دین داری و رفتار انتخاباتی

166- 131ص ، ص1390پاييز و زمستان مجلة علوم اجتماعي دانشكدة ادبيات و علوم انساني دانشگاه فردوسي مشهد،

5/7/1390: تاريخ تصويب11/2/1390: تاريخ دريافت

داري و رفتار انتخاباتيدين

)نويسنده مسؤولانقالب، پژوهشكده امام خميني و انقالب اسالمي؛ استاديار جامعه شناسي (محمدرضا طالبان

[email protected])كارشناس ارشد جامعه شناسي، دانشگاه تربيت مدرس(مهدي ميرزايي

[email protected]

چكيده

داري و رفتار انتخاباتي به عنوان سـوال اصـلي ايـن تحقيـق پـس از بررسي رابطه دين

در اين تحقيـق اثـر ميـزان و . مشاهده نتايج متناقض برخي تحقيقات در اين باره مطرح شد

طح گرايش و مشاركت مورد تحليـل واقـع شـده داري بر رفتار انتخاباتي در دو سنوع دين

بر اساس مروري بر ادبيات نظري و تجربـي تحقيـق چهـار فرضـيه مطـرح شـد كـه . است

انجمنـي منجـر بـه ديـن داري تر و داري بيشبدين شرح بود كه ميزان دينآن هاخالصه

ن داريديـ داري كمتـر و شود و ميزان ديـن گرايان ميدادن به اصولمشاركت بيشتر و رأي

روش انجـام تحقيـق . گرددطلبان ميدادن به اصالحجماعتي منجر به مشاركت كمتر و رأي

جمعيت تحقيـق حاضـر، دانشـجويان . باشدها، پرسشنامه ميپيمايش و ابزار گردآوري داده

تعمـدي گيـري نفر به روش نمونه376تعداد آن هادانشگاه تربيت مدرس بود، كه از ميان

هـا از آمـار توصـيفي در تجزيه و تحليـل داده . آماري تحقيق انتخاب شدندبه عنوان نمونه

هاي تحليلـي همچـون آزمـون همچون ميانگين و جداول توزيع فراواني و همچنين تكنيك

نتايج تحقيق هر چهار فرضيه تحقيق را . تي، تحليل رگرسيون خطي و لجستيك استفاده شد

دهـي و گرايش رأي(داري را بر رفتار انتخاباتي عنيداري اثر مميزان و نوع دين. تأييد نمود

.دارد) ميزان مشاركت افراد در انتخابات

ميزان و نوع دينداري، رفتـار انتخابـاتي، مشـاركت در انتخابـات، گـرايش : هاكليدواژه

.دهيرأي

هشتمسال مجلة علوم اجتماعي دانشكدة ادبيات و علوم انساني دانشگاه فردوسي مشهد132

بيان مسأله

تـرين ولباشد و متداترين معني رفتار سياسي ميدهي شايد محدودترين و قديميرفتار رأي

مـثالً نخسـتين . شناسي اجتماعي نيز همـين اسـت شناسي و روانكاربرد اين اصطالح در جامعه

: دارد، بيـان مـي 1940جمله گزارش الزارسفلد و ديگران درباره انتخابات رياسـت جمهـوري

نظران علوم سياسـي بـر بعضي از صاحب. »گزارشي است درباره رفتار سياسي امريكاي امروز«

هاي مربـوط گيرد، رفتاري كه دادهميبراند كه اين اصطالح منحصراً رفتار افراد را درهاين عقيد

گولـد و كولـب، . (داردآن را عيـان مـي ) از قبيـل نتـايج انتخابـات (هاي كلي به افراد، و نه داده

اعمال ترجيحات سياسـي «توان آن را بنا به تعاريف مختلف رفتار انتخاباتي، مي) 443: 1376

رفتـه برگ. (»ي دهندگان دانست كه اولين گام آن مشاركت يا عدم مشاركت در انتخابات استرأ

بنابراين، ) 4: 1379شهيدي نيا، ؛1: 1380پيشگاهي فرد،؛762: 1383از تعاريف ليپست،

و » مشـاركت ميـزان «: در اين تحقيق، دو سطح و يا دو نـوع رفتـار انتخابـاتي قابـل بيـان اسـت

.»)دهيترجيحات رأي(دهي گرايش رأي«

و رفتار انتخاباتي در داخل كشـور ضـرورت و دين داريكمبود كار تحقيقي پيرامون رابطه

هـا و تحقيقـاتي در مـورد از طرفي مـا شـاهد بحـث . اهميت درجه اول را براي اين تحقيق بود

نيـز بـا تجديـد نظـر در ) 29-27: 1380(اهميت سياسي دين هستيم، در همين راستا برگـر

وي عصـر . اسـت ريات قبلي خود در باب سكوالريسم، از افول سكوالريسم صـحبت كـرده نظ

توان گفت ما در جهـان دنيـوي نمي«نمايد كه نامد و عنوان ميمي» عصر جهاني دين«حاضر را

-وي تاكيـد مـي » نماييم و دنيا به جز چند پنداشت، پر از احساسات ديني استشده زندگي مي

دهـد كـه او نشـان مـي . اه دين در تحليل مسائل جهان غفلت شده استكند كه از نقش و جايگ

توان از نقش و اهميت دين در تحليـل بنابراين نمي. باشدجهان امروز جهاني به شدت ديني مي

هـا و همچنين در سايه اين بحـث . مسائل جهان كه سياست هم بخشي از آن است غفلت نمود

شـمار و بسـيار جـدي در ديشه، ما شاهد تحقيقات بـي پردازان و صاحبان اننظرهاي نظريهوجه

با نگـاهي بـه محتـواي .) كنيماشاره ميآن هادر ادامه به . (اين زمينه در خارج از كشور هستيم

داري بـه ديـن و ديـن آن هاتحقيقات انجام شده نيز مي توان به اين نكته پي برد كه در تمامي

داري و رفتار انتخاباتيدينشمارة دوم

133افراد مي باشد و ...) مشاركت، رفتار رأي دهي و(اسي عنوان عوامل بسيار تاثيرگذار در رفتار سي

.در تحكيم دموكراسي نقش بسزايي را ايفا مي كنند

: 1375: آل غفـور (فرهنـگ سياسـي : رفتار انتخاباتي تحت تاثير عوامل متعددي همچـون

ــت)117-118 ــادي ، جه ــري اقتص ــي -گي ــدي، ( سياس ــه )159-158: 1379احم ، طبق

ــد، ســطح (اجتمــاعي -، پايگــاه اقتصــادي)15: 1369اينگلهــارت، (اجتمــاعي شــغل، درآم

، مـذهب )27-44: 1382الزرسـفلد، (، تعلق مـذهبي )شهر يا ده(محل سكونت ) تحصيالت

گيري دينـي شود عامل دين يا جهتچه مالحظه ميچنان. قرار دارد... و) 85: 1372مونتي، (

.استجمله عوامل تعيين كننده رفتار انتخاباتي محسوب شدهاز

و داريديـن مسأله ما در اين تحقيق از وجود نتايج و اطالعات متناقض پيرامون رابطه بـين

و رفتـار انتخابـاتي يـك امـر جـدلي يـا ديـن داري رابطـه (گيـرد، رفتار انتخاباتي نشـأت مـي

1بريتانيـا از جملـه آلفـورد ديـدگاه برخـي تحليلگـران سياسـي ). شودپروبلماتيك محسوب مي

كيم، (بعضي تحقيقات و نتايج) 1969(4و استوكس3، باتلر)1967(2، پالزر)1967،1973(

. ، بر اين است كه دين اثري ضعيف بر رفتار انتخاباتي دارد و يا هيچ اثري بر آن نـدارد )2006

» طبقـه اجتمـاعي «كننده رفتار انتخابـاتي پژوهان عامل اصلي و تعيينبه عقيده اين دسته از دانش

هاي بعـدي نيـز در مـورد تاثيرگـذاري طبقـه اجتمـاعي بـر رفتـار كه تحليليباشد؛ به طورمي

-؛ رز و مـك 1985هيـت و همكـاران، . (انتخاباتي، نقش دين را ناديده يا ناچيز شمرده بودند

ــرو، 1986آليســتر، ــل، 1983؛ ســارلويك و ك ــايج تحقيقــات ) 1988و بارت ــل، نت در مقاب

تمـامي . كنـد دهي رفتار انتخاباتي معرفي مياصلي شكلرا از عواملدين داريمتعددي، دين و

ها و مناسك و يـا در متـون خـود، در هاي خاص خود را از طريق آييناديان، هنجارها و ارزش

هـاي مختلـف بيني كه عرصـه دارند؛ جهانبيني خاص به پيروان خود عرضه ميغالب يك جهان

1- Alford2 -Pulzer3- Butler 4- Stokes


البته بايـد توجـه داشـت . دهدخود قرار ميزندگي انسان، از جمله عرصه سياسي را تحت تاثير

هـاي مسـتخرج از دادهنتـايج بررسـي . كه داعيه سياسي مذاهب مختلف به يـك ميـزان نيسـت

دهد كه دين هنوز در مقايسه با هريـك از نشان مي(CSES)1هاي انتخاباتيمطالعات تطبيقي نظام

تري در ارتباط با ترجيح ستهتر و پيواجتماعي، شاخص قوي-هاي پايگاه اقتصاديديگر شاخص

به كار بـرده شـده و CSESدر مدل ادغام شده سي و دو كشور كه در مطالعات . انتخاباتي است

1990در آن سي و هفت انتخابات رياسـت جمهـوري و مجلـس از اواسـط تـا اواخـر دهـه

) راسـت (احزاب مـذهبي به2ترين مردماز مؤمن) درصد70(سه چهارماند، تقريباً مقايسه شده

به راست رأي ) درصد45(كمتر از نيمي ،3هترين گرودر مقابل از ميان غيرمذهبي. اندرأي داده

تر از آن است كـه بـا ، قويدين داريدرصدي انتخابات بر اساس 25شكاف قابل توجه . دادند

ي يـا درآمـد اجتماعي نظير تحصيالت، طبقه اجتمـاع –هاي پايگاه اقتصادي هريك از شاخص

، رأي دهنـدگان كاتوليـك CSESهاي مورد مطالعـه در در ميان همه انتخابات. بوجود آمده باشد

انـد، و به طرز معناداري به احزاب راست رأي دادهبيش تربا احتمال Ĥن هادر مقايسه با پروتست

ـ هاي اجتماعي مورد بررسي، بـه احـزاب چـپ رأي داده دينان بيش از همه گروهو بي ديـن . دان

-همه كشورهايي كه اختالفات مذهبي، مـدت –بويژه در فلسطين اشغالي، هلند و بلژيك داري

–اجتماعي محسوب شـده اسـت هاي گسيختگيترين مؤلفههاي طوالني به عنوان يكي از مهم

ارتباط قوي با ترجيح انتخاباتي داشته است؛ اين موضوع در مورد كشورهاي كمونيسـت سـابق

-290: 1387اينگلهارت و نـوريس، . (ن و جمهوري چك نيز صادق بوده استمثل مجارستا

289(

هاي دينـيِ گيريدر جامعة ايران نيز رفتار انتخاباتي شايد بيش از هر چيز، تحت تأثير جهت

كه تحقيقـات دو وجود داشته باشد چراداري بين اينافراد باشد و يا به عبارت ديگر رابطه معني

زان مشاركت مردم در انتخابات شش دوره رياست جمهوري پس از پيـروزي نشان داده است مي

1- Comparative Study of Electoral System.كننداي يكبار در مراسم مذهبي شركت ميد حداقل هفتهاناند كه گفتهكساني تعريف شده-2

.كنندكساني كه هرگز در مراسم ديني شركت نمي-3


135از پيـروان سـاير بـيش تـر يي كه شمار شيعيان ن هاا، در است)1372-1358(انقالب اسالمي

كـه يـا ايـن ) 1: 1380رضـي، (اسـت بيش تراست، بوده...) اهل تسنن، مسيحيت و(مذاهب

طلبـي يـا اصالح(نگرش و گرايش سياسي مردم «در تحقيق خود با عنوان )1384(ابوالحسني

صورت گرفتـه، رفتـار انتخابـاتي شـركت 1384كه پس از انتخابات سوم تير » )كاريمحافظه

ـ كنندگان در انتخابات را با استناد به آمار، به ميزان هـاي اتزيادي تحت تاثير صدا و سـيما، هي

