पुस्तपालन आणि लेखाकर्म इ.११वी

nwñV

nmb

Z A

m{U b

oImH

$_© B.1

1dr

अनचछद ५१ क

मलभत कततवछ – परतछक भारती नागररकाचछ हछ कततव असछल की तानछ –

(क) परतयक नागरिकानय सविधानाचय पालन किािय. सविधानातील आदरााचा, िाषटरधिज ििाषटरगीताचा आदि किािा.

(ख) सिातताचा चळिळीला परयिणा दयणाऱा आदरााचय पालन किािय.

(ग) दयराचय सािवभौमति, एकता ि अखडति सिवषित ठयिणासाठी परतनरील असािय.

(घ) आपला दयराचय िषिण किािय, दयराची सयिा किािी.

(ङ) सिव परकािचय भयद विसरन एकोपा िाढिािा ि बधतिाची भािना जोपासािी.ससरिाचा परवतषयला कमीपणा आणतील अरा परथाचा ताग किािा.

(च) आपला सवमशर ससककतीचा िािराचय जतन किािय.

(छ) नसवगवक पावििणाचय जतन किािय. सजीि पराणाबददल दाबदी बाळगािी.

(ज) िजावनक दषी, मानितािाद आवण वजजासितती अगी बाळगािी.

(झ) सािवजवनक मालमततयचय जतन किािय. विसयचा ताग किािा.

(ञ) दयराची उततिोतति परगती िोणासाठी वसतिगत ि सामविक काावत उचचतिाचीपातळी गाठणाचा परतन किािा.

(ट) ६ तय १४ िोगटातीलआपला पालाना पालकानी वरषिणाचा सधी उपलबधकरनदावात.

भारताचछ सविधानभाग ४ क

नागररकाची मलभत कततवछ

शासन ननरणय करमाक : अभयास-२११६/(पर.कर.४३/१६) एसडी-४ निनाक २५.४.२०१६ अनवय सापन करणयात आललयासमनवय सनमतीचया नि. २०.०६.२०१९ रोजीचया बठकीमधय ह पाठयपसतक सन २०१९-२० या शकषनरक वराणपासन

ननराणररत करणयास मानयता िणयात आली आह

महाराषटर राजय पाठयपसतक नननमणती व अभयासकरम सशोरन मडळ, पर - ४११ ००४.

पसतपालन Am{U लखाकमण

Amnë¶m ñ‘mQ>©’$moZdarb DIKSHA APP X²dmao nmR>çnwñVH$mÀ¶m n{hë¶m n¥îR>mdarb Q. R. Code X²dmao {S>{OQ>b nmR>çnwñVH$ d nmR>mg§~§{YV AÜ¶¶Z AÜ¶mnZmgmR>r Cn¶w³V ÑH²$-lmì¶ gm{hË¶ CnbãY hmoB©b.

पसतपालन Am{U लखाकमणइयतता अकरावी

मखपषठ व सजावटशरी. सदिप कोळरी, दितरकार, मबई

शरी. गणश िना, सोलापर अकषरजळरी

बलिव कमटसस मबई

समनवयकउजवला शीकात गोडबोलपर. दवशषादिकाररी गदणत,पाठयपसतक मडळ, पण.

कागि७० जरी.एस.एम.करीमवोवह

मदररािश

मदरक

नननमणतीसचचितानि आफळ

मख दिदमसतरी अदिकाररीसजय काबळ

दिदमसतरी अदिकाररीपरशात हरर

सहाक दिदमसतरी अदिकाररी

परकाशकनववक उततम गोसावी, ननयतरक

पाठयपसतक दिदमसतरी मडळ, परभािवरी, मबई २५

© महाराषटर राजय पाठयपसतक नननमणती व अभयासकरम सशोरन मडळ पर - ४११ ००४.

परमावतती : 2019िसर पनमणदरर : 2021

महाराषटर राज पाठयपसतक दिदमसतरी व अभासकम सशोिि मडळाकड ा पसतकाि सवस हकक राहतरील. ा पसतकातरील कोणताहरी भाग सिालक, महाराषटर राज पाठयपसतक दिदमसतरी व अभासकम सशोिि मडळ ाचा लखरी परवािगरीदशवा उि ित करता णार िाहरी.

वानरजय शाखा मखय सनमतीशरी. सरदर दिरगड (अधकष) डॉ. मकि तापकरीर (सिस)डॉ. परशात साठ (सिस)डॉ. जोतरी गाकवाड (सिस)शरी. मोहि साळवरी (सिस)शरी. महश आठवल (सिस)शरीमतरी अितलकमरी कलासि (सिस)शरी. िाराण पाटरील (सिस)शरीमतरी लकमरी दपलाई (सिस)शरीमतरी मणाल फडक (सिस)शरीमतरी उजवला गोडबोल (सिस-सदिव)

पसतपालन व लखाकमण- राजय अभयासगट सिसय शरी. दवलास पोतिार शरी. अदिल कापरडॉ. िरदर पाठक शरीमतरी लकमरी रा. अयर शरी. सजरीव मोर शरी. आपपासाहब िोरकर शरी. अबिदल रऊफ डॉ. अिघा काळ शरी. सभाष मोर शरी. बरी.एस. कभार शरी. गणश िना शरीमतरी जोतरी भोर शरी. अदिल किम

भारातरकार शरी. अबिदल रऊफ शरी. अदिल किमशरी. सज पिरीकर

समीकषक शरी. अदिल कापर शरी. सरदर दिरगडशरी. सजरीव मोर शरी. सज पिरीकर

परसतावना

शकषदणक वषस २०१९-२० पासि इतता ११ वरी चा पिरसदित अभासकमािसार तार करणात आलल पसतपालि व लखाकमस ा दवषाि पसतक आपणास सािर करतािा दवशष आिि होत आह. वादणज शाखिा दवदारथी ववसा, ववसरापि, दवतत अरसशासतर, कॉससटग, इतािरी दवषािा अभास करतो. पसतपालि व लखाकमस हा वादणज शाखतरील एक अदतश महतवािा दवष आह. ामध दवदवि वावसादक सघटि परकाराचा आदरसक ववहारािा अभास कला जातो. अकरावरीि दवदारथी हा दवष पररमि दशकत असलामळ परतक घटकािा तपशरील सोपा पदधतरीि िणात आलला आह. पसतपालि व लखाकमस ा दवषातरील घटकािरी माडणरी करतािा तामिरील मलभत सकलपिा सहज सपष होतरील असा दविार कलला आह. पसतकामध आवशक ता दठकाणरी तक, दितर इतािीिा समावश कलला आह. परतक घटकाचा शवटरी सवाधा दिलला आह. तसि दवदवि सकलपिा सपष होणासाठरी दवदवि उिाहरण सोडदवणासाठरी दिललरी आहत. परतक घटकाचा शवटरी QR कोड िणात आलला आह, ा माधमाति दवदारथी सबदित घटकाि दवशष जाि परापत कर शकल व सपषता दमळव शकल. सिर पसतकामध पसतपालि व लखाकमस दवषाचा मलभत सकलपिा, उसदिषट, अरस व हत, लखाकिाचा सकलपिा, सकत, खाताि वगथीकरण, िोिरी करणाि दिम, दवदवि महतवािरी कागिपतर व िसतऐवज, रोजकरीिस, खातवहरी इतािरी त अदतम खातापयतिा सवस समावश कला आह. तसि ामध काहरी िवरीि ववहारात उपोगात त असलला सकलपिािा / साििािाहरी समावश कलला आह. उिा. GST, NEFT, RTGS, Debit Card, Credit Card, e-wallet इतािरी. ादशवा दवदारायि परतकष वावहाररक जाि वाढवणासाठरी तािा दवदवि परकारि कास/ उपकमहरी दिलल आहत. ापसतकाि सदमतरी सिस, अभासगट सिस, समरीकषक, गणवतता पररीकषक आदण जािरी ह पाठयपसतक दिदमसतरीसाठरी सहकास कल ता सवायि मि:पवसक आभार. दवदारथी, दशकषक व दवषतजज ा पाठयपसतकाि सवागत करतरील अशरी अपकषा आह.

(डॉ. सननल मगर)

सचालक महाराषटर राज पाठयपसतक दिदमसतरी

अभासकम सशोिि मडळ, पण.

nwUo{XZm§H$ … 20 OyZ 2019, ^maVr¶ gm¡a … 30 Á¶oîR> 1941. व

विषय : पसतपालन Am{U लखाकरमअकरािी िाविजय

कषरता विधान

घटक कर.

घटक कषरता विधान

१. पसतपालन ि लखाकरम पररचय

• विदयारथयायालया लखयाकरयायाचया अरया, गणिविषट ि िगगीकरणयाच रहतिआकलन होत.

• विदयारथयाानया लखयाकीथ पररभयाषया ि सकलपनयाच आकलन होत.• विदयारथयाानया पसतपयालनयाची भवरकया ि फयाथद जयात होतयात.• विदयारथयाानया अससततियात असललथया लखयाकरयायाचथया रयानयाकनयासबधी

जयागरकतया थत.

२. पसतपालनाची X²{dZm|X पदधती - अरम ि रलतति

• विदयारथयाानया X²{dZm|Xr पदधतीचथया पररख रलभत ततियाच आकलन होत.• विदयारथयाानया खयातथयाच परकयार ि िगगीकरण थयाच आकलन होत.• विदयारगी वथिहयारयाच िगगीकरण करतयानया सोनरी वनथरयाचया ियापर करतो.• विदयारगी वथिहयारयाच िगगीकरण ि लखयाकीथ सतयाचया तकया तथयार करतो.

३. रोजकीरम / पजी

• विदयारगी लखयाकनयाची कयागदपत / दसतऐिज तथयार करतो.• आवरयाक वथिहयारयाचथया परीणयारयाच (नयाि - जरया) आकलन विदयारथयाास

होत.• विदयारगी रोजवकदगीचथया पररयावणत रचनया करतो.• विदयारगी िसत खरदी विकीिरील िसत ि सिया करयाची (GST) गणनया

कर िकतो.• विदयारगी िसत विकीिरील िसत ि सिया करयाची गणनया कर िकतो.• विदयारगी रोजकीदया नोद वबनचक कर िकतो.

४. खातिही / परपजी• विदयारगी रोजकीदया िरन खयातिहीत नोद कर िकतो.• विदयारगी विविध खयातथयाच सतलन करतो.• विदयारगी तरीजपतक तथयार कर िकतो.

५. सहाययक पसतक

• विदयारथयाानया सहयायथक पसतकयाचया अरया ि गरजयाच आकलन होत.• विदयारथयाानया वििष रोजवकदयारधथ परतथकष नोदी करतया थतयात.• विदयारगी विविध रोख ि उधयारीचथया वथिहयारयाच िगगीकरण कर िकतो.• विदयारगी रोख पसतकयारधथ आवरयाक वथिहयारयाची नोद करन सतलन

करतो.• विदयारगी बक वथिहयारयाच लखयाकन ि परवत नोदी कर िकतो.• विदयारगी विविध सहयायथक पसतक तथयार कर िकतो.

६. बक मळ पतरक

• दवदारथी बकशरी सबदित वगवगळा कागि पतराि िमि तार कर शकतो.

• दवदारथी रोख पसतक व बक पासबक ामिरील फरक ओळखतो. • दवदारथी रोख पसतकािरी दशललक व पासबक दशललक ामध णाऱा

फरकािरी कारण शोि शकतो. • दवदारथी बक मळ पतरक तार कर शकतो.

७. घसारा

• दवदारायिा घसाऱािरी सकलपिा, दवदवि पदधतरी व महतवाि आकलि होत.

• दवदारायिा ससरर व िल सपततरीचा फरकाि आकलि होत. • दवदारथी दवदवि ससरर सपततरीवररील घसाऱािरी गणिा कर शकतो. • दवदारथी सरळ रषा पदधतरी व ऱहासमाि घसारा पदधतरीतरील घसाऱाचा

राशरीिा फरक ओळखतो.

८. चका व तयाची िरसती

• दवदारायिा िकाचा िदरसतरीिा अरस व पररणामाि आकलि होत. • दवदारायिा िकाि परकार व तािरी उिाहरण समजतात. • दवदारथी िकािा शोि व िदरसतरी करतो. • दवदारासला दिलदबत खातािा अरस व महतव समजत. • दवदारथी दिलदबत खात तार कर शकतो.

९.सवानमतव ससची अनतम खाती

• दवदारासला सवादमतव ससरचा अदतम खातािा अरस, उसदिषट व महतवाि आकलि होत.

• दवदारासला दवदवि समाोजि िोिरीि आकलि होत. • दवदारथी वापार खात, िफा तोटा खात आदण ताळबि कौशल वापरि

तार कर शकतो.

१०. एकरी नोि पदधती

• दवदारासला एकररी िोि पदधतरीिा अरस समजतो. • दवदारथी एकररी िोि पदधत व X²{dZm|X पदधतरीिा फरक ओळखतो. • दवदारथी सवादमतव ससरि परारदभक व अदतम दववरण पतरक आदण िफा

दकवा तोटा पतरक तार कर शकतो.

अनकरमनरका

अ. कर. पाठाच नाव

n¥îR> H«$‘m§H$

१ पसतपालि व लखाकमासिरी ओळख १

२ पसतपालिािरी सवििोि पदधतरी, अरस आदण मलततव १९

३ रोजकरीिस / पजरी ४५

४ खातवहरी / परपजरीि ९०

५ सहायक पसतक १२३

६ बक मळपतरक / बक जळवणरी पतरक १८४

७ घसारा / अवकषण २१७

८ िकािरी िदरसतरी २५३

९ सवादमतव ससरिरी अदतम खातरी २७६

१० एकररी िोि पदधतरी ३३९

उततरसिरी ३७०

1

1 पसतपालन व लखाकरामाची ओळख(Introduction of Book-Keeping & Accountancy)

अभास घटक

१.१ अरथ, वयाखया आणि उददश

१.२ पसतपयालनयाचद महततव

१.३ पसतपयालन तव लदखयाकमथ यातील फरक

१.४ लदखयाकमयाथची अरथ आणि वयाखया

१.५ लदखयाकमयाथचया पदधतीचया पयाया

१.६ लदखयाकमयाथचया मयाणहतीची गियातमक तवणशषद

१.७ लदखयाकमयाथचया मलभत सकलपनया

१.८ लदखयाकमयाथची सकलपनया, णनमयातवली आणि तततवद

१.९ लदखयाकी मयानयाकन (AS) IFRSकषमता विधान o णतवदयारयाानया लदखयाकमयाथचया अरथ, गितवणशषटद तव तवगगीकरियाचद महततव इ. आकलन होदतद.o णतवदयारयाानया लदखयाकी पररभयाषया तव सकलपनयाचद आकलन होतद.o णतवदयारयाानया पसतपयालनयाची भणमकया तव फयादद जयात होतयात. o णतवदयारयाानया अससतततवयात असलदलया लदखयाकमयाथचया मयानयाकनयासबधी जयागरकतया दतद.

परसतावना :

पसतपालनह वयवसायातीलवयवहारनोदववणयाशीसबवितआह. वयवसावयकससाआविइतरससाआवथिक वयवहारमोठासखयन मोठापरमािात ववतत वकवा ववततीय सवरपातकरतात. हसवथि वयवहार वयवसायातमहतवाच वनिथियघणयासाठीनोदववल जातात. त वयवसायासाठी फायदशीरआहत वकवा नाहीत. वयवसायाबददलआवि इतर सघटनाबददल मावहती कवळवयवसायाचयामालकआविइतरससाकडनचआवशयकनाहीतरसरकार,गतविकदार,गाहक,कमथिचारीआविसशोिनासारखयाइतरवहतिारकानादखीलकरिआवशयकआह..

लखाकनाची उतकाती (Evolution of Accounting) : भारतामधयचदगपतमौयथियाचयाकाळातमतीकौवटलययानीअथिशासतनावाचपसतकवलवहलहोत,जयामधयकाहीसदभथि,खातीसाभाळणयासठवणयाचमागथिशोिलगल.तयानतरआपलयादशाचयाकाहीभागातील‘दशीनामा’महिनवापरलयाजािाऱयापदधतीचावापरकलागला.

सभयतचयापववीचयाकाळाततयानीमालमततामालकासाठीवनयवमतपिखाततयारकल.१२वयाशतकातनावआविजमानोदीआढळललयापरवतवनिीन(एजटन)लखालखनकल,जशीमतलोकाचयामालमततचवयवसापनकरत.

2

१४९४मधय‘लयकावडबगगोपवसओली’याइटावलयनवयापाऱयानपसतपालनाचीदहरीनोदपदधतीववकसीतकली.१८वयाआवि१९वयाशतकातीलऔदोवगककातीमळमाठापरमािावरमोठवयवसायसयकतसकिपरमडळातएकवततकरणयातआल.सयकतसकिपरमडळएकमहतवाचसवरपमहिनउभरावहल,जयातवयवसापनापासनवयवसायाचीमालकीवगळकरणयाचीगरजहोती.महिनचमालकवगतविकदाराचवहतसरवषितकरणयासाठीवयवसायाववषयीतपशीलवारमावहतीआवशयकआह.जयामळवयापकववततीयलखाकीयमावहतीपरिालीचयाववकासाचामागथिपरशसतझाला.

२०वयाशतकातवयवसापकीयवनिथियासाठीआवथिकमावहतीचयाववशलषिाचीगरजअसलयामळवयवसापनलखाकनाचीसवततशाखाउदयासआली.‘उतकातीचयासरवातीचयाकाळातलखाकनवयककतकररतयाकवरितअसलतरी त वववविषितामधयववकासाचयापररिामीवयवसायातीलवाढीमळ२१वयाशतकातहळहळसामावजकजबाबदारीचखातबनलआह.’

अरमा व सकलपना : सवथिसामानयपिपसतपालनमहिजवयवसायातीलवयवहारखातयाचयापसतकातशासतीयपदधतीननोदवीिहोय.सवथिवयवायातघडिारवयवहारहतारखनसारवअचकवलवहलजातात.तयाचाशवटपरतयकवषाथिचयाशवटीमहिज३१माचथिलाहोतो.

पसतपालनहकलावशासतअसनतयामधयववततीयवयवहाराचीनोदशासतीय,वगवीकतवसाराशरपानवववविकालाविीसाठीपरामखयानएकवषाथिसाठीकलयाजातात.

पसतपालनाची वाखा (Definition of Book-Keeping) रिचरमा ई. सटाहलर : वयवसायाचया वयवहाराच ववशलषिकरिआविनोदववणयाचीकला,भववषयातीलकायाावर वनयतिठवणयासाठीपरभावीतपशीलासहवयवसायपररिामाचाअहवालदिआविअशापररिामाचसपषीकरिपसतपालनकरत.

ज. आि. बाटलीबॉ : पसतपालनहीपसतसचामधयवयवसायाचयावयवहाराचीनोदकरणयाचीकलाआह.

नोरकॉट : पसतपालनहीपशामधयवयकतहोिारीवयावसावयकवकवाआवथिकवयवहारनादलखापसतकीकरणयाचीकलाआह.

आि. एन. काटमाि : पसतपालन महिज वयवसायातील वयवहार पशाचया सबिीत असलल योगय पदधतीन पसतकामधयनोदववणयाचीववजानआविकलाआह.तयासवथिवयवसायाचयावयवहाराचयापररिामामळपसावकवापशाचीवकमतहसतातररतहोत.

पसतपालनाची वशिषट : - १) हदररोजचयावयवसायाचयावयवहाराचीनोदकरणयाचीपदधतआह.

२) कवळआवथिकवयवहारनोदववलजातात.

३) सवथिनोदीवववशषकालाविीसाठीतयारकलयाजातातजयाभववषयातीलसदभाथिसाठीउपयकतआहत.

४) वयवहाराचयानोदीयावनयमववनयमनावरआिाररतआह.

५) वयावसावयकवयवहारवजावनकररतयानोदववणयाचीहीकलाआह.

3

पसतपालनाची उद शदषट : १) पसतपालनाचमखयउकददषहसवथिआवथिकवयवहाराचवयवकसतआवितककशदधपदधतीनपिथिआविअचकमावहतीठवि

आह.२) सवथिवयावसावयकवयवहाराचीनोदतारखनसारआविखातयानसारकरि.३) पसतपालनवयवसायाचयावयवहाराचकायमसवरपीमावहतीमहिनकायथिकरतआविजवहाहीआवशयकअसलतवहातपराव

महिनसादरकलजाऊशकत.४) वयवसायाचाआवथिकवषाथितीलनफावकवातोटाजािनघि.५) वयवसायाचीएकिमालमतताआविदावयतवजािनघि.६) वयवसायाचामालकाचीवयावसावयकदिीजािनघि.७) वयवसायालागलयावषवीचयापरगतीबददलवकवासमानवयवसायाशीजोडललयाइतरवयवसायाशीतलनाकरि.

२. पसतपालनाच रहतव : पसतपालनाचमहतवखालीलपरमािसागतायईल.:१) नोदी (Record) : नोदववललसवथिवयवहारकािालाहीलषिातठविशकयनाही.परतपसतपालनसवथिवयवहाराचीनोदी

कायमसवरपीआविशासतीयपदधतीनसाभाळत.२) आशरमाक राशहती (Financial Information) :वयवसायातीलनफा,तोटा,मालमतता,दावयतव,गतविकआविसकि

इ.मावहतीवमळववणयासाठीपसतपालनउपयकतआह.३) शनरमा घणास उपकत (Decision Making) : वनिथियघणयाकररतापसतपालनवयवसावयकानाआवथिकमावहतीपरदान

करत.४) शनतरर किणासाठी (Controlling) : पसतपालनादार उपलबि झाललया आवथिक मावहती आविआकडवारीदार

वयवसायावरवनयतिठवतायत.५) पिाव (Evidence) : कोितयाहीवववादासपदपरकरिातवयावसावयकानानयायालयातपरावामहिनवापरणयासउपयकतठरत.६) कि दाशतव (Tax Liability) : सवथिकरदयकशोिणयासाठीपसतपालनउपयकतआहउदा.आयकर,वसतवसवाकर,

मालमतताकर,इतयादी.

पसतपालनाची उपोशिता (Utility of Book-keeping) :१) रालक : वयावसावयककोितयाहीवळीवयवसायाचानफा,तोटा,मालमतताआविदावयतवशोिशकतो.२) ववसरापन : वयवसायासाठीवनयोजन,वनिथियघणयाचआविसपिथिवयावसावयकउपकमावरवनयतिवयावसावयकालाठवता

यत.३) ितवरकदाि : गतविककरायचीकीनाहीहावनिथियघणयासाठीगतविकदारालापसतपालनउपयोगीठरत.४) गाहक : गाहकवयवसायाचीआवथिककसतीसहजपिसमजशकतो.वसतचयापरवठाबददलतोखातीबाळगशकतो.५) सिकाि : वववविसतोतादारकरशोिनकाढणयासाठीशासनाचयावववविववभागालापसतपालनउपयोगीठरत.६) कजमादाि : लखापसतकाचयामाधयमातनवयवसायालापढहीकजथिपरवठाकरिसरठवाववकवाठवनययाबाबतचवनिथिय

कजथिदिारघऊशकतात.७) शवकास : वयावसावयकवयवसायातनलखाकनाचयामदतीनवयवसायाचाववकासकरशकतो.

4

१.३ पसतपालन आशर लखाकरमा ातील फिक

रदद पसतपालन लखाकरमा

अथि पसतपालनहवयवसायातीलवयवहाराचयानोदीववगवीकरिकरत.

लखाकमथि वयवसायातील वयवहाराचया नोदी,वगवीकरि,साराश,ववशलषिवपःकरिकरत.

अवसा पसतपालनहीलखाकमाथिचीपरावमकअवसाआह.हालखाकमाथिचापायाआह.

लखाकमथिहीदसरीअवसाअसनतयामधयवगवीकरिवपःकरिसामाववषआह.

उददश पसतपालनाचाउददशसवथिआवथिकवयवहाराचीनोदयोगयवपदधतशीरपिठविहाआह.

लखाकमाथिच धयय ह नफा वकवा तोटाशोिनकाढिआविवयवसायाचीववततीयकसतीदशथिवीि.

जबाबदारी पसतपालनाचयानोदीठवणयासकवनषठकमथिचारीजबाबदारअसता.

लखाकमाथिचया नोदी ठवणयास वररषठ वलवपक वकमथिचारीजबाबदारअसता.

पररिाम रोजकीदथिआविखातपसतकहापसतपालनाचयानोदीचापररिामआह

नफातोटा खात व ताळबदपतक हा लखाकमाथिचापररिामआह.

कालाविी पसतपालनपरतयकवदवसाचीमावहतीदत. लखाकमथिहएकावषाथिचीसववसतरमावहतीदत.

ववशलषि पसतपालनाचीवयापतीमयाथिवदतआह. लखाकमाथिचीवयापतीमोठीआह.

वनिथियपरवकया पसतपालनामधयदहरीनोदपदधतीचयामलभतवनयमाचपालनकरनदररोजचयावयवहाराचयानादीकरिसमाववषआह.

लखाकमाथिमधय पसतकामिन उपलबि असललयापरावमकमावहतीचीपरवकयाआविआवथिकवववरिाचीतयारीसमाववषआह.

कौशलय पसतपालनासाठी रोजकीदथि आवि खताविीचपरावमकजानततवाचीआवशयकताअसत.

लखाकमाथिसाठी सवथि लखाकमााचया ततवाचीआवशयकताअसत.

१.४ लखाकरामाचा अरमा आशर परिभाषा : पसतपालनापषिालखाकमथिहीएकवयापकसकलपनाआह.पसतपालनहालखाकमाथिचावहससाआह.महिनचअसमहटलजातकीपसतपालनचकायथिजसपततलखाकमाथिचसरहोत.

वाखा (Definitions) :१) कोहलियाचयामत,‘‘एखादावयवहाराचीसवथिसधदावतकबाजआविलखाकीयकतीमहिनलखाकमाथिचाउलखकरावा

लागल.’’२) परो. िॉबटमा एन. ॲनरोनी यानी वयाखया कली आह की, ‘‘जवळपास सववच वयापारी वयकतीची सवत:ची अशी एक लखाकीय

पदधत असत की, जो वयापाररक वयवहाराच एकतीकरण साराशीकरण ववशलषण आवण मौदीक मावहतीचा अहवाल दत.’’

5

१.५ लखाकनाच रख घटक (Basis of Accounting)

सामानयत: खातयाच तीन आधार आहत. (१) नगदीआिार/रोखघटक

(२) उपवजथितवयापारीआिार

(३) वमवशतवकवासकररतआिार

(१) िोख घटक (Cash basis) :

रोखीचयावयवहारामधयपरतयषिरोखजमावपरतयषिरोखखचथिनोदववलजातात.

वववविघटकाचयाआिारलखापसतकतयारकलीजातात.यावववविघटकापकीजवहारोखपरापतहोत.तवहाउतपनाचीनोदकलीजात.आविखचाथिचीनोदपरतयषिवदललाखचथिअशानोदीकलयाजातात.

याआिारावर(१)कोितहीवमळाललउतपन,(२)कोिताहीकललाखचथि,लखाकनाचीहीपदधतवयावसावयकानाउपयकतआह.जस.डॉकटर,वकील,सी.ए.आविनफानवमळवविाऱयाससा.

(२) उपशजमात घटक (Accrual basis)

यापदधतीमधयपरापतझाललउतपनवयिउतपनतसचपरतयषिकललाखचथिवदयखचथिनोदववलजातात.वयापारीततवाचलखाकनयानावानसदधाहीपदधतओळखलीजात.

(३) सकरित शकवा शरशरित घटक (Hybrid or Mixed basis)

हरोखघटकआविउपवजथितघटकयाचवमशिआह.लखाकनाचयावमशीतघटकावरआिारीतरोखघटकआविउपवजथितघटकयाचअनकरिकलजात.महसलआविसपततीसामानयपि रोखघटकावरआिाररतनोदववलजातात.तर वववविखचथिउपवजथितघटकाचयाआिारनोदववलजातात.भारतीयकायदापरमािहापदधतीचाउपयोगकलाजातो.

१.६ लखाकी राशहतीची िरातरक वशिषट (Qualitative characteristics of accounting information)

लखाकन महिजआवथिकसवरपातीलवयवसावयकवयवहाराचयाआकडवारीचगिातमकसादरीकरिहोय.लखापसतकातलखाकीयमावहतीचीनोदकरीतअसतानाआपिखालीललखाकीयगिातमकववशषटलषिातठवलीपावहजत.

लखाकी राशहतीची िरातरक वशिषट

१. लखाकीयमावहतीचीववशवसवनयता

३. लखाकीयमावहतीचासगमपिा

२. लखाकीयमावहतीचीसमपथिकता

४.लखाकीयमावहतीचीतलनातमकता

6

१. लखाकी राशहतीची शवशवसशनता : ववशवसनीयताहगिातमकववशषटापकीएकमहतवाचववशषटआह.ववशवसनीयतामहिजपरतयकलखाकीयमावहतीहीवववविदसतऐवजीपरावयावरचआिाररतअसावी.लखाकीयतथयवनरपषिपिसादरकलगल पावहज. लखाकीय मावहतीची ववशवसनीयता यणयासाठी मावहतीमधय भववषयात सतयता पडताळन पाहणयाची षिमतासहजताआविपरमाविकपिाववशषटअसिआवशयकआह.ववशवसनीयतापरतयकघटकानसारबदलत.

२. लखाकी राशहतीची सरपमाकता : लखापसतकादारलखाकीयमावहतीपरकटकलीजातआविआवथिकवववरिसमपथिकअसलीपावहज.याचाअथिअसाकीलखाकीयमावहतीमधयअवासतवआविअसमपथिकमावहतीचासमावशअसनय.सपिथिमावहतीहीसमपथिकचअसावयासपावहज.तरचकोितीहीमावहतीवयावसावयकपररिामबदलवशकत.महिजपरतयकउपयोगी,महतवाचीआविसमपथिकमावहती,लखापसतकातआपलीजागाबनववत.मावहतीही वचरतनशाशवतपिासवत:ला वसदधकरिारीआविकोितयाहीचौकशीलासकारातमकपरवतसाददिारीअसावी.

३. लखाकी राशहतीचा सिरपरा : लखाकीयमावहतीअशापदधतीननादली,सादरकलीआविसपषकलीगललीअसावीकी,वापरिाऱयालातीसहजतनसमजशकल.मावहतीहीमददसद,सपष,सवषिपतआविजशीचयातशीचअसावी.आवथिकलखाकनाची मावहती जािन घिाऱया पषिाना तयाचया जािन घणयाचया षिमतनसारआवथिक लखाकनाची मावहतीआविआकडवारीहीतयाचयासकलपनाविषीतपिसादरकरताआलीपावहज.

४. लखाकी राशहतीची तलनातरकता : वनिथियघताना,लखाचयातलनातमकपदधतीचावापरकरताना,लखयाचीनोदीकरतानाआवि लखाच सादरीकरि करताना तयात अचकता यणयासाठी परतयक वषाथिला मावहतीत बदल होता कामा नय नाहीतरतलनातमकववसकळीतझालयावशवायराहिारनाही.एकलससावकवादोनअवातयापषिाजासतससचयाकालाविीचीमावहतीमधयतलनातमकफरकअसलयासवयावसावयकवनिथियघिाऱयापषिानावयवसायाशीसबवितववततीयषिमताअवाकमतरताजािनघणयाचीआशाअसत.

१.७ लखाकनाचा रलभत सकलपना

लखाकमथिचागलसमजनघणयासाठीलखाकमाथिमधयवापरलयाजािाऱयाअथिआविमलभतशबदजािनघिआवशयकआह.लखाकमथिएकबहमखीपरिालीआहजीआिवनकवयावसावयकजगातमोठापरमािावरउददशपरदानकरत.महिनखालीलसजासमजनघिआवशयकआह.

१.७.१ ववहाि (Transactions) दोनवयकततीमिीलपशातमोजतायिाऱयावसतवसवाचीदवािघवािमहिजवयवहारहोय.(अ) रौशरिक ववहाि (Monetary Transactions) : (१) िोखववहाि : जया वयवसायात रोख पस वदल जातात वकवा घतल जातात अशा वयवहाराना रोख वयवहार महणन

ओळखल जात उदा. i)रोखीनवसतखरदीर.१५,०००/- ii)वतनाचवदल`५,०००/-

मौवरिकवयवहार

रोखवयवहार

वयवहाराचपरकार

अमौवरिकवयवहार

उिारीचवयवहार वसतवववनमयाचवयवहार

वयवहार

7

२) उधािीच ववहाि :उिारीचवयवहारमहिजवयवहाराचयावळीताबडतोबरोखरककमवदलीवकवाघतलीजातनाही. जयावळसरोखीचावापरकलाजातनाहीवकवारोखपरापतझालीनाही,परतनतरचयातारखलारोखवदलीवकवाघतलीजात.

उदा. i)शी.अमनलाउिारीवरमालववकला`८,०००/- ii)शी.अमरवसगयाना`२०,०००/-चीमशीनरीउिारीवरववकली

(ब) अरौशरिक ववहाि (Non-Monetary Transactions) :

जयावयवहारामधयपशाचापरतयषिअवाअपरतयषिवापरहोतनाहीअशावयवहारानाअमौवरिकवयवहारअसमहितात.एकावसतचयाबदलयातदसरीवसतवमळियालावसतवववनमयमहितात.

१) नोद : जमाखचाथिचयापसतकातयोगयपदधतीनवयवसायाचवयवहारवलवहिमहिजनोदवकवापरववषीकरिहोय.

२) नोदीच वरमान : वयवसायाचयाजयावयवहाराचीनोदकलीजाततयानोदीखालीवयवहाराचसवषिपतविथिनकलजात.तयालानोदीचविथिन(सपषीकरि)असमहितात.हसपषीकरिनहमीकललयानोदीखाली‘कलयाबददल’याशबदानवलवहतात.

३) वसत /राल : वयापारातवयापारीजयावसतवकवातयारकललयावसतखरदी,ववकीसाठीवापरतोतयासवयापारीवसतअसमहितात.वयापारातयाखरदीकललयावकवातयारकललयावसतवयापाऱातनफाहोऊनववकणयासाठीखरदीवकवातयारकलयाजातात.

उदा. i)औषिीववकतयाकररता,औषिवसतआह.

ii)भाजीपालाववकतयासाठी,भाजीपालावसतआह.

iii) गाडाच सट भाग जस टायर, इजीन, वगअरबॉकस इ. ची वाहनवनवमथिती करिाऱया बजाज ऑटो वहरो मोटसथिचयादषीनवसतआहत.

१.७.२ भारवल आशर उचल (Capital and Drawings):

अ) भारवल (Capital) : वयावसावयकान वयवसायातगतववललयासपिथि रकमलाभाडवलअस महितात.लखाकीयभाषतसागावयाचझालयाससपततीचदयतवरीलआविकयमहिजभाडवलअसमहितायईल.हसतरपानखालीलपरमािमाडतायईल.

भाडवल=सपतती-दयता

वयवसायबदकरतानावयवसायमालकालाभाडवलाचीराशीवयवसायाकडनघिअसलयामळभाडवलवयवसायाचीदयताठरत.

ब) उचल (Drawings) : जरवयवसायमालकआपलयावयककतगतउपयोगासाठीवयवसायातनसपततीवकवावसतवकवारोखराशीघतअसलतरतयासउचलअसमहितात.

उदा: i)मालकानवयवसायातनमलाचमहाववदालयशलकवदल. ii)मलाचयाखचाथिचशोिनवयवसायातनकल.जस-औषिाचाखचथि,मोबाईलवबलइतयादी.

8

१.७.३. ऋरको आशर धनको (Debtors and Creditors) :

अ) ऋरको (Debtor) : जीवयकतीवसतवकवासवाचाउिारीवरउपभोगघतलयामळवयवसायासदिलागतअसलतरतयावयकतीलावयवसायाचाऋिकोअसमहितात.ऋिकोहीअशीवयकतीआहकी,जीवयवसायालापसदिलागत.

ब) धनको (Creditor) : जयावयकतीकडनवसतवकवासवाउिारववकतघतलयामळआपितयावयकतीलापसदिलागतो,तीवयकतीमहिजिनकोहोय.दसऱयाशबदातसागायचझालयासिनकोमहिजअशावयकतीहोयकीजयानावयवसायदिलागतो.

(क) बरीत कजमा (Bad Debts) : ऋिकोकडनवसलनहोिारीराशीमहिजबडीतकजथिहोय.हवयवसायाचमहसलीनकसानसमजलजात.

१.७.४ खचमा आशर खचामाच परकाि (Expenditure and Types of Expenditure)

खचमा (Expenditure) : कोितयाहीकारिामळवयवसायालाजयाराशीचशोिनकरावलागततयालाखचथिअसमहितात.

i) भारवली खचमा (Capital Expenditure) : हाखचथिकसरसपततीवमळववणयासाठीवकवाकसरसपततीचयामलयातवाढकरणयासाठीकललाखचथिआह.हाखचथिदीघथिकाळपयातलाभदिाराआविपनहापनहानउदभविाऱयासवरपाचाआह.उदा.:यताचीखरदी,इमारतीचाववसतार,सगिकाचीखरदीइतयादी.

ii) रहसली खचमा (Revenue Expenditure) :महसलीखचथिहाअसाखचथिआहकीजयापासनभववषयातनफावमळणयाचीअपषिा नसत. परत ताबडतोब वकवाअलपाविीतअाथित एका वषाथिचयाआतलाभ वमळणयाचीशकयताअसत. हाखचथिसघटनचीलाभपरापतकरणयाचीषिमतावाढववतनाही.हावयवसायवकवाससासचालनानसारपरतयकवदवशीहोिारासामानयखचथिआह.

उदा.:भाडवदल,वतनवदल,मजरीवदलीइतयादी.

iii) असराशित रहसली खचमा (Deferred Revenue Expenditure) : असखचथिकीजमलत:महसलीसवरपाचआहत.परतजयाचालाभएकावषाथिचयाआतपिथिपिउपयोगीआितायतनाहीअशाखचाानाअसवगतवदसिारमहसलीसवरपाचखचथिमहितात.असखचथिकाहीवषाथिनतरअपलकखतकरतात.असाअपलकखतकललाखचथिनफातोटाखातयाचयानावबाजवरदशथिववतात.अपलकखतनकललाखचथिताळबदपतकाचयासपततीबाजलादशथिववतात.

उदा.:खपमोठापरमािातकललाजावहरातखचथि,

खपमोठापरमािातकललाकायदशीरखचथि

१.७.५ िोख कसि आशर वापािी कसि (Cash Discount and Trade Discount) :

कसरहीववकतयानगाहकालावदललीसटवकवासवलतहोय.

i) वापािी कसि (Trade Discount) : वयापारीकसरहीवसतचयाववकीचवळीवसतचयावकमतीमिनकमीकललीराशीहोय.हीकसर ववकतयानावसतचयाछापीलवकमतीमधयवसतची ववकीकरतानानफा वमळवनदणयासमदतकरत.महिनवयापारीकसरीचीलखापसतकातनादघिगरजचनाही.उदा. १,०००/-वकमतीचामाल५%वयापारीकसरीवरववकलयासकसर` ५०/-मालाचयावकमतीतनवजाकलीजात.

ii) िोख कसि (Cash Discount) : हीअशीरककमहोय,कीजीरोखराशीघतवळीवजाकरनघतललीअसत.शोिनकरणयासाठीपरोतसाहनवमळावमहिनवदललीहीसटहोय.परतयषिरककमदतवळीवकवाकाहीकालाविीतरककमघतवळीअशा परकारची सट वदली जात. वयापारीकसर वदलयानतर रोखकसरीचा वहशोबकला जातअसलयामळ रोखकसर हीववकतयाचनकसानआविगाहकाचाफायदाअसतो.याकसरीचीलखापसतकातनोदकलीजात.

9

१.७.६ िोधनकषर (शदवाळखोि नसलला) आशर अिोधनकषर (शदवाळखोि) (Solvent and Insolvent) :i) िोधनकषर (शदवाळखोि नसलला) (Solvent) : जरएखादावयकतीचीसपतती,तयाचयादयतपषिाजासतवकवादयतबरोबर

असत, तयावळीतयावयकतीलाशोिनषिमवकवा वदवाळखोरनसललीवयकतीअस महितात.अशावयकतीआवथिकदषटासकसतीतअसतातआविआपलीदिीदणयाससमथिअसतात.

उदा.:एखादावयकतीचीसपततीवकवामालमतता`५०,००,०००/-चीआहआवितयावयकतीचीएकिदयतावकवाकजथि` ३०,००,०००/-चआह.अशापररकसतीततीवयकतीआवथिकदषटासकसतीतअसनआपलकजथिफडणयाससमथिआह.महिनअशावयकतीलाशोिनषिमआहअसमहितात.

ii) अिोधनकषर शकवा शदवाळखोि (Insolvent) : अशीवयकतीकीजीआपलयासपततीतनआपलीसपिथिदिीदणयासअसमथिअसत.अशावयकतीचीदयताहीतयाचयासपततीपषिाजासतअसत.

उदा.:जरएखादावयकतीचीसपततीवकवामालमततासपिथिवहशबझालयानतर`२०,००,०००/-चीआहआविअशावयकतीचीसपिथिदयता`५०,००,०००चीआह.तसचतोकोितयाहीमागाथिनपनहाउतपनउभारणयासअसमथिअसलआविनयायालयजरसमािानीअसलतरअशावयकतीलावदवाळखोरमहिनघोवषतकरणयातयईल.

लखावषमा / जराखचामाच वषमा (Accounting Year) :

वयापारी ठवत असललया लखा पसतकाचया वहशोबाचा अविी १२ मवहनयाचा असतो. वहशबाच वषथि कोित ठवावह सवथिसवी तया वयापाऱयावर अवलबन असत. परत सधयाआयकराचया दषीन लखाकन वषथि १ एवपरलपासन सर होत आवि ३१माचथिलाबदहोत.लखाकनवषाथिचयाशवटीवयवसायाचामालक,वयापारलखा,नफातोटालखाआविताळबदतयारकरतो.यावरनतयालाआपलयावयापाराचीआवथिकवसतीकळत.

विदारथी कती : वयापारीकसरीसबिीजावहरातीगोळाकरनवहीमधयवचटकवा.

वापािी ससरा आशर नफाचा उदि नसलला ससरा (Trading Concern and Not for Profit Concerns)i) वापािी ससरा (Trading Concern) : वयापारीससायाअशाससाहोयकीजयानफावमळववणयाचयाउददशानवसतची

ववकीकरणयाकररतासापनझाललयाअसतात.यानावयावसावयकसघटनावकवानफावमळवविाऱयासघटनायानावानसदिाओळखलजात.

ii) नफाचा उदि नसलला ससरा (Not for Profit Concern) : नफयाचाउददशसोडनसमाजाचयासवसाठीवकवासवापरदानकरणयासाठीजयाससासापनकलयाजातात.तयाससानानफयाचाउददशनसललयाससाअसमहितात.कला,ववजान,कीडा,सासकवतककायथि,िमाथिदायकायथि,उपवजववकचउदोगइतयादीकायाानापरोतसाहनदणयासाठीअशापरकारचयाससासापनकलयाजाऊशकतात.

उदा.शाळा,दवाखाना,कीडामडळइतयादी.

१.७.८ खाती / लौशकक रल (Goodwill) :

खयातीमहिजवयवसायाचापशातमोजतायणयासारखानावलौवकक/पत/परवतषठा/कीतवीहोय.हीवयवसायाचीअमतथिसपततीआह.खयातीहदसर-वतसरकाहीनसनवयवसायानबाजारपठतपरसावपतकललआपलनावहोय.खयातीही,वयवसायाचयाइतरअमतथिसपततीलाजोडललीअवतररकतमलयअसललीअमतथिसपततीआह.

u खयातीमहिजवयवसायाचापशातमोजतायणयासारखानावलौवकक

u खयातीहीअमतथिसपततीआह.

10

१.७.९ नफा शकवा तोटा (Profit or Loss)

अ) नफा / लाभ (Profit) : जवहामालाचीववकीचीवकमतवतचयापरीवययमलयापषिाजासतअसततवहातयासनफाअसमहितात.नफयामळवयवसायाचयाभाडवलातवाढहोत.

उदा. एकाआवथिक वषाथित ` ५०,०००/- रपयाचया वसत ववकलया असतीलआवि तयाआवथिक वषाथित सपिथि खचथि `३०,०००/-आलाअसलतरएकाआवथिकवषाथितवयवसायाला`२०,०००/-नफाझालाअसमहितायईल.

ब) तोटा (Loss) : जवहामालाचीववकीचीवकमतवतचयापरीवययमलयापषिाकमीअसततवहातयासतोटाअसमहितात.तोटामळवयवसायाचभाडवलकमीहोत.

उदा.जरएकाआवथिकवषाथितसपिथिवसतचीववकी` ५०,०००/-कलीगलीअसलआवितयावषाथितहोिारासपिथिखचथि ` ६०,०००असलतरयापरसगीवयवसायाला` १०,०००तोटाझालाअसमहितात.

क) उतपनन (Income) :हीवयावसावयकवयवहारातनवनमाथििझाललीमहसलीपरापतीहोय.वसतववकीपासनवकवागाहकानापरववललयासवपासनपरापतझाललीराशीहोय.यातइतरघटकापासनवमळाललयाउतपनाचाहीसमावशहोतो.उदा.परापतभाड,परापतवयाज,परापतवतथिन,परापतलाभाशइ.

र) रहसली (Revenue) :महसलीउतपनमहिजवयवसायालावसतचयाववकीपासनवकवागाहकानावदललयासवपासनपरापतझाललउतपनहोय.

१.७.१० सपतती, दता, शनववळ शकरत/रल :अ) सपतती (Assets) : मौवरिक वकमतअसललीकोितयाही परकारची भौवतक वसत महिज सपतती वकवा मालमतता होय.

मालमततचीमालकीहीवयवसायाचयासबिीअसलीपावहज.उदा.भमीवइमारत,सयतवयत,खयातीइ.ब) सपततीच परकाि (Types of Assets) :

अ) ससरि सपतती (Fixed Assets) : हीअशीसपततीआहकी,जीवयवसायालादीघथिकाळपयातलाभदतराहत.अशीसपततीवयवसायाचयादीघथिकालीनउपयोगासाठीखरदीकलीजात.हीसपततीमतथिवकवाअमतथिअसत.उदा.इमारत,यत,खयातीइतयादी.

ब) चल सपतती (Current Assets) : अलपाविीसाठीवयवसायातराहिारीआविसहजतनपशातरपातरीतकरतायिाऱयासपततीलाचलसपततीअसमहितात.उदा.ऋिको,परापतववपत,रोख,वशलकमालइ.

क) कालपशनक सपतती (Fictitious Assets) : हीसपततीदशयवकवामालमततचयासवरपातदशथिववतायतनाही.अशीसपततीकालपवनकसवरपाचीअसत.परतवतचीमलयाचयासवरपातदवािघवािकरतायतनाही.उदा.परारवभकखचथि,महसलीसवरपाचखचथि,जसजावहरातखचथि४वषाथिसाठीवदला.

क) दता (Liabilities) : वयवसायालाइतरानादावीलागिारीसपिथिराशीदयतामहिनओळखलीजात.हकजथिआहवकवावयवसायान इतराकडनपरापतकललयालाभाचयामोबदलयाततयानादयअसलली राशीहोय.उदा.घतललकजथि,िनको,अविकोषअविववकषथिइतयादी.

र) द तच परकाि (Types of Liabilities) :

अ) ससरि द ता (Fixed Liabilities) : कसरदयताहीवयवसायवनिीचाएकमखयसोतआह.भाडवल,सरवषितकजथि,दीघथिमदतीचीबककडनवआवथिकससाकडनघतललीकजथिइ.

11

ब) चलदयता(CurrentLiabilities):एका वराषात दावा लागणाऱा द ताना चल द ता अस महणतात. अशा दता ववसाात नननित घडणाऱा घडािोडीतन उदभवतात. साधारणत: अशा दता सरनषित नसतात. उदा. धनको, दयनवपत इतादी.

इ) शदधसपतततीकिवामालिाचाकिधतीकिवाभाडवल(NetworthorOwnersEquityorCapital): ववसााचा िालकाकडन ववसााला जो ननधी परवला जातो तास भाडवल अस महणतात. तसच वावसानक द तपषिा

जासतीची असणारी सपतती महणज भाडवल हो. ालाच शदध िल असही महणतात. भाडवल आनण सनचती ाचा सिावश शदध िलात होतो. भाडवल रोख नकवा वसत / िालितता सवरपात असत.

शदधमलय=वयवसायमालिाचाकिधती=भाडवलकिवा

वयवसायमालिाचाकिधती(भाडवल)=एिणकिधती(सपततती)-धििोचाकिधती(दयता)

उदा. अ) जर भाडवल ` ४,००,००० आह आनण ` २,००,००० चा धनकोचा ननधी (द ता) आह. तर

एकण ननधी (सपतती) = दता + भाडवल

` ६,००,०००= २,००,००० + ४,००,०००

ब) जर ववसााची सपणषा सपतती ` १,५०,००० रपाची आह आनण भाडवल ` १,००,००० ची दता आह तर धनकोचा ननधी (दता) = सपतती – भाडवल

` ५०,००० = १,५०,०००- ` १,००,०००

क) जर ववसााची एकण सपतती ` ५,००,००० आह आनण दता ` २,००,००० आह. तर िालकाचा ननधी (भाडवल) पढीलपरिाण-

िालकाचा ननधी (भाडवल) = सपतती – द ता

` ३,००,००० = ` ५,००,०००- ` २,००,०००

सभावयदयता/आिसमिदणती(ContingentLiabilities):

जा द ता भनवषात घडणाऱा नकवा न घडणाऱा अचानक घटनातन ननिाषाण होत असतात. ताना सभाव / आकससिक दणी महणतात. अशा परकारचा द ता हा ननसचत सवरपाचा नसलािळ ताचा ववसााचा आनषाक ससतीवर पररणाि होत नाही. तािळ आकससिक दणी ताळबदाचा दता बाजवर दशषानवला जात नाही. परत िानहती महणन टीपदार ताळबदाचा तळाशी दशषानवतात.

उदा. एखादा कािगारान नकसान भरपाई महणन ` ५,०००/- चा दावा कला असल आनण परकरण नाालात असल तर नाालाचा ननणषाावर ती भनवषकालीन दता अस शकत.

12

१.८ लखाकनाचा सकलपना, सकत आशर ततव (Accounting Concepts, Conventions and Principles)

लखाकी सकलपनचा अरमा आशर रहतव (Meaning and Importance of Accounting Concepts)

लखाकमथिहवयवसायातीलघडामोडीचपररिामवगवगळावहतसबिअसिाऱयाघटकानाकळववणयातयतात.उदा.मालक,िनको,गतविकदार,बका,ववततससा,सरकारआविइ.ससा.वयवसायाचीभाषामहिजलखाकमथिअसमहटलजात.

लखाकमथिहफकतवयवसायाचीवनगडीतनसनतपरतयकाशीवनगडीतआहजपशासबिीवहशोबठवतात.सामानयपिलखाकमथिही सकलपनाआवथिक लखाकमाथिशी सबवितआह. पसतपालन व लखाकमथि ही एक नोदववणयाची, ववभागिी व ववशलषिातमकवयवसायाचीपररपिथिकलाआह.

लखाकी ततवाच रहतव (Importance of Accounting Concepts) :

१) ववशवसनीयआवथिकवववचन(Reliablefinancialstatements)

२) सादरीकरिातएकसारखपिा(Uniformityinpresentation)

३) मोजमापाचसािारिसवीकायथिततव(Generallyacceptablebasisofmeasurement)

४) सवााकररतायोगयमावहती(Properinformationtoall)

५) कायदशीरआवियोगयगहीत(Validandappropriateassumptions)

काही रहतवाची ततव खालीलपररार आहत :

१) ववसााच सवततर अससततव (Business Entity) : वयवसायाच, वयवसायमालकापासन सवततअकसततवअसत. हावयवसायाचयासवततअकसततवाचामळअथिआह.यासकलपननसारएकलवयापारआविएकलवयापारीयादोनवगवगळासवततसकलपनामहिनलषिातघतलयाजातात.याततवानसारकवळवयावसावयकवयवहाराचावयवसायाचयालखापसतकातनोदीकलयाजातात.वयापाऱयाचयावयककतगतवयवहाराचयानोदीवयवसायाचयालखापसतकातकलयाजातनाही.वयवसायातगतवललभाडवलववयककतकउपभोगासाठीघतललीउचललखापसतकातवलवहतात.

उदा.सपिथिइमारतीपकीअिाथिभागवयवसायासाठीआविअिाथिभागवयवसायमालकसवत:राहणयासाठीउपयोगातआितअसलआविइमारतीचभाडवावषथिक ५०,०००/-दावलागतअसलतरअशावळीकवळ २५,०००/-उचलमहिनवयवसायमालकाचयाभाडवलातनवजाकरनदाखवावलागल.

२) पिातील रोजराप (Money Measurement) : वयावसावयकवयवहारमोजमापाचयाघटकामधयवयकतकरिआवशयकआह.परतयकवयवहारपशाचयासवरपातनोदववलाजातो.भारतामधयसवथिलखापालफकतभारतीयचलनाचाचवापरकरतात.जयावयवहारामधयपशाचासबिनसतोअसवयवहारलखापसतकामधयनादववलजातनाही.उदा.कामाचयाकायथिपदधती,कामगाराचासप,वयवसापनाचीकायथिषिमताइ.गोषीपसतकातवलवहलयाजातनाहीत.कारितयानापशामधयवयकतकलजातनाहीत.जस` यासकलपनमळफकतपशाचयासवरपातीलचघटकनोदववलजातात.

वनदशथिन-वयवसायाचीमालमतताखालीलपरमािआह.५सगिक,२टबल,३खचयाथि हीमावहतीपशामधयनोदववलीजाईलजससगिकपरतयकी` १५,०००/-टबलपरतयकी` २५००/-आविखचवीपरतयकी

` २५००/- यावठकािीसपिथिसपततीचमोजमापपशामधयनोदववलजाईलआविलखापसतकाततयाचमलयवलवहलजाईल.

३) रल सकलपना (Cost Concept) : खरदीकरतवळीसपततीचीजीवकमतवदलीजात.तयाचमलयानतयासपततीचीनोदलखापसतकातकलीजातआविवदललमलयहपढीलसवथिलखाकनाकररताआिारमहिनगाहिरलजाईलभववषयातअशासपततीचवगवगळमलयअसशकत.जसबदलतायणयाजोगमलयवकवातयाचयायोगयवकमतीननोदववललीवसरसपततीवकवाचलसपतती.

13

वनदशथिन : ` ३,००,०००/-ला उपसकर ववकतघतलआविलखा पसतकातहीच वकमतनोदववलीगली.समजायाउपसकराचबाजारमलय` १,००,०००/-वकवा` १,५०,०००/-झालतरहमलयववचारातघतलजािारनाही.

४) सातत सकलपना (Consistency Concept) : वयवसायामधयलखाकनाबाबतकोितही िोरिसाततयान राबवविगरजचअसत.सािारित:पररकसतीउदभवपयातयािोरिातबदलकरणयाचीगरजनाही.तसहीनवीनतताचयापरगतीमधययाचाकोिताहीअडळाहोतनाही.परतहवटपदऊनसपषकलपावहज.

उदा. : कपनीन आपलया कसर सपततीवर सरवातीपासन सपततीचया अनमावनत आयषयापयात कसर पदधतीन घसाराआकारणयाचीपदधतसवीकारली.

५) पिाररतवाद (Conservatism) : वयावसावयक वयवहाराचया नादीकरताना, तया नफयासाठी नसनशकय तवढासवथितोटाचयातरतदीसाठीकरतोआह,हआपिासअपवषितअसावहीबाबतोटाभरनकाढणयासाठीपरोतसावहतकरत.आवथिकवववरिातकमीउतपनदाखवविआविताळबदजासतदयताववासतववकतपषिाकमीसपततीदाखवविशकयआह.नोदीकरणयाचयायािोरिामळलखापालसरवषितपिलखवलहशकतो.

उदा.:कपनीचयाअवतमसकिाचलागतमलय` २५,०००/-आहआवियासकिाचीबाजारवकमत` ३५,०००/-आह.परतलखापसतकातनोदीकरतानासकिाचीकमीवकमतचमहिज` २५,०००/-ववचारातघतलीजाईल.

६) चाल ससरा (Going Concern) :बऱयाचकालाविीपयातवयवसायसरराहीलअसगहीतिरलआह.वयवसायहामधयचबदनपडताचालतचराहील.वयवसायहाअगदीअलपाविीतबदकलाजािारनाहीतरवयवसायालादीघाथियषयमहिजफारदीघथिकाळपयाततोचालतचराहतो.हीसकलपनागतविकदारानागतविकीसाठी,परवठाकरिाऱयानाउिारदणयासाठीआविबऱयाचशाकमथिचाऱयानासवादणयासाठीमदतकरत.

उदा.सामानयपिसपततीचमलयाकनऐवतहावसकपदधतीनकलजात.अलपाविीतसपततीचयामलयातझाललीवाढवकवाघटदलथिवषितकलीजात.

७) िोखीकिर (Realization) : उतपनमगतवमळाललअसोकीपरापतझाललअसोकवळपरतयषिवसलझाललयाउतपनाचीचनादकलीजात.महिजउतपनाचीवसलीझालयावशवायनोदकलीजातनाही.ववकीकलयानतरवकवासवावदलयानतरचपरापतीचीनोदकलीजात.लखाकीयवषाथितववकीझालीअसलपरतजोपयाततयाववकीपासनरोखपरापतझालीवकवानाहीहकळतनाहीतोपयाततीववकीमहसलीववकीमहिनसमजलीजातनाही.

उदा. : म २०१७ मधय कपनीला ` १,००,०००/- चया वसतचया ववकीआदश वमळाला. जन २०१७ मधय` ६०,०००/-चयावसतववकलयावपाठववलया` ६०,०००/-चीरोखराशीसपटबर२०१७लापरापतझाली.रोखीकरिसकलपनचयाततवानसारजन२०१७लाववकीचीनोदकलीजाईल.

८) उपशजमात / परापत (Accrual) : जवहाउतपनउपवजथितहोतआविखचथिदययअसतोतवहातयाचीनोदकलीजात.सवथिखचथिआविउतपनलखाकीयकालाविीशीसबवितअसतात.यावळीउतपनरोखवमळालवकवानाही,खचथिरोखकलागलावकवानाहीहलषिातघतलजातनाही.

उदा.एकाकपनीन१ऑकटोबर२०१५रोजी` १,००,०००/-बकतगतववल.गतविकीचयापररपकवकसतीलामहिज३०सपटबर२०१६रोजीबकवावषथिक१०%दरानवयाजदत.

९) दहिी पल (Dual Aspect) : नफयाचयामोबदलयातहोिाऱयापरतयकवयापारीवयवहाराचदोनपरभावहोतात.लखापसतकातलाभदिाराआविलाभहोिाराअसदोनहीपलनोदववलजातात.दोनहीपललखापसतकातनोदववणयाचयायापदधतीलाकदनोदपदधतीअसमहितात.

उदा.अषियन ५,००,०००/-वयापारातगतववल.एकाबाजनववचारकलयासवयापाऱालासपतती(रोख) ५,००,०००/-वमळालीआविदसरीबाजवयापार ५,००,०००/-वयावसावयकाचभाडवलमहिनदिलागतो.अशाररतीनपसतकातनावआविजमाबाजसारखयाहोतील.

भाडवल+दयता=सपतती

14

१०) परिटतीिरण(Disclosure): लखानी सवषा िहतवाची िानहती उघड कलीच पानहज. सवषा सबनधत पषिाना, सपणषा वसतससतीची िानहती परकट करणार लखाकी अहवाल असाव. वापाराची आन षाक नसती महणज ववसााचा ताळबद आनण आनषाक कती महणज नफा-तोटा लखातील वावसानक पररणाि महणन नफा नकवा नकसान आनण उतपनन व खचषा हो.

सवषा सबनधत अनधकाऱानी परकट कलली सपणषा िानहती सपणषा नववसनी, तलना करता णाजोगी आनण सिज शकल अशी असावी.

११) महतवपणणता (Materiality) :लखाकन करताना छोटा तथाचीही नोद करताना काटकसर करण ोग होणार नाही. ा सकलपनचा ततवानसार तलनातिक दषटा िहतवाची आनण पशात वकत होणारी िानहती नोदनवली गली पानहज. ा सकलपनचा वळ परतन आनण वळचा उपोगीतची सबनधत नसलला पररव लखाकनाशी अतत िहतवाचा सबध आह.

आनषाक नववरणात कवळ नववरण नोदनवली आनण परकट कली पानहज. की जी आनषाक ससती ठरनवणासाठी उपकत आनण िहतवपणषा आहत. किी िहतवाची नकवा गौण िानहती एकतर टाळली पानहज नकवा िहतवाचा िानहतीिध समिीनलत तरी कली पानहज. नकवा अशी गौण िानहती खाली नटप महणनही दशषानवता ईल.

१२) जळवणतीचतीसिलपिा(MatchingConcept): लखाकी वराषात झालला खचाषाची जळवणी उतपननाशी (परापीशी) िानता पराप काळात कली पानहज. जस जर नवनशषट कालखडातील वसत नवकीच िानता पराप उतपनन आह, ता कालखडात नवकीत वसतची नकित सदधा आकारली गली पानहज.

ही सकलपना उपानजषात ततवाशी सबधीत आह आनण महणन पवषादतत खचषा, दण खचषा, उपानजषात उतपनन अशा सवषा सिाोजना नवचारात घतला जातात. जळवणी ाचा अषा असा नवह की खचषा, उतपननाशी ततोतत जळलच पानहज.

एका नवनशषट कालखडात कलला खचषा ता कालखडातील वध उतपननाशी सबनधत अस शकतो. नकवा नसही शकतो. लखाकी कालखडात उनचत नकितीशी उनचत सवााची जळवणी झाली पानहज.

विदयारथी कती : १) आनषाक व अनानषाक कतीच उदाहरण दा. २) तिचा घरातील सपतती व दताची ादी तार करा.

१.९ लखािीयमािािि/परमाण (AccountingStandards) लखाकी िानाकनािध फिवकक आनण ननिाच पालन करतात जणकरन वगवगळा ससाच आन षाक नववरण तलनातिक होईल. नवतती अहवालाची ससगतता, तलनातिकता, पाषापता आनण नववासाहषाता सनननचत करणासाठी लखाकनाचा ततवाच पालन करण आवक आह. िोहलर ाचा शबदात रोख लखापालाचा नकवा सािान लखापालाचा नहतासाठी परपरन लादलली साकनतक पदधत ननि नकवा वावसानक िडळ ह लखाकनाच आदशषा आहत. ोडकात, लखाकी आदशषा ह तजजञ लखाकन करणाऱा िडळीकडन नकवा सरकारकडन नकवा इतर ननिाचा चौकटीत तार झालला िडळीकडन खालील नवनवध घटकाचा अतभाषाव असलल नलसखत सवरपाच धोरणातिक दसतऐवज हो. १) िानता (Recognition) २) िोजदाद (Measurement) ३) कती (Treatment) ४) सादरीकरण (Presentation)

लखािीयमािाििाचती गरज (Need forAccountingStandards) :

लखाकी िानाकनाची गरज खालीलपरिाण :

१) नवतती नववरणाला चागल सिजन घणासाठी हातभार लावण.

२) लखापालाला एकसिान परनका आनण पदधतीच पालन व सराव करणास िदत करण.

३) दोन नकवा अनधक घटकाचा आनषाक नववरणाची अषापणषा तलना सलभ करणासाठी.

15

४) आवथिकवववरिाचीववशवसनीयतावाढवणयासाठी

५) कायदशीरआवशयकतापिथिकरणयासाठी

आतििाषी आशरमाक लखाकन रानक (International Financial Reporting Standards) (IFRS)

आतरराषटीयआवथिकलखाकनमानक(IFRS)आतरराषटीयलखामानकमडळादार(IASB)जारीकलजातात.IFRSववततीयवववरिामधयवववशषपरकारचवयवहारआविइतरघटककशानोदववलयापावहजतयाववषयीआतरराषटीयलखामानकाचाएकसचआह.आतरराषटीयआवथिकअहवाललखाकनमानकववकवसतकरणयासाठीजारीकलजातात.जजगभरातसवीकायथिअसतीलआविआतरराषटीयसतरावरआवथिकअहवालसिारतील.

भाितातील लखाकन रानक (Accounting Standards in India)

भारतातीललखाकनाचीमानकइवनसटटटऑफअकाऊटटआफइवडयायाससदार(ICAI)जारीकलजातात.भारतीयचाटथिडथिअकाऊटटसऑफइवनसटटटऑफकौकनसलनभारतातलखाकनमानकमडळ(ASB)२१एवपरल१९७७रोजीभारतातीलमानकाचीगरजपिथिकरणयासाठीतयारकल.ASBलखाकीयमानदडतयारकरतजिकरनअशामानकाचीसापनाइवनसटटटऑफइवडयादारकलीजाऊशकत.भारतातीललखामानकमडळASBतयारलागकायद,सानकल,वापर,वयवसाय,पयाथिवरिआविआतरराषटीयलखामानकमानल.

जागवतकीकरिामळ,भारताततयारकललखातआविइतरदशामधयतयारकललयाखातयाशीससगतअसलपावहजत.याचापररिाममहिनववदमानASF,IFRSसहएकवततकलगलआह.याअवभसरिानपररिामीIndASमहिनओळखलजात.भारतीयमलभतपदधती,ररतीररवाजअाविपरपरायाचयानसारमलभतपिआतरराषटीयलखामानकाचरपातरकलगलआह.सधया,सवथिमोठाकपनयानावनयममहिनइडकसचअनसरिकरावलागत.परतलहानवयवसायघटक(यवनटस)वापरिसरठवणयाचीपरवानगीआह.भववषयातअशीअपषिाकलीजातकी,IndASमधयसवथिभारतातीलवयावसावयकससासलातररतहोतील.

(IndAS.-भारतीयदजाथि)

काही लखाकी पररार (AS) ःवदइवनसटटऑफचाटथिडथिअकौनटटऑफइवडयापररषदनएकतीसलखाकीयआदशथिवनददवशतकललआहत.तयापकीकाहीपढीलपरमािआह.

१) AS-1 लखाकी आदिमा : लखाकी धोिराच परकटीकिर (Disclosure of Accounting Policies) लखाकनाचयायाआदशाथिनसारलखाकीयिोरिात,आवथिकवववरिाचीतयारीआविसादरीकरिहआवथिकवववरिाचाएक

भागअसलापावहजआवितएकावठकािीपरकटकलगलअसलपावहज. (१-४-१९९१पासनकपनीकररताआवि१-४-१९९९पासनइतरासाठी)

२) AS-2 सकधाच रलाकन (Valuation of Inventories) : लखाकनाचयायाआदशाथिनसारसािारिसपततीचमलयाकनभतकाळातीलकमीवकमतीनआविवासतववकशदधवकमतीन

कलपावहज.(०१-०४-१९९९)

३) AS-3 िोख परवाह शवविर (Cash Flow Statements) (०१-०४-२००१) लखाकनाचयायाआदशाथिनसारजयावळी/लाभालाभलखातयारकलाजातोतयाचकाळातवनिीपरवाहवववरितयारआवि

सादरकलीपावहज.

४) AS-6 घसािा लखा (Depreciation Accounting) : लखाकनाचयायाआदशाथिनसारसपततीचावापरहोतअसतानाचयाकालखडातपरतयकलखाकीयकालाविीसाठीसपततीचया

वकमतीवरवनयोवजतपदधतीनघसाराआकारलागलापावहज.(०१-०४-१९९५)

16

५) AS-8 सिोधन आशर शवकासाकरिता लखाकन (Accounting for Research and Development) : लखाकनाचयायाआदशाथिनसारशोिआविववकासावरखचथिझाललीराशीजयापरतयषिकालखडातखचथिकलीगलीअसल,

तयावववशषकालखडातखचथिमहिनदाखवावी. (कपनीकररता०१-०४-१९९१आविइतरासाठी०१-०४-१९९३)

६) AS-9 रहसली रानता (Revenue Recognition) : वयवसायचालकानतयारकललयालाभालखयातीलमानयतापरापत(वि)उतपनघटकाचयाआवशयकततवाशीयाआदशाथिचा

सबिआह.मानयतापरापतउतपनह वयवसायचालकाचया वववविवयवहारातनउतपनझाललअसाव,अशीअटघालनदणयातआलीआह.(०१-०४-१९९१)

७) AS-10 ससरि सपततीसाठी लखाकन (Accounting for Fixed Assets) :

लखाकनाचया आदशाथिनसार कसर सपततीचया वकमतीची तलना वतचया खरदी वकमतीशी आवि सपततीचया हत परसपरउपयोगासाठी चाल कसतीत सपततीआिताना बहालकललया वकमतीशी कली पावहज जयावळी कसर नषकली जातवकवा वतचयाउपयोगापासनभववषयातकोिताहीलाभअपवषितनसतो.अशावळीआवथिक वववरिातनतीकाढनटाकलीपावहज. (०१-०४-१९९१)

8) As-12 िासकी अनदानासाठी लखाकन (Accounting for Government Grants) जयावळीससाशासकीयनीती वनयमआविअटीशीबािील राहीलअशीखातीअसत. तयावळीशासकीयअनदानाचया

लखाकनासमानयतावदलीजात.(०१-०४-१९९४).

9) As-13 शवशनोजनाकरिता / ितवरकीकरिता लखाकन (Accounting for Investments) लखाकनाचयायाआदशाथिनसारवयवसायानअापलयाआवथिकवववरिातचालआविदीघथिकालीनवववनयोगपरकषाथिनपरकटकल

पावहजआवथिकवववरिातचालगतविकवतचयाकमीतकमीवकमतीनवकवायोगयवकमतीनदशथिवावी.दीघथिकालीनगतविकमातआवथिकवववरिातवतचयापरचवलतवकमतीनदशथिवावी.(०१-०४-१९९५).

10) AS-१४ आकिाकरिता लखाकन (Accounting for Taxes on Income) : लखाकनाचयायाआदशाथिनसारवववशषचालकरआविअसवगतकरयाचीतलनाकरतानाकरावरीलखचथिशदधनफावकवा

तयाकालखडातीलतोटावनकशचतकरतानासमाववषकलापावहज.(०१-०४-२००१).

विदारथी कती :

icai.orgयासकतसळालाभटदा.आविलखाकीयमानकआविभारतीयदजाथियाववषयीमावहतीवमळवा.

ppppppppppppp सवाधा ppppppppppppp

पर.१ एका वाकात उतति शलहा. : १) पसतपालनमहिजकाय? २) वसत/मालमहिजकाय? ३) भाडवलमहिजकाय? ४) उचलमहिजकायआह? ५) खयातीमहिजकाय?

17

पर.२ खालील शवधानासाठी एक िबद िबदसरह शकवा सजा दा : १) वयवसायाचयावयवहाराचीनोदकरि. २) वयवसायाचयामालकानवयवसायातगतविककललीरककम. ३) एखादावयकतीजयालारककमदिआह. ४) दोनवयकततीमिीलवववनमय ५) उतपनावरीलखचाथिचअविकय ६) जयावयकतीचीमालमततादिीपिथिकरणयासाठीपरशीआहतीवयकती. ७) पसतपालनवयवसायासाठीआवशयकसवथिआवथिकमावहतीवयावसावयकालापरवीतअसत. ८) वयवसायाचयामालकीचयाकोितयाहीतपशीलाचीसपतती. ९) मालमतताजयाकवळोडाकाळासाठीराहतातआवितसहजपिरोखसवरपातपरावतवीतहोऊशकतात. १०) सटजीवसतचयापसतकीमलयावरवदललीअसत.

पर.३ खाली शदलला पामाारधन ोग पामााची शनवर किा आशर शवधान पनहा शलहा. १) खचाावरीलउतपनचअविकय______________. अ)नफा ब)तट क)तोटा ड)आवथिकससा.

२) ____________लखाचआिार,वासतववकरोखपरापतीआविपरतयषिरोखशोिननोदववलीअसतात. अ)सचय ब)सकररत क)रोख ड)वयापाररक

३) गाहकाकडनपरतवमळणयायोगयनसललीरककम______________महिनओळखलीजात. अ)बडीतकजथि ब)कजथि क)कजथिदार ड)सशयासपदकजद

४) परामाविकपितयारकलललखआविसवथिभौवतकमावहतीचाउलखअसलललख_________महितात. अ)परवशसकलपना ब)दहरीदषीकोनसकलपनाक)परकटीकरिसकलपनाड)खचाथिचीसकलपना

५) वयावसावयकवयवहारकरताततयावसतमहिज_______________. अ)माल ब)उतपन क)मालमतता ड)खचथि

६) _________महिजवयवसायाचीपशामधयनमदकललीपरवतषठाहोय. अ)वयापारवचनह ब)मालमतता क)ववशषहकक ड)खयाती

७) लखाकनाचयायाआदशाथिनसारजयावळीलाभालाभलखातयारकलजाततयाचकाळातवनिीपरवाहवववरितयारआविसादरकलीजातात.

अ)एएस-३ ब)एएस-१० क)एएस-६ ड)एएस-२

८) नकसानीचीततकाळओळखकरनताबडतोबतयाचीतरतदकरिारततवमहिज__________. अ)परािमतवाद ब)उकददष क)जळविीततव ड)साततयसकलपना

९) रोजकीदथिनोवदचयासववसतरवववरिाला_________असमहितात. अ)पानकमाक ब)सपषीकरि क)खताविी ड)पजीयन

१०) दोनहीपषिामिीलभतकाळातीलबदलवकवागोषतीचाएककायदामहिज______.

अ)खताविी ब)हसतातरि क)वयवहार ड)वयवसाय

18

पर.४ खालील शवधान सत आह की असत आह ह सपष किा. :

१) पसतपालनआविलखाकमथिएकसारखयागोषीआहत.

२) पराणमतवादाचाअथिसरवषितअनसरिकरिहोय.

३) दहरीनोदपदधतीदहरीसकलपनवरआिारीतआह.

४) अविकोशअविववकषथिहीवयवसायाचीमालमतताआह.

५) शोिनषिमवयकतीहीअशीवयकतीआहवजचीसपततीतयाचयादयतपषिाजासतआह.

६) वहशोबपसतकातरोखकसरवलहलीजातनाही.

७) वयवहाराचासबिपशाशीवकवापशाचयामलयाशीअसतो.

८) लखाकनहवयवसायाचीपररभाषाआह..

j j j

19

2 पसतपालनाची दविनोद पदधती अरथ आणि मलतततव (Meaning & Fundamental of Double Entry Book-Keeping)

अभास घटक

२.१ पसतपालनाचादविनोदपदधतीचाअरथआणिवाखा

२.२ लखाकनाचापदधती(भारती,एकरीनोद,दविनोद)

२.३ पसतपालनाचादविनोदपदधतीचफाद

२.४ खाताचवरगीकरि

२.५ खात/लखनावआणिजमाकरणाचसविथणनम(परपरारतदषीकोन)

२.६ आधणनकसकलपननसारखाताचणनम

२.७ सवाधा

२.८ लखाकीसतर

कषमता णतधानव :

o णवदाराानादविनोदपदधतीचापरमखमलततवाचआकलनहोत.

o णवदाराानाखाताचपरकारआणिवरगीकरिाचआकलनहोत.

o णवदारगीववहाराचवरगीकरिकरतानासोनरीणनमाचावापरकरतो.

o णवदारगीववहाराचवरगीकरिवलखाकीसतराचातकातारकरतो.

२.१ पसतपालनाचा दविनोद पदधतीचा अरथ आणि वाखा : वयापयारयातघडणयारया परतयकआरथिक ववहयारलयखया पसतकयात नोदरवणयाची दविनोदपदधतीहीएकशयासतरशदधपदधतआहय.पसतपयालनयाचीदविनोदपदधतीचयाशोध१०नोवहबर१४९४ रोजी इटयारलन वयापयारी ‘‘लकया डी बरगो परिओली’ यानी लयावलया महणन १०नोवहबर१४९४यारदवियालया‘आतररयाषटीलयखयाकनरदवि’महणनियाजरयाकरणयातयतो.वयापयारयातघडणयाऱयापरतयकववहयारयाचयादोनखयातयावरपरभयावपडतो.हयायापदधतीचयामळआधयारआहय.परतयकवयापयारीववहयारयातदोनपकषपरभयारवतहोतयात.एकपकषफयादया/लयाभघयतोतरदिरयापकषफयादया/लयाभदयतअितो.एखयादयाववहयारयातकयाहीयतअियलतरतयचदिऱयाववियायातनजयातअितय.

आरथिकववहयारयातदोनपरभयावहोतअितयात,तयापकीएकखयातयरवकलन(नयावय)तरदिरयखयातयिमयाकलन(जमया)होतय.यापदधतीलयापसतपयालनयाचीदविनोद/दहयरीनोदपदधतीअियमहणतयात.

आधरनकिकलपनयनियार,परतयकववियारकववहयारहयािपतती,दयतया,भयाडवल,खचथिआरणउतपनयाशीिबरधतअितो.िपततीआरणखचयाथितवयाढझयालीतरनयावयकरयाआरणिपततीआरणखचयाथितझयालयलीघटजमयाकलीजयातय.

‘लकयाडीबरगोपरिओली

20

२.२ लवखाकी माणिती नोदणतणाची पदधती :

लवखाकी माणिती

भयारतीपदधत इगरजीपदधत

एकरीनोदपदधती दहयरी/दविनोदीपदधती

१) भारती पदधती : लयखयाकनयाचयायापदधतीतिवथिववहयारभयारतीभयाषयतनोदरवलयजयातयात,जियमरयाठी,रहदी,उदथि,रजरयाीइतयादीयालयाच

महयाजनी‘‘दयशीनयामया’पदधतअियमहटलयजयातय. ववियायातघडलयलयववहयारभयारतीपदधतीनियारजयापसतकयातनोदरवलयजयातयात,तयापसतकयालयावहीखयातयरकवयारकदथिअिय

महणतयात.लयखयाकनयाचीभयारतीपदधतहीदविनोद/दहयरीपदधतीवरअवलबननयाही.जरीहीपदधतशयासतरशदधनिलीतरीआजहीहीपदधतभयारतयातीलछोटयवयापयारीउपोरयातआणतयात.

२) इगरजी पदधत :

अ) एकरी नोद पदधती (Single Entry System) :

यापदधतीनियारफकतरोकड/रोखपसतकआरणव दकतकखयातयचफकतठयवलीजयातयात.एकनोदपदधतीहीअशयासतरीपदधतअिनरतलयारहशोबयाचीअपणथिपदधतअियहीमहटलयजयातय.कयारणवयापयारीआपलयािोीपरमयाणययापदधतीतबदलकरीतअितो.

एकरीनोदपदधतजमयाखचथिरलरहणयाियाठीववियायाचीआरथिकदसतीबददलचीअचक/ितमयारहतीपरवशकतनयाही.महणनहीछोटयाववियारकयाियाठीउपोरीआहय.

ब) दिवरी नोद / दविनोद पदधती (Double Entry System) : पसतपयालनयाचीदहयरी/दविनोदपदधतीहीववियारकववहयारलयखयापसतकयातनोदरवणयाचीशयासतरीपदधतआहय.या

पदधतीमधयपरतयकघडलयलयाआरथिकववहयारयानयदोनलयखयपरभयारवतहोतयात. दहयरीनोदपदधतीनियारनोदझयालयानतरएकखयातयजयारकमयनयनयावयहोतअियलरततकयाचरककमयनयदिरयखयातयजमया

करयावयलयारतयात.

दहयरीनोदपदधतीचयामखरनमयानियार‘‘परतयकनयावयरककमहीचजमयारककमअितय.तयातपथिनयावयआरणजमयाअशयादोनवयरवयरळयाखयातयाचयारवरदधबयाजवरनोदहयायतयानयातीिमयानरककमयनयहोतय.

ब) दिवरी नोद / दविनोद पदधतीची वाखादिवरी नोद / दविनोद पदधतीची वाखा खालील परमािव आिव:“परतयक वयापयारी ववहयारयाचय दोन रवरदधबयाजवर परभयावकरणयारय पररणयामघडतअितयात.अशया ववहयारयाचया नोदीकरयावयाचयाअिलयाितयाएकयालयखयाचयानयावयबयाजवरआरणदिऱयालयखयाचयाजमयाबयाजवरकरणयआवशकअितय.अियदोनपररणयामकरणयारयववहयारदविनोद/दहयरीनोदपदधतीिजनमदयतय.’’-जव. आर. बॉटलीबा

21

दविनोद / दिवरी नोद पदधतीची मलतततव (Principles of Double Entry Book-keeping System) :१) परतयकवयापयारीववहयारयाचयकमीतकमीदोनखयातयावरपररणयामहोतयात.एकनयावयतरदिरयाजमया.२) दोनलयखयापकीएकलयाभघयणयारयातरदिरयालयाभदयणयारयाअितो.३) परभयारवतहोणयाऱयादोनखयातयापकीएकखयातयनयावयहोतयतरदिरयखयातयजमयाजयातय.४) परतयकखयातयजयारकमयनयनयावयहोतयतयाचरकमयनयतयखयातयजमयाहोतय.

