خام به هيچ وجه امكان

.]6[توصيه است موارد خاص قابل

دركشاورزي پسابمديريت استفاده از

كه اسـتفاده از آنهـا در كشـاورزي باشد ميي تصفيه شده شهري ها فاضالبكي از منابع آب با كيفيت پايين، ي −از پروفيل خاك بـه عنـوان يـك فيلتـر گيري بهرهيكي از اين موارد مديريتي، . ي خاص داردها مديريتنياز به

در يـك مـورد از تحقيقـات انجـام شـده، ابتـدا فاضـالب خـام . باشد مي ها آب زهتفاده مجدد از بيولوژيكي و اسبود، جهـت آبيـاري يـك گيـاه صـنعتي mg/lit 160در حدود BOD5كه داراي ) فاضالب تصفيه مقدماتي(وفـه اي و جهت آبياري يـك گيـاه عل آوري جمع )اوليه آب زه(حاصل از سويا آب زهسپس . استفاده شد) سويا(نيــز )ثانويــه آب زه(حاصــل از ذرت علوفــه اي آب زهدر نهايـت . مــورد اســتفاده قــرار گرفــت )اي ذرت علوفـه (

آمـده نشـان داد كـه بسـياري از دسـت بـه نتـايج . استفاده شد) جعفري(و جهت آبياري سبزيجات آوري جمعكـه ميـزان اي گونه به، يابند ميهش ي فاضالب پس از عبور از پروفيل خاك به ميزان قابل توجهي كاها آلودگي

در زهـاب 36و 9در ليتر در فاضـالب خـام بـه گرم ميلي 237و 160به ترتيب از BOD5و CODمتوسط


مـدفوعي فـرم كلـي و فـرم كليميزان حذف . يابد ميدر ليتر در زهاب ثانويه تنزل گرم ميلي 20و 8اوليه و به درصـد مشـاهده 99بسيار باال و بـيش از ها زهابنيز در ) پسابيي زا بيماريي آلودگي ميكروبي و ها شاخص(

نتايج اين تحقيق چنين هم. تخم انگل مشاهده نشد ها آب زهي تهيه شده از ها نمونهبه عالوه درهيچ يك از . شدهتـري از كيفيت ب) تهران(ي اوليه و ثانويه در مقايسه با فاضالب تصفيه شده اكباتان ها آب زهكه دهد مينشان

.]7[ باشد ميبرخوردار

شهري و كشاورزي به عنوان كـود آلـي، عـالوه بـر بهبـود خصوصـيات فيزيكـي و زايداستفاده صحيح از مواد −اسـتفاده از پتانسـيل هـاي . شيميايي، بر خصوصيات بيولوژيكي خاك نيز اثرات بسيار مفيدي خواهد گذاشـت

اع گياهـان آبـزي و مردابـي، انـواع گياهـان زراعـي و حتـي ي هرز، انوها علفانواع (فيزيولوژيكي گياهان سبز ي هـا روشي آلي و غيرآلي به عنوان پااليش سبز امروزه در كنـار سـاير ها آاليندهدر كنترل و جذب )درختان

توان ميي آلوده است كه ها پساببنابراين پااليش سبز شيوه مديريتي جديد در استفاده از . تصفيه مطرح است .]8[ ياهان كشت شده در اين اراضي جهت تغذيه انسان و دام استفاده كرداز محصوالت گ

حجم زياد لجـن . باشد ميدفع لجن مسالهي آب، ها خانه تصفيهين مشكالت در مديريت لجن تر اساسيكي از ي − ي انجام شده درها بررسيبا توجه به . باشد ميتوليدي و خصوصيات نامطلوب آبگيري از علل اصلي بروز مشكل

مقادير بـيش از حـد مجـاز آهـن، آلومينيـوم، ها خانه تصفيهتهران، مشخص شد كه اين 4و 3ي ها خانه تصفيهكه اين امر عالوه بر اثـرات مخـرب زيسـت محيطـي و آلـودگي نمايند ميرا به محيط زيست تخليه . ..منگنز و

ـ ها آبمنابع ه عنـوان يـك مـاده بـاارزش ي سطحي و زيرزميني باعث عدم امكان اسـتفاده از لجـن حاصـله بنتايج حاصله . آبگيري از لجن استفاده گرديد منظور بهاي بدين منظور از بسترهاي خشك كن گلخانه. گردد مي