)29ص(اي سياسي است تا احزاب و گروهههاي بسيج دانستهمذهبي و پايگاه

اصلي تحقيق را بـه دو سـوال هايتوان پرسشهاي ارائه شده، ميبر اساس مدعا و استدالل

) 2شان تاثيرگـذار اسـت؟ داري دانشجويان بر رفتار انتخاباتيآيا ميزان دين)1: زير تحويل داد

هدف از نگـارش شان تاثيرگذار است؟ بنابراينداري دانشجويان بر رفتار انتخاباتيآيا نوع دين

بر رفتار انتخاباتي را در دو سطح گرايش دين داريمقاله حاضر اين است كه تاثير ميزان و نوع

.دهي و ميزان مشاركت در انتخابات نشان دهدرأي

ادبيات تحقيق

اثر دينداري بـر مشـاركت سياسـي و «در پژوهشي به نام ) 1990(و همكارانش 1سكرت

3و وانـات 2و مكالوسـو » ري در بين سفيد پوستان و سياه پوسـتان هاي اختياعضويت در انجمن

به اين نتيجه رسيدند كـه بـين » مشاركت انتخاباتي و دينداري«در تحقيق خود به نام ) 1979(

دهي رابطه قوي و مثبتـي وجـود دارد و ميزان مشاركت رأي) ميزان كليسا رفتن(ميزان دينداري

كـه داراي سـطح هستند نسبت بـه افـرادي 4اري سطح باالدكه داراي دينكه افراديطوريه ب

) 2001(7و بركـويتز 6كـوتلر . كنندهستند، بيشتر در انتخابات مشاركت مي5پايين از دينداري

1- Secret2- Macaluso3- Wanat4- high in religiosity5- low in religiosity6- Kotler 7- Berkowitz


كـه نشان داده اند كـه افـرادي » دين و رفتار انتخاباتي در بريتانياي كبير«در پژوهش خود با نام

دهند به حزب ليبرال دموكرات رأي دادنـد خود بروز ميتري ازرفتار مذهبي شديدتر و يا بيش

كه از اعتقادات مـذهبي بـاالتري برخـوردار بودنـد از تا احزاب محافظه كار و در مقابل افرادي

در رساله دكتري خـود بـا ) 2006(1كيم. كار حمايت كردند تا ليبرال دموكراتاحزاب محافظه

كـه داري اعتقـادات نشـان داد كـه افـرادي » بيهاي سياسي در كره جنـو دين و گرايش«عنوان

انـد كـه داراي كـارتري نسـبت بـه افـرادي مذهبي بااليي هستند داراي گرايش سياسي محافظـه

. تري هستند اما بين رفتار ديني و گرايش سياسي رابطه معناداري مشاهده نشـد اعتقادات ضعيف

هبي و مشـاركت سياسـي سـياه تجربـه مـذ «در رساله دكتري خود با عنـوان ) 1999(2ويليامز

به اين نتيجه رسيد كه بين ميزان حضور در كليسـا بـه » پوستان آمريكائي در يك ساختار شهري

. و ميزان مشـاركت در انتخابـات رابطـه مثبـت وجـود دارد دين داريهاي عنوان يكي از مولفه

اشاره دارنـد كـه تحقيقات خارجي ديگري نيز وجود دارد كه كمابيش به روابط ياد شده در باال

، 1999اسـميت و همكـاران (كنـيم خودداري ميآن هابراي جلوگيري از اطناب كالم از ذكر

. )آ2004، مكنزي 1998، بوش 2001، جانز كريا و ليال 1998اگموند و همكاران

دهد كه رفتار انتخاباتي كم و بيش تحت تاثير جهت تحقيقات موجود در ايران نيز نشان مي

جامعـه شناسـي تحـوالت «يافته هاي تحقيق علي ربيعي در كتـاب . ديني افراد استهايگيري

كـه برگرفتـه از رسـاله » 1376دهنـدگان در دوم خـرداد نگاهي به رفتار شناسـي رأي : ارزشي

دهـد مهـم بـودن معيارهـاي دينـي از جملـه اينكـه از نظـر دكترايش است به خوبي نشان مـي

ل براي پيروزي آقاي خاتمي، تقـوا، صـداقت و خصوصـيات دلي48شهروندان تهراني در ميان

در پايـان ) 1382(علـي درزي . فرعي از جمله وابستگي به امام، رتبه دوم كسب نموده اسـت

تحليل الگوي رفتار انتخابـاتي : انتخاباتجامعه شناسي«نامه كارشناسي ارشد خود تحت عنوان

نشان داده است كه تعهـدات » ت جمهوريمردم استان مركزي در هشتمين دوره انتخابات رياس

دهندگان، از جمله عوامل بسـيار تاثيرگـذار در گـرايش ديني و پايبندي به احكام از جانب رأي

1-Kim2 -Williams


137بررسـي «نامه كارشناسـي ارشـد خـود بـا عنـوان در پايان) 1374(رضي . ستآن هادهي رأي

ز پيروزي انقـالب تطبيقي ميزان مشاركت مردم در انتخابات شش دوره رياست جمهوري پس ا

دهد كه ميزان مشاركت مردم در انتخابات نشان مي» 1372تا 1358اسالمي در ايران از سال

يي ن هاا، دراست)1372-1358(شش دوره رياست جمهوري پس از پيروزي انقالب اسالمي

بيش تـر است، بوده...) اهل تسنن، مسيحيت و(از پيروان ساير مذاهب بيش تركه شمار شيعيان

-اصـالح (نگرش و گرايش سياسي مـردم «در تحقيق خود با عنوان ) 1384(ابوالحسني . است

صـورت گرفتـه، رفتـار انتخابـاتي 1384كه پس از انتخابات سوم تير » )كاريطلبي يا محافظه

شركت كنندگان در انتخابات را به ميزان زيادي تحـت تـاثير صـدا و سـيما، هيئـات مـذهبي و

.است تا احزاب و گروههاي سياسيهپايگاههاي بسيج دانست

شده وارد است، فقدان چهارچوب نظري مشـخص بـراي ايرادي كه بر اكثر تحقيقات مطالعه

ديـن همچنـين در اكثـر تحقيقـات خـارجي، . باشدو رفتار انتخاباتي ميدين داريتبيين رابطه

كه ما امروزه شـاهد در حالي. استدر دو بعد رفتاري و اعتقادي مورد بررسي قرار گرفتهداري

تحقيقات داخلي نيز به طور مشخص بـه اثـر . ي هستيمبيش ترتبيين نظري اين مفهوم در ابعاد

هاي ديني بـودن همچـون اند، بلكه اثر بعضي از مؤلفهبر رفتار انتخاباتي اشاره نكردهدين داري

ابوالحسـني، (و مشاركت در هيئات مذهبي) 1382درزي، (پايبندي به احكام و تعهدات ديني

كـدام از تحقيقـات مـورد در هيچ. اندرا در كنار ساير عوامل بر رفتا انتخاباتي سنجيده) 1384

رفتار انتخاباتي يا بـا . بوداز يك بعد مورد بررسي واقع نشدهبيش ترمطالعه، رفتار انتخاباتي در

ن موضوع، از جامعيت بود كه ايدهي سنجيده شدهميزان شركت در انتخابات و يا با گرايش رأي

هـاي تحقيقـات در تحقيق حاضر كوشش خواهيم كرد كاسـتي . كاهدسنجش رفتار انتخاباتي مي

.پيشين را تا حد امكان جبران نماييم

چارچوب نظري


–و رفتار انتخاباتي، نظرياتي همچون نظريه قومي دين داريدر ارتباط با تبيين نظري رابطه

و گـرين، گوس؛1967؛ ليپست و روكان، 1990،ويرينگااس؛1986مك كورميك، (1مذهبي

، سـرمايه )1382الزارسفلد و همكـاران، (، تعلقات اجتماعي )1996ميلر و شانكز، ؛1991

و وربـا، اسـكولزمن و بردلـي، 1997، وود، 1997، گرلي، 2000، 1380پاتنام،(اجتماعي

و 3هـاي فرهنگـي يه جنگ، نظر)1987و دنيز، 1996مارشال، (2، دلبستگي گروهي)1995

.نتايج تحقيقات پيشين وجود دارد

هـاي فرهنگـي، و رفتار انتخاباتي با توجه به نظريه جنـگ دين داريدر اين مقاله رابطه بين

هـاي يـاد دليل انتخاب نظريه. گيردنظريات لنسكي و نتايج تحقيقات پيشين مورد تبيين قرار مي

به واقعيت مورد مطالعه در ايران نسبت بـه بيش ترديكي شده داشتن قدرت تبييني باالتر و و نز

.باشدها ميديگر نظريه

و ) 2006، 1991(4شناساني همچـون هـانتر هاي فرهنگي حاصل كار جامعهنظريه جنگ

و 6اسـت و افـرادي همچـون لـيمن توسعه پيـدا كـرده آن هاباشد و بوسيله مي) 1988(5وثنو

ـ نيز آن را در ت) 1997(7كارماينز هـاي منظـور از اصـطالح جنـگ . انـد كـار بـرده ه حقيقـات ب

ها در چگونگي و ميـزان اعتقـادات و رفتارهـاي دينـي فرهنگي، اختالفات مذهبي يعني تفاوت

هاي مختلف سياسي است كه همگي پيرو يك آيين مذهبي هواداران و حاميان احزاب و گرايش

8ي، اختالفات اخالقـي و مـذهبي عميـق هاي فرهنگبه اعتقاد هانتر محور اين جنگ. نيز هستند

هـاي مـذهبي بسـتگي در يك سوي اين اختالفات فرهنگي، افرادي با اعتقـادات و دل .باشدمي

سنتي و با ميزان زيادي از التزامات مذهبي قرار دارند كه تمايل دارند به يك منبع اقتدار اخالقي

1- Ethnoreligious2 -Group Affect3- Culture Wars 4- Hunter5- Wuthnow6- Layman7- Carmines8- deep-seated


139سـوي ديگـر آن، افـرادي بـا اعتقـادات باشـند و در قابل تعريف و بيروني التزام داشـته 1متعالي

گرايـان را حقـايق اخالقـي اردوگـاه سـنت آن هاتر هستند؛ مذهبي مترقي و التزام مذهبي پايين

كنند و به جاي آن يك نوع اقتدار اخالقي انسـاني را در درون مرزهـاي معرفـت و تماماً رد مي

كننـد كـه و وثنـو بيـان مـي هـانتر ) 3: 2001لـيمن، . (كنندگزين ميدايره تجربه بشري جاي

ـ اي دادههاي حزبي موجود شكل تازهمنازعات فرهنگي جاري، به سياست كـه طـوري ه است، ب

هـاي گرايان فرهنگـي و مـذهبي تمـام سـنت خواه را تبديل به ائتالفي از سنتحزب جمهوري

، )12، همـان (هاي اخالقي و مذهبياست و حزب دموكرات را تبديل به خانه ليبرالديني كرده

جمهوريخواهـان تجسـمي از حـزب معتقـدان و «: گويـد مـي ) 3: 2007(2تا جايي كه گـرين

».انداعتقادان شدهها تجسمي از بيدموكرات

-و رفتار انتخاباتي در درون يك سنت ديني و نه در بين سـنت دين دارياين مدل بر رابطه

ـ ايـن كـه كند، يعني هاي ديني تاكيد مي تقويـت كننـده، راسـت جـاي يـك سـنت مـذهبي ه ب

، خـود بـه ديـن داري به عنـوان دو بعـد از 4)رفتار كردن(و التزام مذهبي3)اعتقاد داشتن(كيشي

بـر اسـاس . شوندهاي متمايز و مشخصي در بين پيروان يك سنت مذهبي منجر ميخلق ارزش

ي اين نظريه اختالفات سياسي كليدي بين پيروان مذاهب مختلـف نيسـت بلكـه در ميـان كسـان

كـه داراي و كسـاني ) بـاال دين داري(است كه داراي سطح بااليي از اعتقادات و التزامات ديني

لـيمن، (باشـد هـاي دينـي مـي سطح پاييني از اعتقادات و التزامات ديني هستند، در تمـام سـنت

دهند كه منبع اعتقادات مذهبي به اين علت رفتار انتخاباتي را تحت تاثير قرار مي). 66: 2001