२.३ पसतपालनाचा दविनोद / दिवरी नोद पदधतीचव फादव : (Advantages of Double Entry Book-keeping System) :

१) पररपिथ नोदी (Complete Record) : यापदधतीमधयिवथिवयापयारीववहयारयाचीनोदहोतय.हीशयासतरीपदधतअिनतयामधयपरतयकववहयारयाचयदोनहीपररणयामयाची

नोदकलीजयातय.

२) अचकता (Accuracy) : यापदधतीनियारलयखयापसतकयातदोनहीपकषयाचीनोदकलीजयातय.तयामळयलयखयाकनयाचयाकयायाथितअचकपणयापरसयारपतहोतो.

यामधयररणतीअचकतयातपयािलीजयातय.३) वतसाणक णनषपती (Business Results ) : िवथिखचथि, नकियान,उतपन,लयाभ,दयतया, िपतती,ऋणको, (अधमणथि)आरणधनको (उततमणथि)याचयाशी िबरधतिवथि

ववहयारनोदरवलयजयातयात.याचयाचआधयारयववियारकयालयाएकयारवरशषकयालयावधीतववियायाचीअचकआरथिकदसतीजयाणनघयतयायतय.

४) सतथमानता (Common Acceptance) : ियावथिरतरक व वयापक मयानतया अिलयलया लयखया मलततवयाचय पयालन कलय जयात अिलयामळय या पदधतीनियार रलरहलयलया

वयावियारकनोदीवररवततीिसया,शयािकीअरधकयारीइतयादीचीमयानतयाआहय.

लवखाकनाची परपरागत पदधत (Conventional Accounting) परपरयारतलयखयाकनपदधतवयावहयाररकतयवरआधयारलयलीआहय.िवथिियामयानमयानतयवरआधयाररतरनमयानियारलयखयाकनकरणयमहणजयपरपरयारतलयखयाकनपदधतहो.तियचयामधयलयखयाकनयाचयािकलपनयाविकतयाबयाबतसपषतयानयाही.लयखयाकनयाचीभयारतीपदधतहीपरपरयारतपदधतीचयउदयाहरणअयाहय.यापदधतीमधयदविनोदपदधतीचयारनमयाचयपयालनकलयजयातनयाही.लयखयाकनयाचीहीपदधतअपणथिमहणनओळखलीजयातय.

पसतपालनाचा दिवरी नोद पदधतीचव मितताचव घटक

अतीमलयखयतयारकरणय

खयातयाचयितलन

तयरीज तयारकरणय

ववहयारयाचय दोनपरभयाव

रोजरकददीतीलनोदीचीखतयावणी

रोजरकददीतीलववहयारयाचया

नोदी

१६

५ 2

३४

22

२.४ लवखाचव / खाताचव तगगीकरि (Classification of Accounts) :

लवखाचा/ खाताचा अरथ (Meaning of Account) :

लयखयाचया/खयातयाचयाअथिरवरशषवकततीचयािदभयाथितरवरशषिपतती,दयतया,रवरशषउतपनवखचयाथिवरीलपदयतियचरवरशषरठकयाणीनोदरवलयलयाखचथिजयाखयातयातरलरहलयाजयातोतयालयाखयातय/लयखयामहणतयात.रदविरदविवयापयारयातहोणयाऱयाववहयारयाचीिखया वयाढतअिन हीिखयाअनयकलयखयानया परभयारवतकरतय.कयाही रवरशषकयालयावधीततर ववियारकयालयाखयालीलमयारहतीशोधणयाियाठीखयातयाचय/लयखयाचयितलनकरणयअरनवयाथिअितय.जियएकणभयाडवल,एकणदयतयाआरणएकणिपतती,एकणउतपनआरणखचथिइतयादी.

लवखाची / खाताची वाखा (Definition of Account) :

‘‘खयातयमहणजयएकयावकतीवर,एकयापरकयारचयािपततीवररकवयाएकयापरकयारचयालयाभरकवयाहयानीवरपरभयावकरणयाचयाववहयारयाचयाियारयाशरपयानयकलयलीनोदहो.’’

(जी आर बॉटलीबा)

‘‘खयातयमहणजयरवरशषवसतरकवयावकततीचयािदभयाथितघडलयलयािवथिववहयारयाचीियारयाशरपयानयलयखयापसतकयातकलयलीनोदहो.’’

(आर. एन. काटथर)

खाताचव तगगीकरि

तदतिक खातव

नसणगथक तदतिक खातव

तासतणतक खातव

खचथिवनकियान

मतथिवयासतरवक अमतथिवयासतरवक

कणरिम तदतिक खातव

नामधारी खातव

उतपन/परयापी

परणतणनधीक तदतिक खातव

अतदतिक खातव

१.िरनतयाचयखयातय२.अशोकचयखयातय३.िहयािचयखयातय

१.पणयमनपयाखयातय२.रयारधकयासपोटथििखयातय३.बकऑफइरडयाखयातय

१.िरणकखयातय२.रोकडखयातय३.तरखयातय

१.लयखनियामगरीखयातय२.खरयदीखयातय३.जयारहरयातखयातय

१.परयापवयाजखयातय२.परयापकिरखयातय३.रवकीखयातय

१.खयातीखयातय२.एकसवयाधीकयारखयातय३.पररतरलपीहककखयातय

१.अदततखचथिखयातय२.पवथिदततखचथिखयातय३.आरयाऊरमळयालयलयउतपनखयातय.

23

लवखाचव उदािरिासि णततवचन खालीलपरमािव करता वईल. -

१) तदतिक / वदतिगत लवखव (Personal Accounts) : वकतीरकवयावकतीिमहयािोबतघडणयाऱयाववियारकववहयारयाचयालयखयाचयाव दकतकलयखयातिमयावयशहोतोअियलयखय

तीनभयारयातरवभयारलयजयातयात.:- अ) नसणगथक तदतिक लवखव (Natural Person's Account) : निररथिकवदकतकलयखयहयवदकतरतववहयारयाशीिबरधतअितयात.उदया.रयाजयशचयालयखया,िरमतचयालयखया,िदयामयाचया

लयखया,वभवचयालयखयाइतयादी. ब) कणरिम तदतिक लवखव (Artificial Person's Account) : करतरमवकतीमहणजयकयादयानयकरतरमवकतीमहणनमयानतयापयावलयलयािघटनया/िसया/कलबइ. याचीववियारक

दpîQ>कोनयातनझयालयलयालयखयाचयाअतभयाथिवअशयालयखयामधयहोतो. उदया.बकऑफमहयारयाषट,अबकआरणकपनीलयखया,मनोरजन/करमणकमडळलयखया. क) परणतणनधीक तदतिक लवखव (Representative Personal Account) : हयलयखयरवरशषवकतीरकवयावकतीिमहयाचयाघडयामोडीचयपररतरनधीतवकतयात.अदततवपवथिदततसवरपयाचयववहयार

वरीललयखयतिमयारवषअितयात. उदया.अदततभयाडयखयातय,आरयाऊरमळयालयलयउतपन,अदततमजरीइ.

२) अतदतिक खातव (Impersonal Account) : अव दकतकखयातयाचयदयायनभयारयातरवभयाजनकरतयायईल:-

१. तासतणतक खातव (Real Accounts) : मयालमततयाआरणिपततीचयववहयारनोदरवणयाियाठीजयखयातयउघडलयजयातयाततयानयावयासतरवकखयातयअियमहणतयात.वयासतरवक

खयातयाचयखयालीलपरमयाणयउपपरकयारपडतयात. अ) मतथ तासतणतक खातव (Tangible Real Account) : अशीमयालमततयाविपततीजीडोळयानीरदितय.जयािपततीलयासपशथिकरतयायतोआरणजयािपततीचयमोजमयापकरतया

यतयअशया परकयारचयािपततीचयालयखयाचयाअतभयाथिव जयालयखयात होतो. तयालयखयालया मतथि वयासतरवकलयखयअियमहणतयात.

उदया.तरखयातय,मोटयारवयाहनखयातय,मयालियाठयाखयातयइ. ब) अमतथ तासतणतक खातव (Intangible Real Account) : अशीिपततीजीडोळयानयारदितनयाहीतयालयासपशथििदधयाकरतयायतनयाही.परततयाचयपशयाचयासवरपयातमोजमयाप

करतयायतय.अशयािपततीचयालयखयानयाअमतथिवयासतरवकलयखयअियमहणतयात. उदया.खयाती/लौरककमल,एकसवयाधीकयारखयातय,बोधरचनहखयातय,गरहककलयखयाइतयादी.

२. नामधारी खातव (Nominal Accounts) : खचथिआरणनकियान,उतपनआरणपरयापीयािदभयाथितीललयखयानयानयामधयारीलयखयअियमहणतयात. उदया.मजरीखयातय,लयखनियामगरीखयातय,वयतनखयातय,घियारयाखयातय,परयापवतथिन,परयापकिरइ.

नातव आणि जमा (Debit and Credit) १) णतकलन (नातव) Debit : लयखयाचयाडयावयाबयाजलयानयावयबयाजमहणतयात.२) समाकलन (जमा) Credit) : लयखयाचयाउजवयाबयाजलयाजमयाबयाजमहणतयात.

24

२.५ नातव आणि जमा करणाचव सोनवरी णनम : (परपरागत पदधत) :

तदतिक लवखा u लयाभघयणयाऱयाचयखयातयनयावयu लयाभदयणयाऱयाचयखयातयजमया

तासतणतक खातव u यणयारीिपततीचयखयातयनयावयu जयाणयारीिपततीचयखयातयजमया

नामधारी लवखा u खचथिआरणनकियानखयातयनयावय

u उतपनआरणपरयापीखयातयजमया

I) खालील वतिारातरन शोधा - १)दोनपल२)दोनलयखय३)लयखयाचयवरदीकरण१) ` २०,०००/-रतवनववियािरकलया.२) शीअजकडन` १०,०००/-चीउधयारमयालयाचीखरयदीकली.३) रोखरवकी` ७,०००/-४) वतथिनरमळयालय` ५००/-५) भयाडयरदलय` ८००/-

१) दावन पलअ.कर. पल एक पल दोन१) ववियायातरोखआली. मयालकहयाभयाडवलदयणयारयाआहय.

२) खरयदीहयाखचथिआहय. अजहयाफयादयादयणयारयाआहय.

३) रोखववियायातआली. रवकीहयउतपनआहय.

४) रोखववियायातआली. परयापवतथिनहयउतपनआहय.

५) भयाडयदयणयहयाखचथिआहय. ववियायातनरोखरयली.

२) दोन पल आणि दोन लवखव :

अ.कर दोन पल दोन लवखव १ ववियायातरोखआली

मयालकहयाभयाडवलदयणयारयाआहय.रोखखयातय

--------------------------

भयाडवलखयातय२ खरयदीहयाखचथिआहय

अजहयाफयादयादयणयारयाआहय.खरयदीखयातय

------------------------अजचयखयातय

३ रोखववियायातआलीरवकीहयउतपनआहय.

रोखखयातय-------------

-----------रवकीखयातय

४ ववियायातरोखआली.परयापवतथिनहयउतपनआहय.

रोखखयातय-------------

---------------परयापवतथिनखयातय

५ भयाडयदयणयहयाखचथिआहय.ववियायातनरोखरयली

भयाडयखयातय-------------

---------रोखखयातय.

25

३) दोन पल, दोन लवखव आणि लवखाचव तगगीकरि :

अ.कर दोन पल दोन लवखव लवखाचव तगगीकरि

१. ववियायातरोखआली.मयालकहयाभयाडवलदयणयारयाआहय.

रोखखयातयभयाडवलखयातय

वयासतरवकखयातयवदकतकखयातय

२. खरयदीहयाखचथिआहय.अजहयालयाभदयणयारयाआहय

खरयदीखयातयअजचयखयातय

नयामधयारीखयातयवदकतकखयातय

३. ववियायातरोखआलीरवकीहयउतपनआहय.

रोखखयातयरवकीखयातय

वयासतरवकखयातयनयामधयारीखयातय

४ ववियायातरोखआलीपरयापवतथिनहयउतपनआहय

रोखखयातयवतथिनखयातय

वयासतरवकखयातयनयामधयारीखयातय

५ रदलयलयभयाडयहयाखचथिआहय.ववियायातनरोखरयली.

भयाडयखयातयरयायखखयातय

नयामधयारीखयातयवयासतरवकखयातय.

काथ / कती करा - १

खयाली रदलयलया ववहयारयाचय १)दोनपल २)दोनलयखय ३)लयखयाचयवरदीकरणकरनखयालीलतकतयपणथिकरया.१) रोख` ५०,०००/-रतवनवयापयारिरकलया.२) शीअरवनयाशकडन` २०,०००/-चयितरउधयारीनयखरयदीकलय.३) शीरयाहलकडन` ५,०००/-चयावसतरोखीनयखरयदीकलया.४) शीअरनकतयानया` ६,०००/-चयामयालउधयारीवररवकलया.५) वयतनरदलय` १,०००/-६) जनयउपसकररवकलय` ३,०००/-

उततर :

१) दोन पल

अ.कर. पल एक लवखव दोन

१

२

३

४

५

६

26

२) दोन पल आणि दोन लवखव

अ.कर. दोन पल दोन लवखव

१.

२.

३.

४

५

६

क) दोन पल, दोन लवखव आणि लवखाचव तगगीकरि

अ. कर. दोन पल दोन लवखव लवखाचव तगगीकरि१.२.३.४५

६

नातव त जमा करणाचा णनमानसार वतिाराचव तगगीकरि (परपरागत सकलपनवनसार)

अ. कर.

वतिार दोन परकार अतभतथ लवखव लवखाचव तगगीकरि

अतलणबलवलव णनम

नातव िोिारव खातव

जमा िोिारव खातव

१ ` ५०,०००रोखरतवणकववियािरकलया

१.रोखववियायातआली

२.मयालकहयाभयाडवलदयणयारया

१.रोखलयखया

२.भयाडवललयखया

१.वयासतरवकखयातय

२.व दकतकखयातय

१. यणाऱया सपततीच खा

२.लयाभदयणयारयालयखया

रोखखयातय

------

---

भयाडवलखयातय

२ जयारहरयातीियाठी ५,०००इमयानलयारदलय

१.जयारहरयातहयाखचथिआहय.

२.रोखवयापयारयातनरयली

१.जयारहरयातलयखया

२.रोखलयखया

१.नयामधयारीखयातय

२.वयासतरवकखयातय

१.खचथि/नकियाननयावय

२.जयाणयाऱयािपततीलयाजमया

जयारहरयातलयखया

---

---

रोखलयखया

27

३ बकऑफइरडयामधय` १०,०००रोखजमयाकलय

१.बकऑफइरडयालयाभघयणयारया

२.ववियायातनरोखरयली

१.बकऑफइरडयालयखया


१.व दकतकलयखया

२.वयासतरवकलयखया

१.लयाभघयणयाऱयाचयलयखयानयावय

२.जयाणयाऱयािपततीचयखयातयजमया

बकऑफइरडयालयखया

------

---


४ िरनलकडन` १३,०००चयामयालखरयदीकलया

१.खरयदीहयाखचथिआहय.

२.लयाभदयणयारयािरनलआहय.

१.खरयदीलयखया

२.िरनललयखया

१.नयामधयारीलयखया

२.व दकतकलयखया

१.खचथिनकियाननयावय

२.लयाभदयणयाऱयाचयखयातयजमया

खरयदीलयखया

---

---

िरनललयखया

५ १२,०००मयालरोखीनयरवकलया.

१.ववियायातरोखआली.

२.मयालयाचीरवकीहयउतपनआहय.


२.रवकीलयखया

१.वयासतरवकलयखया

२.नयामधयारीलयखया

१.यणयाऱयािपततीचयखयातयनयावय

२.उतपन/परयापीजमया


---

---

रवकीलयखया

६ वतथिनरमळयालय ` ४,५००

१.ववियायातरोखआली.

२.परयापवतथिनहयउतपनआहय.


२.वतथिनलयखया

१.वयासतरवकलयखया

२.नयामधयारीलयखया

१.यणयाऱयािपततीचयखयातयनयावय

२.उतपन/परयापीजमया


---

---

वतथिनलयखया

णटप : १) वतिार कर. २ : जयारहरयातखचथि इमयानलया रदलया.या रठकयाणी इमयानचयाखयातयावरकोणतयाहीपररणयामहोतनयाही. फकतजयारहरयातहयाखचथिअिलयामळयतयायचरवचयारयातघयतलयाजयाईल.

२) वतिार कर. ४ :हयाववहयारउधयारीचयाआहयअियरहीतधरणयातआलयकयारणववहयारयातरवकतयाचयनयावरदलयलयआहय.परतरोखीनयखरयदीकलयअियदशथिरवणयातआलयलयनयाही.

28

काथ / कती २. खाली णदलवला ततिा पिथ करा.

नातव त जमाचा णनमानसार लवखाचव तगगीकरि करा. (परपरागत सकलपनवनसार)

अ.कर

वतिार दोन परभात अतभथत लवखव

लवखाचव तगगीकरि


नातव िोिारव खातव

जमा िोिारव खातव

१. ` ९०,०००रोखरतवनववियािरकलया.

२. दयनयाबकत` ९,०००जमयाकलय.

३ खयाजरीवयापरयाियाठी` १,५००चीरोखकयाढली.

४ शी.मदयारकडन` १२,०००लयामयालखरयदीकलया.

५ वयतनरदलय` २,९००

६. वयाजरमळयालय` ४,०००

खाताचव तगगीकरि

सपतती लवखा भाडतल लवखादवतवचा लवखा उतपनन त लाभ लवखा खचाथनसार लवखा

१.तरलयखया२.इमयारतलयखया३.खयातीलयखया४.उपसकरलयखया

१.धनकोचयालयखया२.अरधकोषअरधरवकषथिलयखया

३.अरधकोषकजथिलयखया४.अदततखचथिलयखया

१.आरदतभयाडवललयखया२.रररीशभयाडवललयखया३.मय.हररलयालभयाडवललयखया४.मय.शमयाथिभयाडवललयखया

१.परयापवतथिनलयखया२.परयापलयाभयाशलयखया३.परयापभयाडयलयखया४.परयापवयाजलयखया

१.मजरीलयखया२.अककषणशलकलयखया३.आरीमळयनकियानलयखया

४.छपयाईवलयखनियामगरीलयखया

२.६ खाताचव तगगीकरि (आधणनक सकलपनवनसार)

वररदलयलयातकतयामधयवयरवयरळयाखयातयाचयरवशलयषणकरणयातआलयलयआहय.वयापयारयातघडलयलयववहयारनोदरवणयाियाठीिबरधतिवथिलयखयपयाचरटयातरवभयारलयलयआहयत.

महणजयचजिय- १)िपतती २)दयतया ३)भयाडवल

४)खचथिनकियान ५)उतपनवलयाभ

29

वतिाराचव तगगीकरि नातव जमाचा णनमानसार (आधणनक सकलपना)

अ. कर.

वतिार दोन पल / परभात

अतभथत लवखव गट/ णतभाग अतलणबलवलव णनम

नातव लवखा जमा लवखा

१.. िजनय` ७०,०००रतवनवयापयारिरकलया

१.रोखवयापयारयातआली.

२.मयालकहयाभयाडवलदयणयारया



१.िपततीलयखया


१.िपततीवयाढ

२.भयाडवलयातवयाढ


---

---

भयाडवललयखया

२.. शी.अमोललयाभयाडयबददलरदलयलय` ५,०००

१.भयाडयदयणयहयाखचथि

२.रोखवयापयारयातनरयली.

१.भयाडयलयखया


१.खचथिलयखया

२.िपततीलयखया

१.खचथिवयाढ

२.िपततीतघट

भयाडयलयखया ---


३. कयायाथिलीनकयामयाियाठीबकतन` १०,०००कयाढलय

१.रोखवयापयारयातआली

२.बकहीलयाभदयणयारीआहय.


२.बकलयखया



१.िपततीतवयाढ



--

---

बकलयखया

४. पतनीचयामोबयाईलचयरबलयाियाठी ` ४२००रदलय.

१.उचलीमळयमयालकयाचयालयाभहोतो.

२.रोखवयापयारयातनबयाहयररयली.

१.उचललयखया


१.भयाडवललयखया


१.भयाडवलयातघट


उचललयखया

-----

---


५. शी.िरनलकडन`१३,०००चयामयालखरयदीकलया

१.खरयदीहयाखचथिआहय.

२.लयाभदयणयारयािरनलआहय

१.खरयदीलयखया

२.िरनलचयालयखया

१.खचथिलयखया

२.दय तयालयखया

१.खचयाथितवयाढ

२.दय तयतवयाढ

खरयदीलयखया

---

---

िरनललयखया

खालील खातात नोदीमधव बदल करणासाठी दोन मलभत णनम णदलवलव आिवत. : १) िपततीआरणखचथि(नकियान)यानोदीतबदलकरणय. अ)िपततीतझयालयलीवयाढनयावयकरयाआरणिपततीतझयालयलीघटजमयाकरया. ब)खचथि/नकियानीतझयालयलीवयाढनयावयकरयाआरणखचथि/नकियानीतझयालयलीघटजमयाकरया.

२. भयाडवल,दयतया,उतपन/लयाभनोदीतबदलकरणय. १) दयतयतझयालयलीवयाढजमयाकरयावीआरणदयतयतआलयलीघटनयावयकरयावी. २) भयाडवलयातझयालयलीवयाढजमयाकरयावीआरणभयाडवलयातझयालयलीघटनयावयकरयावी. ३) महिलीउतपनयात/लयाभयातवयाढझयालयािजमयाकरयावीआरणमहिलीउतपनयात/लयाभयातझयालयलीघटनयावयकरयावी.

30

६. वतथिनरमळयालय` ४,५००

१.रोखवयापयारयातआली.

२.वतथिनहयउतपनआहय.


२.वतथिनलयखया


२.उतपनलयखया

१.िपततीतवयाढ

२.उतपनवयाढ


---

---

वतथिनलयखया

काथ/कती : ३ नातव आणि जमाचा णनमानसार खालील वतिाराचव तगगीकरि करा.

(आधणनक सकलपना )

अ. कर.

वतिार दोन पल / परभात

अतभथत लववखव गट / णतभाग


नातव लवखा जमा लवखा

१. रोख` ८०,०००आणनरयाजयशनयवयापयारिरकलया.

२. दरधवनी(टयरलफयायन)रबल(कयायाथिल)` ५,०००

३. रोखीनयमयालयाचीखरयदीकली ` ८,०००.

४. शी.मनोजलया` ६,०००चयामयालरवकलया

५. शी.िरयशकडन` १५,०००चयितरउधयारीवरखरयदीकलय.

६. भयाडयरमळयालय.` २,५०० २.७ णनदशथनव : १ खालील वतिारात सामणतषट िोिारव दोन खातव सपषट करा. १) रोख` ७०,०००आणनववियापरयारभकलया. १) रोखखयातय २) भयाडवलखयातय२) बकऑफइरडयामधय` १०,०००जमयाकलय. १) बकआफइरडयाखयातय २) रोखखयातय३) कयायाथिलीनकयामयाियाठीबकऑफइरडयामधनकयाढलय` ५,५००. १) रोखखयातय २) बकऑफइरडयाखयातय४) रोखीनय` ५,०००/-चयामयालयाचीखरयदीकली. १) खरयदीखयातय २) रोखखयातय

31

५) रकरणसटोअिथिकडन` ६,०००/-चयामयालउधयारीवरखरयदीकलया. १) खरयदीखयातय २) रकरणसटोअिथिखयातय६) रोखीनयमयालयाचीरवकी १)रोखखयातय २) रवकीखयातय७) रोहीणीलया` ९,०००/-चयामयालरवकीकलया. १) रोरहणीखयातय २) रवकीखयातय८) लयाभयाशरमळयालय` ४,५००. १) रोखखयातय २) लयाभयाशखयातय९) अककषणशलकरदलय` १,०००/- १) अककषणखयातय २) रोखखयातय

णनदशथनव – २खालील लवखाचव त दतिक लवखव, तासतणतक लवखव आणि नामधारी लवखामधव तगगीकरि करा.

१) लयखनियामगरीलयखया २) महयशचयालयखया३) तरलयखया ४) भयाडवललयखया५) आरीमळयनकियानलयखया ६) पणयमहयानररपयारलकयालयखया७) इमयारतलयखया ८) बकऑफमहयारयाषटलयखया९) पररतरलपीहककलयखया १०) दरसतीलयखया११) िरणकलयखया १२) मजरीलयखया

उततर :

तदतिक लवखा तासतणतक लवखा नामधारी लवखामहयशचयालयखया तरलयखया लयखनियामगरीलयखयाभयाडवललयखया इमयारतलयखया आरीमळयनकियानलयखया

पणयमहयानररपयारलकयालयखया पररतरलपीहककलयखया दरसतीलयखयाबकऑफमहयारयाषटलयखया िरणकलयखया मजरीलयखया

32

णनदशथनव : ३खालील लवखाचव तदतिक लवखव, तासतणतक लवखव आणि नामधारी लवखामधव तगगीकरि करा.

१) रोखलयखया २) अदततवयतनलयखया ३) रोहीतचयालयखया४) उपसकरलयखया ५) जीवनरवमयामहयामडळलयखया ६) खयातीलयखया७) पवथिदततरवमयाखचथिलयखया ८) बोधरचनहलयखया ९) वतथिनलयखया१०) कजथिलयखया ११) उचल/अयाहरणलयखया १२) वयाजलयखया

उततर :

तदतिक लवखा तासतणतक लवखा नामधारी लवखा अदततवयतनखयातय रोखखयातय वतथिनखयातयरोहीतचयखयातय उपसकरखयातय वयाजखयातयजीवनरवमयामहयामडळखयातय खयातीखयातयपवथिदततरवमयाखचथिखयातय बोधरचनहखयातयकजथिखयातयउचल/आहरणखयातय

णनदशथन -४ खालील लवखाचव सपतती, दवता, उतपनन आणि खचथ ामधव तगगीकरि करा. १) पवथिदततभयाडयलयखया २) वयतनलयखया ३) बककजथिलयखया४) मोटयारकयारलयखया ५) दयभयाडयलयखया ६) बडीतकजथिलयखया७) पररतरलपीहककलयखया ८) परयापवयाजलयखया ९) परयापलयाभयाशलयखया१०) पररिरलयखया ११)रवमयापरवयाजीलयखया १२)अककषणशलकलयखयाउततर :

सपतती दवता उतपनन खचथपवथिदततभयाडयलयखया बककजथिलयखया परयापवयाजलयखया वयतनलयखयामोटयारकयारलयखया दयभयाडयलयखया परयापलयाभयाशलयखया बडीतकजथिलयखयागरहककलयखया रवमयापरवयाजीलयखयापररिरलयखया अककषणशलकलयखया

णनदशथन -५खालील लवखाचव सपतती, दवता, उतपनन आणि खचथ भागभाडतल ामधव तगगीकरि करा. १) भमीवइमयारत २) परयापवयाजलयखया ३) िरणकलयखया४) रवरवधधनको ५) परयापरवपतरलयखया ६) रदलयलीकिर७) रवरवधऋणको ८) खयाती ९) वयाहनव१०) परयापकिर ११)दयरवपतर १२) अरमतचयभयाडवलखयातय१३) मदतठयवीवरीलवयाज १४)अरधकोषअरधरवकषथि १५) रजवतमयालियाठया१६) छपयाईवलयखन १७)बकरशललक १८) परयापभयाडय

33

१९) दरसतीचयवदयखभयालखचथि २०)वयाहनखचथि २१) अदततभयाडय२२) परयापवतथिन २३)बककजथि २४) रवदतदयक२५) गरहककलयखया

उततर :

सपतती दवता उतपनन / लाभ खचथ / तोटा भाडतलभमीवइमयारत रवरवधधनको परयापवयाज रदलयलीकिर अरमतचयाभयाडवल

लयखयािरणकलयखया दयरवपतर परयापकिर वयाहतकखचथि

परयापरवपतर अरधकोषअरधरवकषथि मदतठयवीवरीलवयाज दरसतीवदयखभयालखचथि

रवरवधऋणको परयापभयाडय वयाहनखचथि

खयातीलयखया अदततभयाडय परयापवतथिन रवदतदयक

पशधन बककजथिखयातय छपयाईवलयखनियामगरी

बकरशललक

पररतरलपीहककलयखया

२.८ लवखाकी सरि : लयखयाकीितरहयदशथिरवतयकी,वयापयारयातीलिपततीनयहमीवयापयारयातीलभयाडवलवदयतयचयाबयरजयएवढीअितय.

हयितरखयालीलपरमयाणयियारतयायईल.-

िपतती=दयतया+भयाडवल

मलभतितरयपसतपयालनयाचयादविनोद/दहयरीनोदपदधतीचयापयायाआहय. ितरयखयालीलपरमयाणयआहयत.-

भयाडवल=एकणिपतती-बयाहयदयतया

िपतती=भयाडवल+बयाहयदयतया

िपतती=दयतया

34

उदािरिारथ : -१. रयाहलनयरोख` ५०,०००/-आणनवयापयारिरकलया. लयखयाकीितरखयालीलपरमयाणय सपतती = भाडतल + दवता रोख = भयाडवल+ दयतया ` ५०,००० = ` ५०,०००+ ० ` ५०,००० =` ५०,०००

२. एच.पी.कपनीकडनरयाहलनय` १०,०००/-चयतरउधयारीवरखरयदीकलय. लयखयाकीितरखयालीलपरमयाणय- सपतती = भाडतल + दवता रोख+तर = भयाडवल +रवरवधधनको ` ५०,०००+` १०,००० = ` ५०,००० +`१०,००० ` ६०,००० = ` ६०,०००

३. रयाहलनय` २०,०००/-चयामयालखरयदीकलया. लयखयाकीितरखयालीलपरमयाणय- सपतती = भाडतल + दवता रोख+तर+मयालियाठया = भयाडवल+रवरवधधनकोजनीरशललक ` ५०,०००+` १०,०००+० = ` ५०,०००+` १०,०००नवीनववहयार ` ३०,०००+` १०,०००+` २०,०००= ` ५०,०००+` १०,०००नवीनरशललक `३०,०००+` १०,०००+` २०,०००= ` ५०,०००+` १०,००० ` ६०,००० = ` ६०,०००

णनदशथन कर –१ : खालील वतिारातरन लवखाणकत सरि दशथता. १) रोरहतशमयाथियानीरोख` ५०,०००/-रतवनवयापयारिरकलया.२) धोनीकडन` १०,०००/-चयामयालउधयारीवरखरयदीकलया.३) रवरयाटलयाउधयारीवरमयालयाचीरवकीकली` २०,०००.४) लयाभयाशरमळयालया` ५००/-५) जयारहरयातीियाठीरदलय` ५००/-उततर :

वतिार सपतती (`)

= दवता (`)

+ भाडतल (`)

१. रोरहतशमयाथिनय` ५०,०००रतवनवयापयारिरकलया.

५०,००० = ० + ५०,०००

५०,००० = ० + ५०,०००

२. धोनीकडन` १०,०००चयामयालउधयारीवरखरयदीकलया

(+)१०,००० = १०,००० + ०

35

६०,००० = १०,००० + ५०,०००

३ रवरयाटलयाउधयारीवरमयालयाचीरवकीकली ` २०,०००.

(-)२०,०००

(+)२०,००० = ० + ०

६०,००० = १०,००० + ५०,०००

४ लयाभयाशरमळयालया` ५०० (+)५०० = ० + (+)५००

५ जयारहरयातीबददलरदलय` ५००६०,५००(-)५००

==

१०,००००

++

५०,५००(-)५००

एकि ६०,००० = १०,००० + ५०,०००

णनदशथनव कर – २ : खालील वतिारातरन लवखाकी सरि दशथता - १) रपयालीनय` २५,०००/-बकतीलरशललकीचयाआधयारयवयापयारिरकलया.२) तरयाचीरोखीनयखरयदीकली` ५,०००/-३) सवरयाकडन` ३,०००/-मयालउधयारीनयखरयदीकलया.४) वयतनयाबददलरदलय` ३,०००/-५) वयाजरमळयालय` २००/-

उततरव :

वतिार सपतती (`) = दवता (`) + भाडतल (`)

१) रपयालीनयबकतीलरशललकीचयाआधयारयवयापयारिरकलया

२५,००० = ० + २५,०००

२५,००० = ० + २५,०००

२) तरयाचीरोखीनयखरयदीकली` ५,०००/- (+)५,०००

(-)५,००० = ० + ०२५,००० = ० + २५,०००

३) सवरयाकडन` ३,०००/-मयालउधयारीनयखरयदीकलया.

(+)३,०००= ३,००० + ०

२८,००० = ३,००० + २५,०००

४) वयतनयाबददलरदलय` ३,०००/- (-)३,००० = ० + (-)३,०००

२५,००० = ३,००० + २२,०००

५) वयाजरमळयालय` २०० (+)२०० = ० + (+)२००

एकण २५,२०० = ३,००० + २२,२००

36

णनदशथनव – ३ : लवखाकी सरिाचा आधारव खालील वतिाराचव परभात सपषट करा. -१) अजथिननय` ९०,०००/-आणनवयापयारिरकलया.२) होडयाकपनीकडनउधयारीवरमोटयारकयारखरयदीकली` ३०,०००/-३) करनकडन` १०,०००चयामयालउधयारीवरखरयदीकlयलया.४) आरीमळयमयालनषझयालया` १,०००/-५) मोटयारकयारवरएकवषयाथिचयाघियारयाआकयारलया` १,०००/-६) मयालयाचीरोखीनयरवकीकली` ५,०००/-


१) अजथिननयरोख` ९०,०००आणनवयापयारिरकलया

९०,००० = ० + ९०,०००

९०,००० = ० + ९०,०००

२) होडयाकपनीकडनउधयारीवरमोटयारकयारखरयदीकली` ३०,०००/-

(+)३०,००० = ३०,००० + ०

१,२०,००० = ३०,००० + ९०,०००

३) करनकडन` १०,०००/-चयामयालउधयारीवरखरयदीकलया.

(+)१०,००० = १०,००० + ०

१,३०,००० = ४०,००० + ९०,०००

४) आरीमळयमयालनषझयालया` १,०००/- (-)१,००० = ० + (-)१,०००

१,२९,००० = ४०,००० + ८९,०००

५) मोटयारकयारवरएकवषयाथिचयाघियारयाआकयारलया` १,०००/-

(-)१,००० = ० + (-)१,०००

६) मयालयाचीरोखीनयरवकीकली` ५,०००/- १,२८,०००(-)५,०००(+)५,०००

= ४०,००००+ ८८,०००

०

एकि १,२८,००० = ४०,००० + ८८,०००

णनदशथनव – ४ : खालील वतिारातरन लवखाकी सरि दशथता - १) रनमयानयरोख` ६०,०००/-आणनवयापयारिरकलया.२) बकऑफइरडयामधयरयायख` २०००/-जमयाकलय.३) रनमयानयजयादयाभयाडवलमहणनआणलय` ७,०००/-४) वमयाथिकडन` १०,०००/-रकमतीचयामयालरोखीनयखरयदीकलया.५) वमयाथियानया` ७,०००/-चयामयालरवकलया.६) वयाहनखचथिरदलया` ५,०००/-७) वयाजरमळयालय` २००/-

37

उततर :


१) रनमयानयरोख` ६०,०००/-आणनवयापयारिरकलया.

६०,००० = ० + ६०,०००

६०,००० = ० + ६०,०००

२) बकऑफइरडयामधयरोख` २०००/-जमयाकलय.

(-)२,०००(+)२,०००

= ० + ०

६०,००० = ० + ६०,०००

३) रनमयानयजयादयाभयाडवलमहणनआणलय ` ७,०००/-

(+)७,००० = ० + (+)७,०००

४) वमयाथिकडन` १०,०००/-रकमतीचयामयालखरयदीकलया.

६७,०००(+)१०,०००

== (+)१०,०००

+ ६७,०००

५) वमयाथियानया` ७,०००/-चयामयालरोखीनयरवकलया.

७७,०००(-)७,०००(+)७,०००

= १०,०००-

+ ६७,०००-

७७,००० = १०,००० + ६७,०००

६) वयाहनखचथिरदलया` ५,०००/- (-)५,००० = ० + (-)५,०००

७२,००० = १०,००० + ६२,०००

७) वयाजरमळयालय` २००/- (+)२०० = ० + (+)२००

एकि ७२,२०० = १०,००० + ६२,२००

णनदशथन कर – ५ : खालील वतिारातरन लवखाकी सरि दशथता - १) शी.मयहतयायानी` ८०,०००/-आणनवयापयारकलया.२) आरशवनकडन` १२,०००/-चयामयालउधयारीवरखरयदीकलया.३) एि.एम.फरनथिचरमयाटथिकडन` ६,०००/-चयउपसकर(फरनथिचर)उधयारीवरखरयदीकलय.४) आनदयानया` १०,०००/-रकमतीचयामयालरवकलया.५) खयाजरीवयापरयाियाठीरोख` २,५००/-चीउचलकली.६) ` १२,०००/-रकमतीचयामयाल` २,०००/नफयानयरवकलया.

38

उततर :

वतिार सपतती(`) = दवता (`) + भाडतल (`)

१) शी.मयहतयायानी` ८०,०००/-आणनवयापयारकलया.

८०,००० = ० + ८०,०००

८०,००० = ० + ८०,०००

२) अयादशवनकडन` १२,०००/-चयामयालउधयारीवरखरयदीकलया.

(+)१२,००० (+)१२,००० + ०

९२,००० = १२,००० + ८०,०००

३) एि.एम.फरनथिचरमयाटथिकडन` ६,०००/-चयउपसकर(फरनथिचर)उधयारीवरखरयदीकलय.

(+)६,००० = (+)६,००० + ०

९८,००० = १८,००० + ८०,०००

४) आनदयानया` १०,०००/-रकमतीचयामयालरवकलया.

(-)१०,०००(+)१०,०००

= ० + ०

९८,००० = १८,००० + ८०,०००

५) खयाजरीवयापरयाियाठीरोख` २,५००/-चीउचलकली.

(-)२,५०० = ० + (-)२,५००

९५.५०० = १८,००० + ७७,५००

६) ` १२,०००/-रकमतीचयामयाल` २,०००नफयानयरवकलया.

(-)१२,०००(+)१४,०००

= ० + (+)२,०००

एकि ९७,५०० = १८,००० + ७९,५००

काथ / कती : ०४

लवखाकी सरिाचा आधारव खालील णदलवला वतिाराचा नोदी तकतात नोदतन ततिा पिथ करा.

१) शीमनोहरनय` ७५,०००/-आणनवयापयारिरकलया.

२) लयखनियामगरीखरयदीकली` १,०००

३) मोहनकडन` ६,०००/-चयामयालखरयदीकलया.

४) रयाधयालयामयालरवकलया` १०,०००/-

५) ववियायाियाठी` २,०००/-चयामोबयाईलखरयदीकलया.

६) ` २०,०००/-रकमतीचयामयाल` ५,०००/-नफयानयरवकलया.

७) वयतनरदलय` २,५००/-

39

उततर

अ.कर. वतिार सपतती = दवता + भाडतल

१)

२)

३)

४)

५)

६)

एकि

कारय / कती : ५तमचयामहयारवदयालयाचयकयाहीरनमवततवयपरतयकरवदयारयााकररतयाअितयात.िमजयारवदयारयाानीरनमयाचयउललघन

कलय?िमजयारवदयारयााियाठीकयाहीरनमवततवचनितीलतरकयाहोईल?

ppppppppppppp सताधा ppppppppppppp

पर.१ एका ताकात उततरव णलिा.१) दहयरीनोदपदधतीमहणजयकया?२) खयातयरकवयालयखयामहणजयकया?३) एकनोदपदधतीचयाअथिसपषकरया.४) वदकतकखयातयमहणजयकया?५) नयामधयारीखयातयाचयारनमसपषकरया?६) अमतथिरकवयाअदशिपततीचयदोनउदयाहरणदया?७) वयासतरवकखयातयाचयाअथिसपषकरया?८) उतपनवपरयापीचीदोनउदयाहरणयदया?

40

९) व दकतकखयातयाचयारनमसपषकरया?१०) लयखयाकीमयारहतीनोदरवणयाचयारकतीपदधतीआहयत?

पर.२ पढील णतधानासाठी एक शबद णकता एक सजा णकता शबदसमि दा.

१) लयखयाकनयाचीअशीपदधतजयातववहयारयाचयपरभयावदोनखयातयावरहोतयात.

२) लयखयाची/खयातयाचीउजवीबयाज

३) ववियायाचयामयालकयानयववियायाचयापियावदकतककयारणयाियाठीवयापरलयामळयनयावयहोणयारयखयातय

४) िपततीआरणमयालमततयचयखयातय

५) खचथि,नकियानआरणउतपनरकवयालयाभयाचयखयातय.

६) लयखयाची/खयातयाचीडयावीबयाज.

७) अशीिपततीजीडोळयानयारदितनयाही,सपशथिकरतयायतनयाहीवअनभवतयायतनयाही.

८) दविनोद/दहयरीनोदपदधतीचयाशोधलयावणयारीवकती

९) ववियारकववहयारनोदरवणयाचीअपणथिपदधत

१०) ववियारकववहयारनोदरवणयाचीशयासतरीपदधत.

पर.३ खालील णदलवला पाथातन ोग पाथ णनतडन णतधानव पिथ करा.

१) आतररयाषटीलयखयाकनरदवि..............रोजीियाजरयाकरणयातयतो.

अ)१०नोवहबर ब)१२नोवहबर

क)१०रडिबर ड)१५रडिबर

२) लयखयाकनयाचीपरपरयारतपदधती..............

अ)इगरजीनोदपदधती ब)दहयरीनोदपदधती

क)भयारतीपदधत ड)वरीलपरमयाणयएकहीनयाही.

३) परतयकनयावयहोणयारयखयातय.............होतय

अ)नयावय ब)जमया

क)उजवीबयाज ड)वरीलपकीएकहीनयाही.

४) रयाधयाचयखयातयहय.............परकयारचयखयातयहो.

अ)नयामधयारी ब)वदकतक क)वयासतरवक ड)खचथि

५) तरखयातयहय.............खयातयहो.

अ)नयामधयारी ब)उतपन क)व दकतक ड)वयासतरवक

६) खयातीही..............िपततीआहय.

अ)मतथि ब)चल/तरल क)अमतथि ड)यापकीकोणतीहीनयाही

७) पवथिदततखचथिहय............खयातयहो.

अ)वयासतरवक ब)व दकतक क)नयामधयारी ड)उतपन

41

८) लयाभघयणयाऱयाचयखयातयनयावयतरजमयाहोणयारयखयातय..............

अ)बयाहयरजयाणय ब)लयाभदयणयाऱयाचय क)उतपनआरणपरयापी ड)यणयाऱयाचयखयातय.

९) यणयारीिपततीनयावयहोतअियलतरजमयाहोणयारी.............. अ)दयणयारया ब)खचथिआरणनकियान क)बयाहयरजयाणयारी ड)वरीलपकीएकहीनयाही.

१०) िवथिनयावय..............आरणउतपनआरणपरयापीजमयाहोतयात. अ)दयणयारया ब)खचथिआरणनकियान क)बयाहयरजयाणय ड)वरीलपकीएकहीनयाही.

पर.४ खालील णतधानव चक णकता बरोबर तव सकारि णलिा. १) अदततखचथिहयनयामधयारीखयातयआहय.२) भयाडवलखयातयवयासतरवकखयातयहो.३) परतयकनयावयहोणयारीखयातयजमयाखयातयालयािमयानअितय.४) परयापकिरहीनयामधयारीखयातयआहय.५) उचलखयातयहीनयामधयारीखयातयहो.६) अदततवयतनहयनयामधयारीखयातयआहय.७) कजथिखयातयहयवदकतकखयातयआहय.८) खयातीखयातयहयवयासतरवकखयातयआहय.९) वयापयारीकिरहयनयामधयारीखयातय१०) मयालकयाचयखयाजरीसवरपयाचयाववहयारयाचयानोदीववियायाचयालयखयापसतकयातघयतलयाजयातनयाही.११) मोटयाररयाडीहयएकवयासतरवकखयातयआहय.१२) फयादयाघयणयाऱयाचयखयातयनयावयआरणफयादयादयणयाऱयाचयखयातयजमयाहयानयामधयारीखयातयाचयारनमआहय.१३) बककजथिखयातयहयनयामधयारीखयातयआहय.१४) िपतती=भयाडवल+दयतया१५) वयापयारीरचनहलयखयाहयवदकतकखयातयआहय.

पर.५ ररकामा जागा भरा. १) िपततीचयामलयातझयालयलीवयाढनयावयहोतय,तरिपततीचयामलयातझयालयलीघट...........होतय.२) िपतती=दयतया+...........३) भयाडवलयातझयालयलीवयाढजमयाहोतयतरभयाडवलयातीलघट...........होतय.४) नोदकरणयाचीशयासतरोकतआरणपररपणथिपदधतीलया........५) िवथिखचथिआरणनकियाननयावयहोतयतर...........जमयाहोतय.६) भमीइमयारतखयातयहय...........खयातयआहय.७) कवळरोकडपसतकआरणव दकतकखयातयउघडलयजयातयाततीपदधतीमहणजय.......८) यणयारीिपततीनयावयआरणजयाणयारीिपततीजमयाहोतय,हयारनम.........खयातयाचयाआहय.९) परवयािखचथिहया...........याखयातयाचयापरकयारआहय.

42

१०) परतयकववहयारयालया...........परभयाव/बयाजअितयात.११) ...........खयातयमहणजयमयालमततयाआरणिपततीचयखयातयहो.१२) िरणकखयातयहय...........खयातयआहय.

पर.६ खालील लवखाचव / खाताचव तगगीकरि तदतिक खातव, तासतणतक खातव आणि नामधारी खातात करा.

१) रोरहतचयभयाडवलखयातय २) िटीअवजयारयखयातय

३) उचलखयातय ४) रयाडीभयाडयखयातय

५) पवथिदततभयाडयखयातय ६) पररतरलपीहककलयखया

७) एकसवयाधीकयारखयातय ८) अपरयापउतपनखयातय

९) पवथिदततखचथिखयातय १०) परयापवतथिनखयातय

११) वयाहतकखचथिखयातय १२) तरवितरखयातय

१३) रवरवधउतपनखयातय १४) पशधनखयातय

१५) मोफतवयाटलयलयावसत १६) रयारधकयाचयखयातय

१७) अदततमजरीखयातय १८) उपसकररवकीवरीलतोटयाखयातय

१९) बकऑफमहयारयाषटखयातय २०) कजथिखयातय

२१) िरणकखयातय २२) कयादयशीरखचथिखयातय

२३) मदतठयवखयातय २४) अपरयापउतपनखयातय

२५) अककषणशलक २६) बोधरचनहखयातय(TrademarkA/c)

२७) आरीमळयनकियानखयातय २८) मोटयारकयारखयातय

२९) आकरखयातय ३०) वसतवियवयाकरखयातय(GST)

३१) रिददधरवनयाकटटसटखयातय ३२) कयायाथिलीनउपकरणयखयातय

३३) लयखनियामगरीचयासकधखयातय ३४) भयारतीरयलवयखयातय

३५) पवथिपरयापउतपनखयातय ३६) रतवणकीवरीललयाभयाशखयातय

३७) किरखयातय ३८) रयाजआरणकपनीखयातय

३९) दरसतीखयातय ४०) अरधकयारशलकखयातय

ggggggggggggggg परातणकषक उदािरिव gggggggggggggggg

पर.१ खालील णदलवला वतिाराचव लवखाकनाचा परपरागत पदधतीनव तकतात णतशलवषि करा. :१. रयाजयाियाहयबयानीरोख` ८५,०००/-रतवणकवयापयारिरकलया.२. रोखीनयमयालयाचीखरयदीकली` ५,०००/-३. उधयारीनयमयालयाचीरवकीकली` ६,०००/-४. बकऑफमहयारयाषटमधय` १२,०००/-जमयाकलय.५. रयारधकयाकडनवयाजरमळयालय` ७००/-६. घरमयालकयालया` २,०००/-भयाडयरदलय.

43

७. ररिजमोहनयाचयाकडन` ७,०००/-मयालउधयारीनयखरयदीकलया.८. कयायाथिलीनकयामयाियाठीबकतनरोखरककमकयाढली` १,०००/-९. ` ९,०००/-चयािरणकरोखीनयखरयदीकलया.१०. भरमणधवनीचयदयक(कयायाथिलीन)रदलय.` ५००/-११. जनयाभरमणधवनीरवकलया` २,०००.१२. भयाडयकरकडन` १,०००/-भयाडयबददलरमळयालय.

पर.२ लवखाकनाचा आधणनक पदधतीनसार खालील णदलवला वतिाराचव णतशलवषि तकतात करा. १. शी.मयघरयाजयानीरोख` ३०,०००/-आणनवयापयारिरकलया.२. बकऑफइरडयामधय` २,०००/-रोखजमयाकलय.३. खयाजरीउपोरयाकररतया` १,०००/-रोखकयाढलय.४. रनलयशकडन` २,०००/-चयामयालयाचीउधयारीवरखरयदीकली.५. रोखखरयदी` ३,०००/-६. मजरीरदली` ४००/-७. कयायाथिलयाियाठीखचदीखरयदीकली` ३,२००/-८. मोहनयानया` १,२००/-रकमतीचयामयालरवकलया.९. कयायाथिलीनकयामयाियाठीरोख` ३,०००/-कयाढलय.१०. जनयउपसकर(फरनथिचर)रवकलय` ९,०००/-११. लयाभयाशरमळयालया` १,०००/-१२. पयावतीपसतकछपयाईबददलरदलय` २००/-

पर.३ खाली णदलवला वतिाराचव लवखाकी सरिव तार करा :

१. शी. वभवयानी रोख` १,००,०००/-आणन वयापयारिरकलया.

२. ररतया सटोअिथिकडन` ९,०००/-चया मयाल उधयारीवरखरयदीकलया.३. कयायाथिलीनउपोरयाियाठीलपटॉपखरयदीकलया` १०,०००/-४. ररनयालयाउधयारीवरमयालरवकलया` १२,०००/-.५. वयाजरमळयालय` २,५००/-६. दरधवनीदयकरदलय` १,३००/-

पर.४. खाली णदलवला वतिाराचव लवखाकी सरिव तार करा :१. शी.सवरयाजयानीबकत` १,१०,०००/-जमयाकरनवयापयारिरकलया.२. एि.एम.फरनथिचरमयाटथियाचयकडन` २५,०००/-चयउपसकर(फरनथिचर)उधयारीवरखरयदीकलय.३. वरयाजकडन` १५,०००/-मयालउधयारीनयखरयदीकलया.४. ितरखरयदीकलय` १०,०००/-५. रवदतदयकयाबददलरदलय` ३,५००/-६. आरीमळयमयालनषझयालया` १,५००/-.

44

पर.५ खाली णदलवला वतिाराचव लवखाकी सरिव दशथता :१. रोरहतनयरोख` ५०,०००/-आणनवयापयारिरकलया.२. मनोजयाचयकडन` ६,०००/-चयामयालउधयारीनयखरयदीकलया.३. रोखखरयदी` ५,०००/-४. हरयामीकयामरयारयानयामजरीरदली` ३,०००.५. ितोषलया` ७,०००/-चयामयालउधयारीवररवकलया.६. वशयालीकडन` १,०००/-वतथिनरमळयालय.

पर.६ खाली णदलवला लवखाकी सरिाचव कोषटक / ततिा पिथ करा ः

अ.कर. वतिार सपतती(`) = दवता(`) + भाडतल(`)

१) `५०,०००/-आणनववियािरकलया. ? = ? +

२) `१०,०००/-चयामयालखरयदीकलया. ? = ? +

३) `१,०००/-चयामयालचोरीलयारयलया. ? = ? +

४) रोखीनयमयालयाचीरवकीकली`५,०००/- ? = ? +

५) बककडन`७,०००/-कजथिघयतलय. ? = ? +

पर.७ सपतती, भाडतल आणि दवता ामधील ताढ त घटीचा पररिाम दशथणतिारव वतिार णलिा ः

१. िपततीतझयालयलीवयाढ िपततीतझयालयलीघट

२. भयाडवलयातझयालयलीवयाढ िपततीतझयालयलीवयाढ

३. दयतयतहोणयारीघट िपततीतहोणयारीघट

४. िपततीतहोणयारीघट भयाडवलयातहोणयारीघट

j j j

45

3 रोज िकरद / पजी (Journal)

अभयास घटक

३.१ लखाकीय दसतऐवजाचा अरथ, महतव, आणि उपयोणिता

३.२ रोजणकददीचा अरथ, महतव, आणि उपयोणिता

३.३ रोजणकददीचा नमना

३.४ जीएसटी (GST) वसतत व सवाकरासह रोजणकददीत नोदी करि.

कषमतया ििधयान

o णवदारदी लखाकनाची कािदपत/दसतएवज तयार करतो.

o आणरथक वयवहाराचया पररिामाच (नाव-जमा) आकलन णवदारयाास होत.

o णवदारदी रोजणकददीचया परमाणित रचना करतो.

o णवदारदी वसतत खरदीवरील वसतत व सवाकराची (GST) ििना कर शकतो.

o णवदारदी वसतत णवकीवरील वसतत व सवाकराची (GST) ििना कर शकतो.

o णवदारदी रोजणकददीतील नोदी अचतकपि कर शकतो.

३.१ परसतयािनया : सतरोत दसतऐवजाचा साहान ररोजचा ववसाातील ववहाराचा नोदी लखापसतकात नादववणात तात. सतरोत दसतऐवज महणज कादशीर ववहार झालाची मावहती परववणारा कागद हरो. जवहा आपण ररोखीन ` ३०,००० च सगणक खरदी करतरो, तवहा ताचाकडन ररोख बीजक घतरो. ह ररोख बीजक महणज सतरोत (मल) दसतऐवज हरो. मालक वकवा लखापाल ा दसतऐवजाचा आधार ववहाराची वासतववकता आवण खाती करन घतरो. तानतर लखापसतकात नोद करतरो. लखापसतकातील परतक नोद ही सबवधत सतरोत दसतऐवजाचा आधारच परावावनशी करणात त. ाच कागदपताना सतरोत दसतऐवज अस महणतात. जमाखचाचाचा पसतकात आवचाक ववहार नोदववणाचा लखाकी दसतऐवज हाच एक आधार असतरो.

लखयाकी रसतऐिजयाच महति ि उपोिितया१. लखापसतकात सवचा ववहाराचा नोदी करणाकररता सतरोत दसतऐवजाची गरज असत. २. लखाकी ववहाराचा नादी कागदपत वकवा सगणकाचा आधार नोदववणात तात. ३. सतरोत दसतऐवजाची साठवणक करणासाठी भौवतक सवरपाचा फाईल वकवा सगणकाचा वापर कला जातरो. ४. नाालीन परकरणात सतरोत दसतऐवज कादशीर परावा मानला जातरो. ५. ववशवसत आकत कााचालास सतरोत दसतऐवजाची आवशकता असत. ६. सरकार वकवा सावनक सवराज ससा ाचा शरोधनासाठी ा दसतऐवजाची आवशकता असत.

काही महतवाची लखाकी दसतऐवज खालील परमाण आहत :

46

परमयाणक (VOUCHER) : परमाणक दसतऐवजाचा आधारच ववसााचा मालक शरोधन करीत असतरो. वववशषट वकतीला / पकाला ठरावीक रककम दणासबधीचा हा कादशीर परावा असतरो. वावसावकाकडन ववववध परकारची परमाणक तार करणात तात. ररोखपरमाणक, बक परमाणक, खरदी परमाणक, ववकी परमाणक, परवासी दक, मजरीची द क, पगार द क इ. परमाणकाच आतररक परमाणक व बाह परमाणक अस दरोन भाग आहत. आतररक परमाणक (Internal vouchers) : ससत तार करणात णाऱा दसतऐवजाना आतररक परमाणक अस महणतात. ज परमाणक ववसावकान सवत: तार कल असतील आवण तावर आदाताची (payee) पस घणाऱाची सही असल अशा दसतऐवजाला अतगचात परमाणक अस महणतात. जवहा आपण एखादा ववहाराची पावती वकवा परावा सादर कर शकत नाही तवहा अतगचात परमाणक तार करणात तात. उदा. टकसी भाड, बस भाड, ऑटरो ररका भाड इ. बयाहय परमयाणक (External voucher) : बाहपरमाणक हा असा एक दसतऐवज आह की, जरो एखादा ववहारासाठी बाहरील वकती वकवा ससकडन परापत हरोतरो. उदा. ववकताकडन मालाची उधार खरदी कलामळ करपत (Tax Invoice ) लखनसामगीची खरदी, ववजच वबल, नावपत, जमापत ररोख बीजक इ. पिजन परमयाणक (Journal voucher) : पवजन परमाणक ह पााभत / मळ दसतऐवज असन ताचाआधार ररोजवकददीमध पवजन कल जात.

पिजन परमयाणकयाचया नमनया Specimen of Journal voucher Journal voucher

ससच नाव

परमाणक क. : ववहार क. : वदनाक :

नाव हरोणाऱा खाताच नाव :

जमा हरोणाऱा खाताच नाव :

तपशील राशी (`)

राशी शबदात `

पास करणाऱाची सही अवधकत सही सही

रोख परमयाणक (Cash Voucher) अचा (Meaning) : ररोख रककम वदलाचा अवा घतलाचा कागदरोपती परावा महणजच ररोख परमाणक हरो. ररोख रककम खचचा कलास ररोखपरमाणक तार करण आवशक असत. रककम परापतकताचाकडन दसतऐवज परापत झालास ताचा परमाणक महणन उपरोग करणात तरो आवण ताला एखादा बाह दसतऐवज जरोडता तरो.

47

रोख परमयाणकनकल आिण कपनी

परमाणक क. : बानदा ररोड, मबई वदनाक :G.S.T. I.N. No. :

ाना रककम दावी

ा कारणासाठी (on account of )

नाव खात (Debit account)

एकण रककम (Total `) फकत

`

तार करणारा मजरी दणारा रककम परापत करणाऱाची सही

करचलनपतर सिनल जनरल सटोअसद

Cash bill No.: दकान न ५, लकमी ररोड, पण

G.S.T. I.N. No. : वदनाक:नाव : (गाहकाच नाव)

पतता :

Sr.No.

Particulars HSNNo.

Rate`

Qty Taxable amount `

CGST % `

SGST% `

Total Amount (`)

राशी शबदात

E & O.E. Signature

बक तपशील :बकच नाव :बकचा IFSC करोड :A/c No. :

कर चलनपतर (TAX INVOICE) ववकता, खरदीदाराला मालाचा परवठा करतरो. तासबधीची मावहती कर चलनपतादवार वदली जात. तामध मालाच वणचान सखा, दर, शरोधनासबधीचा शतदी व वापारी कसर (trade discount) इ. सबधीचा तपशील असतरो. ातील CGST and SGST ची रककम ताला द हरोत. ह आवक बीजक वकवा खरदी बीजक (purchase invoice' or inward invoice) खरदीसाठी वापरतात. तर ववकीसाठी ववकीपतक (sales invoice)वकवा जावक बीजक (outward invoice) वापरतात. खरदीपसतकातील नोदी हा आवक बीजकाचा आधार करतात. ववकीपसतकातील नोदी हा जावक बीजकाचा आधार कला जातात. जवहा ववकताकडन कताला वसतचा परवठा हरोतरो तासरोबत करचलनपत पाठववल जात. करचलन पतरयाचया नमनया (Specimen of Tax Invoice)

रोख परमयाणकचया नमनया

48

उधयार बीजक (CREDIT MEMO) उधारबीजकाला उधारीच बील अस दखील महणतात. जवहा मालाची उधार खरदी करणात त. तवहा ववकता ताचा गाहकाला मालववकी व कराचा (Tax) तपशीलासह उधारीच बीजक पाठववतरो. जवहा ववकताकडन कताला ज बीजक परापत हात तवहा ताला आवक बीजक अस महणतात. तर तच बीजक ववकतासाठी जावक बीजक असत. रोडकात उधारीच बीजक महणज ववकताकडन ताचा गाहकाला उधारीवर परवलला मालासबधीच वकमतीच वववरण हरो. ाच आधार खरदी व ववकीपसतकात नोदी करणात तात.

पयािती / रसीर ( RECEIPT) : आधनिक वयवसायात िफा वाढनवणयासाठी उधारीच वयवहार ह सामानय सवरपाच झाल आह. या वयवहारात मालाचा परवठा करणयात यतो. परत तयासबधीची रककम एका नवनिषट मदतीितर पापत होत. जवहा रककम पापत होत. तवहा पापतकतयायाि िोधि नमळालयाची, िोधिकतयायाला पोच ( Acknowledgement) दण आवशक असत. ताकररता जा दसतऐवजाचा उपाग कला जातरो. ताला पावती अवा रसीद अस महणतात. रककम परापतकताचान रककम परापत झालाबररोबर ता सबधीची पावती तार करन दण आवशक असत.

पयािती बयालयाजी ॲनड सनसस पावती क ---------- सरोमवार पठ, नावशक वदनाक -----------G.S.T.I.N. No. :---------------

शी. M/s-------------------------------------------ाचाकडन सधनवाद वबल------

`---------------------------------------------------------कमाकाचा

बीलाबददल वदनाक ---------------------ररोख / चक क. ----------------------------

-------- ------वदनाक ---------------बकच नाव व शाखा --------------------

`

वतकीट

धनादश जमा हरोणाचा शतदीवर परापतकताचाची सही

49

धनयारश (CHEQUE) ववसावक ववहारातील दवाण-घवाण पणचा करणासाठी रकमच शरोधन व एका वठकाणाहन दसऱा वठकाणी पस पाठवाच असतात तवहा ववसावक वववभनन परकारचा धनादशाचा उपरोग करीत असतरो. ज खातदार ठरावीक रककम आपला खातात ठवीत (Deposit) असतात. ताना बककडन धनादशपससतका (Cheque book ) परववणात त. धनादश महणज असा आदश जरो खातदारादार बकला ता धनादशावर वलवहलला वकतीला अवा वाहकाला तावरील रकमच शरोधन करणासाठी वदला जातरो. खातदाराचा मागणीनसार बक ताला छापील धनादशपसतीका परदान करत.

धनयारशयाची वयाखया (Definition of Cheque) “धनादश हा वलखीत वबनशतचा आदश आह की, जादार जमाकताचा तावर आपली सवाकरी करन एका वववशषट बकला वनददश दतरो की, धनादशामध जाच नाव वलहलल आह ताला वकवा वाहकाला तानी मागणी कलावर एक ठरावीक रककम दावी”.

धनयारशयाच पकष (Parties to a Cheque)

(अ) आरशक (Drawer) : जरो वकती धनादश काढतरो ताला आदशक अस महणतात.

(ब) आरिशती (Drawee) : जा बकवर धनादश काढलला आह, तास आदवशती अस महणतात. बक आदवशती असत

(क) आरयातया (The Payee) : जा वकतीकररता धनादश वलवहला जातरो ताला आदाता अस महणतात.

धनयारशयाच घटक (Contents of Cheque) १) बकच नाव व पतता शाखा इ. २) धनादश वलवहणाचा वदनाक३) आदाताच नाव ४) धनादशाची रककम शबदात व अकात५) खातदाराच नाव व सही ६) धनादश कमाक ७) MICR करोड कमाक ८) IFSC करोड नबर ९) खात कमाक

धनयारशयाच परकयार (Types of Cheques) धनादशाच परकार पढील परमाण १) वाहक धनादश २) आदवशत धनादश ३) रखावकत धनादश

१) वाहक धनादश (Bearer Cheque) : जा धनादशाच पस बकचा सखडकीवर (countar) करोणताही वकतीला वमळ शकतात तास वाहक धनादश अस महणतात. धनादश धारण करणारा वकती बकत भौवतकररता हजर हरोऊन धनादशाचा पषठभागावर बक अवधकाऱासमरोर सही करन ता धनादशाची रककम परापत कर शकतरो.

50

ियाहक धनयारशयाचया नमनया (Specimen of a Bearer Cheque)

DD MM YY

Pay________________________________________________________________OR BEARER

RUPEES _____________________________________________________________________

A/C NO.

State Bank of India, M.G. Road, Mumbai.IFSC No. SBIN 1234001. Signature

123456 ''4110150351 : 00796411

२) आरिशत धनयारश (Order cheque) : जवहा धनादशातील रककम वववशषट वकतीला द असत तवहा तास आदवशत धनादश अस महणतात. ा धनादशातील रककम धनादशात नमद कलला वकतीला अवा ताचा आदशापरमाण तरो सागल ताला वदली जात. ज वाहक चक समापत हरोतात त आदवशत चक बनतात.

आरिशत धनयारशयाचया नमनया (Specimen of an Order Cheque)

DD MM YY

Pay________________________________________________________________OR BEARER

RUPEES _______________________________________________________

A/C NO.

State Bank of India, M.G. Road, Mumbai.IFSC No. SBIN1234001. Signature 123456 ''4110150351 : 00796411

`

`

51

३) अ) रखयािकत धनयारश (Crossed Cheque) : खातदार आवण आदाताला रककम वमळणाचा सरवकततसाठी जवहा धनादशावर दरोन समातर रषा काढला जातात, तवहा ता धनादशास ‘रखावकत धनादश’ अस महणतात. रखावकत धनादशाच पस परम बक खातात जमा हरोत आवण तदतर ताला पस काढता तात. रखावकत धनादशाचा परभाव असा हरोतरो की, धनादशावर जा वकतीच नाव आह ताच माणसाला ताच शरोधन हरोत.

रखयािकत धनयारशयाचया नमनया (Specimen of a Crossed Cheque)

DD MM YY

Pay________________________________________________________________OR BEARER

RUPEES _______________________________________________________________________

A/C NO.


३) ब) अकयाउटप ी रखयािकत धनयारश (Crossed Account Payee Cheque) : रखावकत अकाऊटप ी धनादश हा रखावकत धनादशासारखा असतरो. ा धनादशामध वलहणात आलली रककम ही कवळ धनादशामध जा वकतीच / ससच नाव वलहणात आलल आह ताच वकतीचा बक खातात जमा हरोईल. जवहा एखादा धनादशावर दरोन समातर रषा, ओढन तामध कवल पस परापत करणारा “Account payee” only ह शबद वलवहल जातात अशा धनादशाला रखावकत अकाऊटप ी धनादश अस महणतात.

रखयािकत अकयाऊटपी धनयारशयाचया नमनया

DD MM YY

Pay________________________________________________________________OR BEARER

RUPEES _______________________________________________________________________

A/C NO.


A/c paye

e

`

`

52

३.२ रोजिकरदीचया अरद, वयाखया महति आिण उपोिितया परसतयािनया : वावसावक दर वदवशी असख ववहार पणचा करीत असतरो. ह सवचा ववहार तरो समरणात ठव शकत नाही. महणन ा ववहाराची नोद करणाकररता तरो ववववध परकारचा पसतकाचा उपरोग करतरो. ाची सखा ववसााचा आकार, सवरप आवण ववहाराचा सखवर अवलबन असत. परत अस असल तरीही काही महतवाची लखापसतक ही परतक ववसावकाला ठवावी लागतात. ती ररोजकीदचा आवण खातवही आह. खातवहीत नोद करण सरोईसकर वहाव अशा सवरपात ववहाराच वगदीकरण करणार पसतक महणज ररोजकीदचा हरो. ररोजकीदचा ररोजचा आवचाक ववहाराचा नोदी ठवत. ररोजकीदचा ह मळनोदीच पसतक आह. जवहा ररोजवकददीतील ववहार ररोजवकददीत नोदववल जातात. तवहा ती ररोजवकददीतील नोद हरोत.आव चाक ववहारातील नाव व जमा ाचा समावश ररोजवकददीत असतरो. ताचबररोबर ववहाराच सवकपत सपषटीकरण वदलल असत. ररोजकीदचा ह अस पसतक आह. की, जामध ववसाातील आवचाक ववहार कालकमानसार तारीखवार (Chronological )सवचापरम वलहल जातात. ववहार जा कमान कल जातात. ताच कमान वलहल जातात. सामानपण ववसाातील आवचाक ववहाराचा नोदी करणाकररता ववसावक ववववध परकारचा पसतकाचा उपरोग करीत असतरो. ात परावमक व दयम सवरपाचा पसतकाचा समावश असतरो. परावमक पसतकात मळररोज/वकदचा (Proper Journal) ववशष ररोजकीदचा (Special Journal ) ाचा समावश असतरो. जस खरदीपसतक, ववकी पसतक, खरदीपरत पसतक, ववकीपरत पसतक, परापतववपतपसतक, दववपत पसतक आवण दयम पसतकात खातवही (Ledger) चा समावश असतरो. ३.२.१ अरद (Meaning) : इगजीतील Journal हा शबद फनच भाषतील “JOUR” ा शबदापासन घतला आह. JOUR ा शबदाचा अचा “Day”अाचात वदवस असा हरोतरो. महणन ररोजकीदचा महणज दनवदन नोद हरो. ररोजवकददीत ववसाातील आवचाक ववहाराचा नोदी कला जातात. ावठकाणी अस ववहार झालाबररोबर लगच त नाव आवण जमा कल जातात. आवण ताच सपषटीकरणही वदल जात. सवचापरम तारीखवार नोदी ररोजवकददीत कला जातात. जाकमान ता कला जातात ताच कमान ता वलहला जातात. ररोजकीदचा ह मळनोदीच वकवा परावमक नोदीच पसतक हरो.

वयाखया (Definition) : १) खातवहीत नोद करण सरोीसकर वहाव अशा सवरपात ववहाराच वगदीकरण करणार पसतक महणज ररोजकीदचा हरो.’ एल. सी. कापर “A journal is a book, employed to classify or sort out transactions in a form convenient for their

subsequent entry in the Ledger” २) Accountant Dictionary written by Eric Kohler - “ A Journal is the book of original entry are

recorded transaction not provided for in specialised journals”. ३) ररोजकीदचा ह मळनोदीच वकवा परावमक नोदीच पसतक आह. ३.२.२ ररोजवकददीच महतव आवण उपरोवगता (Importance and utility of Journal) : ररोजवकददीच महतव : पसतपालनातील ररोजकीदचा ह महतवाच पसतक आह. सवचा लहान-मरोठ वापारी ररोजकीदचा ठवतात. ररोजवकददीच महतव आवण उपरोवगता पढीलपरमाण :- १) ररोजकीदचा ह जमाखचाचाच परमख पसतक आह. ात ववसाातील सवचा परकारचा खाताचा समावश हरोतरो. २) ह ववहाराशी सबवधत आवशक मावहती ररोजवकदचामध दशचाववली जात. ३) ररोजवकददीत सवचा ववहार सववसतरपण तारीखवार नोदववल जातात. ातील खाताचा आधार घडलला गरोषटी करोणता

वठकाणी वलवहलला आहत त समजत. ४) ररोजकीदचा ह दयमपसतक आह. जामध ररोजच ववहार नोदववल जातात. सवचापरम ह ववहार जा कमान त कल

जातात ता कमान वलवहल जातात. त नाव व जमा कल जातात. परतक ववहाराची राशी वदली जात. ५) लखाकन परवका ही लखाकी दसतऐवजाचा आधार कली जात. ६) ररोजवकददीत झालला नोदीचा सपषटीकरणामळ ववहाराच सवकपत सवरप वदसन त. ामळ ववहारात ससपषटपणा

वदसणास मदत हरोत.

53

७) वकदचानोदीमळ हरोणाऱा चका शरोधण आवण ताना परवतबध घालण सरोप हरोत. ८) वकदचानोदीमळ ववहाराची अकगवणती अचकता तपासणास मदत हरोत. ९) वकदचानोदीचा ववसााच अतीम लख तार करणास मदत हात.

३.३ रोजिकरदीचया नमनया / सिरप / आखणी खयालीलपरमयाण-

शी ------------------------------------------------------------ाची ररोजकीदचा

वदनाक तपशील / वववरण खा.पा नाव राशी`

जमाराशी`

वषचा/ मवहना/ तारीख

नाव करावाचा खाताच नाव नाव. जमा करावाचा खाताच नाव (.......................................बददल)

रकयानयाच सपषीकरण (Explanation of columns) :१) िरनयाक (Date) : ा रकानात परतक ववहाराचा वदनाक वलवहणात त. वदनाक वलवहताना परम वषचा, ताखाली मवहना व

तारीख वलहावी. २) तपशील / िििरण (Particulars) : रकयानयात रोजकीरद नोर ही तीन भयाियात कली जयात. i) नयाि खयात (Debit A/c) : तपिीलचया रकानयात पथम िाव होणाऱया खातयाच िाव नलहाव. ii) जमयाखयात (Credit A/c ) : यात जमया होणयाऱया खयातयाच नयाि िलिहल जयात. ासाठी नाव व जमा करणासबधीच वनम अमलात आणल जातात. नहमी सवचापरम नाव हरोणाऱा खाताच नाव

वलवहल जात. अगदी खात पान कमाकाचा रकानाजवळ “नाव’’. हा शबद वलवहतात. पढचा ओळीवर वदनाकचा ओळीचा बाजला रोडी जागा सरोडन जमा हरोणाऱा रकानाच नाव वलवहतात. ताखाली ववहाराच सपषटीकरण वलवहणात त.

iii) सपषटीकरण (Narration) महणज ववहारासबधीची मावहती हरो. ह सपषटीकरण नहमी कसामध वलहाव आवण वाकाचा शवटी बददल (Being) जरोडला जातरो.

३) खयात पयान करमयाक (Ledger Folio Number) : पषठ (Folio) महणज पाि करमाक (page number) आवण महणन खातवही पान महणज खातवहीतील पान कमाक - ररोजवकददीत वलवहलला ववहाराची खातवहीत खतावणी करणात त. खतावणी करताना खातवहीत जा पानावर सबवधत दरोन खाती दशचाववली असतात तामध नोद करन ता पषठाचा कमाक खात पान कमाक ा रकानात वलहणात तरो. पान कमाक मरोठा अकरात वलहणात ावा. ४) नयाि रयाशी (Debit Amount) : नाव झालला खाताची रककम ा रकानात ताच ओळीत वलवहली जात. ५) जमया रयाशी (Credit Amount) : जमा झालला खाताची रककम ा रकानात ताच ओळीत वलवहली जात. ररोजवकददीची बरीज (Casting of Journal) : ररोजवकददीचा परतक पानाचा शवटी नाव व जमा रककम ा रकानाची बरीज करणात त. ामळ ववहाराची अचकता तपासता त. दरोनही रकानाची बरीज सारखीच असाला हवी. ररोजवकददीत ववहाराचा नोदी कलानतर आवण पानाचा शवटी रककम ा रकानाची बरीज कलानतर ती बरीज पढील पानावर ओढली जात. जा पानावरन ही बरीज पढ नणात त, ता पानावर तपशील ा रकानात शवटी ‘बरीज पढ नली’ Total c/f अस वलवहणात त. हीच बरीज पढील पानावर सवचा परम ‘बरीज’ पढ आणली. (Total b/f) अस वलहन पढ आणली जात. ररोजवकददीचा शवटचा पानावर एकण बरीज वलवहणात त.

54

रोजिकरदीत नोरी करण / पजीन (Journalising) : ररोजवकददीत ववहाराचा नोदी करणाचा वकला ररोजवकददीन वकवा पजीन अस महणतात.

रोजिकरदीत नोर करयाियाचया पयाऱया (Steps for Journalising ) : १) वववशषट ववहारामध असलला दरोन खाताची ओळख पटववण. २) ती खाती करोणता परकारात मरोडतात ह वनसशचत करण. ३) सबवधत खाताला नाव आवण जमा करणासबधीच वनम वनसशचत करण. ४) करोणत खात नाव व करोणत खात जमा हरोईल ह वनसशचत करण. ५) वदनाकाचा रकानात ववहाराची वदनाक वलहावी. ६) तपशीलाचा रकानात परम नाव हरोणाऱा खाताच नाव वलवहणात ाव. ह नाव डावीकडील वदनाक खाताचा

जवळ वलवहल जात. दसऱा ओळीवर डावीकडील वदनाक रकानापासन काही जागा सरोडन जमा हरोणाऱा खाताच नाव वलवहल जात.

७) नाव हरोणाऱा खाताचा शवटी नाव ‘नाव.’ अस वलवहल जात. जमा हरोणाऱा खाताचा शवटी ‘ला’ असा शबद वलवहला जातरो.

८) वववशषट खातात नाव हरोणारी रककम ‘नाव राशी’ ा रकानात वलवहली जात, तसच जमा हरोणारी रककम ‘जमा राशी’ ा रकानात वलवहली जात.

९) ववहाराचा नोदीच खाली कसात सवकपत सपषटीकरण वदल जात. सपषटीकरणाचा शवटी ‘बददल’ असा शबद वलवहला जातरो.

१०) परतक नोदीनतर तपशील रकानात एक सरळ रषा ओढली जात जण करन एक ववहार दसऱा ववहारापासन सपषटपण वगळा वदसन ईल.

११) खातवही मध जा पानावर खात उघडल जात ता पानाचा कमाक खा.पा. ा रकानात वलवहणात तरो.

तमहयालया ह मयाहीत आह ???विहयार कसया परियास करतो

सतरोत दसतऐवजSource documents

दरोन परभावAscertain two accounts

दरोन पररणाम वनसशचत करण Ascertain two effects

ररोज वकदचाJournal

ववहारTransactions

खाताच वगदीकरण Classification of accounts

खात नाव व जमा करण A/c to be debited and A/c to be credited

55

३.३.१ िसतत ि सियाकर (GST)

वसत व सवाकराचा GST ची अमलबजावणी हरोणापवदी परतक राजामध ववसााचा ववववध टपपावर (stages) ववववध परकारचा कराची आकारणी कली जात अस. पवदी अससततवात असलल कर जस इकसाईज डटी, कसटम डटी, (VAT) वहट, मनरोरजनकर, सनटरल सलस टकस, सवाकर (Service Tax), ऑकटरा इ. ह सवचा कर GST अतगचात समाववषट करणात आल आहत, महणनच GST एक दश एक कर एक बाजार’ अस ठरववणात आल. GST ची अमलबजावणी १ जल २०१७ पासन झाली आह.

कर पावतामध काही साकताक (code) समाववषट करणात आल आहत. वसतचा (Goods) बाबतीत

HSN - Harmonised System of Nomenclature

सवचा बाबतीत(services) - सवाच वगदीकरण करन ताना ववशष करोड नबर दणात आलला आह.

SAC - Service Accounting Code.

HSN मळ वसतच व SAC मळ सवाच वगदीकरण करणात आलल आह.

अ.कर. परकयार करयाच रर िसतत ि सिचया परकयार

१ शन दराचा वसत

०% िसतत (Goods) : महतवाचया उपयोगय वसतत जस अनन, धानय, फळ, भाजीपाला, दध, मीठ, मातीची भाडी इ. सिया : धमाचादा ससची काद, रसत, पल, इ. बाधकाम पाणीसवा, सावचाजवनक गाल कषी काद - वशकण व आररोग सबधीचा सवा.

२ कमी दराचा वसत

५% िसतत : LPG , नसलडर, चहा, कॉफी, तल, मध, गोठवललया वसतत, भाजीपाला / नतखट, चटणया गोड पदाथया (Sweets) इ.

३ जासत दराचा वसत

(सलब I )

१२% िसतत : बटर, तप, सका मवा, डरा फट, रस, आचार, लरोणच, मरोबाईल, जाम, जलीसवा : फरोन, छपाई, Tobwork ववशामगह, बाधकाम ववसा इ. सबधीत सवा.

४ जासत दराचा वसत

(सलब II )

१८%(वसत व सवा )

िसतत : परफम, धातचा वसत, सगणक, वपरटर, गनाईट, छपाई, त, सीसी.टी.वही, मॉनीटर इ. सिया : टपाल सवा, कररअर सवा, आऊटडरोअर कटररग, सककस, नाटक, वसनमा, परदशचान, भागदलाल सवा, भागबाजारातील सवा. चलन वववनम.

५ उचचदराचा वसत/ सवा

२८% िसतत : चनीचा वसत, मरोटारसाकल, सट भाग, अवलशान गाडी, वहकम सलिनर, ए. सी. , वॉवशग मशीन, फीज, मसाला, तबाख पदाचा.सिया : Five star हॉटल, पाककस, वाटर पाकक, ीम पाकक, रस करोसचा, आपीएल, करमणक कद, गमस, ववमानसवा (वावसावक वगचा) कसीनरो इ.

सतचनया : ह परकरण वलवहताना सरकारन वसत व सवाकराबाबत वरील दर व परकार सचववलल आहत. वीज, पटररोल, वडझल, इधन, गस इतादी बाबतीत GST च दर बदलणार असतील.

56

GST विहयारयाचया िकरदनोरी

उरया. १: जलराम आवण कपनीकडन ` ५०,००० वकमतीचा लपटॉप खरदी कला. तावर १८% दरान GST आकारणात आला. शरोधन चकदार करणात आल.