ي آب اسـتفاده هـا خانـه تصـفيه به عنوان روش موثري براي آبگيري لجـن توان مينشان داد كه از اين بسترها ه عنوان كود همراه با لجن فاضالب شهري در مصارف كشاورزي و ي آب بها خانه تصفيهاز لجن چنين هم. نمود

.]9[ استفاده كرد توان ميآبياري فضاي سبز منظور بهحاصل از آبگيري پساباز

پسابمطالعات موردي استفاده از

دسـت منظـور بهفاضالب شهري پسابدر يك از مورد از مطالعات انجام شده در شهر اصفهان تغييرات فصلي −آمار ارائه شده توسط شركت آب و فاضالب براساسدر اين تحقيق . به آب آبياري مورد بررسي قرار گرفتيابي

مترمكعب 74شمال اصفهان خانه تصفيهفاضالب تصفيه شده در پسابمتوسط 1379استان اصفهان در سال مترمكعـب در روز بـوده 29شاهين شهر خانه تصفيهدر روز و در مترمكعب 122جنوب خانه تصفيهدر روز و در

در اين مطالعه مـواردي . رسيده است مترمكعب 35و 130، 100به ترتيب به 1383اين ميزان در سال . استزيسـت محيطـي، مسايلتكنولوژي تصفيه، ،در طول سال پسابتوليدي، تغييرات كيفيت پسابچون كيفيت

بر روي منابع آب تاثيراجتماعي، و مسايل، اقتصادي مسايلشهري و زيباسازي شهر، مسايلبهداشتي، مسايل


بـر تـاثير ي زيرزمينـي، خصوصـيات فيزيكـي، شـيميايي،بيولوژيكي خـاك و هـا آبي سطحي، ها آبو خاك، ي زراعي، باغي، فضاي سبز، زينتي، جنگلي ها استفادهجهت پسابخصوصيات كمي و كيفي گياهان و كاربري

.]10[ و مرتعي مورد بررسي قرار گرفت

خروجي فاضالب شهري شمال اصـفهان كـه بـه مصـرف كشـاورزي پسابتحقيق ديگري در شهر اصفهان، در − گيـري انـدازه مورد استفاده در آبياري با انجام نمونـه گيـري و پساببررسي . مورد بررسي قرار گرفت رسد مي

،ظت عناصر سنگين، ازت نيتراتي و غلها آنيون، ها يونو كات Cd ،Pb ،Fe ،Zn ،Cu ،Mn ،BODفاكتورهاي COD ،PH ،EC ،TDS ،TSS بار يكهر دو ماه (بار در سال 6فاضالب پسابنمونه گيري . صورت گرفت (

براسـاس . صـورت گرفـت ) 1383تـا 1381ي هـا سـال (سـال 3سـاعته بـه مـدت 24و هر بار در يـك دوره داراي محـدوديت بپسـا TSSو COD ،BODهاي به عمل آمده، مشخص شد كه پارامترهاي گيري اندازه

تعيـين CODو BODيي از جمله ها شاخصبا توجه به پسابآلودگي كه اينبراي آبياري بوده و با توجه به .]11[ باشد ميمورد بررسي داراي آلودگي پسابگفت توان مي شود مي

ها سبزيفاضالب شهري در اراضي سبزيكاري شهر همدان نشان داد كه غلظت عناصر سنگين در پسابكاربرد − .]12[ از حد مجازند تر كم )ي مس و روياستثنا به(فاضالب كرمانشاه انجام شد، نتـايج حاصـل از مشخصـات فاضـالب خـام خانه تصفيهدر مطالعه ديگري كه در −

ورودي نشـان داد كـه شـدت آلـودگي فاضـالب ايـن شـهر از نظـر فيزيكـي، شـيميايي و بيولـوژيكي در حـد فاضـالب، بـه COD ،TSS ،BOD5ي ها فراسنجميزان زدايش . باشد ميسط ي شهري در حد متوها فاضالباز نظـر درصـد زدايـش پارامترهـاي خانـه تصـفيه در نتيجه كارايي . درصد تعيين گرديد 85و 85، 77ترتيب ميزان اكسيژن محلول براي نگهداري شرايط هوازي چنين هم. شده آلودگي نسبتا قابل قبول است گيري اندازه