هـاي حزبـي افـراد را هايي كه مسـتقيماً حمايـت هاي سياسي و اجتماعي هستند، ارزشرزشا

عقايـد الهـي دربـاره اخالقيـات و ). 553: 2001كوتلر و بركـوويتز، (دهندتحت تاثير قرار مي

هـاي سياسـي افـراد و هنجارهـاي گروهـي را هاي اجتماعي پسنديده، اغلـب ايـدئولوژي كنش

هاي مذهبي، اختالفات سياسـي و اعمال و فعاليت) 262: ب2004،كنزيمك. (كندهدايت مي

1- transcendent2-Green3- doctrinal orthodoxy (believing)4- religious commitment (behaving)


افرادي كـه . كندهاي ديني تقويت ميايجاد شده، در درون سنت1فرهنگي را كه با محور الهيات

تمايل بـه انجـام مراسـم عبـادي، خوانـدن كتـاب مقـدس –به اعمال مذهبي سنتي التزام دارند

هـاي ترين پيروان تمـامي سـنت معتقدترين و ملتزم–زانه، التزام به عبادات رو)تورات و انجيل(

، پورنوگرافي و سـقط جنـين 2گراييجنسباشند و در موضوعات فرهنگي همچون همديني مي

گونـه موضـوعات مواضـع دهنـد كـه در ايـن داشته و به احزابي رأي ميهناكارمواضع محافظه

واه در آمريكا در قبـال مسـائل فرهنگـي خكنند، مثالً حزب جمهوريي اتخاذ ميانهاكارمحافظه

شود كه اين افـراد تمايـل كارانه دارد، اين مواضع مشابه منجر به اين ميياد شده، موضع محافظه

كه افرادي كـه كمتـر خواه و كانديدايش را داشته باشند؛ در حاليبه حمايت از حزب جمهوري

كنند كه در وده و از احزابي حمايت ميگونه موضوعات فرهنگي، ليبرال بند در قبال اين3ديندار

مسائل موضع ليبرالي دارند كه شاهد مثال آن حزب دموكرات در آمريكـا اسـت گونهقبال اين

در واقع اين نظريـه . باشندهاي انتخاباتي وفاداران متعصب اين حزب ميكه اين افراد در رقابت

اثـري مسـتقل ) ها و اعتقادات مذهبيرفتار(دهندگان رأيدين داريگر اين مطلب است كه بيان

به عنوان مثـال .)54، 66–67: 2001ليمن، (شان دارد بر گرايش سياسي و رفتار انتخاباتي

بيش ترآمريكا كساني اعتقادات مذهبي باالتري داشته و 2004در انتخابات رياست جمهوري

كه اعتقـادات و رفتارهـاي كه كسانيمقيد به اعمال مذهبي بودند به بوش رأي دادند، در حالي

.)3: 2007گرين، (تري داشتند، به كري رأي دادند ديني ضعيف

بـا گـرايش سياسـي ديـن داري توان گفت كه اين نظريه به رابطه ميـزان طور خالصه ميه ب

دادن و حمايت از كانديداي مـورد نظـر پردازد، كه آن را در رفتار انتخاباتي خود با رأيافراد مي

هـاي اجتمـاعي پسـنديده، هاي ديني درباره اخالقيات و كـنش تعليمات و آموزه. هنددنشان مي

كند و يا به عبارت ديگر افـراد اغلب رفتارهاي سياسي افراد و هنجارهاي گروهي را هدايت مي

را نسبت به يك سري ترجيحات سياسي و حزبي مشخص كه پايه مذهبي دارند، جامعـه پـذير

مـذهبي و زنـده نگـه داشـتن ايـن -هـاي اخالقـي بر اعتقادات و ارزشبنابراين اصرار . كندمي

1- theologically2- homosexuality3- devout


141ها و اعتقادات به وسيله رفتارهاي مذهبي از جمله انجام مراسـم عبـادي، خوانـدن كتـاب ارزش

ترجيحات سياسـي و حزبـي برآمـده از تعليمـات و بيش تردر واقع تقويت هرچه ... مقدس و

با گرايش دين داريشواهد تجربي نيز رابطه ميزان عالوه بر اين نظريات. هاي ديني استآموزه

در . باشندگونه رفتار انتخاباتي ميآمريكا و انگليس نمونه بارز اين. كننددهي را تصديق ميرأي

ي دارنـد بـه داليـل گفتـه شـده بـه حـزب محافظـه كـار بيش تـر دين داريآمريكا كساني كه

پـاييني دارنـد بـه حـزب ليبـرال ن داريديـ دهند و كسـاني كـه ميـزان خواه رأي ميجمهوري

.)67: 2001ليمن، (دموكرات

چون آمريكا، كساني كه در قبال موضوعات فرهنگي كه پيش از اين يـاد در انگليس نيز هم

كـه كننـد در حـالي هاي اخالقي سنتي دارند، از احزاب محافظه كار حمايت مياندازشد، چشم

ي دارند از حزب كارگر حمايـت بيش ترسنتي انعطاف -گونه مسائل اخالقيكه در اينكساني

تر از اين شـواهد، تحقيقـات اينگلهـارت و نـوريس جامع.)553: 2001بركوويتز، ( كنند مي

يادآوري نتايج اين تحقيق به دليـل گسـتردگي و . باشد كه قبالً به آن اشاره كرديممي) 1387(

توانـد روشـن است، ميراي آن همراه آوردهدهي بااليي را هم بجديد بودن آن كه قدرت تعميم

بر اساس مقايسه نتـايج سـي و هفـت انتخابـات مجلـس و آن هاهاي يافته. گر اين رابطه باشد

، نشـان 1990رياست جمهوري در سي و دو كشور كشاورزي، صنعتي و فراصـنعتي در دهـه

ترتيب بـه احـزاب راسـت و تري دارند به باالتر يا پاييندين داريدهد كه افرادي كه ميزان مي

.كردمشاهده1توان در شكل شد را ميچه گفتهاي از آنخالصه. چپ رأي مي دهند

هاي فرهنگيروابط بين متغيرها در نظريه جنگ. 1شكل دهي دين گرايش رأي

ميزان دين داري

رفتار مذهبي شديد و

اعتقاد مذهبي باال

كارانه در قبال موضع محافظه

بعضي موضوعات فرهنگي

حمايت از احزابي كه موضع

كارانه در قبال همان محافظه

.موضوعات فرهنگي دارند

مذهبي ضعيف و رفتار

اعتقاد مذهبي پايين

موضع ليبرالي در قبال بعضي

موضوعات فرهنگي

حمايت از احزابي كه موضع

ليبرال در قبال همان موضوعات


بـا ديـن داري اين تئوري شرايط الزم را براي تبيين بخشي از مساله ما، يعني رابطـه ميـزان

كه نمونه ما در درون يك سنت مـذهبي دهي را دارد؛ چراسطح گرايش رأيرفتار انتخاباتي در

باشـد و از قرار دارد و اين نشان دهنده نزديكي تئوري به واقعيـت مـي ) اسالم و اكثريت شيعه(

هاي مورد نظـر طرفي بر اساس مفاهيم موجود در تئوري، قدرت تبييني بااليي را در تبيين بخش

. از مساله را دارد

بـين احـزاب، كـه ...) گرايي، پورنوگرافي و جنسهم(قليل اختالفات فرهنگي ياد شده با ت

برگرفته از فرهنگ كشورهاي غربي است به اختالفاتي در مورد سطح حجـاب و پوشـش زنـان

در ايران، رمينه براي طـرح ايـن فرضـيه ... ها و در جامعه، رابطه دختر و پسر، فيلترينگ سايت

ي هسـتند نسـبت بـه مسـائل و بـيش تـر ديـن داري كـه داراي ميـزان انيشود كه كسآماده مي

... هـا و اخالقي همچون حجاب، روابط دختر و پسـر، فيلترينـگ سـايت -موضوعات فرهنگي

بـا همـان چشـم انـدازهاي اصـول گـرا تري دارند و بنابراين به جناح هاي اخالقي بستهنگرش

كـه ميـزان در مقابل كسـاني . دهندقي، رأي مياخال-اخالقي ياد شده نسبت به مسائل فرهنگي

-گونه مسائل نگاه آزادتري دارند و بـه جنـاح اصـالح تري دارند نسبت به اينپاييندين داري

.دهندكنند، رأي ميگونه مسائل آزادتر عمل ميطلب كه در اين

دو نـوع ) 1963(1از سويي ديگر، بر اساس نظريات و تحقيقات انجام شده توسط لنسكي

دهي و ميزان مشاركت انتخاباتي منجر به دو نوع رأي3جماعتيدين داريو 2انجمنيدين داري

-ها و فعاليـت انجمني را با ميزان مشاركت و حضور در برنامهدين داريوي . شوندمتفاوت مي

كه تماماً مرتبط به كليسا و يـا درگيـري ...) مناسك، نيايش و (هاي ديني رسمي و نهادينه شده

جمـاعتي را بـا ميـزان پيونـدهاي دوسـتانه و دين داريهمچنين . سنجدباشد، ميمي4يساييكل

1- Lenski2- associational religiously3- communal religiously4- Church involvement


143كيشان در خانواده، دوستان، خويشـاوندان و همسـايگان و بـه عبـارت ديگـر بـا صميمي با هم

.دهدند؛ مورد سنجش قرار مياكه در ميراث فرهنگي و ديني مشتركي سهيمكساني

ديـن داري وجود درگيري كليسايي در دين دارين اين دو نوع نكته قابل توجه در تمايز بي

همين نكته منشأ تفاوت در رفتارهـاي سياسـي . جماعتي استدين داريانجمني و عدم آن در

مسـيحيان را تحـت تـاثير دين داريبه اعتقاد لنسكي اين دو نوع . استدين دارياين دو گونه

و 2هاي كليسـايي بـه طـور آشـكار، مواجهـه ليتفعا. دهدسياسي مختلف قرار مي1هايرهنمود

هـاي اخالقـي سـنتي در رأي دادن روحـانيون بـه ارزش . دهدارتباط با روحانيون را افزايش مي

انجمني دارنـد و يـا بـه عبـارت دين داريكه شود كه كسانيتاكيد دارند و اين منجر به اين مي

ايـن رهنمودهـا، حمايـت كننـده احـزاب ديگر به طور مرتب با كليسا ارتباط دارند، تحت تاثير

هاي اخالقي و سنتي اهميـت خواه باشند كه به حفظ ارزشكاري چون حزب جمهوريمحافظه

داران ديـن . كنـد ي را در قبال اينگونـه مسـائل اتخـاذ مـي آن هاكاردهد و يا موضع محافظهمي

أي دادن بـه دور سـنتي روحـانيون در ر -هـاي اخالقـي جماعتي كه از رهنمودهـا و راهنمـايي

داران جمـاعتي بـا تعامالت اجتماعي دين. در اخالقيات هستندبيش ترهستند، معتقد به آزادي

هـاي مسـاوات طلبـي احـزاب ليبـرال در ، منجر به برجسته شدن جاذبهبيش تركيشان خود، هم

تـا شود كه موضوعاتي غيـر دينـي هسـتند از جمله طبقه و پايگاه اجتماعي ميĤن هاحقوق انس

داران دين(كار و كليساروندگان هاي اخالقي سنتي مورد تاكيد احزاب محافظهها و ارزشجاذبه

جماعتي دارنـد حـامي حـزب ليبـرال دين داريبه عنوان مثال در آمريكا، افرادي كه ). انجمني

خواه التزام نـدارد و هاي اخالقي به اندازه حزب جمهوريشوند كه به حفظ ارزشدموكرات مي

.)174-84: 1963لنسكي، (هاي اخالقي ليبرال دارند ديدگاهيا

انجمنـي ديـن داري لنسكي در بخشي از اثر خود تحت عنوان ميزان مشاركت رأي دهـي و

گونـه وي ايـن . كنـد و ميزان مشاركت در انتخابات رابطه برقرار ميدين داريبين اين دو نوع

1-Cues2-exposure


از بـيش تـر كننـد هاي كليسايي شـركت مـي ليتكه به طور مرتب در فعادارد كه كسانيبيان مي

.دهندروند در انتخابات شركت كرده و رأي ميتر به كليسا ميكه كمكساني

شـان بـه آمريكاييـان، ايمـان » 1ديـن مشـترك «هـاي هربـرگ از لنسكي در ادامه بـه بحـث