लपटॉपची वकमत = ` ५०,००० + कद सरकार CGST ९% = ` ४,५०० + राज सरकार SGST ९% = ` ४,५००

एकण मल = ` ५९,०००

रोजिकरदीत नोर

िरनयाक तपशील खया.पया नयाि रयाशी (`)

जमयारयाशी (`)

वषचामवहनावदनाक

सगणक खात ............................ नाव CGST खात ........................... नाव SGST खात ............................ नावबकखाताला (१८% GST न लपटॉप खरदी कलाबददल)

५०,००० ४,५०० ४,५००

५९,०००

उरया. २: ` १,००,००० ला मरोटारकार २८% GST न ववकली व रककम चकन वमळाली.

मरोटारीची वकमत = ` १,००,००० + CGST १४% = ` १४,००० + SGST १४% = ` १४,०००

एकण मल = ` १,२८,०००

रोज िकरद (Journal Entry)




बक खात .....................................नाव मरोटारकार खाताला CGST खाताला SGST खाताला (२८% GST वर मरोटारकारची ववकी कलाबददल)

१,२८,०००१,००,००० १४,००० १४,०००

३.४ रोजिकरदीत नोरी करण (Recording of Journal Entries)

मयाल / िसतत खयात (Goods Account) : ववसावक जा वसत पनहा ववकणाचा हतन खरदी करतरो ताना माल वकवा वसत अस महणतात. माल खाताच वववभनन खातामध वगदीकरण करणात त. जस खरदीखात, ववकी खात, खरदी परत खात, ववकी परत खात, मालकादार उचल खात, नमना माल ववतरण खात, आगीमळ माल नषट खात, मागचास मालाची तटफट हरोण वकवा हरववण खात इ.

१) खररी खयात (Purchase Account) : ववसाासाठी वसतची खरदी महणज वापार वकवा उतपादनकााचासाठी माल / वसत आणण हरो.

खरदी दरोन परकारची असत. i) ररोख खरदी (Cash Purchases) ii) उधार खरदी (Credit Purchases)

57

i) रोख खररी (Cash Purchases) : जवहा माल/ वसत खरदी करन ववकताला ताबडतरोब ररोख वकवा धनादशाचा माधमातन शरोधन कल जात, अशा खरदीला ररोख खरदी अस महणतात.

उरयाहरण १: सरोनकडन ` २,००० वकमतीचा माल नगदी खरदी कला. रोजिकरदीत नोर




खरदी खात .....................................नाव ररोकड खाताला (मालाची नगदी खरदी कलाबददल)

२,०००२,०००

ii) उधयार खररी (Credit Purchases) : माल खरदी कलानतर ववकताला भववषामध दण वदल जात. जा खरदीचा बाबतीत ववकता खरदीदाराला मालाचा शरोधनासाठी एक वनसशचत मदत दत असतरो. वतला उधार खरदी अस महणतात.

उरयाहरण २ : सौ. सरोनाली ाचाकडन ` १५,००० वकमतीचा वसत उधार खरदी कला.





खरदी खात ...................................नाव सौ. सरोनाली खाताला (मालाची उधार खरदी कलाबददल)

१५,०००१५,०००

खररी पसतक ह परयामखयान किळ मयालयाचया उधयार खररीची नोर करणयासयाठी ठिणयात त.

२) खररीपरत / कर परतया / िनिदत परतया खयात (Return Outward/Purchase Return Account) : वकतकदा खरदी करणात आलला माल काही कारणासतव परवठादाराला परत करणात तरो जस - i) माल नमनापरमाण नसण. ii) माल हलका परतीचा असण. iii) रसतात मालाची तट-फट हरोण. iv) मालात खराबी असण. v) अवतररकत परमाणात माल परापत हरोण. vi) मालाचा परवठा उवशरा झालास. अशा ररतीन खरदी कलला माल जवहा खरदीदाराकडन, परवठादाराला परत करणात तरो. तवहा तास खरदी परत अस महणतात.

उरयाहरण ३ : वरील उदाहरण क. २ मध खरदी करणात आलला मालापकी ` २०० वकमतीचा माल सौ सरोनालीला परत कला. रोजिकरदीत नोर




सौ. सरोनालीच खात.............................. नाव खरदी परत खाताला (माल परत कलाबददल)

२००२००

58

३) ििकरी : ववसाासाठी ववकी महणज मालाची ववकी हरो. ववकी दरोन परकारची असत. - अ) ररोख ववकी ब) उधार ववकीअ) रोख ििकरी : जवहा मालाची ववकी करणात त आवण तासबधीची रककम ताबडतरोब वमळत, तवहा अशा ववकीला ररोख ववकी अस महणतात.

उरयाहरण ४ : गरोववदाला ` ५,००० वकमतीचा वसत नगदी ववकला.





ररोकड खात ....................................नाव ववकी खाताला (वसतची नगदी ववकी कलाबददल)

५,०००५,०००

ब) उधयार ििकरी (Credit sales) : जवहा मालाची ववकी हरोत आवण तासबधीची रककम भववषात परापत हरोत. तवहा तास उधार ववकी अस महणतात.

उरयाहरण ५ : गरोववदाला ` ३०,००० वकमतीचा माल ववकला. -





गरोववदच खात ...................................नाव ववकी खाताला (मालाची उधार ववकी कलाबददल )

३०,०००३०,०००

४) ििकरी परत / आितपरत : जवहा गाहकाला माल ववकलानतर, खरदीदाराकडन तरो काही कारणासतव ववकताला परत कला जातरो, ास ववकी परत अस महणतात.

उरयाहरण ६: गरोववदन खरदी कलला ` ३०,००० चा मालापकी ` ८, ००० वकमतीचा माल परत कला.





ववकी परत खात ..................................नाव गरोववदचा खाताला (गरोववदन माल परत कलाबददल)

८,०००८,०००

५) मयालकयादयार मयालयाची उचल / आहरण (Goods withdrawn by Proprietor ) जवहा मालक ववसाातन खाजगी, वसकतक वकवा घरगती उपरोगासाठी वसतची उचल करतरो तवहा, तास उचल / आहरण

अस महणतात. अशावळी उचल खात नाव करतात. मालकान वसतची उचल कलामळ धदातील वसत कमी हरोतात महणन वसत / माल खात जमा करतात. मालकादार जवहा मालाची उचल कली जात तरो तवहा माल एकण खरदीतन वजा हरोतरो.

59





उचल खात ..............................नाव मालाच खात / खरदी खातात (मालाची उचल कलाबददल )

xxxxxx

६) नमनया महणतन मोफत ियाटललया िसतत (Goods distributed as free sample) : मालाची जावहरात करणाचा उददशान ववसा ससदारा गाहकाना मालाचा नमना महणन मरोफत ववतरण कल जात. अशा मालाचा वकमतीन जावहरात खचचा खात नाव कल जात आवण ववसाामधन माल बाहर जात असलान मालखात / खरदी खात जमा करणात त.





जावहरात खात .........................नाव नमना माल ववतरण वकवा खरदी खाताला (माल मरोफत वाटलाबददल)

xxxxxx

७) आिीमळ / अपघयातयामळ मयाल नष होण (Goods Destroyed by fire/Accident) : आगीमळ / अपघातामळ माल नषट झाला तर त मालाच भौवतक सवरपाच नकसान आह. ाकररता नकसानीच खात नाव करणात ईल आवण एक परकार माल ववसाातन बाहर जात असलान ‘माल नषट खात’ वकवा ‘खरदी खात’ जमा करणात ईल.

अ) मयालयाचया ििमया कयाढणयात आललया नसल (If goods are not Insured (Uninsured) : i) जवहा आगीमळ माल नषट झाला असल आवण ववमा कपनीन दावा सवीकारला नसल तवहा खालील परकारची नोद

हरोईल. :रोजिकरदीत नोर




आगीमळ नकसानीच खात .........................नाव आगीमळ नषट माल खात / खरदी खाताला (आगीमळ माल नषट झालाबददल)

xxxxxx

ब) मयालयाचया ििमया कयाढणयात आललया असल (If goods are insured) : i) ववमा कपनीन सपणचा दावा मान कलास खालील नोद करावी. :रोजिकरदीत नोर



वषचामवहना/वदनाक

ववमा कपनी खात .........................नाव. आगीमळ माल नषट खात / खरदी खाताला (आगीमळ माल नषट झाला ववमा क. दावा मान कलाबददल)

xxxxxx

60

ii) ववमा ववमाकपनीन अशत: दावा मान कलास - if the claims is partly accepted. :





ववमा कपनी खात ................नाव (नकसान भरपाईचा रकमन) आगीमळ नकसान खात ...........नाव नकसानीचा रकमन आगीमळ माल नषट / खरदी खाताला (नषट झालला मालाचा अशत: ववमा कपनीन मान कलाबददल)

xxx

xxxxxx

८) मयािदसर मयालयाची ततटफट होण / हरििण (Goods damaged or Lost in transit) :

जवहा माल खरदीदाराला ववतरीत कला जातरो, परत जरोपयत गतव सानी परोहचत नाही तरोपयत तरो माल मागचास आह अस समजल जात. माल मागचासत असताना ताची तटफट हरोण वकवा गहाळ झालास मालाच भौवतक नकसान हरोत.





मागचास नकसानीच खात...........................नाव मागचास गहाळ/ खरदी खाताला (माल मागचास असताना गहाळ झालाबददल)

xxxxxx

i) मागचास मालाचा ववमा काढलला असल आवण ववमा कपनीन सपणचा दावा मान कला असल

रोज िकरद नोर




ववमा कपनी खात .............................. नाव (ववमाची रककम) माल नषट / खरदी खाताला (माल मागाचात नषट झालाबददल)

xxxxxx

61

iii) मागचास मालाचा ववमा काढलला असल आवण ववमाकपनीन अशत: दावा मान कला असल -

रोज िकरद




ववमा कपनी खात (मान दावाची रककम) नावमागचास नकसान खात ................. नाव(नकसानीचा रकमन) मागचास माल / खरदी खाताला (मागचास माल गहाळ झाला आवण ववमाकपनीन अशत: दावा सवीकारणास)

xxxxxx

xxx

९) चोरीलया िललया िकिया उचलललया मयाल (Pilfered goods or stolen) : जवहा माल चरोरीला जातरो वकवा उचलला (उचलवगरी) जातरो. तवहा भौवतक सवरपाच नकसान हरोत.

रोज िकरद नोर




चरोरीला गलला माल खात ...................... नाव माल नकसान खात / खरदी खाताला (माल चरोरीला गलाबददल)

xxx

xxx

३.३ रोजिकरदी - नोरीच लखन -

ररोज वकदचा नोदीच परकार

साधी/ सरळ वकदचानाद सकत वकदचा नोद

१. सयाधी / सरळ िकरदनोर (Simple Journal Entry) :

साधा ररोजकीदचा मध कवळ दरोन खाती परभावी हरोतात. ती महणज एक खात नाव दसर खात जमा. साधा ररोजवकददीचा नोदीच ववहार खाली वदल आहत. खालील उदाहरणावरन ररोजकीदचा नोदी सबधी परवका सपषट हरोईल.

62

उरयाहरण -अ

रोज िकरद नोरीची परिकरया (Process of Journalising) :

विहयार रोन परभयाि रोन खयाती खयातयाच परकयार लयाित होणयार िनम

नयाि होणयार खयात

जमया होणयार खयात

१. ` १,००,००० न ववसााची सरवात कली

१. ररोख रककम आली२. मालक लाभ दणारा आह

ररोकड खात

भाडवल खात

वासतववक व सकतक

णार त नाव करा

दणाऱाच खातजमा करा

ररोकडखात

भाडवल खात

२. ` २०,००० च सगणक ररोख खरदी कल.

१. सगणक आल२. ररोख गली

सगणक खात


वासतववक खात


णार खात

जाणार खात

सगणक खात


३. मजरीच वदल ` ९,०००

१.मजरी हा खचचा २. ररोख रककम गली.

मजरी खातररोकड खात

नामधारी खातवासतववक खात

खचचा व हानीच खात नाव करा. जाणऱा रकमच खात जमा करा.

पगार खात


उरयाहरण - ब :रोज िकरद नोर (Journal entries)

िरनयाक तपशील खया.पया. नयाि रयाशी(`) जमया रयाशी (`)

१. ररोकड खात .................................... नाव. भाडवल खाताला (ररोख रकमन ववसा सर कलाबददल )

१,००,०००१,००,०००

२. सगणक खात .................................. नाव . ररोकड खाताला (सगणक ररोखीन खरदी कलाबददल )

२०,०००२०,०००

३. मजरी खात ..................................... नाव. ररोकड खाताला (मजरी वदलाबददल )

९,०००९,०००

एकण १,२९,००० १,२९,०००

उरयाहरण -१शी नरद जनरल सटरोअसचा ाचा पसतकात खालील ववहाराचा वकदचानोद करा.२०१९ एवपरल १ शी. नरद ानी ररोख रककम ` ८०,००० न ववसाास सरवात कली. ३ वकरण कडन मालाची उधार खरदी ` ४०,००० ५ ररोख भाड वदल ` २,००० १० ववकासला उधारीवर माल ववकला ` ५५,००० १५ फवनचाचर १८% GST वर ररोख खरदी ` ३०,०००

63

१८ ववकासकडन वाहक धनादश वमळाला ` २५,००० २१ वकरणला दना बकचा ` २०,००० चा धनादश वदला ३० पगाराच वदल ` ५,०००

शी. नरदर जनरल सटोअसद याची रोज िकरद

तयारीख तपशील खयातयाचया परकयार खया.पया.

नयाि रयाशी (`)

जमया रयाशी (`)

२०१९एवपरल १

ररोकड खात ............ नाव भाडवल खाताला (ररोख रककम आणन ववसााला परारभ कलाबददल)

वासतववक खातव सकतक खात

८०,०००८०,०००

३ खरदी खात......................... नाव वकरणचा खाताला (वकरणकडन माल उधार खरदी कलाबददल)

नामधारी खातव सकतक खात

४०,०००४०,०००

५ भाड खात ................ नाव ररोकड खात ............... (भाड वदलाबददल)

नामधारी खातव सकतक खात

२,०००२,०००

१० ववकासच खात........................... नाव ववकी खाताला (मालाची उधार ववकी कलाबददल)

वसकतक खात नामधारी खात

५५,०००५५,०००

१५ फवनचाचर खात ................ नावसीजीएसटी (परापत) खात नाव एस.जी. एस टी (परापत) खात ............. नाव ररोकड खाताला (१८% GST वर फवनचाचर खरदी कलाबददल)

वासतववक खात नामधारी खात नामधारी खात


३०,००० २,७०० २,७००

३५,४००

१८ ररोकड खात ................ नाव ववकासचा खाताला (ववकासकडन वाहक धनादश वमळाला)

वासतववक खातव सकतक खात

२५,०००२५,०००

२१ वकरणच खात................. नाव दना बक खाताला (वकरणला चक वदलाबददल)

व सकतक खात वसकतक खात

२०,०००२०,०००

३० पगार खात ............... नाव ररोकड खाताला (पगाराबददल ररोख वदल.)

नामधारी खात वासतववक खात

५,०००५,०००

एकण २,६२,४०० २,६२,४००

64

सपषीकरणयातमक िटपया :

१. १८ एिपरलची नोर ववकासकडन वाहक धनादश वमळाला वाहक धनादश वमळाला महणज ररोख वमळाली अस मानल जात. ररोख वमळाली वासतववक

खात व ववकास लाभ दणारा. व सकतक खात - ररोकड खात नाव आवण ववकासच खात जमा करणात आल.

२. २१ एिपरलची नोर ` २०,००० चा दना बकचा धनादशादार वकरणला शरोधन करणात आल. ा वठकाणी वकरण (व सकतक खात) लाभ

घणारा आह - तामळ वकरणच खात नाव व दना बकच खात जमा कल. कसर / अपहयार / सतट (Discount) : कसर महणज माल ववकतान खरदीदाराला वदलली सवलत / सट हरो. कसर दरोन परकारची असत १) वापारी कसर २) ररोख कसर

१) वयापयारी कसर (Trade Discount) : ही कसर मालाचा वकमत पतावर वदली जात. तसच ही कसर मालाचा ररोख वकवा उधारी खरदी / ववकी परसगी वदली जात. ताची जमाखचाचाचा पसतकात नोद हरोत नाही.

उरयाहरण : अमरन राकशकडन ` २०,००० वकमतीचा माल १०% वापारी कसरीवर खरदी कला.

अमरचया (खररीरयार) पसतकयात िकरद नोर

तयारीख तपशील खया.पया.




खरदी खात ........................... नाव राकशचा खाताला (१०% कसरीवर राकशकडन वसत खरदी कलाबददल )

१८,०००१८,०००

ििकरतया रयाकशचया पसतकयात िकरद नोर





अमरच खात ...................... नाव ववकी खाताला (अमरला १०% कसरीवर मालाची ववकी कलाबददल)

१८,०००१८,०००

२) रोख कसर (Cash Discount) : रकमच वळवर शरोधन करता णासाठी पररोतसाहन महणन वदलली ही सवलत असत.

कसर ह नामधारी खात आह.

ववकतासाठी ररोख कसर ही हानी (loss) असत तर कतासाठी लाभ (gain) असतरो. लखापसतकात ररोख कसरीची सवतत नोद कली जात. ररोख कसर ही धनकरोसाठी हानी आह तर कतासाठी (ऋणकरोसाठी) लाभ आह. जवहा जवहा धनकरोला पस वदल जातात तवहा कसर खात जमा कराव आवण जाला ररोख रककम वमळत तरो कसर खात नाव दतरो. वापारी कसर वजा कलानतर ररोख कसर वदली जात. ररोख कसर लखाकनाचा पसतकात वलवहली जात.

ररोख कसरीच दरोन परकार पडतात . १) दततकसर / वदलली कसर (Discount Allowed) २) परापत कसर / वमळालली कसर (Discount Received)

65

उरयाहरण १: कावतचाक कडन ` १,९०० ररोख वमळाल व ताला ` १०० कसर वदली. िकरद नोर





ररोकड खात ............................नावकसर खात .............................नाव कावतचाकचा खाताला (ररोख वमळाली व कसर वदलाबददल)

१,९०० १००

२,०००

एकण २,००० २,०००

उरयाहरण २: चदाला ` ९८० ररोख वदल व वतचाकडन ` २० कसर वमळाली िकरद नोर





चदाच खात ...................... नाव ररोकड खाताला कसर खाताला (ररोख वदल व कसर वमळालाबददल)

१,०००९८० २०

एकतण १,००० १,०००

२) स कत िकरद नयार (Combined Journal Entry) अनक ववहारामध दानपका अवधक खाती परभावी हातात. अशावळी ररोजवकददीत एकच खात नाव व एकच खात जमा हरोईल अस नवह. जा वकदचानोदीमध एकापका अवधक खाती नाव वकवा एकापका अवधक खाती ‘जमा’ वकवा दरोनही अस शकतात. तवहा अशा वकदचानोदीना स कत वकदचानोद अस महणतात. अशा परकारचा सकत वकदचानोदीत. (i) अनक खाती नाव कली जातात आवण एक खात जमा कल जात. (ii) एक खात नाव कल जात आवण अनक खाती जमा कली जातात. (iii) एकापका अवधक खाती नाव कली जातात. व एकापका अवधक खाती जमा कली जातात. उरयाहरण १: सयाधया आिण स कत नोरीचया विहयार : ररोख ` १५०,००० , माल ` ३०,००० लपटॉप ` ५०,००० आणन ववसााला सरवात कली.

सयाधी नोर सकत नोर

अ) ररोकड खात ................नाव १,५०,००० भाडवल खाताला १५०,०००

ररोकड खात ..............नाव १,५०,००० मालसाठा खात............नाव ३०,०००लपटॉप खात .............नाव ५०,००० भाडवल खाताला २,३०,०००(ररोख, मालसाठा व लपटॉप आणन ववसााला सरवात कलाबददल )

ब) मालसाठा खात ...........नाव ३०,००० भाडवल खाताला ३०,०००

क) लपटॉप खात ...............नाव ५०,००० भाडवल खाताला ५०,०००

66

वरील तीनही नोदीमध भाडवल खात सामाईकपण जमा हरोत. महणन ताचा तीन नोदी करणाऐवजी ताचाकररता एक सकत नोद करता त. उरयाहरण २: वकशरोरला ` ३०,००० वकमतीचा माल ववकला, ताचाकडन ` १०,००० नगदी वमळाल.

सयाधी नोर सकत नोर

अ) वकशरोरच खात .............नाव ३०,००० ववकी खाताला ३०,०००

वकशरोरच खात ........नाव २०,००० ररोकड खात .........नाव १०,००० ववकी खाताला ३०,०००(वकशरोरला माल ववकला ताचाकडन काही रककम वमळाली)

ब) ररोकड खात .................नाव १०,००० वकशरोरच खाताला १०,०००

वरील दरोनही साधा नोदीमध वकशरोरच खात नाव ` ३०,००० व लगच `१०,००० जमा करणात आल. ताचा पररणाम महणन स कत नोदीमध वकशरोरच खात नाव ` २०,००० करणात आल आह. ` `उरयाहरण ३: : मजरी वदली ` ५,००० पगार वदला ` २,००० मजरी खात ........नाव ५,००० पगार खात ............नाव २,००० ररोकड खाताला ७,०००

उरयाहरण ४: कवमशन वमळाल ` ७००, लाभाश वमळाला ` ५०० ररोकड खात .........नाव १,२०० कवमशन खाताला ७०० लाभाश खाताला ५०० उरयाहरण -२शी. सकलप जनरल सटरोअसचा ाचा पसतकात खालील ववहाराचा वकदचानोदी करा. २०१९जल १ ररोख ` १,००,०००, मालसाठा ` ५०,०००, व सगणक ` ५०,००० ववसाात आणन परारभ कला. ४ कररनाकडन ५% वापारी कसरीवर ` १०,००० चा माल उधारीन खरदी कला. १० वपराकाला १०% वापारी कसरीवर ` २०,००० चा माल ववकला. १३ सटट बक ऑफ इवडामध ` ५०,००० जमा कल. १५ ` २,००० चा वसत चरोरीला गला . १८ भाड वदल ` ४,०००. २० वपराकाकडन पणचा लखा शरोधनाचा वमळाल ` १७,५०० २५ लखनसामगीबददल वदल ` ८,०००. उततर :

शी सकलप जनरल सटोअसद याची रोज िकरद




२०१७जल१

ररोकड खात ..........................................नाव मालसाठा खात .......................................नाव सगणक खात..........................................नाव भाडवल खाताला(वरील सपतती आणन ववसााला परारभ कला)

१,००,००० ५०,००० ५०,०००

२,००,०००

67

४ खरदी खात............................................नाव करीनाचा खाताला (५% वापारी कसरीवर मालाची उधार खरदी कलाबददल)

९,५००९,५००

१० वपराका खात ........................................नाव ववकी खाताला (१०% वापारी कसरीवर वसतची उधार ववकी कलाबददल)

१८,०००१८,०००

१३ सटट बक ऑफ इवडाच खात.............................नाव ररोकड खाताला (सटट बकत पसा जमा कलाबददल)

५०,०००५०,०००

१५ चरोराकडन हानी खात....................................नाव खरदी खाताला / माल नकसान खाताला(मालाची चरोरी झालाबददल)

२,०००२,०००

१८ भाड खात.................................................नाव ररोकड खाताला (भाड वदलाबददल)

४,०००४,०००

२० ररोकड खात .........................................नावकसर खात ..........................................नाव वपराकाचा खाताला (ररोख वमळालाबददल व कसर वदलाबददल)

१७,५०० ५००

१८,०००

२५ लखनसामगी खात ...................................नाव ररोकड खाताला (लखनसामगीबददल वदल)

८,०००८,०००

एकण ३,०९,५०० ३,०९,५००

उरयाहरण -३

धानववकता शी. राजकमार ाचा पसतकात खालील ववहाराचा वकदचानोदी करा.२०१९एवपरल १ ररोख ` २,००,०००, इमारत ` २,००,००० व राकशकडन उधार ` ५०,००० घऊन ववसााला सरवात कली.

४ दना बकत जमा कल ` ५०,०००.

७ वरिजशकडन १८% GST ` ३०,००० चा सगणक खरदी कला व धनादशान रककम वदली.

१० ररोख ववकी ` ९०,०००..

१२ ५% वापारी कसरीवर गणशला ` १०,००० चा माल उधार ववकला.

१५ गणशन ` ९५० चा वसत परत कला.

१८ राजकमारन वसकतक उपरोगासाठी वसत उचलला. ` १,०००.

२० टलीफरोन शलक ` ५०० व टकसी भाड ` २०० वदल.

२२ वाहतक खचाचाच ` ५,००० ५% GST न वदल.

२४ अककक शलकाबददल ` ५,००० चा धनादश वदला.

68

२६ १२% GST वर ` ७०,०००ची फवनचाचरची खरदी.

२८ १८% GST वर ` १,००,०००ची मरोटार कारची ववकी कली.

३० कववताला ` १५,५०० ररोख वदल, वतचाकडन ` ५०० कसर वमळाली. उततर : धयानििकरतया शी रयाजकमयार याची रोज िकरद




२०१८एवपरल१

ररोकड खात नाव इमारत खात नाव भाडवल खाताला राकशचा कजचा खाताला (ररोख, इमारत आवण कजचा घऊन ववसााला परारभ कलाबददल)

२,५०,०००२,००,०००

४,००,००० ५०,०००

४ दना बक खात नाव ररोकड खाताला (दना बकत जमा कलाबददल)

५०,०००५०,०००

७ सगणक खात नाव Input CGST खात नाव Input SGST खात नाव दना बक खाताला (१८% GST वर सगणक खरदी कल व धनादश वदलाबददल)

३०,०००२,७००२,७००

३५,४००

१० ररोकड खात नाव ववकी खाताला (मालाची ररोख ववकी कलाबददल)

९०,०००९०,०००

१२ गणशच खात नाव ववकी खाताला(गणशला माल उधार ववकलाबददल)

९,५००९,५००

१५ ववकी परत खात नाव गणशचा खाताला (गणशकडन वसत परत आला बददल)

९५०९५०

१८ उचल खात नाव मालकान उचललला वसत खाताला(मालकान वसकतक उपरोगासाठी वसत उचललाबददल)

१,०००१,०००

69

२० टलीफरोन खचचा खात नाव टकसी भाड खात नाव ररोकड खाताला (टलीफरोन खचचा व टकसी भाड वदलाबददल)

५००२००

७००

२२ वाहतक खचचा खात नाव Input CGST खात नाव Input SGST खात नाव ररोकड खाताला (५% GST सह वाहतक खचचा वदलाबददल)

५,००० १२५

१२५५,२५०

२४ अककण शलक खात नाव दना बक खाताला (अककण शलकाबददल धनादश वदला.)

५,०००५,०००

२६ फवनचाचर खात नाव Input CGST खात नाव Input SGST खात नाव ररोकड खाताला (१२% GST वर फवनचाचर खरदी कलाबददल)

७०,००० ४,२०० ४,२००

७८,४००

२८ ररोकडखात नाव मरोटारकार खाताला Output CGST खाताला Output SGST खाताला (१८ % GST वर मरोटारकारची ववकी कलाबददल)

१,१८,०००१,००,००० ९,००० ९,०००

३० कववताच खात नाव ररोकड खाताला कसर खाताला (कववताला ररोख वदल व वतचाकडन कसर वमळालाबददल)

१६,०००१५,५००

५००

एकण ८,६०,२०० ८,६०,२००

70

कयाद टीपया १) ७ एवपरल २०१९ चा ववहार सगणकाची मळ वकमत = ` ३०,००० + ९% CGST = ` २,७०० ९% SGST = ` २,७००

एकण मल = ` ३५,४००

२) २२ एवपरल २०१९ चा ववहार वाहतक खचचा = ` ५,००० + २.५% CGST = ` १२५ २.५% SGST = ` १२५

एकण राशीच शरोधन = ` ५,२५०

३) २६ एवपरल २०१९ चा ववहार

फवनचाचरची वकमत = ` ७०,००० + ६% CGST = ` ४,२०० ६% CGST = ` ४,२००

एकण मल = ` ७८,४००

उरयाहरण - ४शीदवी मडीकल सटरोअसचा ाचा पसतकात खालील ववहाराचा वकदचानोदी करा. २०१९

ऑगसट १ शीदवी ानी सवत:च ररोख ` ९०,००० , माल साठा ` ४०,०००, त ` ७०,००० वकमतीच आवण करोवनकाकडन ` ५०,००० उसन वावषचाक १२% दराच घऊन ववसाास सरवात कली.

४ १०% वापारी कसरीवर माधरी कडन ` ५०,००० चा वसत / माल खरदी कला.

६ नमनापरमाण माल नसलामळ ` ४५० चा माधरीला परत कला.

८ १०% वापारी कसरीवर वकरणला ` ८०,००० वकमतीचा वसत ववकला आवण वतचाकडन ५% ररोख कसर वजा करन ररोख वमळाल

१३ भाड वदल ` ४,०००.

१७ बजाज वल. कडन २८% GST न ` १,००,००० ची तसामगी खरदी करन डवबट काडचान रककम वदली.

२० पगारा बददल वदल ` २७,०००.

२७ १८% GST न ` १,२०,०००च सगणक खरदी कल व रककम डबीटकाडचान वदली.

३१ खाजगी उपरोगाकररता बकतन ` १०,००० काढल.

71

उततर : शीरिी मडीकल सटोअसद ची रोज िकरद




२०१८ऑगसट१

ररोकड खात नाव मालसाठा खात नाव त खात नाव भाडवल खाताला करोवनकाच कजचा खाताला (ररोख, माल, तसामगी व कजचा घऊन ववसााला परारभ कलाबददल)

१,४०,००० ४०,०००

७०,०००२,००,००० ५०,०००

४ खरदी खात नाव माधरीचा खाताला (१०% वापारी कसरीवर माधरीकडन वसतची उधार खरदी कलाबददल)

४५,०००४५,०००

६ माधरीच खात नाव खरदीपरत खाताला (माधरीला वसत परत कलाबददल)

४५०४५०

८ ररोकड खात नाव कसर खात नाव ववकी खाताला ( १०% कसरीवर वसतची ररोख ववकी व ५% ररोख कसर व रककम वदलाबददल)

६८,४०० ३,६००

७२,०००

१३ भाड खात नाव ररोकड खाताला (भाड वदलाबददल)

४,०००४,०००

१७ त खात नाव Input CGST खात नाव Input SGST खात नाव बक खाताला (२८% GST सह त खरदी करन Debit cardदार शरोधन कलाबददल)

१,००,००० १४,००० १४,०००

१,२८,०००

२० पगार खात नाव ररोकड खाताला (पगार ररोख वदलाबददल)

२७,०००२७,०००

72

२७ सगणक खात नाव Input CGST खात नाव Input SGST खात नाव बक खाताला (१८% GST सह सगणक खरदी कल व धनादश वदलाबददल)

१,२०,०००१०,८००१०,८००

१,४१,६००

३१ उचल खात नाव बक खाताला (खाजगी उपरोगाकररता बकतन काढलाबददल)

१०,०००१०,०००

एकण ६,७८,०५० ६,७८,०५०

उरयाहरण - ५

ववशाल इलकटरॉवनकस चा पसतकात खालील ववहाराचा वकदचा नोदी करा.

२०१८

एवपरल १ ररोख ` ९०,०००, उपसकर ` ६०,००० इमारत ` १,००,००० ची आणन ववशालन ववसााला सरवात कली.

४ १८ % GST सह हाडा कपनीकडन मरोटारकार खरदी कली व चक ` ५५,००० चा वदला.

५ नाटड इवडा इशरनस कपनीला वरील मरोटारकारची ववमा परवाजी वदली ` ३,०००

१० सटट बक ऑफ इवडात जमा कल ` ४०,०००.

१२ पगाराबददल वदल ` १०,००० भाडाबददल वदल ` ३,०००

१५ राजशकडन ` ८०,००० चा माल आणला आवण लगच १/४ रककम ररोख वदली.

१८ ५% GST सह ररोख ववकी ` ६०,०००

२० ` १,००० भाड वमळाल व ` ४,००० कवमशन वमळाल.

२५ दरधवनी शलक वदल ` १,५००.

२७ कटररनाला ५% GST सह ` ७५,००० चा माल पाठववला.

२९ सनीतान ५% GST सह ` ४५,००० माल घतला.

३० SBI चा डबीटकाडचा दार लखन सामगीच ` १७,००० शरोधन कल.

73

उततर : ििशयाल इलकटरॉिनकसची रोज िकरद




२०१८एवपरल १ ररोकड खात नाव

उपसकर खात नाव इमारत खात नाव भाडवल खाताला (ररोख, फवनचाचर आवण इमारत आणन ववसााला परारभ कलाबददल )

९०,००० ६०,०००

१,००,०००२,५०,०००

४ मरोटारकार खात नाव Input CGST खात नाव Input SGST खात नाव ररोकड खाताला (१८% GST सह मरोटारकार खरदी कलाबददल)

५५,००० ४,९५० ४,९५०

६४,९००

५ ववमापरवाजी खात नाव ररोकड खाताला (मरोटाकारवरील ववमा परवाजी वदलाबददल)

३,०००३,०००

१० सटट बक ऑफ इवडा खात नाव ररोकड खाताला (सटट बकत जमा कलाबददल)

४०,०००४०,०००

१२ पगार खात नाव भाड खात नाव ररोकड खाताला (पगार व भाड ररोख वदलाबददल)

१०,००० ३,०००

१३,०००

१५ खरदी खात नाव राजशचा खाताला ररोकड खाताला (माल खरदी कला व १/४ रककम ररोख वदलाबददल)

८०,०००६०,०००२०,०००

१८ ररोकड खात नाव ववकीखाताला Output CGST खाताला Output SGST खाताला(५% GST सह मालाची ववकी कलाबददल)

६३,०००६०,००० १,५०० १,५००

74

२० ररोकड खात नाव भाड खाताला कवमशन खाताला (भाड व कवमशन वमळालाबददल)

५,०००१,०००४,०००

२५ दरधवनी शलक खात नाव ररोकड खाताला (दरधवनी शलक वदलाबददल)

१,५००१,५००

२७ ररोकड खात नाव ववकीखाताला Output CGST खाताला Output SGST खाताला (५% GST सह मालाची ववकी कलाबददल )

७८,७५०७५,००० १,८७५ १,८७५

२९ सनीताच खात नाव ववकी खाताला Output CGST खाताला Output SGST खाताला (५% GST सह सनीताला माल उधार ववकलाबददल)

४७,२५०४५,००० १,१२५ १,१२५

३० लखनसामगी खात नाव सटट बक ऑफ इवडा खाताला (डबीट काडचा न लखनसामगी खरदी कलाबददल)

१७,०००१७,०००

एकण ६,६७,४०० ६,६७,४००

उरयाहरण - ६शी राजवाड टरवनग कपनीचा पसतकात खालील ववहाराचा वकदचा नोदी करा. २०१९म १ ररोख ` १,००,०००, बक वशललक ` २,००,००० व इमारत ` २,००,००० आणन ववसााला सरवात कली. ३ १८% GST वर रामकडन ` ५०,००० चा मालखरदी कला. ५ १८% GST राकशला वसतची / मालाची ` ७०,००० ची ररोख ववकी कली. ७ दरसतीबददल ` ५,००० वदल. १० १२%GST वर रणवीर ॲनड सनसला माल परवठासबधीचा ` ६०,००० चा आदश पाठववला. १५ ` १५,००० मजरी वदली. १८ १२% GST वर माहनकडन ` १,००,००० चा माल खरदी कला. २० वाहतक खचाचाबददल ` ७,००० वदल. २५ २८% GST सह वकशरोरकडन ` ५०,००० चा माल खरदी कला व रककम धनादशादार वदली. ३० १८% GST सह ` ५०,००० च त खरदी करणात आल, अधदी रककम लगचच धनादशादार वदली. ३१ वसकतक उपरोगासाठी बकतन ` १०,००० काढल.

75

उततर : रयाजियाड टिडि कपनी याची रोज िकरद




२०१९म १ ररोकड खात नाव

बक खात नाव इमारत खात नाव भाडवल खाताला (वरील सपतती आणन ववसााला परारभ कलाबददल)

१,००,०००२,००,०००२,००,०००

५,००,०००

३ खरदी खात नाव Input CGST खात नाव Input SGST खात नाव रामचा खाताला (१८% GST सह वसतची खरदी कलाबददल)

५०,००० ४,५०० ४,५००

५९,०००

५ ररोकड खात नाव ववकी खाताला Output CGST खाताला Output SGST खाताला ( १८% GST वर राकशला मालाची ररोख ववकी कलाबददल)

८२,६००७०,००० ६,३०० ६,३००

७ दरसती खात नाव ररोकड खाताला (दरसती कलाबददल)

५,०००५,०००

१५ मजरी खात नाव ररोकड खाताला (मजरी वदलाबददल)

१५,०००१५,०००

१८ खरदी खात नाव Input CGST खात नाव Input SGST खात नाव मरोहनचा खाताला(मरोहनकडन १२% GST सह माल उधार खरदी कला)

१,००,००० ६,००० ६,०००

१,१२,०००

२० वाहतक खचचा खात नाव ररोकड खाताला (वाहतक खचचा कलाबददल)

७,०००७,०००

76

२५ खरदी खात नाव Input CGST खात नाव Input SGST खात नाव वकशरोरच खाताला बक खाताला (वकशरोरकडन माल खरदी कला व अधदी रककम धनादशादार वदलाबददल)

५०,००० ७,००० ७,०००

३२,०००३२,०००

३० त खात नाव Input CGST खात नाव Input SGST खात नाव ररोकड खाताला (१८% GST सह त खरदी कलाबददल)

५०,००० ४,५०० ४,५००

५९,०००

३१ उचल खात नाव बक खाताला (वसकतक उपरोगासाठी बकतन काढलाबददल)

१०,०००१०,०००

एकतण ९,१३,६०० ९,१३,६०० सतचनया : वदनाक १० म २०१९ चा ववहाराचा करोणताही आवचाक पररणाम हरोत नाही महणन ररोजवकददीत ताची नोद हरोणार नाही.

उरयाहरण -७खालील ववहाराचा वकदचानोदी सावना इलकटरॉवनकस पण, ाचा पसतकात करा. १ एवपरल २०१९ ररोजी खालील खातावर नाव वशलका हरोता. बकतील ररोख वशललक ` ५०,०००, ववववध ऋणकरो ` १५,०००, मालसाठा ` ३५,०००, सत व त ` १,००,०००, जमा वशलका धनकरो (वषाचा) ` १०,००० बक कजचा ` ४०,०००

२०१९एवपरल १ कगना कडन ` ९०,००० चा १२% GST ची आकारणी करन माल खरदी कला व रककम धनादशान वदली. ५ नहाला १८% GST सह माल ववकणात आला `३०,००० १० सजला २८% GST सह मालाची ववकी करणात आली. ताबददल चक वमळाला ` ५०,००० १४ १८% GST सह ` ५०,००० माल ररोख खरदी कला तावर १० % ररोख कसर वमळाली. १८ ` ८,००० जावहरातीच वदल. २० ` ४०,००० ला घरोडा खरदी कला ` २,००० वाहन खचचा वदला. २२ ` ११,००० छपाई व लखनसामगीबददल वदल.

77

२६ १२% GST सह ` १३,००० ची अलरोकला वसतची ररोखववकी कली, ताला १०% ररोख कसर वदली. २८ बडीत कजचा महणन अपलसखत कलल ` १,००० वषाचाकडन परापत झाल. ३० ` ५,००० चा नमना महणन मरोफत माल वाटला. उततर :

सयािनया इलकटरॉिनकस याची रोज िकरद




२०१९एवपरल १ बक खात नाव.

ववववध ऋणकरोच खात नाव. मालसाठा खात नाव. सत व त खात नाव. वषाचाचा खाताला बक कजचा खाताला भाडवल खाताला (मागील वषाचाचा वशलका पढ आणलाबददल)

५०,००० १५,००० ३५,०००

१,००,००० १०,००० ४०,०००१,५०,०००

१ खरदी खात नाव. Input CGST खात नाव. Input SGST खात नाव. बक खाताला (१०% वापारी कसरीवर १२% GST सह माल खरदी करन धनादश वदलाबददल)

९०,००० ५,४००५,४००

१,००,८००

५ नहाच खात नाव. ववकी खाताला Output CGST खाताला Output SGST खाताला (नहाला १८% GST सह माल ववकलाबददल)

३५,४००३०,००० २,७०० २,७००

१० बक खात नाव. ववकी खाताला Output CGST खात Output SGST खात (२८% GST सह मालाची ववकी करन धनादश वमळालाबददल)

६४,०००५०,००० ७,००० ७,०००

१४ खरदी खात नाव. Input CGST खात नाव. Input SGST खात नाव. ररोकड खाताला कसर खाताला(१८% GST सह वसत ररोख खरदी कला व १०% ररोख कसर वमळालाबददल)

५०,००० ४,५०० ४,५००

५४,००० ५,०००

78

१८ जावहरात खात नाव ररोकड खाताला (जावहरात खचचा कलाबददल)

८,०००८,०००

२० पशधनखात नाव ररोकड खाताला(पशधन खरदी कल व तावर वाहतक खचचा कलाबददल)

४२,०००४२,०००

२२ छपाई व लखनसामगी खचचा खात नाव ररोकड खाताला (छपाई व लखनसामगी वदली)

११,०००११,०००

२६ ररोकड खात नाव कसर खात नाव ववकी खाताला Output CGST खाताला Output SGST खाताला (अलरोकला १२ % GST सह माल ववकला व ताला १०% कसर वदलाबददल)

१३,२६० १,३००

१३,००० ७८० ७८०

२८ ररोकड खात नाव बडीत कजचा अपलसखत खाताला (अपलसखत झालल बडीत कजचा वमळालाबददल)

१,०००१,०००

३० जावहरात खात नाव मरोफत नमना वसत खाताला (मरोफत नमना वसत वाटलाबददल)

५,०००५,०००

एकण ५,४०,७६० ५,४०,७६०

िर. २६ एिपरल चया नयारीच सपषीकरण ` १) मालाची वकमत १३,००० + ६% CGST ७८० + ६% SGST ७८०

एकण मल १४,५६० - १३,००० वर १०% कसर - १,३००

ररोख परापत १३,२६०

79

उरयाहरण -८रमड ाचा खालील ववहाराची वकदचानोदी करा.२०१९

एवपरल १ ५% वापारी कसर व १८% GST न ` २,००,००० चा काजलकडन माल खरदी कला. तातील १/२ रककम धनादशादार वदली.

४ मवहनदा कपनीच ` ६०,००० च भाग खरदी कल व दलाली ` १,००० वदली.

९ १०% वापारी कसर व १८% GST न ` ६०,००० चा रववकातला माल ववकला.तातील १/३ रककम ररोख वमळाली व ताला ५% ररोख कसर वदली.

१० मालकाचा मलाची कॉलजची फी वदली ` १,०००.

१२ १८% GST न ` ५०,००० चा सगणक खरदी कला.

१५ वरील सगणकासाठी वाहतक खचचा कला ` २,०००.

२० ` १५,००० पगार वदला.

२६ ` ५,००० भाड वदल व ` १५,००० ची जावहरात वदली.

२७ १८% GST सह सलमानला ` २०,००० चा माल ववकला.

३० १२% GST सह माल खरदी कला व ताबददलचा धनादश वदला. ` १,००,०००

३० ` २०,००० मजरीच द आह.

उततर :

शी रमनडचया पसतकयात रोज िकरद नोरी




२०१९एवपरल १

खरदी खात नाव Input CGST खात नाव Input SGST खात नाव बक खात काजलचा खातात (५% वापारी कसरीवर व ८% GST वर माल खरदी करन अधदी राशी धनादशादार वदली)

१,९०,००० १७,१०० १७,१००

१,१२,१००१,१२,१००

४ मवहद कपनीतील भाग गतवणक खात नाव बक खाताला (दलालीसह मवहनदा कपनीचा भागात गतवणक कलाबददल)

६१,०००६१,०००

80

९ ररोकड खात नाव कसर खात नाव रववकात च खात नाव ववकी खाताला Output CGST खाताला Output SGST खाताला (रववकात १०% कसरीवर मालाची ववकी करन १८% GST आकारला व १/३ रककम वमळाली ताला ५% ररोख कसर वदलाबददल)

२०,३४० ९००

४२,४८०५४,००० ४,८६०४,८६०

१० उचल खात नाव ररोकड खात (मालकाचा मलाचा कॉलजची फी भरणाबददल)

१,०००१,०००

१२ सगणक खात नाव Input CGST खात नाव Input SGST खात नाव ररोकड खाताला ( १८% GST सह सगणक खरदी कलाबददल)

५०,००० ४,५०० ४,५००

५९,०००

१५ सगणक खात नाव ररोकड खाताला (सगणकावर वाहतक खचचा )

२,०००२,०००

२० पगार खात नाव ररोकड खाताला (पगाराच वदलाबददल)

१५,०००१५,०००

२६ भाड खात नाव जावहरात खात नाव ररोकड खाताला (भाड व जावहरातीवर खचचा कलाबददल)

५,०००१५,०००

२०,०००

२७ सलमानाच खात नाव ववकी खाताला Output CGST खाताला Output SGST खाताला (सलमानला १८% GST सह मालाची ववकी कलाबददल)

२३,६००२०,००० १,८०० १,८००

३० खरदी खात नाव Input CGST खात नाव Input SGST खात नाव बक खाताला (१२% GST सह माल खरदी कला व धनादशान शरोधन कलाबददल)

१,००,००० ६,००० ६,०००

१,१२,०००

81

३० मजरी खात नाव. द मजरी खाताला (मजरी द झालाबददल)

२०,०००२०,०००

एकण ६,०१,५२० ६,०१,५२०

ििशलषणयातमक कयाद िटप १) एवपरल ९ ची वकदचा नोद अ) बीजकातील वकमत = ` ६०,००० वजा १०% वापारी कसर = - ` ६,००० वसतची वकमत ` ५४,००० + ९% CGST + ` ४,८६० + ९%SGST + ` ४,८६० एकण वकमत ` ६३,७२०

(१/३) (२/३) ` २१,२४० ` ४२,४८० - ५% कसर ` १८,००० वर = - ` ९०० ररोख वमळाल = ` २०,३४०

कती करया - Activity : १) तमचा पॉकटमधन खचचा हरोणाऱा पशाचा ववहाराचा आधार दहा ववहाराची GST सह बीजक वमळवा व

ररोजकीदचा तार करा.

२) एका मवहनातील तमच घर अवा कटबाची ररोजकीदचा तार करा.

३) घरगती वापराचा वसतच १० सगणकी वबल गरोळा करन ता आधार ररोजकीदचा तार करा.

४) सी. ए. कााचालाला भट दऊन लखाकनाचा ववववध पदधतीची मावहती वमळवा.

82

ppppppppppppp सियाधया ppppppppppppp

पर. १ िसतिनषठ परशन :

अ) एकया ियाकयात उततर िलहया. १) ररोजकीदचा महणज का? २) सपषटीकरण महणज का? ३) GST (जी. एस.टी.) महणज का ? ४) कद सरकारन भारतात जी. एस. टी. करोणता वषदी लाग कला? ५) साधी नोद (साधारण नोद) चा अचा सपषट करा? ६) वमश नोद चा अचा सपषट करा? ७) जर डबीट काडचा दार भाड वदल तर करोणत खात नाव हरोईल? ८) करोणती कसर खात पसतकात नोदवीली जात नाही? ९) करोणता कमान मावसक ववहारा ह ररोजवकददीमध नोदववल जातात? १०) करोणत खात जमा करणात ईल जवहा माल हा उधारीवर ववकणात आला असल?

पर.२ खयालील ििधयानयासयाठी एक शबर / शबर समतह सतचिया.: १) मळ नोदीच पसतक. २) एक कर जरो ‘‘वसत व सवा’’ ावर कद सरकारकडन लावणात तरो. ३) नोदीच सवकपत सपषटीकरण. ४) ररोजवकददीत ववहार नोदववणाची वका. ५) करोणता फच शबदापासन Journal हा शबद बनला आह. ६) अशी कसर जान तवररत ण (उधारी) वमळत. ७) एका पका जासत खात नाव वकवा जमा हरोणारी नोद. ८) ववसाातन ववसा मालकान सवत:चा उपरोगासाठी घतलली करोणतीही रककम / माल. ९) मालाचा खरदीवर सरकारला दणात णारा कर. १०) खात वहीतील पानावरील कमाक

पर.३ ोग पयाद िनिडन ििधयान पतणद करया. १) ……… महणज ररोजवकददीत नोदववणात आलला ववहाराच सवकपत वववचन हरो. अ) सपषटीकरण ब) ररोजवकदचान क) खतावणी ड) बरीज २) ……… कसर ही खातवहीत नोदववणात त नाही. अ) वापारी ब) ररोख क) GST ड) VAT ३) ररोजवकददीत ववहार नोदववणाला महणतात. …… अ) खतावणी ब) ररोजवकदचान क) सपषटीकरण ड) मळ नोद ४) परतक ररोजकीदचा नोदीला आवशक असत. …… अ) बरीज ब) खतावणी क) सपषटीकरण ड) ररोजवकदचान ५) ररोजकीदचा मधील ……… हा रकाना ररोजवकदचान करतावळी करोरा सरोडणात तरो. अ) वदनाक ब) वववरण क) खात पान कमाक ड) रककम

83

६) उधारीवर मालाची ववकी कलास ..……… नाव हरोत. अ) खरदी खात ब) लाभ घणाऱाच खात क) ववकी खात ड) ररोख खात ७) तसामगी बसववणासाठी दणात णारी मजरी ही ..…… नाव करणात त. अ) मजरी खात ब) फवनचाचर खात क) ररोख खात ड) सापना खात ८) दलालाला वदलली दलाली ही ………ा खातात नाव कली जात. अ) उचल खात ब) ररोख जात क) दलाली खात ड) दलालाच खात. ९) दना बकतन घतलल कजचा ....... खातात जमा करणात त. अ)भाडवल खात ब) दना बक खात क) ररोख खात ड) दना बक कजचा खात. १०) पराणाची ररोखीन खरदी कली तर ..............ह खात नाव हरोईल. अ) पशधन खात ब) माल खात क) ररोख खात ड) बक खात.

पर.४ खयालील ििधयान चतक की बरोबर त सकयारण सयािया. १) परतक नोदीसाठी सपषटीकरणाची आवशकता नसत. २) ररोजवकददीत सवचा ववहाराचा नोदी करणाकररता बीजकाची गरज असत. ३) ररोख कसर वदली असता कसर खातात नाव करणात त. ४) ररोजकीदचा ह मळ नोदीच पसतक आह. ५) वापारी कसर खातवहीत नोदववणात त. ६) चरोरीन मालाच नकसान ही माल खातात नाव करणात त. ७) जर घरमालकाला भाड वदल तर घरमालकाच खात नाव हरोईल. ८) पसतपालनामध ररोखीकत (Monetry) व अररोखीकत (Non-monetry) अशा सवचा ववहाराचा नोदी कला जातात. ९) मालकादार उचलमळ ताचा भाडवलात वाढ हरोत. १०) मालाचा खरदीवर GST वदला तर आगम कर खात नाव हरोईल.

पर.५ ररकयामया जयािया भरया. १) परम नोदीच पसतकाला ……… महणतात. २) ररोजवकदचामध ववहार नोदववणाचा वकला …… ३) ररोजवकददीत नोदीच सवकपत वववचनाला …… महणतात. ४) …… कसर खातवहीत नादववत नाहीत. ५) …… ही सट ठरोक मालाचा खरदी वकवा तवररत ण (उधारी) वसलीसाठी दणात त. ६) परतक ररोजकीदचा नोदीसाठी …… दणात त. ७) …… कसर नहमी लखा पसतकामध नोदववणात त. ८) …… दसतऐवज ह परतक ररोजकीदचा नोदीच सतरोत दसतऐवज असत जादार ररोजवकददीत नोदी नोदववणात त. ९) धनादशात …… पककार असतात. १०) …… ह (चक) धनादश इतर धनादशापका जासत सरवकत असातात. कारण ाच पस बकचा काऊटरवर वमळत

नाहीत.

पर.६ १) ‘कर बीजक’ चा नमना तार करा. २) ‘पावती’ चा नमना तार करा. ३) ‘रखावकत धनादश’ चा नमना तार करा. ४) ‘ररोख पावती’ चा नमना तार करा.

84

पर.७ खयालील ििधयान ररसत करन पनहया िलहया. १) सवचा वावसावक ववहाराचा नोदी ररोजवकददीत हरोतात. २) ररोख कसर जमाखचाचाचा पसतकात नोदवत नाही. ३) ररोजकीदचा ह दयम नोदीच पसतक आह. ४) भारत सरकारकडन GST ची अमलबजावणी १ जल २०१८ पासन झाली. ५) तसामगी खरदी कलास मालकाच भाडवल कमी हरोत.

पर.८ खयालील ििधयानयाशी तमही सहमत आहयात की असहमत त सयािया. १) परतक नोदीसाठी सपषटीकरण गरजच आह. २) GST हा वसत आवण ववकी करासाठी आह. ३) जमाखचाचाचा पसतकात वापारी कसर वलवहली जात नाही. ४) त सापनवरील मजरी ही मजरी खाताचा नाव बाजला वलवहली जात. ५) ररोजवकददीमध ववहार नोदववणाचा परवकला ररोजवकददीन अस महणतात.

पर.९ खयालील ििधयान सोडिया. १) टाटा आवण कपनीकडन ` २,००,००० मरोटारकार खरदी कली तावर १८% GST आकारला. GST ची रककम

शरोधन काढा. २) ५% GST सह वाहतक खचचा वदल. CGST & SGST काढा. ३) रजनकडन ५% GST आवण १०% ररोख कसरीवर वसत आणला ` १०,००० ररोख कसर काढा. ४) ` १,००,००० चा पणचा लखाशरोधनाचा वकरणकडन ` ९०,००० चा चक वमळाला. कसरीचा दर काढा. ५) रामला १०% वापारी कसर आवण १०% ररोख कसरीवर ` १,००,००० चा माल ववकला आवण ताचाकडन ५०%

राशीचा धनादश वमळाला. वमळालला धनादशाची रककम काढन दाखवा.

पर.१० खयालील कोषक पतणद करया.

अ.कर. विहयार नयाि रयाशी जमया रयाशी१) धनादशदार आकर भरला ` ५०,००० ?

--

बक खात२) RTGS चा माधमातन सनीलकडन ` २०,००० वमळाल. बक खात

--?

३) सज नादार झाला ताचाकडन ` ५०० वमळाल नाहीत. ?-

-सज खात

४) ` १०,००० चा घरोडा खरदी कला. ?-

-ररोकड खात

५) मालकाचा मदती ठव खातातन वसकतक बक खातात ` ५०,००० हसतातरीत करणात आल.

बक खात-

-?

85

gggggggggggggggg परयातयािकषक उरयाहरण ggggggggggggggggg

१. आनर मचचट याचया पसतकयात खयालील विहयार नोरिया.२०१९एवपरल १ आनद ानी ` ६०,००० भाडवल आणन ववसा सर कला.

५ ररोखीन ` ३०,०००.चा माल खरदी कला.

७ सरशला ` १०,००० ची मालाची ववकी कली.

१० गोववदकडन ` ३०,००० वकमतीच उधारीवर फवनचाचर घतल.

१५ डवबटकाडचा दार ` ३,००० च भाड वदल.

२१ उवमचालाकडन उधारीवर ` ७०,००० ची मालाची खरदी कली.

२७ नाईटड टरानसपरोटचाला वाहतक खचचा ` १,००० वदला.

३० शवमचालाचा वतीन उवमचालाला वदल ` २०,०००

२. खयालील विहयार िजयानन याचया पसतकयात िलहया.२०१९म ३ ` ९०,००० चा मालाची खरदी कली आवण बकन ताच शरोधन कल.

७ सतीशला मालाची उधार ववकी कली ` ३०,०००.

९ टपालखचाचाच वदल ` १०,०००

१२ मजरी वदली ` १५,०००.

१५ ` ३०,००० चा सतीशकडन धनादश वमळाला.

२१ ` ५००० लाभाश वमळाला.

२५ सगणक खरदी ` ४०,००० व ताच शाधन धनादशादार कल.

२८ ` १०,००० सटट बक ऑफ इवडामध जमा कल.

३१ मालाची खरदी ` ४०,००० व शरोधन RTGS न कल.

३. ‘अशोक जनरल सटोअसद’ याचया पसतकयात विहयार नोरिया. २०१९म १ भरतचा वतीन रामकडन ` ५,००० वमळाल.

४ ररोखीन मालाची खरदी ` ५५,०००.

८ वतन वदल ` ८,०००.

१२ गणशकडन मालाची उधार खरदी ` ३०,०००

१७ शीमती नहाला मालाची उधार ववकी ` ६०,०००

२० ताची खरदी ` ८०,०००, १२% GST न कली व रककम धनादशादार वदली.

२५ एस.जी. ॲनड सनसला धनादश वदला ` ३०,०००.

२८ गणशकडन कवमशन वमळाल. ` १०,०००

३० भाड वदल ` ५०००.

३१ वडमट चा माधमातन अतल ॲनड कपनीच शअर खरदी कल ` १०,००० .

86

४. खयालील विहयार ‘सज जनरल सटोअसद’ याचया पसतकयात िलहया.२०१९

जन १ ववसा सर कला ररोख ` ५०,०००, बक ` १,००,०००, माल ` ५०,०००.

५ मरोहन कडन १०% वापारी कसरीवर मालाची उधार खरदी कली ` ८०,०००

९ ५% वापारी कसरीवर उवमचालाला मालाची ववकी कली ` ३०,०००.

१२ ` ४०,००० दना बकत भरल.

१५ ` ५,००० वकमतीचा माल मरोफत नमना महणन वदला.

२२ ` ५,००० आनदला कवमशन वदल.

२४ उवमचालाकडन पणचाशरोधनाचा ` २८,००० डवबट काडचान वमळाल.

२९ जावहरातीच वदल ` ९,०००/

३० २८% जी.एस.टी. न ` २०,००० ला लपटॉप खरदी कला व ताच शरोधन NEFT न कल.

५. खयालील विहयार ‘कणयाल सटोअसद’ याचया पसतकयात नोरिया. २०१८

ऑगसट १ राकशकडन ` ९०,००० चा माल १०% वापारी कसर व १०% ररोख कसरन खरदी कला. तातील १/३ शरोधन धनादशादार कल.

५ भारती सटट बक मध ` ६०,००० भरन चाल खात उघडल.

८ ररोखीन खरदी ` ८५,०००. १० १०% वापारी कसरीवर तषारला मालाची ववकी कली ` २०,००० १२ वतन वदल ` ४,०००. १६ तषारकडन माल परत आला ` २५०. १७ वसकतक उपरोगाकररता ` २,००० वकमतीचा मालाची कणालन उचल कली. २० धनादशादार ` ४०,००० वकमतीचा लपटॉपची खरदी १८% GST न कली. २२ धनादशादार भाडाच वदल ` १५,०००. २५ ररोखीन ` २,००,००० वकमतीचा कारची खरदी १८% GST न कली व रककम बकदार वदली. २६ नमना महणन मालाच वाटप ` ४,०००. २८ उधारीवर अवमतकडन मालाची खरदी ` ६०,०००. ३० अवमतला ECS दार वदल ` ५८,५००, तान कसर वदली ` १,५००. ३० ` १,००० तरोटा सहन करन ` ५,००० चा माल ववकला. ३१ ररोखीची ववकी ` २०,००० ६. नीनया जनरल सटोअसद याचया पसतकयात विहयार नोरिया. २०१८

सपटबर १ राजला ५०,००० चा माल १०% वापारी कसर व १०% ररोख कसरीवर ववकला, तातील ५०% रककम धनादशान व २०% ररोखीन वमळाली.

३ परशातकडन ७.५% वापारी कसरीवर ` ६०,००० मालाची खरदी कली. अधदी रककम ररोख वदली.

87

५ ` ५५० वकमतीचा माल परशातला परत कला.

७ १०% वापारी कसरीवर ` ९०,००० वकमतीचा मालाची रणवीरला उधारीवर ववकी कली.

१२ कवमशन वमळाल ` ४,५००.

१५ रणवीरन ताचा खाताचा पणचाशरोधनाचा ररोख ` ८०,००० वदल.

१८ धनादशान ` ८,००० सगणकाची खरदी ररलानस कपनीकडन २८% GST न कली.

२२ मजरी वदली ` १३,०००.

२३ आववचामा हपता वदला ` १७,०००.

२७ तषारला ` २८,००० वकमतीचा मालाची ववकी कली व तान ` १८,००० ताबडतरोब वदल.

७. िरणचया पसतकयात विहयार नोरिया. २०१८

ऑकटरो १ वरणन ` ९५,००० ची तसामगी खरदी कली. तावर ` ५,००० वाहतक खचचा वदला.

३ मालाची ` १,५०,००० ला खरदी कली व रककम धनादशादार वदली.

६ १८% GST न नागश ॲनड कपनीकडन ` १,८०,००० वकमतीचा लपटॉपची खरदी कली.

१० बक ऑफ बडरोदा मध जमा कल ` ७०,०००.

१२ भाड वदल ` ४,००० आवण कवमशन वदल ` ३,०००.

१५ तषार ॲनड कपनीकडन १२% GST दरान १,२०,००० वकमतीचा मालाची खरदी कली, तापकी १/२ रककम बकतन RTGS दार वदली.

१६ मालाची खरदी कली व ` ५०,००० धनादशादार वदल.

२० सतीशला ` ८०,००० चा १२% GST न माल पाठववला व राशी धनादशान वमळाली.

२५ टवलफरोन वबलाच वदल ` ९०,०००.

२७ शीमती वषाचान ` ९०,००० चा १२% वापारी कसरीवर आपलाकडन माल खरदी कला.

२८ अवभवजत ॲनड सनसकडन ` १,५०,००० चा माल १८% GST न खरदी कला.

३० १०% ररोख कसर वमळवन अवभवजत ॲनड सनस ला पणचाशरोधन कल.

३१. जावहरातीसाठी ` ८,००० आवण दलालीच ` १२,००० वदल.

८. धोनी ॲटो कयार सटर’ चया पसतकयात खयालील विहयार नोरिया.२०१८नरोवह १ ` १०० च १,००० भाग १% दलालीन ववकल व बकचा खातात राशी जमा झाली. ४ आवशष ॲनड कपनीकडन ` २,००,०००. वकमतीचा मालाची खरदी कली. ६ ` १,५०,०००. वकमतीचा मालाची ववराट ॲनड कपनीला ववकी कली. ८ जावहरातीच बील ` ३०,००० टाईमस ऑफ इवडाला वदल. १० छपाई आवण लखनसामगीच वदल ` ७,०००. १२ परकाश ॲनड कपनीकडन मालाची १८% GST न ` १,५०,००० ची खरदी कली. १५ वाहतक खचचा ` १०,००० १२% GST न वदला.

88

२० मालाची १८% GST वर ववकम ॲनड सनस कडन ` १,८०,००० ची खरदी कली. तापकी अधदी रककम तवररत वदली.

२५ परकाश ॲनड सनसचा खाताचा पणचाशरोधनाचा १० % ररोख कसरीवर वदल. ३० सजला ` ६०,००० ची मालाची ववकी कली. ३१ सजन ` १०,००० चा माल परत कला. ३१ सज नादार झालान रपातल पननास पस फकत ताचाकडन वमळाल.

९. िहरो एटरपरयाईजस पण’ याचया पसतकयात खयालील विहयारयाचया नोरी करया. १एवपरल २०१९ ररोजीच नाव वशललक बकतील ररोख ` ८०,०००, सकध ` ५५,०००, इमारत ` १,५०,०००. ऋणकरो : राम ` २०,०००, रवहम ` ३०,०००, १ एवपरल २०१९ ररोजीच जमा वशललक धनकरो - सवपना ` २०,०००, ररोवहत ` ३०,०००, बक कजचा ` ५०,०००.२०१९

एवपरल १ ` १,५०,००० वकमतीचा मालाची १०% वापारी कसरीवर परशात ॲनड कपनीकडन खरदी कली. ४ अवमत शमाचाला ` ७०,००० चा मालाची उधार ववकी वजा १०% वापारी कसरीवर कली. ९ २८% GST. न ` २,००,००० वकमतीचा मालाची ररोखीन खरदी व राशी NEFT न वदली. १२ ` ९०,००० चा मालाची आवदत रॉ ला २८% GST ववकी कली. १५ भाड ` ५००० आवण वतन ` १८,००० वदल. १७ मालकाचा घरभाडाच ` १२,००० वदल. २० आवदत रॉकडन ९ एवपरल ररोजी खरदी कलला मालापकी १/२ माल २०% नफावर २८% GST न ववकला. २५ मजरीच ` १५,००० वदल. २५ ` १, ८०,००० च उपसकर १२% GST न खरदी कल व रककम R.T.G.S न वदली. २८ जन उपसकर ` २०,००० च ` १२,००० ला ववकल. ३० ` १०,००० वकमतीच भाग ` १५,००० ला ववकल व राशी धनादशान वमळाली.

१०. १ एिपरल २०१९ सयाठी हरभजन ॲनड कपनीचया पसतकयात खयालील विहयार नोरिया. १ एवपरल २०१९

हसतस ररोख ` ३५,०००, ऋणकरो - सगीता ` ४०,०००,

बकतील ररोख ` २५,०००, वीर ` ३०,०००

उपसकर ` १,५०,०००, धनकरो - गणश ` १०,०००

लपटॉप `१,००,०००, गररमा `४०,०००

बक कजचा ` ५०,०००

89

एवपरल १ १० % वापारी कसरीवर ` २,५०,००० वकमतीचा माल १८% GST न अजकमारकडन खरदी कला, तापकी अधदी रककम तवरीत ररोख वदली.

५ इनफरोवसस कपनीच भाग ` ५०,००० च खरदी कल व ताकररता ` ५०० दलाली वदली.

८ ` ९०,००० वकमतीचा मालाची वमसटर राज ाना १०% वापारी कसरीवर ववकी करणात आली तसच १/३ रककम ५% ररोख कसरीवर वमळाली.

१२ मालकाचा घराच भाड वदल ` ९,००० व ` ५,००० कााचाल भाड वदल.

१५ १८% GST वर ` ६०,००० वकमतीचा लपटॉप खरदी कला व राशी धनादशान वदली.

२० वरील लपटॉपचा वाहतकीचा खचचा ` १,००० १८% GST न वदला.

२५ रामला कवमशन वदल ` २०,०००.

२६ टवलफरोनच वदल ` १,०००.

२८ मालकाचा खाजगी बक खातातील ` ४०,००० रककम ववसााचा दना बकतील खातात हसतात वरत कली.

३० धनादशादार ` १,५०,००० वकमतीचा माल १२% s GST न खरदी कला व रककम धनादशादार वदली. ३० ` ३०,००० ची मरोटार कार घतली.

कती करा १. एका मवहनातील तमचा कटबातील ववहाराची ररोज वकदचा तार करा. २. ववववध परकारची GST ची बील गरोळा करन दराची तलना करा. ३. लखाकनासाठी लागणार ववववध परकारची कागदपत गरोळा करा.

j j j

90

4 खातवही / परपजीयन (Ledger)


४. १ खातवहीचा अरथ, वाखा आणि महतव४.२ खातवहीचा नमना / सवरप४.३ रोजणिरदीवरन / सहायि पसतिावरन खातवहीत खताविी (posting) िरि.४.४ खातवहीतील खातााच सातलन (Balancing of Ledger Accounts.) ४.५ तरीज तार िरि (Preparation of Trial Balance.)

कषमता ववधान

o णवदारदी रोजणिरथवरन खातवहीत नोर िर शितो. o णवदारदी णवणवध खातााच सातलन िरतो. o णवदारदी तरीजपतरि तार िर शितो.

परसतावना (Introduction)लखाकनाचा परकरिमध वावसाकक ववहार ताचा कालरिमानसार( chronological order) रोजककरदीत नोरकवणात तात.ा सवव ववसाकक ववहाराची नोर जमाखचावचा मळ पसतकात करणात त. ता जमाखचावचा पसतकाच खालील गट (group) पाडणात अाल आहत.

लखाकमामाची पसतकBooks of Accounts

रोजकीरव/ सहायक पसतक मळनोरीच / पराथकमक नारीच पसतक

खातवही (Ledger) रयमनोरीच / अकतम पसतक

सवव वावसाकक ववहाराचा नोरी हा रोजककरदीत होतात. ाची आमहाला जाणीव असली पाकहज. जस सपतती, रता, खचव, उतपनन, रोख उधारी इ. सबधीच ववहार ठरावीक कालावधीनतर कवकिषट बाबीवर ककती खचव, उतपनन, रोख, उधारी इ. सबधीच ववहार ठरावीक कालावधीनतर कवकिषट बाबीवर ककती खचव झाला ह माहीत कर िकतो, ककवा कोणता वकीला, पकाला (Party) ककती पस रण आह. ा सवव परशनाची उततर रोजककरदीवरन सहज कमळ िकणार नाहीत.

रोजककरदीचा ा मावरवरन आमहाला खातवहीची गरज भासत. खातवहीला लखाकनाच मखपसतक (Principal Book) अस महणतात. एकाचवळी रोजकीरव व सहायक पसतकात ववहाराची नोर करणात त, रसरीकड तच ववहार खातवहीत सथानातररत करन सबकधत खात उघडल जात.

४.१ खातवहीचा अरमा व महतव (Meaning and Importance of Ledger)अरमा आवि वयाखया (Meaning and Definitions) :

91

खातवही ह लखाकनाच मख पसतक आह. ाला अकतम नोरीच (Final entry) पसतक अस रखील महणतात. ात सवव खाताचा माकहतीचा गोषवारा असतो. उरा. सपतती खात, रतची खाती, भाडवल खात, उतपननाच खात, खचावच खात इ. ‘LEDGER’ लजर हा िबर लटीन भाषतील ‘Ledger’ ा िबरापासन बनला आह. ताचा अथव होतो. ‘समाकवषट करण’ To Contain' खातवही महणज सवव खाताची माकहती जात समाकवषट आह. सवव खाती जाकठकाणी एकतर कली जातात, ताला खातवही अस महणतात. १. “ एका कवकिषट कालावधीत ववसाात घडलल ववहार ह वकीिी, सपततीिी, खचाविी आकण उतपननािी सबकधत

असतात आकण अिा ववहाराचा िदध परभाव आकण पररणाम जा पसतकात मावकरत आकण सककपत सवरपात रिवकवल जात अिा पसतकाला खातपसतक ककवा लखापसतक अस महणतात. - एस. पी. जन, क. एल. नारग

२. “लखाकनाचा परपरागत पदधतीनसार खातवही ह एक मोठ पसतक आह. ा पसतकाचा परतक पानावर एक खात उखडलल असत महणन खातवही ह ववसााच मख आकण महतवाचा परावा असतो. तर लखाकनाचा आधकनक सकलपननसार वगवगळा खाताची ारी एकतर करन सगणकी खातवही तार कली जात.’’- ऑकसफरमा वरकशनरी

३. “ ववसाकक ससथच सवव ववहार ककवा इतर लखाकन घटकाच वगदीकरण सपणवररता ककवा सककपतपण, जा पसतकात समाकवषट कल जातात ता पसतकाला खातवही ककवा खात पसतक अस महणतात. ” -ई. एल. कोलहर

खातवहीच महतव (Importance of Ledger) १. खातवही ह सवव ववहाराचा माकहतीचा गोषवारा आह. जस - सपतती खात, रतची खात, उतपननाची खात, खचावच खात.

इ. २. परवठाराराना कोणता कारणासतव ककती रककम रण आह, कोणता गाहकाकडन ककती रककम घण आह, ाची ककमान खातरी

करन घण हा पसतपालनाचा अकतम उदि आह. खतावणीचा ा परकरिमध ऋणको आकध धनकोचा खातावरन सवव माकहती व पररणाम तवररत उपलबध होतात.

३. तरीजपतरक तार करणासाठी खातवहीची गरज असत. ४. कवकवध सपतती व रताच आधार, ववसााची आकथवक ससथती सहज माहीत करन घता त. ५. खातवहीतील कवकभनन खाताचा आधार उतपननाची कववरण तार करण िक असत. ६. कवकवध वाढता खचाववर कनतरण ठवणासाठी खातवहीचा उपोग कला जातो. ७. खातवहीfत ववसााचा पररणाम रिवकवला जातो, तावरन भकवषातील ोजना, अनमान इ. बाबत उपोजना करता तात.

खातवहीच सवरप (Contents of Ledger) खातवही ह बधपसतक असन तामध अनक पानाचा समावि असतो. खातवहीतील परतक पानाला अनरिमाक असतो. परतक खाताला सवततर पान असत. खात वहीचा पान रिमाकाला ‘खतावणी पषाक’ (L.F.)) अस महणतात. खात ह रोन भागात कवभागलल असत. खाताचा डावा बाजला नाव बाज तर उजवा बाजला जमा बाज अस महणतात. अस रिवकवणासाठी खाताचा वरती डावाबाजला सककपत सवरपात (नाव) तर उजवा बाजला जमा कलकहतात. परतक खातवहीला अनरिमकणका असत. अनरिमकणका ही आदाकरानसार तार कली जात. खातवहीतील परतक खाताला जो पषरिमाक करलला असतो तो पषरिमाक अनरिमकणकमध ता सबकधत खाताचा नावासमोर कलकहला जातो. तामळ खातवहीतील असलल खात िोधणास मरत होत. खातवहीचा रोनही बाजला चार रकान असतात त खालीलपरमाण :- १) विनाक (Date) : ा रकानात ववहाराचा करनाक कलकहणात तो. वषव, मकहना, व करनाक सपषटपण कलहावी. २) तपशील / वववरि (Particulars) : सविनोर पदधतीपरमाण ा रकानात जमा व नाव होणाऱा खातािी सबकधत

कवरदध नाव कलहावा, नाव बाजचा सरवातीला च खात To तर जमा बाजला ‘ला’ By अस कलहाव. ३) रोज वकिमा पान करमाक (J.F.) : पजी पषाक (Folio) महणज पान रिमाक रोजककरदीमध सबकधत ववहाराची नोर

जा पानावर कलली असत. ता पानाचा रिमाक ा रकानात कलकहणात तो. ४) राशी : नाव व जमा होणाऱा खाताची रककम ा रकानात कलकहणात त.

92

४.२ खातवहीचा नमना (Specimen of Ledger)

खातवहीची रचना इगरजी ‘T’ परमाि असत, ती खालीलपरमाि : ………………..चा पसतकात

--------च खात (खाताच नाव) नाव जमा

करनाक तपिील रो.पा.

रािी(`)

करनाक तपिील रो.पा

रािी(`)

वववरिपतर सवरपानसार खात (Specimen of the ‘Statement form of an Account’)

करनाक तपिील रो. पा

नाव रािी (`)

जमा रािी(`)

किललक (`)

अदाकर िरा

तमहाला माहीत आह का? ???? सगणकी खात कस करसत?आधकनक लखाकनाचा पदधतीत ववहाराचा नोरी करणासाठी कवकवध सगणक परणालीचा (softwares) उपोग करणात तो.

93

Orion Computer Repair CompanyGeneral Ledger

Accounts ReceivableDate Description P.R. Debit (`) Credit (`)

९/८/२० १८ Computer Repair Sales GJ १ १८,०००

Orion Computer Repair Company

General Ledger

Accounts ReceivableDate Description P.R. Debit (`) Credit (`)

९/८/२० १८

२५/९/२० १८

३०/९/२० १८

Computer Spare Parts Order

Computer Spare Parts Order

Closing Outstanding Spare Part Bills

GJ १

GJ १

GJ १ १४,०००

७,५००

६,५००

४.३ रोजकीिमा वकवा सहाययक पसतकावरन खोतवहीत खताविी करि (Posting of entries from Journal/Sub-sidiary books to Ledger) ववहार जवहा हातो तवहा ताची नोर मळनोरीचा कवकवध पसतकात होत. मळनोरीचा पसतकावरन ोग माकहतीची नार खातवहीत करणात त. रोजकीरव व इतर सहायक पसतकातील नोरी खातवहीत सबकधत खातामध सथानातररत करणाचा करिला खतावणी / परपजीन करण अस महणतात.

नोर करणाची परकरिा : खातवहीत ववहाराचा नोरी करणासाठी खालील पदधतीचा अवलब करावा. : १) सववपरथम रोजककरदीतील नोरीवरन खातवही तार करावी. २) ोग नावान खातवहीत आवशक खात उघडाव. ३) खातवहीत खाताचा सरवातीला किललक असलास परथम ती कलहावी. जस .किललक खाली आणली ककवा

.किललक पढ नली. ४) खातवहीत ववहाराची नोर करताना सववपरथम ववहाराची तारीख करनाकाचा रकानात कलहावी. ५) रोजकीरव नोरीमध ज खात ‘नाव’ होत असल, खातवहीत खतावणी करताना ता खाताचा नाव बाजवर तपिीलाचा

रकानात ता कवकिषट नोरीकररता ज खात जमा करणात आल असल ता खाताच नाव कलहाव. तसच रोजककरदीमध ज खात नाव करणात आल ता खाताच नाव कलहाव.

खालील उराहरणाचा मरतीन ववहार खातवहीत कसा नोरकवता ईल ाचा अभास करता ईल उिाहरि १ १) १ जानवरी २०१८ - सरवातीला रोख किललक ` १५,०००२) ५ जानवारी २०१८ - राजन ववसाात गतवणक कली. ` १०,००० ा ववहाराची रोजककरदीत नोर.

94

ा ववहाराची रोजककरदीत नोर२०१८ रोकड खात ……………………….नाव १५,०००जान ५ राजचा भाडवल खाताला १०,००० नाव रोख खात जमा


रािी (`) करनाक तपिील रो. पा.

रािी (`)

२० १८जान १जान ५

किललक पढ आणलीराजच भाडवल खात

१५,०००१०,०००

नाव राजच भाडवल खात जमा



रािी (`)

२०१८जान ५

रोकड खात १०,०००

उिाहरि - २सयकत नोिीची खताविी भाड करल ` ३,००० पगार करला ` ५,०००

सयकत रोज वकिमा नोि :


नाव रािी (`) जमा रािी (`)

भाड खात............नावपगार खात...........नाव रोकड खाताला (भाड व पगार करलाबदल)

--

३,०००

५,०००

८,०००

रोजककरदीत भाड खात आकण पगार कवरदध रकमचा एकण रकमन नाव करणात आल. रोकड खात ` ८,००० न जमा करणात आल. रोन कवकभनन खचव खात जमा बाजला कलकहणात आल. जाची एकण बरीज ` ८,००० आह.

ा नोरीत तीन खाती समाकवषट आहत. महणन तीन खाती उघडाव लागतील. नाव भाड खात जमा



रािी (`)

२०१८जान १८

रोकड खात ३,०००

95

नाव पगार खात जमा



रािी (`)

२०१८जान १८

रोकड खात ५,०००

नाव रोकड खात जमा



रािी (`)

२०१८जान १८जान १८

भाड खातपगार खात

३,०००५,०००

उिाहरि ३GST शी सबवधत सयकत नोिीची खताविी (Posting of combined entries related to GST)Intra State - ` ४०,००० चा वसत खररी करणात आली असन िोधन चकविार करणात आल. रोजककरदीत पान रि. ५ वर रोजकीरव नोर परापतकर SGST २.५% परापतकर CGST २.५% परापतकर IGST ५%

रोज वकिमा (पान न. ५)

विनाक तपशील खा.पा. नावराशी (`)

जमाराशी (`)

२०१८ जान ३१ खररी खात नाव

परापत कर SGST खात नाव परापत कर CGST खात नाव बक खाताला (५% GST सह माल खररी कला व चक करलाबदल )

१ १ १५ १६ १७

४०,००० १,००० १,०००

४२,०००

नाव खरिी खात (खताविी पान न. ११) जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८जान ३१ बक खात

०५ ४०,०००

नाव परापत SGST खात (खताविी पान न. १५) जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८ जान ३१

बक खात ०५ १,०००

96

नाव परापत CGST Account (खताविी पान न. १६) जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८

जान ३१ बक खात ०५ १,०००

नाव बक खात (Bank Account) (खताविी पान न. १७) जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८

जान. ३१खररी खात परापत SGST खातपरापत CGST खात

०५०५०५

४०,००० १,००० १,०००

तमहालहा महाीत आ कहा? वसत व सवा कवकवध परकारचा असतात. तापरमाण तावर वसत व सवाकराची आकारणी कली जात.कररता (Tax liability) ही राजाचा खररी-कवरिी वर आकारली जात. सधा तीन परकारचा GST लाग आह. १) SGST- राज वसत व सवाकर (State Goods and Service Tax)२) CGST- कदी वसत व सवाकर (Central Goods and Service Tax)३) IGST– सरकारचा धोरणानसार कवकवध (Integrated GST).* िासनाचा धोरणानसार वसत व सवा कराच रर बरलत अस िकतात.