بوده كـه 7-8فاضالب ورودي در محدوده PH. نشيني خوبي برخوردار است وده و لجن از خاصيت تهمطلوب ب، DO ،TSSي هـا فراسـنج ميـزان متوسـط غلظـت . شود ميدر اين محدوده فرايندهاي بيولوژيكي بهتر انجام

BOD5 وCOD لرزني انجـام يي كه كها ماهو ميزان كلر آزاد در 3، 39، 4.6، 32فاضالب خروجي به ترتيبتعيين گرديد كه همگي با استانداردهاي سازمان حفاظت محيط زيست جهـت اسـتفاده مجـدد در 25 شد مي

بود كه بـيش از حـد مجـاز 43000 ليتر ميلي 100به طور متوسط در فرم كليتعداد . كشاورزي مطابقت داردبراي كشاورزي خانه تصفيه پساباز توان ميدر نتيجه با انجام فرايند كلرزني . براي استفاده در كشاورزي است

.]13[ي سطحي آلوده جلوگيري نمود ها آباستفاده كرد و از برگشت مجدد آن به

ي شهري و صنعتي در اراضي كشاورزي جنوب تهران ها پسابدر مطالعه موردي ديگر، آلودگي ناشي از كاربرد −ي شهري و صـنعتي غيـر از ها پساباين نهر . گرفت ، مورد بررسي قرارشوند ميآباد آبياري كه توسط نهر امين

آمـده ميـزان دسـت بـه نتايج براساس. باشد ميفاضالب انساني است و آلودگي آن عمدتا شامل فلزات سنگين ، كبالـت و mg/lit70 ، رويmg/lit50 ، سربmg/lit10 ، مسmg/lit 20، نيكل mg/lit 20غلظت كروم


با استانداردهاي سازمان حفاظت محيط زيست ايـران پـايين تـر از حـد كه در مقايسه باشند ميكادميوم صفر .]14[ باشد ميمجاز آن

ي رشد گيـاه چغندرقنـد در ها شاخصو سه روش آبياري بر عملكرد و پسابآبياري با تاثيردر تحقيق ديگري −، بيومـاس كـل، در اين مطالعه عملكرد ريشه و برگ. منطقه نيمه خشك كربال فارس مورد بررسي قرار گرفت

جويچـه اي بـا (درصد قند خالص و ناخالص و درصد قنـد مـالس در گيـاه چغندرقنـد، بـا سـه روش آبيـاري فاضـالب تصـفيه شـده شـهري و آب (و دو كيفيـت آب )اي زيرسـطحي اي سطحي و قطـره هيدروفلوم، قطره

در مقايسه پساباثر آبياري با عملكرد ريشه، عملكرد برگ و بيوماس كل در . مورد ارزيابي قرار گرفت )معمولياي مربـوط بـه تيمـار قطـره )تـن در هكتـار 7.79(ين عملكرد ريشـه تر بيش. با آب معمولي افزايش نشان داد

مقـدار قنـد . آب معمولي، حاصل شـد -اي در تيمار جويچه )تن در هكتار 4.45(ين آن تر كمو پساب -سطحيين مقـدار در روش تـر بـيش بـا آب معمـولي افـزايش يافـت و در مقايسه پسابخالص و ناخالص در آبياري با

.]15[ آمد دست بهاي ين آن در جويچهتر كماي سطحي و قطره

و لجن آنها و در نتيجـه ها پسابي كشاورزي جنوب تهران انجام شد، كاربرد ها زميندر مطالعه ديگري كه در −در اين مطالعه از چهار نوع سبزي تحـت . فتآن، تجمع فلزات سنگين در خاكهاي منطقه مورد بررسي قرار گر

نمونه برداري و در آزمايشگاه، فلزات سنگين 1381الي 1380ي ها سالي جنوب تهران طي ها زمينكشت در آمده نشان داد كه مقادير برخـي فلـزات سـنگين در دست بهنتايج . شد گيري اندازهكرم، كادميوم و سرب آنها

در تحقيق مشابه اي كه در همين منطقه انجام شد مشخص شد كـه ميـانگين . گياهان بيش از حد مجاز استاين بـدين ،Cr>Pb>Cd. كند ميمقدار جذب فلزات سنگين مختلف توسط انواع گياهان به ترتيب زير تغيير