او بـه . كنـد دموكراسي و افزايش نفوذ اين ايمان و عقيده به سمت زندگي كليسايي، اشـاره مـي

هاي دينـي اخيـر، تمايـل بـه كند كه يكي از فاكتورهاي مهم در احياگرينقل از هربرگ بيان مي

) 184: همـان . (اي بـراي نمـايش ديـن مـدني و ملـي اسـت استفاده از كليسا به عنوان وسـيله

هاي عمومي و تعهـدات اجتمـاعي تاكيـد شـده در نهادهـاي مـذهبي همچـون كليسـاها ارزش

-در واقع كليسا مشوق مشـاركت ) 8: آ2004مكنزي، . (دهنداتي را افزايش ميمشاركت انتخاب

بـراي پيـروان 2هاي مدني از جمله شركت در انتخابات به عنوان يك التزام مدني مبتني بر ديـن

و 3مطلبـي كـه وربـا ) 1998؛ اگمونـد و همكـاران، 1979مكُالوسـو و وانـات، (خود است؛

كـه در -الزم به ذكـر اسـت، تحقيقـات بسـياري 4.ان دارندنيز به آن اذع) 1995(همكارانش

افـزايش اين كـه هاي لنسكي مبني بر بر يافته–مرور گرديد آن هاتربيشبخش ادبيات تحقيق

انجمنـي منجـر بـه افـزايش مشـاركت در ديـن داري مشاركت و درگيري كليسائي بـه عنـوان

به نقل از سكرت 1972؛ اولسن، 1971هيمن و رايت، . (گذارندشود، صحه ميانتخابات مي

؛ ســكرت و 1989؛ اســتريت و همكــاران، 1979، مكُالوســو و وانــات، 1990و همكــاران

؛2001كُريا و ليـال، -جانز؛1999؛ ويلييامز، 1998؛ اگموند و همكاران، 1990همكاران،

)2004مكنزي،

روابط بين متغيرها در نظريه لنسكي. 2شكل

1- Common religion2 -religious-based civic obligations3-Verba

بر مهارتهاي مدني از جمله مشاركت ) سلسله مراتبي بودن يا همكاري گروهي(هاي انجمني خود كلبساها با ويژگي-3

.گذارندسياسي پيروان خود اثر مي


145

تفاوت نظريه .كندداران جماعتي صدق مي، در مورد دين2عكس مطالب موجود در شكل

دهـي بـا گـرايش رأي دين داريهاي فرهنگي با نظريه لنسكي پيرامون رابطه ميزان و نوع جنگ

سنتي در خود تعليمـات و -هاي اخالقيهاي فرهنگي ريشه ارزشدر اين است كه نظريه جنگ

هـاي مـذهبي روحـانيون كليسـا داند، اما لنسكي آن را در رهنمودها و راهنماييديني ميعقايد

روحانيون در هـر سـنت دينـي مبلغـان ديـن اين كهتوان گفت با توجه به اما منطقاً مي. داندمي

براساس نظريـات . توان از نقش آنان در تعليم عقايد و مناسك ديني صرف نظر كردهستند نمي

انجمنـي دارنـد تمايـل بـه شـركت در دين داريكه توان گفت، كسانييران نيز ميلنسكي، در ا

مراسم عبادي جمعي مثل نماز جماعت و جمعه دارند و همين امـر زمينـه را بـراي مواجهـه و

كنند و شـركت در انتخابـات را هاي اخالقي سنتي تأكيد ميارتباط با روحانيوني كه همواره بر ارزش

. دهـد افـزايش مـي ،كننـد شهروندي بلكه يك تكليف الهي به افراد معرفـي مـي فراتر از يك تكليف

بـيش تـر انجمني دين داريشود كه دانشجويان با نوع بنابراين زمينه براي طرح اين فرضيه آماده مي

سـنتي دارد، رأي بدهنـد - اندازهاي اخالقيكه چشماصول گرادر انتخابات شركت كرده و به جناح

نوع دين داري

رفتار انتخاباتي

حمايت از احزابي كه

در قبال ارزشهاي

اخالقي موضع

انه دارد و كارمحافظه

هم موضع دينداران

.انجمني است

افزايش ميزان

مشاركت در

انتخابات

مواجهه با روحانيون

هاي مذهبي كه ارزش

سنتي و -اخالقي

همچنين شركت در

انتخابات را به عنوان

يك تكليف مدني و ملي

-مورد تاكيد قرار مي

.دهند

دين داري

انجمني

درگيري

كليسائي


- جماعتي كمتر در انتخابات شركت كرده و به جناح اصـالح دين داريجويان با نوع و بالعكس دانش

.تري دارد، رأي بدهنداندازهاي اخالقي آزادانهطلب كه چشم

89ا56

ABCان

رDEFر

BC انA

K6ع دMJ


147- و ميـزان مشـاركت را نشـان مـي دين داري، در حقيقت رابطه نوع هرچند كه نتايج تحقيقات ياد شده

بـر ميـزان مشـاركت دين دارياثر مثبت ميزان آن هاتوجه داشت كه مدعاي تبييني تمامي اما بايد،دهد

نـوع «بايـد در نظـر داشـت كـه از استدالل ما هم بر اين مدعا به اين شرح است كه1.در انتخابات است

» دينـي «در كشورهايي كه رژيم سياسـي . در جامعه آماري مورد تحقيق نبايد غفلت نمود» رژيم سياسي

است و افراد مذهبي زمام امور را در دست دارند، مذهبي و ديندار بودن مشاركت كننـدگان، جـدايي از

توانـد ميـزان مشـاركت را سكوالر و ديني بودن كانديداها و احزاب كه خود اين عامل هم مي/غير ديني

انتخابـات بـراي افزايش دهد، از عوامـل اصـلي ورود بـه ) هاسكوالرها و مذهبي(دو در بين پيروان اين

حزب، بلكـه حمايـت از باشد، چون مشاركت در انتخابات در واقع نه حمايت ازمؤمنين و متدينين مي

دسـت افـراد مـذهبي يـا دينـداران ه استمرار و تداوم رژيم سياسي حاكم است كه مديريت و امور آن ب

توان اين فرضـيه را مطـرح است، مي» ديني«نبايد فراموش كرد كه در ايران نيز چون رژيم سياسي. است

عكس ايـن مطالـب . استبيش ترباالتر باشد، ميزان مشاركت انتخاباتي دين داريكرد كه هرچه ميزان

هـايي بـا ايـن تـالش توان گفت بنابراين مي. تواند صدق كندهاي سياسي غير ديني ميدر رابطه با رژيم

مـدل 3شـكل بر اساس مطالب فوق الذكر، .دكنشده، فرضيه مذكور را تقويت ميمدعا و استدالل گفته

.را ارائه مي كندتحقيق

مدل تحقيق. 3شكل

اكثر قريب به اتفاق تحقيقات مرور شده، ميزان دين داري را با اهتمام فرد به به يك بعد و يا تنها اهتمام به معرف ميزان -1

.اند كه اين بيش تر به سنجش نوعيت دين داري نزديك است تا ميزان آنكليسا رفتن سنجيده

دهيگرايش رأي

ميزان مشاركت

رفتار انتخاباتي

ميزان دين داري

نوع دين داري


ي تحقيقفرضيه ها

ـ آن هـا دهـي دانشجويان و گرايش رأيدين داريبين ميزان .1 ه رابطـه وجـود دارد ب

تمايـل بـيش تـر باشد، دانشـجويان بيش تردانشجويان دين دارياي كه هرچه ميزان گونه

.طلبرأي بدهند تا جناح اصالحاصول گراح دارند به جنا

ـ آن هـا دهـي دانشـجويان و گـرايش رأي دين داريبين نوع .2 ه رابطـه وجـود دارد ب

تمايـل بـيش تـر شود كـه دانشـجويان، انجمني منجر به اين ميدين دارياي كه نوع گونه

-اين ميجماعتي منجر بهدين داريرأي بدهند و بالعكس اصول گراباشند به جناح داشته

. طلب رأي بدهندباشند به جناح اصالحتمايل داشتهبيش ترشود كه دانشجويان،

ـ دين داريبين ميزان .3 ه دانشجويان و مشاركت آنان در انتخابات رابطه وجـود دارد ب

باشـد، ميـزان مشـاركت آنـان در بـيش تـر دانشجويان دين دارياي كه هرچه ميزان گونه

. استتربيشانتخابات

ـ دين دارينوع بين .4 ه دانشجويان و مشاركت آنان در انتخابات رابطـه وجـود دارد ب

دين انجمني هستند، نسبت به دانشجوياني كه دين دارياي كه دانشجوياني كه داراي گونه

.كننددر انتخابات شركت ميبيش ترجماعتي دارند، داري

روش تحقيق

بيـان كـرديم، ) متغيـر وابسـته (نتخابـاتي طور كه پيش از اين منظور خود را از رفتار اهمان

دهندگان است كـه اولـين گـام آن اعمال ترجيحات سياسي رأي«رفتار انتخاباتي در اين تحقيق

باشد كـه اين تعريف، كه يك تعريف تركيبي مي» .مشاركت يا عدم مشاركت در انتخابات است

سبت بـه مفـاهيم سياسـي ديگـر داراي جامعيت و دقت الزم در تميز مفهومي رفتار انتخاباتي، ن

. و هم به ميزان شركت در انتخابـات توجـه دارد ) گرايش(باشد چراكه هم به عنصر انتخاب مي

رفتـار . دادن اسـت وجه اشـتراك تعريـف مـا از رفتـار انتخابـاتي و مشـاركت سياسـي در رأي

ت سياسي ، يكي از سطوح مشارك)مشاركت در انتخابات(دادن انتخاباتي حداقل به صورت رأي

سـطحي كـه «: داندترين سطوح مشاركت سياسي مينيز آن را از پايين) 1377(است كه راش


149رأي به صندوق انداخته شد ممكن اسـت بـه اين كهترين تعهد است زيرا به محض نيازمند كم

)129ص (» پايان برسد

ا دو شـاخص توان گفت در اين تحقيق، رفتار انتخاباتي را در دو سطح و يا بدر مجموع مي

سنجيم كه هركدام بـه عنـوان يـك متغيـر وابسـته در مي» دهيگرايش رأي«و » مشاركتميزان«

چارچوب نظري و فرضيات مطرح شدند، هرچند كه اذعان داريم تمامي وجوه رفتار انتخابـاتي

. نماييمسنجند در ادامه هركدام را به طور جداگانه تعريف ميرا نمي

بـا . دادن استشركت كردن فرد در انتخابات با رأي» ت در انتخاباتميزان مشارك«منظور از

بـا ميـزان ديـن داري از اهداف اصلي تحقيق، صرفاً بررسي رابطه نوع و ميـزان اين كهتوجه به

مشاركت در انتخابات است، بنابراين نوع انتخابات و يا دوره انتخاباتي خـاص اهميتـي نـدارد،

هاي انتخاباتي مختلف است و مهم ر انتخاباتي كلي فرد در دورهبلكه محقق بدنبال شناخت رفتا

ميـزان ايـن كـه امـا بـراي . اسـت نيست كه اين رفتار در كدام دوره و چه نوع انتخابـاتي بـوده

رياسـت جمهـوري، (ي برخـوردار باشـد مـا هـر انتخابـات بيش ترمشاركت افراد از واريانس

بنـابراين در تعريـف . ه مورد سوال قرار داديـم را بطور جداگان) مجلس، شوراي شهر و خبرگان

عملياتي ميزان مشاركت در انتخابات از چهار گويه در قالب طيف ليكرت، اسـتفاده كـرديم كـه

-آيا در انتخابات رياست جمهـوري شـركت مـي «ها به اين نحو بود كه براي نمونه، شكل گويه

ر انتخابـات بـه كانديـداهاي كـدام دهي اين است كه فرد دمنظور از مفهوم گرايش رأي» كنيد؟

طلـب و اصـالح اصـول گـرا دو جنـاح سياسـي منظور ما. دهدحزب يا جناح سياسي، رأي مي

» 1؟دهيـد شما در انتخابات به كدام جناح رأي مـي «در تعريف عملياتي اين مفهوم از گويه . است