सहाययक लखा पसतकावरन खताविी १) रोकरवहीवरन खताविी रोख व बक ह सवततर रकान, रोकड खात व बक रकानाची सवा रतात. तवहा खतावणी करताना रोकड खात व बक खात उघडणाची गरज नसत. रोख पसतक ह रोजककरवही आह, तसच खातवहीही आह. जवहा रोकड पसतकाचा नाव बाजला नोर हात ताच वळला व सकक खात, वासतकवक खात, नामधारी खात जमा होत. ताचबरोबर जवहा रोकड पसतकाचा जमा बाजला नोरी होतात, ताच नोरी खातवहीत नाव बाजला नोरकवतात .

लघरोख पसतकावरन खताविीमख रोखपालान लघरोखपालास काही रककम हसतातररत कलास

लघरोख पसतक खात .......................................................नाव.

रोकड / बक खाताला

परापत झालला रािीतन लघरोखपाल कवकभनन परकारचा ककरकोळ खचव करतो. अिा कवकवध खचावचा रोजककरदीत नोरी करन ठवतो.

कवकवध/ परतक खचव खात ................................................नाव

लघ रोख खाताला

अिा कवकवध खचावची नार रोजककरदीत लगच करणात ईल. :

परवास आकण वाहतक खचव खात ...........................................नाव.

97

टपाल खचव खात .........................................................नाव.

छपाई व लखनसामगी खात .................................................नाव.

कवकवध खचव खात ..........................................................नाव.

लघरोख खाताला

खतावणी करताना अिी कवकवध / परतक खचव खाताला नोर होईल, तिीच नोर लघरोख खाताला होईल.

उिाहरि ४खरिीपसतकातील नोिीची खताविी करिएका मकहनाचा खररी पसतकाची बरीज ही खररी खाताचा नाव बाजला राखवावी आकण परवठाराराचा खाताचा जमा बाजला राखवावी.

खरिी पसतक

विनाक परवठािाराच नाव आवक बीजक कर.

खा.पा. राशी (`)

२०१८ कडस ५कडस २१

मदा सटोअसव आकाि कपनी कल.

१५,००० १२,०००

एकण २७,०००

नाव खरिी खात जमा

विनाक तपशील रो.पा.

राशी (`)

विनाक तपशील रो. पा

राशी (`)

२०१८कडस ३१ कवकवध परवठाराराच खात

(खररी पसतकावरन) २७,०००

नाव मदा सटोअसमाच खात जमा

विनाक तपशील रो. पा.

राशी (`) विनाक तपशील रो.पा.

राशी (`)

२०१८कडस५ खररी खात १५,०००

नाव आकाश कपनी खात जमा



राशी (`)

२०१८कडस २१ खररी खात १२,०००

98

उिाहरि ५ववकरी पसतकातील नोिीची खताविी (Posting of entries in Sales Book)एका मकहनातील पसतकाची ही कवरिी खाताचा जमा बाजला राखवावी तर परतक गाहकाचा खाताचा नाव बाजला (debit side) ताचा पररणाम रिववावा.

ववकरी पसतक

विनाक गराहकाच नाव जावक वबजककर

रो. पा राशी (`)

२०१८ कडस. १७कडस. २२

नरदरवद

२२,००० १८,०००

एकण ४०,०००

नाव ववकरी खात जमा



राशी (`)

२०१८कडसबर ३१

कवकवध गाहकाच खात (कवरिी पसतकावरन )

४०,०००

नाव नरदच खात जमा



राशी (`)

२०१८कडसबर ७ कवरिी खात २२,०००

नाव िवदच खात जमा



राशी (`)

२०१८कडस २२ कवरिी खात. १८,०००

उिाहरि ६ खरिी परत पसतकातील नोिीची खताविी खररीचा पसतकाची बरीज ही खररी परत खाताचा जमा बाजला कलहावी, तर परतक परवठाराराच खात ह नाव करणात ाव.

खरिी परत पसतक

विनाक तपशील नाव पतर रो. पा. राशी (`)

२०१८ कडस ७ मदा सटोअसव २,२००

एकण २,२००

99

नाव खरिीपरत खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८कडस ३१

कवकवध खाती (ख. परत पसतकावरन)

२,२००

नाव मदा सटोअसमाच खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८कडस ७ खररी परत खात २,२००

उिाहरि ७ववकरी परत पसतकातील नािीची खताविीमकहनातील कवरिी परत पसतकाची बरीज कवरिी परत खाताचा नाव बाजला राखवावी, तर ताचा रसरा पररणाम परतक गाहकाचा खाताचा नाव बाजला करणात ावा. .

ववकरीपरत पसतक

विनाक गराहकाच खात जमापतर कर खा.पा राशी(`)

२०१८ कडस २४ रवद ९००

एकण ९००

नाव ववकरीपरत खात जमाविनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)

२०१८कडस ३१

कवकवध खाती(कवरिी परत पसतकावरन )

९००

नाव िवदच खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८कडस २४ कवरिी परत खात ९००

मळ रोजवकिदीतील नोिीची खताविी मळरोजककरदीतील नोरी हा खातवहीत सबकधत खाताला रिवकवणात ईल.

खातवहीतील खातयाच सतलनखातवहीतील खाताचा रोनही बाजचा बरजा समान करणाचा करिला खात सतलन अस महणतात. मोठी बाज व लहान बाज ातील फरक िोधन काढला जातो. आकण तो फरक लहान बाजला कलहन रोनही बाजचा बरजा समान कला जातात. खाताचा किलका काढणाची पदधत

100

१) नाव व जमा रोनही बाजची बरीज करा. २) रोनही बाजतील फरक िोधन काढा. ३) िवटी नाव बाजची बरीज, जमा बाजचा बरजपका जासत असलास, फरकाची रककम खाताचा जमा बाजला

तपिीलाचा रकानात किललक खाली नली (‘By Balance c/d’) अस कलहन रािीचा रकानात फरकाची रककम कलहावी.

४) ताचपरमाण नाव बाजचा बरजपका जमा बाजची बरीज जासत असलास णारा फरक नाव बाजला तपिीलचा रकानात किललक खाली नली (‘To Balance c/d’) अस कलहन रािीचा रकानात फरकाची रककम कलहावी.

५) पढील कालावधीचा परारभी खातवहीतील कवकवध खाताचा िवटचा किलका, परारभीचा किलका महणन राखकवणात तात. खातवहीतील नाव बाजची िवटची किललक ही खाताचा सरवातीला जमा बाजला किललक पढ आणली. (‘By Balance b/d’) अिा नावान राखकवणात त.

६) खाताचा जमा बाजवरील िवटची किललक ही खाताचा सरवातीला नाव बाजला ‘किललक पढ आणली’ (‘To Balance b/d’) अस कलहन राखकवणात त.

तमहाला ह माहीत आह का? ? जर खाताचा नाव बाजची बरीज जमा बाजचा बरजपका जासत असलास खातावर नाव किललक (Debit balance) अस महणतात. ताचपरमाण ----------

४.४ ववववध खातयाचया वशलका काढि १. वसकक खात२. वासतकवक खात३. नामधारी खात

वयककतक खातयाची वशललक काढिा खातावर नाव किललक, जमा किललक ककवा कोणतीही किललक करसणार नाही. ा खाताची नाव किललक ऋणको (Debtor) तर जमा किललक धनको (Creditor) रिवकवत पढील लखाकन वषावत ा खाताचा किलका पढ नला जातात. अ) नाव वशललक : जमा बाजचा बरजपका, नाव बाजची जासत असलास, ती नाव किललक रिवकवत.

उिाहरि ८२० १८ फब १ राघवला माल कवकला ` ६,०००. ३ राघवकडन रोख कमळाल ` ५,४०० ताला कसर करली `६००. १७ राघवला माल पाठकवला ` १४,०००. २० राघवकडन रोख कमळाल ` ६,०००.

रोज वकिमा नोि

विनाक तपशील खा.पा.

नाव राशी (`)

जमा राशी (`)

२०१८फब १ राघवच खात नाव

कवरिी खाताला (राघवला माल कवकलाबदल)

६,०००६,०००

101

३ रोकड खात नाव कसर खात नाव राघवचा खाताला (राघवकडन रोख कमळाल व ताला कसर करलाबदल)

५,४०० ६००

६,०००

१७ राघवच खात नाव कवरिी खाताला (राघवला माल कवकलाबदल)

१४,००० १४,०००

२० रोकड खात नाव राघवचा खाताला (राघवकडन रोख कमळालाबदल)

६,०००६,०००

एकि ३२,००० ३२,०००

नाव राघवच खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८फब १ १७

कवरिी खातकवरिी खात

६,००० १४,०००

२०१८फब ३ ३

२०२८

रोकड खातकसर खातरोकड खात कि/खा.न

५,४०० ६००६,०००८,०००

२०,००० २०,०००माचव १ कि/ खा. आ ८,०००

वनषकषमा : राघवचा खाताची ‘नाव बाकी’ आह महणन तो ववसााचा ऋणको आह.

ब) जमा वशलका : नाव बाजचा बरजपका, जमा बाजची, बरीज जासत असत. तवहा खातावर जमाबाकी आह अस महणतात .

उिाहरि ९२० १९जान. १ अनपमकडन माल आणला ` ८,०००. १० अनपमला माल परत कला ` ७००. २० अनपमला रोख करल ` ७,०००.उततर : रोज वकिमा नोि




२०१९जान १ खररी खात नाव

अनपमचा खाताला(अनपमकडन माल आणलाबदल)

८,०००८,०००

102

१० अनपमच खात नाव खररीपरत खातात (वसत परत कलाबदल)

७००७००

२० अनपमच खात नाव रोकड खाताला (अनपमाला रोख करलाबदल)

७,०००७,०००

एकि १५,७०० १५,७००

अनपमचया खातयावर वरील नोिीची खताविी

नाव अनपमच खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९

जान १०

२०

३१

खररी परत खात

रोकड खात

कि /खा/न

७००

७,०००

३००

२०१९

जान १ खररी खात ८,०००

८,००० ८,०००फब १ कि/खा/आणली ३००

वनषकशमा: अनपमचा खाताची किललक जमाबाकी रिवकवत महणज तो अापला धनको आह. रसऱा िबरात व सकक खाताची जमाबाकी महणज ताला रककम रण आह.

उिाहरि १०आभा व नभा ाचात झालला खालील ववहाराचा आधार आभाचा पसतकात नभाच खात आकण नभाचा पसतकात अभाच खात तार करा. २०१९सपट. १ आभाला, नभाच रण आह ` २२,०००. ३ नभाला, आभाकडन रोख कमळाल ` १६,००० ९ आभान, नभाकडन माल आणला ` ५,०००. २० आभान, नभाला रोख करल ` ६,००० कतचाकडन ५% कसर कमळाली. २५ नभाला, आभाकडन वसत परत कमळाला ` ५५०. ३० आभान ` १,५०० नभाला करल.

103

नभाचा पसतकातनाव आभाच खात जमा

दिनाक तपशील रो.पा. राशी (`) दिनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९

सपट १

सपट ९

शि/खा/आ

शिकरी खात

२२,०००

५,०००

२०१९

सपट ३

२०

२०

२५

३०

३०



कसर खात

शिकरी परत खात


शि/खा.नली

१६,०००

५,७००

३००

५५०

१,५००

२,९५०२७,००० २७,०००

२०१९ऑकटो १ शि/खा/ अाणली

२,९५०

आभाचा पसतकात नाव नभाच खात जमा

दिनाक तपशील रो.पा. राशी (`) दिनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९सपट ३ २० २० २५ ३० ३०

रोकड खातरोकड खातकसर खात शिकरी परत खात रोकड खातशि/खा/ नली

१६,००० ५,७०० ३०० ५५० १,५०० २,९५०

२०१९सपट १ ९

शि/खा/आ.खरदी खात

२२,००० ५,०००

२७,००० २७,०००२०१९ऑकटो १

शि/खा/आ २,९५०

दनषकरष : नभाचा पसतकात,आभाचा खाताची नाि बाकरी आह. महणन ती ऋणको आह.अाभाचा पसतकात, नभाचा खाताची जमाबाकरी महणज ती धनको आह.

वासतदवक खाताच सतलनसपतती ि मालमततिी सबशधत खाताना िासतशिक खाती अस महणतात. उदा. रोकड खात, फशननिचर खात, िासतशिक खाताची नाि बाकरी असत.

104

उिाहरि ११खालील ववहाराचा ककरवनोरी करा व फक रोकड खात कलहन राखवा २०१९माचव. १ रोकड बाकी ` १०,०००. ६ माल आणला ` २,५००. ७ सधीर कडन रोख कमळाल ` ३,०००. १० माधरीला रोख करल ` २,०००. १२ रोख कवरिी ` ७,०००. २० भाड करल ` ३,५००.उततर : रोज वकिमा नोि




२०१९माचव ६ खररी खात नाव

रोकड खाताला (माल खररी कलाबदल)

२,५००२,५००

७ रोकड खात नाव सधीरच खात (सधीरकडन रोख कमळालाबदल)

३,०००३,०००

१० माधरीच खात नाव रोकड खाताला(माधरीला रोख करलाबदल)

२,०००२,०००

१२ रोकड खात नाव कवरिी खाताला (मालाची रोख कवरिी झालाबदल)

७,०००७,०००

२० भाड खात नाव रोकड खाताला (भाड करलाबदल)

३,५००३,५००

एकि १८,००० १८,०००

वरील किरदनोरीची फकत रोिड खातात खतावणी राखकवली आह.

नाव रोकर खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९माचव १ ७ १२

कि/खा/ आणली सधीरच खातकवरिी खात

१०,००० ३,००० ७,०००

२०१९माचव ६ १० २० ३ १

खररी खातमाधरीच खात भाड खातकि/खा/ नली

२,५०० २,००० ३,५०० १२,०००

२०,००० २०,०००

एकपरल १ कि/खा/ आणली १२,०००

105

वनषकषमा : रोकड खात नाव बाकी रिवकवत. रोकड खाताची नहमी नाव बाकी असत. कारण कोणीही किललक असलला रकमपका जासत िोधन कर िकत नाही.

नामधारी खातयाच सतलन

खचव, उतपनन, हानी व लाभ इ. चा खाताना नामधारी खात अस महणतात. ा खाताची नाव व जमा किललक असत. आकथवक वषावचा िवटी नामधारी खाताचा किलका वापारी ककवा नफा-तोटा खाताला सथानातररत करतात.

उिाहरि १२२०१९फब १ पगार खात (नाव बाकी) ` ३०,००० ५ पगाराबदल चक करला ` ५,०००.माचव ५ पगाराबदल करल ` ३,०००.परतयक वषदी ३१ माचमाला खात बि होत.नाव पगार खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९फब १ ५

कि/खा/ आणली बक खात

३०,००० ५,०००

२०१९फब २८ कि/खा/ नली ३५,०००

३५,००० ३५,०००माचव १ ५

कि/खा/आरोकड खात

३५,००० ३,०००

माचव ३ १ नफा-तोटा खात ३८,०००

३८,००० ३८,०००

कती १ साहील लाकडी उपसकर बनवतो. तो सविनोर पदधतीन ताची पसतक ठवतो. १ जान २०१८ रोजी ताचा रोकड खातावर ` ५०,००० ची .किललक होती. ७ जानवारी २०१८ रोजी तान डकोर माटव कडन ` ६,००० ची उपसकरची कची सामगी खररी कली. ९-१-२०१८ रोजी तान अकवनािला एक खचदी ` ९,००० ला कवकली.

१२-१-२०१८ रोख खररी ` ४,५०० १५-१-२०१८ रोजी एक सटडी टबल ` २,५०० ला कवकल. २०-१-२०१८ ला डकोर माटवला ` ४,२०० करल. २४.१.२०१८ ला अकवनाि टडसवकडन ` ७,००० कमळाल. २८-१-२०१८ ला साफसफाई खचव कला ` ८००. १-२-२०१८ रोजी डकोर माटवला पणव लखा िोधनाथव ` १,५०० िोधन करणात आल. ७-२-२०१८ रोजी अकवनाि टडसवकडन पणव लखा िोधनाथव ` १९०० कमळाल. १५-२-२०१८ रोजी पगाराबदल करल ` ८०००. २५-२-२०१८ रोजी भाडाबदल करल ` ९००० वरील माकहतीचा आधार खालील परशनाची उततर दा. १. ३१-१-२०१८ व २८-२-२०१८ रोजी रोकड खाताची किललक ककती होती? २. ३१-१-२०१८ रोजी कोण ऋणको होत ककती रकमसाठी? ३. २८-२-१०१८ रोजी कोण धनको होत ककती रकमसाठी? ४. २८.२.२० १८ रोजी ऋणको अाकण धनको कोण आहत.?

106

कती ३

कगरीि हा अनभव नसलला लखापाल आह. तान एक अपणव खात कलकहल आह. खातवहीतील त खात तपासा. आकण सटलला रािी िोधन काढणास मरत करा. व खालील परशनाची उततर दा.

मवनषचया पसतकात नाव महश च खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८माचव १ ३ १ १ २४ २५

कि/खा. आणलीकवरिी खातरोकड खात कवरिी खात खररी परत खात

६४,०००६०,००० ५,०००३ १,०००…?…

२०१८माचव ६ ९ १६ २२ २२

३१ ३१

कवरिी परत खात खररी खातखररी खातरोकड खातकसर खात बक खात कसर खात

…?…९,०००

३०,०००२४,०००३,०००

८५,०००…?…

१,६२,००० १,६२,०००

३ माचवला जा वसत महिला कवकला तापकी १०% वसत / माल तान ६ माचवला परत कला.

१) ६ माचव आकण २५ माचवला खतावणी कलला ववहार कलहन राखवा.

२) २२ माचव व ३१ माचव ला खतावणी कलला ववहाराची रोज ककरव नोर करन राखवा.

३) ३१ माचवला महि ऋणको आह की धनको त सागा?

४.५ तरीजपतरक तयार करि

तरीज

तरीज महणज कवकिषट तारखस वापाऱाचा खातवहीतील सवव खाताची नाव व जमा किलकाची सची रिवकवणार साराि हो. साधारणपण त लखाकन वषावखरीस तार कल जात. त माकसक, तरमाकसक अथवा सहामाही / अधववाकषवक कालावधी ककवा ववसााचा गरजनसार तार कली जात.

कती २ तमच ककवा तमचा पालकाच बकत खात आह. आपण बकिी कलला ववहाराच सवव तपिील बकचा पासबकात करलल असतात. ह पसतक नाही पण गाहकाच बकत खात असलाची गाहक पससतका असत. ह एक कवकिषट नमनात छापलल सगणकी खात असत. बकचा पासबकात झालला नोरी वाचणाचा परतन करा आकण ताची खात नोरी ओळखा. उरा. बकत जमा झालल धनारि बकतन काढलली रककम, पासबकाचा नोरीतील कववरणा सबधीचा तपिील सकवसतर वाचन पासबकात कलकहलला व नोर झालल १० ववहार कलहन राखवा.

107

तरजच परकार :( १) ढोबळ तरीज : सधा ा पदधतीचा वापर करीत नाही. कारण ावरन परतक खाताची

किललक / सपषट होत नाही. ा परकारामध नाव खाताची रािी नाव बाजलाच कलकहली जात व जमा खाताची रािी जमा बाजला कलकहली जात.

(२) शदध तरीज : तरीज तार करणाचा ा पदधतीत खातवहीतील खाताचा कवळ किलका ताचा नावान राखकवणात तात. जर खाताची जमा किललक त असल तर तरजचा जमा रािीचा रकानात कलकहली जाईल व खाताची नाव किललक त असलास नाव रािीचा रकानात कलकहली जाईल. तरीज तार करणासाठी जासत करन हीच पदधत वापरली जात.

तरीज तयार करणयाचया पदधती :तरीज तार करणाचा रोन पदधती आहत. ( १) रोजकीरव परारप (उभी) तरीज - Vertical or Journal form of Trial Balance(२) खातवही परारप (T) तरीज - Horizontal or Ledger form of Trial Balance

रोज वकिमा परारप तरजचा नमना ………..रोजीची तरीज (उभा)

विनाक खातयाची नाव रो.पा.



खातवही परारप तरजचा नमना…………..रोजीची तरीज - (आरवा)

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)

तरजची उपयोवगता : १) खातवहीतील कवकवध खाताचा किलका राखकवण. २) जमाखचावचा पसतकाची अकगकणती अचकता कसदध करण. ३) ववसााची अकतम खाती तार करणास मरत करण.

उिाहरि १३खालील ववहार रोजककरदीत नोरवा. आवशक खाती उघडा, खात सतलन करा, आकण ३१ माचव २०१९ रोजीची तरीज तार करा. २०१९माचव १ कवराट न खालील सपतती आणन ववसााला सरवात कली रोख ` ५०,०००, बक ऑफ इकडामध रोख ` ७,०००, फकनवचर ` १०,०००.

108

३ १०% वापारी कसर व ५% रोख कसरीवर रोकहतकडन माल खररी कला ` १०,००० ७ ५% वापारी कसरीवर सनीलला माल कवकला. ` ५,००० १० बक ऑफ इकडामध जमा कल ` ५,०००. १२ वमावकडन उधार फकनवचरची खररी ` २०,०००. १५ नटबकीगचा माधमान वमावला िोधन कल ` ८,०००. १७ छपाई कबलाच िोधन ` २००. २० ककमिन कमळाल ` २००. २५ बकतन ATM न काढल ` १,००० २८ वमावला पणव लखा िोधनाथव करल ` ११,५०० ३० जाकहरातीबदल करल ` ५००

उततर : ववराटचया पसतकात

विनाक तपशील रो.पा.



२०१९माचव १ रोकड खात नाव

बक ऑफ इकडा खात नाव उपसकर खात नाव कवराटचा भाडवल खाताला (वरील सपतती आणन ववसााला परारभ कलाबदल)

५०,००० ७,००० १०,०००

६७,०००

३ खररीखात नाव रोहीतचा खातात (१०% कसरीवर रोकहतकडन माल खररी कलाबदल)

९,०००९,०००

७ सनीलच खात नाव कवरिी खाताला (५% कसरीवर सनीलला वसतची कवरिी कलाबदल)

४,७५०४,७५०

१० बक ऑफ इकडा खात नाव रोकड खातातन (बकत रोख जमा कलाबदल )

५,०००५,०००

१२ उपसकर खात नाव वमावचा खाताला (वमावकडन उपसकर खररी कलाबदल)

२०,०००२०,०००

१५ वमावच खात नाव बक खाताला (वमावला धनारि करलाबदल)

८,०००८,०००

१७ छपाई खचव खात नाव रोकड खाताला (छपाई खचव कलाबदल)

२००२००

109

२० रोकड खात नाव ककमिन खाताला (ककमिन कमळालाबदल )

२००२००

२५ रोकड खात नाव बक ऑफ इकडा खाताला (एटीएम चा माधमातन बकतन पस काढलाबदल)

१,००० १,०००

२८ वमावच खात नाव रोकड खाताला कसर खाताला (वमावला पणवलखा िोधनाथव करलाबदल)

१२,००० ११,५०० ५००

३० जाकहरात खचव खात नाव रोकड खाताला (जाकहरात खचव कलाबदल)

५०० ५००

एकि १,२७,६५० १,२७,६५०

ववराटची खातवहीनाव ववराटच भारवल खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९माचव ३ १ कि/खा/ नली ६७,०००

२०१९माचव १ १ १

रोकड खात बक ऑफ इकडा

फकनवचर खात

५०,००० ७,०००

१०,०००६७,००० ६७,०००

एकपरल १ कि/ खा./ आ ६७,०००


विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९माचव १ २० २५

भाडवल खात ककमिन खात बक आफ इकडा खात

५०,००० २००

१,०००

२०१९माचव १० १७ २८ ३० ३ १

बक ऑफ इकडा खातछपाई खचव खात वमावच खात जाकहरात खचव कि/खा/ नली

५,००० २००

११,५०० ५००३४,०००

५१,२०० ५ १,२००

एकपरल १ कि/खा/ आ ३४,०००

110

नाव बक ऑफ इवरया खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९माचव १ १०

भाडवल खातरोकड खात

७,०००५,०००

२०१९ माचव

१५ २५ ३१

वमावच खात रोकड खात कि/खा/ नली

८,००० १,०००३,०००

१२,००० १२,०००

एकपरल १ कि/खा/ आ/ ३,०००

नाव फवनमाचर खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९माचव १ १०

भाडवल खात वमावच खात

१०,०००२०,०००

२०१९माचव ३ १ कि/खा/नली ३०,०००

३०,००० ३०,०००

एकपरल १ कि/खा/ आनली ३०,०००


विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९माचव ३ रोकहतच खात ९,०००

२०१९माचव ३ १ कि/खा/ नली ९,०००

९,००० ९,०००

एकपरल १ कि/खा/ आनली ९,०००

नाव रोवहतच खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९माचव ३ १ कि/खा/ न ली ९,०००

२०१९माचव ३ खररी खात ९,०००

९,००० ९,०००एकपरल १ कि/खा/आ ९,०००

111

नाव सनीलच खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९माचव ७ कवरिी खात ४,७५०

२०१९माचव ३१ कि/खा/नली ४,७५०

४,७५० ४,७५०एकपरल १ कि/खा/ आ. ४,७५०


विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९माचव ३१ कि/खा/ नली ४,७५०

२०१९माचव ३१ सनीलच खात ४,७५०

४,७५० ४,७५०एकपरल १ कि/खा/आ ४,७५०

नाव वमामाच खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९माचव १५ २८ २८

बक ऑफ इकडा रोकड खात कसर खात

८,००० १ १,५०० ५००

२०१९माचव १० फकनवचर खात २०,०००

२०,००० २०,०००

नाव छपाई खचमा खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९माचव १७ रोकड खात २००

२०१९माचव ३१ कि/ खा/ न २००

२०० २००

एकपरल १ कि/खा/ आ २००

नाव कवमशन खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९माचव ३१ कि/खा/न २००

२०१९माचव २० रोकड खात २००

२०० २००एकपरल १ कि/खा/आ/ २००

112

नाव कसर खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९माचव ३ १ कि/खा/नली ५००

२०१९माचव २८ वमावच खात ५००

५०० ५००

एकपरल १ कि/खा/ आ ५००

नाव जावहरात खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९माचव ३० रोकड खात ५००

२०१९माचव ३१ कि/खा/ नली ५००

५०० ५००

एकपरल १ कि/खा/ आ/ ५००

ववराटची ३१ माचमा २०१९ रोजीची तरीज

नाव वशलका राशी (`) जमा वशलका राशी (`)


बक आफ इकडा खात

फकनवचर खात

खररी खात

सनीलच खात

छपाईखचव खात

जाकहरात खात

३४,०००

३,०००

३०,०००

९,०००

४,७५०

२००

५००

कवराटच भाडवल खात

रोकहतच खात

कवरिी खात

ककमिन खात

कसर खात

६७,०००

९,०००

४,७५०

२००

५००

८१,४५० ८ १,४५०

उिाहरि १४१ जानवरी २०१८ रोजी करणचा खातवहीत खालील किलका करसन आला.

नाव वशलका राशी (`) जमा वशलका राशी (`)

रोकड खात खररी खात बक ऑफ महाराषटच खात

६०,०००८०,०००

१,००,०००

करणच भाडवल खात कवरिी खात

२,००,०००४०,०००

जान ५ ऋषीकडन माल आणला ` १०,०००. १० बकतन काावलाकररता काढल ` २०,००० व खाजगी उपोगाकररता ` ६,००० १७ ऋषीला माल परत कला २,०००.

113

१९ रोख खररी ` १४,०००. २२ रोख कवरिी ` २०,०००. २६ बकत जमा कल ` १६,०००. २८ बकन वाज जमा कल ` ७,००० उततर : वरील वयवहाराचया रोजकीिमा नोिी करा व सबवधत आवशयक खाती तयार करा आवि तरीज तयार करा.

करिची रोज वकिमा




२०१८जान १ खररी खात नाव

ऋषीचा खाताला (ऋषीकडन माल खररी कलाबदल)

१०,००० १०,०००

१० रोकड खात नाव उचल खात नाव बक ऑफ महाराषट खात (काावलीन व खाजगी उपोगासाठी बकतन काढलाबदल)

२०,००० ६,०००

२६,०००

१७ ऋषीच खात नाव खररीपरत खातात (ऋषीला माल परत कलाबदल)

२,०००२,०००

१९ खररी खात नाव रोकड खाताला (मालाची रोख खररी कलाबदल)

१४,००० १४,०००

२२ रोकड खात नाव कवरिी खाताला (मालाची रोख कवरिी कलाबदल)

२०,०००२०,०००

२६ बक ऑफ महाराषट खात नाव रोकड खाताला (बकत जमा कलाबदल)

१६,००० १६,०००

२८ बक ऑफ महाराषट खात नाव वाज खाताला (बकन वाज जमा कलाबदल)

७,०००७,०००

एकि ९५,००० ९५,०००

114

करिची खातवही :नाव खरिी खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८जान. १ ५ १९

कि/खा/आऋषीच खात रोकड खात

८०,००० १०,००० १४,०००

२०१८जान. ३१

कि/खा/नली १,०४,०००

१,०४,००० १,०४,०००फब १ कि/खा/आ १,०४,०००

नाव ऋषीच खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८जान. १७ ३१

खररीपरत खात कि/खा/ नली

२,०००८,०००

२०१८जान ५

खररी खात १०,०००

१०,००० १०,०००फब १ कि/खा/आ ८,०००


विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८जान १जान १० २२

किललक पढ आणली

बक ऑफ महाराषट खातकवरिी खात

६०,०००

२०,०००२०,०००

२०१८जान १९ २६ ३ १

खररी खातबक ऑफ महाराषट खात

कि/खा/ नली

१४,००० १६,०००

७०,०००

१,००,००० १,००,०००फब १ कि/खा/आ ७०,०००

नाव करिच उचल खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८जान १०

बक ऑफ महाराषट ६,०००२०१८जान ३१ कि/खा/ नली ६,०००

६,००० ६,०००फब १ कि/खा/ आ ६,०००

115

नाव खरिीपरत खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८जान ३१ कि/खा/ नली २,०००

२०१८जान १७ ऋषीच खात २,०००

२,००० २,०००फब १ कि/खा/ आ/ २,०००


विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८जान ३१ कि/खा/ नली ६०,०००

२०१८जान १ २२

कि/खा.आ.रोख खात

४०,०००२०,०००

६०,००० ६०,०००फब १ कि/खा/आ ६०,०००

नाव बक ऑफ महाराषटर खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८जान २६ २६

किललक पढ आणलीरोकड खात वाज खात

१,००,००० १६,००० ७,०००

२०१८जान १० १० ३१

रोकड खात उचलखात किललक/खा/ नली

२०,००० ६,००० ९७,०००

१,२३,००० फब १ कि/खा/नली १,२३,०००फब १ किललक खा आ ९७,०००

नाव वयाज खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८जान ३१ कि/खा/नली ७,०००

२०१८जान २८ बक ऑफ महाराषट खात ७,०००

७,००० ७,०००फब १ कि/खा/नली ७,०००

नाव करिच भारवल खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१८जान ३१ किललक (खाली नली) २०,०००

२०१८जान १ किललक (पढ आणली) २०,०००

२०,०००फब १ किललक (खाली आणली) २०,०००

116

तमहाला माहीत आह का? ववहाराच कस भरमण होत?

तरीज

शी करि याची ३१ जानवारी २०१८ ची तरीज




१.२.३.४.५.६.७.८.९.

रोकडखात खररी खातखररी परत खात ऋषीच खात बक ऑफ महाराषट खात करणच भाडवल खात करणच उचल खात कवरिी खात वाज खात

७०,००० १,०४,०००

९७,०००

६,०००

२,०००८,०००

२,००,०००

६०,०००७,०००

एकि २,७७,००० २,७७,०००

ppppppppppppp सवाधयाय ppppppppppppp

पर.१ एका वाकयात उततर वलहा १) खातवही महणज का? २) खातवहीतील खतावणी महणज का? ३) खाताची किललक कनरक कवहा असत? ४) खात पान रिमाक महणज का? ५) खाताचा कववरणाचा परतक ववहारात कोठ उपोग होतो? ६) मालकाच भाडवल खात ववसााची रता का मानली जात? ७) रोकड खाताची जमाकिललक का नसत? ८) तरीज महणज का?

पर.२ खालील ववधानाकररता शबि, शबिसमह वकवा सजा वलहा. १) लखाकनाच मख पसतक. २) रोजककरदीतील नोरीच खातवहीत सबकधत खाताला सथानातर करण. ३) खातवहीतील जा पानावर नोर कली आह तो पान रिमाक. ४) खाताचा लहान बाजला किललक कलहन रोनही बाजचा बरजा समान करणाची परकरिा. ५) व सकक खाताची नाव किललक. ६) बक खाताची जमा किललक ७) कवतरीत कलला माल आगीमळ नषट झाला तवहा कोणत खात नाव होईल? ८) खातवहीतील खाताचा कवळ किलका सथानातररत कला जातात ती तरीज कोणती?

रोज ककरव सतरोत

रसतऐवज खातवही

117

पर.३ योगय पयामाय वनवरन सपिमा ववधान पनहा वलहा. १) उधारीचा ववहारामध ककमान एक खात .............असत. अ) रोख ब) उधार क) व सकक ड) नाव २) किललक खाली नली .................रिवकवत. अ)सरवातीची ब) िवटची क) धनातमक ड) ऋणातमक ३) खात वहीचा............... ा रकानाचा उपोग रोजकीरव पष रिमाक कलकहणाकररता कला जातो. अ) रो.पा. ब) खा.पा. क) करनाक ड) तपिील ४) ऋणकोचा खाताची ...........किललक रिवकवत. अ) वासतकवक ब) ऋणातमक क) जमा ड) नाव ५) खातवहीतील परतक खाताची नाव व जमा बाजचा बरजतील फरक िोधन काढणाची परकरिा ………..हो. अ) बरीज करण ब) रोजककरदीन क) खात सतलन ड) खतावणी. ६) खररी पसतकाचा बरजची ..........खररी खातात कली जात. अ) खतावणी ब) सथालतर क) रण ड) नोरणी ७) वासतकवक खाताची ..........किललक असत. अ) ककमान ब) कमाल क) नाव जमा ८) …………..तार करण महणज खातवहीची अकगकणती िदधता तपासण हो. अ) तरीज पतरक ब) खातवही क) रोजककरदी ड) ारी

पर.४ खालील ववधान चक की बरोबर त सकारि सागा. १) खातवही ह मळ नोरीच पसतक आह. २) रोजककरदीत ववहार नोरकवणाची परकरिा महणज खतावणी हो. ३) ववसाककात धदातन रोख रकमची उचल कलास उचल खात जमा कल जाईल. ४) नामधारी खाताचा किलका ा पढचा पढ नला जातात. ५) जवहा खाताचा नाव बाजची बरीज, जमा बाजचा बरजपका जासत असत तवहा खातावर नाव किललक असत. ६) जवहा खाताच नाव, परतक खाताचा वर कलकहल जात तवहा तास खाताच िीषवक अस महणतात. ७) तरीज तार करण महणज जमाखचावची अचकता कसदध करण. ८) तरीज ही सविनोर पदधतीचा कसदधातावर आधाररत आह की कजतक नाव असतात कततकच जमा असतात.

पर.५ ररकामया जागा भरा

१) ………….. किललक ही नामधारी खाताची खचव ककवा हानी रिवकवत. २) रोकड खाताची .........किललक असत. ३) खाताचा उजवा बाजला ...........बाज अस महणतात. ४) धनकोचा खाताची ............किललक असत. ५) ………..खाताचा किलका नफा-तोटा खाताला सथानातरीत करन त खात बर करतात. ६) कि/खा/ आ महणज …………. ७) मालकाचा राहता घराच भाड ...............खाताला नाव होत. ८) ` २४,००० ककमतीचा माल २०% नफावर कवकलास ताच रिममल ................. राहील.

पर.६ खालील कोषक पिमा करा.

१) रोजकीरव रोजककरदीन? खतावणी

118

२) विकरीपरत अागतपरताकपरता ?

३) खा.पा.क. रोजकरीरद? खातिही

४) सपतती नाि विललकरता ?

५) जमीन ि इमारत िासतविक खातपरापत कवमिन ?

पर.७ खालीलशिलकाचाबाबतीतोगखणकरा.

नाि विललक जमा विललक

१) भाडिल खात √२) खाती

३) अविकोष अविविकषद

४) परापत विपत √५) िनको √६) उचल

७) जावहरात

८) पिदरतत भाड

९) अरतत भाड

१०) बडीत कजद

gggggggggggggggg पराताशषिकउदाहरणggggggggggggggggg

पर.१ खातवहीतीलखालीलखाताचाआधाररोजशकददीतनोदीशलहा.सोपनाचाखातवहीत

नाव रोकडखात जमा

शदनाक तपिील रो.पा. रािी(`) शदनाक तपिील रो.पा. रािी(`)२०१९फब १

३६८

वि/खा/आ विकरी खातवाज खातजशीची खात

८,००० ७०० ६००

१,५००

२०१९फब ५

९२८

टलीफोन खात

खररी खातवि/खा/न

७५०

८००९,२५०

१०,८०० १०,८००माचद १ वि/खा/आणली ९,२५०

119


विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९फब ९ रोकड खात ८००

२०१९फब २८ कि/खा/न ८००

८०० ८००माचव १ कि/खा/आ ८००

नाव जयशीच खात जमा

विनाक तपशील रो.पा. राशी (`) विनाक तपशील रो.पा. राशी (`)२०१९फब १५ कवरिी खात ५,०००

२०१९फब ८

२८रोकड खातकि/खा/ नली

१,५००३,५००

५,००० ५,०००माचव १ कि/खा/ आ ३,५००

पर.२ खालील साहाययक पसतकावरन खात वहीत आवशयक खाती तयार करा.

खरिी पसतक

विनाक गराहकाच नाव आवक वबजक कर खा.पा राशी (`)

२०१९ ऑकटो २

७ १ १ १७२७

अमोलएशवावकववकसठिबरी

७,५००२,४००३,९००६,५०० १,०००

एकण २ १,३००

खरिी परत पसतक

विनाक गराहकाच नाव नाव पतर कर रो.पा राशी (`)

२०१९ ऑकटो

१०२०२८

ऐशवाविठिबरी

४८०६५०२००

एकण १,३३०

120

पर. ३ खालील मावहतीवरन ववनयचया पसतकात आवशयक खाती उघरा व खातयाचया वशलका काढा. २०१९जान. १ ` १०,०००आणन ववसााला परारभ कला. ६ कवकासकडन माल अाणला ` ३,००० ९ भषणला माल कवकला` २,४०० १२ कवकासला करल ` १,६०० १९ भषणला कमळाल ` १,००० २५ रोख खररी ` ३,६०० ३० रोख कवरिी ` ५,००० ३ १ मजरी करली ` ४००

पर.४ खालील वयवहार रोजवकिदीत नािवा. व फकत रोकर खात तयार करा. २०१९जल १ ` १५,००० रोख व तर ` २०,००० च आणन हाकरवक न ववसााला परारभ कला. ४ १०% रोख कसरीवर माल खररी कला. ` ९,००० ९ अमरला माल कवकला ` ३,००० १२ मोफत वसत वाटला ` ७०० १४ काावलाकररता लखनसाकहत आणल ` ५५० १८ धनशीकडन ` ९५० कमळाल, कजच खात बडीत कजव महणन अपलसखत करणात आल होत. २ १ अकभरामन आपलाला ` ३,००० चा माल पाठकवला. २४ अकभरामच खात िोधनाथव कमळाल. तान ५% रोख कसर करली. २७ ` २,५०० वसत चा बरली तवढाच ककमतीच फकनवचर घतल. २९ ATM चा माधमातन काावलाकररता ` ५,००० आकण व सकक उपोगाकररता ` ३,००० काढल

पर.५ सपिामाचया पसतकात अपिामाच खात तयार करा. २०१९जान १ अपणावकडन ण रककम ` ६०,००० ४ १०% वापारी कसरीवर अपणावला माल कवकला . ` १५,००० ७ अपणावकडन माल परत आला ` १,५०० (ढोबळ) ११ अपणावकडन रखाककत धनारि कमळाला. ` ५०,००० १७ अपणावला माल पाठकवला ` १२,००० २५ अपणावला रोखीन माल पाठकवला ` ६,००० ३० अपणावकडन पणवखात लखा िोधनाथव कमळाल ` ३३,०००

पर.६ मिनलालचया पसतकात रोकर खात, बक खात, खरिी खात, ववकरी खात व भारवल खात उघरन तयाचया वशलका काढा.

२०१९ऑगसट १ बक किलकसह मरनलालन ववसााला परारभ कला. ` ४०,०००. २ १०% वापारी कसरीवर असीमकडन माल खररी कला ` १५,००० ३ अरणला माल रोख कवकला. ` ८,०००. ४ भाड ` ३,००० करल व कवदत बील भरल ` ५००. ५ नटबकीगचा माधमातन मरनलालन परतकी ` ५५ र परमाण परफकट टकननॉलनॉजीच १०० भाग खररी कल. व

रलाली महणन ` २५० करल.

121

६ वसकक उपोगासाठी वसत घतला ` ५००. ७ १०% रोख कसरीवर माल कवकला ` ५,००० ८ बकत जमा कल ` २,०००. ९ बकचा डबीट काडवचा माधमातन मलीची टिनफी करली ` ३,००० १० टबल खररी कल. ` २,०००. १९ भगार कवकन कमळाल ` १,५०० . २७ ` २,००० किललक ठवन जासतीच पस बकत भरल.

पर.७ खालील मावहतीवरन रोजकीिमा तयार करा, खताविी करा.

फबवारी २०१९ १ सनीलन ` २०,००० ककमतीचा वसत रोख ` १,७०,००० ववसााला परारभ कला. रोख रकमपकी ` ५०,००० तान

ताचा कमतर करारकडन १०% वाकषवक ररान आणल. ५ परवठारार, मोहनकडन ` ७,००० ककमतीचा वसत खररी कला व ताला अगीम महणन ` ५,५०० करल. ९ काावलाकररता लखनसाकहत खररी कल. ` ४,५००१२ मोफत नमना वसत वाटला ` २,०००१७ शी. रवचा वतीन भाड करल ` ४०० २४ माहनचा सचनपरमाण ताचा ५ तारखची ऑडवर पणव करन खात कनरक करणात आल. २७ २०% वापारी कसरीवर िखरकडन रोन मकहनाचा मरतीवर माल खररी कला आकण तो लगच सागरला पाठकवला.२८ िखरन सागरला मालाच जावक बीजक छापील ककमतीचा १०% वापारी कसरन पाठकवल.

पर.८ सजीवचया पसतकात खालील वयवहाराचया वकिमानोिी करन खातवहीत योगय खाती उघरा. २०१९जन १ ककमिनबरदल राजकडन रोख कमळाल ` १०,०००. ३ राकिला आतरराज माल कवकला ` ३,००० SGST @२.५% व CGST @२.५% लाग आह. ५ राकिकडन पणव रककम कमळाली. ८ मगिकडन आतरराज माल खररी कला ` २,००० अाकण SGST @२.५% व CGST @२.५%लाग आह. ११ मगिला रकमच िोधन कल. १८ भाड करल ` २,५०० २४ मोबाईल खचावच कबल करल ` १,००० तातील ` ७०० काावलाकररता व ३०० र व सकक उपोगाकररता

वापरल.

पर.९ १ जल २०१९ रोजी पवन पवार, पि याचया खातवहीत खालील वशलका विसन आलया.

नाव वशलका राशी (`) जमा वशललक राशी (`)

तर खातरशमीच खात खररी खात कवरिीपरत खात रोकड खात बक खात लखनसामगी खात

४,४०,०००७०,०००

१,३०,०००४०,०००

१,००,००० १,८०,०००

२,०००

खररी परत खातकवरिी खात पवनच भाडवल खातवाज खात राकिच खात

६०,०००३,६०,०००४,८०,०००

६,०००५६,०००

122

जल २०१९ मधय खालील वयवहार झाल. खातवहीत तयाची नोि करन ३१ जल २०१९ च तरीज पतर तयार करा. १ अकतररक भाडवल आणल ` ४०,०००४ १०% वापारी कसरीवर राकि कडन माल आणला ` ८०,००० ७ रशमीला माल कवकला ` ३०,०००९ राकिला माल परत कला ` २०,००० (ढोबळ)१ १ रशमीकडन माल परत आला ` ४००१४ राकिला रोख करल व ताचाकडन २% रोख कसर कमळाली ` ४०,००० २२ रोख खररीबदल धनारि करला. ` १७,०००२४ रोख कवरिी ` ८,०००२७ लखनसामगी आणली ` ३,०००२८ RTGS चा माधमातन रशमीकडन ` ३९,००० कमळाल व ` १,००० कसर करली. २९ पगार करला ` १०,०००२९ रशमीला माल कवकला ` २०,०००३१ राकिकडन माल आणला व ताला ` ३६,००० चा धनारि करला.

j j j

123

5 सहाययक पसतक (Subsidiary Books)


५.१ ओळख,अरथ,आवशयकताआणिसहाययकपसतकाचीदखरख५.२ कवळरोखरकानाअसललसाचरोखपसतक५.३ रोखवबकरकानअसललरोखपसतक५.४ णवशलषिातमकलघरोखपसतक-अगरघनपदधती५.५ खरदीपसतक५.६ खरदीपरतपसतक५.७ णवकरीपसतक५.८ णवकरीपरतपसतक५.९ मळरोजणकदथ

कषमता विधान

o णवदारयाानासहाययकपसतकाचाअरथवगरजाचआकलनहोत.

o णवदारयाानाणवशषरोजणकदथमधयपरतयकषनोदकरतायत.o णवदारथीरोखवयवहाराचआणिउधारीचयावयवहाराचवगीथकरिकरशकतो.o णवदारथीणवणवधरोखपसतकामधयआणरथकवयवहाराचीनोदकरनसतलनकरतो.o णवदारथीबकवयवहाराचलखाकनवपरतीनोदीकरशकतो.o णवदारथीणवणवधसहाययकपसतकतयारकरशकतो.

५.१ परसतािना लहान परमाणावरील वापारात घडन णाऱा ववहाराची सखा जासत नसत. तामळ अशा वापारी ससाना रोजिकरदआिणखातवहीअशारोनपसतकातसवदववहारिलिहणसोीचअसत.परतवापाराचावापवाढलावरजावळीववहाराचीसखा वाढत जात तावळी रोजिकरदीच िवभाजनकरन एका िकरदीऐवजी लहान लहानअशाअनक िकरदी ठवणात तात. ाछोटा िकरदीनाच रिनकपसतक, 'रयम िकरद' (Subsidiary Journals) िकवा 'सहायकपसतक' (SubsidiaryBooks)अस महणतात.

५.१ अरथ : (Meaning) रोजिकरदीचाउपिवभाजनालासहायकपसतकअसमहणतात.एकपरकारववहाराचासवरपाचाआधारावररोजिकरदीचअनकिविशषटरोजिकरदीमधउपिवभाजनकरणातत.

सहायकपसतक हीमळनोरीचीपरम िकवापरािमकनोरीची पसतक होत.कारण ववहाराचीपरमनोरहीसहायकपसतकातकरणाततआिणताचीनोरखातवहीतीलिविशषटखातातकरणातत.

५.१.१ सहाययक पसतक ठिणयाची आिशयकता१) विशविकरण (Specialisation) : कमदचाऱालाएकाचपरकारचकादसोपिवलजाततामळतोतकादकरणातिनषणात

होतोआिणताचाकादकषमततवाढहोत.

124

२) वळचीबचतआणिणितवययी: एकाच वळी लखाकनाचा ववविनन पदधती उपोगात आणला जाऊ शकतात. तामळ वळची व खचाचाची बचत होत.

३) कायायाच णवभाजन : सहायक पसतकामध ववहाराचा नोदी करणाच काचा आवण खातवहीमधील खातामध खतावणी (नोद) करणाच काचा ह एकाच वळी अनक कमचाचाऱामध वविागल जाऊ शकत.

४) जलदिाणितीआणिभावीसदभया: समान ववहाराची नाद एकाच पसतकात एकतरवतरता करणात त असलान आवशक मावहती लवकर उपलबध होत आवण ता मावहतीचा िववषकाळात उपोग करण सोप होत.

५) अतरयातपडताळिी:सहायक पसतकामळ अतगचात वनतरण शक होत. तामळ लखापसतकातील अचकचता पडताळन पाहता त.

वयविाराचयाआधारावरसिाययकपसतकाचपरकार

ा परकरणात आपण खालील ववशष हत पसतकावर चचाचा करणार आहोत.१) रोख पसतक २) लघ रोख पसतक३) खरदी पसतक४) खरदी परत पसतक (वनगचात परता पसतक)५) ववकरी पसतक६) ववकरी परत पसतक (आगत परता पसतक) ७) मळ रोज करीदचा

५.२ रोखपसतक (Cashbook) : रोख पसतक ः सवचा परकारच रोख व बक ववहार ा पसतकात नोदववल जातात. रोख पसतकाला दोन बाज असतात, डावा बाजस परापी बाज वकवा नाव बाज आवण उजवा बाजस शोधन बाज वकवा जमा बाज अस महणतात. जवहा रोख रककम वकवा धनादश दणात तो तवहा अशा ववहाराची तपशीलवार नोद ही उजवा बाजस करणात त. हा बाजस शोधनबाज वकवा जमाबाज अस महणतात. रोख पसतकात सबवधत सवचा ववहार ह काल-कमानसार नोदववल जातात. तसच पराप होणारी रककम ही डावा बाजस महणज नाव बाजवर (परापी बाज) वलहीली जात. रोख पसतक ह मळ नोवदच पसतक आह. ा मध रोखीशी सबवधत सवचा ववहाराच रोख खातापरमाण वगगीकरण करणात त. तामळ एका वववशषट कालावधीची रोख आवण बक वशललक शोधणास मदत होत. महणन रोख पसतकामळ रोज करीदचा आवण खातवही अस दोनही उदश साध होतात.

रोख/बक ववहार

ववपतराचववहार

उधारीच ववहार

१खरदीपसतक

२ववकरीपसतक

३खरदी परत

पसतक

४ववकरी परत

पसतक

मळ रोजकरीदचा

शष वकवा अनववहार

एक रकानीरोख

पसतक

दोन रकानीरोख

पसतक

बकपसतक

लघरोख

पसतक

परापववपतरपसतक

दववपतरपसतक

125

साध रोख पसतकाचा नमनानाि साध रोख पसतक जमा

िरनाक परापी पावतीकमाक

खा.पा. रककम`

िरनाक शोधन परमाणककमाक

खा.पा. रककम`

साध रोख पसतक उदाहरण

१) साध रोख पसतक तयार करा. माचद२०१९ १ हसतसरोख ` २,५०० ५ सरशानारोखिरली ` १,००० ७ रोखखररी ` ५०० १४ परकाशाचकडनरोखिमळाली ` १,००० १६ रोखीनमालाचीिवकरी ` ८०० २० गाडीभाडिरल ` १०० २५ वतनिरल ` ५००

............... याच पसतकातनाि साध रोख पसतक जमा वदनाक परापी पा.

कर.खा.पा.

रककम`

वदनाक शोधन पर. कर.

खा.पा.

रककम`

२०१९माचद

१

१४

१६

िशललकप/आ

परकाशखात(रककमिमळालाबदल)

िवकरीखात(रोखिवकरीकलाबदल)

२,५००

१,०००

८००


५

७

२०

२५

३१

सरशखात(रककमिरलाबदल)

खररीखात(मालखररीकलाबदल)

गाडीभाडखात(गाडीभाडिरलाबदल)

वतनखात(वतनिरलाबदल)

िशललकप/न

१,०००

५००

१००

५००

२,२००४,३०० ४,३००

१एिपरल२०१९ िशललकप/आ.

२,२००

126

२. पढील वयिहाराची नोद सौरभ टडसथ याचया साधया रोख पसतकात करा. जल२०१८ १ रोखरकमसहववसापरारभकला ` १,००,००० ३ बकतरककमजमाकली ` ८०,००० ५ रोखीनसशनरीखररीकली ` २,००० ७ रोखखररी ` १५,००० ८ रोखीनमालाचीिवकरी ` २०,०००८%वापारीकसरीवर १० िवमाचाहपाभरला ` ५,००० १२ िरिकषतानारककमिरली ` १०,००० १५ सकसनााचाकडनरककमिमळाली ` ८०,००० १७ किमशनिमळाल ` २,००० १८ वकतिगतउपोगासाठीववसाातनउचलल ` ४,००० २२ उपसकरिवकरी ` ५,००० २५ रामलावतनिरल ` ६,००० ३० वाजिमळाल ` ४,०००उततर :

सौरभ टडसथ याच पसतकातनाि साध रोख पसतक जमा

वदनाक परापी पा. कर.

खा. पा.

रककम`


खा. पा.

रककम`

जल२०१८

१

८

१५

१७ २२

३०

भाडवलखात(वावसाातभाडवलगतिवलाबदल)

िवकरीकरखात(िवकरीकलाबदल)

सकसनाखात(रोखिमळालाबदल)

किमशनखात(किमशनिमळालाबदल)

उपसकरखात(उपसकरिवकलाबदल)

वाजखात(वाजिमळालाबदल)

१,००,०००

१८,४००

८०,०००

२,०००

५,०००

४,०००

जल२०१८

३

५ ७ १०

१२ १८

२५३१

बकखात (बकतरककमजमाकलाबदल)सशनरीखात (सशनरीखररीबदल)खररीखात (मालखररीकलाबदल)िवमाहपाखात (िवमाहपाभरलाबदल)िरिकषतखात (रककमिरलाबदल)उचलखात (उचलकलाबदल)वतनखात (वतनिरलाबदल)िशललकखात

८०,०००

२,०००

१५,०००

५,०००

१०,०००

४,०००

६०००

८७,४००२,०९,४०० २,०९,४००

आगस१ िशललकखात

८७,४००

127

३. कमल टडसथ याचया साधया रोख पसतकात पढील वयिहाराचया नोदी करा. ऑगस२०१८ १ हसतसरोख ` ३७,४०० ४ साकषीकडनिमळाल ` २५,००० ५ १२%वापारीकसरीवररोखीनमालाचीखररी ` २५,००० ८ भागामधगतिवल ` २५,००० १० िविवधिकरकोळखचादचिरल ` ३,००० १२ जीवनिवमापरवाजीचिरल ` ८,००० १६ लाभाशिमळाला ` २,००० २० लीफोनिबलभरल ` ६,००० २२ वाजिमळाल ` १,००० २५ २०%वापारीकसरीवरमालाचीरोखिवकरी ` २५,००० २८ िवदतिबलभरल ` ४,५००उततर : कमल टडसथ याच पसतकनाि साध रोख पसतक जमा

वदनाक परापी पा. कर.

खा. पा.

रककम`

वदनाक शोधन पर.कर.

खा. पा.

रककम`

ऑगस२०१८१

४

१६

२२

२५

िशललकप/आ.साकषीखात(रककमिमळालाबदल)

लाभाशखात(लाभाशिमळालाबदल)

वाजखात(वाजिमळालाबदल)

िवकरीखात(रोखिवकरीबदल)

३७,४००२५,०००

२,०००

१,०००

२०,०००

२०१८ ऑगस

५

८

१०

१२

२०

२८

३१

खररीखात (मालखररीकलाबदल)

भागगतवणकखात (भागामधगतिवलाबदल)

िविवधिकरकोळखचदखात (िविवधखचदकलाबदल)

उचलखात (जीवनिवमापरवाजीचिरलाबदल)

िलफोनिबलखात (िलफोनिबलभरलाबदल)

िवदतिबलखात (िवदतिबलभरलाबदल)

िशललकप./न

२२,०००

२५,०००

३,०००

८,०००

६,०००

४,५००

१६,९००८५,४०० ८५,४००

२०१८सप.१ िशललकप.आ.

१६,९००

128

५.३ रोख ि बक रकान असलल रोख पसतक / दोन रकानी रोख पसतक

वतदमानकाळातबकावावसािकानािविवधसवापररानकरणातमहतवाचीभिमकाअराकरीतआहत.बकागाहकाकडनठवीसवीकारतातआिणआपलागाहकानारोखसवरपातिकवाधनारशादारपसकाढणाचीसवापररानकरतात.ािशवाबकािविवधपरकारचीकादकरतात.उराहरणादधनारशादारशोधनआिणडाफदारशोधनकजदसिवधा,िविनमिवपतरविवण,रोखकजदआिणवरीलसवदसिवधाािशवाजवहाएखारागाहकबकतचालखातउघडतोतवहातालाअिधकोषअिधिवकषादचीसवलतपररानकरणातत.

जावावसािकालाबकामाफफतअनकववहारकरावलागताततोबकमधचालखातउघडतोआिणअिधिवकषदसवलतीचाफाराघतो.

५.३.१ रोख ि बक रकान असललया रोख पसतकातील रकान ः

रोखवबकरकानअसललारोखपसतकातपरापीवशोधनहारोनहीबाजनारोखरकानािशवाएकअितररतिरकानाअसतो ता रकानास बक रकानाअस महणतात.हा रकानातकवळबकशी सबिधतअसलला ववहाराचीच नोरकरणातत.रोखपसतकातीलबकरकानाहावावसािकाचाबकतीलचालखाताचपरितिनिधतवकरतो.

५.३.२ रोख ि बक रकान असललया रोख पसतकाच परारप ः

..............ाचरोखपसतक

नाि जमा वदनाक तपशील

(परापी)पािती करमाक

खा.पा.

रोख`

बक`

वदनाक तपशील (शोधन)

परमाणककरमाक

खा.पा.

रोख`

बक`

५.३.३ रोख ि बक रकाना असललया रोख पसतकात बक वयिहाराच लखाकन

१) बक खातयाची परारवभक वशललक :जवहापरापीबाजची(नावबाज)बरीजहीशोधनबाजचा(जमाबाजचाबरजपकषाजासतअसततवहातालानाविशललकअसमहणतात.ाउलजवहाशोधन(जमा)बाजचीबरीजहीपरापीबाजचा(नावबाज)बरजपकषाजासतअसततवहातालाजमािशललकअसमहणतात.बकखातहव कतिकखातअसलामळाखातातनाविशललकिकवाजमािशललकअसशकत.बकखातातजमािशललकअसणमहणज.‘बक ओवहरडाफट’ होय.

अ) जवहा बक खातयाची नाि वशललक वदलली असत :जवहाबकखाताचीनाव िशललकिरललीअसततवहातीरोखपसतकाचापरापी(नाव)बाजसबकरकानातिरललारकमचीनोरकरतानातपशीलरकानातपढीलपरमाणरशदिवणातत‘वशललक प/आ’.

ब) जवहा बक खातयाची जमा वशललक दणयात आली असल वकिा खातयात बक ‘ओवहरडाफट’ दणयात आला असल : बकखातातीलजमा िशलकला ‘ओवहरडाफ’अस महणतात.जवहाखातरारआपलाबकतीलचालखातातअसललाजमारकमपकषाजासतरकमकाढतोतवहा‘ओवहरडाफ’चीकसतीिनमादणहोत.ोडकातबक‘ओवहरडाफ’महणजबकनआपलालाचालखातावरिरललअलपकालीनकजदहो. ाववहाराचीरोखपसतकातनोरकरतानाशोधन(जमा)बाजवरबकरकानात‘ओवहरडाफ’चारकमचीनोरकरतानातपशीलरकानातपढीलपरमाणरशदिवणातईल‘वशललक प/आ’.

129

२) पराप धनादश :रोखिवकरी,किमशन,लाभाशववाजवखाताचिहशबचकतहोण(Statementofaccounts)इतारीकररताधनारशपरापहोतअसतात.

अ) रखावकत धनादश पराप झाल असता :जवहारखािकतधनारशपरापहोतोतवहाताचीनोररोखपसतकातपरापीबाजलाबकरकानातकरणातत.ाधनारशावरीलरकमचीनोरबकरकानातकरतानातपशीलरकानातपढीलपरमाणनोरकरणातत.‘विकररी / वयाज / कवमशन / गाहक खात’

रोज वकदथ नोद - बकखात नाव

िवकरी/वाज/किमशन/गाहकखाताला

ब) िाहक धनादश पराप झाल असता :जवहावाहकधनारशपरापहोतोतवहारोखरककमिमळालीअससमजलजात. ाववहाराचीनोररोखपसतकाचपरापीबाजलाकरतानासबिधतधनारशाचीरककमहीरोखरकानातिलहनतपशीलरकानातपढीलपरमाणसबिधतखाताचनाविलिहणातत.‘विकररी / वयाज / कवमशन / गाहक खात’

रोज वकदथ नोद - रोखखात नाव


क) पराप धनादश तयाच वदिशी बकत जमा करणयात आला :परापधनारशराशीसगहणाकररताबकतजमाकरणात तात.तवहारोखपसतकाचपरापबाजवरबकरकानातसबिधतरककमिलिहलीजातवतपशीलरकानातपढीलपरमाणसबिधतखाताचनाविलिहणातत‘विकररी / वयाज / कवमशन / गाहक खात’



ड) पराप धनादशाच अनादरण :परापझाललधनारशतावरीलतारखपासनतीनमिहनाचआतराशीसगहणाकररताबकतजमाकरावलागतात.तसकलनाहीतरतधनारशिनरदक(Worthless)िकवामतपराहोतात.जवहाकाहीकारणामळबकआराताला(Payee)धनारशाचीरककमरणासनाकारततवहातालाधनारशाचअनाररणझालअसमहणतात.

अनारररतधनारशाचीनोररोखपसतकाचाशोधनबाजवरबकरकानातकरणाततामळपरापधनारशाचानोरीचापरभावरदहोतो.ाकररतातपशीलरकानातपढीलपरमाणसबिधतखाताचनाविलिहणातत.

रोज वकदथ नोद - िवकरी/वाज/किमशन/गाहकाचखातनाव

बकखाताला

इ) वनरथमीत धनादश :रोखखररी,रकिमशन,रवाज,िहशबचकतकरणइतारीचशोधनासाठीधनारशिनगदिमतरणातकरणाततात.तसचधनारशाचावापरबकतनरोखरककमकाढणासाठीहीकलाजातो.ाववहाराचीनोररोखपसतकातशोधनबाजवरबकरकानातकलीजातवतपशीलरकानातपढीलपरमाणसबिधतखाताचनाविलिहणातत.

रोज वकदथ नोद - िवकरी/वाज/किमशन/परवठाराराचखातनाव


फ) वनरथमीत धनादशाच अनादरण :िनगदमीतधनारशाचअनाररणझालासरोखपसतकाचपरापी(नाव)बाजवरबकरकानातसबिधतरकमचीनोरकलीजातामळशोधनासबधीपवदीकललानोरीचापरभावरदहोतो.परापीबाजवरनोरकरतानातपशीलरकानातपढीलपरमाणसबिधतखाताचनाविलिहलजात.‘विकररी / वयाज / कवमशन / परिठादाराच खात’


िवकरी/वाज/किमशन/परवठाराराचखाताला

130

र) सितःचया (खाजरी) कामाकररता बकतन रककम काढण :अशाववहाराचीनोररोखपसतकाचशोधनबाजवरबकरकानातकरणातावीवतपशीलरकानात‘उचलखात’(आहरणखात)असिलिहणाताव.

रोज वकदथ नोद - उचल(आहरण)खातनाव


३) बक सचना ि वििरण :बकआपलागाहकानािविवधसवापररानकरतात.उराहरणादबकतराशीसगहाणादजमाकरणातअाललाधनारशाचीरककमगोळाकरण,लाभाशगोळाकरण,खातराराचवतीनताचसचननसारिविवधखचादचशोधनकरणइतारीअशासवापररानकलानतरबकासबधीचीसचनाववहाराचासपणदतपशीलासहखातरारालापाठिवत.जाखातराराचचालखातअसताखातरारानाबककडनिनमीतिववरणपरापहोतात.असािववरणामधिविवधववहाराचीिवसतत मािहतीअसत. उराहरणाद धनारशाचअनाररण, गाहकानखातराराचाखातात सरळ (Direct) रककमजमाकरण,बकओवहरडाफवरबकनआकारललवाजइतारी.अशासवदववहाराचीनोरवावसािकआपलारोखपसतकातबककडनपरापसचनाविववरणपतराचआधारकरीतअसतो.

अ) गाहकान सरळ बक खातयात रककम जमा करण :आपलाववहाराचीपतदताकरणासाठीकाहीगाहकरोखपस िकवाधनारशनरताआपलाबकतीलखातातसरळपसजमाकरतात.अशापररकसतीतहाववहाररोखपसतकातपरापी(नाव)बाजलाबकरकानातनोरिवलाजाईलआिणसबिधतगाहकाचनावतपशीलरकानातिलिहलजाईल.


गाहकखाताला

ब) बकन वदलल वयाज :बकखातरारालाताचखातातीलजमारकमवरवाजरतअसत.असवाजहवावसािकालािमळाललउतपननअसत.तामळबकतीलिशलकतवाढहोत.हाववहाराचीनोररोखपसतकातीलपरापीबाजवरीलबकरकानातकलीजाईलआिणतपशीलरकानात‘वयाज खात’असिलिहलजाईल.


वाजखाताला

क) बकन बक ओवहरडाफटिर आकारलल वयाज (Interest Charged on Overdraft by bank) :ओवहरडाफवरसिवधामहणजबकदारचालखातअसललाखातरारालािरललअलपकालीनकजदहोअशाओवहरडाफवरबकएकिनकशचतररान वाजआकारत.आकारणातआललअसवाजहावावसािकाचाखचदहो.ाववहाराचीनोररोखपसतकातशोधनबकरकानातकरणातईलआिणतपशीलरकानात‘बकओवहरडाफवरीलवाजखात’असिलिहलजाईल.

रोज वकदथ नोद - बकओवहरडाफवरीलवाजखात नाव


ड) बकदार नाि टाकणयात आलल बक शलक (आकार) :बकआपलागाहकानािविवधसवापररानकरतात.हासवासाठीबकदारएकािनकशचतशलकाचीअाकारणीकरणातत.ासवाशलकालाचबकशलक/आकार(BankCharges)असमहणतात.बकनआकारललीशलकाचीरककमवावसािकासाठीखचदअसत.ाववहाराचीनोररोखपसतकाचशोधनबाजवर‘बक’रकानातकरणातईलवतपशीलरकानात‘बकशलकखात’असिलिहलजाईल.

रोज वकदथ नोद - बकशलकखात नाव


131

इ) बकन वयािसावयकाच ितीन रतिणकरीिर रोळा कलल लाभाश वकिा वयाज :बकनगोळाकललीहीरककमवावसािकाचउतपननहोासरभादतबककडनवावसािकालासचनािकवािववरणपरापझालानतरवावसािकाववहाराचीनोररोखपसतकातपरापीबाजवरबकरकानातकरतोआिणतपशीलरकानात‘गतवणकरीवरीललाभाशिकवावाजखात’असिलिहलजात.

रोज वकदथ नोद - बकशलकखात नाव

वाज/लाभाशखाताला

र) वयाियावयकाच सरायी सचननसार बकदार करणयात यणार शोधन : वावसािकान िरलला साी सचननसार बकवावसािकाचवतीनिवमापरवाजी,िलफोनिबल,िवदतिबलवइतरखचादचशोधनकरत.अशाववहाराचीनोररोखपसतकात‘शोधन’बाजलाबकरकानातकलीजातआिणतपशीलरकानातसबिधतखचदखाताचनाविलिहलजात.

रोज वकदथ नोद - सबिधतखचदखात नाव


४) रकमच हसतातरण :वावसािकाचबकतचालखातावितररति‘रोखपरता’(Cashcredit),िकवा‘कजदखात’(LoanAccount)असशकत.ाखाताचासहायानवावसािकआपलािवकततगरजाचीपतदताकरशकतो.वावसािकआपला रोखपरता िकवाकजदखातातन िविशषटरककमचालखातातसानातररतकरशकतो िकवाआपलाचालखातातनरोखपरतािकवाकजदखातातसानातररतकरशकतो.तापरमाणव कतिकबचतखातातनचालखातातिकवाचालखातातनवकतिकबचतखातातरकमचसानातरणहोऊशकतअसववहारपढीलपरमाणरोखपसतकातिलिहलजातात.

अ) रोख परत (रोख कजथ) वकिा कजथ खातयातन चाल खातयात सरानातरण : ा ववहारामळ चाल खातातील िशलकत(Balance) वाढ होत. महणन ा ववहाराची नोर रोख पसतकात परापी बाजवर बक रकानातकलीजात व तपशीलरकानात‘रोखपरतािकवाकजदखात’हनाविलहाव.


रोखपत/कजदखाताला

ब) चाल खातयातन रोख पत (रोख कजथ) वकिा कजथ खातयाला सरानातरण :हाववहारामळचालखातातीलिशललककमीहोततामळाववहाराचीनोररोखपसतकाचशोधनबाजसबकरकानातकलीजातआिणतपशीलरकानातरोखपरतािकवाकजदखातअसिलिहलजात.


रोखपत/कजदखाताला

क) ियकतिक बचत खातयातन चाल खातयात सरानातरण :हाववहारमहणजवावसािकादारववसाातअितररतिरककमआणणहो.ामळभाडवलआिणबकतीलचालखाताचा िशलकमधवाढहोत. तामळा ववहाराचीनोर रोखपसतकात‘परापी’बाजलाबकरकानातकरणाततवतपशीलरकानात‘भाडवल’असिलिहलजात.


भाडवलखाताला

132

ड) चाल खातयातन ियकतिक बचत खातयात सरानातरण :हाववहारमहणजवावसािकादाररकमचीकललीउचलहो.ामळववसााचाबकतीलखातातीलिशललककमीहोत ाचीनोररोखपसतकाचशोधनबाजवरबकरकानातकरणाततवतपशीलरकानात‘उचलखात’असिलिहलजात.

रोज वकदथ नोद - उचलखात नाव


५) परवत परविषटा / दहरी नोदी / परती नोदी / विरदध नोदी (Contra Entries) :एखारािविशषटववहारएकाचवळीरोखवबकअशारोनखातानापरभािवतकरतो.अशाववहारामळएकाचवळीरोखिशलकतघवबकिशलकतवाढहोतिकवारोखिशलकतवाढबकिशलकतघहोत.रोनरकानीरोखपसतकात‘रोखपसतक’ाएकाचशीषदकाअतगदतबकखातवरोखखातरशदिवणाततात.बकखातातीलिशलकमधहोणारीवाढरशदिवणासाठी‘बकखात’नावकरणाततआिणरोखखातातीलिशलकतहोणारीघरशदिवणासाठीरोखखातजमाकरणातत.तसचिवपरीतकसतीतउलनोरीकरणाततात.रोखपसतकातअशापरकाररोनहीबाजनानोरीकरणाततात.रोखपसतकातअशापरकाररोनहीबाजनानोरीकरणाचािकलापरतीपरिवषटीअसमहणतात.परतीपरिवषटीतवहाचकरणाततजवहाएखारािविशषटववहाररोखअािणबकारोनहीखातानाएकाचवळीपरभािवतकरतो.हीनोर(ववहार)रकानातपर.पर.(परतीपरिवषटी)िकवार.नो.(रहरीनार)असिलिहलजात.

परती परविषीची उदाहरण (Example of Contra Enteries) :

१)बकतरोखरककमजमाकरण२)काादलीनउपोगासाठीबकतनरककमकाढण

३)अगोररचिरवशीपरापझाललाधनारशबकतजमाकरण

परतीपरिवषटीलखाकनाचीपदधती(Accountingtreatmentforcontraentriesasunder)खालीलपरमाण

अ) बकत रोख रककम जमा करण :ाववहारामळबकतीलिशललकतवाढहोतआिणरोखिशलकतघहोताववहाराचीनोरपढीलपरमाणकरणातत.

रोखपसतकाचपरापीबाजवरबकरकानातराशीचीनोरकरनतपशीलरकानात‘रोखखात’िलिहलजातआिणशोधनबाजवररोखरकानाततीचराशीिलहनतपशीलरकानातबकखातअसिलिहलजात.


रोखखाताला

वरीलववहारातबकपरापकतादआहमहणनबकखातनावकरणातआलवववसाातनरोखरककमबाहरजातअसलानरोखखातजमाकरणातआलआह.

ब) कायाथलयीन उपयोराकररता बकतन रोख रककम काढण : ाववहारामळरोखिशलकतवाढहोतवबकिशललकतघहोत.ाववहाराचीनोरपढीलपरमाणकरणातत.

रोखपसतकाचपरापीबाजवररोखरकानातराशीिलहनतपशीलरकानात‘बकखात’असिलिहलजातआिणशोधनबाजवरबकरकानातितचराशीिलहनतपशीलरकानात‘रोखखात’असिलिहलजात.

रोज वकदथ नोद - रोखखात नाव


ाववहारातववसाामधरोखतमहणनरोखखातनाववबकतनरोखकमीहोतमहणनबकखातजमाकरणातत

133

क) अरोदरच (मारील) वदिशी वमळालला धनादश बकत जमा करण :वाहकधनारशिमळालाअसतारोखिमळालीअसगहीतमानलजात.असधनारशजवहाबकतराशीसगहणासाठीपाठिवलजातात(जमाकलजातात)तवहारोखरककमववसाातनबाहरजातआहअसमानलजातवबकपरापकतादआह.अशाववहारामळबकिशलकतवाढहोतआिणरोखिशललककमीहोत.ाववहाराचीनोरपढीलपरमाणकरणातत.

रोखपसतकाचपरापीबाजवरबकरकानातराशीिलहनतपशीलरकानातरोखखातअसिलिहलजात.ताचपरमाणरोखपसतकाचजमाबाजवररोखरककमारकानातराशीिलहनतपशीलरकानातबकखातअसिलिहतात.



ािठकाणीबकपरापकतादआहमहणन‘बकखात’नावकरणाततआिणताचबरोबररोखरककमबाहरजातअसलानरोखखातजमाकरणातत.

५.३.४ रोख ि बक रकाना असललया रोख पसतकाच सतलन ः

ारोखपसतकातपरापी(Receipts)वशोधनाचानोरीकलानतरिरवसाचशवीरोखपसतकाचसतलनकरनरोखिशललकवबकिशललककाढणातत.

रोख रकाना (Cash Column) :हसतसरोख(Cashinhand)हीनहमीशोधनाचरकमपकषाजासतअसतिकवाशोधनाचरकमबरोबरअसत.महणनपरापीबाजचीएकणबरीजशोधनबाजचाएकणबरजपकषाजासतिकवाबरोबरअसत.महणनशोधनबाजचीएकणबरीजहीपरापीबाजचाएकणबरजतनवजाकरणाततवआललािशललकरकमचीनोररोखपसतकाचशोधनबाजसरोखरकानातिलहनतपशीलरकानात‘िशललकपढनली’िकवा‘िशललकखालीनली’असिलिहणाताव.हीिशललकपढीललखाकनअवधीचपरारभीसरोखपसतकाचपरापबाजवररोखरकानातिलहनतपशीलरकानात‘िशललकपढआणली’असिलिहणाताव.

बक रकाना (Bank Columns) :बकखातहव कतिकखातहो.ाखातातनाविकवाजमािशललकअसशकत.जवहापरापीबाजचीएकणबरीजहीशोधनबाजचाएकणजासतअसततवहाारोनबरजतीलअतरालाधनातमकिकवासामानिशललक(PositiveorNormalBalance)असमहणतात.ािशललकरकमचीनोररोखपसतकातशोधनबाजवरबकरकानातिलहनतपशीलरकानातिशललकपढनलीअसिलिहणात ाव.पढीललखाकनअवधीचपरारभीहीिशललकरोखपसतकाचपरापीबाजवरबकरकानातिलहनतपशीलरकानात‘िशललकपढआणली’असिलहाव.

ा उलजवहाशोधनबाजची एकणबरीजपरापीबाजचा एकणबरजपकषाजासतअसत तवहाअशाफरकाला महणजचिशलकला‘जमािशललक’िकवा‘अिधकोषअिधिवकषद(BankOverdraft)(बकओवहरडाफ)’असमहणतात.ािशलकचीनोररोखपसतकातपरापीबाजलाबकरकानातिलहनतपशीलरकानातिशललकपढनलीअसिलिहणातावपढीललखाकनकालावधीचपरारभीहीचिशललकमहणजच,बकओवहरडाफचीरककमरोखपसतकाचशोधनबाजसबकरकानातिलहनतपशीलरकानातिशललकपढआणलीअसिलिहणातावी.

134

बक खातयाच खालील परकार आहत.

१. चाल खात :चालखातहवावसािकासाठीउपतिआहकारणाखातातताबककामकाजाचावळमधिकतीहीवळारककमजमाकरशकतोवखातातनरककमकाढशकतोसवदसाधारणपणाखातातीलजमारकमवरबकवाजरतनाहीपरतचालखातअसललाखातरारालाबककडनओवहरडाफचीसिवधाहीपरापहोत.

२. बचत खात :जावतिीलाकसरआिणिनिमतउतपननहवअसअशावतिीबचतखातातठवीठवतातसाधारणपणाखातातरककमठवणवकाढणावरबधनअसत.ाखातातीलजमारकमवरखातरारालाएकािनकशचतररानवाजिरलजात.ाखातावरओवहरडाफसिवधाउपलबधनसत.

३. मदती ठि खात :ाखातातिविशषटरककमिविशषटकालावधीसाठीजासतीतजासतवाजिमळिवणासाठीठवणातत.ाखातातनतोिविशषटकालावधीसपणाआधीरककमकाढतातनाही.हखातिनिमतबकीगववहारकरणाऱासाठीउपतिनाही.

४. आितती / पनराितती ठि खात : ाखातातजमाकताद एक िविशषट रककम िविशषटकालावधीकरीता ररमिहनातजमाकरीतअसतो.ाखातातबचतखातापकषाजासतररिरलाजातोपरतमरतीठवखातापकषावाजाचाररकमीअसतो.खातरारालााखातातनतोपयतरककमकाढतातनाहीजोपयततोिविशषटकालावधीसपतनाही.

उदाहरण-१ मससथ वसमा टडसथ याच दोन रकानी रोख पसतक तयार करा.

जान२०१९ ०१ रोखरकमसहववसापरारभकला ` ६०,००० ०४ बकऑफइिडामधरककमजमाकली ` २५,००० ०६ रोखखररी ` ६,००० १० काादलीनउपोगाकररतासगणकखररीकल ` २२,००० १५ राकशानाउधारीवरमालिवकलाआिण

ताचाकडनधनारशिमळाला ` १०,००० २० राकशकडनिमळाललाधनारशबकतजमाकला २४ वाहतकखचदिरला. ` ३०० २५ वकतिकउपोगाकरीताववसाातनउचलल ` ३,००० ३० धनारशादारभाडिरल ` १,२००

135

उततर : वसमा टडसथ याचया पसतकात नाि दोन रकानी रोख पसतक जमा

वदनाक परापी पा.कर.

खा.पा.

रोख`

बक`


खा.पा.

रोख`

बक`

२०१९जान.१

४

१५

२०

भाडवलखात (भाडवलगतवलाबदल)

रोखखात(बकतरककमजमाकलाबदल)

िवकरीखात (रोखिवकरीबदल)

रोखखात (बकतरककमजमाकलाबदल)

-

-

-

-

पर.पर.

पर.पर.

६०,०००

-

१०,०००

-

-

२५,०००

-

१०,०००

२०१९जान.४

६

१०

२०

२४

२५

३०

३१

बकखात (बकतरककमजमाकलाबदल)

खररीखात (रोखखररीबदल)

सगणकखात (सगणकखररीबदल)

बकखात(धनारशबकतजमाकलाबदल)

वाहतकखचदखात (वाहतकखचदकलाबदल)

उचलखात (ववसाातनरककमउचललाबदल)

भाडखात (धनारशादारभाडिरलाबदल)

िशललकप./न

-

-

-

-

-

-

-

-

पर.पर.

-

-

पर.पर.

-

-

-

-

२५,०००

६,०००

२२,०००

१०,०००

३००

३,०००

-

३,७००

-

-

-

-

-

-

१,२००

३३,८००७०,००० ३५,००० ७०,००० ३५,०००

फब.१ िशललकप./आ ३,७०० ३३,८००

136

२) खालील वयिहार सदर ॲनड कपनीशी सबवधत आहत तयािरन दोन रकानी रोखपसतक तयार करा.

वदनाक तपशील रककम (`)

२०१८०१सप .०१

०४०८१३१६१७२०२४२७३०३०

बकिशललकरोखिशललकधनारशादारमालाचीखररीमालाचीरोखीनिवकरीधनारशादारतरसामगीखररीकलीमालाचीिवकरीकलीवधनारशिमळाला,तोलगचबकतजमाकरणातआलामणालकडनरोखीनमालखररीकलाधनारशादारसशनरीखररीकलीअवधतलाधनारशिरलाबकतनरककमकाढलीधनारशादारभाडिरलवतनिरल

५२,०००१५,०००१५,०००८,०००१०,०००१२,०००१८,०००२,१००१,८००१२,०००

५००४,०००

137

उततर : सदर ॲनड कपनीचया पसतकातनाि रोख पसतक जमा


खा.पा.