معني است كه در واقع گياهان مختلف رفتارهاي متفاوتي را در جذب كرم نسبت به بقيه عناصر از خود نشـان عنوان كرد كه بايد به مخاطرات زيست محيطي آبياري اراضـي جنـوب تهـران بـا توان ميدر نهايت . ددهن مي

اي تصـفيه نياز به استفاده از آنها باشد حتمـا كه صورتيصنعتي توجه داشت و در ويژه بهي شهري و ها فاضالب .]17[،]16[استانداردهاي مصارف آبياري صورت گيرد براساس

181 مراجع و منابع 20/05/92

منابع و مراجع

منابع و مراجع

1375 -برداري از منابع آب و رفاه اجتماعي گزارش بهره -هاي منابع آب كشور مطالعات استراتژي -1 -1384 -)هـاي آبريـز تعادل بخشي بـين منـابع و مصـارف آب در حـوزه (مطالعه برنامه جامع سازگاري با اقليم -2

شركت مهندسين مشاور جاماب 1375 -برداري از منابع آب و رفاه اجتماعي گزارش بهره -هاي منابع آب كشور مطالعات استراتژي -3 -1384 -)هـاي آبريـز تعادل بخشي بـين منـابع و مصـارف آب در حـوزه (مطالعه برنامه جامع سازگاري با اقليم -4

شركت مهندسين مشاور جاماب كشـاورزي، مخاطرات بهداشـتي ناشـي از اسـتفاده مجـدد فاضـالب در ). 1386. (پذيرا محمد، باقري حميدرضا -5

. ششمين كنفرانس اقتصاد كشاورزي ايرانمزايا و خطرات زيست محيطي استفاده مجـدد از فاضـالب ). 1386. (صالحي آزاده، طبري مسعود، داورپناه الهام -6

. در آبياري، نهمين كنفرانس سراسري آبياري و كاهش تبخيراي كشـاورزي، دومـين كنفـرانس هـ آاليندگي پساب شهري در خـاك ). 1385. (ميثمي حسين، جالل مصطفي -7

. مديريت منابع آب ايرانمخاطرات بهداشـتي ناشـي از اسـتفاده مجـدد فاضـالب در كشـاورزي، ). 1386. (پذيرا محمد، باقري حميدرضا -8

. ششمين كنفرانس اقتصاد كشاورزي ايراناده مجـدد از فاضـالب مزايا و خطرات زيست محيطي استف). 1386. (صالحي آزاده، طبري مسعود، داورپناه الهام -9

. در آبياري، نهمين كنفرانس سراسري آبياري و كاهش تبخيرآالينـدگي پسـاب شـهري در خاكهـاي كشـاورزي، دومـين كنفـرانس ). 1385. (ميثمي حسين، جالل مصطفي -10

. مديريت منابع آب ايرانب فاضـالب جهـت هاي مختلـف اسـتفاده مجـدد از پسـا بررسي روش). 1386. (تكدستان افشين، پازوكي مريم -11

. مصارف مختلف شهري و غير شهري با توجه به درجه تصفيه فاضالب و استاندارد زيست محيطيسنجي استفاده مجـدد از فاضـالب تصـفيه شـده امكان). 1386. (تيشه زن پروانه، معاضد هادي، خرميان محمد -12

. اي، اولين همايش سازگاري با كم آبي شهري در آبياري قطرههاي خانگي در كشاورزي، اولين همـايش بررسي امكان استفاده از پساب). 1386. (، الوندي ليالسوري حميدرضا -13

. سازگاري با كم آبيمديريت استفاده از فاضالب در كشاورزي، يازدهمين سمينار كميته ملي ). 1381. (بهروز رضا، لياقت عبدالمجيد -14

. آبياري و زهكشي


ها در كشاورزي، سومين كنفـرانس ديريت آب و استفاده مجدد از پسابم). 1387. (گلپايگاني هدي، لياقت علي -15 .مديريت منابع آب

مانده هـاي حاصـل از آبگيـري سنجي استفاده مجدد از باقي امكان). 1385. (فاضلي مجتبي، سلطاني محمدرضا -16 ).تهران 4و 3خانه مطالعه موردي تصفيه(خانه آب در آبياري فضاي سبز و كشاورزي لجن تصفيه