.طلب و هيچكدام بود، اصالحاصول گرااستفاده كرديم كه داراي سه جواب

تأثير و تجلي كـم ميزاندين داريتوان گفت مي) متغير مستقل(دين داريدر تعربف ميزان

بـودن؛ بـودن؛ مـؤمن معتقداست كه داراي ابعاد پنجگانه يا زياد دين در ذهن، روان و رفتار فرد

از چنين 243- 4، 2006و كيم، 535: 2001تز، ؛ كوتلر و بركوي126-7: 1998تحقيقات پيشين از جمله بوش، -1

.اندكردهاستفاده) دهيگرايش رأي(اي براي سنجش رفتار انتخاباتي سنجه


از بـين ) 53: 1384زنـد، شجاعي. (باشدميبودنكردن؛ متشرعبودن؛ اخالقي عملاهل عبادت

به علـت بـومي بـودن، اسـتفاده قبلـي در يـك ) 1384(زند ، مدل شجاعيدين داريي هامدل

، 1965(4و اسـتارك 3آن در كنـار مـدل گـالك 2شـدن و معتبـر شـناخته 1پژوهش دانشـگاهي

-دين، به عنوان پركاربردترين مدل غربي در تحقيقات دانشگاهي، جهت تعريف عملي )1970

داراي پـنج بعـد اعتقـادي، ايمـاني، ديـن داري زند، شجاعيبنا بر تعريف . شودمياستفادهداري

بـا روش بعـد ايمـان ايـن كـه در اين پژوهش با توجـه بـه . باشدعبادي، اخالقي و شرعي مي

پيمايش و ابزار پرسشنامه قابل سنجش نيست بلكه نيازمند مشاهده مستمر اعمـال و رفتارهـاي

رغم اهميت زياد شناختي، عليمحدويت روشفرد و ارتباط نزديك با وي است؛ بنابراين بدليل

. شودميافراد، كنار گذاشتهدين داريآن در تعيين ميزان

اعتقـاد آن هـا رود پيروان آن ديـن، بـد گيرد كه انتظار ميباورهايي را در بر ميبعد اعتقادي

شـفاعت در اين تحقيق سه باور اعتقاد به كفايت دين، ) 164: 1380زاده، سراج. (باشندداشته

منظـور از بعـد .ائمه، حيات بعد از مرگ و حسابرسي در دنياي ديگر مورد سوال واقـع شـدند

عبادي، كلية رفتار و آدابي است كه فرد در مقام پرستش، نسبت به پروردگار و معبـود خـويش

كه در اين تحقيق شـامل نمـاز، تـالوت قـرآن، روزه )59: 1384زند، شجاعي(دهد انجام مي

بعـد اخـالق . باشـد هاي احياء مـي ماز جماعت، نماز جمعه، اعتكاف و دعا در شبمستحبي، ن

شناسي است كه بـه داشـتنِ تعامـلِ پسـنديده بـا تواصي و نواهيِ دينيِ مربوط به حوزة نيكويي

اخالقيات مورد نظر در اين پژوهش عبارت اسـت از دروغ )59همان، (.ديگران مربوط ميشود

آن هـا شرعيات مجموعه تكاليفي است كه خداونـد . ش و گذشتنگفتن، غيبت نكردن و بخش

نامه كارشناسي ارشد، ؛ بررسي انواع دين داري در بين دانشجويان دانشگاه تهران؛ پايان1384زاده، رامين؛ حبيب-1

.دانشگاه تربيت مدرس

، »هاي دين دارياي سنجهبررسي مقايسه«نامه كارشناسي ارشد خود با عنوان در پايان) 1386(محمد رضا پويافر -2

را با هم مقايسه كرده و در پايان ) فرخداياري(زند و يك سنجه روانشناختي هاي دين داري گالك و استارك، شجاعيسنجه

. ب و مطلوبي استاست كه اعتبار و پايايي هر سه سنجه در سطح مناسبه اين نتيجه رسيده

3-Glock 4 -Stark


151سـت آن هااست و فرد مسلمان ملزم به رعايت را حرام، مكروه، واجب، مستحب و حالل كرده

كه در اين پژوهش شامل ظاهر ديني، وضـعيت ارتبـاط بـا نـامحرم، تقليـد، ازدواج، تعـامالت،

. باشدي از منكر ميشركت در مجالس عزادري و سرور و امر به معروف نه

گرهارد لنسكي است كه شـامل دو دين داريمورد نظر در اين تحقيق، انواع دين دارينوع

-ها و فعاليـت انجمني، مشاركت در برنامهدين داريمنظور از . باشدنوع انجمني و جماعتي مي

يا درگيـري است كه تماماً مرتبط به كليسا و ) 1جمعيمناسك و عبادات دسته(هاي ديني رسمي

شـامل شـركت ديـن داري هاي اين نوع معرف) 23-25: 1963لنسكي، . (باشدمي2كليسايي

منظـور . باشددر دعاهاي رسمي در مساجد، نماز جماعت، نماز جمعه و تمايل به روحانيت مي

كيشـان در خـانواده، دوسـتان، جماعتي داشتن پيوندهاي دوستانه و صميمي با همدين دارياز

كه در ميراث فرهنگـي و دينـي مشـتركي ان و همسايگان و به عبارت ديگر با كسانيخويشاوند

برقـراري تعـامالت دينـي بـا ديـن داري در اين نـوع ) 23: 1963لنسكي، .(باشدسهيمند؛ مي

به جـاي شـركت در مراسـمات رسـمي و جمعـي ... اعضاي خانواده، دوستان، خويشاوندان و

از نظـر ديـن داري در واقـع ايـن نـوع . يابـد ولويت ميعبادي همچون نماز جماعت و جمعه ا

هـاي انجمني است و ديندار در آن بـا فعاليـت دين داريديني مخالف با -جهت گيري گروهي

ديـن داري هـاي رسمي، جمعي و مداوم ديني درگيري ندارد؛ بـه همـين دليـل از همـان گويـه

.استفاده شده استدين داريانجمني براي سنجش اين نوع

. بهره جستيمهادادهآوريجمعمنظورپرسشنامه بهروش پيمايش و ابزارازمطالعهايندر

هـا بـر روي گويان خواستيم كه نظر خود را در مورد هريـك از گويـه به اين ترتيب كه از پاسخ

ويـا (هميشـه «و يـا » مخـالف كـامالً «تـا » موافـق كامالً«(اي از نوع ليكرت درجه5يك طيف

و يا اصالً و مـن اصـالً (هرگز «تا » )يك بار، تقريباً هر روز، هر هفته و يا بندرتحداقل روزي

هاي سه گويه كه مربوط به حجاب و ظاهر دينـي بودنـد از داده.اعالن كنند)»)خوانمنماز نمي

بـراي . بودنـد )مقبول، تا حدي و كم(اي درجهسهآوري شدند و داراي طيفراه مشاهده جمع

1-Collective or corporate worship2 -Church involvement


كـه در پاسـخ بـه از طيف گاتمن استفاده شد، بدين صورت كه كسـاني داريدين سنجش نوع

هاي تقريباً هر روز، اغلـب اوقـات و گـاهي يكي از جواب) مربوط به نماز جماعت(سوال اول

ايـم و يـك نمـره گرفتهشان را به شركت در نماز جماعت مثبت در نظراند، پاسخاوقات را داده

اند يك نمره منفـي كه جواب به ندرت و اصالً را عالمت زدهسانياند؛ اما كمثبت دريافت كرده

هاي هـر هفتـه، يكي از جواب) مربوط به نماز جمعه(كه به سوال دوم كساني. انددريافت كرده

ا به شركت در نمـاز جمعـه مثبـت شان راند، پاسخها و به ندرت را دادههفتهها، بعضياكثر هفته

اند در واقـع كه جواب هرگز دادهاند؛ اما كسانيايم و يك نمره مثبت دريافت كردهدر نظر گرفته

كـه بـه كساني. انداند و يك نمره منفي دريافت نمودهجواب خير به شركت در نماز جمعه داده

اند يك نمره مثبت دريافـت دهپاسخ مخالف يا كامالً مخالف دا) دعاي دسته جمعي(سوال سوم

انـد و يـك نمـره منفـي اند و در واقع به اين سوال جواب خير و بالعكس جواب بلـه داده كرده

شـان بـه ايـن سـوال از تحليـل اند پاسـخ كه گزينه ميانه را عالمت زدهكساني. انددريافت كرده

خ سواالت جديد در خصوص چگونگي يافتن پاس(كه به سوال چهارم كساني. استخارج شده

كـه اعضـاي اند، يك نمـره مثبـت و كسـاني روحانيون و مراجع تقليد را انتخاب نموده) شرعي

كـدام را عالمـت اند، يك نمره منفي و كسـاني كـه هـيچ را انتخاب نموده... خانواده، دوستان و

ديـن داري نمـرات مثبـت گويـاي .شان به اين سوال از تحليل خارج شده اسـت اند پاسخزده

هـا، بـه كمـك تجزيه و تحليل داده.دهدجماعتي را نشان ميدين داريانجمني و نمرات منفي

از ميـانگين، جـداول يـك در سـطح توصـيفي . انجام گرفت2و مطلب1اساسپياسنرم افزار

شـد و بـا توجـه بـه سـطح سـنجش نسبي و مطلق اسـتفاده فراوانيتوزيعبعدي و دو بعدي

دو، ضريب همبستگي في، كرامـر، گامـا و رگرسـيون مستقل، آزمون خي3متغيرها از آزمون تي

.استشدهجهت آزمون فرضيات و سنجش روابط بين متغيرها استفاده4خطي و لجستيك

1- SPSS2 -MATLAB3- T4- Logistic Regression


153ها به سه شيوه مراجعه به تحقيقات پيشين، اعتبار صـوري و اعتبـار براي بررسي اعتبار گويه

هـاي مـتقن، شـبهه ناپـذير و ه نتايج تحقيق با دادهدر اعتبار ساز. استعمل شده) تجربي(سازه

در جـدول نتايج حاصل از آزمون تـي ) 287: 1383ساروخاني، . (شوداثبات شده مقايسه مي

= 0214و پسـران )تعـداد =162(دختـران دين داريداري بين دهد، تفاوت معنينشان مي1

بـاالتر )88/74(از پسـران )07/85(دختـران ديـن داري ميانگين . دانشجو وجود دارد)تعداد

؛ 2006ليـزاردو و كولـت، (هاي معتبركه اين همسو با پژوهش)معني داري= 003/0(است

هـاالمي و ؛ بيـت 1994؛ اسـواتز، 2006؛ سـالينز، 2002؛ ميلـر و اسـتارك، 2004جرمي،

.در اين زمينه است) 1997آرجيل،

20نامه، به عنوان پـيش آزمـون رسشها، قبل از توزيع گسترده پبراي افزايش پايايي گويه

نامه بطور تصادفي بين دانشجويان توزيع و پس از شـنيدن نظـرات برخـي دانشـجويان پرسش

چنـين از هـم . نامه نسبت به اصالح آن اقـدام كـرديم پرسش... درباره جمله بندي، صراحت و

ديـن نجه ميـزان آلفـاي كرونبـاخ بـراي سـ . شداستفاده) آلفاي كرونباخ(روش پايداري دروني

است كه نشان 91/0و 75/0، 90/0و ميزان مشاركت به ترتيب برابر با دين داري، نوع داري

.باشدها ميدهنده پايايي باالي اين سنجه

جمعيت تحقيق، كليه دانشجويان دانشـگاه . واحد تحليل و مشاهده در اين تحقيق فرد است

ع تحصيلي اين دانشـجويان كارشناسـي مقط. باشدمي87-88تربيت مدرس در سال تحصيلي

براي تعيين حجم نمونه . باشدنفر در سال تحصيلي مذكور مي4904ارشد و دكتري به تعداد

=5/0استفاده كرديم كه با ملحوظ داشـتن ) 383: 1378پور، رفيع(آماري كوكران از فرمول

p 96/1و=t هاي متخصصين امـر بـه نفر حاصل شد كه با توجه به توصيه356حجم نمونه

تعـداد كـم ) 1به دو دليل نمونهتصادفي افرادانتخابمتأسفانه. نفر افزايش يافت376تعداد

و لزوم تعداد مساوي از دو گرايش سياسي در نمونه اصول گرادانشجويان رأي دهنده به جناح