रोख`

बक`


खा.पा.

रोख`

बक`

२०१८सप.१

८

१६

२७

िशललकप.आ

िवकरीखात (रोखिवकरीबदल)

िवकरीखात (िवकरीबदलधनारशिमळाला)

बकखात (बकतनरककमकाढलाबदल)

पर.पर.

१५,०००

८,०००

१२,०००

५२,०००

-

१२,०००

-

२०१८सप.४

१३

१७

२०

२४

२७

३०

३०

३०

खररीखात (धनारशादारमालाचीखररीकली)

तरसामगीखात (धनारशादारतरखररीकलाबदल)

खररीखात (रोखीनमालखररीकलाबदल)

सशनरीखात (धनारशादारसशनरीखररीकलाबदल)

अवधतखात (धनारशिरलाबदल)

रोखखात (बकतनरककमकाढलाबदल)

भाडखात (धनारशादारभाडिरलाबदल)

वतनखात (वतनिरलाबदल)


पर.पर.

१८,०००

४,०००

१३,०००

१५,०००

१०,०००

-

२,१००

१,८००

१२,०००

५००

-

२२,६००३५,००० ६४,००० ३५,००० ६४,०००

ऑको.१

िशललकप/आ १३,०००

२२,६००

138

३) खालील वयिहाराची महता बरदसथ याचया रोख आवण बक रकान असललया रोख पसतकात नोद करा.

ऑकोबर२०१८

१ हसतसरोख` १३,०००आिणबकिशललक` २४,०००

३ १०%वापारीकसरीवरमालाचीरोखिवकरी`८०,०००

५ `६०,०००िकमतीचामाल१०%वापारीकसरखररीकलाअधदीरककमताबडतोब५%रोखकसरीनरोखिरलीवउवदररतरकमचाधनारशिरला.

७ बकतजमाकल`४०,०००

९ सिमतकडनवाहकधनारशिमळाला`९,५००

१३ रोखीनमालाचीिवकरी४%वापारीकसरीवरकरणातआली.`१२,०००

१५ जीवनिवमापरवाजीचिरल` ४,०००

१८ ९ऑकोबर२०१८रोजीिमळाललाधनारशबकतजमाकला.

२२ परभाकरकडनरखािकतधनारशिमळाला` ६,०००

२७ ववसाात` २५,०००अितरीतिभाडवलगतिवलवतबकतजमाकरणातआल.

२८ िवदतिबलभरल` ३,०००आिणिलफोनिबलभरल` ४,१००

३० लाभाशाबदलरखािकतधनारशिमळाला ` ६,२५०.

139

उततर : महता बरदसथ याचया पसतकातनाि राखपसतक जमा


खा.पा.

रोख`

बक`


खा.पा.

रोख`

बक`

२०१८ऑको.१

३

७

९

१३

१८

२२

२७

३०

िशललकप./आ.

िवकरीखात (रोखमालिवकलाबदल)

रोखखात (बकतरककमजमाकलाबदल)

सिमतखात (धनारशिमळालाबदल)

िवकरीखात (रोखीनमालिवकलाबदल)

रोखखात (धनारशबकतजमाकलाबदल)

परभाकरखात (रखािकतधनारशिमळालाबदल)

भाडवलखात (अितररतिभाडवलबकतजमाकलाबदल)

लाभाशखात (लाभाशबदलरखािकतधनारशिमळालाबदल)

पर.पर.

पर.पर.

१३,००० ७२,०००

-

९,५००

११,५२०

-

-

- -

२४,००० -

४०,०००

-

-

९,५००

६,०००

२५,०००

६,२५०

२०१८ऑको.५

७

१५

१८

२८

२८

३१

खररीखात (खररीबदल)

बकखात (बकतरककमजमाकलाबदल)

उचलखात (जीवनिवमापरवाजीिरलाबदल)

बकखात (धनारशबकतजमाकलाबदल)

िवदतिबलखात (िवदतिबलभरलाबदल)

िलफोनिबलखात (िलफोनिबलभरलाबदल)


पर.पर.

पर.पर.

२५,६५०

४०,०००

४,०००

९,५००

३,०००

४,१००

१९,७७०

२५,६५०

-

-

-

-

-

८५,१००

१,०६,०२० १,१०,७५० १,०६,०२० १,१०,७५०नोवह.१ िशललकप./आ.

१९,७७०

८५,१००

140

कायथ टीप : ५ऑकोबर२०१८चाववहार शदधरोखखररी =रोखखररी१०%वापारीकरार = ` ६०,०००- ` ६,०००=` ५४,०००

रककमिरली = शदधरोखखररी-५%रोखकसर

= ` ५४०००-५%`५४,०००

कसरपणदकरा- = ` ५४,०००- ` २,७००=` ५१,३००

अधदी(१/२)रककमरोखिरली = ` ५१,३००x१/२` २५,६५०

उवदररतरकमचाधनारशिरला=` ५१,३००- ` २५,६५०=` २५,६५०

४) ररदवकषणा बरदसथ याच दोन रकानी रोख पसतक तयार करा. (सपषीकरणाची आिशयकता नाही.)

२०१८माचद १ रोखिशललक` १३,०००आिणबकिशललक` १८,०००

२ नहाकडनरककमिमळाली` १,७००आिणधनारशपरापझाला` ५००.

७ धनराजलाधनारशादारिरल` ६,०००

८ रोखिवकरी` ६,५४५आिणकसरिरली` ५५

१० २माचद२०१९रोजीपरापझाललाधनारशबकतजमाकला

१२ बकतजमाकल` ५,०००

१३ पराचीकडनउधारीवरमालखररीकला` ५,०००

१५ नहाकडनिमळाललाधनारशअनाररीतझाला

२० ७% वापारी कसरीवर कसवी कडन `५,००० िकमतीचा माल खररी कलाआिण अधदी रककमताबडतोबिरली.

२२ बकलािवमाहपताच` १,०००िरलआिणगतवणकरीवरीलवाजगोळाकल` १,६५०

२४ धनराजलािरललाधनारशाचअनाररणझाल.

२६ गपासोअसदानीपरसपरआपलाबकखातातर`७,५००भरल.

३० `३,९२०पकषाजासतीचीरककमबकतजमाकरणातआली

141

ररदवकषणा बरदसथ याचया पसतकातनाि : रोख पसतक जमावदनाक परापी पा.

कर.खा.पा.

रोख`

बक`


खा.पा.

रोख`

बक`

२०१९माचद१

२८१०१२२२

२४२६

३०

िशललकप.आ.नहाखातिवकरीखातरोखखातरोखखातगतवणकरीवरवाजखातधनराजखातगपासोअसदखात

रोखखात

पर.पर.पर.पर.

पर.पर.

१३,०००

२,२००६,५४५

५००५,०००१,६५०

६,००० ७,५००

१०,०००


७

१०१२१५२०२२

३०३१

िशललकप.आ

धनराजखात

बकखातबकखातनहाखातखररीखातिवमाहपाखातबकखातिशललक प./न

पर.परपर.पर

पर.पर

५००

५,०००

२,३२५

१०,०००

३,९२०

१८,०००

६,०००

--

५०० -

१,०००

५,१५०

२१,७४५ ३०,६५० २१,७४५ ३०,६५०एिपरल१

िशललकप/आ.

३,९२०

५,१५०

कायथ टीपा : १) २०माचद२०१९चाववहार खररीमालाचएकणमल ` ५,००० (-) ७%वापारीकसर ` ३५० िनववळखररीिकमत ` ४,६५० ४,६५०x१/२=२३२५ १/२रककमरोखिरली` २,३२५ १/२रककमउधार` २,३२५

२) ३०माचद२०१९चाववहार

` ३,९२०पकषाअितररतिरककमबकतजमाकरणातणाऱाराशीच(Calculation)आगणनखालीलपरमाण

रोखरकानाचापरापीबाजचीबरीज ` २१,७४५ (-) रोखरकानाचाशोधनबाजचीबरीज ` ७,८२५ िशललकरककम ` १३,९२० (-) ववसाातठवाचीरोख ` ३,९२० बकचजमाकरावाचीरककम ` १०,०००

ीपः-१३माचदचाववहारउधारीचाअसलामळताचीनोररोखपसतकातकरणातआलीनाही.

142

५.४ लघ रोख पसतक मोठावावसािकससामधलखाकनाचकामववकसतपणिवभागललअसत.िविवधिवभागातिकरकोळखचदहोतातजसलखनसामगी,पालखचद,चहापाणी,गाडीभाडइतारीपरतजवहाताचीसखावाढततवहातजासवततरपसतकातनोरिवलजाताततालाचलघरोखपसतकअसमहणतात. लघरोख पसतक िलिहणाच काम करणाऱा वतिीला लघरोखपाल अस महणतात. लघरोखपालास परतक मिहनाचासरवातीलामखरोखपालाकडनअिगमरककमरणातत.सवदपरकारचिकरकोळखचदभागिवणासाठीआिणलघराखपसतकातनोरवनठवणासाठी. इगजीभाषतीलpettyहाशबरफरचभाषतीलPetitाशबरापासनउदधतकरणातआलाआह.Petitाशबराचाअदलहानअसाहोतो.तरलघरोखपसतकातिकरकोळरकमाचववहारनोरिवलजातात.जाचशोधनधनारशादारकलजातनाही.

लघरोख पसतकाच परकार : १) साधलघरोखपसतक२) िवशलषणिकवारकानतितलघरोखपसतक१) साध लघ रोख पसतक : साधलघरोखपसतकरोनबाजमध िवभागलजात. i)परापीबाज(ii)शोधनबाजमखरोखपालाकडनपरापझालला

रकमचीिकवाधनारशाचीनोरपरापीबाजवरकरणाततवशोधनकरणातआललालघखचादचीनोरशोधनबाजवरकरणाततलघरोखपसतकातनोरिवललाववहाराचीखातवहीतसबिधतिविशषटखचादचाखातातखतावणीकरणातत.हाकररताअितररतिशरमववळचीगरजअसत.महणनसवदसाधारणववहारातवावसािकलघरोखपसतकठवतनाहीत.

खालील वदललया वयिहारािरन साध लघराख पसतक तयार करा.नोहा बरदसथ याचया पसतकात

वदनाक वयिहाराचा तपशील रककम (`)

२०१९

जानवारी०१

०४

०७

१०

१४

१६

१९

२२

२४

२६

२८

३०

मखरोखपालाकडनिमळाल

िलफोनखचादचिरल

मोबाईलखचादचिरल

काादलफाईलसखररी

सवकालाबिकषसिरल

जनावतदमानापतराचीिवकरी

कसवीलाअिगमिरल

बाधणीखचादचिरल

जाहीरातखचादचिरल

सफाईखचादचिरल

रणगीिरली

पावतीितकरीाचीखररी

१,२००

१९३

५७

१२५

४०

६०

१००

१७०

१२०

६०

१०१

६०

143

उततरसाध लघरोख पसतक

परापरककम(`)

वदनाक वििरण वकिा तपशील परमाणककरमाक

खा.पा. एकणखचथ

रककम (`)

१,२००

६०

२०१९जानवारी१

४

७

१०

१४

१६

१९

२२

२४

२७

२८

३०

रोखखात

िलफोनखचदखात

मोबाईलखचदखात

काादलफाईलसखररीखात

सवकालाबकषीसखात

जनवतदमानपतरिवकरीखात

कसवीखात

बाधणीखचदखात

जािहरातखचदखात

सफाईखचदखात

रणगीखात

पावतीितकरीखात

१९३

५७

१२५

४०

१००

-

१७०

१२०

६०

१०१

६०

एकणखचद १,०२६३१ िशललकप/न २३४

१,२६० १,२६०२३४ २०१९फब.,१ िशललकप/आ

२) विशलिणातमक लघरोखपसतक / रकानयति लघरोख पसतक : िवशलषणातमकलघरोखपसतकरोनबाजमधिवभागलजातडावीकडीलबाजवररोखपरापीतरउजवीकडीलबाजवररोख

शोधनाचानोरीकलाजातात.िवशलषणातमकरोखपसतकाचशोधनबाजसवारवारहोणाऱािविभननखचादसाठीआवशकतवढ रकानकलजातात.उराहरणादछपाईवलखनसामगी,पाल,गाडीभाडआिणहमालीइतारी. िविवध िकरकोळसवरपाचखचदनोरिवणासहरकानउपोगीआहत.िवशलषणातमकलघरोखपसतकातखचादचानोरीकररतारकानाचीसखािकतीअसावीहासबधीकोणतहीकठोरिनमनाहीत.ारकानावतीररतिव तिीकआिणवासतिवकखाताशीसबिधतशोधनाकररता एक सवततर रकानाअसतो.लघरोखपालझालला िविवधखचादच सिकषप िववरण तारकरनमखरोखपालासरतो.तामळवावसािकजगतातिवशलषणातमकलघरोखपसतकफारचवउपोगीआह.

अगधन पदधती :लघरोखपसतकठवणाचीहीएकलोकिपरपदधतहो.ापदधतीअतगदतएकािविशषटअवधीतहोणाऱालघरोखखचादचाअराजघतलाजातोहीअरािजत रककममखरोखपाललघरोखपालास ता िविशषटअवधीतीललहानखचदभागिवणासाठीअिगममहणनरतो.िविशषटकालावधीसपलावररोखपसतकाचसतलनकरणातत.लघरोखपाललघखचादचासाराशतारकरतोआिणमखरोखपालाससाररकरतो.लघरोखपालानसाररकललािववरणाचीअचकतापडताळनपाहणासाठी,मखरोखपालताचीतपासणीकरतो.तानतरमखरोखपाललघरोखपालासमागीलकालावधीतखचदकरणातआललारकमइतकरीरककमरतो.ापदधतीलाचअगधनपदधतीिकवाअगरापदधतीअसमहणतात.

144

विशल

िणातम

क ल

घरोख

पसत

क (

परारप

)

परापरककम

रो.प.प.

िरनाक

तपशील

पर.क.

एकणरककम

छपाईवसामगी

डाक

गाडीभाडवहमाली

परवासखचद

िविवधखचद

ररधवनीखचद

खा.पा.

खातवहीखात

` `

` `

` `

` `

`

xx …

……

……

…

……

……

……

……

……

……

……

……

……

……

……

……

……

……

……

……

……

……

……

……

……

xx xx xx xx xx xx xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

xx

एकण खचद

-xxx

xxxx

xxxx

xxxx

xx


xx

xxx

xxx

xx xxx


……

……

……

145

उदा. १ : राज मोबाईलकपनीचासौरभालघरोखपालास१जन २०१९ रोजी मखरोखपालकडन` ८,००० िमळाल. जन मिहनातील िविवधखचदखालीलपरमाणआहत. तावरनलघरोख पसतकतारकरा.

वदनाक वयिहाराचा तपशील रककम (`)२०१९जन

१

३

४

५

६

८

८

१०

१२

१३

१४

१६

१९

१९

२०

२२

२३

२८

२९

३०

ॲोभाडिरल

कररअरखचादचिरल

पोसाचीितकरीखररीकली

रबर,पन,पकनसलचीखररी

जलरडाकखचदिरला

कसीभाड

अलपोपहार

ॲोभाड

नोरणीकतपालशलक

फाईलखररी

गाडीभाड

सगणकसशनरीखररी

बसभाड

मोबाईलखचद

काादलसवचछताशलकिरल


झरॉकसशलकाचिरल

कररअरखचद

मालउतरिवणाचशलक

बसभाड

२५५

६०

२१०

५२५

१९८

३९०

८५०

३१०

१४२

४५

६५

१,६५०

२४०

२७०

१६०

४५०

२७०

१४०

१७०

१५०

146

राजमोबाईल

कपनीलातराचापसतकात

लघरोखपसतक

पराप रककम

`

िरनाक

तपशील

पर. क.एकण `

करीअर/

पाल `

िलफोन

( `)

परवास/वाहतक

खचद

( `)

छपाईव

लखनसामगी

( `)

िविवध

खचद

( `)

खा.पा.

खतावणी

`

८,०००

२०१९जन१ १ ३ ४ ५ ६ ८ ८ १० १२ १३ १४ १६ १९ १९ २० २२ २३ २८ २९ ३०

रोखखात

अोभाड

कररअ

रखचद

पोसितकरी

रबर,पन,पकनसलखररी

जलरडाकखचदिरला

कसीभाड


ॲोभाड

नोरणीकतपोसलशलक

फाईलखररी


सगणक

सशनरी

बसभाड

मोबाईलखचद

काादलसवचछताशलक


झरॉकसशलक

कररअ

रखचद

मालउतरिवणाचशलक

बसभाड

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

२५५ ६० २१०

५२५

१९८

३९०

८५०

३१०

१४२ ४५ ६५

१,६५०

२४०

२७०

१६०

४५०

२७०

१४०

१७०

१५०

६० २१०

१९८

१४२

१४०

२७०

२५५

३९०

३१०

२४०

१५०

५२५ ४५

१,६५०

८५० ६५ २७०

१६०

४५०

१७०

३०

एकण

खचथ


-६,५५०

१,४५०

७५०

२७०

१,३४५

२,२२०

१,९६५

८,०००

८,०००

१,४५०

२०१९जल०१


उततर

-१

147

िरील विशलिणातमक लघरोख पसतकाचया आधार रोजकरीदथ नोदी आवण खतािणी करा.उततर-१

राज मोबाईल कपनीचया पसतकात रोज वकदथ नोदी

वदनाक तपशील खा.पा. नािरककम (`)

जमारककम(`)

२०१९जन१ लघरोखखात नाव

रोखखाताला(मखरोखपालाकडनरककमिमळाली)

८,०००८,०००

जन३० कररअरआिणपालखचदखात................नावटलिफोन खरच खात ................नावपरवास व वाहतक खरच खात................नावछपाई व सामगरी खात ................नावववववध ककरकोळ खरच खात ................नाव िघरोख खात(िघखरच िघरोखपसतकात नोदववलाबददि)

७५०२७०

१,३४५२,२२०१,९६५

६,५५०

राज मोबाईल कपनीचया पसतकात खतािणीनाि लघरोख खात जमा

वदनाक तपशील रो.पा. रककम (`) वदनाक तपशील रो.पा. रककम (`)२०१९ जन१ रोखखात ८,०००

२०१९जन३०

३०

िविवधखचदलघरोखपसतकावरन


६,५५०

१,४५०

८,००० ८,०००

नाि कररअर आवण टपाल खात जमा

वदनाक तपशील रो.पा. रककम (`) वदनाक तपशील रो.पा. रककम (`)२०१९ जन३० लघरोखखात ७५०

७५०

148

नाि टवलफोन खचथ खात जमावदनाक तपशील रो.पा. रककम (`) वदनाक तपशील रो.पा. रककम (`)

२०१९ जन३० लघरोखखात २७०

२७०

नाि परिास ि िाहतक खचथ खात जमा

वदनाक तपशील रो.पा. रककम (`) वदनाक तपशील रो.पा. रककम (`)२०१९ जन३० लघरोखखात १,३४५

१,३४५

नाि छपाई ि सामगी खात जमावदनाक तपशील रो.पा. रककम (`) वदनाक तपशील रो.पा. रककम (`)

२०१९ जन३० लघरोखखात २,२२०

२,२२०

नाि विविध वकरकोळ खचथ खात जमावदनाक तपशील रो.पा. रककम (`) वदनाक तपशील रो.पा. रककम (`)

२०१९ जन३० लघरोखखात १,९६५

१,९६५

उदाहरण २ - जल २०१८ या मवहनयातील पढील वयिहाराचया नोदी अगधन पदधतीनसार विशलिणातमक रोख पसतकात करा.


२०१८१जल११

२५६७१०१३१६१९२२२६३०

रोखिशललकमखरोखपालाकडनिमळाललखिनकओकारलाबकषीसिरलसपीडपोसआिणरिजसरसाठीिरलजनावतदमानपतराचीिवकरीसवकासधलाईखचदिरलािवकतालाभोजनाचिबलिरलअरणासवकालाअिगमिरलवाहतकखचदआिणगाडीभाडिरलकाादलीनउपोगाकररताखचदीखररीकलीसमपपड,पपरआिणपनसीलचीखररीकाादलाकररताफाईलसखररीतरररसतीलािरल

३३५२,१६५२५१२४०१००१७०१६०५००१८०३००१७०११०२३०

149

उततर

ः

....

......

......

......

याच

पसत

कात

विशल

िणातम

क ल

घ रोख

पसत

क (अ

गधन

पदधती

नसार)

खचादचिवशलषण

परापरकक

म `

िरनाक

तपशील

पर.क.

एकण`

पालखचद

`छपाईलख

नसामगी

`

वाहतकव


`

ररसती

`िविवधखच

द`

खा.

पा.

खातवही

लखा

`

३३५

२,१६५

१००

२०१८,

जल१ १ २ ५ ६ ७ १० १३ १६ १९ २२ २६ ३०


रोखखात

लखिनकासबकषीस

नोरणीवजलरपाल

जनावतदमानपतराचीिवकरी

धलाईखचद

भोजनिबल

अरणलाअिगम

वाहतकखचदवगाडीभाड

खचदी

समपपड,पपर,पनसीलइ.

काादलफाईलस

ररसती

२५१

२४०

१७०

१६०

५००

१८०

३००

१७०

११०

२३०

२४०

१७०

११०

१८०

२३०

२५१

१७०

१६०

५००

३००

३१

एक

ण ख

चथिशललकप/न

२,३११

२८९

२४०

२८०

१८०

२३०

५८१

८००

२,६००

२,६००

२८९

२,३११

ऑगस१

ऑगस१


रोखखात

150

उदा. ३ - ऑरसट २०१८ मघील खालील वयिहार अगधन पदधतीिर आधारीत विशलिणातमक लघरोख पसतकात वलहा. अगधन रककम ` २,००० एिढी ठिणयात यािी.


२०१९ऑगस१

१

५

५

६

८

१०

१४

१९

१९

२२

२६

२७

२८

३०

सरवातीचीलघरोखिशललक

मखरोखपालाकडनधनारशिमळाला.

वाहतकखचदिरला

पािकाचीखररी

धलाईआिणसफाईखचादचिरल

िलफोनखचादचिरल

रणगीिरली

वतदमानपतराचीवगदणीिरली

पोसकाडदखररी

पावतीितकरीाचीखररी

अलपोपहारासाठीिरल

ॲोभाडासाठीिरल

मजरीिरली

तरररसतीखचादसाठीिरल

शरीमानकषणाानािरल

१५०

१,८५०

१८

६५

८०

२८०

२५०

१२०

६०

४५

२००

५५

७५

१८०

५००

151

उततर

३ ः

...

......

......

.... य

ाच प

सतक

ातवि

शलिण

ातमक

लघर

ोख प

सतक

खचादचिवशलषण

परापरकक

मिरनाक

तपशील

पर.क.

एकण

वाहतकखचद

छपाईवसशनरी

िलफोनखचद

पालखचद

परवासखचद

मजरी

ररसती

िविवधखचद

खा.पा.

खातवहीलखा

` `

` `

` `

` `

` `

`

१५०

१,८५०

२०१८,

ऑगस १ १ ५ ५ ६ ८ १० १४

१९ १९ २२ २६ २७ २८ ३०


बकखात

वाहतकखचद

छपाईखचद

सवचछतावधलाईख

चदिलफ

ोनखचद

रणगी

वतदमानपतरवगदणी

पोसकाडदखररी

पावतीितकरीखररी

अलपोपहारख

चदऑोभाड

मजरी

ररसतीखचद

शरीमानकषणाखात

१८ ६५ ८० २८०

२५०

१२० ६० ४५ २०० ५५ ७५ १८०

५००

१८६५

२८०

६०

५५७५

१८०

८० २५०

१२०

४५ २००

५००

३१

एकण

खचथ


१,९२८ ७२

१८६५

२८०

६०५५

७५१८०

६९५

५००

२,०००

२,०००

७२१,९२८

सप.१

सप.१


रोखखात

152

५.५ खरदी पसतक (Purchase Book): खररीपसतकातकवळतामालाचीनोरकरणाततजोमालवसतचीिनिमदतीिकवाउतपारनकरणासाठीिकवापनःिवकरीकरणासाठीउधारीवरखररीकरणाततो.रोखखररीचाववहाराचीनोरखररीपसतकातकरणाततनाही.ताचपरमाणमालािशवाखररीकललाइतरकोणताहीवसतजसकाादलीनउपकरण,उपसकर,लखनसामगीआिणइमारतइतारीचीनोरखररीपसतकातकरणाततनाही.उराहरणादववहाराचीनोरखररीपसतकातहोणारनाही. उधारीनखररीकललामालाचीनोरकरतानातीशदधरकमन/िकमतीनकरणातावी.

खरदी पसतकाच परारप............... याच खरदी पसतक

िरनाक आवकिबजकक.

परवठाराराचनाव खा.पा. रककम(`)

उदा. १) नोहा टडसथ याचया पसतकात खरदी पसतक तयार करा.

एिपरल२०१९१

४

५

८

१०

शरीमतीकमलाचकडन`१,०००चामालउधारखररीकला(आवकिबजकक.४)

साकषीाचकडनरोखीनमालाचीखररी`५००

मिशनरीलसकपनीकडनउधारीनमशीनखररीकल`५,०००

सौरभाचकडनउधारमालखररीकला`२,०००(आवकिबजकक.१०)

ऐशवादाचकडनउधारीवरमालाचीखररीकली`५,०००(आवकिबजकक.११)नोहा टडसथ याच खरदी पसतक

िरनाक पसतकाचनाव आवकिबजकक.

खा.पा. रककम(`)

एिपरल२०१९१

८

१०

शरीमतीकमल

सौरभ

ऐशवाद

४

१०

११

१,०००

२,०००

५,०००एकण ८,०००

टीपा : १) ४एिपरल२०१९चाववहाराचीनोरखररीपसतकातहोणारनाहीकारणतोरोखववहारआह.

२) ५एिपरल२०१९चाववहाराचीनोरमळरोजिकरदीतहोईलमहणनाववहाराचीनोरखररीपसतकातहोणारनाही.

153

२) पढील वयिहाराची नोद मससथ कोवनका इलकटावनकस याचया खरदी पसतकात करा आवण खतािणी करन ३१ ऑरसट २०१८ रोजीची तरीज तयार करा.

वदनाक वयिहाराचा तपशील

ऑगस२०१८३

मससदसीमाइलकािनकसाचकडनमालखररीकला(आवकिबजकक.२२५०)२०लहानमोबाईलपरतकरी`२,०००परमाण१२होमिएरपरतकरी`४,५००परमाण२०%वापारीकसरीवर

१० पवनइलकािनकसकडनमालखररी(आवकिबजकक.२८६०)१००पनडाइवहपरतकरी`२१०परमाण१०%वापारीकसरीवर

१६ मॉडनदइलकािनकसकडनमालखररी(आवकिबजकक.२४५६)१५(Stereos)कसरीओपरतकरी`४,२००परमाण२०रगीतLCDपरतकरी`१४,०००परमाण१२.५%वापारीकसरीवर

२६ सीमाइलकािनकसकडनमालाचीखररी(आवकिबजकक.२३९४)१०छो(लहान)LCDपरतकरी`८,०००परमाण६LEDपरतकरी` १२,५००परमाण२०%वापारीकसरीवर

२९ पवनइलकािनकसकडनआणल.(आवकिबजकक.२९६०)५०पनडाइवहपरतकरी` २१०परमाण२०%वापारीकसरीवर

154

२) पढील वयिहाराची नोद मससथ कोवनका इलकटावनकस याचया खरदी पसतकात करा.उततर : कोवनका इलकटरॉवनकस याच खरदी पसतक

िरनाक परवठाराराचनाव खा.पा. आवकिबजकक.

रकतकम(`)

आगस२०१८३

सीमा इलकटरॉवनकस २०T.V.`२,०००परमाण१२होमिएर` ४,५००

`४०,०००५४,०००

२,२५०

(-)२०%वापारीकसरकपात९४,०००१८,८०० ७५,२००

१० पिन इलकटरॉवनकस१००पनडाइवह` २१०परमाण(-)१०%वापारीकसरकपात

२१,०००२,१००

२,८६०

१८,९००१६ मरॉडनथ इलकटरॉवनकस

१५कसरीओ` ४२००परमाण२०LCD` १४०००परमाण

६३,०००२,८०,०००

२,४५६

(-)१२.५%वापारीकसरकपात३,४३,०००४२,८७५ ३,००,१२५

२६ सीमा इलकटरॉवनकस१०छोLCD` ८०००परमाण६LCD` १२५००परमाण

८०,०००७५,०००

२,३९४

(-)२०%वापारीकसरकपात१,५५,०००३१,००० १,२४,०००

२९ पिन इलकटरॉवनकस५०पनडाइवह` २१०परमाण(-)२०%वापारीकसरकपात

१०,५००२,१००

२,९६०

८,४००

एकण ५,२६,६२५

टीप : गणनाचातपशीलकादीपामहणनराखिवलाआहत.कोवनका इलकटरॉवनकस याचया पसतकात

नाि खरदी खात जमा

वदनाक तपशील रो.पा. रककम (`) वदनाक तपशील रो.पा. रककम (`)

२०१८ऑगस३१ िविवधखात

(खररीपसतकावरन)५,२६,६२५

२०१८ऑगस३१ िशललकखालीनली ५,२६,६२५

५,२६,६२५ ५,२६,६२५

सपबर१ िशललकखालीआणली ५,२६,६२५

155

नाि सीमा इलकटरॉवनकस खात जमा

वदनाक तपशील रो.पा. रककम (`) वदनाक तपशील रो.पा. रककम (`)२०१८ ऑगस३१

िशललकखालीनली १,९९,२०० २०१८ऑगस३

२६खररीखातखररीखात

७५,२००

१,२४,०००१,९९,२०० १,९९,२००

सप.१ िशललकखालीआणली १,९९,२००

नाि पिन इलकटरॉवनकस खात जमा

वदनाक तपशील रो.पा. रककम (`) वदनाक तपशील रो.पा. रककम (`)

२०१८ ऑगस

३१

िशललकखालीनली २७,३०० २०१८

ऑगस

१०

२९

खररीखात

खररीखात

१८,९००

८,४००२७,३०० २७,३००

सप.१ िशललकखालीआणली २७,३००

नाि मरॉडनथ इलकटरॉवनकस खात जमावदनाक तपशील रो.पा. रककम (`) वदनाक तपशील रो.पा. रककम (`)

२०१८ ऑगस

३१

िशललकखालीनली ३,००,१२५ २०१८

ऑगस

१६

खररीखात ३,००,१२५

३,००,१२५ ३,००,१२५

सप .१ िशललकखालीआणली ३,००,१२५

कोवनका इलकटरॉवनकस याचया पसतकाततरीजपतरक (परीकषासची) ३१ ऑरसट २०१८

तपशील खा.पा. नाि वशललक (`) जमा वशललक (`)

खररीखातसीमाइलकॉिनकसखातपवनइलकॉिनकसखातमॉडनदइलकॉिनकसखात

५,२६,६२५---

-१,९९,२००२७,३००३,००,१२५

एकण ५,२६,६२५ ५,२६,६२५

156

५.६ खरदीपरत पसतक (Purchase Return Book) :

ा पसतकात खररी कलला मालापकरी परत पाठिवलला मालाची नोर करणात त. जवहा उधारीन खररी करणातआलला माल हा परवठाराराना िकवाधनकोना परतकरणात तोखररीकरणातआलला माल िनरदिशतमालापरमाण नसल,नमनापरमाण नसल िकवा वाहतकरीतखराब िकवा त फ झाललाअसलअसा माल परवठा राराना परत करणात तो जवहािवकतालामालपरतकरणाततोतवहानावपतरहखररीराराकडनिनगदमीतकरणातत.ामधपरतकललामालाचासपणदतपशील िरललाअसतो. नाव पतराची पोहोच महणन िवकताजमापतर (Credit note) पाठिवतो.

खरदी परत पसतकाचा नमना

................................. याच खरदी परत पसतक

िरनाक परवठाराराचनाव नावपतरकमाक खा.पा. रककम(`)

१) नाि पतर (debit note) : नावपतरात परतकलला मालाची िकमत, परकार, मालाची पत (गणवतता) इतारी, मािहतीिरललीअसत.हपतरमालपरतकरणाऱावतिीकडनतारकलजात.अशावळीवापारीपरतकललामालाचािकमतीनिवकताचखातनावकरनतशीसचनातालारतो.

विगश टडीर कपनी वल.

किव रोड, पण

नाव पतरक. ....................... िरनाक .................

परित, ..........................................................................................................

................................................................................................................

आपणासकळिवणात तकरीआमहीआपलखात ` ..............फतिपरतकललाखालीलमालापरमाणनावकलआह

नग/सखा तपशील आवकिबजकक रर (`)

रककम(`)

चकभलदावीघावी (E.&O.E.) िवगशडीगकपनीिल. (सही)तारकरणारा...................(सही)

उदा १) खालील मावहतीिरन खरदीपरत पसतक तयार करा. २०ऑगस२०१८सीमाइलकॉिनकसानाखालीलमालपरतकला. २लहानT.V.परतकरी` २,००० १होमिएरपरतकरी`४,५००(नावक.४/२०१८नसार)

157

खरदी परत पसतक

िरनाक परवठाराराचनाव नावपतरक. खा.पा. रककम( `)

२०१८ २०ऑगस

सीमा इलकटरॉवनकस ४/२०१८ ८,५००

८,५००

खरदी परत खात जमावदनाक तपशील खा.पा. रककम (`) वदनाक तपशील खा.पा. रककम (`)

२०१८ऑगस३१

िविवधखात(खररीपरतपसतकापरमाण) ८,५००

नाव सीमा इलकटरॉवनकस खात जमावदनाक तपशील खा.पा. रककम (`) वदनाक तपशील खा.पा. रककम (`)

२०१८ २०ऑगस

खररीपरतखात ८,५००

५.७ विकररी पसतक िवकरीपसतकातकवळमालाचाउधारिवकरीचववहारिलिहलजातात.हापसतकातरोखिवकरीचववहारिलिहलजातनाहीत.ताचपरमाणमालािशवाइतरकोणताहीवसतचाउधारिवकरीचीनोरापसतकातकरणाततनाहीजसजनीसपतती,जनीवतदमानपतर(रदी)इतारी. उराहरणादएखारावावसािकफिनदचरचाववसाकरीतअसलतरताकवळफिनदचरचाउधारिवकरीचीनोरिवकरीपसतकातकरलआिणफिनदचरचीरोखीनिवकरीकलासिवकरीपसतकातनोरहोणारनाही. ापसतकातउधारीनिवकरीकरणातआललामालाचीकवळशदधमल/िकमतिलिहणातत.

विकररी पसतकाच परारप.............. याच विकररी पसतक

िरनाक गाहकाचनाव जावकिबजकक.

खा.पा. रककम( `)

158

उदा. १ : पढील वयिहाराची नाद भरिनार टडसथ याचया विकररीपसतकात करा.

२०१९

माचद१

४

८

१०

१२

अरणानाउधारीनमालिवकला`५,०००(िबजककमाक११२)

अरणाकडनरोखीनमालाचीखररीकली`३,०००

नहालाउधारीवर`४,०००चामालिवकला(िबजककमाक.११५)

मणाललाउधारीवरमालिवकला`५,०००(िबजककमाक११८)

अवधताना`८,०००चजनउपसकर(फिनदचर)िवकल.

भरिनार टडसथ याच पसतकात

विकररी पसतक

िरनाक गाहकाचनाव जावकिबजककमाक

खा.पा. रककम(`)

माचद२०१९१८१०

अरणनहामणाल

११२११५११८

५,०००४,०००५,०००

एकण- १४,०००

टीप : १) िर.४माचद२०१९चाववहाराचीनोररोखखररीअसलामळरोखपसतकातहोईल

२) िर.१२माचद२०१९चाववहाराचीनोरिवकरीपसतकातहोणारनाही.ताचीनोरमळरोजिकरदीतहोईल.

उदा. २ : मससथ कोहीनर एजनसीज याना खालील माल उधार विकला

एिपरल२०१८६ ५जलशदधीकरणउपकरणपरतकरी` २,०००परमाण

५बारलीपरतकरी`१७०परमाण

९ मससदनतनए रपराजसानामालिवकला(जावकिबजकक.२०८)

रसताचाबाजलासामानठवणासाठी-३उपकरणपरतकरी` ४,०००परमाण

२८ रोमाडसदलामालिवकला

१००पाणीठवणारीउपकरणपरतकरी` ८५०परमाण(जावकिबजकक.२०९)

159

कोवहनर सपायसथ विकररी पसतकिरनाक जावक

िबजकक.गाहकाचनाव खा.पा. रककम

( `)

२०१८एिपरल६ २०७ रोमाडसद

१०,८५०

९ २०८ म.नतनएरपराजस

१२,०००

२८ २०९ रोमाडसद

८५,०००

एकण १,०७,८५०

नाव विकररी खात जमा

वदनाक तपशील खा.पा. रककम (`)


२०१८एिपरल३० िविवधखात

िवकरीपतसतकापरमाण

१,०७,८५०

नाव रोमा टडसथ खात जमा



२०१८ एिपरल६२८

िवकरीखातिवकरीखात

१०,८५०८५,०००

नाव मससथ नतन एटरपरायजस खात जमावदनाक तपशील खा.पा. रककम

(`)वदनाक तपशील खा.पा. रककम (`)

२०१८एिपरल९ िवकरीखात १२,०००

५.८ विकररी परत पसतक (Sels Return Book) : जवहाउधारीवरिवकणातआललामालहाआरशीतमालाचातपशीलानसारिकवानमनानसारिकवावाहतकरीमधखराबहोतोतवहाखररीरार िकवाऋणकोअसामालजोउधारीवर(िवकतालापरतकरतात. असापरतआललामालजोउधारीवरिवकणातआलाहोताकवळाचीचनोरिवकरीपरतपसतकातकरणातईल.रोखीनिवकललामालपरतआलासताचीनोरापसतकातहोणारनाही.२) जमापतर (Credit Note) जारसतऐवजाचआधारावरववहाराचीिवकरीपरतपसतकातनारकरणातततारसतऐवजालाजमापतरअसमहणतात.नावपतरआिणजमापतरातीलफरकमहणजजवहामालपरततोतवहाजमापतरहिवकतादारखररीरारासपाठिवलजातआिणजमापतरिमळालाचीपोहोचपावतीमहणनखररीरारनावपतरपाठिवतो.

160

विजया टडीर कपनी वल.

किव रोड, पण.

जमापतरक. ....................... िरनाक .................

परित, ......................................................................................................

आपणासकळिवणात तकरीआमहीआपलखात` ..............फतिपरतआललाखालीलमालापरमाणजमाकलआह.

नग/सखा तपशील िबजकक रर(`) रककम(`)

चकभलदावीघावी (E.&O.E.) िवजडीगकपनीिल. (सही)तारकरणारा...................(सही)

विकररी परत पसतकाचा नमना

िरनाक गाहकाचनाव जमापतरक. खातपान

रककम(`)

उदा. : २०म२०१८रोमाडसदानीजलशदधीकरणपरतकल`२१००(जमापतरक.१०/२०१८).................. याच विकररी परत पसतक

िरनाक गाहकाचनाव जमापतरक. खातपान

रककम(`)

२०१८२०म रामाडसद १०/२/२०१८ २,१००

एकण २,१००

नाव विकररी परत खात जमावदनाक तपशील खा.पा. रककम (`) वदनाक तपशील खा.पा. रककम

(`)२०१८ म३१

िविवधखातिवकरीपरतपसतकापरमाण २,१००

161

नाव रामा टडसथ खात जमा



२०१८ म२० िवकरीपरतखात २,१००

उदा. (५) खालील वयिहारािरन महाराषातील GST सह खरदीपसतक आवण खरदी परत पसतक तयार करा.


ऑगस२०१८०५

म. रामा वदलली याच कडन माल खरदी (आिक वबजक कर. ७८०)३०T.V.परतकरी` १०,०००परमाण४होमिएरपरतकरी` १२,५००परमाण

१०%वापारीकसरीवर

७ खराब असलल ३ T.V. सच म. रामा वदलली याना परत कल नािपतर कर. २११

२० मससथ टाईम इलकटरॉवनकस हररयाना याच कडन माल खरदी कला (आिक वबजक कर. ११)५धलाईतरपरतकरी` १०,०००परमाण५LCDपरतकरी` २५,०००परमाण

५%वापारीकसरीवरवरीलखररीसGSTचररलागआहतCGST९%,SGST9%वIGST@१८%

उततर ............. याच खरदीपसतक (विशलिणातमक)

िरनाक आवकिबजकक.

परवठाराराचनाव खातपान

तपशील(`)

एकण(`)

खररी(`)

CGST(`)

SGST(`)

IGST(`)

ऑगस२०१८

७८० म. रामा वदलली३०T.V.परतकरी` १०,०००परमाण

४होमिएरपरतकरी` १२,५००परमाण

३,००,०००

५०,०००

(-)T.D.१०%एकणवापारीकसरीवर

३,५०,०००३५,०००

(+):IGST१८%३,१५,०००५६,७०० ३,७१,७०० ३,१५,००० ५६,७००

162

२० ११ म. टाईम इलकटरॉवनकस५धलाईतरपरतकरी` १०,०००परमाण

५LCDपरतकरी` २५,०००परमाण

५०,०००१,२५,०००

(-)T.D.५%एकणवापारीकसरीवर

१,७५,०००८,७५०

(+):IGST१८%परमाण

१,६६,२५०२९,९२५ १,९६,१७५ १,६६,२५० २९,९२५

एकण ५,६७,८७५ ४,८१,२५० ८६,६२५


िरनाक नावपतरक.

परवठाराराचनाव खातपान

तपशील(`)

एकण(`)

खररी(`)

CGST(`)

SGST(`)

IGST(`)

ऑगस२०१८७

२११ म. रामा वदलली३T.V.परतकरी` १०,०००परमाण(-)T.D.१०%वापारीकसरीवर

३०,०००

३,०००

(+):IGST१८%परमाण२७,०००४,८६० ३१,८६० २७,००० ४,८६०

एकण ३१,८६० २७,००० ४,८६०

163

उदा. (६) महाराषातील मससथ सौरभ याच विकररी पसतक आवण विकररीपरत पसतक तयार करा. खालील वयिहाराना GST लार आह.


ऑगस२०१८०७

मससथ महल बरदसथ वदलली याना माल विकला (वबजक कर. ३६२)३०शदपरतकरी` २५०परमाण४०पनपरतकरी`३५०परमाण

८%वापारीकसरकपात

१० मससथ महल बरदसथ वदलली याचकडन ५ शटथ परत आल (जमा पतर कर. ६१)

१८ मससथ राजा टडसथ जालना याना माल विकला (जािक वबजक कर. ३६३)२०जकपरतकरी ` ४५०परमाण१०साधशदपरतकरी` २००परमाण

८%वापारीकसरकपातिरील तयार मालास (Readymade) GST दर लार आहत.CGST२.५%परमाणSGST२.५%परमाणIGST५%परमाण

उततर विकररीपसतक (विशलिणातमक)

िरनाक जावकक.

गाहकाचनाव खातपान

तपशील(`)

एकण(`)

िवकरीपरत(`)

CGST(`)

SGST(`)

IGST(`)

२०१८ आगस७

३६२ मससथ महल बरदसथ वदलली३०शदपरतकरी` २२५०परमाण४०पनपरतकरी` ३५०परमाण

७,५००१४,०००

(-)८%वापारीकसरकपात२१,५००१,७२०

(+):IGST५%

१९,७८०९८९ २०,७६९ १९,७८० ९८९

१८ ३६३ मससथ राजा टडसथ जालना२०जकपरतकरी ` ` ४५०परमाण१०साधशदपरतकरी` २००परमाण

९,०००२,०००

(-)८%वापारीकसरकपात११,०००

८८०

(+):SGST२.५%परमाण(+)CGST२.५%परमाण

१०,१२०२५३२५३ १०,६२६ १०,१२० २५३ २५३

एकण ३१,३९५ २९,९०० २५३ २५३ ९८९

164

विकररी परत पसतक

िरनाक जमापतरक.

गाहकाचनाव खातपान

तपशील(`)

एकण(`)

िवकरीपरत(`)

CGST(`)

SGST(`)

IGST(`)

२०१८ऑगस१०

६१ मससथ महल बरदसथ वदलली५शद` २५०परमाण(-)८%वापारीकसरकपात

१,२५०१००

(+)IGST५%परमाण१,१५०

५८ १,२०८ १,१५० - - ५८

एकण १,२०८ १,१५० - - ५८

उदा. (७) पढील वयिहाराची नोद मससथ करीतती याचया खरदीपसतक, खरदी परत पसतक, विकररीपसतक आवण विकररीपरत पसतकात करा.


२०१८माचद०१३६१०१३१७२०२२ २३२६२९

३१

सधाकरसाअसदलामालिवकला` ३९,०००१०%वापारीकसर.अवधतडसदाचकडनमालखररीकला` ४७,३५०आिणवाहतकखचद` २५०िरला.सधाकरसोअसदानीमालपरतकला.` ३,२२०(Net)रोखखररी` १८,६००आिणरोखिवकरी` १६,०००िर.२८फबवारी२०१८चाआरशापरमाणराकशानीमालपरतपाठिवला` ३७,०००रािगणीला` ३३,४००चामालिवकला@१०%वापारीकसरकपातखराबमालअसलामळराकशानापरतकला.` ३,८५० ` १९,४५०चामालमससदमाकलडसदकडन` १५०वापारीकसरीवरउधारखररीकला.मालखराबअसलामळरािगणीानीपरतकला` १९००(सकल)शमादफिनदचरमादकडनकाादलउपसकर` ५५,०००खररीकल.गररमासोअसदकडन` ८,०००चामालखररीकरणातआलाआिणतोचमाल२५%नफानसिनतालािवकणातआला.माकलडसदलानावपतरपाठिवल` ३,२००

165

उततर : करीतती याच खरदी पसतक

वदनाक जािक वबजक कर. परिठादाराच नाि खात पान

जमारककम (`)

२०१८०३माचद१३

२२२९

अवधतडसदराकशमाकलडसदगररमासोअसद

४७,३५०३७,०००१९,३००८,०००

एकण १,११,६५०


वदनाक जािक वबजक कर. गाहकाच नाि खात पान जमा

रककम (`)

२०१८०१माचद७

२९

सधाकरसोअसदरािगणीसिनता

३५,१००३०,०६०१०,०००

एकण ७५,१६०

खरदीपरत पसतक

वदनाक नाि पतर कर. गाहकाच नाि खात पान


२०१८२०माचद१

राकशमाकलडसद

३,८५०३,२००

एकण ७,०५०

विकररीपरत पसतक

वदनाक जमा पतर कर. गाहकाच नाि खात

पानजमा

रककम (`)

२०१८०६माचद३

सधाकरसोअसद(शदध)रािगणी

- ३,२२०१,७१०

एकण ४,९३०

मळ रोजकरीदथ

वदनाक तपशील खात पान

नािरककम


माचद२०१८२६

फिनदचरखात..........नावशमादफिनदचरमादखाताला(शमादफिनदचरमादकडनउधारीनफिनदचरखररीकलाबदल)

५५,०००५५,०००

बरीज ५५,००० ५५,०००

166

टीपा :१) २६माचद२०१८रोजीचाववहारमळरोजिकरदीतनोरिवलाजाईल.२) ३माचद२०१८चाववहारामधीलवाहतकखचद`१५०रोखपसतकातनोरिवलाजाईल.३) िरनाक१०माचद२०१८चारोखखररीवरोखिवकरीववहाररोखपसतकातिलिहलाजाईल.

उदा ८ : पढील वयिहाराची नोद शयस टडसथ याचया खरदी पसतक, विकररी पसतक, खरदी परत पसतक, आवण विकररी परत पसतक यात करा.

वदनाक वयिहाराचा तपशील२०१८०१जल०१३

४

९१२१४१९२१२४

२५२७

३०

िनलकमलसोअसदकडन`३३,०००चामाल५%वापारीकसरीवरखररीकरणातआलाअधदीरककमताबडतोबिरली.धवलडसदाना`२७,७५०चामालपाठिवला.२७जन२०१८चाआरशानसारसोनालीानीआपलाला`१४,०००चामाल४%वापारीकसरीनपाठिवला.सौरभॲनडसनसाना`३०,०००चामालउधारीवर७%वापारीकसरीनिवकला.िनलकमलसोअसदानानावपतरपाठिवणातआल`३,०००(ढोबळ)धवलडसदानाजमापतरपाठिवणातआल`३,५५०सोनालीकडननावपतरपरापझाल`१,०००(ढोबळ)सौरभॲनडसनसानाजमापतरपाठिवल.`४,६७५(िनववळ).सरभीसोअसदकडन`१५,०००चामालखररीकलाआिणतोचमालपराचीला२५%नफावरिवकणातआला.सीमासोअसदकडन`६,६००चामालखररीकलाआिण`२४०वाहतकखचदिरला.रोषपणदमालअसलामळपराचीन`५,०००चामालपरतकलातोचमालसरभीसोअसदलापरतकरणातआला.काादलउपोगाकररताभारतफिनदचराचकडनउधारीनकाादलीनउपसकरखररीकल,`२३,०००

शयस टडसथ याच पसतकात

खरदी पसतक

िरनाक परवठाराराचनाव आवक कमाक

खातपान

रककम( `)

२०१८जल०१

४२४२५

नीलकमलसोअसदसोनालीसरभीसोअसदसीमासोअसद

१५,६७५१३,४४०१५,०००६,६००

एकण ५०,७१५

167

विकररी पसतकिरनाक गाहकाचनाव जावकिबजक

कमाकखातपान

रककम( `)

२०१८जल०३

९२४

धवलडसदसौरभॲनडसनसपराची

२७७५०२७,९००१८,७५०

एकण ७४,४००


िरनाक परवठाराराचनाव नावपतर कमाक

खातपान

रककम( `)

२०१८जल१२

१९२७

नीलकमलसोअसदसोनालीसरभीसोअसद

२,८५०९६०

४,०००

एकण ७,८१०


िरनाक गाहकाचनाव जमापतर कमाक

खातपान

रककम( `)

२०१८जल१४

२१२७

धवलडसदसौरभॲनडसनसपराची

३,५५०४,६७५५,०००

एकण १३,२२५

168

टीप :

२७जल२०१८चाववहारःपराचीानीपरतकललामालिवकरीपसतकातरशदिवणातआला.` ५,०००तोचमालसरभीसोअसदलापरतकला.तोखररीपरतपसतकातरशदिवणातआला.ताचमलपढीलपरमाणिनकशचतकल.

मळिकमत+नफा=िवकरीमल

जरमळिकमत१००+मळिकमतीवर२५%नफा१००+२५=िवकरीिकमत

महणजचिवकरीमल१२५तवहामळिकमत१००असल

जरिवकरीमल५,०००तखररीमलिकती?

१२५ः१००ः५,०००ःः? =१००/(१००+२५)

= ५,०००x(१००/१२५)=` ४,०००

` ४,०००हीरककमखररीपरतपसतकातरशदिवलीआह.

िर. ३०माचद २०१८ रोजीचा ववहार उधारीचाअसलामळ वरील पसतकात नोरकली नाही.उदा. ९ : खालील वयिहार कमल जनरल सटोअसथचया खरदीपसतक, विकररीपसतक, खरदी परत पसतक, विकररीपरत पसतक यात नोदिा.


२०१८म०१

३

४

७

१२

१५

१७

२०

२२

२४

२७

२९

जााचाकडन`१५,०००चामाल९%वापारीकसरीवरखररीकला,आवकिबजकक.२३

IBMकमपराचकडन`५५,०००चसगणकखररीकल,आवकिबजकक.८६

िपरााना`२०,०००चामाल४.५%वापारीकसरीवरिवकला,जावकिबजकक.३४

सनहाला`१४,५००चामाल१०%वापारीकसरीवरिवकला,जावकिबजकक.३५

िपराकडन`३,५००(ठोबळ)चामालपरतआलाितलाजमापतरक.८७पाठिवल.

जाला`४,५००चा(ठोबळ)मालपरतकलावनावपतर४९पाठिवल

िविपनानाजनतरउधारीनिवकल`२९,८००.

अिमनाला`२६,६५०चामालजावकिबजकक.३६परमाणिवकलाआिणितचाकडन`१२,२५०चामालखररीकला,आवकिबजकक.४५५

कलास डसद ानी आपलाकडन ` १६,००० चा माल ६% वापारी कसरीवर खररी कला, जावकिबजकक.३७

सवीीानीआपलालामालपाठिवला`२,४५०,आवकिबजकक.६३०

कलासडसदानी`५१८०चामालपरतपाठिवला,तानाजमापतरक.८८पाठिवल.

सवीीला` ४६०चामालपरतकलाआिणनावपतरक.५०िरल.

169

उततर : कमल जनरल सटोअसथ याच पसतकात

खरदी पसतक

िरनाक परवठाराराचनाव आवकिबजकक. खातपान रककम(`)

२०१८ म०१२०२४

जाअिमनासवीी

२३४५५६३०

१३,६५०१२,२५०२,४५०

एकण २८,३५०


िरनाक गाहकाचनाव जावकिबजकक. खातपान

रककम(`)

२०१८म०४

७२०२२

िपरासनहाअिमनाकलासडसद

३४३५३६३७

१९,१००१३,०५०२६,६५०१५०४०

एकण ७३,८४०


िरनाक गाहकाचनाव नावपतरक. खातपान

रककम(`)

२०१८म१५२९

जासवीी

४९५०

४,०९५४६०

एकण ४,५५५


िरनाक गाहकाचनाव जमापतरकमाक खातपान

रककम(`)

२०१८म१२२७

िपराकलासडसद

८७९७

३,३४२५,१८०

एकण ८,५२२

170

५.९ मळ रोजकरीदथ (Journal Proper)

५.११.१ अरथ (Meaning)

काहीअसिविशषटववहारजताचासवरपामळवरीलपकरीकोणताहीसहायकपसतकातनोरिवलजाऊशकतनाहीतअशाववहाराचीनोरमळरोजिकरदीतकरणाततमहणजचजाववहाराचीकोणताहीिविशषटसहायकपसतकातनोरहोतनाहीताचीमळरोजिकरदीतहोत.

उदाहरणारथ ःसपततीआिणमाल(Goods)सोडनइतरवसतजाउधारीवरखररीकलाजातातताचीनोररोखपसतकिकवाखररीपसतकातकरतातनाहीअशाववहाराचीनोरमळरोजिकरदीतकरणातत.

मळ रोजवकदतीत वलवहणयात यणार वयिहार पढील परमाण

१) परारवभक नोदी (Opening entries) : िवततीवषादचासरवातीची िशललकजससपतती, रता,भाडवलाचीनोररोजिकरदमधपरारिभकनोरीमधहोत.

२) समायोजन नोदी (Adjusting entries) :लखाकरीकालावधीचाशवीखातीतअदावतकरणाचाउदशानअशानोरीकरणाततात.उरा.अरततभाड,पवदरततिवमा,सपततीवरीलघसारा,आगाऊिमळाललकिमशनइ.

३) दरसती नोदी (Rectification entries) :मळरोजकरीरदआिणखतावणीतनोरकरतानाखातवहीतझाललाववहाराचाचकरीचानोरीररसतकरण.

४) सरानातरण नोदी (Transfer entries) : लखाकरी वषादचा अखरीस उचल खाताची िशललक भाडवल खातालासानातररतकलीजात.खचदवउतपननवषादचाशवीखाताचसतलनकलजातनाही.वापारचालिवतअसतानािवकरीखात,खररीखात,सरवातीचामालसाठा,उतपनन,लाभआिणखचद,उचलइतारहीसवदखातीवषदअखरबरकरणाततातआिणताचािशलकावापारवनफातोाखातालासानातररतकरणाततात.हानोरीनाअखरचानोरीअसरखीलमहणतात.

५) अनय नोदी जस :

अ) सपततीचीउधारखररी

ब) जनासपततीचीउधारिवकरी

क) मालकादारमालाचीउचल

ड बडीतकजादचअपलखन

इ) आग,चोरीिकवावाहतकरीररमानमालाचहोणारनकसान

फ) मोफतनमनािकवाधमादरामहणनमालाचिवतरण

ग) रोखववहारामधिकवारततकसरीचववहार

--------- याच पसतकात

वदनाक तपशील खा.पा. नाि रककम ` जमा रककम `

171

मळ रोजवकदतीत वलवहणयात यणाऱया वयिहाराची लखाकन पदधती

१) परारवभक नोदी ःआिदकवषादचपरारभीसपततीआिणरताचीखातीलखापसतकातउघडणासाठी(आणणासाठी)ानोरीकलाजातात.हकरतानासवदसपतती‘नाव’कलाजातातआिणरता‘जमा’कलाजातात.रतापकषाजासतअसललीसपततीचीरककममहणजभाडवलहोतजमाकलजात.

महणजचभाडवल=एकणसपतती-एकणरता

उदाहरण -

हसतसरोख ` ८,५००सतरवतरसामगी ` १,१०,०००मालसाठा(सकध)(Stock) ` ३७,०००ऋणको ` ४३,०००धनको ` ३२,०००बकतीलरोख ` ३५,०००

वरीलमािहतीचआधारपरारिभकरोजकरीरदनोरकरा.

उततर ः


वदनाक तपशील खा.पा. नाि रककम ` जमा रककम `रोखखातनावबकतीलरोखखातनावसतरवतरसामगीखातनावसकधखातनाविविवधऋणकोखातनाविविवधधनकाखातालाभाडवलखाताला(िविवधसपततीआिणरताखालीआणलाबदल)

८,५००३५,०००१,१०,००३७,०००४३,०००

३२,०००२,०१,५००

२,३३,५०० २,३३,५००

टीप ः एकणसपतती ` २,३३,५०० (-)एकणरता= ` ३२,००० =भाडवल ` २,०१,५००

२) समायोजन नोदी (Adjusting entries) :लखाकनआिदकवषादचशवीनफाचीगणनाकरणासाठीतरजचाआधारावरअितमखाती तारकली जातात. तरजतकवळ ताखाताचा समावश होतो जीलखा पसतकामध नोरिवली जातात.अितररतिबडीतकजद,सपततीवरघसारा,सवरणसकध, णउतपनन(IncomeReceivable)आिणरखचद(ExpensesPayable)ासारखीपरतरजतआढळतनाहीत.जोपयतहीपरलखापसतकामधआणलीजातनाहीततोपयतअितमलखअचकपररणामरशदिवणारनाहीत.महणनअशीपरलखापसतकातआणणाकररतासमाोजननोरीकरणाततात.

172

पढील पदाचया समायोजन नोदी करा ः१) अितररतिबडीतकजादचीरककम`३,७५०२) इमारतीवरघसाऱाचीतरतरकरा`३१,५००

उततर ः


वदनाक तपशील खा.पा. नाि रककम ` जमा रककम `१

२

बडीतकजदखात-----------नावऋणकोखाताला

(बडीतकजदअपलखीतकलाबदल)

३,७५०

३१,५००

३,७५०

३१,५००घसाराखात-----------नाव

इमारतखाताला(घसाराआकारलाबदल)

एकण ३५,२५० ३५,२५०

३) अवतम नोदी (Closing entries) :ववसाससचानफा-तोाशोधणासाठीपरमतःसवदखचादचीवउतपननाचीखातीवषदअखरीसबरकलीजातात.अितमनोरीचसहायानसवदखातीआिणउतपननखाताचािशलकावापार.िकवानफा-तोाखातालासानातररतकरनतीखातीबरकलीजातात.अितमखातीतारकरतानाअितमनारीकलाजातात.

पढील पदाचया अवतम नोदी करा ः१) चालवषादचाकाादलभाडाचनफा-तोाखातालासानातररतकल`१७,५००२) चालवषादतीलमालाचीखररी`२,९५,५००

उततर ः



२

नफा-तोाखात-----------नावकाादलभाडखाताला

(काादल भाडाच नफा-तोा खातालासानातररतकलाबदल)

१७,५००

२,९५,५००

१७,५००

२.९५,५००वापारखात-----------नाव

खररीखाताला(खररीखातबरकरणाकररता वापारखातालासानातररतकलाबदल)

एकण ३,१२,५०० ३,१२,५००

टीप :वषादच शवी ढोबळ नफा िकवा हानी आिण शदध नफा िकवा तोा िनकशचत करणासाठी वापार खात आिण नफा-तोाखात तारकरणात त. पररकसतीनसार महसलखचदआिण उतपननह वापार िकवा नफा-तोाखातालासानातररतकरणातावा.

173

४) सरानातरण नोदी (Transfer entries) :कधीकधीएखारखातबरकरणासाठीताखातातीलिशललकही रसऱाखातालासानातररतकरणातत.अशापररकसतीतजानोरीकलाजाताततानोरीनासानातरणनोरीअसमहणतात.

पढील पदािरन सरानातरण नोदी तयार करा ः१) शदधनफा`८७,५००भाडवलखातालासानातररतकरणातआला.२) उचल`१०,५००हीभाडवलखातालासानातररतकरणातआली.

उततर ः



२

नफा-तोाखात-----------नावभाडवलखाताला

(शदध नफा भाडव खाताला सानातररतकलाबदल)

८७,५००

१०,५००

८७,५००

१०,५००भाडवलखात-----------नाव

उचलखाताला(उचलची रककम भाडवलखाताला सानातररतकलाबदल)

एकण ९८,००० ९८,०००

५) दरसतीचया नोदी (Rectification entries) :लखापालादारजीचक(Mistake)नकळतवअफरातफरकरणाचाकोणताहीउदशनसतानाकलीजातितलाचक(Error)असमहणतात.लखापसतकामधीलअशाचकाररसतकरणातआलानाहीततरलखापसतकसतआिणोगपररणाम(Trueandfairresults)रणारनाहीत.महणनअशापरकारचाझाललाचकाचररसतीकररतालखापालररसतीनोरीकरीतअसतो.

पढील वयिहाराचया दरसती नोदी दा ः१) सौरभाचकडनखररीकलला`५०,०००चामालाचीनोरलखापसतकातकरणातआलीनाही.२) तरसापनकररतारणातआललीमजरी`५,०००मजरीखातातनावकरणातआल.

उततर ःमळ रोजकरीदथ


२

खररीखात-----------नावसौरभखाताला

(खररीची नोर न करणात आलाचा चकरीचीररसतीकलाबदल)

५०,०००

५,०००

५०,०००

५,०००तरखात-----------नाव

मजरीखाताला(तरसापनकररतारणातआललीमजरीचकरीनमजरीखातातनोरिवणातआलीतीचक ररसतकलाबदल)

एकण ५५,००० ५५,०००

174

६) दतत आवण पराप रोख कसर (Cash discount allowed and received) : िरलली रोखकसरआिण िमळणारीरोखकसरहअरोखीकतववहार(Noncashtransaction)असलानताचीनोररोखपसतकातहोणारनाही.अशाववहाराचानोरीमळरोजिकरदीतखालीलपरमाणहोतील.

पढील वयिहारािरन दरसतीचया नोदी करा ः१) सरशनीआपलालाखाताचापणदशोधनादरोखकसरिरली`४२०२) कणालसोअसदलारोखकसरिरली`६५०

उततर ः



२

सरशखात-----------नावकसरखाताला

(रोखकसरिमळालाबदल)

४२०

६५०

४२०

६५०कसरखात-----------नाव

कणालसोअसदखाताला(रोखकसरिरलाबदल)

एकण १,०७० १,०७०

७) इतर नोदी (Other entries) :

मळ रोजवकदतीत नोदी करा.१) पलफिनदचरकडन`७४,०००चउपसकरउधारखररीकल२) सरजलासतरउधारिवकणातआल`९,४००३) मालकानसवतःचाउपोगासाठी`४,०००चामालघतला४) मोफतनमनामहणनमालाचिवतरण`११,०००५) आगीमळ`८,५००चामालाचनकसानझाल६) सीमाकडनरोखकसरिमळाली`५००७) हमतानारोखकसरिरली`६००.

175

उततर ः

--------- याची मळ रोजकरीदथ


२

३

४

५

६

७

उपसकरखात-----------नावपलफिनदचरखाताला

(उधारीनफिनदचरखररीकलाबदल)

७४,०००

३१,५००

४,०००

११,०००

८,५००

५००

६००

७४,०००

३१,५००

४,०००

११,०००

८,५००

५००

६००

सरजखात-----------नावसतरखाताला

(सतरउधारीनिवकलाबदल)उचलखात-----------नाव

मालखाताला(वकतिगत उपोगासाठी मालाची उचलकलाबदल)जािहरातखात-----------नाव

नमनामहणनमोफतमालवापखाताला

(मोफतनमनामहणनमालाचिवतरणकलाबदल)आगीमळनकसानखात-----------नाव

आगीमळनकसानमालखाताला(आगीमळमालाचनकसानझालाबदल)सीमाखात-----------नाव

कसरखाताला(कसरिमळालाबदल)कसरखात-----------नाव

हमतखाताला(हमतानाकसरिरलाबदल)

एकण १,३०,१०० १,३०,१००

176

ppppppppppppp सिाघयाय ppppppppppppp

पर.१ खालील परशनाची एका िाकयात उततर वलहा.

१) सहायकपसतक महणजका? २) रोकडपसतकमहणजका? ३) परितपरिवषटीचाअदसागा. ४) अगधनपदधतीआधारीतलघरोखपसतकाचाअदसागा. ५) खररीपसतकातकोणतववहारनोरिवलजातात. ६) िवकरीपसतकातकोणतापरकारचीिवकरीिलहलीजात. ७) कोणतापरकारचववहाररोजिकरदीतनोरिवलजातात. ८) लघरोखपालकोणासमहणतात?

पर.२ खालील विधानासाठी पयाथयी ठरतील अस योगय शबद / सजा वकिा शबद समह दा.

१) रोख पसतकसाभाळणारी वतिी २) ववसािकादारअगकमानउघडणातणारबकखात ३) लघरोखपसतकजातशोधनबाजसिविभननखचादचानोरीकरताोगरकानाचीआखणीकलीजात. ४) सहायकपसतकजामधकवळउधारमालखररीसबधीचचववहारिलहीतात. ५) सहायकपसतकजामधकवळिवकललामालपरतकलाचीनोरकलीजात. ६) रोखपसतकाचारोनहीबाजवरकलीजाणारीनोर ७) व कतिकबचतकरणाकररताउघडणातणारखात. ८) खररीराराकडनिवकतालामालपरतपाठिवलासधीचासपणदतपशीलरणारपतर. ९) िवकताकडनगाहकालाताचकडनसरोषमालिमळालासबधीपाठिवणातणारपतर १०) बकखाताचनावजावरखातरारालािवकषदसवलतिरलीजात.

पर.३ खाली वदललया पयाथयामधन योगय पयाथय वनिडन सपणथ िाकय पनहा वलहा. १) रोखपसतकातरोखरकानाचीकधीही...............िशललकराहणारनाही. (अ)जमा (ब)नाव (क)शन (ड)ापकरीकोणतीहीनाही २) रोखपसतकाचारोनहीबाजसहोणाऱानोरीला............नोरमहणतात. (अ)परारिभक (ब)ररसतीची (क)हसतातरण (ड)परती ३) िवकरीपसतकातनोरकरणासाठी..............हासतरोतरसतऐवजअसावा (अ)आगतिबजक (ब)िनगदतिबजक(क)परणामक (ड)रोखपतर ४) उधारीनतरखररीकलाचीनोर...............मधहोईल (अ)खररीपसतक (ब)रोखपसतक (क)मळरोजकरीरद(ड)खररीपरतपसतक ५) रोजिकरदीचिवभाजनमहणज.............पसतकहो. (अ)सहायक (ब)खररीपरत(क)खररी (ड)मळरोजकरीरद ६) ववसाातगतिवणातआललीअितररतिरककम................ातिलहीणातत. (अ)खररीपसतक (ब)रोखपसतक (क)मळरोजकरीरद(ड)िवकरीपरतपसतक

177

७) बडीतकजादचीनोर..............करणातत. (अ)िवकरीपसतक (ब)खररीपसतक(क)रोखपसतक(ड)मळरोजकरीरद ८) गाहकानआपलाबकखातातपरसपरजमाकललीरककमरोखपसतकात............बाजलािलहीणातत. (अ)शोधन(ब)जमा (क)परापी (ड)रोनही ९) धनारशिलहीणारावतावरसवाकषरीकरणारावतिीहा............असतो. (अ)आरशक (ब)आरिशती (क)आराता (ड)ापकरीसवदच १०) एकिनकशचतरककमिनकशचतकालाकररता................खातातजमाकलीजात. (अ)चाल (ब)बचत (क)मरतठव (ड)आवतदी

पर.४ खालील विधान बरोबर आहत वकिा चक आहत त सकारण सारा. : १) रोजकरीरदहरयमनोरीचपसतकआह. २) सपततीचीउधारिवकरीहीिवकरीपसतकातनोरिवलीजात. ३) रोखआिणउधारखररीचीनोरखररीपसतकातकलीजात. ४) रोखिवकरीचीनोरिवकरीपसतकातकलीजात. ५) रोखपसतकातकवळरोखपरापीवरोखशोधनसबधीववहाराचानोरीकरणाततात.

पर.५ खालील विधानाशी तमही सहमत का असहमत त वलहा.१) वापारीकसररोखपसतकातनोरिवलीजात.२) लघरोखपसतकातमोठाववहाराचानोरीकलाजातात.३) रोखिमळालासताचीनोररोखपसतकाचानावबाजवरकलीजात.४) रोखपसतकातनाववजमाबाजलािलिहलाजाणाऱाववहारानापरितपरिवषटी(रहरीनोर)असमहणतात.५) तराचाउधारखररीचीनोरखररीिकरदमधकरणातत.

पर.६ खालील विधान पणथ करा.१) रोखपसतकह---------िकरदआह.२) मळरोजिकरदीतफति---------कसरनोरिवलीजात.३) उधारखररीकललामालजरपरवठारारालापरतकलाअसलतरताचीनोर---------िकरदमधहोत.४) सपततीचीउधारिवकरीकलासताचीनोर---------पसतकातहोत.५) रोनरकानीरोकडपसतकातिलहावाचाववहाराचासबधरोखआिण---------शीअसतो.६) उधारखररीकललावसतचीनोर---------मधहोत.७) रोखपसतकात---------ववहारनोरिवलजातनाहीत.८) रोखपसतकाचाबकरकानाचाजमाबाजचीबरीजजासतअसलास---------रशदिवत.९) लघरोखपसतकाचावापर---------ववहारासाठीकलाजातो.१०) खररीपसतकातकवळ---------खररीकललामालाचीनोरकलीजात.

पर.७ खालील विधान दरसत करन पनहा वलहा.१) रोखखररीचववहारखररीपसतकातिलिहलजातात.२) रोखपसतकातरोखीचाववहाराबरोबरचउधारीचववहारहीनोरिवलजातात.३) लहानआिणमोठवापारववहारिलिहणासाठीसहायकपसतकाचावापरकरतात.४) लघरोखपसतकसाभाळणाऱावतिीसमखरोखपालअसमहणतात.

178

पर.८ खालील विधान सोडिा ः१) रोखखररी`१,६०,०००आिणवापारीकसर१०%वरोखकसर५%असलासशदधखररीचीराशीिकती?२) हररषकडन`१२,०००चामाल७%वापारीकसरीवरखररीकला,तरवापारीकसरीचीराशीिकती?३) परतकरी`३००परमाण५०शदआिणपरतकरी`६००परमाण४०पनिवकला,तरएकणिवकरीचीराशीिकती?४) परतकरी`५००परमाण३०जकतस८%वापारीकसरीवरिवकलासवापारीकसरीचीराशीिकतीराहील?

पर.९ खालील ततिा पणथ करा ः१) रोखखररी उधारखररी खररीपरत शदधखररी

`३५,००० + `५५,००० - = `८८,०००

२) रोखिवकरी उधारिवकरी िवकरीपरत एकणिवकरी

+ `६०,००० - `३,००० = `१,०२,०००

३) रोखिवकरी उधारिवकरी वापारीकसर = एकणिवकरी

`९०,००० + `१,१०,००० - `१६,००० =

४) रोखखररी उधारखररी वापारीकसर शदधखररी

`७०,००० + - `१८,००० = `१,६२,०००

५) परारिभकरोखिशललक रोखपरापी रोखशोधन एकणरोख

+ `६०,००० - `४५,००० = `२३,०००

६) रोखिवकरी उधारिवकरी एकणिवकरी एकणऋणको

`१,२०,००० + `१,४०,००० = `२,६०,००० -

७) रोखखररी उधारखररी एकणखररी एकणऋणको

`८०,००० + = `१,९०,००० - `१,१०,०००

८)परारिभकलघरोखिशललक लघरोखपरापी लघरोखखचद अितमलघरोखिशललक

`२५० + `१,७५० - = `४२०

९)परारिभकलघरोखिशललक लघरोखपरापी लघरोखखचद अितमलघरोखिशललक

`४०० + - `१,८०० = `२५०

१०)परारिभकलघरोखिशललक लघरोखपरापी लघरोखखचद अितमलघरोखिशललक

+ `१,८०० - `२,२५० = `१५०

179

gggggggggggggggg परातयावकषक उदाहरण ggggggggggggggggg

१. जानिारी २०१८ या मवहनयाकररता रोख ि बक रकान असललया रोख पसतकात पढील वयिहाराची नोद करा. २०१८ रककम (`)

जान. ०१ रोखरकमतववसापरारभकला १,२०,००० ०३ बकऑफबडोरामधजमाकल ५०,००० ०५ साकषीकडनमालाचीखररी २०,००० ०६ िरवाकरलामालिवकलावधनारशिमळाला २०,००० १० साकषीलारककमिरली २०,००० १४ िर.६जान.२०१८लािमळाललाधनारशबकतजमाकला १८ िशवाजीलामालिवकला १२,००० २० वाहतकखचादचिरल ५०० २२ िशवाजीकडनरककमिमळाली १२,००० २७ किमशनिमळाल ५,००० ३० वकतिकउपोगाकररताववसाातनउचलल २,०००

२ जल २०१८ या मवहनयातील पढील वयिहाराची नोद रोख ि बक रकान असललया रोख पसतकात करा. रककम (`)

२०१८ जल ०१ हसतसरोख १७,५०० ०१ बकतिशललक ५,००० ०३ मालाचीरोखखररी ३,००० ०५ अरणकडनधनारशिमळाला १०,००० ०८ रोखीनमालाचीिवकरी ८,००० १० अरणकडनिमळाललाधनारशबकतजमाकला १२ मालाचीखररीकलीआिणताचधनारशादारताबडतोबशोधनकरणातआल २०,००० १५ धनारशादारसापनावाचिरल. १,००० १८ रोखिवकरी ७,००० २० बकचजमाकल १०,००० २४ सामानखचादचिरल. ५०० २७ किमशनबदलरखािकतधनारशिमळाला ६,००० २९ भाडिरल २,००० ३० वकतिकउपोगाकररताववसाातनरककमउचलली १,२०० ३१ मजरीिरली ६,०००

180

३ जल २०१८ या मवहनयातील पढील वयिहाराचया नोदी मससथ कमल टडसथ याचया रोख ि बक रकान असललया रोख पसतकात करा. सरिातीची रोख वशललक ` २,००० आवण बक चाल खात ` ८,०००. या मवहनयातील वयिहार खालील परमाण. रककम (`)

०३ रोखिवकरी २,३०० ०५ मालाचीखररीकलीवधनारशिरला ६,००० ०८ रोखिवकरी १०,००० १२ सामानखचादचिरल ` ७०० १५ मालाचीिवकरीकलीवधनारशिमळालावतोलगचबकतजमाकला २०,००० १८ मोारकारखररीबदलधनारशिरला १५,००० २० मणालकडनधनारशिमळालावतोबकतजमाकला १०,००० २२ रोखिवकरी ७,००० २५ मणालकडनिमळाललाधनारशअनारररतझाला

२८ भाडिरल २,००० २९ धनारशादारिलफोनखचादचिरल ५०० ३१ वकतिकउपोगाकरीताववसाातनउचलल २,०००

४ खालील वदललया वयिहारािरन विशलिणातमक रकान असलल लघरोख पसतक तयार करा. अगधन पदधतीनसार मखय रोखपालाकडन `१५०० वमळाल.

२०१८ रककम (`)

जान. ०१ वाहतकखचदिरला ५० ०२ ररधवनीखचादचिरल ४० ०२ बसभाडिरल २० ०३ पालखचदिरला ३० ०४ कमदचाऱासाठीअलपोपहार ८० ०६ कररअरखचदिरला ३० ०८ गाहकासाठीअलपोपहार ५० १० वाहनव ३५ १५ ववसापकाचतकसीभाड ७० १८ सशनरीखररीकली ६५ २० बसभाडिरल १० २२ झरॉकसशलक ३० २५ इरन शलक ३५ २७ पालितिकाचीखररीकली २०० २९ उपसकरररसतीचिरल १०५ ३० धलाईखचादचिरल ११५ ३१ िकरकोळखचादचिरल १००

181

५. अगधन पदधती अतरथत असललया विशलिणातमक लघरोख पसतकात पढील वयिहाराचया नोदी करा.

२०१८ रककम (`)

एिपरल ०१ सरवातीचीलघरोखिशललक २०० ०२ मखरोखपालाकडनवाहकधनारशिमळाला १,२०० ०३ सवकालाबकषीसिरल ४० ०४ सशनरीखररीकली १५० ०५ कसीभाडिरल ३५ ०६ समपपडआिणशाईचीखररीकली १४० ०७ गाडीभाडिरल ४० ०८ बसभाडिरल ३० ११ साफ-सफाईचिरल ५० १३ पकनसलबॉकसखररीकला ४० १४ तारखचादचिरल ३५ १५ सोहनलािरल २५० १९ कमदचाऱानाचहावफराळाचिरल १५० २० रलवभाडिरल ३० २१ वाहतकखचादचिरल ६५

६. योगय सहाययक पसतक तयार करा ि तयाची खतािणी करा. २०१८ रककम (`)

फब. ०१ िवराानामालाचीिवकरी ५,००० ०४ खशबडसदकडनमालाचीखररी २,४८० ०६ शकरडसदानामालाचीिवकरी २,१०० ०७ िवरााचाकडनमालपरतआला ६०० ०८ खशबडसदलामालपरतकला २८० १० महशानामालाचीिवकरी ३,३०० १४ कनतीडसदकडनमालाचीखररी ५,२०० १५ अरणाचकडनउपसकरखररीकल ३,२०० १७ नरशकडनमालआणला ४,०६० २० कनतीडसदलामालपरतकला २०० २२ महशाचकडनमालपरतआला २५० २४ १०%वापारीकसरीवरकरीतदीकडनमालखररीकला ५,७०० २५ ५%वापारीकसरीवरशरीसादलामालाचीिवकरीकली ६,६०० २६ परकाशबरसदलामालाचीिवकरीकली ४,००० २८ करीतदीलामालपरतकला,१०%वापारीकसर १,००० २८ परकाशबरसदकडनमालपरतआला ५००

182

७. पढील वयिहाराची नोद विजय याच खरदीपसतक, विकररीपसतक, खरदी परत पसतक ि विकररी परत पसतक यामधय करा, अरॉरसट २०१८.

२०१८ऑगस०१ िवकाससोअसदकडन`१८,०००चामाल५%वापारीकसरीवरखररीकला. ०२ परभाकरडसदला`९,०००चामालिवकला. ०५ २८जल२०१८लापाठिवललाआरशानसारिवणान`१६,०००मलाचामाल५%वापारीकसरीवरपाठिवला. ०८ िवकाससोअसदला`१,६००(ढोबळ)मालपरतकलाचनावपतरपाठिवणातआल. १० ६%वापारीकरारीवर`१२,०००मलाचामालशामलॲनडसनसलािवकणातआला. १४ िवणाानी`९००(ढोबळ)मालपरतकलासबधीचजमापतरिमळाल. २२ परभाकरडसदानी`१,५००चामालपरतकलाचजमापतरपरापझाल. २२ शामलॲनडसनसकडन`१२००(शदध)मालपरतआलाचजमापतरिमळाल. २३ िपरासोअसदकडन`१६,६००चामालखररीकलाआिण`१५०गाडीभाडिरल. २५ साधनासोअसदकडन`१२,०००चामालखररीकरणातआलावतोचमाल२०%नफानआराधनासोअसदला

िवकणातआला. २८ रोषपणद मालअसलामळआराधना सोअसदन` २४००चामालपरतकला तोचमालसाधना सोअसदला परत

करणातआला. ३१. काादलीनउपोगाकररताआदफिनदचरवकफसताचकडनउपसकरउधारखररीकल`३०,०००.

८. पढील वयिहाराचया नोदी शी आकाश याचया खरदीपसतक, विकररीपसतक, खरदी परत पसतक ि विकररी परत पसतक यात करा.