منظور دسـت مطالعه تغييرات فصلي پساب فاضالب شهري اصفهان به). 1386. (صلحي محمود، مرجوي عليرضا -17 . يابي به آب آبياري در منطقه مركزي ايران، دهمين كنگره علوم خاك ايران

هاي فاضالب شهري و صنعتي و اثرات آنهـا بـر بررسي كيفيت پساب). 1384. (رحماني حميدرضا، فيضي محمد -18 . ك و آب و گياه در ايران، نهمين كنگره علوم خاك ايرانخا

هاي فاضالب شهري و صنعتي و اثرات آنها بـر خـاك و آب و بررسي كيفيت پساب). 1384. (رحماني حميدرضا -19 . گياه در ايران، نهمين كنگره علوم خاك ايران

نـه فاضـالب كرمانشـاه و امكـان خا بررسي پساب تصفيه). 1387. (احمدي زاده احمد، معروفي صفر، سبزي پرور -20 . استفاده مجدد از آن براي مقاصد كشاورزي، سومين كنفرانس مديريت منابع آب

هاي شهري و بررسي آلودگي ناشي از كاربرد پساب). 1384. (بني اعمام مهرناز، نجات خواه پريسا، مطلبي، بقايي -21 . صنعتي در نهر امين آباد، ششمين همايش علوم و فنون دريايي

تـاثير آبيـاري بـا پسـاب و سـه روش آبيـاري بـر ). 1387. (احمدي راد شهرام، حسن لي علي مراد، صالح ايمان -22هاي رشد گياه چغندرقند در منطقه نيمه خشك كربال فارس، سومين كنگره ملـي بازيافـت و عملكرد و شاخص

. استفاده از منابع آلي تجديدشونده در كشاورزيهـاي جذب فلزات سنگين در گياهان از خاكهاي آبياري شده پسـاب ). 1385. (رامين بهبهاني نيا آزيتا، سلماسي -23

. شهري و صنعتي، همايش خاك، محيط زيست و توسعه پايدارغلظت كرم، كادميوم، سرب در برخي سبزيجات جنوب شهر تهران در نتيجه آبياري با ). 1385(سلماسي رامين، -24

.ه، دومين همايش زمين شناسي كاربردي و محيط زيستهاي شهري و صنعتي خاكهاي اين منطق پساب25- Asian Development Bank (2009), “International Country Review National Guidelines in Urban

Wastewater Tariffs”, ADB. available at:http://www.adb.org/Projects/Wastewater-Tariffs/default.asp/

26- Fan Zhang (1999), “Marginal Opportunity Cost Pricing for Wastewater Disposal:A Case Study of Wuxi,China” ECONOMY AND ENVIRONMENT PROGRAM FOR SOUTHEAST ASIA.

27- Holly Stallworth (2008), “Water and Wastewater Pricing” U.S. Environmental Protection Agency 28- independent competition and regulatory commission:ICR (2007), Water and Wastewater Prices

Australia. Available at:http://www.icrc.act.gov.au/__data/assets/pdf_file/0020/65144/2007report08_web.pdf.pdf/

29- John J Pigram (2006), AUSTRALIA’S WATER RESOURCES, FROM USE TO MANAGEMENT, CSIRO PUBLISHING.

183 مراجع و منابع 20/05/92

30- Lionel John (2005), “Review of the reuse of wastewater for irrigation in North Africa and the Mediterranean Part of the Middle East, University of California, MSc Dissertation.

31- Maher Omar Rushdi Abu-Madi (2004), “Incentive Systems for Wastewater Treatment and Reuse in Irrigated Agriculture in the MENA Region:Evidence from Jordan and Tunisia”, Delft University of Technology, Doctorate Dissertation. Available at:http://www.informaworld.com/smpp/2668953-62412605/title~content=t748342714~db=all

32- Mark Redwood (2005), “WASTEWATER USE IN URBAN AGRICULTURE:Assessing Current Research and Options for National and Local Governments”, International Development Research Center (IDRC). Available at:http://www.idrc.ca/en/ev-59932-201-1-DO_TOPIC.html/

33- NAVA HARUVY, RAM OFFER1, AMOS HADAS and ISRAELA RAVINA (1999), “Wastewater Irrigation-Economic Concerns Regarding Beneficiary and Hazardous Effects of Nutrients”, Water Resources Management 13:303–314, 1999.