عمـل ميسـر عدم دسترسي به تمام دانشجويان انتخاب شده توسط قرعه كشي، در ) 2تحقيق و


ها بعد از احراز گرايش سياسي دانشجويان و رضايت آنـان توزيـع نامهاز اين رو، پرسش. نشد

. 1گيري تعمديگيري عبارت بود از نمونهبر اين اساس، روش نمونه. گرديد

هاي توصيفي پژوهشيافته

دان بـا ها مربوط بـه مـر ين فراواني جنسيت در آزمودنيبيش تردهد نتايج پژوهش نشان مي

اي جنسيت در اين پژوهش وجود متغير زمينه. باشددرصد مي9/56نفر است كه معادل 214

اي گويـه در دو جنس زن و مرد براي اعتبار سـازه دين داريبدين دليل است كه از نتايج ميزان

مان نمي با اين متغير بر اساس فرضياتدين دارياستفاده كنيم و بررسي رابطه دين داريهاي

. باشد

ميـانگين (توان در حـد بـااليي ارزيـابي كـرد ميزان مشاركت دانشجويان در انتخابات را مي

هاي هميشه يا اكثر مواقع در انتخابات) 7/65(كه اكثريت دانشجويان طوريه ، ب)20از 8/15

-بـاالترين و پـايين . كننـد شركت مي) ها و خبرگانرياست جمهوري، مجلس، شوراي(مختلف

و ) 5از 4/4ميـانگين (ان شركت در انتخابات به ترتيب مربوط به رياست جمهـوري ترين ميز

و اصول گـرا دهي درصد از دانشجويان گرايش رأي50. باشدمي) 5از 5/3ميانگين (خبرگان

: ازهاي جواب به ترتيب عبارت بودنـد گزينه.طلب داشتنددهي اصالحدر صد گرايش رأي50

. هرگز-5بندرت و -4برخي -3اكثراً -2هميشه -1

، بطوريكـه )3از 7/2ميانگين (توان در حد بااليي ارزيابي كرد باور ديني دانشجويان را مي

درصـد داراي بـاور دينـي 3/17داراي بـاور دينـي قـوي، ) درصد7/77(اكثريت دانشجويان

ـ باالترين و. باشنددرصد داراي باور ديني ضعيف مي7/5متوسط و تنها رين نمـره بـه پـايين ت

1/4و 6/4حسابرسي بعد از مرگ و شفاعت با نمـره -ترتيب مربوط به اعتقاد به دنياي ديگر

در مقايسه بـا ديگـر ابعـاد كمتـر ) عباديات(پايبندي دانشجويان به اعمال عبادي . باشدمي5از

بـه ترتيـب ين و كمترين التزام دانشجويان به اعمال عبـادي بيش تر) 3از 2ميانگين . (باشدمي

نمـره پايبنـدي بـه . باشـد مـي 5از 9/1و 9/3هاي يوميه و نماز جمعه با نمره مربوط به نماز

1- Judgement sampling


155باشد كـه نشـان دهنـده مي3از 3/2اخالقيات و شرعيات دانشجويان برابر بوده و هر دو برابر

ايبندي ترين ميزان پكم. دانشجويان به اين دو بعد نسبت به بعد عباديات استبيش ترپايبندي

ين مربوط به بخشش و گذشت به ترتيـب بيش تردر بعد اخالقيات مربوط به دروغ و غيبت و

در بعد شرعيات باالترين نمره مربوط به ظاهر ديني زنـان . باشدمي5از 7/3و 6/3با نمرات

5/2ريش داشتن، (ترين نمره مربوط به ظاهر ديني مردان و كم) 5از 3/4حجاب و آرايش، (

ناگفته نماند علت باال بودن نمره ظاهر دينـي زنـان تـا حـد زيـادي برگرفتـه از . باشدمي)5از

در ايـن دانشـگاه از ورود . باشـد هاي موجود در دانشگاه تربيت مدرس ميشرايط و محدوديت

-كلي افراد مـي دين داريطور خالصه در مورد ه ب. آيدبانوان بد حجاب جلوگيري به عمل مي

قوي هستند كـه نسـبت بـه سـطح دين داريدرصد از دانشجويان داراي 7/45توان گفت كه

ديـن شـجاعي زنـد دين داريتوان نتيجه گرفت كه مدل است و ميبيش ترمتوسط و ضعيف

.ي دارندبيش تردانشجويان به بعد اعتقاديات التزام .افراد را باال نشان داده استداري

4انجمني و جماعتي بـا دين داريق دو نوع طور كه در بخش روش آمد در اين تحقيهمان

ها را بر حسب فراواني نسبي آزمودنيدين دارينوع 1جدول . سوال مورد سنجش قرار گرفت

. دهدو مطلق نشان مي

دين داريتوزيع فراواني شاخص نوع . 1جدول

كلجماعتيانجمنيدين دارينوع

نسبيمطلقنسبيمطلقنسبيمطلق

2207/651153/343350/100فراواني

انـد، در نفر وارد تحليل شـده 335نفر حجم نمونه 376كنيم از طور كه مشاهده ميهمان

يعنـي از چهـار (، نمره صفر )-4تا + 4(دين داريها از كل نمره نوع نفر از آزمودني41واقع

ال در انجمنـي و جـواب دو سـو ديـن داري ، جواب دو سـوال در جهـت دين داريسوال نوع

دهـد، از اند كـه وضـعيت ميانـه را نشـان مـي دريافت كرده) باشدجماعتي ميدين داريجهت

.اندتحليل خارج شده


آزمون فرضيه ها

فرضيه اول

اي كـه رابطه وجود دارد بگونـه آن ها1دهيدانشجويان و گرايش رأيدين داريبين ميزان «

تمايـل دارنـد بـه جنـاح بيش تـر انشجويان باشد، دبيش تردانشجويان دين داريهرچه ميزان

».طلبرأي بدهند تا جناح اصالحاصول گرا

بر اساس نتايج حاصـل از . براي آزمون اين فرضيه از رگرسيون لجستيك استفاده شده است

كه به اصالح طلبـان رأي داده انـد بـا درصد از تمام كساني9/86،تحليل رگرسيون لجستيك

درصد از تمـام 90. گيرنددر شرايط رأي به اصالح طلبان قرار ميريدين داورود متغير ميزان

در شـرايط رأي بـه ديـن داري يان رأي داده اند بـا ورود متغيـر ميـزان اصول گراكه به كساني

ديـن ميـزان (توان گفت كه بـا ورود متغيـر مسـتقل در مجموع مي. گيرنديان قرار مياصول گرا

4/88اسـت ، ايـن متغيـر توانسـته )دهـي گرايش رأي(وابسته و نقش آن در تبيين متغير ) داري

.دهي طبقه بندي كندهاي موجود در گرايش رأيها را به درستي به ردهدرصد از آزمودني

احتمال رأي به (بخشي از واريانس متغير وابسته ،2ضريب تعيينخروجي مدل نشان داد كه

با توجه بـه . است78/0معادل،،شودبيين ميتدين داريكه بوسيله متغير ميزان ) ياناصول گرا

، ميـزان بـرازش مـدل 237/164بـه 614/443تـابع از 3كاهش مقدار لگاريتم درسـتنمايي

دهـد كـه اين نشـان مـي .)4داريسطح معني= 000/0(باشددار مياست كه معنيافزايش يافته

همچنـين سـطح . اسـت ) هـي دگـرايش رأي (بيني رفتار انتخاباتي پيشقادر بهدين داريميزان

را 6دار بـودن ضـرايب رگرسـيون ، معني)991/70و 396/73(5داري آماره آزمون والدمعني

1 -voting attitude2-

32Loglikelihood--دهدنشان ميميزان برازش مدل را هايي است كه ، جزء آزمون.

4-Sig5-Waled Test6 -B


157دهد تـاثير نشان مي) 000/0(در سطح معني داري ) 377/279(1دومقدار خي. دهدنشان مي

. دار استدرصد اطمينان نيز معني99متغير مستقل بر وابسته در سطح

دين دهد با افزايش ميزان نشان ميمتغير دين داري در مدل لجستيك ضريبعالمت مثبت

هـاي بـراي نشـان دادن برخـي ويژگـي . يابديان افزايش مياصول گرادادن به احتمال رأيداري

) لگاريتم احتمال متغير وابسـته (2رگرسيون لجستيك به كمك رگرسيون خطي، از تبديل لجيت

.باشدقابل مشاهده مي1معادله ر شود كه تابع آن دنيز استفاده مي

لجيت=-3/20+24/0)دين داريميزان (1معادله

نمره افـزايش 1دهي به ازاي و گرايش رأيدين داريبر اساس مدل لجيت مربوط به ميزان

24/0بـه انـدازه ) يـان ااصـول گر رأي بـه (لگاريتم احتمال متغير وابسـته دين داريدر ميزان

دهد، يـك نمـره افـزايش در متغيـر نشان مي) 275/1(3بنابراين نسبت برتري. دهدافزايش مي

كنـد و بـه رب ميضe0/24=275/1را در ياناصول گرارأي دادن به شانس ، دين داريميزان

بيش ترباشد، فرد باالتردين داريتر، هرچقدر به بيان ساده. دهدميافزايشعبارت ديگر آن را

.يان رأي بدهداصول گرااحتمال دارد كه به

فرضيه دوم

اي كـه گونـه ه رابطه وجود دارد بآن هادهي دانشجويان و گرايش رأيدين داريبين نوع «

باشند به جنـاح تمايل داشتهبيش ترشود كه دانشجويان، انجمني منجر به اين ميدين دارينوع

شـود كـه دانشـجويان، منجر به اين ميجماعتيدين داريالعكس يان رأي بدهند و باصول گرا

».طلب رأي بدهندباشند به جناح اصالحتمايل داشتهبيش تر

درصـد از 7/60) 8جـدول شـماره (بر اساس نتايج حاصل از تحليل رگرسيون لجسـتيك

دادن به ايط رأيدر شردين دارياند با ورود متغير نوع دادهكه به اصالح طلبان رأيتمام كساني

1- Model chi-square2-Logitبرتري لگاريتمي

3- Exp(B)


انـد بـا دادهيـان رأي اصـول گرا كه بـه درصد از تمام كساني94گيرند و اصالح طلبان قرار مي

-در مجموع مـي . گيرنديان قرار مياصول گرادادن به در شرايط رأيدين داريورود متغير نوع

ـ ) دين دارينوع (توان گفت كه با ورود متغير مستقل ( ر وابسـته و نقش آن در پيش بينـي متغي

-هاي موجـود در گـرايش رأي ها به درستي به ردهدرصد از آزمودني3/78، )دهيگرايش رأي

.انددهي طبقه بندي شده

احتمال رأي بـه (دهد نسبتي از واريانس متغير وابسته نشان ميمدل لجستيك ضريب تعيين

با توجه بـه . است42/0شود، معادلتبيين ميدين داريوسيله متغير نوع ه كه ب) ياناصول گرا

ميـزان بـرازش مـدل 888/286بـه 585/395نمايي تـابع از كاهش مقدار لگاريتم درست

ديـن دهد كـه نـوع اين نشان مي.)داريسطح معني=000/0(باشد دار ميمعنيوافزايش يافته

آماره داريهمچنين سطح معني. است) دهيگرايش رأي(بيني رفتار انتخاباتي قادر به پيشداري

مقـدار . دهددار بودن ضرايب رگرسيون را نشان مي، معني)591/39و 412/68(آزمون والد

دهـد تـاثير متغيـر مسـتقل بـر نشان مي) 000/0(در سطح معني داري ) 696/108(دو خي

. دار استمعنياطمينان نيز درصد 99وابسته در سطح

احتمـال نوع دين داري بودن انجمني هنگامدهد كه نشان ميدين داريضريب مثبت نوع

ايـن احتمـال نوع ديـن داري بودن جماعتيهنگام يابد و يان افزايش مياصول گرادادن به رأي

. ارائه شده است2در معادله تابع لجيت مربوطه .بسيار ناچيز است

لجيت=-21/2+2/3)دين دارينوع (2معادله

نـوع يعنـي (1دهـي بـه ازاي و گرايش رأيدين داريبر اساس مدل لجيت مربوط به نوع

نوع (0نسبت به 2/3) ياناصول گرارأي به (لگاريتم احتمال متغير وابسته )انجمنيدين داري