२०१८जान. ०१ धवलडसदकडनमालखररीकला`१५,०००वतोचमालमळिकमतीवर२५%नफाआकारनकणालडसदला

िवकला. ०५ सनतरााचाकड`१०,०००वजा५%वापारीकसराअीवरमालासाठीआरशपाठिवला. ०८ सौरभडसदाचकडन`२०,०००चामाल१०%वापारीकसरीवरखररीकला. १३ िवनाकसोअसदला`८,०००चामाल५%वापारीकसरीवरिवकला १५ िवनाकसोअसदन`२००चामालआपलालापरतपाठिवला. १८ सनतराानी५जान२०१८चाआरशाचीअमलबजावणीकली. २० िवषणडसदला`२१,०००चामाल५%वापारीकसरीवरिवकला. २२ सनतराला`१,०००(ढोबळ)मालपरतकला. २८ कणालडसदकडन`५००(शदध)चामालपरतआला. ३० सौरभडसदाना`१,५००(ढोबळ)मालपरतकला.

९. खालील वयिहारा शी कमल याचया सहाययक पसतकात नोदिा. २०१८एिपरल ०१ सहासानीताचा४१कमाकाचािबजकानसार`१२,०००चामालखररीकला. ०४ िबजककमाक१२परमाणिवरााचकडन`११,७८०चामाल१०%वापारीकसरीवरखररीकला. ०७ िबजककमाक१२परमाणकलरीपाचकडन`११,०००चामाल२५%वापारीकसरीवरआणला. ०८ िबजककमाक८४परमाणआदफिनदचरवकसदाचकडन`१३,०००उपसकरखररीकल. १२ िबजककमाक२७परमाणिधरजाना`११,५००चामालिवकणातआला. १३ िबजककमाक८८परमाणराजााना`१२,७८०तामाल५%वापारीकसरीवरिवकणातआला.

183

२१ सरशाना`८०००चामाल२०%वापारीकसरीवरिवकला. २३ िबजककमाक१४परमाणिधरजानी`५,०००चामालपरतपाठवला. २६ सरशानी`१५०(ढोबळ)मालपरतकलाआिणतानाजमापतरकमाक११५िनगदिमतकरणातआल. २८ सहासाना`१,२००चामालपरतकला,नावपतरक.०९. ३० िवराानामालपरतकला`१,३००(ढोबळ)आिणनावपतरकमाक१०पाठिवल. ३० कलरीपानामालपरतकला`१,१००(ढोबळ)आिणनावपतरकमाक११पाठिवल.

१०. खालील वयिहार मससथ नियर टडसथ याचया सहाययक पसतकात वलहन दाखिा.२०१८माचद ०१ भारतपाीलाना`१०,०००चामाल१०%वापारीकसरीवरिवकला. ०४ नरशकडन`११,०००वजा१०%वापारीकसरीवरमालखररीकला. ०६ काादलउपोगाकररतामससदशामफिनदचरवकसदाचकडन`१५,०००चउपसकरखररीकल. ०७ भारतपाीलानीवरीलमालापकरी२०%रोषपणदमालपरतपाठिवलाताबरलाततानानवीनमालपाठिवणात

आला. ०८ सरराना`१३,०००वजा१५%वापारीकसरीवरमालिवकणातआला. १० `२४,०००पसतकरीमलअसललसगणकसिमताना`२३,८००लािवकल. १२ साजनाचाकड`१२,०००चामालाचाआरशिरला. १७ नरशाचाकडन`१४,०००चामालखररीकलावतोचमालकामशला`१६,०००लािवकला. १९ कामशकडन`१,६००चामालपरतआलावतोलगचनरशलापरतकला. २३ `४,८००पसतकरीमलअसललउपसकरराकशाना`४,५००लािवकल. २६ काादलउपोगाकररता६माचद२०१८रोजीखररीकललउपसकर`४,५००मलाचमससदशामफिनदचरवकसदाना

परतकरणातआल. २८ साजनानी१२माचद२०१८चाआरशाचीपतदताकली.

j j j

184

6 बक मळपतरक / बक जळवणी पतरक(Bank Reconciliation Statement)

घटक

६.१ अरथ,महततवआणिलखाकनदसतऐतवजाचीउपयकतता.

६.२ बकमळपतरकाचाअरथ,गरजआणिमहततव.

६.३ रोखतवपासबकणिललकतयिाऱयाफरकाचीकारि.

६.४ बकमळपतरक/बकजळतविीपतरकाचानमना.

६.५ बकमळपतरक/जळतविीपतरकतयारकरि.

कषमता ववधान

o णतवदारथीबकिीसबणिततवगतवगळाकागदपतराचनमनतयारकरिकतो.

o णतवदारथीरोखपसतकतवबकपासबकयामिीलफरकओळखतो.

o णतवदारथीरोखपसतकाचीणिललकआणिपासबकचीणिललकयामधययिाऱयाफरकाचीकारििोििकतो.

o णतवदारथीबकमळपतरकतयारकरिकतो.

बक मळपतरक / बक जळवणी पतरक : (Bank Reconciliation Statements)

६.१. लखाकन दसतऐवजाचा अरथ, महतव आवण उपयकतता.

परसतावना : लखाकियदसतऐवजातवयवहाराचीमळसतयता,जसवयवहाराचीराशी,हीराशीिोणालाकदली,वयवहाराचीिारणआकणवयवहाराचाउदशयाचवणणनिलजात.जवहाएखादाआकणिवयवहारहोतोतयावयवहाराचासबळपरावाहापसतपालनपरकरियिररताआधकनिबकिगसवमधयअमलागरबदलझाललाआह.आजिालचया वयवसायामधय इटरनटआकणमोबाईलबकिगचीभकमिालकषणीयआह.रोखशोधनवरोखपरापीचवयवहारयापदधतीनसारिलयासदोनहीपकषानावयवहाराचपरावपरापहोतात. परतआजहीबिचवयवहारबितजाऊनचपणणिरणयाचपरमाणजासतआह.धनादशानकिवाडाफटनवयवहाराचशोधनआकणपरापीचमहतवपणणपणअबाकधतराहत.

बक दसतऐवजाच परकार : (Types of Bank Documents) १. पस जमा करणयाच चलनपतर : (Pay-in-slip) अरथ : पसभरणयाचयापावतीलापसजमािरणयाचीपावती/चलनपतरअसहीमहणतात.खातदारजवहाबितधनादशकिवा

रककमभरणयासाठीजातोतवहाहीपावतीतयालाभरनदावीलागत.जवहारोखरककमबितजमािरावयाचीअसततवहाखातदारतयाचाखातरिमाि,पस,जमािरणयाचीतारीखआकणबितजमािरावयाचयारककमचकववरणदतो.तयाचपरमाणखातदारबितजवहाधनादशजमािरतोतवहाधनादशाचीसपणणमाकहतीजसखातरिमािजयाबिचाधनादशआह.तयाबिचनाव,रककमइतयादीमाकहतीखातदारालापावतीतभरावीलागत.

185

पसभरणयाचीपावती/चलनपतरदोनभागातकवभागललीअसत.पावतीचीउजवीबाजबिआपलयािडपरावामहणनठवनघततरडावीबाजमहणजपावतीचादसराभागावर(counterfoil)सबकधतिारिनाचीसहीसटटमपआकणकदनािकलकहतोआकणखातदारालाअकभसवीितीमहणनपरतदतो.

महतव आवण उपयकतता (Importance and Utilities) : १) खातदारालाआपलयाखातयातरोखरककमतसचधनादशजमािरणयाचीसकवधाकमळत.२) खातपसतिातपसजमािरणयाचयाआधाररोखकिवाधनादशजमािलयाचीनोदिलीजात.३) अकभसवीितीकिवापावतीचाछोटाभागहािायदशीरपरावामहणनउपयोगातयऊशितो.

घटक :(पसजमािरणयाचयापावतीचयाडावयाआकणउजवयाबाजलाएिसारखीमाकहतीअसत)१) बिचनाव,शाखाआकणपतता.२) वयवहाराचीकती.३) बितजमािललीरककमअिातवअकषरातअसलीपाकहज(रोख/धनादश)४) खातदाराचनाव.५) खातरिमाि.६) खातयाचापरिार.७) जमािरणाऱयानोटाचकववरणजस`१००,`२००,` ५००,`२,०००इ.८) धनादशाचीसपणणमाकहती.९) पसकमळणाऱयाबिचीमाकहती.१०) जर`५०,०००चयावररककमजमािरणारअसालतरपटनरिमािदणआवशयिआह.

पस जमा करणयाचया चलनपतराचा नमना (Pay-in-Slip)

आकती. ६.१ (अ)

बितजरधनादशजमािरावयाचाअसलयासआधकनिपदधतीनसारपसभरणयाचयापावतीसोबतजोडनबितलावललयाधनादशसिलनपटीमधयटािाव.

२. पस काढणयाची पावती / चलनपतर (Withdrawal Slip) : अरथ : बितअसललयाखातयातनरककमिाढणयासाठीजीपावतीभरावीलागततयापावतीलापसिाढणयाचीपावतीकिवा

पसिाढणयाचचलनपतरअसमहणतात.यापावतीचीदसरीपरतकमळतनाही,तरयावयवहाराचीनोदबिचयाखातपसतिातिलीजातआकणतयाचापररणामगराहिािडअसललयाबिपासबिामधयकदसनयतो.

186

महतव आवण उपयकतता : (Importance and Utilities) १) चलनाचा/पावतीचाउपयोगखातदारालाफकतबितनपसिाढणयासाठीचहोतो.२) खातदारानयापावतीचया/चलनाचयासमोरीलबाजआकणमागीलबाजलासहीिरावी.३) पावतीवरखातदारानिललीसहीहीबिदारनमनासहीसोबततपासनघतलीजात.यामळयाबाबतगरवयवहारटाळतायतो.घटक :१) बिचनावआकणपतता.२) वयवहाराचीकती.३) खातदाराचनाव.४) खातयाचानबरआकणपरिार.५) रककमअिआकणअकषरासकहत.६) खातदाराचीसवाकषरी.

जरबितनिाढलीजाणारीरककम` 50,000पकषाअकधिअसलयासखातदारानपटनिाडणचीछायाकितपरतदणआवशयिआह.

खातदारबितनपसिाढणयासाठीधनादशाचासदधावापरिरशितो.

पस काढणयाचया चलनपतराचा नमना (Withdrawal Slip) :

६.१ (ब)

बिीगसवाघणयासाठीपरतयकषबितजाऊनवयवहारिरणयाचीआवशयिताआता राकहलीनसनमाकहतीवततरजानाचयाआधारसदधाहीसवाकमळवशिता,यालाआभासीबकिगसवा(VirtualBanking)असमहणतात.

३. बक पासबक / गाहक पससतका (Bank Pass Book) : अरथ : बिचयाखातपसतिातअसललयाखातदाराचयाखातरिमािावरझाललयावयवहाराचाखातपसतिातीलउतारामहणज

पासबि/गराहिपससतिाहोय.खातदाराचयाखातयातझाललयानोदीचीखातपसतिाचीमाकहतीबिगराहिालादतअसत.वळोवळीझाललयावयवहाराचयानोदीआकणखातयावरीलकशलिीचीमाकहतीबिएिालहानपसतिादारगराहिाला/खातदारालादत.आधकनिपदधतीनसारबिपासबिसगणिीयलखापरणालीदारतयारिरनगराहिालाकदलीजातात.

187

महतव आवण उपयकतता : १) पासबिमळखातयावरीलकशललिचीएिकवकशषटतारखचीमाकहतीकमळत.२) वादगरसतपरिरणामधयबिचयाअकधकनयमानसारबिपासबिहाएिसबळपरावामहणनतयाचावापरहोतो.३) पासबिावरनहकसदधहोतिी,खातयावरीलसवणवयवहारबिदारचझाललआहत.

घटक :१) बिचनावआकणशाखा.२) बिचापतताआकणदरधवनीरिमाि.३) खातदाराचसपणणनावआकणपतता.४) खातयाचापरिार.५) खातरिमािआकणगराहिओळखरिमाि.६) खातदाराचाफोटो.७) आय.एफ.एस.सी.(भारतीयकवततीयपदधतरिमाि)याअदाकषररिमािाचाउपयोगसगणिीयपदधतीनरककमसानातररत

िरणयासाठीहोतोजसIMPS,NEFTआकणRTGSइतयादी.८) बिपासबिामधयकदनािाचारिाना,कववरण,धनादशरिमाििाढललीरककम,जमािललीरककमआकणबिअकधिाऱयाची

सहीअसत.बक पासबक/गाहकपससतकचा नमना (Format) : पासबक/गाहक पससतका

वदनाक वववरण धनादश कर. काढलली रककम

नाव.(`)

जमा कलली रककम

जमा.(`)

वशललक(`)

सही

६.१ (क)

खातदाराला /गराहिालाबितजमाअसलली रककमविाढलली रककमचीिोणतीचमाकहती नसायची परत १८ वयाशतिातपासबि/गराहिपससतिचावापरबितसरहोऊनगराहिाचयाखातयावरीलसपणण वयवहाराचीमाकहतीपकहलयावळसबिपासबिाचयासवरपाततयाचयाहातातदणयातआली.आजकववरणऑनलाईनसदधापाहतायतात.

४. बक वववरण : (Bank Statement) : अरथ : वयावसाकयि बित वयवसायाचया नावान चाल/ चलखात उघड शितो िारण चाल खातयाचया अनि सकवधावयवसाकयिालाकमळतातजसवयवसाकयिअनिवळसचालखातयातरककमवधनादशजमािरशितोतसचअनिवळसपसरोखआकणधनादशादारिाढशितो. वयवसाकयिालाचालखातयावरझाललवयवहारवचालखातयातीलकशललिजाणनघणयाचीइचछाअसततयािररताबिआपलयाखातदारालाबिकववरणदत.चालखातदारानएिाकवकशषटिालावधीतझाललयाआकणिवयवहाराचयानोदीचसककषपमाकहती/कववरणबिकववरणामधयसमाकवषटअसत.पववीबिकववरणिागदावरछापीलसवरपाचअसायचआकणतकववरणबिमाकसिकतरमाहीकिवावाकणिरपाततयारिरतअसत.परतइटरनटआकणऑनलाईनबकिगमळबिकववरणमाकहतीऑनलाईनसदधाकमळशित.हचइलकटरॉकनिबिकववरणखातदारऑनलाईनसदधापाहशितोतसचसपाकदतिरनतोबिकववरणाचीपरतिाढशितो.तसचऑनलाईनबिकववरणामळिागदआकणटपालाचाखचणिमीहोतो.

188

महतव आवण उपयकतता : (Importance and Utilities) १) बिकववरणामळखातदारालाबिखातयावरीलकशललिसमजत.२) खचाणचशोधनिरतानायोगयकनयोजनिरतायत.३) वयावसाकयिानबितजमािललधनादशाचयाशोधनाचािालावधीसमजतो.४) बिमळपतरि/जळवणीपतरितयारिरणयासाठीबिकववरणउपयोगीआह.

घटक :१) बिचातपशीलशाखाआकणपतता.२) वयवहाराचीकती.३) कववरण.४) धनादशरिमाि.५) िाढललयारककमा.६) जमािललयारककमा.७) कशललि.

नमना : खात वववरण

बिऑफइकडया चालखातएस.बी.रोड खातकववरण कदनाि://२०___खातपरिार:ससातमि पानरिमाि:खातवहीरि.:खात

वदनाक वववरण धनादश करमाक.

काढलली रककम

नाव.`

जमा कलली रककम

जमा.`

वशललक(`)

सही

६.१(ड)

५. बक सचना (Bank Advice) : बििडनखातदारगराहिाला कवहीतनमनयातिाहीमाकहती कदलीजातजस रककमजमािरणयासाठी कदललाधनादशनवटलयास, बिशलि नाव िलयाबदल, बििड वटकवललया पराप कवपतरअनादररतझालयामळ, राशी सगरहणाण जमा िललववपतर, वयाजआिारणी,लाभाशआकणवयाजबिदारगोळािरणआकणगराहिाचयापवणसचननसारबिनखचाणचशोधनिललअसलयास.

महतव आवण उपयकतता : (Importance and Utilities)१) बिचयासचनआधारवयवसाकयिखातयाशीसबकधतसपणणमाकहतीवळोवळअदयावतिरशितो.२) खातयावरझाललयावयवहाराचापरावातयारिरतायतो.

189

घटक :१) बिचनावआकणपतता.२) बिसचनापाठकवणयाचीकती.३) खातदाराचनाव,पतताआकणखातरिमाि.४) वयवहाराचातपशील.५) नावआकणजमाहोणारीरककम.

नमना :

बक सचनावद. वपपलस सहकारी बक मयाथवदत पण

कदनाि:२४नोवहबर,२०१८परकत,म. धनशी टडसथ, पणखातन.-चालखात००००१२३४महोदय,आपलखातखालीलमाकहतीचयाआधारनाव/जमािरणयातआल.:

वयवहाराचा तपशील रककमनाव(`) जमा(`)

आपल कवदत दयि आपलया सचनपरमाण अदा िरणयातआलआहसोबतदयिाचीपरतदतआहोत.

१५,००० ००

एिण १५,००० ००

बिवयवसापि६.१ (अ)

खातदारानआपलयानोदणीितमोबाईलनबरवरनबिशीवयवहाराचीनवीनमाकहतीबिअकधसचनासदशवहनदारबिसचनादारपरापिरशितो.

६.२ बक मळपतरक / बक जळवणी पतरकाचा अरथ, वयाखया, गरज आवण महतव : अरथ : वयावसाकयिआपलयाखातपसतिात/लखापसतिातबिरिानाअसललीरोखपसतितयारिरतोआकणतयात

बिशीसबकधतसवणवयवहारनोदकवतो.रोखपसतिातअसललाबिचारिानाचालखातदशणकवतो.इतरवयवसाकयिाशीहोणारवयवहारबिाआपलयाखातपसतिातिरतातआकणतयावरनबिगराहिाचपासबि/गराहिपससतिातयारिरतात.जवहा वयावसाकयिबित रोख रककमजमािरतो किवा राशीसगरहणाण धनादशजमािरतो तवहा तयाची नोद तो रोखपसतिातनाव किवापरापीबाजलािरतो.बियाचीनोदपासबिामधयजमा किवाशोधनबाजलािरत. तयाचपरमाण,वयावसाकयिखचाणचशोधनिरणयासाठीधनादशदतो,याचीनोदतोरोखपसतिातजमाकिवाखचण(Payment)बाजलािरतो.याचवयवहाराचीनोदबिगराहिाचयापासबिामधयनावकिवाउतपननबाजलािरत.महणजचवयावसाकयिजिाहीरोखपसतिातनोदकवतोतयाचीकवरदधनोदबिपासबिमधयिरत.खरतररोखपसतिातीलकशललिवबिपासबिमधीलकशललिसमानअसलीपाकहज.यातफरिफकतएवढाचिीरोखपसतिातनाव कशललिअसलतरपासबिमधयजमाकशललिअसल.

190

वयवसायाचयापसतिात बिचयापसतिातनाव. रोखपसति जमा. नाव. पासबि(वयवसाकयिखात) जमा.

परापी(`) शोधन(`) शोधन(`) परापी(`)

आकती. ६.२(अ) आकती. ६.२(ब)

परत परतयकषात रोख पसतिातील बि कशललि नहमीच पासबिमधील कशललि पकषा वगळीच असत. या वगवगळाकदसणाचयाकशललिाचीिारणआकणतयाचीजळवणीिरणयासाठीबिमळपतरितयारिरणअकनवायणअसत.बिािडनआपलयाचालखातदारानाकनयकमतपणबिकववरणदतअसत.बिपासबिआकणरोखपसतिातीलफरिाचसकमकनररकषणिरणयासाठीबिकववरणाचीतलनारोखपसतिाशीिलीजात.

वयाखया : “अस कववरणिी,ज रोखपसतिातीलबि रिानयाची कशललिवबिपासबिातील कशललियातीलमळ/जळवणीिरणयासाठीतयारिलजातआकणदोनहीकशललिामधयिशामळफरिपडलायाचीिारणदशणकवत.तयासबिमळपतरि/जळवणीपतरिअसमहणतात.” “असकववरणिी,जएिकवशिालावधीचकिवाएिामकहनयाचयाबिपासबिचीकशललिआकणरोखपसतिातीलबिरिानयाचीकशललियातीलफरिाचीिारणदशणकवततयाकववरणालाबिमळपतरि/बिजळवणीपतरिअसमहणतात.”

बक मळपतरकाची गरज आवण महतव : (Need and importance of Bank Reconciliation Statement)१) रोखपसतिआकणबिपासबिनसारअसणारीबिकशललियातफरिअसणयाचीिारणसपषटिरत.२) पासबिवरोखपसतिमधयझाललयालोपकवभरम/कवसरचिाशोधनिाढणयासाठीयाचीमदतहोत.३) रोिडहाताळणाऱयािमणचाऱयािडनघोटाळाहोणयाचीसधीिमीिरत.४) बिशीहोणाऱयावयवहाराचीबिनयोगयनोदीिलयाआहतिीनाहीततपासणयासाठीमदतहोत.५) बिमळपतरिहससचयािमणचाऱयावररोखनोदीअदयावतठवणयािररतानकतिदडपणाचिामिरत.६) रोखपरापीआकणरोखशोधनाचयामाकहतीचअतगणतअिकषणिरणयासाठीमहतवाचीयतरणामहणनिामिरत.

६.३ रोख पसतक आवण बक पासबकात वदसणाऱया फरकाची कारण :१) वळतीलअतर/फरि.२) वयावसाकयिािडनकिवाबिािडनहोणाऱयालोपकवभरम/कवसरचिा.

१) वळतील अतर/ फरक : (Time Difference) : वयवहाराचीनोदएिाचवळीरोखपसतिआकणपासबिमधयिलीजातनाहीतयामधयिाहीिालावधीअसतो. उदा. :जवहावयावसाकयिबिमधयधनादशजमािरतोअशावळीतयाचयादषटीनहावयवहारआहवतोतयाचीनोदताबडतोब

रोिडपसतिातिरतो.परतबिधनादशाची राशीखातयातजमाझालयानतरपासबिमधयनोदिरत.परतवळअभावीवयवहाराचीनोदफकतवयवसाकयिालारोखपसतिातकदसतपरतपासबिआकणरोखपसतिाचीजळवणीिलयासदोनहीपसतिातफरिकदसनयतो.

191

२) वयावसावयक वकवा बकाकडन होणाऱया लोप ववभरम / ववसर चका : वयावसाकयिकिवाबियाचयािडनहोणाऱयालोपकवभरम/कवसरचिाहसदधादोनहीपसतिातीलकशललितकदसणाऱया

फरिाचिारणठरशित. उदा. : बिनआिारललया बिशलिाची` ५४०/- नोद बिन नाविलीअसलयासआकण हीच नोद रोख पसतिात

`४५०/-निलयासयाकठिाणीयावयवहाराचीनोददोनहीपसतिातकदसनयतपरतदोनहीपसतिाचयाकशललितफरिकदसनयतो.

रोख पसतक आवण बक पासबकमधील फरकाची कारण

१. वळचया फरकामळ.

अ) वयवहाराची नोदफकत रोख पसतिात कदसत परतपासबिातकदसतनाही.

१) शोधनिललधनादशपरतसादरिलनाही. २) जमािललधनादशपणबििडसिकलतन

िललधानादश.

ब) वयवहाराचीनोदफकतपासबिातकदसतपरतरोखपसतिातकदसतनसलयास.

१) बिनवयाजजमािल. २) गराहिाचयावतीनजमािललीरककम ३) बिदारखचाणचसरळशोधन. ४) बिन आिारलल बि शलि, अकधिो

अकधकविाणवरीलवयाज,बिनआिारललअपहार.

५) परापयकवपतरआकणधनादशाचअनादरण. ६) बिखातयातपरसपररककमजमािरण.

२. बक आवण वयावसावयकाकडन होणाऱया लोप ववभरम चका.

१) चिीचयाबाजलानोदकवण. २) चिीचयाखातयातनोदकवण. ३) चिीचसतलनवबरीज. ४) दोनदानोदकवण. ५) वयवहारातीललोपकवभरमचिा.

६.३(अ)

१. वळमळ वदसणारा फरक :अ) रोख पसतकात वयवहार वदसण परत पासबकात न वदसण : १) धनादश वदला परत सादर न कलयास : खातदारानधनादश कदलयाबरोबरलगच रोखपसतिातजमाबाजला नोद

िरतोपरतबिधनादशजोपययतबितसादरहोतनाहीतोपययतखातपसतिातनोदघतनाही.बिमळपतरितयारिरणयापववीजरगराहिानधनादशबितसादरनिलयासखातदाराचयापासबिाची कशललिही रोखपसतिाचयाकशललिपकषाजासत/अकधिकदसत.

२) धनादश बकत जमा कला परत रककम जमा न झालयास : धनादशकमळालयाबरोबरलगचबितजमािलयाबरोबरखातदाररोखपसतिातनावबाजलानोदिरतो.तयामळरोखपसतिाचीकशललिबिरिानयातजासतहोतपरतजोपययतधनादशाचीरककमबितजमाहोतनाही,तोपययतपासबिमधयजमादाखकवलजातनाही.बिमळपतरितयारिरणयाचयाकतकलाकशललितफरिकदसनयतो.

192

ब) बक पासबकमधय वयवहाराची नोद वदसत परत रोख पसतकात नाही :

१) बकन वयाज जमा कलयास : खातदाराला कदल जाणार वयाज बिन गराहिाचया खातयात जमा िल असलयासपासबिमधीलबिचीकशललिजासतहोईल.बििडनवयवहाराचीसचनाकमळालयानतरगराहिबिशीससगतनोदआपलयारोखपसतिातिरल.तोपययतपासबिातीलबिकशललिहीरोखपसतिातीलबिकशललिपकषाअकधिराहील.

२) गाहकाचया वतीन सरळ/ रट रककम बकत जमा करण :गराहिाचयासायीसचननसारबिसबकधतवयकतीिडनवयाज,लाभाश,भाडइ.गराहिाचयाखातयातजमािरततयामळपासबिमधीलकशललिवाढत.पणवरीलजमारककमचीनोदबिसचनाकमळालयानतरचगराहिआपलयारोखपसतिातनोदीिरतोमातरतोपययतरोखपसतिआकणबिकववरण(पासबि)मधीलकशललिवगळीराहत.

३) बकदार सरळ शोधन :गराहिाचयासचननसारिाहीखचाणचशोधनबििरशितजसकवमापरवयाजी,कवदतकबल,दरधवनीबील,िजाणचहपइतयादी.वरीलखचाणचशोधनिलयानतरलगचबिगराहिाचयापासबिआकणबिकववरणात नाव बाजला नोद िरत. परत बििडन सचना कमळालयाकशवाय गराहिाला वयवहाराची िोणतीहीिलपनानसततोपययतपासबिबिकववरणाचीकशललिहीरोखपसतिातीलकशललिपकषािमीअसत.

४) बकतफफ बकशलक, अवधववकरथवरील वयाज, वतथनाची आकारणी : बितफफगराहिालावगवगळापरिारचयासवापरकवलयाजातात.आकणतयाबदलबिशलिआकणवतणन/अपहारतयाचपरमाणगराहिालाकदललयाअकधकविणसकवधवरदखीलवयाजआिारत.अशासकवधवरीलआिारललवयाजबिवळोवळीगराहिाचयाखातयातनाविरत.ताकपससानाअशापरिारचयाशलिआकणवतणनइ.चीमाकहतीपासबि/बिकववरणादारमाकहतीकमळत.महणनबिमळपतरितयारिरणयाचयाकदवशीमातरपासबिमधीलकशललिहीरोखपसतिातीलकशललिीपकषािमीकदसनयईल.

५) परापत ववपतर आवण धनादशाचा अनादर : मदतपवणबितवटकवललपरापकवपतरआकणधनादशअनादररतझालयासपासबिआकण बि कववरणात गराहिाचयाखातयात नाव िल जात. परत याचािोणताच पररणाम बिन सचनाकदलयाकशवायरोखपसतिातदाखकवलाजातनाही.तयाचपरमाणगराहिानखचाणचधनादशानशोधनिलयासआकणतोधनादशअनादररतझालतरबियाचीनोदपासबिआकणबिकववरणजमाबाजलािरतात.

६) बक खातयात रककम सरळ जमा करण :वयावसाकयिाचयासचननसारजवहाऋणिोवयावसाकयिाचयाखातयातरककमजमािरतोतवहाबििडनसचनाकमळालयाकशवायवयावसाकयिालायावयवहाराचीिाहीचमाकहतीउपलबधहोतनाही.यावयवहारातवयावसाकयिाचयाखातयातराशीजमाझालयाचीनोदबितहोतपरतहीचनोदवयावसाकयिाचयारोखपसतिातहोतनाही.याचअसपररणामकदसतात,िीबिपासबिचीकशललिहीरोखपसतिातीलकशललिपकषाजासतआह.

IMPS(ImmediatepaymentService) :ततिाळशोधनसवामळआतरबिीगकषतरातताकतरिपदधतीनशोधनिरणयासाठी कनधी व रककम ताबडतोब एिा बितन दसऱया बित सानातररत िरणयाची सकवधाआह. खातदारालाताबडतोबरककमकिवाकनधीसानातररतिरावयाचाअसलयासतोततिाळशोधनसवचयामाधयमातनरककमसानातररतिरशितोिारणहीसवाचोवीसतास(२४×७)तसचबिसटीचयाकदवशीसदधाचालराहत.

NEFT(NationalElectronicFundsTrannsfer):राषटीयताकतरिकनधीसानातरणयासवमळखातदारिमीरोिडसानातररतिरशितो(` दोनलाखापकषािमीरककमच)आकण(RTGSRealTimeGrossSettelment)याबिीगसवमळखातदारगराहिअकधिरककमइतरखातयावरसानातररतिरशितो(` दोनलाखापकषाअकधिरककमयासवमळसानातररतिरतायत.)

193

२. बक वकवा वयावसावयक याचयाकडन होणाऱया लोप ववभरम चका/ ववसरचका : िाहीवळसवयवहाराचीनोदिरतानाबििडनचिहोऊशित.तयामळरोिडपसतिातीलकशललिवबिपासबिमधीलकशललियामधयफरिआढळतो.उदा. १) चिीचयाबाजलानोदिरण. २) चिीचयारिमचीनोदिरण. ३) चिीचसतलनआकणबरीज. ४) दोनदानोदीिरण. ५) वयवहारातलोपकवभरम/कवसरचिाकदसण.

६.४ बक मळापतरकाचा नमना :बकमळपतरक ------------ रोजीच

वववरण रककम (`) रककम (`)बितीलकशललि/अकधकविण/रोिडपसति/पासबिनसार/पासबिकशललि

अवधक (+) इतरपसतिाचीकशललिवाढणयाचीिारण

१.

२.

xxx

xxx

xxx

xxx

वजा (-) इतरपसतिाचीकशललिघटणयाचीिारण

१.

२.

३.

xxx

xxx

xxx

xxx

रोखकशललि/अकधकविण/पासबिानसार/रोखपसतिानसार xxx

६.४ (अ)* उततरनिारातमिआलयासअकधकविणसमजलजातअनयाउलट.

वकसलपक सादरीकरण : बिमळपतरिदसऱयापदधतीनहीसादरिरतायत. तयामधयबिमळपतरिात रककमचदोन रिानिरावलागतात.एिारिानयामधयवाढललयारककमचिारणनमदिरणयासाठीअकधिहोणारीरककमआकणदसऱयारिानावजाहोणयाचयारककमचिारणनमदिरणयासाठी(वजाहोणारीरककम).n रोखपसतिाचीनावकशललिअकधिचयारिानयातकलहीण.n रोखपसतिाचीजमाकशललिकिवाअकधकविणकशललिवजाचयारिानयातकलकहण.n पासबिाचीनावकशललिकिवाअकधकविणकशललिवजारिानयातकलकहण.n पासबिाचीजमाकशललिअकधिचयारिानयातकलकहण.

बिमळपतरिातीलदोनहीरिानयाचीबरीजिलयानतरदोघातीलफरििाढलाजातो.हाफरिमहणजचरोखपसतिानसारकिवापासबिानसारकशललिरककमकिवाअकधकविण.

194

बक मळपतरक ------------ रोजीच

वववरण रककम (`) रककम (`)बिकशललि/रोखपसतिानसारअकधकविण/पासबि

अवधक :कशललिवाढलयाचिारण

१.

२.

३.वजा : कशललिघटणयाचीिारण

१.

२.बि कशललि/ अकधकविण पासबि / रोख पसतिानसार किवा बिपासबिनसार

xxx

६.४ (ब) बक पासबकनसार :

६.५ बकमळपतरक तयार करण :

कशललितकदसणाराफरिआकणपररणामिारणशोधणयाचीिायणपदधती:

जवहापासबिआकणरोखपसतिातीलकशललिमधयकदसणाराफरिशोधनिाढणयाचयापायऱया:-

१. रोखपसतिातनावबाजलादशणकवललीपदआकणपासबिातजमाबाजला(जमारिानयात)दशणकवललीपदयाचीतलनािरनदोनहीपदपसतिातदशणकवलीअसलयासतयानाअशीखणिरावी.

२. रोखपसतिातजमाबाजलादशणकवललीपदआकणपासबिातनावबाजला(नाव रिानयात)दशणकवललीपदयाचीतलनािरनदोनहीपददोनहीपसतिातदशणकवलीअसलयासतयानाअशीखणिरावी.

३. दोनहीपसतिातजयापदानाकटििलनसलतीचपदरोखपसतिआकणपासबियातीलकदसणाऱयाफरिािररताजबाबदारअसतात.

४. फरिाचयािारणाचकवशलणिराव.

५. बिमळपतरितयारिरणयाचीकतीठरवावीिारणबिमळपतरििोणतयाहीकतीलातयारिरतायत.सामानयत:बिमळपतरितयारिरणयाची कतीहीमकहनयाचयाशवटचया कदवसाचीअसतिारणरोखपसतिआकणपासबिमधीलकशललियाकदवशीसहजररतयाउपलबधहोऊशित.

६. बिमळपतरितयारिरतानारोखपसतिआकणपासबिाचयाकशललिनिरावी,तोसरवातीचाकबदअसतो.

७. पायरीरि.३मधयखण()निललयाअकधिववजाहोणारीपदपतरिाचयासरवातीचयापदातसमायोकजतिरावीसमतापतरिाचयापरारभीरोखपसतिाचीकशललिघतलीअसलयासपासबिातघतललयानोदीपरमाणरोखपसतिाचीकशललिसमायोकजतिरावी,याचपरमाणपरसपरउलटकवचारिरावा.

195

८. अकधिआकणवजाचकनयमलागिराव. अ) जवहारोखपसतिापरमाणकशललिकदलीअसलतर पासबिकिवारोखपसतिातजमाबाजलाअकधििरा. पासबिकिवारोखपसतिातनावबाजलावजािरा.

ब) जवहापासबिानसारकशललिकदलीअसलतर पासबिकिवारोखपसतिातनावबाजलाअकधििरा. पासबिकिवारोखपसतिातजमाबाजलावजािरा.

ि) जवहारोखपसतिापरमाणअकधकविणकदलाअसलतर रोखपसतिकिवापासबिातनावबाजलाअकधििरा. रोखपसतिकिवापासबिातजमाबाजलावजािरा.

ड) जवहापासबिानसारअकधकविाणचीकशललिकदलीअसलयास रोखपसतिकिवापासबिातजमाबाजलाअकधििरा. रोखपसतिकिवापासबिातनावबाजलावजािरा.

ववसगीतीची कारण जवहा रोख पसतकानसार बक वशललक वदली

असलयासनाव वशललक

जवहा पासबकनसार बक वशललक वदली

असलयास

जमा वशललक

जवहा रोख पसतकानसारअवधवनकरथ

वशललक वदली असलयास

जमा वशललक

पासबकानसार अवधवनकरथ वशललक

वदली असलयासनाव वशललक

1. बित जमा िललापरत वसल न झाललाधनादश.

(-) (+) (+) (-)

2. कदलला धनादश परतसादर न झाललाधनादश.

(+) (-) (-) (+)

3. पासबिमधयबिशलिनाविलयाबदल

(-) (+) (+) (-)

4.फकतपासबिात वयाजजमािलयाबदल

(+) (-) (-) (+)

5.फकतपासबिात वयाजनाविलयाबदल.

(-) (+) (+) (-)

6. बिदार िललयाशोधनाची नोद फकतपासबिातिलयास.

(-) (+) (+) (-)

7.गराहिानपरतयकषशोधनाचीनोदबिपासबिातजमािलयास.

(+) (-) (-) (+)

196

8.बितवटकवललया परापकवपतराच अनादरणाचीनोद फकत पासबिातिलयास.

(-) (+) (+) (-)

9. राशी सगरहणाण बितजमा िलला धनादशअनादररत/ वसल नझालयास तयाची नोदरोख पसतिात िलीनसलयास.

(-) (+) (+) (-)

६.५ (अ)

अ. जवहा रोख पसतक आवण पासबकाचा समान कालावधीचा उतारा वदलला असलयास : जवहासमानिालावधीचाउताराकदलाअसलतवहाखालीलमX²Xçm§चाकवचारिरावा. अ) फकतअसमानघटिचलकषातघयावत. ब) रोखपसति(बिरिाना)आकणपासबिाचसरवातीची/परारभीचीकशललिलकषातघयावी. रोखपसतिआकणपासबिाचयाकशललितजयाघटिामळफरिकदसतोतोफरिशोधनिाढणयासाठीदोनहीपसतिाचयाकशललिनतलनािरावी.जयानोदीएिाचवळलादोनहीपसतिातदशणकवललयाकदसनयतात.तयामळदोनहीपसतिातीलकशललिातफरिकदसनयतनसलतरतयालादलणकषिराव.जघटिरोखपसतिातकदसतातपरतपासबिातकदसतनाहीकिवाउलटफकततयाचिारणामळदोनहीपसतिातीलकशललितफरिकदसनयतोयाचीनोदबिमळपतरिातनोदकवलीजात.उदाहरण १.:

वयावसावयकाच खात पसतकनावरोखपसति(फकतबिरिाना)जमा

वदनाक परापती रककम(`) वदनाक शोधन रककम(`)

२०१९एवपरल०१०५०८१५२८

कशललिखालीआणलीआनदरोखमोहनदीपि

१५,६००५,२००४,०००7७,१००7६,८००

२०१९एवपरल०५०९१५२५३०

वतनरामलालबरदसणअतलॲणडसनसरमणआकणिपनीकशललिपढनली

४,५००६,०००7२,६००३,२२०7२२,३८०

३८,७०० ३८,७००म०१ कशललिखालीआणली २२,३८०

197

बकचया पसतकातनाव पासबि जमा

वदनाक खचथ/ शोधन रककम(`) वदनाक उतपनन/परापती रककम(`)

२०१९एवपरल०८

१८

२२ २९

३०

३०

वतनरामलालबरदसण

कवमापरवयाजी

रमणआकणिपनी.

बिशलिकशललिपढनली

४,५००

६,०००

7६,५००

३,२२०7८००

५,७८०

२०१९एवपरल०१

०८

१०

१४

कशललिखालीआणली

रककमजमािली

आनद

लाभाश

१५,६००

४,०००

५,२००

7२,०००

२६,८०० २६,८००म०१ कशललिखालीआणली ५,७८०

वरकदललयादोनहीपसतिातीलफरिाचिारणशोधन३०एकपरल२०१९रोजीचबिमळपतरितयारिरा:

१) जवहारोखपसतिानसारकशललिकदललीअसलयास.

२) जवहापासबिानसारकशललिकदललीअसलयास.

उततर : रोखपसतिाची कशललिवपासबिाची कशललियाचीतलनािरीतअसतानाजपद/वयवहारदोनहीपसतिात कदललअसतीलतयाचयापढबरोबर()चीखणिरावी.यावरनअससपषटहोईलिीदोनहीपसतिाचयाकशललिमधयिोणताहीफरियणारनाही.तयामळअशापदािडदलणकषिराव.जपद/वयवहारिोणतयातरीएिापसतिातकलकहललआह,तयाचयासमोरचिीची(×)खणिरावीआकणहीचजपद/वयवहारदोनपसतिातीलकशललितफरिपडणयाचीिारणअसशितातमहणनबिमळपतरितयारिरतानाहीपदअकधिकिवावजािलजातात.

रोखपसतिाचीनावबाजची(परापी)तलनापासबिचयाजमाबाजशी(परापी)िलयावरअसआढळलिी,

१) मोहनिडन`७,१००चआकणदीपििडनर`६,८००चधनादशपरापझालत.राशीसगरहणाणबितजमािलपरतअदापबितराशीजमाझाललीनाही.

२) बिनलाभाशाच`२,०००जमािलपरतरोखपसतिातहीनोदकदसतनाही.

रोखपसतिाचीजमाबाज(शोधन)चीतलनापासबिाचयानावबाजशी(शोधन)िलयास:-

१) अतलआकणसनसलाशोधनािररताकदलला`२,६००/-चाधनादशबितसादरझाललानाही.

२) बिानकवमापरवयाजीच`६,५००कदलपणयाचीनोदरोखपसतिातघणयातआललीनाही.

३) बिनशलिाबदलचया`८००नावकदलपणरोखपसतिातनोदकदसतनाही.

वरीलकवसगतीबिमळपतरिातखालीलपरमाणकदसनयईल.

198

१) जर रोख पसतकानसार वशललक वदली असलयासबक मळपतरक

३० एवपरल २०१९ रोजीच

वववरण/तपशील रककम (`) रककम (`) रोखपसतिानसारकशललिअवधक : १. बित लाभाश जमािलयाची नोद फकत पासबि मधयच कदसत

आह. २.शोधनाणअतलअटणडसनसलाकदललाधनादशबितसादरिरणयात

आललानाही.

२,०००२,६००

२२,३८०

४,६००

२६,९८०वजा : १.बितजमािललाधनादशाचीराशीअदापखातयावरजमाझालली

नाही. मोहन`७,१०० दीपि`६,८०० २.बिनकदललयाकवमापरवयाजीचीरककमरोखपसतिातकदसतनाही. ३. बिशलिाचीनोदफकतपासबिातकदसतआह.

१३,९००६,५००८००

२१,२००

पासबिानसारबिकशललि ५,७८०

ii) जर पासबकानसार वशललक वदलली असलयास:बक मळपतरक

३० एवपरल २०१९ रोजीच

वववरण/तपशील रककम (`) रककम (`) पासबिनसारकशललिअवधक : १.बितजमािललयाधनादशाचीराशीअदापखातयावरजमा

झाललीनाही. मोहन` ७,१०० दीपि` ६,८०० २. बिनकदललयाकवमापरवयाजीचीरककमरोखपसतिातकदसतनाही. ३. बिशलिाचीनोदफकतपासबिातकदसतआह.

१३,९०० ६,५००८००

५,७८०

२१,२००२६,९८०

वजा : १. खचाणचयाशोधनाणअतलॲनडसनसला कदललाधनादशसादरिरणयातआलानाही.

२. बिनजमािललयालाभाशाचीनोदफकतपासबिमधयचकदसतआह.

२,६००

२,०००

४,६०० रोखपसतिानसारबिकशललि २२,३८०

वटप :बिमळपतरिाचीसरवातजवहारोखपसतिाचयाकशललिनसारिरतोतवहाशवटीपासबिकशललिकदसनयतआकणजवहाबिमळपतरिाचीसरवातपासबिकशललिनसारिरतोतवहाशवटीरोखपसतिाचीकशललिकदसनयत.

वयावसावयक बक मळपतरक तयार करताना शवटी रोखपसतकाची वशललक वकवा बक पासबकाचया वशललकनसार कर शकतो.

199

ब) जवहा रोख पसतकात पासबकचा वगवगळा कालावधीचा उतारा वदलला असतो : जवहाअसमानिालावधीसाठीउतारा कदललाअसतो,तवहादोनहीपसतिातकदसणारसमानघटिकवचारातघयाव.दोनही

पसतिातीलकशललितजरसमानघटिामधयकवसगतीकदसनयतअसलतरहीकवसगतीबिमळपतरिातकवचारातघतलीजात.

उदाहरण कर. २ :____________चया पसतकात

नाव रोखपसति(फकतबिरिाना) जमा

वदनाक परापती रककम (`)

वदनाक शोधन रककम(`)

२०१९जान.०१०५०८१०१२१९

कशललिखालीआणलीदीपागीतासगीताऋचाशती

३०,०००२२,५००७,५००

७५,०००५१,०००

२४,०००

२०१९जान.०१०४०६१५२१२६२९३१

खरदीिलदीपजाकहरातहमतपरवीणयतरकवदाकशललिपढनली

१५,०००२१,०००१३,५००

१९,५००९,९००

२३,१००२७,०००

८१,०००२,१०,००० २,१०,०००

बकचया पसतकातनाव पासबक जमा

वदनाक शोधन रककम (`)


२०१९फबर.०६०९०९१०११

हमतकवदतदयिपरवीणकवदाकनशात

१९,५००१,०५०

९,९००२७,०००

१,४१०

२०१९फबर.०१०१०५०७०९

कशललिखालीआणलीसगीतापीयअररकजतशती

३८,४००७५,०००

१५,०००९,०००

२४,०००

कद.३१जानवारी२०१९रोजीचबिमळपतरितयारिरा.

उततर: रोखपसतिाचीतलनापासबिशीिरतानालकषातयईलिी,जीपददोनहीपसतिामधयनोदकवलीगलीआहत.तयानाअशीखणिललीआह.तीचदोनहीपसतिातीलकशललिनजळणयाचीिारणआहतआकणतीबिमळपतरिामधययतील.जान.२०१९आकणफबर.२०१९यातीलवगवगळािालावधीचरोखपसतिवपासबिचउतारकदललआहत.रोखपसतिाचीपरापीबाजआकणपासबिाचीपरापीबाजआकणरोखपसतिाचीशोधनबाजवपासबिाचीशोधनबाजयाचीतलनािरतानातयाचयातकदसणाऱयाकवसगतीचिारणखालीलपरमाणआहत.

200

१) राशीसगरहणाणधनादशबितजमािलपरतअदापबितरककमजमाझाललीनाही: सगीता`७५,००० शती `२४,००० २) शोधनाणकदललाधनादशबितसादरिलनाहीत: हमत `१९,५०० परवीण`९,९०० कवदा`२७,०००

बक मळपतरक३१ जानवारी २०१९ रोजीच

वववरण / तपशील रककम (`) रककम (`) रोखपसतिानसारबिकशललिअवधक : १.शोधनाणकदललधनादशबितसादरझालनाहीत हमत परवीण कवदा

१९,५००९,९००२७,०००

८१,०००

५६,४००१,३७,४००

वजा : १.बितधनादशजमािलापरतवसलनझालयास सगीता शती

७५,०००२४,००० ९९,०००

पासबिनसारबिकशललि ३८,४००

क. जवहा रोख पसतकानसार बक वशललक / रोख पसतकानसार अनकल वशललक / रोख पसतकानसार नाव वशललक वदलली असलयास :

उदाहरण कर. ३

३१माचण२०१९रोजीशी.अरकवदयाचयारोखपसतिातबिकशललि`५७,४००,अशीकदसनयत.परतपासबिाचीकशललिवगळीआह.रोखपसतिआकणपासबिचीतलनािलयानतरखालीलकवसगतीकदसनआलया:

१)`६,३५०चाधनादशबितजमािलापरतअदापरककमजमाझालीनाही.

२) बिनशोधनिललयाकवदतदयि`९७००/-चीनोदरोखपसतिातदाखकवणयातआलीनाही.

३) परवठादारालाशोधनाणकदलला`१५,१००चाधनादश३१माचण२०१९पययतबिसादरिरणयातआलानाही.

४) गतवणिीवरीलवयाजाबदलकमळालल` ८,८००बिनजमािलपरतरोखपसतिातनोदिलीनाही.

५) बिनशललिाबदलआिारलल`६५०पासबिातनाविरणयातआल.

६) शी.तनमय(ऋणिो)यानी १२,०००कद.२८/०३/२०१९रोजीआपलयाबिखातयातजमािलतयाचीनोदरोखपसतिातघणयातआललीनाही.

कदनाि३१माचण२०१९रोजीबिमळपतरितयारिरा.

201

शी. अरववदचया पसतकातबकमळपतरक ३१ माचथ २०१९ रोजीच

वववरण / तपशील रककम (`) रककम (`)

रोखपसतिानसारबिकशललि

अवधक :१.शोधनाणकदललाधनादशबितसादरझाललानाही.

२. गतवणिीवरील वयाजाची नोद पासबिमधय झाली परत रोखपसतिातघणयातआलीनाही.

३. ऋणिोनबितजमािललयाराशीचीनोदरोखपसतिातझालीनाही.

१५,१००

८,८००

१२,०००

५७,४००

३५,९००९३,३००

वजा : १.बितजमािललाधनादशाचीरककमअदापखातयावरजमाझालीनाही.

२. बिनशोधनिललयाकवदतदयिाचीनोदरोखपसतिातझाललीनाही.

३. बिशलिाचीनोदफकतपासबिातनाविरणयातआली.

६,३५०

९,७००

६५० १६,७००

पासबिनसारबिकशललि ७६,६००

ड. जवहा पासबकानसार बक वशललक/ पासबकनसार अनकल वशललक / पासबकानसार बकची जमा वशललक वदलली असलयास....

उदाहरण कर.४ :खालीलमाकहतीचयाआधारशी.अनरागयाचयारोखपसतिाचीकद.३०जन२०१९रोजीचीबिकशललििाढा.

१) पासबिनसारबिकशललि`१४,०००/-.

२) कद.२५जन २०१९ रोजी दोनधनादशअनरिम ` ८,९००/-आकण` १०,७००/-शोधनाण दणयातआल परत दोनधनादशापिीफकत` ८,९००/-चाधनादशकद.३०जन२०१९रोजीबितसादरिरणयातआला.

३) `१६,४००/-चधनादशबितराशीसगरहणाणसादरिरणयातआलापरतफकत`६,४००/-चाधनादशाचीरककमकद.२८जन२०१९रोजीखातयातजमाझाली.

४) खाजगीउपयोगासाठी` ५,५००/-चीरककमबितनिाढणयातआली.पणतयाचीनोदरोखपसतिातघणयातआलीनाही.

५) शी.अनरागयाचयाखातयात`३५०/-अनशकगिखचाणबदलनाविरणयातआल.पणतयाचीनोदरोखपसतिातिरणयातआलीनाही.

६) कद.३०जन२०१९रोजीअनादररतझाललया` ७,५००/-चयाधनादशाचीनोदपासबिातनावबाजलाकदसनयत.

७) वयाजाच`४२५/-चीनोदपासबिातजमािरणयातआललीआह.

202

शी. अनरागचया पसतकातबकमळपतरक

३१ माचथ २०१९ रोजीच


पासबिनसारबिकशललि

अवधक : १.बितजमािललयाधनादशाचीरककमअजनखातयातजमाझाललीनाही.

२. खाजगीउपयोगसाठीिाढललयारोखरककमचीनोदरोखपसतिातझालीनाही.

३. अनशकगिखचणफकतपासबिातनाविला.

४. अनादररतझाललयाधनादशाचीनोदफकतपासबिातनाविरणयातआली.

१०,०००

५,५००

३५०

७,५००

१४,०००

२३,३५०

३७,३५०वजा : १.शोधनाणकदललाधनादशबितसादरझालानाही.

२. वयाजाचीनोदफकतपासबिातजमािरणयातआली.

१०,७००

४२५ ११,१२५

रोखपसतिानसारबिकशललि २६,२२५

इ. जवहा रोख पसतकानसार अवधववकरथ/ रोख पसतकानसार परवतकल वशललक / रोख पसतकानसार जमा वशललक वदलली असलयास.

उदाहरण कर. ५ :

िणालचयारोखपसतिावरकद.३१जल२०१९रोजी`३६,२८०/-चाअकधकविणआह.पासबिआकणरोखपसतिाचीतलनािरतानाखालीलफरिकदसनआला.

१) शी.मकनला(ऋणिो) १८,७००/-चीरककमतयालापरतयकषबितनदणयातआलीपणतयाचीनोदरोखपसतिातघणयातआलीनाही.

२) बितजमा िललया `१८,९००/-चाधनादशाची रककमबिनवसल िरनरककमखातयातजमा िली,परत रोखपसतिात`१९,८००/-चीनोदिरणयातआली.

३) कद.२७जल२०१९रोजीिमणचाऱयाचयावतनाबदलकदलला`२५,०००/-चाधनादशकद.०४ऑगसट२०१९रोजीबितसादरिरणयातआला.

४) िायाणलयीनिामािररताATMमधनिाढललया`२०,०००/-चीनोदरोखपसतिातघणयातआलीनाही.

५) रोखपसतिातनावबाजलाअसललयाबिरिानयाचीबरीज`१००/-नअकधिआह.

६) आपलयासचननसारबिनिायाणलयभाडबदल`१९,५००/-कदल.

७) आपलयावतीनबिन`३,७५०/-वतणनाचजमािलपणतयाचीनोदरोखपसतिातनाही. कद.३१जल२०१९रोजीचबिमळपतरितयारिरा.

203

उततर : कणालचया पसतकातबक मळपतरक

३१ जल २०१९ रोजीच


रोखपसतिानसारअकधकविणअवधक : १. बितजमा िललया व वसलझाललया धनादशाची रककम रोख

पसतिातजासतरिमनिली.(१९८००-१८९००) २. िायाणलयउपयोगािररताATMमधनिाढललयारककमचीनोद

रोखपसतिातघतलीनाही. ३. रोख पसतिात नाव बाजला असललया बि रिानयाची बरीज

अकधिघतलीगली. ४. बिनकदललयािायाणलयभाडचीनोदफकतपासबिातकदसत.

९००

२०,०००

१००

१९,५००

३६२८०

४०,५००७६,७८०

वजा : १.ऋणिोनपरतयकषबितनजमािललयारककमचीनोदरोखपसतिातनोदकवणयातआलीनाही.

२. शोधनाणकदललाधनादशबिससादरझालानाही. ३. वतणनाचीरककमबिनवसलिरननोदकवली.

१८,७००२५,०००३,७५०

४७,४५०

पासबिनसारअकधिोअकधकविण. २९,३३०

वकसलपक पदधत :पढीलपरमाणअकधि(+)आकणवजा(-)असदोनरिानदाखवनबिमळपतरितयारिलजाऊशित.:

बक मळपतरक ३१ जल २०१९ रोजीच

वववरण / तपशील अवधकरककम (`)

वजारककम (`)

रोखपसतिानसारअकधकविण ३६,२८०१.ऋणिोनपरतयकषातबिखातयातजमािललयारककमचीनोदरोखपसतिात

नाही. १८,७००

२.बितजमािललयाधनादशाचीराशीबिवसलीिलीपरततयाचीनोदरोखपसतिातचिीचयारककमननाविरणयातआली. ९००

३.शोधनाणकदललाधनादशबितसादरझालानाही. २५,०००

४.ATMमधनिाढललयारोखरककमचीनोदरोखपसतिातघतलीनाही. २०,०००

५.रोखपसतिाचीबिरिानयाचीनावबाजचीबरीजअकधिघतलीगली. १००

६.बिनकदललयािायाणलयाचभाडचीनोदफकतपासबिमधयकदसत. १९,५००

७.वतणनाचीरककमबिनवसलिरननोदकदली. ३,७५०

८.पासबिनसारअकधिोअकधकविण २९,३३०

७६,७८० ७६,७८०

204

फ. जवहा पासबकनसार अवधववकरथ / पासबकनसार परवतकल वशललक / पासबकानसार नाव वशललक वदलली असल :उदाहरण ६ :खालील कदललया माकहतीचयाआधार बि मळपतरितयार िरन शी. भवनशवर याचया कव. ३१ऑकटोबर २०१८ रोजीची रोखपसतिानसारयणारीकशललििाढा.१) शी.भवनशवरयाचयापासबिात`५३,९७०/-चाअकधकविणआह.२) बिनशी.भवनशवरचखात`१७,०७०/-नचिीनजमािल.३) शी.भवनशवरयाचयासाकयिआदशावरनबिनचबरऑफिरॉमसणयानावाकणिवगणणीबदल`६,०००/-कदल.परत

याचीनोदरोखपसतिातआलीनाही.४) रोखपसतिातशोधनबाजलाअसललयाबिरिाना`.३५०/-निमीआह.५) बिनअकधकविाणवरवयाजआिारल`१,५३०.६) कद.३१ऑकटोबर२०१८रोजी`२३,०००/-रोखबितजमािलयाचीनोदपासबिातिललीनाही.७) शोधनाणकदलला`४०,०००/-चाधनादशबििडसादरिरणयातआलानाही.उततर : शी. भवनशवरचया पसतकात

बक मळ पतरक ३१ ऑकटोबर २०१८ रोजीच

वववरण / तपशील रककम (`) रककम (`) पासबिनसारअकधिोअकधकविणअवधक :१.बिनपासबिातचिीनजमािललीनोद. २. शोधनाणकदललाधनादशबितसादरझाललानाही.

१७,०७०४०,०००

५३,९७०

५७,०७०

१,११,०४०वजा : १.चबरऑफिरॉमसणयाससलाबिनकदललयावाकणिवगणणीची

नोदरोखपसतिातनाही. २. रोखपसतिातशोधनबाजचयाबिरिानयाचीबरीजिमीआह. ३. अकधकविाणवरीलवयाजाचीनोदफकतपासबिमधयनाविरणयात

आली. ४. बितजमािललयारोखरककमचीनोदपासबिमधयघणयात

आलीनाही.

६,०००

३५०

१,५३०

२३,०००

३०,८८०

रोखपसतिापरमाणअकधकविण ८०,१६०

उदाहरण कर.७ :शी.राजीवयाचपासबिकद.३१माचण२०१८रोजी` ६,३००/-जमाबािीदशणकवतपरतरोखपसतिाचीकशललिवगळीचआह.दोनहीपसतिाचयाकशललिचीतलनािरतानाखालीलमदलकषातआल.१) कद.२५माचण२०१८रोजी`८५,०००/-चधनादशराशीसगरहणाणजमािरणयातआल,परतफकत`६०,०००/-च

धनादश३१माचण२०१८पववीजमाझाल.२) शोधनाबदल कदललया ` ५८,५००/-चयाधनादशापिी ` ४८,५००/-च धनादश कद.३१माचण २०१८पववीसादर

िरणयातआलनाही.३) मदतपवणबितवटकवणयातआलल`४,०००/-चपरापकवपतरकद.३०माचण२०१८रोजीअनादररतझालयाचीमाकहतीबितफफ

कद.०५एकपरल२०१८रोजीकमळाली.४) बिदारआिारललया`८२०/-वयाजाचीनोदरोखपसतिातदोनदािरणयातआली.

205

५) पासबिचीनावबाज`२००/-नजासतआह.६) आिाशिडनकमळाललया`४,२५०/-चाधनादशसगरहणासाठीबितजमािरणयातआला.परतअदापखातयावरजमा

झालानाही.याचीनोदरोखपसतिातीलरोखरिानयातिरणयातआली.७) शोधनिललया`८,७००/-चयादयकवपतराचीनोदरोखपसतिातनोदकवणयातआललीनाही.८) शी.आकदतय(गराहि)न` १७,०००/-NEFTपरणालीदारखातयातजमािलपरतयाचीनोदरोखपसतिातआलीनाही. कद.३१माचण२०१८रोजीचबिमळपतरितयारिरा.

उततर : शी. राजीवचया पसतकातबक मळपतरक

३१ माचथ २०१८ रोजीच


पासबिनसारबिकशललिअवधक :१.सगरहणािररताजमािललाधनादशअदापखातयातजमाझालला

नाही. २. बिखातयातवटकवणयातआललकवपतरअनादररतझालयाचीनोद

रोखपसतिातकदसतनाही. ३. बिदार आिारललया वयाजाची नोद रोख पसतिात दोनदा

िरणयातआली. ४. पासबिचीनावबाजचीबरीजजासतकदसत. ५. बिनशोधनिललयादयकवपतराचीनोदरोखपसतिातिलीनाही.

२५,०००

४,०००

८२०

२००८,७००

६,३००

३८,७२०

४५,०२०वजा : १.शोधनाणकदललधनादशबितसादरझालनाही. २. गराहिानटखातयात रककमजमािलयाचीनोद रोखपसतिात

िललीनाही.

४८,५००

१७,०००

६५,५००

रोखपसतिानसारअकधिोअकधकविणकशललि २०,४८०

सपषीकरण वटप :

बिमळपतरि/जळवणीपतरिातवयवहाररिमाि६दशणकवणयातआललानाही.याचादोनहीपसतिाचयाकशललिवरफरिपडतनाही.याचीनोदरोखपसतिाचयाबिरिानयामधयघणयातआलीनाहीआकणबिपासबिातसदधाहीनोदकदसतनाहीिारणधनादशाचीराशीबिनवसलिललीनाही.

उदाहरण कर.८ :

कदनाि३०सपटबर२०१८रोजीशी.पिजचयारोखपसतिावर ३२,४९०/-चीजमाकशललिआह.खालीलमाकहतीचयाआधार३०सपटबर२०१८रोजीचबिमळपतरितयारिरा.१) ` ८,२००/-,`११,३६०/-आकण`१६,४४०/-असतीनधनादशबितजमािरणयातआल,परत३०सपटबर२०१८

पववीफकत` ११,३६०/-रककमचयाधनादशाचीरककमबिखातयातजमाझाली.२) शोधनाबदलकदलला`९३,०००/-चाधनादशाचीरककमकद.३०सपटबर२०१८पववीरोसखितझालीनाही.३) धनादशपसतिाचशलि`२५०/-आकणसदशवहनाच`१७०/-चीनोदफकतपासबिमधयनाविरणयातआली.

206

४) शी.शयासनNEFTपरणालीदारखातयात १,२३,२००/-जमािलपणतयाचीनोदचिीनरोखपसतिात १२,३२०/-ननाविरणयातआली.

५) पासबिचीपरापीबाज`१,०००/-निमीघतली.६) बिनलाभाशबदलकमळालल`१२,५००/-खातयातजमािलपरतरोखपसतिातझालीनाही.

उततर : शी. पकजचया पसतकातबक मळपतरक

३० सपटबर २०१८ रोजीच


रोखपसतिानसारअकधकविणअवधक :१.बितजमािललधनादशअदापवसलझाललनाही. २. धनादश पसतिाबदल बिनआिारललया शलिाची नोद रोख

पसतिातझालीनाही. ३. सदशवहनशलिाचीनोदफकतपासबिातकदसत. ४. पासबिचीपरापीबाजजासतकदसत.

२४,६४०

२५०

१७०१,०००

३२,४९०

२६,०६०

५८,५५०वजा : १.शोधनाबदलकदललाधनादशाचशोधनझालनाही. २. NEFT परणालीदार बित रककमजमािली गली पणिमी

रककमचीनोदरोखपसतिातनाविली. ३. बिनवसलआकणजमािललीलाभाशाचीनोदफकतपासबिात

कदसत.

९३,००० १,१०,८८०

१२,५००

२,१६,३८०

पासबिनसारबिकशललि १,५७,८३०

उदाहरण कर.९ :

कद.३१माचण२०१८रोजीशी.राजीवयाचयापासबिपरमाणजमाकशललि`१६,७००/-कदसत.

खालीलमाकहतीचयाआधारबिमळपतरितयारिरा:१) शी.राजीवयानीतयाचयाबचतखातयातनरोख`८,५००/-िाढल.परतयाचीनोदरोखपसतिातीलचालखातयातकदसत.२) राशीसगरहणाणबितजमािललया`२७,०००/-चयाधनादशापिीफकत २३,०००/-चधनादश३१माचण२०१८पययत

खातयावरजमाझाल.३) कद.२५माचण२०१८रोजी`४०,५००/-चधनादशशोधनाबदलदणयातआल,तयापिीफकत`१५००/-चाधनादश३०

माचण२०१८रोजीबितसादरिरणयातआला.४) `११७००/-चबितवटकवणयातआललपरापकवपतर३०माचण२०१८रोजीअनादररतझालयाचीसचना कद.०५एकपरल

२०१८रोजीपरापझाली.५) बिनशोधनिललयाकवमापरवयाजी`१४,४००/-चीनोदरोखपसतिातदोनदािरणयातआली.६) पासबिाचीनावबाज`३००/-नअकधिआह.७) बिनकदललया`८००/-चयावयाजाचीनोदफकतपासबिातकदसत.

207

उततर: शी. रवीचया पसतकातबक मळपतरक

३१ माचथ २०१८ रोजीच


पासबिनसारबिकशललिअवधक : १.बितजमािललपरतअदापवसलनझाललधनादश २. बितवटकवललयाकवपतरअनादरणाचीनोदफकतपासबिातआह.३. पासबिाचीनावबाजचीबरीजअकधिआह.

४,००० ११,७००

३००

१६,७००

१६,०००३२,७००

वजा : १. बचत खातयातन िाढललया रोख रककमची नोद चिीन रोखपसतिातीलचालखातयातदाखकवणयातआली.

२.शोधनाबदलकदललधनादशबितसादरिरणयातआलनाही. ३.बिनशोधनिललयाकवमापरवयाजीचीनोदरोखपसतिातदोनदा

दाखवली. ४.बिनकदललयावयाजाचीनोदरोखपसतिातकदसतनाही.

८,५००३९,०००१४,४००

८००

६२,७००

रोखपसतिानसारअकधकविण ३०,०००

उदाहरण १० :

खालीकदललयातपशीलाचयाआधारकद.३१जानवारी२०१८रोजीचबिमळपतरितयारिरा.

१) रोखपसतिानसारनावकशललि`४८,०००/-.

२) बितजमािललया`३७,०००/-चाधनादशबिनवसलिलापरतरोखपसतिातनोदिलीनाही.

३) बितरोखजमािललया`२६,२००/-चीनोदरोखपसतिातरोखरिानयातिरणयातआली.

४) डबीटिाडणदारखरदीिललया`२५,०००/-,उपसिर(फकनणचर)चीनोदरोखपसतिातघणयातआललीनाही.

५) I.M.P.S.परणालीदारधनिोनासानातररतिललया`२६,७००/-चीनोदरोखपसतिातघणयातआलीनाही.

६) ऑनलाईनबिीगदारशोधनिललया टकलफोनदयि`७,२५०/-आकण कवदतदयि`८,२५०/-ची नोद रोखपसतिातघणयातआललीनाही.

७) कवनोदिडनकमळाललया`२८,६००/-चाधनादशबितजमािला,कद.२७जानवारी२०१९अनादररतझालायाचीसचना४फबरवारी२०१९रोजीकमळाली.

208

उततर : बक मळपतरक ३१ जानवारी २०१९ रोजीच


रोखपसतिानसारबिकशललिअवधक : १.सगरहणाणजमािललधनादशवसलझालपणतयाचीनोदरोख

पसतिातिललीनाही. २. बितरोखजमािलयाचीनोदचिनरोखपसतिातरोखरिानयात

िली.

३७,०००

२६,२००

४८,०००

६३,२००

१,११,२००वजा : १.डकबटिाडणदारिललयाशोधनाचीनोदराखपसतिातनाही. २. I.M.P.S.परणालीदारसानातररतिललयारककमचीनोदरोख

पसतिातिलीनाही. ३.ऑनलाईनपरणालीदारशोधनिललटकलफोनदयिवकवदत

दयिाचीनोदफकतपासबिातआह. ४. अनादररतझाललयाधनादशाचीनोदअदापरोखपसतिात

झाललीनाही.

२५,००० २६,७००

१५,५००

२८,६००

९५,८००

पासबिनसारबिकशललि १५,४००

धनको आवण ऋणकोची जळवणी :

मळलखािनातीलचिाओळखणयासाठीजळवणीचीमदतहोत.लखािनाचया कवकशषटभागाची इतरभागाशी तलनािरतानासतयताआकणअचितातपासणयािररताजळवणीचाउपयोगहोतो.कवरितासदधाजळवणीपतरितयारिरतो.महणजचऋणिोआकणधनिोचजळवणीपतरिऋणिोिडनकितीरककमयणआहआकणधनिोनाकितीरककमदणआह,याचीतलनािरणयासाठीकवरितयाचयापसतिातऋणिोचखातआकणऋणिाचयापसतिातकवरितयाचखातयातीलफरिाचसमाधानिरणयासाठीधनिोआकणऋणिोचीजळवणीिरावीलागत.

ऋणको आवण धनकोची जळवणी करणयाची परवकरया :

१. ऋणिोलाअशीकवनतीिरावयाचीिीतयाचयापसतिातीललखापसतिाचीमाकहतीदावी.

२. आपलयालखापसतिातऋणिोचखातएकसल(टबलफरॉरमटट)रपाततयारिराव.

३. (टबलफरॉरमटट)फाईलचयादोनहीपरतीसकचितकचटिावयात.

४. दोनहीखातयातकदसणाचयानोदीचीतलनािरावी.

५. जयानोदीदोनहीखातयातजळतनाहीअशानोदीचीयादीिरावी.

६. एिसारखयाकदसणाचयाफरिाचगटतयारिरनतयानाशीणिदाव.

७. कवरितयाचफरिाचयाआधारजळवणीपतरितयारिराव.

209

कती करा:१. आपलयालखापालशी.नय.यान२८फबरवारी२०१८रोजीबिमळपतरितयारिलआह.बिमळपतरिावररोखपसतिाची

कशललिआह.पासबिानसार`१,००,०००/-.कशललिआह.जळवणीपतरिातिाहीचिाअसणयाचीशकयताआह.याचिाचीदरसतीआपणआमचयासाठीिरणारिा?

बक मळपतरक २८ फबवारी २०१८ रोजीच


रोखपसतिानसारबिकशललिअवधक :१.बितजमािललापरतवसलनझाललाधनादश २. शोधनाबदलकदललाधनादशबितसादरझालानाही. ३. कवमापरवयाजीचशोधनिलयाचीनोदफकतपासबिातआह. ४.वयाजवसलीचीनोदफकतपासबिातिरणयातआली.

३०,००० २८,००० ५,०००३,०००

१,२४,१००

६६,०००

१,९०,१००वजा : १.बिशलिाचीनोदफकतपासबिातनाविरणयातआली. २. बिन लाभाश वसल िलयाची नोद फकत पासबिात िरणयात

आली. ३. बित जमा िललया धनादशाची नोद चिीन रोखपसतिात दोन

वळसिरणयातआली. ४. शोधनाबदल कदललया व रोसखित झाललया धनादशाची नोद

रोखपसतिात`८,९००/-चयाऐवजी`९,८००/-निरणयातआली.

१,०००४,०००

२४,०००

९००

२९,९००

पासबिनसारअकधकविणकशललि १,६०,२००

२. दोनकिवातीनबितभटदऊनबितीलवयवहाराशीसबकधतिागदपतरजसपसिाढणयाचचलनपतर,पसजमािरावयाचचलनपतरइतयादीजमािरनतयाचीतलनािरा.

३. आपलयापररसरातीलएखादामकडिलचदिानकिवासटशनरीचयादिानातजाऊनतयाचयामालिाशीसवादसाधािीतआपलबिमळपतरििशापरिारतयारिरतात.

४. जरआपलयािडए.टी.एम.िाडणअसलतरतयाआधारए.टी.एममधनआपलयाखातयाच(MiniStatment)लहानकववरणिाढाआकणआपलयाखातयातजमािललीरककम,खातयातनिाढललीरककमआकणकशललिचाअभयासिरा.

५. आपलयाबिसभटदऊनसाकनिधनादशआकणकितीधनादशाचशोधनिरणयासाठीकितीिालावधीलागतोयाचीमाकहतीघया.

६. खालीलकदललीफरिाचीिारणवाचनतीखालीलपिीिोणतयापरिारचीआहततओळखा. १)वळतीलफरि २)वयावसाकयिआकणबििडनघडणाचयाचिा. अ) शोधनािररताकदललाधनादशअदापबितसादरझाललानाही. ब) अकधकविाणवरीलवयाजाचीनोदबिननाविलीपरतरोखपसतिातनोदिरणयातआलीनाही. ि) सगरहणाणबितजमािललयाधनादशाचीरककमबिनअजनजमािललीनाही. ड) बिनकवमापरवयाजीभरलापरततयाचीनोदरोखपसतिातदोनवळसिरणयातआली. इ) बितरोख`१२३००/-जमािल.परततयाचीनोदरोखपसतिात`१३,२००/-निरणयातआली. फ) बिलादयअसललयावयाजाचीनोदफकतपासबिातजमािरणयातआली.

210

ppppppppppppp सवाधयाय ppppppppppppp

पर.१ एका वाकयात उततर वलहा. १. बिपासबििोणतयारिरतो? २. पसजमािरणयाचचलनपतरमहणजिाय? ३. अकधकविणमहणजिाय? ४. पसिाढणयाचचलनपतरमहणजिाय? ५. बिकववरणगराहिालािोणपाठवतो? ६. रोखपसतिाचीनावकशललििायदशणकवत? ७. बिमळपतरि/बिजळवणीपतरििोणतयारिरतो? ८. पासबिातदशणकवलीजाणारीनावकशललििायणदशणकवत? ९. बितअसललयाठवीवरीलवयाजाचीनोदपासबिमधयिोणतयाबाजलािलीजात.? १०. बिमळपतरििातयारिलजात?

पर.२ पढील ववधानासाठी एकशबद वकवा सजा वकवा एकशबद समह दा: १. िोणतयाखातयावरबिदारअकधकनिणसकवधाकदलीजात. २. बिचयालखापसतिातीलखातदाराचयाखातयाचाउतारा. ३. भारतामधयअिकलपीसािकतिपरणालीदारकनधीसानातररतिरणयाचीताकतरिपदधत. ४. रोखपसतिआकणपासबिातीलफरिाचीिारणदशणकवणारपतरि. ५. पासबिाचीनावकशललि. ६. बितरोखरककमकिवाधनादशजमािरणयाचयावळीभरावलागणारबिचचलनपतर. ७. रककमजमािरणयाचयाचलनपतराचीडावीबाज. ८. रोखपसतिाचीजमाकशललि. ९. बिशीिललयावयवहाराचीगराहिाननोदवनठवललपसति. १०. वयवसाकयिाचयाचालखातयातीलजमारककमपिीिाढललयारिमनतरराकहललीरककम.

पर.३ खालील ववधानाशी आपण सहमत आहात की असहमत त वलहा : १. रोखपसतिातीलबिरिानामहणजबिखातहोय. २. खातदारालाबिमळपतरितयारिरणयासाठीबिचकववरणउपयोगीठरत. ३. शोधनािररताकदललधनादशपरतबिससादरनझाललयाधनादशाचीनोदिवळरोखपसतिातहोत. ४. बिमळपतरिहफकतचालवाणचयाशवटीतयारिलजात. ५. बिमळपतरिहबिकववरणालाअनरपअसत. ६. रोखपसतिापरमाणकदसणारीबिकशललिहीनहमीपासबिापरमाणकदसणाचयाबिकशललिसमानअसत. ७. बिसचनावयवसाकयिबिलादतो. ८. पसजमािरणयाचचलनपतरफकतधनादशबितजमािरणयासाठीचउपयोगीआह. ९. रोखपसतिातीलकशललिआकणपासबिातीलकशललितीलफरिवयवहारखतावणीिरतानाझाललयाचिामळ

कदसनयतो. १०. इटरनटबिीगदाररोखशोधनवपरापीचापरावाआपोआपकनमाणणहोतो.

211

पर.४ खालील वदललया पयाथयापकी योगय पयाथय वनवडन ववधान पनहा वलहा: १. अकधकविणमहणजरोखपसतिाची_______कशललिहोय.. अ)अखरची ब)नाव ि)सरवातीची ड)जमा २. जवहाबितजमािललयाधनादशाचीरककमबिखातयातजमाझालयासपासबिातहीनोद_______होत. अ)अनादरण ब)नाव ि)जमा ड)खातबाद. ३. एिाकवकशषटिालावधीचआक णिवयवहारबिचयाखातयातदशणकवललातपशील_______. अ)रककमिाढणयाचचलनपतर ब)बिसचना ि)बिकववरण ड)पसजमािरणयाचचलनपतर. ४. रोखपसतिातनाविललीनोदीमळरोखकशललि___________. अ)वाढत ब)िमीहोत ि)कनरणिहोत ड)वरीलपिीएिहीनाही. ५. बिमळपतरिह_________तयारिरत.. अ)कवदावी ब)वयावसाकयि ि)बि ड)वरीलपिीएिहीनाही. ६. पासबिनसारकदसणारीबिकशललिमहणज___________पासबिाचीकशललिहोय. अ)जमा ब)परारकभि ि)नाव ड)अखरची. ७. बिअकधकविाणचीसकवधा__________खातदारालादत. अ)बचत ब)अवत ि)चाल ड)ठव. ८. रोखपसतिानसारकदसणारीकशललिला___________कशललिसदधामहणतात. अ)अनिल ब)अकधकविण ि)असामानय ४)परकतिल. ९. जवहाअसामानयिालावधीचा रोख पसतिआकण पासबिाचा उतारा कदललाअसल तवहा________

घटि/पदबिमळपतरितयारिरतानाकवचारातघतलजातात. अ)असामानय ब)सामानय ि)अनिल ड)समान. १०. जवहासामानयिालावधीचारोखपसतिआकणपासबिाचाउताराकदललाअसतोतवहाफकत_________

घटिबिमळपतरितयारिरतानाकवचारातघतलजातात. अ)असामानय ब)समान ि)अनिल ४)परकतिल.

पर.५ खालील ववधान पणथ करा : १. शोधनाबदलचीनोदरोखपसतिातजमाहोततरपासबिात__________होईल. २. बिमळपतरितयारिरतानारोखपसतिातील__________रिानाकवचारातघतात. ३. धनिोनाकदललयाधनादशाचीनोदसवणपरम____________पसतिातकदसत. ४. रोख पसतिाची कशललि आकण पासबिाची कशललितील फरिाचया िारणासाठी तयार िललया पतरिास

__________महणतात. ५. पासबिाचीपरापीबाजचीबरीजजासतकदसतअसलयासपासबिाचीकशललि_________कदसल. ६. धनिोनाऑनलाईनपदधतीन सानातररतिललया रककमचीनोद राखपसतिात_________बाजला

िलीजातात. ७. बिनअकधकविाणवरआिारललयावयाजाचीनोद____________बाजलापासबिातिलीजात. ८. सामानयतःरोखपसतिावरनावकशललिअसलतरपासबिात________कशललिकदसत. ९. बटितनरककमिाढणयासाठीजचलनपतरभरावलागततयाचलनपतराला__________महणतात. १०. __________कमळालयावरवयावसाकयिआपलखातअदयावतिरतो.

212

पर.६ खालील ववधान चक वक बरोबर त सकारण वलहा : १) सगरहणाणबितजमािललाधनादशअदापवसलनझालयासतयाचीनोदफकतपासबिातहोत. २) ऋणिोनवयवसाकयिाचयाखातयातटरककमजमािलयासतयाचीनोदपासबिातजमाबाजलाहोत. ३) वयवसाकयिबिमळपतरितयारिरतानाफकतरोखपसतिाचयाकशलिनसारचतयारिरतो. ४) जवहारोखपसतिानसारअकधकविणकदलाअसल,तवहाबिशलिफकतपासबिातनावहोईलतअकधि(+)िराव

लागत. ५) बििडनवयवसाकयिालाबिकववरणपाठकवलजात.

पर.७ कालपवनक नावाचया आधार नाव, खात करमाक आवण रककम इ. मावहतीचा नमना तयार करा : १) बिकववरण २) पसजमािरणयाचचलनपतर ३) पसिाढणयाचचलनपतर ४) बिसचना ५) पासबि/गराहिपससतिा

पर.८ खालील ववधान दरसत करन पनहा वलहा : १) बितरककमकिवाधनादशजमािरणयासाठीवापरलयाजाणाऱयादसतऐवजालापासबिअसमहणतात. २) बिमळपतरिबितयारिरत. ३) पासबिातीलनावकशललिहीअनिलकशललिदशणकवत. ४) जवहाधनादशबितजमािलाजातोतवहारोखपसतिाचयाजमाबाजलानोदिलीजात. ५) जवहासमानिालावधीचाउताराकदलाजातोतवहािवळसमानपदकवचारातघतलजातात.

पर.९ खाली वदलला कोषक (तकता) पणथ करा : िारण जवहारोखपसतिानसार जवहापासबिनसार

सामानयकशललिकदलली सामानयकशललिकदलली असलयासअकधि/वजा असलयासअकधि/वजा

१) वयाजफकतपासबिातनाविलयास

२) गराहिानटबितरककमजमािलयाची (+) नोदपासबिमधयघतलयास

३) सगरहणाणबितजमािललाधनादशअदाप वसलझाललानसलयास

४) बितजमािललाधनादशअनादररतझालयास (+)

५) शोधनाणकदललाधनादशबिससादरझाला (-)नसलयास

213

gggggggggggggggg परातयावकषक उदाहरण ggggggggggggggggg

१. खालील वदललया पासबक आवण रोख पसतकातील बकाना उताऱयावरन वद.३१ ऑकटोबर २०१८ रोजीच बकमळपतरक तयार करा.