34- Stephen C. McCaffrey and Gregory S. Weber (2005), Guidebook for Policy and Legislative Development on Conservation and Sustainable Use of Freshwater Resources”, United Nations Environment Programme, 2005

35- The Essential Services Commission of South Australia, INQUIRY INTO THE 2009/10 METROPOLITAN AND REGIONAL WATER AND WASTEWATER PRICING PROCESS, APRIL 2009, available at:http://www.escosa.sa.gov.au/webdata/resources/files/090225-R-2009_Water_Inquiry_Issues_Paper.pdf

36- THE REGIONAL ENVIRONMENTAL CENTER for Central and Eastern Europe (2001), “Economic Instruments and Water Policies in Central and Eastern Europe:Issues and Options Szentendre, September 28-29, 2001 available at:http://www.rec.org/REC/Programs/SofiaInitiatives/SI_water.pdf

37- WASTEWATER TREATMENT FACILITIES FOR SMALL COMMUNITIES IN JORDAN. Available at:http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/PNADK262.pdf

38- Water and Environment Center (2006), “Municipal Waste Water Use for Irrigation”, Sana’a, Yemen, 4-7 November, 2006. Available at:http://www.rcuwm.org.ir/events/meeting/2/files/WWEM%20Final%20Report.pdf

39- Western Australian Council of Social Service Incorporated (WACOSS), 2006, Inquiry on Country Water and Wastewater Pricing in Western Australia, available at:http://wacoss.org.au/images/assets/publications_submissions/cup_water_march2006.pdf

40- WILLIAM MORAKA (2006), “ PRICING IN THE WATER SECTOR (RAW, BULK AND RETAIL)” South African Local Government Association (SALGA).

41- GWP , 2006. Catalyzing Change:a Handbook for developing integrated water resources management and water efficiency.

42- The State of Queensland. Environmental Protection Agency (2005), Queensland Recycled Water Guidelines .

43- IWMI (2000), “Urban-Wastewater Reuse for Crop Production in the Water-Short Guanajuato River Basin, Mexico” Research Report.

44- Gupta, A. P.; R. P. Narwal; and R. S. Antil. 1998. Sewer water composition and its effect on soil properties. Bioresource Technology 65(1/2):171–173.

45- Haruvy, N. 1997. Agricultural reuse of wastewater:Nation-wide cost-benefit analysis. Agriculture, Ecosystems & Environment 66(2):113–119.


46- Sbeih, M.Y. 1996. Recycling of treated water in Palestine:Urgency, obstacles and experience to date. Desalination 106(1/3):165–178.

47- [18] Toze, S 2006 Reuse of effluent water-benefits and risks Agric Water Manage 80, 147-159 48- [19] Hamilton AJ, Stagnitti F, Premier R (2006a) Deterministic versus stochastic quantitative

microbial risk assessment models for estimating risks to human health through wastewater-irrigation of food crops Acta Horticulturae (submitted)

49- Australian National Competition Policy (2004), “Policy Assessment For Water Reform”, available at:http://ncp.ncc.gov.au/docs/AST6vol2-chapter%205%20WA.pdf

50- Government of South Australi (2010),” Understanding water and sewer pricing” , available at:http://www.sawater.com.au/NR/rdonlyres/BD412F40-BC36-4108-911D-B9FE558E8593/0/201011PricingFAQ.pdf

51- Government of Western Australi (2009), “ Inquiry on Country Water and Wastewater Pricing” available at: http://www.erawa.com.au/cproot/3065/2/ERANoticeFinalReport.pdf

52- Holly Stallworth(2010), “Conservation Pricing of Water and Wastewater”, Workingpaper, Available at:http://www.bvsde.paho.org/bvsacd/cd30/pricing.pdf

53- N E T A F I M U S A (2010), “WASTEWATER PRICE LIST”, available at:http://www.netafimusa.com/files/literature/price-lists/WW-Price-List-020111.pdf

ﺗﻌﻴﻴﻦ رﻳﺰي، ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي راﻫﻨﻤﺎ ﭘﺴﺎب ي ﻫﺎ ﺗﻌﺮﻓﻪ

Documents