دهـد، شـانس نشان مي) 411/24(بنابراين نسبت برتري . يابدافزايش مي)جماعتيدين داري

تـر از شـانس رأي برابر بزرگ24داران انجمني تقريباً يان در ميان ديناصول گرادادن به رأي

فـرد ديـن داري تـر، اگـر به بيان سـاده . داران جماعتي استيان در ميان ديناصول گرادادن به

.يان رأي بدهداصول گرااحتمال دارد كه به بيش ترانجمني باشد،


159فرضيه سوم

اي گونـه ه رابطه وجود دارد ب1انشجويان و مشاركت آنان در انتخاباتددين داريبين نوع «

داري-ديـن انجمني هسـتند، نسـبت بـه دانشـجوياني كـه دين داريكه دانشجوياني كه داراي

».كننددر انتخابات شركت ميبيش تردارند، جماعتي

داريديـن نوع 2دهد كه ضريب همبستگينشان ميخطي نتايج حاصل از تحليل رگرسيون

است، بدين معنا كه بخشـي از 24/0ضريب تعيين برابر . است49/0و ميزان مشاركت معادل

شـود تعيين مي)دين دارينوع (كه بوسيله متغير مستقل) ميزان مشاركت( واريانس متغير وابسته

تا سه رقـم باشد چون سطح معنا داري آن اين همبستگي كامالً معنا دار مي. است24/0برابر با

. ارائه شده است3در معادله ل رگرسيون خطيمد. برابر صفر استاعشار

ــه ــوع (3معادل ــن دارين ــاركت در = 59/12+ 03/5)دي ــزان مش مي

انتخابات

برابـر ميـانگين ))دينداران جمـاعتي (مشاركت گروه غير عضو (0در معادله مذكور به ازاي

برابـر بـا ))دينـداران انجمنـي (مشـاركت گـروه عضـو (1زاي است و بـه ا 59/12آن يعني

معادلـه .استبيش تراز ميانگين مشاركت گروه غير عضو 53/5است يعني به اندازه 62/17

بـر مشـاركت ديـن داري نـوع ) اسـتاندارد (دهد كه تاثير خـالص استاندارد رگرسيون نشان مي

3يك متغير مستقل در فرضيه داريم، مقدار بتـا هاين كبا توجه به . است49/0انتخاباتي برابر با

ارائـه شـده 4در معادلـه معادلـه رگرسـيون شكل استاندارد .شودبا ضريب همبستگي برابر مي

. است

ميزان مشاركت در انتخابات+= 49/0)دين دارينوع (4معادله

1- voting participation2-R 3- β


.باشدمورد نظر ميبنابراين، مجموعه شواهد باال مؤيد فرضيه

فرضيه چهارم

ـ دين داريبين ميزان « ه دانشجويان و ميزان مشاركت آنان در انتخابات رابطـه وجـود دارد ب

باشد، ميزان مشاركت آنـان در انتخابـات بيش تردانشجويان دين دارياي كه هرچه ميزان گونه

» .استبيش تر

دين داريضريب همبستگي ميزان دهد كهنشان ميخطي نتايج حاصل از تحليل رگرسيون

دهد كه اين رابطه نشان مي)611/0(عالمت ضريب بتا.است61/0و ميزان مشاركت معادل

ميـزان (است، بدين معنا كه نسبتي از واريـانس متغيـر 37/0ضريب تعيين برابر با . مثبت است

ايـن .رصـد اسـت د37شـود برابربـا تبيـين مـي دين داريوسيله متغير ميزان ه كه ب) مشاركت

رگرسـيون مـدل .اسـت 01/0داري آن كمتـر از باشد چون سطح معنيهمبستگي معنا دار مي

. ارائه شده است5در معادله خطي

ــه ــزان (5معادل ــن داريمي ــاركت در = 52/2+ 17/0)دي ــزان مش مي

انتخابات

نترل شود، عرض از مبدا برابـر بـا ك) دين داريميزان (در معادله باال اگر تاثير متغير مستقل

نمـره افـزايش يابـد 1هـا بـه انـدازه آزمودنيدين داريدر معادله باال اگر ميزان . است52/2

معادله استاندارد رگرسيون زيـر نشـان .شودافزوده ميآن هابه نمره مشاركت انتخاباتي 17/0

. است62/0ت انتخاباتي برابر با بر مشاركدين داريميزان ) استاندارد(دهد كه تاثير خالص مي

.شوديك متغير مستقل داريم مقدار بتا با ضريب همبستگي برابر مياين كهبا توجه به

ميزان مشاركت در انتخابات+= 61/0)دين داريميزان (6معادله

گيري و بحثنتيجه

هاي فرهنگي، اعتقادات و اعمال مـذهبي بر اساس دستگاه نظري تحقيق و طبق تئوري جنگ

كـه بر اساس اين تئوري كساني. باشندخود القاء كننده ترجيحات سياسي و حزبي مشخص مي


161تـري هسـتند قـوي ديـن داري داراي اعتقادات و اعمال ديني شديدتر يا به عبارت ديگر داراي

آزادي جنسـي گرايي، سقط جنين، نسبت به برخي موضوعات فرهنگي خاص همچون همجنس

دهنـد كـه نسـبت بـه ايـن تري دارند و بنابراين بـه احزابـي رأي مـي ديدگاه سنتي و بسته... و

كـه داراي در مقابل كسـاني . كنندهم موضع بوده و محافظه كارانه رفتار ميآن هاموضوعات با

تر پاييني هستند نسبت به موضوعات فرهنگي از جمله موضوعات مذكور ديدگاه بـاز دين داري

سنتي و يا آزادتر رفتـار گونه مسائل غيردهند كه در اينتري داشته و به احزابي رأي ميو مدرن

در اصـول گـرا هر چند كه در ايران اختالفات فرهنگي بين دو جناح اصـالح طلـب و . كنندمي

باشـد برگرفته از فرهنگ كشورهاي غربي است، نمـي بيش ترخصوص موضوعات ياد شده كه

ليل اختالفات گفته شده به اختالفاتي در مورد سطح حجاب و پوشش زنان در جامعـه، اما با تق

ي بـيش تـر ديـن داري افرادي كهتوان گفت كه مي... ها و رابطه دختر و پسر، فيلترينگ سايت

. كننـد تر عمـل مـي تري دارند سنتيكمدين داريكه گونه موارد نسبت به كسانيدارند در اين

طلب كـه در و اصالحاصول گراشان به دو جناح عمده دين داريبر اساس ميزان در نهايت افراد

كـه گذشـت نتـايج تحقيـق، چنان. دهندموضوعات فرهنگي، دو موضع متفاوت دارند، رأي مي

.كنداين استدالل نظري را تاييد مي

همـين امـر . گرددانجمني منجر به درگيري كليسايي ميدين داريبراساس نظريات لنسكي

روحـانيون معمـوالً . ارتباط و برخورد داشته باشـند بيش ترشود كه افراد با روحانيون باعث مي

هاي اخالقي سنتي توصـيه هاي كليسايي و مراسم عبادي را به ارزششركت كنندگان در فعاليت

كنند و همچنين شركت در انتخابات را به عنوان يك تكليف مدني و ملي مورد تأكيـد قـرار مي

داران انجمنـي بـه احـزاب محافظـه كـار در اعتقـادات و شود كه ديـن اين امر باعث مي.دهند

خواه رأي دهند و براي انجام يك تكليـف مـدني و هاي اخالقي همچون حزب جمهوريارزش

ديـن اما افرادي كـه نـوع . شركت كنندبيش ترملي در انتخابات به عنوان يك مشاركت مدني،

كنند، ع در معرض روحانيوني كه چنين اعتقاداتي را به مردم القاء ميجماعتي دارند در واقداري

هاي اخالقي آزادتـري در موضـوعات فرهنگـي پيـدا كـرده و گيرند و بنابراين ديدگاهقرار نمي


به موضوعات غير دينـي بيش ترآن ها. دانندمشاركت در انتخابات را به عنوان يك تكليف نمي

ايـن . كننـد در مقوالتي چون طبقه و پايگاه اجتماعي توجه ميان هاچون برابري حقوق انسهم

اخالقي دارند -اندازهاي اخالقي ليبرال در موضوعات فرهنگينوع دينداران به احزابي كه چشم

در . دهنـد دهنـد، رأي مـي اهميت مـي بيش ترو به موضوعات غير ديني همچون طبقه و پايگاه

عبـادي ي دارند تمايل به شـركت در مراسـم انجمنن داريديكه توان گفت، كسانيايران نيز مي

جمعي مثل نماز جماعت و جمعـه دارنـد و همـين امـر زمينـه را بـراي مواجهـه و ارتبـاط بـا

كننـد و شـركت در انتخابـات را هاي اخالقي سـنتي تأكيـد مـي روحانيوني كه همواره بر ارزش

دهـد كنند؛ افزايش مـي راد معرفي ميفراتر از يك تكليف شهروندي بلكه يك تكليف الهي به اف

در انتخابات شركت كـرده بيش ترانجمني دين داريتوان گفت دانشجويان با نوع در نتيجه مي

دهنـد و بـالعكس سـنتي دارد، رأي مـي -انـدازهاي اخالقـي كـه چشـم اصول گـرا و به جناح

طلـب جناح اصـالح تر در انتخابات شركت كرده و بهجماعتي كمدين داريدانشجويان با نوع

دهند كه نتـايج تحقيـق نيـز سـازگاري ايـن تري دارد، رأي مياندازهاي اخالقي آزادانهكه چشم

.هاي ياد شده را تأييد نمودفرضيات با نظريه

و ميزان مشاركت در انتخابات به اتمام رسـيده دين داريتحقيقاتي كه به عنوان رابطه ميزان

منجر به ميـزان مشـاركت بيش تردين دارياده كرد كه ميزان است زمينه طرح اين فرضيه را آم

استدالل ما هم اين بود كه با توجه به شرايط دينـي نظـام سياسـي . شوددر انتخابات ميبيش تر

هستند به خاطر پا برجايي نظـام بيش تردين داريكه داراي ميزان موجود در كشور ما، كساني

كنند و نتايج تحقيق نيـز ايـن اسـتالل را ابات شركت ميدر انتخبيش ترسياسي كه ديني است،

بنابراين هر دو فرضيه اين تحقيق مورد تاييد واقع شده و نتايج حاصل نيز با دسـتگاه . تاييد كرد

.نظري تحقيق مطابق بود

تر از مـوارد گفتـه شـده، از شود كه رفتار انتخاباتي در سطوحي گستردهدر پايان پيشنهاد مي

. سـنجيده شـود دين داريو سطح فعاليت در انتخابات طراحي و رابطه آن با ميزان جمله ميزان

گيـري احتمـالي در سـطح چنـد گيري تحقيق، تجديد پـژوهش بـا نمونـه با توجه به نوع نمونه

.دانشگاه نيز در خور پيگيري است


163منابعفهرست

؛»)يـا محافظـه كـاري اصالح طلبـي (نگرش و گرايش سياسي مردم «؛ 1384ابوالحسني، سيد رحيم؛

.، پاييز69مجله دانشكده حقوق و علوم سياسي، شماره

.نشر ني: ، تهران4چ گرايي در ايران، افسانه تا واقعيت؛قوميت و قوم؛1383احمدي، حميد؛

كنـدوكاوي در : مقدس و عرفي، ديـن و سياسـت در جهـان ؛ 1387اينگلهارت، رونالد، پيپا نوريس؛

.كوير: ترجمه مريم وتر؛ تهرانبي جهان؛جوامع مذهبي وغير مذه

.كوير: ترجمه مريم وتر؛ تهرانتحول فرهنگي در جامعه صنعتي پيشرفته؛؛ 1369اينگلهارت، رونالد؛

؛ مجموعه مقاالت مشاركت سياسي، »)هاعلل و انگيزه(مشاركت انتخاباتي «؛ 1377؛ ...ايوبي؛ حجت ا

. نشر سفير: علي اكبر عليخاني، تهران

: تهـران اميري،ترجمه افشار؛)جهانيسياستوگرخيزشدين(سكوالريزم ؛ افول1380پيترال؛ر،برگ

.پنگانانتشارات

هاي بوعلي سينا و عوامل موثر بر مشاركت سياسي دانشجويان در دانشگاه؛1379بهمني طراز، قدير؛

.نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تربيت مدرسپايانعلوم پزشكي همدان؛