__________चया पसतकात नाव. रोख पसतक (फकत बक रकाना) जमा.

वदनाक परापती रककम(`)


२०१८ऑकटोबर०१०५०८१२२०

कशललिखालीआणलीअपणाणअपवाणओिारसकनल

१०,०००५,०००६,०००३,०००४,०००

२०१८ऑकटोबर०७१०१५१७२०३१

तजसअकनलबिशलिजाकहरातआहरण/उचलकशललिपढनली

१२,०००३,०००२००

२,०००१,०००९,८००

२८,००० २८,०००बकचया पसतकात

नाव. पासबि जमा.



२०१८ऑकटोबर०७१०१३२०२०३१

वयाजकवमापरवयाजीअकनलदरधवनीदयिआहरण/उचलकशललिपढनली

५००२,०००३,०००२,०००१,०००१६,५००

२०१८ऑकटोबर०११०२२२४२७

कशललिखालीआणलीअपवाणसकनलराजसवानद

१०,०००६,०००४,०००२,०००३,०००

२५,००० २५,०००

२. खाली वदललया रोख पसतक आवण पासबकाचया उताऱयावरन वद.३१ माचथ २०१९ रोजीच बकमळपतरक तयार करा.__________चया पसतकात

नाव. रोख पसतक (फकत बक रकाना) जमा.वदनाक परापती रककम

(`)वदनाक शोधन रककम

(`)

२०१९माचण०१०४०९१५२०२७

कशललिखालीआणलीअकवनाशधनजयकमनलरोखपरसाद

७९,५००१८,०००२५,५००१०,८००२४,०००१४,७००

२०१९माचण०४०६१२१७२४३१

भाडमानसीकनसखलआहरण/उचलकनशातकशललिपढनली

३६,०००२०,१००९,६००१५,०००२७,६००६४,२००

१,७२,५०० १,७२,५००

214

पासबकवदनाक वववरण काढलली रककम

नाव. `जमा कलली रककम

जमा. `वशललक

`

२०१९

एकपरल०१ कशललिखालीआणली ८६,४०००४ कमनल १०,८०० ९७,२०००६ परसाद १४,७०० १,११,९००१० वतन २४,००० ८७,९००१३ कनशात २७,६०० ६०,३००१८ भारत ११,४०० ७१,७००२३ िशव ६,६०० ६५,१००२७ मानसी २०,१०० ४५,०००३० शवणरी १८,००० ६३,०००

३. शी. रवी याचया पासबकात वद. ३१ ऑगसट २०१८ रोजी ` ३३,६००/-, ची जमा वशललक आह. परत रोख पसतकात वगळी वशललक वदसत. दोनही पसतकाची तलना कली असता खालील परमाण फरक लकषात आल.:

१. बिलाकदलला`२४,५००/-चाधनादशकद.३१ऑगसट२०१८पववीबितजमाझालानाही. २. गराहिानNEFTपरणालीदारखातयावरजमािलयाचीनोदफकतपासबिातआललीआह.`३३,०००/-. ३. कद.२८ऑगसट२०१८रोजीशोधनािररताकदलला` ३८,८००/-चाधनादशकद.०५सपटबर२०१८रोजीबित

सादरिरणयातआला. ४. बितनवटकवणयातआलल`१५,०००/-चपरापयकवपतरकद.३०ऑगसट२०१८रोजीअनादररतझालयाचीसचना

बिदारकद.०३सपटबर२०१८रोजीपरापझाली. ५. पासबिचीजमाबाज`२,०००/-नजासतकदसत. ६. बिशलि` ४००/-आिारलयाचीनोदबिनपासबिातनाविली,रोखपसतिातनोदझालीनाही. कद.३१ऑगसट२०१८रोजीचबिमळपतरितयारिरा.

४. खालील वदललया मावहतीचया आधार वद.३१ वडसबर २०१८ रोजीच बक मळपतरक तयार करा. १. कद.३१कडसबर२०१८रोजीरोखपसतिानसारअकधकविणकशललि`४८,४५०/-होती. २. बिनआिारललयासदशवाहनाच`३७०चीनोदफकतपासबिातनाविरणयातआललीआह.परतरोखपसतिात

याचीनोदघतलीगललीनाही. ३. अकधकविाणवरीलवयाज`२,८७०/-चीनोदरोखपसतिातझालीनाही. ४. बितवटकवणयातआललया`१२,०००/-चयाकवपतराचीनोदरोखपसतिातपणणरककमनकदसत.परतबिनिपात

िललया` २००/-िसरीचीनोदझालीनाही. ५. शोधनाणकदलला`३२,३००/-चाधनादशकद.३१कडसबर२०१८पववीबिससादरिरणयातआललानाही. ६. सगरहणाणबितजमािलला`२४,०००/-चाधनादशापिीफकत`८,०००चाधनादशकद.३१कडसबर२०१८

पववीवसलझाला. ७. डबीटिाडणदारलखनसामगरीदयिाच`११,३००/-शोधनिलपणतयाचीनोदरोखपसतिातझालीनाही.

215

५. खालील वदललया तपशीलाचया आधार वद.३० जन २०१९ रोजीच बक मळपतरक तयार करा. १. पासबिनसारजमाकशललि`२०,०००/-. २. `३,५००/-चाकदललाधनादशबिससादरिरणयातआलापणतयाचीनोदपासबिात`५,३००/-दाखकवणयात

आली. ३. सगरहणाणबितजमािलला`९,७००/-चाधनादशवसलझालापरतरोखपसतिाततयाचीनोदआललीनाही. ४. रोखपसतिाचीशोधनबाज`१००/-निमीकदसत. ५. बिदारशोधनिललयाकवदतदयिाची`६,२००/-चीनोदपासबिातदोनवळसिरणयातआली.

६. खालील वदललया मावहतीचया आधार वद. ३१ माचथ २०१९ रोजीच बक मळपतरक तयार करा. १) रोखपसतिानसारकशललि` १०,०००/-. २) शोधनाणकदललाधनादश` २,०००/-बितसादरझालानाही. ३) ऋणिोन` ३,५००/-NEFTयापरणालीदारबिखातयातजमािलपणतयाचीनोदरोखपसतिातझालीनाही. ४) बिनकवदतदयि` ४५०/-भरलआकण` १००/-बिशलिाबदलआिारल. ५) अबििपनीलाडकबटिाडणदार`१,५००/-कदलपरतरोखपसतिाततयाचीनोद`१५०/-अशीदाखकवणयात

आली. ६) गतवणिीवरीलवयाजबिनखातयातजमािल` ५००/-. ७) ` ८८५/-चाशोधनाणकदललाधनादशबितसादरिरणयातआलापरतबिनचिीन ८६५/-चीनोदपासबिात

िली.

७. वद. ३१ जानवारी २०१८ रोजी रोख पसतकानसार बक वशललक ` ४०,०००/- अशी आह. परत पासबकातील वशललक वगळी आह. वरील वशललकमधय वदसणाऱया ववसगतीची कारण शोधा.

१) जानवारी२०१८मधयशोधनाबदलकदलला` १,००,०००/-चाधनादशापिीफकत` ५०,०००/-चाधनादश३१जानवारी२०१८पववीबितसादरिरणयातआला.

२) राशीसगरहणाण` २,००,०००/-चाधनादशबितजमािला.तयापिीफकत` ८०,०००/-चयाधनादशाचीरककमजानवारी२०१८पववीबितजमाझाली.

३) खालीकदललवयवहारजानवारी२०१८मधयपासबिमधयकदसतात,परततयाचीनोदरोखपसतिातघणयातआलीनाही.

१) बिनECSपरणालीदार` ६,४००/-कवदतकबलभरल. २) बिन` १२,०००/-वयाजखातयातजमािल. ३) बिनवतणनाच` १,०००/-आकणबिशललिाच` ६००/-नाविल. ४) गराहिानNEFTदारटखातयावर` १,०००/-जमािल. कद.३१जानवारी२०१८रोजीचबिमळपतरितयारिरा.

८. जानवारी २०१८ मधय शी. वगरीश कभार याच पासबकात ` १४,०००/- बक वशललक आह. रोख पसतक व पासबकाची तलना कलयास खालील तरटी लकषात यतात.

१) ` १०,०००/-चाधनादशबितजमािला.परतबिनखातयावररककमजमािलीनाही. २) भागावरीललाभाशबिनजमािलापरततयाचीनोदरोखपसतिातघणयातआलीनाही.` १,०००/- ३) सायीसचननसारबिनकवमापरवयाजीच` ५००/-ECSपरणालीनभरलपणरोखपसतिातयावयवहाराचीनोद

झालीनाही. ४) बिनिकमशनबदल` ७५/-नाविल. ५) धनादशअनादरपरिरणीबिन` ९००/- नाविलयाचीनोदफकतपासबिातआह. ६) ` १,५००/-चाधनादशबितजमािलयाचीनोदरोखपसतिातदोनवळसिरणयातआली.

216

७) जानवारी२०१८मधयएिण` २०,०००/-चधनादशकनगणकमतिरणयातआलपरतफकत` ८,०००/-चधनादशबितजानवारी२०१८पववीशोधनािररतासादरझाल.

३१जानवारी२०१८रोजीबिमळपतरितयारिरा.

९. परशात एनटरपरायझस यानी परववललया मावहतीचया आधार वद.३१ माचथ २०१८ रोजीच बक मळपतरक तयार करा . १) रोखपसतिानसारअकधकविण` २८,०००/- २) ` २,०००/-चाधनादशकनगणकमतिरणयातआला.बिनतोअनादररतिलापरतअनादरणाचीनोदरोखपसतिात

घणयातआलीनाही. ३) बिन` १५०/- बिशलिाबदलनाविल. ४) मालिाचयाबचतखातयातबिन` २,५००/-सानातररतिलपणतयाचीनोदरोखपसतिातनाही. ५) परवठादारालाकदलला` १,६००/-चाधनादशबित३१माचण२०१८पययतसादरझाललानवहता. ६) राशीसगरहणाण` ३,०००/-अाकण` २,०००/-चधनादशबितजमािरणयातआल.परत तयापिीफकत

` ३,०००/-चाधनादश३१माचण२०१८पववीबितजमाझाला. ७) गराहिान` १,५००/-बिखातयातपरसपरजमािलपरतरोखपसतिाततयाचीनोदरोखीचयारिानयातिरणयात

आली. ८) अकधकविाणवर` ७५०/- वयाजबिननाविल.

१०. ३१ वडसबर २०१८ रोजीच बक मळपतरक तयार करा. १) पासबिनसारनावकशललि` १६,००० २) गराहिानआपलयाबिखातयातNEFTदार` ८,०००/-परसपरजमािल. ३) ` १०,५००/-चधनादशसगरहणाणबितआलनाहीतपरतबिनजमािलनाहीत. ४) बिनिकमशनबदल` ३००/-ननाविलयाचीनोदपासबिातआहपरतरोखपसतिातनाही. ५) कडसबर२०१८मधय` ३,५००/-चबितवटकवललकवपतरजानवारी२०१९मधयअनादररतहोऊनपरतआल. ६) सायीसचननसारबिन` ६५०/-टकलफोनचकबलभरलतयाचीनोदरोखपसतिातनाही. ७) बित` ९७५/-चाधनादशजमािरणयातआलापरतचिनतयाचीनोदरोखपसतिात` ७९५/-अशीिरणयात

आली.

j j j

217

7 घसारा/ अवकषयन (Depreciation)

घटक

७.१ घसाऱाचा अरथ, वाखा आणि महततव.

७.२ घसाऱातवर पररिाम करिार घटक.

७.३ घसाऱाचा पदधती.

७.३.१. सरळ रषा पदधत.

७.३.२. परऱहासन अणिक पदधत.

७.३.३. सरर परभाग पधदत तव परऱहासन अणिक पदधत ातील फरक.

७.४ घसारा आकारणाचा नोदी -

कषमता ववधान -

o णतवदारााना घसाऱाची सकलपना, णतवणतवि पदधती आणि महततव ाच आकलन होत.

o णतवदारााना सरर आणि चल सपततीचा फरकाच आकलन होत.

o णतवदारथी णतवणतवि सरर सपततीतवरील घसाऱाची गिना कर शकतो.

o णतवदारथी सरळरषा पदधती तव ऱहासमान घसारा पदधतीतील घसाऱाचा राशीचा फरक ओळखतो.

दनददन जीवनात आपण अनक दशय व अदशय सपततीचा वापर करतो. तया सपततीला सवतःच आयषय असत. उदा. इमारत, उपसकर यतरसामगी इ. सपततीचया सापनपासन दकवा दतचया पापीपासन दतचा वराषानवरष दकवा सतत उपयोग होत असलयामळ दतची दकमत (cost) सपततीचया उपयकत आयषयामधय दवभागण आवशयक आह. ससर सपततीची दकमत दवभागणयाचया पदरियला घसारा अस महणतात.

७.१ घसाऱयाचा अरथ व वयाखया -

‘दिपीदिएन’ (Depriciations) हा िबद लटीन भारतील ’िदपटीयम’ (Depretium) िबदापासन बनला आह. जयाचा अषा घटत दकवा कमी होत असा होतो. वयवसादयक दरिया पार पािणयासाठी पतयक वयवसादयक काही ससर सपततीचा उपयोग करीत असतो. अिा सपतती, खरदी करणयाचा हत कायमसवरपी उपयोग करण हा असन तयाची पनदवषारिरी करण हा नसतो.

कालरिमानसार जमीन वगळता सवषाच ससर सपततीचया दकमती घटत असतात. महणन ससर सपततीचया पतयकष वापरामळ दतचया दकमतीत होणारी तटफट / घट महणज घसारा होय.

काही काळानतर सपततीत वनमाथण होणारी अकायथकषमता वकवा तटफट यामळ वकमतीत होणारी झीज महणज घसारा होय.

घसारा आकारलयादिवाय खर व वाससतक उतपनन दनसशचत करता यणार नाही व पन:सापनसाठी कोणतीही तरतद कर िकणार नाही. सपततीची खरदी हा भािवली खचषा आह. हा आगम खचषा नाही.

218

महतवाच - NOTE: १. जदमनीवर (Land) कधीही घसारा आकारला जात नाही. अनकवळा दतचयात वदी होत. एखादा भागातील

जदमनीच मलय वाढतही नाही दकवा घटतही नाही. २. पतयक वरषी कपनीला नफा होवो अवा तोटा, घसारा आकारावाच लागतो. वयाखया - Definition:- १. “कोणतयाही कारणामळ जवहा सपततीचया दकमतीत हळहळ घट होत तवहा तयास ‘घसारा’ अस महणतात.”

- आर. एन. कारटर. 'Depriciation is the gradual deacrease in the value of an assets from any cause.'

२. “सपततीचया वापरामळ दतचया दकमतीत हळहळ होणारी घट / झीज महणज ‘घसारा’ होय” - आर. जी. विलयमस.

३. “ससर सपततीचया गणवततत आदण मलयात कायमसवरपी आदण साततयान होणारी घट महणज ‘घसारा’ होय.” - विलयम पीकलस.

४. “ससर सपततीचया वापरामळ सपततीचया मलयात होणारी घट दकवा झीज महणज घसारा होय. यादिवाय कालानरप तटफट होण, नषट होण, अपघात होण तसच बाजारात सपततीची दकमत कमी होण होय.

-द इनसवरटयर ऑफ चारटरट अकौरर ऑफ इवरया (ICAI)

५. “सपततीचया उपयोगाचया जीवनकालात घसाऱयाचया सपणषा रािीच दवभाजन करण महणज घसारा होय. घसाऱयाची आकारणी ही उतपननािी सबदधत जमा - खचाषाचया कालावधीकररता पतयकष व अपतयकषररतया कली जात.”

- वद इररनशनल अकाउवरग सरनररट कवमरी (ICAC)६. सपततीमधय हळहळ दनयदमत व कायम सवरपी होणारी घट महणज घसारा होय.

घसारा आकारणयाची कारण -

सहज व नसवथक तटफट

वनरपयोवता

कालमयाथदा

उतखनननसव थकआपतती

शोध

बाजार मलय

219

१. सहज व नसवथक तटफट - (Normal and Natural Wear and Tear) पतयकष सपततीचा उपयोग करीत असताना सहज व नसदगषाक तटफट होत असत, तयामळ ससर सपततीच मलय कमी होत.

सपततीचा जासत उपयोग कलयास जासत तटफट होत.

२. कालमयाथदा - (Passage of Time)

ससर सपतती उपयोगात नसली तरीही ठरावीक काळानतर दतच मलय कमी होत. उदा. एकसवादधकार, वयापारीदचनह, सवादमतव, भािपटी, सगणक - पणाली, आराखिा इ.

३. वनरपयोवता - (Obsolescence)

ततरजानाचया पगतीमळ दकवा उतपादनाचया ततरातील बदलामळ जनी ससर सपतती जरी ती वापरणयाजोगी असली तरी ती कालबाहय दकवा दनरपयोगी होत, यामळ सपततीच मलय कमी होत. उदा. सगणक, दरदिषान (T.V) इ.

४. उतखनन ऱहास / अवकषयन - (Depletion)

उतखनन महणज ररकाम होण. नषट होणाऱया सपततीचा अदतवापर दकवा उतखनन कलयास सपततीच मलय कमी होत. उदा. जगल, इधनदवहीरी, खानी, खदानी इ.

५. नसवथक आपतती - (Natural Calamities/Impairment of an Asset) कधी - कधी नसदगषाक आपततीमळ ससर सपततीच नकसान होत व दकमत कमी होत. उदा. भकप, चदरिवादळ, आग, पर, दकवा अपघात इ. मळ सपततीच नकसान झालयास जमाखचाषाचया पसतकात तयाची नोद करावी लागत.६. शोध - (Invention)

जवहा नवीन यतराचा िोध लावला जातो, तयावळी अगोदरची यतर - सामगीची उपयोदगता कमी होत व तयामळ दतची दकमतही कमी होत. उदा. जवहा बाजारात, ‘आयफोन ८’ आला तवहा ‘आयफोन ७’ ची दकमत कमी झाली.

७. बाजार मलय - (Market Value)

सद पररससतीनसार सपततीच बाजार मलय कमी - जासत होत. तयामळ घसारा सदा बदलतो. जवहा बाजारपठत एखादा सपततीच मळ दकमतीचया दकवा लगतमलयाचया तलनन मलय कमी होत. तवहा तही घसारा आकारलयाच कारण ठर िकत.

घसारा आकारणयाची आवशयकता आवण महतव - NEED AND IMPORTANCE OF DEPRECIATION–

१. घसाऱयाची आकारणी नफा - तोटा खातयाला कली जात. घसारा हा उतपादन खचाषाचा महतवाचा घटक आह. सपततीच वासतदवक मलय दाखदवणयासाठी घसारा दवचारात घयावा लागतो. ठरावीक लखा कालावदधतील िद नफा - तोटा काढणयासाठी घसारा महतवाचा असतो. एखादी सपतती वापरात नसली तरीही कालमयाषादनसार दतच मलय कमी होत. घसारा ही वयवसायातील हानी (Loss) आह. घसारा हा अदवततीय (Non Cash) खचषा आह. ‘घसारा’ नामधारी खात आह.

२. जर सपततीचया रकमतन घसाऱयाची रककम कमी कली नाही तर तया सपततीच मलय जासत ददसल. तयामळ आपण वयवसायाची खरी व वासतदवक आदषाक ससती सपषट कर िकणार नाही.

३. जवहा एखादा जनया सपततीच आयषय समाप होत. तवहा तयाजागी सपततीची पन:सापना करणयासाठी घसाऱयाची तरतद करण आवशयक असत. जर घसाऱयाची तरतद करणयात आली नाही तर, नवीन सपतती खरदी करणयासाठी वयवसायाला दनधी उपलबध होऊ िकणार नाही.

४. सरकारला वयवसायातील खरा वासतदवक कर दणयासाठी घसारा आकारण आवशयक असत.

५. घसारा दरवरषी आकारन तवढा रकमचया दनधीची तरतद कलयास ससर सपततीचया उपयकत आयषयानतर नवीन सपतती खरदी करण िकय होईल.

220

७.२. घसारा आकारणयासाठी ववचारात घयावयाच घटक -

घसाऱयाच घटक

सपततीच मलय सपततीच अनमादनत आयषय

अनमादनतमोिीची दकमत

१. सपततीच मलय - (Cost of Asset) जवहा घसारा आकारणयात यतो, तवहा सपततीची मळ दकमत हा महतवाचा घटक असतो. यात सपततीचया रियमलयाबरोबरच

दतला कायषानवीत दकवा अदधगहीत करणयासाठी करावयाचया खचषा समादवषट असतो. उदा. सापनाखचषा दकवा पदतसापना खचषा इ.

ोिकयात सपततीची मळ दकमत = सपततीच रियमलय + सापनाखचषा दकवा अनिदगक खचषा उदा. वाहतक खचषा, वाहतकरीचा दवमा, जकात, हमाली, दलाली, सापनची मजरी, जनया सपततीचया दरसतीचा खचषा इ.

२. सपततीच अनमावनत उपयकत आयषय - बहधा वयवसायात सपततीचा जया दनसशचत कालावधीसाठी उपयोग अपदकषत असतो, त दतच उपयकत आयषय मानल जात.

दसऱया िबदात जोपयषानत वयवसायाला तया सपततीपासन उपयकत सवा आदण लाभ दमळत असतो. तोपयषानत दतचा वयवसायात उपोयग कला जातो. महणन सपततीच उपयकत आयषय भौदतक आयषयापकषा कमी असत.

३. अनमावनत अवशष मलय वकवा तोटमलय - सपततीच उपयकत आयषय पणषा झालयानतर दतचया मोिीपासन / दवरिरीपासन जी दकमत दमळत दतला मोिीची दकमत / अविर

मलय दकवा तरोटमलय अस महणतात. ही मोिीची दकमत दनसशचत कलयानतर ती सपततीचया मळ दकमतीतन कमी करणयात यत.

७.३ घसारा आकारणयाचया पदधती - METHODS OF DEPRECIATION

सपततीच सवरप, दतचा उपयोग, आदण गरजनसार घसारा आकारणयाचया दवदवध पदती आहत.

घसारा आकारणयासाठी खालील दवदवध पदती ददललया आहत.

१. ससर पभाग दकवा सरळररा दकवा मळ दकमतीवर घसारा पदत - (Fixed Installment Method)

२. घटणाऱया दिलकवर दकवा घटतया दकमतीवर घसारा पदत दकवा ऱहासमान िर पदती दकवा पऱहासन आदधकय पदती - (Diminishing Balance Method)

३. वादरषाक वतती - (Annuity Method)

४. घसारा दनधी पदत - (Depreciation fund method)

५. पनमषालयाकन पदत - (Revaluation Method)

६. दवमापतर पदत - (Insurance Policy method)

७. यतरदर तास पदत - (Machine Hour Rate method)

221

टीप : वरील ववववध पदधतीपकी इ. ११ वी वावणजय कररता अभयासकरमात पवहलया दोनच पदधती समाववषट कललया आहत तयामळ कवळ तयाच पदधतीच वणथन खाली कल आह.

७.३.१. सरर परभा वकवा सरळ रषा वकवा मळ वकमतीवर घसारा पदधत - Fixed Instalment or Straight Line or Original Cost Method:-

या पदतीमधय दरवरषी घसारा हा सपततीचया मळ दकमतीवर ठरावीक दरान आकारला जातो. तयामळ सपततीच मलय दतच जीवन काळ समाप झालयावर िनयापयषानत दकवा मोिीचया दकमतीपयषानत यत.

घसाऱयाची रािी दनसशचत करण - (To assestain the Depreciation Amount)

या पदतीत घसाऱयाची वादरषाक रािी दनसशचत करणयाकररता सपततीचया एकण मळ दकमतीतन मोिीची दकमत कमी करणयात यत, व तया रािीला सपततीचया अणमादनत आयषयान दवभागणयात यत. घसारा खालील सतरानसार काढणयात यतो.

वादरषाक घसारा = सपततीची मळ दकमत - अविर मलय

सपततीच अनमादनत आयषय (वरष)

l सपततीची मळ दकमत = सपततीच रियमलय + अनिदगक खचषा

उदाहरणारथएक यतर ` १५,०००/- ला खरदी करणयात आल तयाचया सापनकररता ` ३,०००/- खचषा करणयात आला. तयाच अनमादनत आयषय १० वरषा असन दतचया मोिीपासन ` २,००० दमळतील महणन तयावर पढीलपमाण घसारा आकारता यईल.

वादरषाक घसारा =

=

= ` १,६०० वादरषाक घसारा

घसाऱयाचा दर (Rate) ददला असलयास तयापमाण सदा घसारा आकारावा, तयासाठी खालील सतराचा वापर करावा.

वादरषाक घसारा = सपततीची मळ दकमत x घसाऱयाचा दर

१००

सचना : चाल आवरथक वषाथमधय वयवसायातील सपततीचा वजतकया कालावधीसाठी उपयो करणयात यईल तवढाच कालावधीकररता घसाऱयाची राशी वनसशचत करणयात यईल.

` १५,००० +३,००० - २०००

१० वरषा

` १६,०००

१०

222

उदाहरणारथ - सपततीची मळ दकमत ` ८०,००० असन दतचयावर वादरषाक १० % दरान ससर पभाग पदतीन पसारा आकारणयात यतो. तवहा घसाऱयाची रािी खालील पमाण यईल.

१. वादरषाक घसारा (१ ल वरषा) = ` ८०,००० x १० / १०० = ` ८,००० वावषथक घसारा

घटती दकमत - WDV= ` ८०,००० – ` ८,००० = ` ७२,०००

२. वादरषाक घसारा (दसर वरषा) = ` ८०,००० x १०/१०० = ` ८,००० वावषथक घसारा

घटती दकमत - WDV= ` ७२,००० – ` ८,००० = ` ६४,०००

३. वादरषाक घसारा (दतसर वरषा) = ` ८०,००० x १०/१०० = ` ८,००० वावषथक घसारा

घटती दकमत - WDV= ` ६४,००० – ` ८,००० = ` ५६,०००

४. वादरषाक घसारा (चौ वरषा) = ` ८०,००० x १०/१०० = ` ८,००० वावषथक घसारा

घटती दकमत - WDV= ` ५६,००० – ` ८,००० = ` ४८,०००

टीप : या पदधतीमधय परतयक वषषी घसारा सपततीचया मळ वकमतीवर आकारला जाईल.

दरवरषी घसारा सपततीचया मळ दकमतीवर आकारला जात असलयामळ घसाऱयाची रािी ससर (एकच) असत. वराषाचया िवटी आलखाचया कागदावर घसारा आकारलयाच दबद (Point) दिषादवल आह. सवषा दबद एकतर जोिलयास ‘कष’ अकषािाला एक सरळ समातर ररा तयार होत. महणन या पदतीला सरळ ररा पदत अस महणतात.

आकती ७.३.१ - सरळ रषा पदधतीत घसारा

७.३.२ ऱहासमान शष पदधत वकवा परऱहासन अवधकय वकवा घटतया वकमतीवर घसारा पदधत -

या पदतीत घसारा दनसशचत दरान सपततीचया मागील वराषाचया दकमतीवर आकारला जातो. जमाखचाषाचया पसतकात वराषाचया सरवातीला सपतती खातयाला जी दिललक असत तया मलयावर / दिलकवर घसारा आकारणयात यतो.

१०,०००

८,०००

६,०००

४,०००

२,०००

१ २ ३ ४ ५ ६

घसाऱय

ाची र

ककम

- `

(रपय

ात)

वरषा

Y

X०

सरळ रषा पदधत

223

घसाऱयाची रककम ससर नसत परत ती हळ हळ कमी होत. सरवातीचया काळात घसाऱयाची रककम जासत असत नतर ती कमी होत. कारण दरवरषी सपततीची दकमत कमी होत जात.

उदाहरणारथ -

एका सपततीची मळ दकमत ८०,००० असन दतचयावर वादरषाक १० % घटतया दकमतीवर घसारा आकारणयात यतो. तवहा घसाऱयाची आकारणी खालील पमाण करणयात यईल.

1. वादरषाक घसारा (१ लया वरषी) = ` ८०,००० X १०/१०० = ` ८,००० वावषथक घसारा

घटती दकमत - WDV= ` ८०,००० – ` ८,००० = ` ७२,०००

2. वादरषाक घसारा (दसऱया वरषी) = ` ७२,००० X १०/१०० = ` ७,२०० वावषथक घसारा

घटती दकमत - WDV= ` ७२,००० – ` ७,२०० = ` ६४,८००

3. वादरषाक घसारा (दतसऱया वरषी) = ` ६४,८०० X १०/१०० = ` ६,४८० वावषथक घसारा

घटती दकमत - WDV= ` ६४,८०० – ` ६,४८० = ` ५८,३२०

4. वादरषाक घसारा (चौथया वरषी) = ` ५८,३२० X १०/१०० = ` ५,८३२ वावषथक घसारा

घटती दकमत - WDV= ` ५८,३२० – ` ५,८३२ = ` ५२,४८८

टीप : या पदधतीत वषाथचया सरवातीला मळ वकमतीवर घसारा आकारणयात यतो, तया नतर घसारा सपततीवर घटतया वकमतीवर (WDV) आकारणयात यतो. पतयक वरषी घसारा सपततीचया कमी होणाऱया मलयावर आकारला जात असलयामळ घसाऱयाची रािी कमी कमी होत जात. या पदतीन घसारा आकारलयास आदण आलख कागदावर तयाच दबद (Point) दिषादवलयास व एकतर जोिलयास आलख खालीलपमाण ददसल.

आकती ७.३.२ - ऱहासमान शष पदधतीत घसारा -

१०,०००

८,०००

६,०००

४०००

२,०००

१ २ ३ ४ ५ ६

घसाऱय

ाची र

ककम

- `

(रपय

ात)

वरषा

Y

X०

घटतया वकमतीवर घसारा पदधत

224

७.३.३. सथिर परभाग पदधत व परऱासन अधिकय पदधत यातील फरक -

मददा सथिर परभाग पदधत - ऱासमान शष पदधत -

अरथया पदधतीत सपततीवरील घसाऱयाची राशी दरवरषी सरर असत.

या पदधतीत सपततीवरील घसाऱयाची राशी दरवरषी कमी - कमी होत जात.

आकारणीघसारा हा सपततीचया मळ ककमतीवर आकारला जातो.

घसारा सपततीचया घटतया ककमतीवर आकारला जातो.

घसाऱयाची रककम दरवरषी घसाऱयाची रककम सारखी असत. दरवरषी घसाऱयाची रककम कमी होत जात.

सरर सपततीच मलयसरर सपततीच मलय कमी होऊन शनयापयथनत यऊ शकत.

सरर सपततीच मलय कमी होऊन शनयापयथनत यव शकत नाही.

नफासपततीचया उपयोगाचया काळात सरवातीला जात नफा होतो नतर कमी होतो.

या पदधतीत सरवातीला नफा कमी होतो नतर जात होतो.

आयकर कनयमानसार आयकर कायदानसार योगय नाही. आयकर कायदानसार योगय आह.

उपयकतताकजर दरती खचथ कमी असतो व नतनीकरण वारवार कराव लागत नाही अशा किकाणी ही पदधत सोयीची आह.

कजर दरती खचथ जात असतो व नतनीकरण वारवार कराव लागत अशा किकाणी ही पदधत सोयीची आह.

आलखसरळ ररा पदधतीत आलख हा सरळ / कणयासारखा असतो.

ऱहासमान शर पदधतीत आलख हा डावीकडन उजवीकड खाली यतो.

७.४ जमाखरच नोदी - (Accounting Treatment)

दोनही पदधतीनसार नोदी सारखयाच आहत तया खालीलपरमाण -

अ. (१) सपतती खरदीर वषच

१. सपतती रोख खरदी कलयास सपततीच खात ------------ नाव. रोकड / बक खातयाला --------- (सपततीची रोख खरदी)

२. सपततीरी उिार खरदी कलयाबददल सपतती खात ------- नाव. कवकरता / परविादाराचया खातयाला ----------- (सपततीची उधार खरदी करलयाबददल)

३. सपतती कायाचसवत करणयासाठी काी अनशधगक खरच कलयास - सपततीच खात ----------------- नाव. रोकड / बक खातयाला ------------------ (अनशकगक खचाथच शोधन करलयाबददल)

225

४. घसारा आकालयाबददल घसारा खात ------------- नाव. सपतती खातयाला ---------- (घसारा आकारलयाबददल)

५. वषथअखर घसारा खातयाची वशललक नफा - तोटा खातयास वथ कलयाबददल) नफा - तोटा खात ----------- नाव. घसारा खातयाला ----------- (घसारा नफा - तोटा खातयास वगषा कलयाबदल)

ब) दसऱया व तयापढील वषाासाठी १. घसारा आकारलयाबददल घसारा खात ------------- नाव. सपतती खातयाला ----------- (घसारा आकारलयाबददल)

२. वषथ अखरीस घसारा खातयाची वशललक नफातोटा खातयास वथ कलयाबददल नफातोटा खात ------------- नाव. घसारा खातयाला -----------

क) सपततीचया ववकरीचया वषषी १. सपततीचया ववकरी तारखपयात घसारा आकारलयाबददल घसारा खात ------------- नाव. सपतती खातयाला -----------

२. सपतती पतकी मलयावर ववकलयास रोकि / बक खात ------------- नाव. सपततीचया खातयाला ----------- (पसतकरी मलयावर सपततीची दवरिरी कलयाबददल)

३. सपतती नफयावर ववकलयास रोकि / बक खात ----------- नाव. सपतती खातयाला ----------- सपतती वरील नफा खातयाला ----------- (नफयावर सपततीची दवरिरी कलयाबदल)

४. सपततीवरील नफा, नफा - तोटा खातयास वथ कलयाबददल

सपततीवरील नफा खात ----------------- नाव. नफा - ताटा खातयाला ----------- (सपततीवरील नफा, नफा - तोटा खातयास वगषा कलयाबददल)

226

५. सपतती तोटावर ववकलयास रोकि / बक खात ------------------ नाव. सपततीवरील तोटा खात ----------- नाव सपतती खातयाला ----------- (सपततीची तोटावर दवरिरी कलयाबददल)

६. सपततीचया ववकरीवरील तोटा नफा - ताटा खातयास वथ कलयाबददल - नफा - तोटा खात .............................................नाव. सपततीवरील तोटा खात ----------------- (सपततीवरील तोटा नफा - तोटा खातयात नलयाबददल)

७. शष सपततीवर (असलयास) घसारा आकारलयाबददल - घसारा खात ........................................................नाव. सपततीच खातयाला ------------ (िर सपततीवर ठरावीक दरान घसारा आकारलयाबददल)

८. वषथअखर घसारा नफा - ताटा खातयात नलयाबददल -

नफा - तोटा खात ................................................. नाव

घसारा खातयाला -----------------

(घसारा खातयाची दिललक नफा - तोटा खातयात नलयाबददल)

- सरळरषा पदधतीवरील उदाहरण -

उदाहरण कर. - १. दसदी दल. रतनादगरी त १ एदपल २०१५ रोजी एक यतरसामगी ` २,००,०००/- दकमतीला खरदी कल. यतराचया मळ दकमतीवर वादरषाक १० % दरान घसारा आकारणयात यतो. आदषाक वरषा ३१ माचषा ला समाप होत. अस गहीत धरन पदहलया तीन वराषाकरता दकदषानोदी दऊन यतर खात व घसारा खात तयार करा.

227

उततर - वसदधी वल. रतनावरीचया पतकात वकदथनोदी.

वदनाक तपशील खा. पा. नाव राशी (`) जमा राशी (`)

२०१५ एदपल १ यतर खात नाव.

बक खातयाला (यतर खरदी कलयाबददल)

-२,००,०००

२,००,०००

२०१६माचषा ३१ घसारा खात नाव.

यतर खातयाला (मळ दकमतीवर १० % घसारा आकारलयाबददल)

- २०,०००२०,०००

२०१६माचषा ३१ नफा - तोटा खात नाव

घसारा खातयाला(घसारा खातयाची दिललक नफा तोटा खातयाला नलयाबददल)

- २०,०००२०,०००

२०१७ माचषा ३१ घसारा खात नाव.

यतर खातयाला(मळ दकमतीवर १० % घसारा आकारलयाबददल)

- २०,०००२०,०००

२०१७ माचषा ३१ नफा - तोटा खात नाव.

घसारा खातयाला(घसारा खातयाची दिललक नफा तोटा खातयाला नलयाबददल)

- २०,०००२०,०००

२०१८ माचषा ३१

घसारा खात नाव यतर खातयाला(मळ दकमतीवर १० % दरान घसारा आकारलयाबददल)

- २०,०००२०,०००

२०१८ माचषा ३१

नफा - तोटा खात नाव. घसारा खातयाला(घसारा खातयाची दिललक नफा - तोटा खातयाला नलयाबददल)

- २०,०००२०,०००

228

कायथ वटपणी ः-

१. घसाऱयाची आकारणी (`) १ एदपल २०१५ च मलय २,००,०००

वजा २०१५ - १६ साठी १० % घसारा २०,०००

१ एदपल २०१६ ची दकमत १,८०,००० वजा २०१६ - १७ साठी१० % घसारा २०,०००

१ एदपल २०१७ ची दकमत १,६०,०००

वजा २०१७ - १८ साठी १० % घसारा २०,०००

१ एदपल २०१८ च मलय - १,४०,०००

२. पयाथयी पदधत

१ एदपल २०१५ च मलय २,००,०००

वजा ३ वराषाचा १० % घसारा

(२०,०००+२०,०००+२०,०००) - ६०,०००

१,४०,०००

229

वसदधी वल. रतनावरीचया पतकात नाव यत खात जमा

वदनाक तपशील रो. पा.

राशी`

वदनाक तपशील रो.पा. राशी`

२०१५ एदपल १ बक खात २,००,०००

२०१६ माचषा ३१माचषा ३१

घसारा खातदि / खा/ नली

२०,०००१,८०,०००

२,००,००० २,००,०००२०१६एदपल १ दि/ खा/ आणली १,८०,०००

२०१७माचषा ३१माचषा ३१


२०,०००१,६०,०००

१,८०,००० १,८०,०००२०१७एदपल १ दि/ खा/ आणली १,६०,०००

२०१८माचषा ३१माचषा ३१


२०,०००१,४०,०००

१,६०,००० १,६०,०००२०१८एदपल १ दि/ खा/ आणली १,४०,०००

नाव घसारा खात जमा


राशी`


राशी`

२०१६माचषा ३१ यतर खात २०,०००

२०१६माचषा ३१ नफा - तोटा खात २०,०००

२०,००० २०,०००२०१७माचषा ३१ यतर खात २०,०००

२०१७माचषा ३१ नफा - तोटा खात २०,०००

२०,००० २०,०००२०१८माचषा ३१ यतर खात २०,०००

२०१८माचषा ३१ नफा - तोटा खात २०,०००

२०,००० २०,०००उदाहरण - २ म. पनावाला आदण कपनी लातर यानी १ एदपल २०१६ रोजी ` ५०,०००/- ची उपकरणाची खरदी कली व तयाबददल चक ददला. तयानी ससर पभाग पदतीन घसारा आकारणयाचा दनणषाय घतला. उपकरणाच अनमादनत आयषय ८ वरषा असन दतचया मोिीपासन ` २,००० /- दमळतील असा अदाज आह. १ जानवारी २०१९ मधय उपकरण ` ३५,००० ला दवकणयात आली. कपनीची लखापसतक दरवरषी ३१ माचषाला बद होतात. उपकरणावर वादरषाक घसारा काढन पदहलया तीन वराषाकररता उपकरण खात, व दतसऱया वराषाचया दकदषानोदी दलहा व घसाऱयाच गणन करा.

230

उततर ः म. पनावाला आवण कपनी, लातरचया पतकातनाव उपकरण खात जमा


राशी`


राशी`

२०१६एदपल १ बक खात ५०,०००



६,०००४४,०००

५०,००० ५०,०००२०१७एदपल १ दि/ खा/ आणली ४४,०००



६,०००३८,०००

४४,००० ४४,०००२०१८एदपल १२०१९जान १

दि/ खा/ आणलीसामगीवरील नफा खात

३८,००० १,५००

२०१९जान १जान १

घसारा खातबक खात

४,५००३५,०००

३९,५०० ३९,५००कायथ टीप ः १. घसाऱयाच आमन -

वादरषाक घसारा = सपततीची मळ दकमत - मोिीची दकमत

अनमादनत आयषय

\ घसारा = ` ५०,००० - ` २,०००

८ वरषा

\ घसारा = ` ४८,०००

८ वरषा

\ घसारा = ` ६,००० वादरषाक घसारा

म. पनावाला आदण कपनी, लातरची रोजकरीदषा २०१८-१९ अखर

वदनाक तपशील खा. पा. नाव राशी (`) जमा राशी (`)

२०१९जान १ घसारा खात नाव.

उपकरण खातयाला (उपकरणावर घसारा आकारलयाबददल)

--

४,५०० ४,५००

जान १ बक खात नाव. उपकरण खातयाला उपकरणावरील नफा खातयाला(उपकरण नफयावर दवकलयाबददल)

- ३५,०००३३,५००

१,५००

कायथ टीप ः २.सपततीचया दवरिरीवरील नफा-तोटासपततीची मळदकमत ` ५०,०००- २ वरषा ९ मदहनयाचा घसारा - १६,५००१-१-२०१९ ची दकमत ` ३३,५००दवरिरी मलय - ३५,०००दवरिरीवरील नफा ` १,५००

231

माचषा ३१ उपकरणावरील नफा खात नाव. नफा - तोटा खातयाला (उपकरण नफा, नफा - तोटा खातयाला नलयाबददल)

- १,५००१,५००

माचषा ३१ नफा - तोटा खात नाव घसारा खातयाला (घसारा खातयाची दिललक नफा - तोटा खातयाला नलयाबददल)

- ४,५००४,५००

उदाहरण - ३ पभण अि सनस, कोलहापर यानी १ आकटोबर २०१५ रोजी सवतःचया कायाषालयाकररता काही फदनषाचर बनवन घतल. याकररता तयानी सामगी करीता ` ७२,००० व मजरीकररता ` ३२,००० असा खचषा कला. फदनषाचर अनमादनत आयषय १० वरषा असन अखरीस तयाचया मोिीपासन ` २४,००० दमळतील असा अदाज आह. १ आकटोबर २०१८ रोजी तयानी सवषा फदनषाचर र, ८०,००० ला दवकल. पतयकवरषी तयाची लखा पसतक ३१ माचषाला बद होतात. पदहलया चार वरााचया कालावधीकररता फदनषाचर खात व घसारा खात दाखवा.

उततर ः परभण इडटीज कोलहापर याचया पतकातनाव फवनथचर खात जमा


राशी`


राशी`

२०१५आकटो १ बक खात

(७२,००० + ३२,०००)

१,०४,०००२०१६माचषा ३१माचषा ३१

घसारा खात दि/खा/नली

४,०००१,००,०००

१,०४,००० १,०४,०००२०१६एदपल १ दि/खा/आणली १,००,०००


घसारा खातदि/खा/नली

८,०००९२,०००

१,००,००० १,००,०००२०१७एदपल १ दि/खा/आणली ९२,०००


घसारा खातदि/खा/नली

८,०००८४,०००

९२,००० ९,२०००२०१८एदपल १ दि/खा/आणली ८४,०००

२०१८आकटो ३१आकटो ३१

घसारा खात बक खात

४,०००८०,०००

८४,००० ८४,०००

232



राशी वदनाक तपशील रो. पा.

राशी

२०१६माचषा ३१ फदनषाचर खात - ४,०००

२०१६माचषा ३१ नफा - तोटा खात - ४,०००

४,००० ४,०००२०१७

माचषा ३१ फदनषाचर खात - ८,०००२०१७माचषा ३१ नफा - तोटा खात - ८,०००

८,००० ८,०००२०१८

माचषा ३१ फदनषाचर खात - ८,०००२०१८माचषा ३१ नफा - तोटा खात - ८,०००

८,००० ८,०००

२०१८आकटो १

फदनषाचर खात - ४,०००२०१९माचषा ३१ नफा - तोटा खात - ४,०००

४,००० ४,०००

कायथटीप -१. फदनषाचरची मळ दकमत - सपततीच पररवयय मलय = रियमलय + सापना खचषा मजरी = ` ७२,००० + ` ३२,००० = ` १,०४,०००

२. घसाऱयाच आगनत

वादरषाक घसारा = पररवयय मलय + मजरी - मोिीची दकमत

अनमादनत आयषय

\ वादरषाक घसारा = १,०४,००० - २४,०००

१०

वादरषाक घसारा = ८०,०००

१०

घसारा = ` ८,००० ६ मदहना घसारा = ` ४,०००

उदाहरण - ४ १ जानवारी २०१५ रोजी ‘SCON’ टानसपोटषा कपनी पण यानी ४ टक पतयकरी २५,००० ला खरदी कल. त सरळररा पदतीन १० % दरान घसारा आकारतात.

१ जानवारी २०१६ रोजी तयानी एक टक ` २०,००० ला दवकला. १ जल २०१६ रोजी (१ जान २०१५ ` २५,००० ला खरदी कलला) ` २२,००० ला दवकला. १ जान २०१७ रोजी एक नवीन टक र, ४०,००० ला खरदी कला.

लखापसतक ३१ माचषा ला बद होतात अस गहीत धरन पदहलया तीन वराषाकररता टक खात आदण घसारा खात तयार करा.

233

'SCON' टासपोटथ कपनी, पण चया पतकातनाव टक खात जमा


राशी`


राशी`

२०१५जान १ बक खात - १,००,०००

२०१५माचषा ३१

माचषा ३१

घसारा खात(अ+ब+क+ि) दि/खा/गली

-

-

२,५००

९७,५००१,००,००० १,००,०००

२०१५एदपल १ दि/खा/आणली - ९७,५००

२०१६जान १जान १जान १माचषा ३१माचषा ३१

घसारा खात (१-अ)बक खात टक दवरिरीवरील तोटा खातघसारा खात दि/खा/गली

-----

१,८७५२०,०००

२,५००७,५००

६५,६२५

९७,५०० ९७,५००२०१६एदपल १जल १

२०१७जान १

दि/खा/आणली टक दवरिरीवरील नफा खात

बक खात

६५,६२५७५०

४०,०००

२०१६जल १ जल १ २०१७माचषा ३१माचषा ३१


घसारा खातदि/खा/गली

--

--

६२५ २२,०००

६,००० ७७,७५०

१,०६,३७५ १,०६,३७५२०१७एदपल १ दि/खा/आणली ७७,७५०


वदनाक तपशील रो. पा. राशी ` वदनाक तपशील रो. पा. राशी `२०१५माचषा ३१ टक खात २,५००

२०१५माचषा ३१ नफा -तोटा खात २,५००

२,५०० २,५००२०१६जान १माचषा ३१

टक खातटक खात

१,८७५७,५००

२०१६माचषा ३१ नफा -तोटा खात ९,३७५

९,३७५ ९,३७५२०१६जल १२०१७माचषा ३१

टक खातटक खात

--

६२५६,०००

२०१७माचषा ३१ नफा -तोटा खात - ६,६२५

६,६२५ ६,६२५

234

कायथटीप ः- १. टकचया दवरिरीवरील नफा तोटा (१ जान २०१६) १ - १ - २०१५ ची मळ दकमत ` २५,००० वजा ३१ माचषा २०१५ चा घसारा (३ म) ` ६२५ ` २४, ३७५ (-) ३१ माचषा २०१५ चा घसारा (९ म) ` १,८७५ ` २२, ५०० (-) १ - १ - २०१६ ची दवरिरी - ` २०,००० टक दवरिरीवरील तोटा - ` २,५०० २. दसऱया टकचया दवरिरीवर नफा - तोटा - १ - १- २०१५ ची मळ दकमत २५,००० दवरिरी पयातचा २०१५ चा घसारा ` ३,७५० (६२५ + २,५००+६२५) १ जल २०१६ ची दकमत ` २१,२५० १ जल २०१६ चा दवरिरीमलय ` २२,००० टकचया दवरिरीवरील नफा ` ७५०

पयाथयी कायथटीप ः

टक १ - अ`

टक १ - ब`

टक १ - क`

टक १ - ि`

टक २ र`

एकण घसारा `

१-१-१५ २५,००० १-१-१५ २५,००० १-१-१५ २५,००० १-१-१५ २५,००० १-१-१७ ४०,०००

३१-३-१५ ६२५ ३१-३-१५ ६२५ ३१-३-१५ ६२५ ३१-३-१५ ६२५ २,५००

१-४-१५ २४,३७५ १-४-१५ २४,३७५ १-४-१५ २४,३७५ १-४-१५ २४,३७५

१-१-१६ १,८७५ ३१-३-१६ २,५०० ३१-३-१६ २,५०० ३१-३-१६ २,५०० ९,३७५

पसतकरी मलय २२,५०० १-४-१६ २१,८७५ १-४-१६ २१,८७५ १-४-१६ २१,८७५

दवरिरी मलय २०,००० १-७-१६ ६२५ ३१-३-१७ २,५०० ३१-३-१७ २,५०० ३१-३-१७ १,००० ६,६२५

दवरिरीवर तोटा २,५०० पसतकरी

मलय २१,२५० १-४-१७ १९,३७५ १-४-१७ १९,३७५ १-४-१७ ३९,०००

दवरिरी मलय २२,०००

दवरिरीवर नफा ७५०

235

उदाहरण - ५

म. रबीना टिसषा, दसधदगषा यानी १ एदपल २०१६ रोजी, ` ३०,००० दकमतीच फदनषाचर आणल. व १ आकटोबर, २०१६ रोजी ` २०,००० दकमतीच अदतररकत फदनषाचर घतल. त ससर पभाग पदतीन १५ % दरान घसारा आकारतात.

१ ऑकटोबर, २०१६ रोजी तयानी १ कपाट ५,००० ला दवकल. जयाची मळ दकमत १ एदपल २०१६ रोजी १०,००० होती. व तयाच तारखला एक नवीन कपाट ` १५,००० ला खरदी कल.

३१ माचषाला आदषाक वरषा समाप होत अस गहीत धरन २०१६ - १७, २०१७ - १८ व २०१८ - १९ या वराषाकररता फदनषाचर खात व घसारा खात तयार करा.

उततर ः

म. रबीना टडसथ, वसधदथ चया पतकातनाव फवनथचर खात जमा


राशी`


राशी`

२०१६एदपल १ऑकटो १

बक खातबक खात

-

-३०,०००२०,०००


घसारा खात दि/ खा/ नली

--

६,०००४४,०००

५०,००० ५०,०००२०१७एदपल १ दि/ खा/ आणली ४४,०००



--

७,५००३६,५००

४४,००० ४४,०००२०१८एदपल १ऑकटो १

दि/ खा/ आणली बक खात

-

-३६,५००१५,०००

२०१८ऑकटो १ऑकटो १ऑकटो १२०१९माचषा ३१


घसारा खात (१अ)बक खातफदनषाचरवर तोटा खात

घसारा खात(१ब + २ + ३) दि/ खा/ नली

---

-

-

७५०५,०००१,२५०

७,१२५

३७,३७५

५१,५०० ५१,५००२०१९एदपल १ दि/ खा/ आणली ३७,३७५

236



राशी`


राशी`

२०१७माचषा ३१ फदनषाचर खात

-

६,०००२०१७माचषा ३१ नफा - तोटा खात ६,०००

६,००० ६,०००२०१८माचषा ३१ फदनषाचर खात

-

७,५००२०१८माचषा ३१ नफा - तोटा खात ७,५००

७,५०० ७,५००२०१८आकटो १२०१९माचषा ३१

फदनषाचर खात

फदनषाचर खात

-

७५०

७,१२५

२०१९माचषा ३१ नफा - तोटा खात ७,८७५

७,८७५ ७,८७५

कायथवटप ः घसाऱयाची णना व ववकरी कललया फवनथचरवरील नफा/तोटा

फदनषाचर दवरिरी१-अ

`

फदनषाचर न दवकलल

१-ब

फदनषाचर २

`

फदनषाचर ३

`

एकण घसारा

`

मलय १-४-१६ १०,००० १-४-१६ २०,००० १-१०-१६ २०,००० १-१०-१८ १५,०००

मलय ३१-३-१७ १,५०० ३१-३-१७ ३,००० ३१-३-१७ १,५०० ६,०००

मलय. ३१-३-१८ १,५०० ३१-३-१८ ३,००० ३१-३-१८ ३,००० ७,५००

मलय. १-१०-१८ ७५० ३१-३-१९ ३,००० ३१-३-१९ ३,००० (६ म)३१-३-१८ १,१२५ ७,८७५

पसतकरी मलय ६,२५० १-४-१९ ११,००० १-४-१९ १२,००० १-४-१९ १३,८७५

दवरिरीमलय ५,०००

तोटा १,२५०

उदाहरण - ६

म. अदमर एजनसी, सोलापर याचया लखापसतकात १ ऑकटो २०१५ रोजी, यतर खातयावर नाव बाकरी ५६,००० ददसत. तयाची मळ दकमत ` ८०,००० होती.

१ एदपल २०१६ रोजी म. अदमर एजनसीन जासतीची ` ४५,००० यतरसामगी आणली आदण दतचया सापनवर ` ५,००० खचषा कला. १ ऑकटो २०१७ यतरसामगीचा १ भाग ` १५,००० ला दवकला, जयाची मळ दकमत १ एदपल २०१६ रोजी ` २०,००० होती.

म. अदमर एजनसी १०% दरान ससर पभाग पदतीन घसारा आकारत आदण तयाच आद षाक वरषा ३१ माचषा ला सपत.

२०१५ - १६, २०१६ - १७, २०१७ - १८ या वषाथकररता यतसामगी खात व वतसऱया वषाथकररता अवमर एजसीचया प तकात वकदथनोदी करा.

237

उततर ः म. अवमर एजसी, सोलापर चया पतकात

नाव यत सामगी खात जमा


राशी`


राशी`

२०१५ऑकटो १ दि/ खा/ आणली

-

- ५६,०००२०१६माचषा ३१माचषा ३१


--

४,०००

५२,०००

५०,००० ५६,०००२०१६एदपल १एदपल १


-

-५२,०००५०,०००



--

१३,०००८९,०००

१,०२,००० १,०२,०००२०१७एदपल १ दि/ खा/ आणली

-

८९,०००२०१७ऑकटो १ऑकटो १ऑकटो १२०१८माचषा ३१माचषा ३१

घसारा खात बक खातयतरावरील तोटा खात

घसारा खातदि/ खा/ नली

---

--

१,०००

१५,०००२,०००

११,०००६०,०००

८९,००० ८९,०००२०१८एदपल १ दि/ खा/ आणली ६०,०००

म. अवमर एजसी याचया पतकातवकदथनोदी

वदनाक तपशील खा.पा. नाव राशी ` जमा राशी `

२०१७ऑकटो १ घसारा खात नाव

यतर खातयाला (यतरावर १० % घसारा आकारलयास)

- १,०००१,०००

ऑकटो १ बक खात नावयतरावरील तोटा खात नाव यतर खातयाला(यतरदवरिरीवर तोटा झालयाबददल)

--

१५,०००२,०००

१७,०००

238

२०१८माचषा ३१

घसारा खात नाव यतर खातयाला (यतरावर १० % घसारा आकारलयाबदल)

- ११,०००११,०००

माचषा ३१ नफा - तोटा खात नाव यतर दवरिरी तोटा खातयाला (यतर दवरिरी - तोट खात नफातोटा खातयाला सानातररत कलयाबदल)

- २,०००२,०००

माचषा ३१ नफा - तोटा खात नाव घसारा खातयाला(यतराचया दवरिरीवरील तोटा नफा - तोटा खातयाला नलयाबददल)

- १२,०००१२,०००

एकण ४३,००० ४३,०००

कायथ टीप ः

यतरसामगी I

न दवकलली `

यतरसामगीII अ

दवरिरी यतरसामगी `

यतरसामगीII ब

न दवकलली`

एकण घसारा`

१-१०-१५ ५६,०००

३१-३-१६ ४,००० ४,०००

१-४-१६ ५२,००० १-४-१६ २०,००० १-४-१६ ३०,०००

३१-३-१७ ८,००० ३१-३-१७ २,००० ३१-३-१७ ३,००० १३,०००

१-४-१७ ४४,००० १-४-१७ १८,००० १-४-१७ २७,०००

३१-३-१८ ८,००० १-१०-१७ १,००० ३१-३-१८ ३,००० १२,०००

१-४-१८ ३६,००० मलय १७,००० १-४-१८ २४,०००

दवरिरी दकमत १५,०००

दवरिरीवरील तोटा २,०००

घटतया वकमतीवर घसारा या पदधतीवरील उदाहरण

उदाहरण - १

१ एदपल २०१६ रोजी सौरभन ` १,१५,००० दकमतीची यतरसामगी आकारली आदण दतचया सापनकररता ` ५००० खचषा कला. दरवरषी व घटतया दकमतीन १० % दरान घसारा आकारणयाच ठरदवल. तयाची दहिोब पसतक दरवरषी ३१ माचषाला खात बद होतात.

१ ऑकटोबर २०१८ ला तयानी सपणषा यतरसामगी ` ८०,००० ला दवकली. सौरभचया पसतकात ३१ माचषा २०१८ पयषानतचया दकदषानोदी करन दाखवा.

239

उततर ः सौरभचया पतकात

वकदथनोदी

वदनाक तपशील खा.पा. नाव राशी ` जमा राशी `

२०१६एदपल १ यतरसामगी खात नाव

बक खातयाला (यतर खरदी कलयाबददल)

- १,१५,०००१,१५,०००

एदपल १ यतरसामगी खात नाव बक खातयाला (यतर सापनवर खचषा कलयाबददल)

- ५,०००५,०००

२०१७माचषा ३१

घसारा खात नाव यतरसामगी खातयाला (यतरावर घसारा आकारलयाबददल)

- १२,०००१२,०००

माचषा ३१ नफा - तोटा खात नाव घसारा खातयाला (घसारा खातयाची दिललक नफा - तोटा खातयात नलयाबददल)

- १२,०००१२,०००

२०१८माचषा ३१ घसारा खात नाव

यतरसामगी खातयाला(पसतकरी मलयावर घसारा आकारलयाबददल)

- १०,८००१०,८००

माचषा ३१ नफा - तोटा खात नाव घसारा खातयाला (घसारा खातयाची दिललक नफा - तोटा खातयात सलातररत कलयाबददल)

- १०,८००१०,८००

२०१८ऑकटो १

घसारा खात नाव यतरसामगी खातयाला(पसतकरी मलयावर घसारा आकारलयाबददल)

- ४,८६०४,८६०

ऑकटो १ बक खात नावयतरदवरिरीवरील तोटा खात नाव यतरसामगी खातयाला(यतरसामगी तोटावर दवकलयाबददल)

--

८०,०००१२,३४०

९२,३४०

२०१९माचषा ३१


नफा - तोटा खात नाव यतर दवरिरीवरील तोटा खातयाला (यतर दवरिरीवरील तोटा, नफा तोटा खातयास वगषा) नफा - तोटा खात नाव घसारा खातयाला (घसारा नफा तोटा, खातयास वगषा)

-

१२,३४०

४,८६०

१२,३४०

४,८६०

240

कायथवटप ः

यतराचया दवरिरीवरील नफा तोटा गणना १-४-२०१६ ची मळ दकमत ` १,२०,००० वजा २०१७ चा घसारा ` १२,००० १-४-२०१७ च पसतकरी मलय ` १,०८,००० वजा २०१७ चा घसारा ` १०,८०० १-४-२०१८ चो पसतकरी मलय ` ९७,२०० वजा २०१८ चा ६ मदहनयाचा घसारा ` ४,८६० पसतकरी मलय ` ९२,३४० वजा दवरिरी मलय ` ८०,००० यतराचया दवरिरीवरील तोटा ` १२,३४०

उदाहरण - २ सगम टदिग कपनी बलढाणा यानी एक वाहन १ एदपल २०१६ रोजी ` ८५,००० दकमतीला खरदी कल आदण तयाचया सापनकररता ५,००० खचषा कला. ३० सपटमबर २०१६ रोजी आणखी १०,००० दकमतीच अदतररकत वाहन खरदी करणयात आल. ३१ माचषा २०१८ रोजी एक वाहन ` १२,००० ला दवकणयात आल जयाची मळ दकमत १ एदपल २०१६ ला ` २०,००० होती. २०१६ - १७, २०१७ - १८ आदण २०१८ - १९ या तीन वराषाकररता वाहन खात व २०१७ - १८ या वराषाकररता दकदषानोदी करा. पतयक वरषी ३१ माचषा ला वरषा समाप होत अस गहीत धरन वाहनावर ऱहासमान िर पदतीन १० % दरान घसारा आकारा.उततर ः स म टडी कपनी, बलढाणा याचया पतकात,नाव वाहन खात जमा

वदनाक तपशील खा. पा.

राशी`

वदनाक तपशील खा. पा.

राशी`

२०१६एदपल १सपट ३०

बक खातबक खात

-

-९०,०००१०,०००

२०१७माचषा ३१माचषा ३१माचषा ३१

घसारा खात घसारा खात दि/ खा/ नली

---

९,०००५००

९०,५००१,००,००० १,००,०००

२०१७एदपल १ दि/ खा/ आणली - ९०,५००

२०१८माचषा ३१माचषा ३१माचषा ३१माचषा ३१माचषा ३१माचषा ३१

घसारा खात (१)बक खातवाहन दवरिरी तोटा खातघसारा खातघसारा खातदि/खा/नली

------

१,८०० १२,०००

४,२००६,३००

९५०६५,२५०

९०,५०० ९०,५००

241

२०१८एदपल १ दि/ खा/ आणली ६५,२५०

२०१९माचषा ३१माचषा ३१माचषा ३१

घसारा खातघसारा खातदि/ खा/ नली

---

५,६७०८५५

५८,७२५६५,२५० ६५,२५०

२०१९एदपल १ दि/ खा/ आणली ५८,७२५

स म टडी कपनी, बलढाणा याचया प तकातवकदथनोदी

वदनाक तपशील खा.पा. नाव राशी (`) जमा राशी (`)

२०१८माचषा ३१ घसारा खात नाव

वाहन खातयाला (पसतकरी मलयाचया १० % घसारा आकारलयाबददल)

- १,८००१,८००

माचषा ३१ बक खात नाववाहनदवरिरीवर तोटा खात नाव वाहन खातयाला (वाहनाची तोटावर दवरिरी कलयाबददल)

--

१२,०००४,२००

१६,२००

माचषा ३१ नफा - तोटा खात नाव वाहन दवरिरीवरील तोटा खातयाला (वाहन दवरिरीवरील तोटा नफा तोटा खातयास वगषा)

- ४,२००४,२००

माचषा ३१ घसारा खात नाव वाहन खातयाला (वाहनावर घसारा आकारलयाबददल)

- ७,२५०७,२५०

माचषा ३१ नफा - तोटा खात नाव घसारा खातयाला(घसारा खातयावरील दिललक नफातोटा खातयास वगषा)

- ९,०५०९,०५०

एकण ३८,५०० ३८,५००

242

कायथ टीप ःवाहनाचया ववकरीवररल नफा व ताटा -

वाहन दवरिरी ` १

वाहन न दवकलल `२

वाहन न दवकलल `३

एकण घसारा `

१-४-१६ २०,००० १-४-१६ ७०,००० ३०-९-१६ १०,०००३१-३-१७ २,००० ३१-३-१७ ७,००० ३१-३-१७ ५०० ९,५००१-४-१७ १८,००० १-४-१७ ६३,००० १-४-१७ ९,५००३१-३-१८ १,८०० ३१-३-१८ ६,३०० ३१-३-१८ ९५० ९,०५०पसतकरी मलय १६,२०० १-४-१८ ५६,७०० १-४-१८ ८,५५०दवरिरी मलय १२,००० ३१-३-१९ ५,६७० ३१-३-१९ ८५५ ६,५२५

दवरिरीवर तोटा ४,२०० १-४-१९ ५१,०३० १-४-१९ ७,६९५

उदाहरण - ३ िदमषाला आटोमोबाईलस ठाण, यानी १ जल २०१५ रोजी एक यतर ` ८०,००० ला खरदी कल. १ ऑकटोबर २०१६ रोजी कपनीन आणखी ` ३०,००० दकमतीच अदतरीकत यतर खरदी कल. ३१ माचषा २०१८ रोजी १ जल २०१५ रोजी खरदी कलल यतर दनकामी झालयामळ ` ६५,००० ला दवकणयात आल. वरषाअखर ३१ माचषा रोजी १०% दरान पऱहासन अदधकय पदतीन घसारा आकारणयात यतो. २०१५ - १६, २०१६ - १७ व २०१७ - १८ या तीन वषाथकररता यतखात व घसारा खात तयार करा.उततर ः शवमथला ऑटोमोबाईलस ठाण, चया प तकातनाव यत खात जमा

वदनाक तपशील खा. पा. राशी (`) वदनाक तपशील खा. पा. राशी (`)२०१५जल १ बक खात - ८०,०००

२०१६माचषा ३१माचषा ३१

घसारा खातदि/ खा/ नली

--

६,०००७४,०००

८०,००० ८०,०००२०१६एदपल १ऑकटो १


--

७४,०००३०,०००



--

८,९००९५,१००

१,०४,००० १,०४,०००२०१७एदपल १२०१८माचषा ३१

दि/ खा/ आणली

यतरदवरिरीवर नफा खात

-

-

९५,१००

५,०६०

२०१८माचषा ३१माचषा ३१ माचषा ३१माचषा ३१

घसारा खातघसारा खात बक खातदि/ खा/ नली

----

६,६६०२,८५०

६५,०००२५,६५०

१,००,१६० १,००,१६०२०१८एदपल १ दि/ खा/ आणली - २५,६५०

243




राशी

२०१६माचषा ३१ यतर खात - ६,०००

२०१६माचषा ३१ नफा - तोटा खात - ६,०००

६,००० ६,०००२०१७माचषा ३१ यतर खात - ८,९००

२०१७माचषा ३१ नफा - तोटा खात - ८,९००

८,९०० ८,९००२०१८माचषा ३१माचषा ३१

यतर खातयतर खात

-

-६,६६०२,८५०

२०१८माचषा ३१ नफा - तोटा खात - ९,५१०

९,५१० ९,५१०

कायथ टीप ः यतरावरील नफा - तोटा १-७-२०१५ ची मळ दकमत - ` ८०,०००

(-) ३१-३-२०१६ चा घसारा (९ म) ` ६,०००

(-) ३१ - ३- २०१७ चा घसारा - ` ७४,००० - ७,४०० ` ६६,६००

(-) ३१ माचषा २०१८ चा घसारा - ` ६,६६०

` ५९,९४०

(-) दवरिरीमलय ` ६५,०००

दवरिरीवरील नफा - ` ५,०६०

अदतररकत यतरावरील घसारा -

१ ऑकटोबर २०१६ ची मळ दकमत ` ३०,०००

(-) ३१ माचषा २०१७ चा घसारा (६ म) १,५००

(-) ३१ माचषा २०१८ चा घसारा २,८५०

पसतकरी मलय ३१ माचषा, २०१८ अखर ` २५,६५०

244

उदाहरण - ४ काचन टदिग सनटर, दादर यानी १ एदपल २०१५ रोजी एक सगणक ` ५०,००० ला खरदी कल व तयावरषी १ ऑकटोबरला जासतीच २०,००० च सगणक खरदी कल. १ ऑकटोबर २०१६ रोजी १ एदपल २०१५ रोजी खरदी कलल सगणक ४०,००० ला दवकल व तयाच तारखला नवीन सगणक ` २४,००० ला खरदी कल. सनटर दरवरषी ऱहासमान िर पदतीन ८ % दरान वादरषाक घसारा आकारत. सनटर ची लखापसतक ३१ माचषाला बद होतात अस गहीत धरन पदहलया तीन वराषाकररता सगणक खात व घसारा खात तयार करा. उततर ः

काचन टवड सटर, दादर याचया पतकातनाव सणक खात जमा



राशी

२०१५

एदपल १

ऑकटो १

बक खात

बक खात

-

-

५०,०००

२०,०००

२०१६



घसारा खात

दि/ खा/ नली

-

-

४,८००

६५,२००

७०,००० ७०,०००२०१६

एदपल १

ऑकटो १

दि / खा /आणली

बक खात

-

-

६५,२००

२४,०००

२०१६

ऑकटो १

ऑकटो १

ऑकटो १


२०१७


घसारा खात

बक खात

सगणक दवरिरी तोटा

घसारा खात ( I + II)

दि/ खा/ नली

-

-

-

-

१,८४०

४०,०००

४,१६०

२,४९६

४०,७०४

८९,२०० ८९,२००२०१७

एदपल १ दि / खा /आणली - ४०,७०४

२०१८




-

-

३,२५६

३७,४४८

४०,७०४ ४०,७०४२०१८

एदपल १ दि / खा /आणली - ३७,४४८

245




राशी

२०१६

माचषा ३१ सगणक खात - ४,८००२०१६

माचषा ३१ नफा - तोटा खात - ४,८००

४,८०० ४,८००२०१६ऑकटो १२०१७


सगणक खात १सगणक खात २

-

-१,८४०२,४९६

२०१७

माचषा ३१ नफा - तोटा खात - ४,३३६

४,३३६ ४,३३६२०१८

माचषा ३१ सगणक खात I + II - ३,२५६२०१८

माचषा ३१ नफा - तोटा खात - ३,२५६

३,२५६ ३,२५६


सणकाचया ववकरीवरील

सगणक दवरिरी I`

सगणक II`

सगणक III`

एकण घसारा`

१-४-१५ ५०,००० १-१०-१५ २०,००० १-१०-१६ २४,०००

३१-३-१६ ४,००० ३१-३-१६ ८०० ४,८००

१-४-१६ ४६,००० १-४-१६ १९,२०० (६ म)

१-१०-१६ १,८४० ३१-३-१७ १,५३६ ३१-३-१७ ९६० ४,३३६

पसतकरी मलय ४४,१६० १-४-१७ १७,६६४ १-४-१७ २३,०४०

दवरिरी मलय ४०,००० ३१-३०१८ १४१३ ३१-३-१८ १,८४३ ३,२५६

तोटा दवरिरी वर - ४,१६० १-४-१८ १६,२५१ १-४-१८ २१,१९७

उदाहरण - ५

म. जानकरी टिसषा रतनादगरी यानी १ एदपल २०१५ रोजी एक इमारत ` १२,००,००० ला घतली आदण १ एदपल २०१६ रोजी दतचयावर ` ८,००,००० खचषा करन दवसतार कला.

१ ऑकटोबर, २०१६ रोजी इमारतीचा अधाषा भाग दलालामाफफत ` ९,५०,००० ला दवकला तयाकररता दवरिरीमलयाचया ३ % दलाली ददली.

दरवरषी ३१ माचषाला त पऱहासन अदधकय पदतीन १० % दरान वादरषाक घसारा आकारतात.

२०१५ - १६, २०१६ - १७ आवण २०१७ - १८ या तीन वषाथकररता इमारत खात व घसारा खात तयार करा.

246

उततर ः म. जानकी टडसथ, रतनावरी याचया पतकातनाव इमारत खात जमा

वदनाक तपशील रो. पा. राशी वदनाक तपशील रो. पा. राशी२०१५एदपल १ बक खात - १२,००,०००

२०१६माचषा ३१माचषा ३१

घसारा खातदि / खा /नली

--

१,२०,०००१०,८०,०००

१२,००,००० १२,००,०००२०१६एदपल १एदपल १ऑकटो १

दि / खा /आणलीबक खातदवरिरी नफा खात

---

१०,८०,०००८,००,०००

२८,५००

२०१६ऑकटो ३१ ऑकटो ३१ २०१७माचषा ३१ माचषा ३१


घसारा खातदि / खा /नली

--

--

४७,०००९,२१,५००

९४,०००८,४६,०००

१९,०८,५०० १९,०८,५००२०१७एदपल १ दि / खा /आणली - ८,४६,०००


घसारा खातदि / खा /आणली

--

८४,६००७,६१,४००

८,४६,००० ८,४६,०००२०१८एदपल १ दि / खा /आणली - ७,६१,४००


वदनाक तपशील रो. पा. राशी वदनाक तपशील रो. पा. राशी२०१६माचषा ३१ इमारत खात - १,२०,०००

२०१६माचषा ३१ नफा - तोटा खात - १,२०,०००

१,२०,००० १,२०,०००२०१६आकटो १

२०१७माचषा ३१

इमारत खात

इमारत खात

-

-

४७,०००

९४,०००

२०१७माचषा ३१ नफा - तोटा खात - १,४१,०००

१,४१,००० १,४१,०००२०१८माचषा ३१ इमारत खात - ८४,६००

२०१८माचषा ३१ नफा - तोटा खात - ८४,६००

८४,६०० ८४,६००

247


ववकललया इमारतीवर नफा - तोटा आवण घसाऱयाच आमन- (`)

१ एदपल २०१५ रोजी इमारतीची खरदी - १२,००,०००.

(-) ३१-३-२०१६ चा घसारा - १,२०,०००.

१-४-२०१५ च पसतकरी मलय - १०,८०,०००

(+) १ एदपल २०१६ इमारतीचा दवसतार - ८,००,०००

एकण इमारतीच मलय - १८,८०,०००

अ) अधषी इमारत दवकली १ एदपल २०१६ १ ऑकटो २०१६ चा घसारा (६ म)

९,४०,०००

४७,०००

ब) न दवकलली अधषी इमारत १ एदपल २०१६ २०१६ - १७ चा घसारा १०%

९,४०,०००.

९४,०००.

पसतकरी मलय दवरिरीमलय

८,९३,०००९,२१,५००

पसतकरी मलय २०१७ - १८ चा घसारा

८,४६,०००.८४,६००.

इमारत दवरिरीवर नफा २८,५०० पसतकरी मलय ७,६१,४००

ppppppppppppp वाधयाय ppppppppppppp

पर.१ वतनवनषठ परशन -

अ) खालील परशनानी फकत एका वाकयात उततर वलहा.१. घसारा महणज काय?२. घसारा का आकारला जातो?

३. सपततीच अविर मलय महणज काय?

४.. तोटावरती सदा घसारा का आकारतात?

५. जवहा घसारा आकारतात तवहा कोणत खात जमा करतात?

६. सपततीवररल नफा दकवा तोटा कोठ सानातररत करतात?

७. घसारा खातयाची दिललक कोठ सानातररत करतात?

८. सरळ ररा पदतीत घसारा आकारणीच सतर सागा.

९. ससर पभाग पदत महणज काय?

१०. सपततीचया सापनवर खचषा कलयास कोणत खात नाव करतात?

दवकलली ` ९,४०,००० न दवकलली ` ९,४०,०००

248

पर.२ खालील ववधानाकररता शबद / शबदसमह / सजा सचवा.

१. ससर सपततीचया मलयात सतत हळ हळ, कायम सवरपात होणारी घट.

२. सपततीची खरदी दकमत आदण दतचया पती सापनकररता कलला खचषा इ.

३. ससर सपततीचया आयषयाअखर दतचया मोिीपासन अपदकषत असणार मलय.

४. सपततीचा असा काळ करी ती चागलया अवसत असत.

५. घसाऱयाची अिी पदत करी जयामधय घसाऱयाची एकच रािी सपततीचया आयषयात समान असत.

६. घसाऱयाची अिी पदत करी जयात घसाऱयाचा दर ससर असतो परत घसाऱयाची रककम ही वराषा वराषानतर कमी होत जात.

७. सपततीचा असा पकार करी दजचयावर घसारा आकारला जातो.

८. नवीन सपततीला कायषासनवत करणयासाठी कलला खचषा.

९. ससर सपततीचया पसतकरीमलयाचया पकषा जासत दकमतीला कलली दवरिरी.

१०. घसाऱयाची अिी पदत जयात अविर मलय िनयापयषानत यऊ िकत नाही.

पर.३ योगय पयाथय वनवडन सपणथ ववधान पहा वलहा.

१. ससर सपततीचया मलयात होणारी घट महणज .............

अ) घसारा ब) योगय मलयाकन क) सयोजन ि) वरीलपकरी नाही.

२. घसारा फकत .................. सपततीवर आकारला जातो.

अ) ससर ब) चाल क) अनतपादक ि) कालपदनक

३. नवीन यतराचया सापनकररता कलला खचषा महणज ......... खचषा होय.

अ) महसली ब) भािवली क) आसादगत महसली ि) उतपनन

४. ससर सपततीचया मोिीपासन वसल होणार मलय महणज .......... होय.

अ) पसतकरी मलय ब) अविर मलय क) बाजार मलय ि) मळ दकमत

५. ............ या पदतीत घसाऱयाची रािी दर वराषाला कमी - कमी होत जात.

अ) ससर पभाग पदत ब) ऱहासमान िर पदत

क) घसारा दनधी पदत ि) पनमषालयाकन पदत

६. ............. या पदतीत घसाऱयाची रािी दरवराषाला ससर असत.

अ) सरळ ररा पदत ब) ऱहासमान िर पदत

क) पनमषालयाकन पदत ि) दवमापतर पदत

७. .............. या खातयाला घसारा खातयाची दिललक सानातररत करतात.

अ) उतपादन खात ब) वयापार खात क) नफा - तोटा खात ि) ताळबद

249

पर.४ खालील ववधान चक की बरोबर त सकारण साा.

१. घसारा फकत ससर सपततीवर आकारला जातो.

२. घसाऱयामळ सपततीच मलय वाढत.

३. घसारा खातयाची दिललक नफा - तोटा खातयाला सानातररत करतात.

४. ससर सपततीचया दवरिरीवरील नफा - तोटा घसारा आकारलयानतरच दनसशचत कला जातो.

५. यतराचया सापनकररता मजरीच िोधन मजरी खातयाला नाव कल जात.

६. सपतती उपयोगात नसलयास घसारा आकारणयाची गरज नाही.

७. घसारा फकत चाल / अससर सपततीवर आकारला जातो.

८. जवहा वयवसायात तोटा होतो, तवहा घसारा आकारणयाची गरज नाही.

पर.५ खालील वाकय पणथ करा.

१. घसारा ............ सपततीवर आकारला जातो.

२. यतर या सपततीचया सापनवरील मजरी ही ............. खातयाला नाव कली आह.

३. .......... या पदतीत घसाऱयाची रािी दरवरषी बदलत.

४. घसारा =सपततीच मळ दकमत वजा ...................

सपततीच अनमादनत आयषय

५. सपततीचया मलयात हळहळ व कायमसवरपी होणारी घट महणज ........ होय.

६. ससर पभाग पदती दरवरषी घसाऱयाची रककम .............. असत.

७, सपततीची मळ दकमत = ................... + सापनाखचषा

८. सपततीच आयषय सपलयानतर दतचया दवदरिपासन दमळालल मलय .......... होय.

९. घसारा खात ................. खात आह.

१०. घसारा हा िबद लटीन भारतील ....... या िबदापासन बनला आह.

पर.६ खालील ववधानाशी तमही सहमत की असहमत आहात त साा.

१) घसारा हा दवततीय खचषा नाही.

२) पऱहासन अदधकय पदतीत घसाऱयाचा वरि कष अकषला समातर असतो.

३) घसाऱयाचा दर हा ससर सपततीचया आयषयावर आधाररत असतो.

४) मोिीची दकमत ही सपततीचया वादरषाक घसाऱयावर पररणाम करीत नाही.

५) ससर सपततीवर घसारा आकारलयास वयवसायाची खरी व वासतदवक ससती दनसशचत करता यत.

पर.७ खालील ववधान दरत करन पहा वलहा.

१) सपततीचया घटणाऱया दकमतीमळ वादरषाक घसारा वाढतो.

२) सवषा सपततीवर घसारा आकारला जातो.

250

३) पऱहासन अदधकय पदतीत घसारा सपततीचया मळ दकमतीवर आकारला जातो.

४) सपततीवर घसारा आकारलयास सपतती खात नाव करतात.

५) सपततीचया दवरिरीवरील नफा सपतती खातयाचया जमा बाजला दलदहतात.

पर.८ खालील ववधान सोडवा.

१) एका यतराच पररवयय मलय ` २३,००० असन तयाच अनमादनत आयषय ७ वरषा आह. िवटी तयाचया दवरिरीपासन ` २,००० दमळतील असा अदाज आह. वादरषाक घसारा िोधन काढा.

२) एका सगणकाच पररवयय मलय ` ४०,००० आह. तयावर वादरषाक ८% दरान घसारा आकारणयात यतो. घसाऱयाची रािी िोधन काढा.

३) शी ‘कष’ यानी १ ऑकटोबर २०१५ ला ` २,८०,००० फदनषाचर खरदी कल आदण तयाचया सापनवर ` २०,००० खचषा कला. त ३१ माचषा २०१६ रोजी सरळ ररा पदतीन ६% दरान घसारा आकारतात. घसाऱयाची रककम िोधन काढा.

४) १ जानवारी २०१६ रोजी सीताराम आदण कपनी यानी १ यतर ` २,००,००० ला खरदी कल. त दरवरषी १०% दरान ३१ माचषाला ऱहासमान िर पदतीन घसारा आकारतात. ३१ माचषा २०१७ रोजी यतराच पसतकरी मलय (WDV) िोधन काढा.