دفتـر مطالعـات : ؛ ترجمه محمد تقي دلفروز، تهراندموكراسي و سنتهاي مدني؛ 1380اتنام، رابرت؛ پ

.سياسي وزارت كشور

نامـه كارشناسـي ارشـد، ؛ پايـان هـاي ديـن داري اي سـنجه بررسي مقايسه؛ 1386پويافر، محمدرضا؛

). تربيت معلم( دانشگاه خوارزمي

مجلـه دانشـكده ؛»فيايي انتخابـات پارلمـاني اسـتان همـدان سيماي جغرا«؛ 1380فرد، زهرا؛پيشگاهي

. ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران، تابستان و پاييز

نامـه ؛ پايـان »بررسي انواع دين داري در بين دانشـجويان دانشـگاه تهـران «؛ 1384زاده، رامين؛ حبيب

.كارشناسي ارشد، دانشگاه تربيت مدرس

تحليل الگوي رفتار انتخاباتي مـردم اسـتان مركـزي در : سي انتخاباتجامعه شنا؛1382درزي، علي؛

.نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تهرانپايانهشتمين دوره انتخابت رياست جمهوري؛

منـوچهر صـبوري؛ : ؛ متـرجم اي بر جامعه شناسي سياسيمقدمه: جامعه وسياست؛ 1377راش،مايكل؛

.سمت: تهران


دهندگان در انتخابات نگاهي به رفتار شناسي رأي: سي تحوالت ارزشيشناجامعه؛1380ربيعي، علي؛

.فرهنگ و انديشه: ؛ تهران1376دوم خرداد

بررسي تطبيقي ميزان مشاركت مردم در انتخابات شش دوره رياست جمهوري ؛ 1374رضي، داوود؛

اسـي ارشـد، نامـه كارشن پايـان ؛1372تا 1358پس از پيروزي انقالب اسالمي در ايران از سال

.دانشگاه تربيت مدرس

بررسي تطبيقي عوامل اجتماعي موثر بر ميـزان مشـاركت مـردم در انتخابـات «؛ 1380رضي، داوود؛

مجلـه علـوم ؛»58–72شش دوره رياست جمهوري پس از پيـروزي انقـالب اسـالمي در ايـران

.، بهار و تابستان38و 37انساني الزهرا، سال يازدهم، شماره

.انتشار :تهران،10؛ چهاپنداشتهوكاوهاكندو؛ 1378فرامرز؛پور،رفيع

پژوهشـگاه علـوم : ، تهـران 9، چ1؛ جروشهاي تحقيـق در علـوم اجتمـاعي ؛ 1383ساروخاني، باقر؛

.انساني و مطالعات فرهنگي

هـاي بررسي تعريـف عمليـاتي ديـن داري در پـژوهش «؛1380سيدحسين، مهناز توكل؛زاده،سراج

.159-188: ، ص5، س 21و20ش،پژوهشنامهصلنامهف؛»اجتماعي

، ايـران شناسيجامعهمجلة،»ايراندردينداريسنجشبرايمدلي«؛1384رضا؛ عليزند،شجاعي

.1. ، ش6دوره

دهنـدگان اسـتان راي) دهـي ترجيهـات راي (عوامل موثر بر رفتار انتخاباتي «؛ 1379نيا، علي؛ شهيدي

؛ دانشـكده »تا پنجم شوراي اسالمي از ديدگاه كارشناسان اسـتان كرمانشـاه كرمانشاه طي دوره اول

. علوم اقتصادي و سياسي دانشگاه شهيد بهشتي

فصـلنامه نقـد و نظـر، ؛»نقش فرهنگ در ساختار سياسي ايران معاصـر «؛ 1375غفور، محمد تقي؛ ال

.سال سوم، شماره هفت و هشت

محمـد جـواد زاهـدي : ؛ ويراسـتار هنـگ علـوم اجتمـاعي فر؛ 1376كولب؛.گولد، جوليوس، ويليام ل

.مازيار: مازندراني؛ چ اول، تهران

چگونـه مـردم در : انتخـاب مـردم ؛1382الزارسفلد، پل فيليكس، برنارد برلسـون، هاتسـل گـودت؛

.تبلور: ترجمه محمد رضا رستمي، تهرانگيرند؛ انتخابات رياست جمهوري تصميم مي

مـرادي، ... كـامران فـاني، نـورا : سرپرسـتان متـرجم دايره المعارف دموكراسي؛؛ 1383ليپست، سيمور مارتين؛

.وزارت امور خارجه، كتابخانه تخصصي: محبوبه مهاجر، فريبرز مجيدي؛ تهران: ويراستاران


165ترجمـه منـوچهر نگرشـي جديـد بـه علـم سياسـت؛ ؛1372مونتي، پالمر، چارلز گيل، الري اشترن؛

.مور خارجهوزارت ا: شجاعي؛ تهران

Alford, Robert R; 1967; “Class Voting in Anglo-American Systems”; in Seymour Martin Lipset and Stein Rokkan, eds; Party Systems and Voter Alignments; New York: The Free Press, pp. 67-93.

Alford, Robert R; 1973; Party and Society; Westport, Conn: GreenwoodPress.

Bartle, John; 1998; “Left-Right Position Matters, but Does Social Class? Causal Models of the 1992 British General Election”; British Journal of Political Science, 28, 501-29.

Beit hallahmi, Benjamin and Michael Argyle; 1997; The Psychology of Religious behaviour, belief and experience, Routledge.

Busch, Beverly.G; 1998; Faith, Truth, and Tolerance: Religion and Political Tolerance in the United States; dissertation for the Degree Doctor of Philosophy; University of Nebraska, Lincoln.

Butler, David, Donald Stokes; 1969; Political Change in Britain: Forces Shaping Electoral Choice, New York: Macmillan.

Dennis, Jack; 1987; "Groups and Political Behavior: Legitimation, Deprivation and Reconsidered: Evidence from Across - Cultural Study", Social Forces, 54(4): 866-889.

Egmond, Marcel Van, Nan Dirk De Graaf, Cees Van Der Eijk; 1998; “Electoral participation in the Netherlands: Individual and contextual influences”; European Journal of Political Research, 34: 281–300.

Glock, Charles Y. & Rodney Stark; 1965; Religion and Society in Tension; Chicago: Rand McNally & Company.

Greeley, Andrew. 1997. "Coleman Revisited: Religious Structures as a Source of Social Capital." American Behavioral Scientist. 40587-594.

Green, John.C; 2007; the faith factor: how religion influences American elections; Westport US: Praeger Publishers.

Guth, James, and John Green; 1991; the Bible and the Ballot Box: Religion and Politics in the 1988 Election. Boulder. CO: Westview.

Guth, James, and John Green; 1991; the Bible and the Ballot Box: Religion and Politics in the 1988 Election. Boulder. CO: Westview.

Heath, Anthony, Roger Jowell and John Curtice; 1985; How Britain Votes; Oxford: Pergamon Press.


Hunter, James Davison; 1991; Culture Wars: The Struggle to Define America; New York: Basic Books.

Hunter, James Davison; 2006; is there a culture war? A dialogue on values and American public life; Washington, D.C: Brookings Institution Press.

Hyman, H. & Wright, C. R; 1971; “Trends in voluntary association memberships of American adults: Replication based on secondary analysis of national sample surveys”; American Sociological Review, Vol. 35, 191-206.

Jeremy, Freese; 2004; “ Risk preferences and gender differences in religiousness: Evidence from the world values survey”; Review ofreligious research, vol. 46, no.1.

Jones-Correa Michael. A, David L Leal; 2001; “Political participation: Does religion matter?”; Political Research Quarterly; Dec, 54, 4; Academic Research Library, pg. 751.

Kim, Junghyoun; 2006; “Religion and Political Attitudes in South Korea”; dissertation for the Degree of Doctor of Philosophy, university of tennessee, knoxville.

Kotler, A. Laurence- Berkowitz; 2001; “Religion and Voting Behaviour in Great Britain: A Reassessment”, British Journal of Political Science,Vol31, No3, pp: 523-554.

Layman, Geoffrey, and Edward Carmines; 1997; “Cultural Conflict in American Politics: Religious Traditionalism, Post materialism, and U.S. Political Behavior”; Journal of Politics, 59:723-750.

Layman, Geoffrey; 2001; The Great Divide: Religious and Cultural Conflict in American Party Politics. New York: Columbia University Press.

Lenski, Gerhard; 1963; The Religious Factor: A Sociological Study of Religion's Impact on Politics, Economics and Family life, Garden city: Doubleday & Company, Inc.

Lipset, S.M.; Rokkan, Stein; 1967; Party Systems and Voter Alignments: Cross- National Perspective, NY, Free Press.

Lizardo, Omar and Jessica L. Collet; 2006; Why Biology is not (Religious) Destiny: A Second Look at Gender Differences in Religiosity; University of Notre Dame.

Macaluso, Theodore.F, John Wanat; 1979; “Voting Turnout & Religiosity“, Polity, Vol12, No1, pp: 158-169.

Marshall, Gordon; 1966; Oxford Concise Dictionary of Sociology, Oxford, Oxford University Press.


167McCormick, Richard; 1986; Party, Period, and Public Policy; New York:

Oxford University Press.McKenzie, Brian.D; 2004a; “Religious Social Networks, Indirect

Mobilization, and African-American Political Participation”, Political Research Quarterly, Vol57, No4, pp: 621-632.

McKenzie, Brian.D; 2004b; “Voluntary Choices Religious Mobilization And Political Participation In America”; dissertation for the Degree of Doctor of Philosophy; University of Michigan.

Miller, Alan S. and Rodney Stark; 2002; “Gender and Religiousness: Can Socialization Explanations Be Saved?”; American Journal of Sociology, The University of Chicago.

Miller, Warren, and Merrill Shanks; 1996; The New American Voter; Cambridge, MA: Harvard University Press.

Pulzer, Peter G. J; 1967; Political Representation and Elections in Britain; London: Allen & Unwin.

Putnam, Robert D; 2000; Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community; New York: Simon and Schuster.

Rose, Richard, Ian McAllister; 1986; Voters Begin to Choose; London: Sage Publications.

Sarlvick, Bo, Ivor Crewe; 1983; Decade of Dealignment: The Conservative Victory of 1979andElectoral Trends in the 1970s; Cambridge: Cambridge University Press.

Secret, E.Philip, James B.Johnson, Audrey W.Forrest; 1990; “The Impact of Religiosity on Political Participation and Membership in Voluntary Associations Among Black and White Americans”; Journal of Black Studies, Vol21, No1, The Emerging African-American Environment, pp: 87-102

Smith H. Lovell, Anthony N.Fabricatore, Mark Peyrot; 1999; “Religion, Well-Being, and Civic Participation among African American Men: A National Comparison”; Journal of African American Men.

Stark Rodney & Charles Glock; 1970; American Piety: The Nature of Religious Commitment; University of California Press.

Strate, John M., Charles H. Parrish, Charles D. Elder, and Coit Ford; 1989; “Life Span Civic Development and Voting Participation”; American Political Science Review 83:443-64.


Sullins. D. Paul; 2006; “Gender and Religiousness: Deconstructing Universality,Constructing Complexity”; The Catholic University of America, Washington.

Swatos. H. William; 1994; Gender and Religion, transaction Publisher.Swierenga, Robert; 1990; “Ethnoreligious Political Behavior in the Mid-

Nineteenth Century: Voting, Values, and Culture”; In Religion and American Politics, edited by M. Noll.New York: Oxford University Press.

Swierenga, Robert; 1990; “Ethnoreligious Political Behavior in the Mid-Nineteenth Century: Voting, Values, and Culture”; In Religion and American Politics, edited by M. Noll.New York: Oxford University Press.

Verba, Sidney, Kay Lehman Schlozman, and Henry Brady; 1995; Voice and Equality: Civic Voluntarism in American Politics; Cambridge.MA: Harvard University Press.

Williams, Sabrina Diane; 1999; “African-American religious experience and political participation in an urban setting”; dissertation for the Degree of Doctor of Philosophy Wayne State University, Detroit. Michigan.

Wood, Richard; 1997; "Social Capital and Political Culture: God Meets Politics in the Inner City." American Behavioral Scientist, 40595-605.

Wuthnow, Robert; 1988; the Restructuring of American Religion; Princeton, NJ: Princeton University Press.

دین داری و رفتار انتخاباتی

Documents