५) १ जल २०१६ रोजी रमाई आदण कपनी यानी एक यतर ` ७,००० ला दवकल. ज यतर १ एदपल २०१५ रोजी ` १०,००० ला खरदी कल होत. दरवरषी ३१ माचषा ला मळ दकमतीवर वादरषाक १०% घसारा आकारलयानतर तयावरील नफा-तोटा िोधन काढा.

g g g g g g g g ggg सरर परभा पदधतीवरील उदाहरण gggg g g g g g g gg

१. नादसकचया फरीद यानी एक मोटारगािी १ एदपल २०१५ रोजी ` ५५,००० खरदी कली आदण सर करणयाकररता ` ५,००० खचषा कला. मोटारीच अनमादनत आयषय १० वरषा आह, दतचया मोिीपासन ` १०,००० दमळतील. असा अदाज आह.

परतयक वषषी ३१ माचथला खात बद होतात अस हीत धरन पवहलया वषाथकररता मोटाराडी खात वलहन दाखवा.

२. १ जानवारी २०१७ रोजी, साई इिसटीज नागपर यानी ` १,६५,००० च यतर खरदी कल तयावर ` १५,००० सापनाखचषा कला. यतराच अनमादनत आयषय १० वरषा आह. आदण मोिीपासन ` ३०,००० दमळ िकतात. १ ऑकटोबर २०१८ रोजी सपणषा यतर ` १,५०,००० ला दवकणयात आल.

दरवषषी ३१ माचथला खात बद होतात अस हीत धरन वषथ २०१६ - १७, २०१७ - १८ व २०१८ - १९ कररता यत खात व घसारा खात वलहन दाखवा.

३. िभागी टदिग कपनी, िोदबवली यानी १ जानवारी २०१६ रोजी ` ८६,००० ला एक यतर खरदी कल व लगच तयाचया सापनकररता ` ४००० खचषा कला. १ ऑकटोबर २०१६ रोजी र, ४०,००० च अदतरीकत यतर खरदी कल.

१ जानवारी २०१६ रोजी खरदी कलल यतर दनरपयोगी झालयामळ, १ आकटोबर २०१७ रोजी त ७०,००० ला दवकल. व १ जल २०१७ रोजी एक नवीन यतर ` ४५,००० ला खरदी कल.

दरवरषी ३१ माचषाला ससर पभाग पदतीन वादरषाक १२ % दरान घसारा आकारला जातो. पदहलया तीन वराषाकररता यतर खात तयार करन दतसऱया वराषािी सबदधत दकदषानोदी घया. (वरषा २०१७ - १८.)

251

४. दतरवणी टिसषा, रायगि यानी १ जानवारी २०१५ रोजी एक यतर (Plant) ` १२,००० ला खरदी कला. आदण दतचया पदतसापनकररता ` ३००० खचषा कला. १ जल २०१६ रोजी दसर यतर (Plant) ` २५,००० ला खरदी करणयात आल. १ एदपल २०१७ रोजी आणखी एक यतर ` २७,००० ला खरदी करणयात आल. आदण तयाची सापना व मजरी करीता ` २००० व वाहतकखचषा ` १००० खचषा करणयात आल.

दरवरषी १०% सरळ ररा पदतीन घसारा आकारणयात यतो. ३१ माचषा २०१८ पयषानत यतर (Plant) खात व घसारा खात दलहन दाखवा.

५. १ एदपल २०१६ रोजी समीर आदण कपनी मबई यानी एक यतर ` २,००,००० दकमतीस खरदी कल. १ जल २०१७ रोजी आणखी जासतीच ` ४०,००० दकमतीच यतर खरदी कल.

३१ माचषा २०१९ ला कपनीन १ जल २०१७ रोजी खरदी कलल यतर ` ३५,००० ला दवकल. पतयक वरषी ३१ माचषा ला खात बद होत. कपनी सपततीचया मळ दकमतीवर वादरषाक १०% दरान घसारा आकारत.

३१ माचषा २०१६ - १७, २०१७ - १८ व २०१८ - १९ या वराषाकररता यतर खात व घसारा खात दलहन दाखवा.

६ समषा मनयफकचरीग कपनी दल. औरगाबाद यानी एक नवीन यतर ` ४५,००० ला १ जान. २०१५ रोजी खरदी कल व लगच तयाचया सापनसाठी ` ५००० खचषा कला. तयाचवरषी १ जल ला अदतरीकत यतर ` २५,००० दकमतीच खरदी कल. १ जल २०१६ रोजी १ जान २०१५ ला खरदी कलल यतर दनकामी झालयामळ ` ४०,००० ला दवकल.

दरवरषी ३१ माचषाला वादरषाक १०% दरान ससर पभाग पदतीन घसारा आकारणयात यतो.

२०१४ - २०१५, २०१५ - १६ व २०१६ - १७ या कालवधीकररता यतर खात तमहास तयार करावयाच आह.

gggggggggggg परऱहासन अवधकय पदधतीवरील उदाहरण gggggggggggggg

१. १ आकटोबर २०१५ रोजी म. ओकार एटरपाइझस यानी एक छपाई यतर ` ७५,००० ला घतल आदण तयाचया सापनवर ` ५,००० खचषा कला. १ जानवारी २०१७ रोजी आणखी एक छपाईयतर ` ४५,००० ला खरदी कल. घसारा २०% दरान ऱहासमान िर पदतीन दरवरषी ३१ माचषाला आकारला जातो.

पवहलया चार वषाथकररता छपाई यत खात तयार करा. लखापतक दरवषषी ३१ माचथला बद होतात.

२. दविाल कपनी, धळ यानी १ एदपल २०१६ रोजी एक यतर ` ६०,००० दकमतीच खरदी कल. १ आकटोबर २०१७ रोजी तयानी तयाचपदतीन यतर ` ३०,००० दकमतीच खरदी कल आदण १ जल २०१८ रोजी ` २०,००० यतर खरदी कल.

१ जानवारी २०१९, ला तयानी १ एदपल २०१६ रोजी खरदी कललया यतरसामगी १/३ भाग / दहससा दनकामी झालयामळ ` १८,००० ला दवकला अस गहीत धरा. कपनीची लखापसतक दरवरषी ३१ माचषाला यतर खात दलहन दतसऱया वराषािी सबदधत दकदषानोदी करा. घसारा घटतया दकमतीवर (WDV) १० % दरान वादरषाक आकारला जातो.

३. १ एदपल २०१४ रोजी महि टिसषा, सोलापर यानी ` २०,००० च उपसकर खरदी कल. तयावरषी १ ऑकटोबर जासतीच उपसकर ` १०,००० च खरदी कल.

252

१ ऑकटो २०१५ रोजी, १ एदपल २०१४ रोजी खरदी कलल उपसकर ` १५,००० ला दवकल. आदण तयाच ददविी नवीन उपसकर ` २०,००० मलयाच खरदी कल.

ससा दरवरषी वादरषाक १०% दरान ऱहासमान िर पदतीन घसारा आकारत.

३१ माचषा २०१४ - १५, २०१५ - १६ व २०१६ - १७ या आदषाक वराषासाठी उपसकर खात व घसारा खात तयार करा.

४. रादधका मसाल’ अमरावती, यानी १ जानवारी २०१५ रोजी एक यतर (Plant) ` ८०,००० ला खरदी कल. १ एदपल २०१६ एक नवीन यतर (Plant) सदा ` ६०,००० ला खरदी कल व तयाचया सापनसाठी ` १०,००० खचषा कल. १ जानवारी २०१७ रोजी पदहल यतर (Plant) ` ६०,००० ला दवकल व तयाजागी ` २०,००० चा नवीन यतर (Plant) खरदी कल.

३१ माचषा २०१५, ३१ माचषा २०१६ व ३१ माचषा २०१७ ला सपणाऱया वराषासाठी पकलप लखा (Plant Account) आदण घसारा लखा तयार करा. घसारा वारषीक १०% दरान ऱहासमान िर पदतीन आकारला जातो.

५. १ एदपल २०१५ रोजी समन टिसषा यानी एक यतर ` ३०,००० ला खरदी कल. १ ऑकटोबर २०१५ रोजी तयाच पदतीन दसर यतर ` २०,००० मलयाच खरदी कल.

१ ऑकटोबर २०१६ रोजी, १ एदपल २०१५ ला खरदी कलल यतर ` १,८०,००० ला दवकल. आदण तयाजागी दसर यतर तयाच तारखला ` १५,००० ला आणल.

यतरावर वादरषाक २०% दरान पऱहासन अदधकय पदतीन घसारा आकारणयात यतो. पतयक आद षाक वरषा ३१ माचषाला समाप होत. वरषा २०१५ - १६, २०१६ - १७ व २०१७ - १८ या वराषाकररता यतर खात व घसाार खात तयार करा.

कती करा -

१. कोणतयाही वयवसादयक ससला भट दा.आदण तयाचया ससत जया सपततीवर घसारा आकारणयात यतो तयासबधी मादहती गोळा करा.

२. कोणतयाही वयापारी ससला सनदी लखापाल (C. A) कायाषालयाला भट दा. व त घसारा आकारणयासाठी कोणतया पदती व दराचा पतयकष उपयोग करतात तयासबधीची मादहती गोळा करा.

३. वदही आदण कपनी भािप, यानी दवदवध तारखला खालील पाच सगणक खरदी कली.

१ एदपल २०१५ - ` १,१०,००० १ जल २०१५ - ` ३०,०००

३० सपटबर २०१५ - ` ८०,००० १ जानवारी २०१६ - र ५०,००० .

३१ माचषा २०१६ - ` ४०,०००

वरील पाचही सगणकावर ३१ माचषा २०१६ ला सपणाऱया वराषाकररता वादरषाक १०% दरान घसाऱयाची रािी काढन दाखवा.

४. राजीव इिसटीज, दचपळण यानी १ जल २०१६ रोजी ` ४०,००० दकमतीच यतर खरदी कल. घसाऱयाचा दर वादरषाक १२% पदहलया तीन वराषाकररता ससर पभाग पदत व पऱहासन अदधकय पदतीन घसाऱयाची रािी काढन दाखवा.

५. घरगदी उपकरण, दवदत उपकरण, मोबाईल, धलाईयतर अिी इतर कोणती सपतती जयावर अदधक दरान घसारा आकारणयात यतो, तलना करा.

j j j

253

8 चकाची दरसी (Rectification of Errors)

घटक

८.१ चकाच अरथ आणि ताच परििाम८.२ चकाच परकाि८.३ चका शोधन ता दरसत किि८.४ णनलणित खात ताि किि.

कषमा विधान ः

o णिदारााना चकाचा दरसततीचा अरथ आणि परििामाच आकलन होत.o णिदारााना चकाच परकाि ि ताचती उदाहिि समजतात.o णिदारथी चकाचा शोध ि दरसतती कितो.o णिदारथी णनलणित खाताचा अरथ आणि फाद समजतो.o णिदारथी णनलणित खात ताि कर शकतो.

८.१ परसािना आवि अरथ ः मागील परकरणात आपण ह शिकलो की, तरीज ह लखापसतकामध नोदशिलला विहाराची अकगशणती अचकतातपासणासाठीतारकलीजात.तरीजपतरकजळलासकरणातआललानोदी,खतािणीआशणकाढललीशिललकबरोबरआहअसमानणासहरकतनाही.परततरीजपतरकअितःजळतनसलतरजमाखचाचाचानोदीशलशहणातचकाझालाआहतहशनशचतअसत.

चकानाि आवि जमा बाज जळ नसल? का?

नाि(`)

१,२००

जमा(`)

५००

१,५००

254

लखापसतकात/खातवहीतजवहाएकहीचकनसततवहाअचकतचीखातीवाटत.अचकतचीखातीकरणासाठीखातपससतकातीलचकाओळखणआणणतााचीदरसतीकरणगरजचअसत.अनकववसाणकसामानलखााकनपरणालीतनसागणकीपरणालीमधववहारनोदणवतातामळलखााकनाचानोदीमधहोणाऱाचकाटाळतातात.महणनलखााकनातआढळणाऱाचकाशोधनवतााचीदरसतीकरनववसाालाहोणाराअचकनफाणकवातोटाआणणववसााचीआणथिकससतीजाणनघतात.

चकाची कारण

लखााकनाचाजानाचाअभाव

चकीचीमाणहतीसाकलन

चकीचीनोाद

अाकगणणतीगणनाचकीची

दरसीची गरज / आवशयका ः१. लखााकनाचाअचकनोदीकरणासाठी२. नफा/तोटाखातातअचकरकमाणलहनअचक/सतनफातोटाखाततारकरणासाठी३. ववसााचीसत/अचकआणथिकससतीजाणनघणासाठीवणिनचकताळिादकरणासाठी

चकाच परकार / वगगीकरण ः जावळीखातपसतकात/लखापसतकातआणथिकववहारनोदणवतानाकाहीचकाहोतअसतातआणणताचकाकाहीकाळाानतरदरसतकलाजातात.झाललाचकाआणणतााचसवरपआणणवगगीकरणखालीलचारपरकारकलजाऊशकत.

चकाच परकार

चकाचपरकार

लोप ववभरमचका

भरपाईचया चका

लख ववभरम चका

सदावक चका

255

१) विसरचका (लोप विभरम चका)ः खातपसतकातविहारनोदशितानाअिापरकारचाचकाअितःशकिापणचापणिगळणाततात.उदा.उधारखरदीरददझालासाचकीचापररणाममहणजधनकोचखातजमाशकिाखरदीखातनािअसाशदसनईल.सिचापरकारचाचकातरीजपतरकातपररणामकरतनाहीआशणअिाचकािोधनकाढणहतरीजलािकनाही.

अिाचकाचपरकारपडतातः

१) पणचाशिसरचकाचातरीजपतरकािरपररणामशदसनतनाही.

२) अपणचाअितःशिसरचकाचातरीजपतरकािरपररणामशदसनतो.

चकाच परकार आवि अरथ चकाच उपपरकार उदाहरिासवह

१)शिसरचका(लोपशिभरमचका)खातपसतकात/लखापसतकात पणचातः शकिा अितः अिापरकारचाचकाहोतात.

अ) पिथः विसरचका ः आशदतलाउधारीिरमालशिकलापरतताचीनोदशिकीपसतकात

कललीनाही.

ब) अशः विसर चका ः आशदतला शिकी कलला मालाची नोद शिकी खातात जमा

बाजलाकलीपरतआशदतचाखातातसानातररतकलीनाही.महणजशिकीखातजमाकलपरतआशदतचखातनािकलनसल.तरहाचकाचपररणामतरीजपतरकातशदसतील.

२) लख विभरम चकाः अिापरकारचाचकाखातातनोदीकरतानाचकीचीनोद,चकीचाबरजाशकिाशिललककाढतानाशकिारकमाशलशहतानासहायकलखापसतकातशकिाविहाराचीमळनोदकरतानाहोतात.अिापरकारचाचकातरीजपतरकािरपररणामकरतात.

लख विभरम चकाच िगगीकरि खालील परमाि करा यील ः

१) नोदशितानाहोणाऱाचका. २) बरजाकरतानाहोणाऱाचका.

३) सानातररतकरतानाहोणाऱाचका. ४) खतािणीकरतानाहोणाऱाचका

चकाच परकार आवि अरथ चकाच उपपरकार उदाहरिासवह

३) लख विभरम चका ःअिाचकाखातातनोदीकरताना,चकीचीनोद,चकीचाबरजा, शिललक काढताना शकिा रककम शलशहतानासहायकपसतकातखतािणीकरताना शकिासानातररतकरतानाशदसनतात.

अ) मळ नोदी पसका कराना होिाऱया चका चतनकडन ८५०/-चामालखरदीकला.परतखरदी

पसतकात नोद करताना ` ५८०/- ची नोद करणातआली. (अिा चकाचा तरीज पतरकािर कोणताचपररणाम होत नाहीकारणखरदीखातआशणचतनचखातएकाच/समानरकमननोदशिललआह.)

ब) सहायक पसकाची चकीची बरीज ः उदा.खरदीपसतकाचीबरीज`५००/-नकमीशदसन

त. खरदी खातात नाि बाजला ` ५००/- न घटकरनतरीजपतरकाचानािबाजनसदा`५००/-कमीशदसतील.

256

क) खा पसकाची सलन कराना बरज होिाऱया चका ः

उदा.धनकोचखात` ७००/-नकमी शदसतमहणन तरीज पतरकातजमा बाज` ७००/-कमीशदसल.

ड) खाििी कराना होिाऱया चका ः (१) खतािणी ोग खाताचा चकीचा बाजला

रोहनला`९००चामालशिकला.खातातनािबाजला करणाऐिजी जमा बाजला करणातआली.

(२) चकीचारकमनखतािणी (३) एकाचखातातदोनिळसखतािणी (४) नोदीचीखतािणीकरतानाचकीचाखाताला

पण ोग बाजला खतािणी कलास ताचापररणामतरीजपतरकािरहोतनाही.

ई) चका पढ नि ः खरदी पसतकाची बरीज ` १,५००/- होत खरदी

पसतकातील ` १,२५०/- ची शिललक ` २५०/-कमी करन तरीजपतरकात नाि बाजला दाखशिली.आशणतीसदातरीजमधनिजाकली.

३) सदावक चका ः

विहाराचानोदीकरतानालखाकीततिाचउललघनझालासजाचकाहोताततानासदाशतकचकाअसमहणतात.शकिालखाकनाचाततिानसारविहाराचीनोदकलीजातनाही.अिाचकानासदाशतकचकामहणतात.खचचाशकिाउतपनाचभाडिलीसिरपआशणमहसलीसिरपाचिगगीकरणकरतानाचकीचिगगीकरणझालअसलास,उतपनन,सपततीआशणदतामधरककम ोगबाजलाशलशहलीअसलआशणचकीचाखातातखतािणीकलासअिाचकाचातरीजपतरकािरकोणताहीपररणामहोतनाही.

चकाच परकार आवि अरथ उपपरकार उदाहरिासवह

३) सदावक चका ः(जा चका लखाकी ततिाचा / शनमाचा उललघनहोणासकारणीभतठरतात.

अ) भाडिल सिरपाचया खचााना महसली खचथ समजलयास

उदा. निीन तर सापनकररता शदलली मजरी तरखातातनािकरणाऐिजी मजरीखात नािकली.ब) महसली सिरपाच खचााना भाडिली सिरपाच

खचथ समजलयास उदा. जना तराची दरसतीसाठी शदलली ` ५०० /-

ची नोद दरसती खचचा खातात नाि करणाऐिजी तरखातातनािकली.

257

४) भरपाईचाचकाःभरपाईचा चका महणज अशी चक की जी एका बाजची चक ककवा चकाची भरपाई दसऱा बाजवरील चक ककवा चका भरन काढतात. एक ककवा अनक रकमची चक कवरदध बाजला भरन काढत अशी चक महणज भरपाईची चक हो. ा चकीचा पररणाम तरीज पतरकाचा जळवणीवर होत नाही.

अराथासहितचकाचपरकार उदािरणासहितउपपरकार

४)भरपाईचाचका ःदोन ककवा दोन पका जासत चका आढळतात अशा चकाचा शधद पररणाम खाताचा नाव आकण जमा बाजला कनरक कदसन तो.

अ)उदा.१० म २०१६ रोजी अशोकला ` ३,००० /- कदल ाची खतावणी अशोक खातात ` ३०० /- रकमन नाव करणात आली. २० म २०१६ रोजी कमारला ` ३००/- कदल ाची खतावणी ताचा खातात नाव बाजला ` ३,०००/- अशी दाखकवणात आली. ा किकाणी शदध फरक शन कदसल.

एक तफफी चका, दतफफी चका अस सदधा चकाच वरगीकरण करणात त. तरजचा कनमानसार एकतफफी चकाच पररणाम फकत एकाच खातावर होतो. अशा चका दरसत करणासािी खात ताचा नाव ककवा जमा बाजला कलकहला जातात. तरीज तार करणापवगी ा चका शोधन काढला जातात. तरीज तार कलानतर जर एकतफफी चका आढळन आला तर ताची दरसती कनलकबत खाताचा वापर करन कली जात. दतफफी चकाचा पररणाम दोन ककवा तापका अकधक खातावर होतो. आकण ाचा कोणताही पररणाम तरीजपतरकावर होत नाही. रोजकीदगीतील नोदीचा आधार ा चका दरसत कला जातात.

टीपःदरसतीचा नोदी रोजककददमध नोदवावात.

उदािरण

१) अकनल ॲणड सनसचा पसतकात तरीज पतरक तार करणापवगीच चका आढळन आलास ताची दरसती करा. १) आदन ाना ` २,००० /- चा माल उधारीवर कवकला परत ा ववहाराची नोद कवकी पसतकात कली नाही. २) तर दरसतीसािी कलला ` ६०० /- चा खचद चकन तर खातावर नोदकवणात आला. ३) शीकात ाना वतनाबददल कदलल ` २,५००/- चकीन लखा पसतकामध वककतक खातात दाखकवणात आल. दरसत नोद = कवरदध नोद + बरोबर नोद

काथाहटप:

अ.कर.

चकीचीनोद हिरदधनोद बरोबरनोद दरसतीचीनोद

१ कनरक(पणद कनसर चक)

कनरक आदन खात नाव २,००० कवकी खाताला २,०००

आदन खात नाव २,००० कवकी खाताला २,०००

२ तर खात नाव ६०० रोख खाताला ६००

रोख खात नाव ६००तर खाताला ६००

दरसती खात नाव ६००रोख खाताला ६००

दरसती खात नाव ६००तर खाताला ६००

३ शीकात खात नाव २,५०० रोख खाताला २,५००

रोख खात नाव २,५००शीकात खाताला २,५००

वतन खात नाव २,५००रोख खाताला २,५००

वतनखात नाव २,५००शीकात खाताला २,५००

258

उतर ः अवनल ॲणड सनसस ची रोजवकदथ

वदनाक पशीलखा. पा.

नाि रककम

`

जमा रककम

`

१) आचानखात नािशिकीखाताला.........(आचानलाशिकललामालाचीनोदशिकीपसतकातकललीनाहीहीचकदरसतीबददल)

२,०००२,०००

२) दरसतीखचचाखात नाितरखाताला.........(तरखातातनािझाललीचकीचीनोददरसतीकलाबददल)

६००६००

३) ितनखात नािशीकातखाताला.........(शीकातखाताचानािबाजलाझाललीितनाचीनोददरसतकलाबददल)

२५००२५००

२) शी. आनदचया पसका आढळन आललया चकाची दरसी करा.

१) `२,०००/-लाशिकीकललजनउपसकर,मालाचीशिकीसमजणातआली.

२) शी.रोशहतलाशदललितनाच`१५,०००/-ताचािशकतकखातातनािदाखशिणातआल.

३) विसााचामालकानखाजगीउपोगासाठीवापारातनउचलकलल`७,०००/-वापारखचाचाचानािटाकल.

४) शी.साितकडनपरापतझालल`५००/-शी.शिदचाखातातजमादाखशिल.

५) दरसतीखचचा`५००/-इमारतखातासनािशदलगल.

६) वाजाबददल`१,५००/-शमळालपणताचीनोदितचानखातातजमाकली.

७) `५,०००/-सगणकखरदीचशदल,परततकााचालखचचामहणनसमजणातआल.

259

काय

थ टीप

ः दरसतनोद=शिरद

नोद+बरोबरनोद

अ.

कर.

चकीच

ी नोद

(`)

विरद

नोद

(`)

बरोब

र नोद

(`)

दरस

ीची न

ाद (`

)

१रोख

खात

नाि२,०००

शिकीखाताला

२,०००

शिकीखात

२,०००


२,०००

रोखखात

नाि२,०००

उपसकरख

ाताला

२,०००

शिकीखात

नाि२,०००

उपसकरख

ाताला

२,०००

२शी.रोशहतखात

नाि१५,०००


१५,०००

रोखखात

नाि१५,०००

शी.रोशहतखाताला

१५,०००

ितनखात

नाि१५,०००


१५,०००

ितनखात

नाि१५,०००

शी.रोशहतखाताला

१५,०००

३वापारखचचाखात

नाि७,०००


७,०००

रोखखात

नाि७,०००

वापारखचचाखाताला

७,०००

उचलखात

नाि७,०००


७,०००

उचलखात

नाि७,०००

वापारखचचाखाताला

७,०००

४रोख

खात

नाि५००

शी.शिदखाताला५००

शी.शिदखात

नाि५००


५००

रोखखात

नाि५००

साितखाताला

५००

शी.शिदखात

नाि५००

शी.साितखाताला

५००

५इमारतखात

नाि५००


५००

रोखखात

नाि५००

इमारतखाताला

५००

दरसतीखात

नाि५००


५००

दरसतीखात

नाि५००

इमारतखाताला

५००

६रोख

खात

नाि१,५००

ितचानखाताला

१,५००

ितचानखात

नाि१,५००


१,५००

रोखखात

नाि१,५००


१,५००

ितचानखात

नाि१,५००


१,५००

७कााचालखचचाखातनाि५,०००


५,०००

रोखखात

नाि५,०००

कााचालखचचाखाताला५,०००

सगणक

खात

नाि५,०००


५,०००

सगणक

खात

नाि५,०००

कााचालखचचाखाताला५,०००

260

उतर ः आनद अड सनसचया पसका रोजवकदथ नोदी

वदनाक पशील खा. पा.

नाि रककम(`)

जमा रककम(`)

(१) शिकीखात.................... नािउपसकरखाताला..........(उपसकरशिकीचीनोदचकनिसतशिकीमहणनकरणातअालीहोतीतीदरसतकलाबददल)

२,०००२,०००

(२) ितनखात.................... नािरोशहतखाताला..........(रोशहतलाशदललितनताचािशकतकखातालानािकरणातआलहोतताचीदरसतीकलाबददल)

१५,०००१५,०००

(३) उचलखात.................... नािवापारखचचाखाताला..........(खाजगीउपोगासाठीउचलणातआललीरकमचीनोदचकीनवापारखचचाखातातकलीहोतीताचीदरसतीकलाबददल)

७,०००७,०००

(४) शी.शिदखात.................... नािशी.साितखाताला..........(साितकडनशमळाललारकमचीनोदचकीनशिदचानािानकलीहोतीताचीदरसतीकलाबददल)

५००५००

(५) दरसतीखात.................... नािइमारतखाताला..........(इमारतदरसतीसाठीशदललखचचाइमारतखातालानािटाकणातआलहोतताचीदरसतीकलाबददल)

५००५००

(६) ितचानखात.................... नािवाजखाताला..........(परापतवाजितचानखातालाशलशहलहोतताचीदरसतीकलाबददल)

१,५००१,५००

(७) सगणकखात.................... नािकााचालखचचाखाताला..........(खरदीकललासगणकाचीनोदकााचालखचचाखातालानािकलहोतताचीदरसतीकलाबददल)

५,०००५,०००

८.३ चकाची दरसी आवि तयाचा शोध ःचका शोधणयाचया पायऱया ःचकािोधनकाढलातरताचकाचीदरसतीकरणसामानतःअशनिाचाआह.खालीलपकीकोणताहीएकाशठकाणीचकालकातऊिकतात.पायरी १) - तरीजपतरकतारकरणापिगीपायरी २) -तरीजपतरकतारझालानतरपरतअशतमलखतारकरणापिगीपायरी ३) - अशतमलखतारझालानतर

261

उदाहरि

उदाहरि कर. १ ःखालील लखाकनाचया चकाची दरसी करा.१) िषणिीाना`१५,०००/-चामालाचीशिकीकली.पणताचीनोदशिकीपसतकातकरणातआलीनाही.

२) लखापालिरणदासाना`९,०००/-ितनशदलताचीनोदताचािशकतकखातासकरणातआली.

३) `३,५००/-लाजनउपसकरशिकलताचीनोदशिकीपसतकातझाली.

४) तरखरदीकरतानािाहतकखचचाशदला`५००/-पणताचीनोदिाहतकखचचाखातातनािकली.

५) आशदतिमाचााना`४५,०००/-रोखशदलपरतकमारिमाचाचखातनािकरणातआल.

रोजकीदथ नोदी

अ. कर. पशील खा. पा.



(१) िषणिीखात............ नािशिकीखाताला.............(िषणिीानाशिकललामालाचीनोदशिकीपसतकातनकलाबददलचकीचीदरसती)

१५,०००१५,०००

(२) ितनखात............ नाििरणदासखाताला.............(िरणदासलाशदललितनताचािशकतकखातास नािकलहोततबरोबरकलाबददल)

९,०००९,०००

चकाच पररिाम

रीजपतरक

नफा ोटाखा

ाळबद

चकाच पररिाम

262

(३) शिकीखात............ नािउपसकरखाताला.............(शिकललउपसकरचकनशिकीखातातनोदशिलहोततबरोबरकलाबददल)

३,५००३,५००

(४) तरखात............ नाििाहतकखचचाखाताला.............(तराचाखरदीिरीलिाहतकखचचा,िाहतकखचचाखातातनािकलाहोतातीनोददरसतकलाबददल)

५००५००

(५) आशदतिमाचाचखात............ नािकमारिमाचाखाताला.............(आशदतिमाचालाशदललीरािीचकनकमारिमाचाचाखातालानािकरणातआलीहोतीतीदरसतकलाबददल)

४५,०००४५,०००

उदाहरि कर. २ ःखालील चकाची दरसी करा.१) शिकीपरतपसतकाचीबरीज२००`नजासतघतली.२) शी.अशमतानाभाडाबददलशदलल`८००ताचािशकतकखातासनािकरणातआल.३) शी.अशभराजाना`३५०चामालशिकलापरतताचीनोदखरदीपसतकात५३०`अिीकरणातआली.४) उपसकरदरसतीचाखचचा`३००चीनोदउपसकरिअनिाकतीखातातनािकली.५) परापतितचान`२००चीखतािणीितचानखातातनािबाजलाकली.६) शी.रामानाशदलला`३२०चाधनादिाचीनोदचकनरोखपसतकाचारोखरकानातकली.

रोजवकदथ नोदी




(१) ा विहाराची रोजशकदचानोदहोणारनाहीकारणाचापररणामकिळ एकाच खातािर झालला आह. ामध शिकी परतखाताला` २००जादानािशदलगलआहत.तामळहीचकदरसतकरणासाठीशिकीपरतखाताला` २००जमाकराि.

(२) भाडखात.............. नािशी.अशमतचाखाताला................(भाडाचीरककमअशमतचािशकतकखातातनािटाकलीहोती,तीदरसतकलाबदल)

८००८००

(३) अशभराजखात.............. नािखरदीखाताला.................शिकीखाताला.....................(शी.अशभराजलाशिकलला`३५०उधारमालाचीनोदचकनखरदीपसतकात` ५३०नकलाचीदरसतीकलाबददल)

- ८८०५३०३५०

263

(४) दरसतीखात.............. नािउपसकरिअनिाकतखाताला(उपसकरदरसतीचाखचचा,उपसकरिअनिकतखातासनािकलातादरसतीबददल)

३००३००

(५) ाविहाराचीरोजशकदचानोदहोणारनाहीकारणाचापररणामकिळ एकाच खातािर झालला आह. ामध परापत ितचानखतािणीमध ितचान खाताला नाि टाकणात आल आह.तामळचकदरसतकरणासाठीितचानखाताला`४००जमाकराि.

(६) रोखखात.............. नािबकखातात(धनादििोधनाचीरककमचकनरोखपसतकातरोखरकानातकरणातआललाचकीचादरसतीबददल)

३२०३२०

उदाहरि कर. ३ ःखाली चकाचया दरसी करा.१) शिकीपरतपसतकाचीबरीज`८००/-नजासतशलशहली.२) कारखानाशिजदक`७,०००/-शदल,परताविहाराचीलखापसतकातनोददोनदाकरणातआली३) शिकीपसतकाचीबरीज`९००/-कमीशलशहणातआली.४) भाडशदल`८२५/-हीनोदचकीनभाडखातास`३२५/-करणातआली.५) इमारतशिसतारकरणासाठीदणातआलली`९,९००/-मजरीचीनोदमजरीखातासकरणातआली.६) तरखरदीपरसगीदणातआललािाहतकखचाचाचीनोद`२,०००/-िाहतकखचचाखातासकरणातआली.७) विसामालकाचाजीिनशिमापरवाजीचीरककम`१,५००/-दणातआली.पणतीशिमाखातासनािशदली.





(१) कोणतीहीनोदहोणारनाहीकारणकिळएकाचखातािरपररणामझाला,शिकीपरतखात`८००/-जमाकराि.

(२) रोखखात............ नािकारखानाशिजदकखातालाकारखानाशिजदकशदलाचीनोददोनिळीकरणातआलाचीचकदरसतीकलाबददल

७,०००७,०००

(३) कोणतीहीनोदहोणारनाहीकारणकिळएकाचखातािरपररणामझाला,शिकीखात`९००/-जमाकराि.

(४) कोणतीहीनोदहोणारनाहीकारणभाडखातह`५००/-नािकरणाताि.

(५) इमारतखात............ नािमजरीखातालाइमारतखाताऐिजीचकीनमजरीखातनािकलानदरसतीकलाबददल

९,९००९,९००

264

(६) तरखात............ नाििाहतकखचचाखातालािाहतकखचचानािकलाचीचकीचीनोददरसतकरनतरखातनािकलाबददल

२,०००२,०००

(७) आहरण/उचलखात............ नािशिमाखातालाउचलखातनािकरणाऐिजीशिमाखातनािकरणातआललीदरसतीकलाबददल

१,५००१,५००

उदाहरि कर. ४ ःखालील चका दरस करा ः१) ििालीटडसचाकडन`७,५००/-चामालउधारीनखरदीकरणातआलापरतखरदीचीनोदपसतकातकरणातआलीनाही.२) `२,०००/-चाखरदीकललामालपरतपाठशिला,ताचीनोदपसतकातकरणातआलीनाही.३) अजलीटडसचालाउधारशिकीकलला`३,०००/-चीमालीचीनोदचकनशिकीपसतकात`३००/-नकरणातआली.४) सशमतआशणकपनीकडनपरतआलला`२,०००/-मालसिरणसकधातसमाशिषटअसनताचीनोदकोणताचपसतकात

कलीनाही.५) `१,२००/-चामालखरदीचीनोदखरदीपसतकात`१२,०००/-करणातआली.६) नीतालाशिकीकललामालाचीशबजकात`२००/-नशकमतजासतदाखशिणातआली.

वकदथनोदी




(१) खरदीखात............ नािििालीचाखाताला(ििालीकडनखरदीकललाउधारखरदीचीनोदशिसरचकीमळघतलीनवहतीतीनोदकलाबददल)

७,५००७,५००

(२) धनकोचखात............ नािखरदीपरतखाताला(खरदीपरतीची`२,०००/-चीनकललीनोदकलाबददल)

२,०००२,०००

(३) अजलीटडसचाखात............ नािशिकीखाताला(अजलीटडसचालाशिकलला`३,०००/-चामालाचीनोद` ३००/-नकलाबददल)

२,७००२,७००

(४) शिकीपरतखात............ नािसशमतआशणकपनीखाताला(सशमतआशणकपनीकडनपरतआललामालाचीनोदशिसरचकीमळघणातआलीनवहतीतीनोदकलाबददल)

२,०००२,०००

265

(५) धनकोखात............ नािखरदीखाताला(`१,२००/-चाखरदीकललामालाचीनोद`१२,०००/-नकलाबददल)

१०,८००१०,८००

(६) शिकीखात............ नािनीताचाखाताला............(शिकीकललामालाचशिजक`२००/-नजासतदाखशिलहोततदरसतीकलाबददल)

२००२००

उदाहरि कर. ५. ः खालील चकाचया दरसी कररा आिशयक वकदथ नोदी करा.१) सशजतकडनखरदीकलला`३,०००/-चामालाचीनोदचकनशिकीपसतकातकरणातआली.२) सशचनलाशिकलला`५,२००/-मालाचीनोदखरदीपसतकादारकलीगली.३) गाहकाकडनपरतआलला`८००/-चामालाचीनोदखरदीपरतपसतकातकरणातआली.४) अशजतलाउधारीिरशिकलला`२४०/-मालाचीनोदशिकीपसतकात`४२०/-करणातआली.५) `९००/-लाशिकललाजनटबलिखचगीचीशिकीमालाचीशिकीगाहधरणातआली.६) मालकाचघरभाड`१,२००/-शदलपरतभाडखातनािकरणातआल.

नोदी




(१) खरदीखात............ नािशिकीखात............ नािसशजतखाताला(सशजतकडनखरदीकललामालाचीनोदशिकीपसतकातकलाबददल)

३,०००३,०००

६,०००

(२) सशचनखात............ नािशिकीखाताला............खरदीखाताला..............(सशचनलाशिकललामालाचीनोदखरदीपसतकातकलाबददल)

१०,४००५,२००५,२००

(३) शिकीपरतखात............ नािखरदीपरतखात............नािगाहकाचाखाताला(गाहकाकडनपरतआललामालाचीनोदखरदीपरतपसतकातकलाबददल)

८००८००

१,६००

(४) शिकीखात............ नािअशजतखाताला(अशजतलाउधारीनशिकलला`२४०/-नोद`४२०/-नकलाबददल)

१८०१८०

266

(५) शिकीखात............ नािउपसकरखाताला...............(उपसकरशिकीचीनोदमालाचीशिकीअिीनोदकलाबददल)

९००९००

(६) आहरण/उचलखात............ नािभाडखाताला................(मालकाचघरभाड`१,२००शदलभाडखातनािकलाबददल)

१,२००१,२००

८.४ वनलवब खा - Suspense account वनलवब खा - अरथ जवहातरीजपतरकाचीदोनहीबाजचाबरजाजळतनसतीलआशणजरतरीजपतरकातनाि(महणजजवहातरीजचाजमाबाजचीबरीजहीनािबाजचाबरजपकाजासतअसल.शकिाजवहातरीजचानािबाजचीबरीजहीजमाबाजचाबरजपकाजासतअसल)आशणजमााचाबरजाजळिणासाठीजतातपरतसिरपाचखातउघडलजातताखाताला‘‘शनलशबतखात’’असमहणतात.एकाचखातािरपररणामकरणाऱाचकानाएकरीचकामहणताताचकाशनलशबतखातादारदरसतकरतातात.एकरीचकािोधनिदरसतकलानतरशनलशबतखातआपोआपबदहोत.

उदाहरि ६ ः शी.शकिोरीलाल ाचीतरीजपतरकाचीबरीजजळतनसनफरकाचीरककम ६२०/-तातपरताशनलशबतखातालासानातररतकरणातआली.काहीकाळानतरचकाचािोधलागला.िरीलचकाचीदरसतीकरणासाठीरोजशकदचानोदीकरनशनलशबतखाततारकरा.१) म.शसगआशणकपनीाचकडन`८४०/-परापतझाल.परतखतािणीमधम.शसगचाखातात`५०नािकरणातआली.२) तरदरसतीकररताशदललाखचचा`५३०/-चीनोदतरखातात`१५०नािबाजलाकरणातआली.३) म.िाहआशणकपनीनशदलली`२५/-चीकसरताचाखातालाजमाकरणातआली.४) चतनॲणडकपनीलाशदलला`७३०/-चीनोदचकनम.लशलतॲणडकपनीचाखातािर`२५०जमाकरणातआली.५) खरदीपसतकाचीबरीज`१००/-नकमीशलशहली.

रोजवकदथ

अ. कर. पशील खा. पा. नाि रककम (`) जमा रककम (`)

(१) शनलशबतखात............ नािम.शसगॲणडकपनीखाताला(म.शसगॲणडकपनीखातात`८४०/-नजमाहोणारीनोद`५०/-ननािकरणातआलीहोतीतीनोददरसतकलाबददल)

८९०८९०

(२) तरदरसतीखात............ नाितरखातालाशनलशबतखाताला(तरदरसतीखचचा`५३०/-चीनोदचकनतरखात `१५०/-ननािकरणातआलहीनोददरसतकलाबददल)

५३०१५०३८०

267

(३) म.िाहआशणकपनीखात............ नाि.शनलशबतखाताला.......(िाहआशणकपनीलाशदललाकसरीची`५०/-नोदचकनजमाझालीहोतीतीदरसतकलाबददल)

५०५०

(४) चतनॲणडकपनीखात............ नािलशलतॲणडकपनीखात.........नािशनलशबतखाताला.......(चतनॲणडकपनीलाशदलला२५०/-चीनोदचकनलशलतॲणडकपनीचाखातातजमाकरणातआललीनोददरसतकलाबददल)

७३०२५०

९८०

(५) खरदीखात............ नािशनलशबतखाताला..............(खरदीखातातनािबाजलाकमीशदसणाऱारकमचीनोददरसतकलाबददल)

१००१००

नाि वनलवब खा जमा

पशील रककम (`) पशील रककम (`)तरीज पतरकातील फरकाची रककम(सतशलतरािी)

म.शसगॲणडकपनीखात

६२०

८९०

तरदरसतीखात

िाहॲणडकपनीखात

चतनॲणडकपनीखात

लशलतॲणडकपनीखात

खरदीखात

३८०

५०

७३०

२५०

१००

१,५१० १,५१०

उदाहरि ७ ः

खालील चका वनलवब खातयाचया आधार दरस करा.

१) सशचनकडन`३,०००/-चामालखरदीकला.पणताचीनोदशिकीपसतकातझालीपरतसशचनचखातबरोबरजमाकल.

२) शी.अशनलकमार (ऋणको)कडन` ४,५००/- रोख शमळाल. ाची नोद बरोबर रोखपसतकातकली, ही नोद ताचाखातासझालीनाही.

३) शिकीपसतक`२,०००/-नबरीजजासतशलशहली.

४) साशदकाना`५,०००/-रोखशदल.परतसाशबरचखात`१,८००/-नजमाकरणातआल.

५) खरदीपरतखाताचीएकणबरीज`३,१५०/-असताना`१,५३०/-हीशिललकपढनणातआली.

६) ितान`७,५००/-रोखशदलपरतअशकताचखात`७,०००/-ननािकरणातआल.

268





(१) खरदीखात............ नािशिकीखात............ नािशनलशबतखाताला..........(मालखरदीकलाचीनोदजीशिकीपसतकातहोतीतीआताबरोबरकलाबददल)

३,०००३,०००

६,०००

(२) शनलशबतखात............ नािअशनलकमारखाताला........(शिसरचकामळजमाझाललअशनलकमारखातदरसतकरणातआल)

४,५००४,५००

(३) शिकीखात............ नािशनलशबतखाताला..........(शिकीपसतकाची`२,०००/-जासतीचीशिललकबरोबरकलाबददल)

२,०००२,०००

(४) साशदकखात............ नािसाशबरखात............ नािशनलशबतखाताला..............(साशदकलारोखरािीशदलाचीनोदचकीनसाशबरचा खातजमाकललीनोददरसतीकलाबददल)

५,०००१,८००

६,८००

(५) शनलशबतखात............ नािखरदीपरतखाताला(खरदीपरतपसतकाचीकमीशदसणारीबरीजचीदरसतीकलाबददल)

१,६२०१,६२०

(६) िताखात............ नािअशकताखाताला........शनलशबतखाताला......(ितालाशदललरोख`७,५००/-चीनोदचकीनअशकताचाखातात`७,०००/-नािझाललीनोददरसतकलाबददल)

७,५००७,०००५००

उदाहरि कर. ८ ः

खालील चकाची दरसी करा.१) िमाचाानीशिकीकलला`८,०००/-चामालाचीचकनिमाचाचखातनािकरणातआल.२) एस.कमारकडनखरदीकलला`१,२००/-चामालाचीनोदखरदी पसतकानसार ताचाखातातजमाऐिजीनाि

करणातआली.३) जी.रमिकडन`३५०/-शमळालाबददलचीनोदरोखपसतकातउतपननबाजलाकली,परतताचीखतािणीमधनोद

कलीनाही.

269

४) रोखखरदीसाठीक.मरलाशदलल`८००/-चीनोदताचाखातातनािबाजलाकरणातआली.५) खाजगीिापरासाठीविसाातनकाढलल`१,५००/-चीनोदसामानखचचाखातातनािकरणातआली.

नोदी


(१) िमाचाचखात............ नाि.िमाचाखाताला.......िमाचालामालाचीशिकीकलीचकनिमाचालानािकलाचीनोददरसतकलाबददल)

८,०००८,०००

(२) एस.कमारचखात`२,४००/-नजमाकलामळ शकदचानोदहोणारनाही.

(३) जी.रमिखात`३५०/-नजमाकराि.शकदचानोदहोणारनाही

(४) खरदीखात............ नाि.क.मरखाताला.......क.मरलारोखीचाखरदीबददलरोखशदली,ताचखातनािकल,नोददरसतकलाबददल

८००८००

(५) उचलखात............ नाि.सामानखचचाखाताला.......िशकतककारणासाठीपसघतलताचीचकननोदसामानखचाचालाझालीतीनोददरसतकरणाबददल

१,५००१,५००

िरीलउदाहरणाचाकललानोदीमळतरीजपतरकजळतनसलासफरकाचीरककमशनलशबतखातालादाखशिणातािी.शकदचामधीलनोदक.(२)आशण(३)खालीलपरमाणदरसतकरताईल. ` ` २)शनलशबतखातनाि १,२०० एस.कमारखाताला.......... १,२००

३)शनलशबतखात नाि ३५० जी.रमिखाताला........... ३५०

वनलवब खा खालीलपरमाि आह.नाि वनलवब खा जमा

पशील रककम (`) पशील रककम (`)

एस.कमारखातजी.रमिखात

१,२००३५०

तरीजपतरकातीलफरक १,५५०

१,५५० १,५५०

270

उदाहरि कर. ९ ःशी.अशमताभाचातरीजपतरकाचीबरीजजळतनाही.फरकाचीरककमतानी शनलशबतखातालासानातररतकली. तानतर

अशमताभनझाललाचकािोधनकाढला.१) माटारकारनोदणीसाठी`८००/-चीनोदकादिीरखचचामहणननोदशिलीगली.२) तरदरसतीखचचा`३००/-शदला.ाचीनोदतरखातातनािकरणातआली.३) `१,०००/-चाजनातराचातपासणीिदरसतीकररताकललादरसतीखचचादरसतीखातालानािकरणातआला.४) इमारतबाधकामासाठीलागणारसाशहतखरदीकल.`९०,०००/-आशण`१०,०००/-मजरीसाठी शदल.ाचीनोद

इमारतखातातकरणातआललीनाही.५) `६,०००/-चउपसकरखरदीकलआशणताचीनोदखरदीपसतकात`४००/-नकरणातआली.६) `१,०००/-चतरशी.सशमतलाशिकणातआलपरतताचीनोदशिकीपसतकातकली.७) शिकीपरतपसतकाचीबरीज`२,०००/-चीनोदखतािणीमधकलीनाही.

तरीजपतरकातशदसणारीमळफरकाचीरककमकाढणासाठीिरीलविहारातझाललाचकादरसतकरनशनलशबतखाततारकरा.

उतर ः रोजवकदथ


(१) मोटारखात............ नाि.कादिीरखचचाखाताला.......(मोटारकारनोदणीचाखचचाकादिीरखातालानािकरणातआला.चकदरसतकलाबददल)

८००

८००

(२) दरसतीखात............ नाि.तरखाताला.......(तरखातनािकललदरसतीखचाचाचीनोददरसतकलाबददल)

३००

३००

(३) तरखात............ नाि.दरसतीखचचाखाताला.......(जनतरखरदीकरतानाकललातपासणीखचाचाचीनोदचकनदरसतीखचचाखातनािकरणातआलीहोतीतीनोददरसतकलाबददल)

१,०००

१,०००

(४) इमारतखात............ नाि.रोखखाताला.......(इमारतबाधकामासाठीलागणारबाधकामसाशहतिमजरीखचाचाचीनोदइमारतखातालानािकलाबददल)

१,००,०००

१,००,०००

271

(५) उपसकरखात............ नाि.खरदीखाताला.......शनलशबतखाताला.......(`६,०००/-चखरदीकललाउपसकरचीनोदचकन` ४००/-नखरदीखातातनािकरणातआलीहोतीतीचकदरसतकलाबददल)

६,०००

४००

५,६००

(६) शिकीखात............ नाि.तरखाताला.......(तरशिकीचीनोदशिकीपसतकातझाललीनोददरसतकलाबददल)

१,०००

१,०००

(७) शिकीपरतखात............ नाि.शनलशबतखाताला.......(लखापसतकातनकललीशिकीपरतपसतकाचाबरजचीनोददरसतकलाबददल)

२,०००

२,०००

नाि वनलवब खा जमा

पशील रककम (`) पशील रककम (`)

तरीज पतरकानसार शदसणारी शिकीतीलफरकाचीरककम(सतशलतरककम)

७,६०० उपसकरखात

शिकीपरतखात

५,६००

२,०००

७,६०० ७,६००

महणनतरीजपतरकातीलमळफरक`७,६००/-जासतजमाहोता.

ppppppppppppp ppppppppppppp

पर.१ एका िाकया उतर वलहा.१) चकाचादरसतीचाअचासपषटकरा?२) सदाशतकचकाचाअचासपषटकरा.३) अितःलोपशिभरमचकाचाअचाशििदकरा?४) पणचालोपशिभरमचकाचाअचाशििदकरा?५) भरपाईचाचकामहणजका?

पर.२ पढील विधानासाठी एक शबद सजा वकिा शबद समह वलहा.

१) तरीजपतरकािरपरभाशितहोणाऱाचका.

२) लखापसतकबदकरतिळसजासतीचीशदसणारीबरीज.

३) लखापसतकातविहारनोदशितानाअितःशकिापणचातःहोणाऱालखशिभरमचकाशनदिचानासआललीचक.

४) विहारनोदशितानालखाकीततिाचाउललघनामळझाललीचक.

272

५) असखातजामधतरीजपतरकातीलफरकाचीरककमसानातररतकलीजात.

६) एकाचकीचापररणामदसऱाचकीमळनाहीसाहोतअसललीचक.

७) तरीजपतरकािरनउघडनहोणारीचक.

८) चकामळझाललीचकीचीनोदशकिाचकीचीखतािणी.

पर.३ वदललया पयाथयामधन योगय पयाथयाची वनिड करा ि िाकय पनहा वलहा.

१) दरसतीचानोदी.................मधकलाजातात.

अ)मळरोजशकदचा ब)लखापसतक क)ताळबद ड)रोखपसतक

२) अिापरकारचाचकाजाफकतरोजशकदचानोदीमधचदरसतहोऊिकतात.

अ)जासतबरजचा ब)एकतफफीचका क)कमीबरजचा ड)दतफफीचका

३) खतािणीमधचकीचानोदीमळघडणाऱाचका.............

अ)सदाशतक ब)लखशिभरम क)भरपाईचा ड)लोपशिभरम

४) एखादाविहाराचीअशजबातकठहीनोदकरणातआललीनाही,तरताला........महणतात.

अ)नोदीचीचक ब)लोपशिभरमचका

क)सधदाशतकचका ड)लखशिभरमचका

५) जवहा..........जळतनाही,तवहाशनलशबतखातउघडलजात.

अ)ताळबदब)वापारखातक)नफातोटाखातड)तरीजपतरक

पर.४ खालील विधान चक की बरोबर सकारि वलहा.

१) लखापसतकाचाशिलकीचाआधारतरीजपतरकतारकलजात.

२) काहीशिशिषटचकामळतरीजपतरकजळत.

३) दरसतीचानोदीरोखपसतकातकलाजातात.

४) जवहातरीजपतरकाचीबरीजजळतअसलतवहाशनलशबतखातउघडणाचीगरजनसत.

५) सिचापरकारचाचकाफकतशनलशबतखातादारचदरसतकलाजाऊिकतात.

पर.५ खालील विधानाशी आपि सहम आहा की असहम वलहा.

१) विहाराचीनोदकरतानारककमशकिाखातातअहतपरससरघडणाऱाशिसरआशणलखशिभरमनोदीनाचकाअसमहटलजात.

२) चकीचानोदी,चकीचीखतािणी,चकीचीबरीज,चकीचसतलनआशणचकीचीगणनाइतादीनाअकगशणतीचकाअसमहटलजात.

३) एकशकिाअनकनािरकमाचाचकाचीभरपाईएकशकिाअनकजमारकमाचाचकािीहोततवहातासभरपाईचाचकाअसमहणतात.

४) सपणचाविहाराचीनोदमळपसतकातनझालासताचापररणामतरीजपतरकाचाजळिणीिरहोतनाही.

५) जवहा विहाराची नोदलखाकनाचासदाशतक शनमानसारकलीजात नाही तवहा तासभरपाईचाचकाअसमहणतात.

273

पर.६ खालील विधान पिथ करा.

१) ----------महणजलखापसतकामधकोणतीहीचकनसणाचीखातरीहो.

२) विहाराचानोदीकरतानालखाकनाचामळततिाचउललघनझालास----------महणतात.

३) ----------नोदीचकाचािोधािरअिलबनअसतात.

४) चकाचीदरसतीकरणासाठीतातपरतासिरपाचउघडलजाणारखात----------हो.

५) चकीचानोदीमळविहाराचानोदीमध----------होत.

gggggggggggggggg परातयवकषक उदाहरि ःgggggggggggggggg

१. खालील चकाची दरसी करा.

१) परिीणलाशदललितन`६,५००/-चीनोदचकनताचािशकतकखातातनािकरणातआली.

२) शसदातटडसचाकडन`१२,०००/-चामाल रोखीनखरदीकलापण ताचीनोद शसदातटडसचाखाताचानािबाजलाकरणातआली.

३) घरमालकशी.िातीलालाना`५,०००/-भाडशदलआशणताचीनोदताचािशकतकखातालानािकरणातआली.

४) बककडन`७००/-वाजशमळालाचीनोदबकखातातजमादाखशिणातआली.

५) टाईमसऑफइशडाला`५,०००/-जाशहरातखचाचाबददलशदलआशणाचीनोदटाईमसऑफइशडाखातासनािकरणातआली.

२. खालील चकाची दरसी करा.

१) तरखरदी`९,०००/-चीनोदखरदीखातातनािकरणातआली.

२) इडसकपनीकडनखरदीकललातराचीशकमत`१५,०००/-शदलीआशणाचीनोदइडसकपनीखातातनािकरणातआली.

३) छपाईतर(शपरटर)खरदीकलाची`१०,०००/-चीनोदचकनखरदीपसतकातकरणातआली.

४) कादिीरखचाचाबददल`८००/-मोहनलाशदललहोतहीनोदताचाखातातनािदाखशिणातआली.

५) रमिलारोखशदलला`५००/-चीनोदसरिचाखातातनािदाखशिणातआली.

३. खालील चकाची दरसी करा.

१) सजानाउधारशिकलला`३,०००/-चामालाचीनोदचकनखरदीपसतकातनोदशिणातआली.

२) शितलकडन`२,०००/-चामालउधारीनखरदीकलााविहाराचीनोदचकनशिकीपसतकातकरणातआली.

३) उमिलापरतपाठशिलला`५००/-चामालाचीनोदशिकीपरतपसतकातकरणातआली.

४) गणिन`९००/-चामालपरतपाठशिलााचीनोदखरदीपरतपसतकातदाखशिणातआली.

५) नहाकडन`१०,०००/-चामालउधारखरदीकलाआशणताचीनोद`११,०००/-नकरणातआली.

274

४. खालील चकाची दरसी करा.

१) शनशखलला`२,०००/-भाडशदलाचीनोदताचािशकतकखातासदाखशिली.

२) शिकीपरतपसतकाचीबरीज`२००/-नजासतघतली.

३) धनराजानाउधारशिकललामालाची`६,५००/-चीनोदखतािणीमधताचािशकतकखातातदाखशिणातआलीनाही.

४) जनासगणकखरदीची`८,०००/-चीनोददरसतीखातासनािकरणातआली.

५) उपसकरदरसती`५००/-चीनोदउपसकरखातनािकरणातआली.

५. खालील चकाची दरसी करा.

१) इमारतबाधकामासाठी`१०,०००/-मजरीशदलीाचीनोदचकनमजरीखातातनािदाखशिणातआली.

२) शी.पटलकडन`५,०००/-रािी शमळालाचीनोदरोखपसतकातकरणातआलीपरत ताचीखतािणीलखापसतकातीलपटलचाखातातकलीनाही.

३) रोशहणीलाशिकीकलला`९,०००/-चीमालाचीनोदचकनमोशहनीचाखातातनािकरणातआली.

४) `५,०००/-इमारतबाधकामाकररताखरदीकललाबाधकामसाशहताचीनोदचकनखरदीखातातनािकली.

६. रीज पतरका ` १,२३०/- चा फरक वदस होा हा फरक वनलवब खातयाला नाि दाखविणया आला तयानर खालील चका वदसन आलया. चकाचया दरसीचया नोदी करन वनलवब खा यार करा.

१) शिकी पसतकाची बरीज` १,०००/-न जासत शदसत.

२) आरतीला`४,४००/-चामालशिकलाताचीनोदआरतीचाखातात`४,०००/-नदाखशिणातआली.

३) खरदीपसतकाचीबरीज`१००/-नअशधकशदसत.

४) रणशजतकडन`५००/-शमळालताचीनोदरणशजतचाखातालाकलीनाही.

५) समीरलाशिकलला`७५०/-चामालाचीनोदखरदीपसतकातकरणातआली.

६) ितचानखातात`५७०/-ऐिजी`५००/-जमाकरणातआल.

७. लखापालचया अस लकषा आल की, रीज पतरकाची नाि बाजला ` ३०८/- रककम कमी वदस आह महिन लखापालन हा फरक वनलवब खातया दशथविला ि नर खालील चका आढळन आलया.

१) खरदीखाताचीनािबाजचीबरीज`१००/-कमीशदसत.

२) गाहकालादरमहाशदलीजाणारीकसर`१००/-चीनोदलखापसतकातकसरखातालाजमाकरणातआली.

३) शमहीरलाशदलला`१०२/-चामालाचीनोदताचाखातात`१२०/-नकरणातआली.

४) कााचालउपोगासाठीखरदीकललीलखनसामगीचीनोद`२६/-न रोखपसतकातकलीपरतलखापसतकातताचीखतािणीकलीनाही.

५) शमहीरनशदलल`२७५/-चीनोदशमतालीचाखातातजमाकरणातआली.

िरीलविहाराचानोदीरोजशकदगीतदऊनशनलशबतखाततारकरा.

275

८. अनराग याचया रीज पतरकाची जमा बाज ` ६,०००/- न जास आह. ही फरकाची रककम वनलवब खातयाला सरानारर करणया आली तयानर पढील चका आढळन आलया.

१) रमाकातकडन`८,०००/-रोखशमळालाचीनोदताचाखातात`६,०००/-नकरणातआली.

२) नमनकडनउधारखरदीबददल`७,०००/-चीनोदशिकीपसतकातझाली,नमनचखातबरोबरजमाकल.

३) शिकीपरतपसतकाचीबरीज`१,०००/-नजासतशदसत.

४) शिकीपसतकाचीबरीज`१०,०००/-चीखतािणीशिकीखातालाकरणातआलीनाही.

५) तरखरदीची`१०,०००/-चीनोदखरदीखातात`५,०००/-नकरणातआली.

चकाचीदरसतीकरनशनलशबतखाततारकरा.

९. शी. यशि याची ३१ माचथ २०१९ रोजीचया रीज मधय चका आढळन आलया. या चकामळ आलला फरक वनलवब खातयाला सरानारर करणया आला. खापसक पावहलयान र वदसन आल की,

१) खरदीपरतीची`१,०००/-चानोदीचीखतािणीखरदीखातातनािबाजलाकरणातआली.

२) बदीनाानाशदलला`४,०००/-चीनोदकदारनााचाखातातनािकरणातआली.

३) शकिोरकडनशमळालला`५,४००/-चानोदीचीखतािणीताचाखातातनािबाजसकरणातआली.

४) `२,०००/-परापतकसरीचानोदीचीखतािणीकसरखातातनािदाखशिणातआली.

५) मोटारसाकलचादरसतीसाठीकलला`२,७४०/-चीनोद,मोटारसाकलखातात`१,७४०/-नािकरणातआली.

िरीलविहाराचीचकाचादरसतीसाठीरोजशकदचानोदीकरा.तसच३१माचचा२०१९रोजीशनलशबतखातालासानातररतकरणातआललाफरकाचीरकमचाशहिोबकरणासाठीशनलशबतखाततारकरा.असगहीतधराकीिरीलचकादरसतीनतरशनलशबतखातसतशलतहोईल.

१०. लखापालाचया चकाची दरसी करा.

१) शकिोरकडन`७००/-चामालखरदीकलाताचीनोदशिकीपसतकातदाखशिणातआली.

२) खरदीपरतकलला`१२०/-चामालाचीनोदखरदीपरतपसतकातकरणाऐिजीखरदीपसतकातझाली.

३) शपरटरचीदरसतीकलाबददलसभाषला`१८०/-दाचआहततसचएकनिीनशपरटर`१,९२०/-लातानपाठशिला,ाचीनोद`२,०००/-नखरदीपसतकातकरणातआली.

४) शनतीनला`१,५००/-चामालपरतकलाआशणताचीनोदशिकीपरतपसतकातकली.

५) पिचादततभाडखातिीसबशधत`४५०/-चीनोदशिसरचकीमळताखातातनसानातररतकरणातआलीनाही.

j j j

276

9 सवामित ससथची अमिि खवािी(Final Accounts of a Proprietary Concern)

अभवास घटक ः

९.१ आरथिक खातााचा अथि उददश आरि महततव९.२ वापार खातद तार करिद९.३ नफातोटा खातद तार करिद९.४ ताळदबाद तार करिद९.५ खालील समाोजन नोदीचद पररिाम

u सातवरिसककध (तवरथि अखदरचा मालसाठा)u अदतत खचथिu पतवथिदतत खचथिu सापततीतवर घसाराu बडीत तव साशरत कजथि रनधीu ऋिको आरि धनकोतवर कसरीची तरतदu पतवथिपापत (आगाऊ रमळालदलद) उतपननu उपारजथित/अपापत उतपननu नमना मालाचद मोफत तवाटपu वापाऱानद तवकतिक उपोगाकररता कलदली उचलu भााडतवलातवर वाजu उचलीतवर वाज

कषमता विधान

o विदयारथयाानया सियावितिससथचथयाअवििखयातथयाचयाअथ, उदथशआवििहतिथयाचथआकलनहोिथ.o विदयारथयाानया विविधसियाथोजन नोदीचथआकलनहोिथ.o विदयाथी वथयापयारखयािथ, नफयािोटयाखयािथआविियाळथबदकौशलथियापरनिथयारकरशकिो.

परसिवानवा (Introduction) : वथयािसयावथक वथिहयारयाची शयासतीथ पदधिीनथ नोद ठथिणथयाची वरिथया महिजथ लथखयाकन होथ. हथ वथिसयाथयाची सिथ आवथकियावहिीशयासतशदधपदधिीनथ उपलबधकरनदथियाि.थथथ वथयािसयावथक वथिहयारयाची नोदचहोिनयाहीिरलथखयाकनपरवरिथयाहीसरहोिथआविहीलथखयाकन परवरिथयाअवििलथखयािर पिथ होिथ.

277

९.१ अ) आमथिक खवातवाचवा अथि : (Meaning of Final Accounts)

लथखयाकनयाचया िलभि हथि परिठयादयार, कयािगयार, गयाहक आवि वथिसयाथ ियालक थयाचथ वहि जोपयासिथ हया असिो. िसथचवथिसयाथयाचीआवथक ससिीजयािनघथणथयासिदिहोिथ.हयाचहथिसिोरठथिनिथगिथगळयापरकयारचीखयािीिथयारकलीजयाियाि.हथसिथआवथकिरयाथचथयाअखथरीसकलथजयािथ.ोडकथयाि,अवििलथखथ हथ वितिीथ वििरिआवि वितिीथ ससिी इतथयादीचथ विवशषटिथळआवि ियारखथचथ वििरि करिथ. हया वथयापयार खयािथ, नफयािोटया खयािथ आवि ियाळथबद थयाचया सच असिो. वथयापयार खयातथयािरनढोबळनफयावकियाढोबळिोटयाकळिोआविनफयािोटयाखयातथयािरनवथिसयाथयाचयाशदधनफयावकियाशदधिोटयासिजिो.ियाळथबदपतकआवथकिरयाथचथयाशथिटी वथिसयाथयाचीसपतिीआवि दथथिया दशथवििथ.

ब) आमथिक लथखवाचवा उदथश ः-

n आवथकलथखयाचयापरिखउदथशविहीिआवथकिरयाथिीलवथिसयाथयाचयाढोबळनफया/ढोबळिोटयाआविशदधनफया/शदधिोटयाशोधनकयाढिथहयाअसिो.

n आवथकिरयाथचथयाशथिटचथयावदिशीवथिसयाथयाचीअचकआविियासििआव थकससिीदशथवििथ.

n वथिसयाथियालकयानयावथिसयाथयाचयाििोििपररियािआविवथिसयाथयाचीससिीियाहीिकरनघथिथ.

n ोडकथयािआवथकवथिहयारयाचथसवषिपतवििरिदशथवििथ.

n आवथकघडयािोडीिरवनथतिठथििथ.

n आवथकवनिथथघथणथयासयाठीवथिसयाथियालकयालयावितिीथवििरिथिदिकरियाि.

क) वाम थिक खवातवाचथ िहत ः-

१) आवथकवििरियाचथयाआधयारयािरवथिसयापकवकियावथिसयाथियालकवथिसयाथयाचथवनथोजनकरनअवििवनिथथघथियाि.

२) आवथकवििरिथआवथकिरयाथचथयाशथिटीवथिसयाथयाचीखरीवितिीथससिीदशथविियाि.

३) लथखयापयालयानथवलवहलथलथआवथकवथिहयारहयाअचकगवििीथपरयाियाअसिो.

४) आवथकवििरियािळथवथिसयाथयाचथयादथियािघथियाििधथथपयारदशथकियाअसिथ.

५) आवथकवििरियािळथसरकयारलयादयावथयालयागियाऱथयाविविधकरयाचीअचकियावहिीविळणथयासिदिहोिथजसथआथकर,िसििसथियाकर(GST)इतथयादी.

६) हयाएकसिथचवलिआदथशअसिोकी,वथिसयाथयाचथयाआव थकवथिहयारयाचथवििरििथयारकरिथ.

आमथिक खवािी कशी िवार करवाीि ः-

परतथथकिथळीवथिसयाथयािधथथआव थकवथिहयारहोिचअसियाि.थयासिथ वथिहयारयाचीनोदशयासतशदधपदधिीनथ रोजवकदथिधथथघथिलीजयािथ. रोजवकदथीिरन विवशषटखयातथयािखियाििीकलीजयािथ.आवथकिरयाथचथयाशथिटीसिथखयािीसिवलिकलीजयाियाि.खयातथयािरनयािथबयाकीवकियाजियाबयाकीअसिथ.थयावशलकयाचथयाआधयारथिथरीजपतक(परीषियासची)िथयारकरणथयािथथिथआविथयासपिथवशलकचथयािदिीनथवथयापयारखयािथ,नफयािोटयाखयािथआविियाळथबदपतकिथयारकरणथयािथथिथथयालयाचअवििखयािीमहिनसबोधलीजयािथहीलथखयाकनपदधिखयालीलपरियािथदशथविलीजयािथ.

278

आवथकवथिहयार

रोजवकदथनोदी

खियाििी

खयातथयाचथसिलन

िथरीजपतक(परीषियासची)

वितिीथवििरिथ(परतथथकिरयाथचथयाशथिटचथयावदिशी)

अमिि खवातवािील सिवामषट बवाबी (सच)

१) उतपयादनखयािथ

२) वथयापयारखयािथ

३) नफयािोटयाखयािथ

४) नफयािोटयाविवनथोजनखयािथ

५) ियाळथबद

मटप :- इथतिया११िीियाविजथविरथयाचथयाअभथयासरिियािधथथउतपयादनलथखया,िनफयािोटयासियाथोजनखयािथअभथयासरिियासयाठीनयाहीि.फकतवथयापयारखयािथ,नफयािोटयाखयािथआविियाळथबदथयाचयाचसियािथशअभथयासरिियािकलथलयाआहथ.

ववापवार खवािथ (Trading Account)

वथयापयारखयािथहथएकअशयापरकयारचथखयािथअसिथकीजथआपलथयालयावथिसयाथयाचथयाएकदरीिसपिथवथयापयारीकिीचीियावहिीदथिथसिथपरकयारचथपरतथषिखचथआविहयानीवथयापयारखयातथयाचथयानयािथबयाजिरदशथविणथयािथथियािआविसिथपरकयारचथियालयाचथयाविरिीसबधीचथवथिहयारजियाबयाजिरदशथविणथयािथथियाि.

वथयापयारखयातथयाचथयानयािथबयाजिरपरयारभिसकधखरथदीआविसिथपरकयारचयापरतथषिखचथउदया.िजरी,ियाहिकखचथ,कोळसया,गसिपयािी,वनियाथिखचथइतथयादीदशथविणथयािथथियाि.

तथयाचपरियािथ वथयापयारखयातथयाचथयाजियाबयाजिरसिरिसकध, विरिी, विरिीपरि,ियालकयानथ सििःचथया उपथोगयासयाठीघथिलथलयाियाल,निनया महिनिोफिियाटलथलयाियालइतथयादी.आवथकिरयाथचथयाशथिटी वथिसयाथयाचयाढोबळनफया वकियाढोबळिोटयाशोधनकयाढणथयासयाठीवथयापयारखयािथिथयारकरणथयािथथिथ.वथयापयारखयातथयाचथयाजियाबयाजचीबथरीजनयािथबयाजचथयाबथरजथपथषियाजयासिअसलथयासढोबळनफयादशथवििथआविनयािथबयाजचीबथरीजजियाबयाजचथयाबथरजथपथषियाजयासिअसलथयासढोबळिोटयादशथवििथ.हयाढोबळनफयावकियाढोबळिोटयानफयािोटयाखयातथयालयासयानयािररिकरणथयािथथिो.

279

ववापवार खवातवाचवा िहतवाचवा बवाबी ः-१) िवालसवाठवा (सककध) ः- अविरिीिियालयालयासकध(ियालसयाठया)असथमहिियाि. सकध(ियालसयाठया)दोनपरकयारचयाअसिो. (अ) परवारभण सककध (वाथिचवा सरवािीचवा िवालसवाठवा) : िरयाथचथयासरियािीलयावशललकअसलथलथयाियालसयाठयासपरयारभि

सकधअसथमहिियाि.परयारभिसकधहयावथयापयारखयातथयाचथयानयािथबयाजिरदशथविलयाजयािो. (ब) स रण सककध (वाथिचवा शथटचवा िवालसवाठवा) : आव थकिरयाथचथयाशथिटचथया वदिशी वशललकअसलथलयाअविरिीि

ियालसयाठयामहिजथसिरिसकधहोथ.थयाचथिलथयाकनलयागििलथ(पररवथथिलथ)विपिीिलथ(बयाजयारिलथ)थयापकीजथिलथअसथलिथगहीिधरलथजयािथ.सिरिसकधवथयापयारखयातथयाचथयाजियाबयाजिरदशथविियािआवितथयाचीदसरीनोदियाळथबदपतकयाचथयासपतिीबयाजिरदशथविियाि.

२) खरथदी :-थयािधथथियालयाचीखरथदीसियाविषटअसिथसपतिीनयाही.िोियालरोखीनथवकियाउधयारीिरखरथदीकलथलयाअसिो.वथयापयारखयातथयाचथयानयािथबयाजिरखरथदीिधनखरथदीपरििजयाकरनशदधखरथदीनथनोदकलीजयािथ.

३) मकरी ः-हीफकतियालयाचीविरिीअसिथसपतिीचीनयाही.रोखीनथवकियाउधयारीनथविकलथलयाियालमहिजथविरिीहोथ.विरिीिधनविरिीपरििजयाकलीजयािथआविशदधविरिीवथयापयारखयातथयाचथयाजियाबयाजिरदशथविलीजयािथ.

४) परतकष खचथि ः-उतपयादनयासयाठीलयागियाऱथयाखचयाथलयापरतथषिखचथमहिियाि.हयाखचथफकतचयालआव थकिरयाथशीसबवधिअसिो.उदया.िजरी,उतपयादनखचथ,वनियाथिीपरकयाश,कोळसया,गस,इधन,पयािी,आथयािशलक,गोदीभयाडथ,ियाहिकखचथ,अवधकयारशलकइतथयादीनयापरतथषिखचथअसथमहिियाि.

ववापवार खवातवाचवा निनवाववापवार खवािथ

................. वाचथ पसिकवाि ३१ िवाचथि ................. रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवानवाथ जिवा

िपशील रककि(`)

रककि(`)


रककि(`)

परयारभिसकध/ियालसयाठयाखरथदीिजया-खरथदीपरिपरतथषिखचथियाहनवथथखरथदीिरीलियाहिकखचथआथयािकर/सीियाशलकिजरीकोळसया,गस,इधनआविपयािीकयारखयानयाखचथअवधकयारशलकढोबळनफया/सकललयाभ(नफयािोटयाखयातथयालयासयानयािररि)

xxxxxxxx

xxxx

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

विरिीिजया-विरिीपरि

निनयाियालयाचथिोफिवििरिियालकयादियारथवथकतीगिउपथोगयासयाठीियालयाचीकलथलीउचलआगीिळथनषटझयालथलयाियालसिरिसकधढोबळिोटया/सकलहयानी(नफयािोटयाखयातथयालयासयानयािररि)

xxxxxxxx xxxx

xxxxxxxx

xxxxxxxxxxxx

xxxx xxxx* वथयापयारखयातथयाचयासिवलिसखथया (Balancing figure)हयाढोबळनफया वकियाढोबळिोटया दशथवििो. वथयापयारखयातथयाची

जियावशललकढोबळनफयादशथवििथ.िोनफयािोटयाखयातथयाचथयाजियाबयाजलयासयानयािररिकलयाजयािो.वथयापयारखयातथयाचीनयािथवशललकढोबळिोटया दशथवििथ. िो नफयािोटयाखयातथयाचथया नयािथ बयाजिर सयानयािररिकलयाजयािो.

280

उदवाहरण १खयालीलियावहिीिरनशीििीसगीियाथयाचथ३१ियाचथ२०१९रोजीसपियाऱथयािरयाथकररियावथयापयारखयािथिथयारकरया.

िपशील रककि (`) िपशील रककि (`)

िजरीअवधकयारशलकविरिीपरिसगीियानथसििःचथयािथसकतकउपथोगयाकररियाउचलथलयाियालकयारखयानयाभयाडथ३१ियाचथ२०१९लयावशललकियालयाचथिलथ

१६,०००११,०००२४,०००

१६,०००४,२००

३६,०००

ियालसयाठया(१.४.२०१८)

विरिी

खरथदी

खरथदीपरि

उतपयादनखचथ

गयािकशकती

आगिियाहनवथथ

२२,०००

३,८०,०००

१,९०,०००

६,४००

८,४००

१६,०००

७,४००

उतिर ः- शीििी सगीिवा वाचथ पसिकवाि ववापवार खवािथ ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवानवाथ जिवा

िपशीलरककि(`)

रककि(`)


रककि(`)

परयारभिसकधखरथदीिजया-खरथदीपरििजरीअवधकयारशलककयारखयानयाभयाडथउतपयादनखचथ

गयािकशकतीआगिियाहनवथथढोबळनफया(नफयािोटयाखयातथयालयासयानयािररि)

१,९०,०००६,४००

२२,०००

१,८३,६००

१६,०००११,०००४,२००८,४००

१६,०००७,४००

१,३९,४००

विरिीिजया-विरिीपरिउचलसिरिसकध

३,८०,०००२४,००० ३.५६.०००

१६,०००३६,०००

४,०८,००० ४,०८,०००

ववापवार खवािथ िवार करणवासवाठी रोजमकदथि नोदी ःलथखयाकनिरयाथचथशथिटीपरतथषिखचयाथचीआविपरतथषिउतपनयाचीखयािीबदकरनतथयाचथया वशलकयावथयापयारखयातथयालयासयानयािररिकरणथयािथथियाि.थयाकररियाकरणथयािथथियाऱथयारोजवकदथनोदीनयाअवििनोदी(closingentries)असथमहिियाि.अ) परवारभण सककध, खरथदी, परतकष खचवाथिचथ सवानवािरण ः-

१)खरथदीपरिखयातथयालयासयानयािरिखरथदीपरिखयािथ...................नयािथखरथदीखयातथयालया

(खरथदीपरिखरथदीखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल)

281

२)विरिीखयािथ--------नयािथविरिीपरिखयातथयालया

(विरिीपरिविरिीखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल)

३)वथयापयारखयािथ--------नयािथ परयारभिसकधखयातथयालया परतथषिखचथखयातथयालया खरथदीखयातथयालया(परयारभिसकध,परतथषिखचथ,खरथदीपरििखरथदीवथयापयारखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल)

ब) मकरी सवानवािरण ः-विरिीखयािथ--------नयािथ वथयापयारखयातथयालया(विरिीवथयापयारखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल)

क) स रण सककधवाचथ ववापवार खवातवालवा सवानवािरण कलवाची नोद :-

सिरि सकधखयािथ --------नयािथ वथयापयारखयातथयालया(सिरिसकधवथयापयारखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल)

ड) ढोबळ नफवा / ढोबळ िोटवा

१. ढोबळ नफवा नफवािोटवा खवातवालवा सवानवािररि ः-वथयापयारखयािथ--------नयािथ नफयािोटयाखयातथयालया(ढोबळनफयानफयािोटयाखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल)

२. ढोबळ िोटवा नफवािोटवा खवातवालवा सवानवािररि ः-नफयािोटयाखयािथ--------नयािथ वथयापयारखयातथयालया(ढोबळिोटयानफयािोटयाखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल)

९.३ नफवािोटवा खवािथ (Profit and Loss Account) नफयािोटयाखयािथहथवथिसयाथयाचयाअवििपररियािदशथवििथ.वथयापयारखयािथिथयारकलथयानिरपढचथपयाऊलमहिजथनफयािोटयाखयािथिथयारकरिथहथहोथ.िथअपरतथषिखचथआविअपरतथषिउतपनथयाआधयारयािरिथयारकरणथयािथथिथ.नफयािोटयाखयािथवथिसयाथयाचयाशदधनफयावकियाशदधिोटयादशथवििथ.चयालिरयाथशीसबवधिसिथअपरतथषिखचथजथयाचथशोधनकरणथयािआलथवकियाकरयािथयाचथआहथिथसिथनफयािोटयाखयातथयालयानयािथकलथजयाियाि.िसथचचयालिरयाथशीसबवधिसिथअपरतथषिउतपनजसथपरयापतकविशन,परयापतभयाडथ,विळयालथलीकसरइतथयादी.नफयािोटयाखयातथयालयाजियाबयाजलयानोदविलथजयाियाि.जरनफयािोटयाखयातथयाचीजियाबयाजचीबथरीजहीनयािथबयाजचथयाबथरजथपथषियाजयासिअसथलिरनफयािोटयाखयातथयािधथथजिया वशललकअसलथयाचथ वनदशथनयासथथिथ महिजथचिोशदधनफयाहोथ.ियातजरनफयािोटयाखयातथयाचथनयािथबयाजचीबथरीजहीजियाबयाजचथबथरजथपथषियाजयासिअसथलिरिीनयािथवशललकदशथवििथमहिजथचिोशदधिोटया(Netloss)होथ.शदधनफयािोटयाभयाडिलखयातथयालयासयानयािररिकलयाजयािो.नफयािोटयाखयािथहथनयािधयारीखयािथआहथ.

282

नफवािोटवा खवातवाचवा निनवानफवािोटवा खवािथ

३१ िवाचथि -------- रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवानवाथ जिवा


रककि(`)


रककि(`)

ढोबळिोटया(पढथआिलया)िथिनआवििजरीभयाडथ,दरआविकरविियाबकशलककसर/अपहयारवदलीअकषििशलकघसयारया:जिीनिइियारिसथतआविथतउपसकर(फवनथचर)परियासखचथजयावहरयािछपयाईिलथखनसयािगीवथयाजवदलथअसयािनथहयानी(उदया.आगवकियाचोरीिळथहयानी)सिथषटनखचथििथनसशवथिबडीिकजथवनधीखयािथजनथबडीिकजथ(+)निीनबडीिकजथ(+)निीनबडीििसशवथिकजथवनधी(-)जनयाबडीिकजथवनधी

सपतिीविरिीिरिोटयाशदधनफया(भयाडिलखयातथयािरसयानयािररि)

xxxxxxxxxxxx

xxxxxxxx

xxxx

xxxx

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

xxxxxxxx

xxxx

xxxxxxxx

ढयाथबळनफया(पढथआिलया)परयापतभयाडथपरयापतििथन/कविशनपरयापतकसरगिििकीिरवथयाजबकठथिीिरपरयापतवथयाजइिरवकरकोळउतपनजनीस.बडीिकजथवनधी(-)बडीिकजथ(िथरजथिील)(-)निीनबडीिकजथ(-)निीनस.ब.कजथवनधीशदधिोटया(भयाडिलखयातथयालयासयानयािररि)

xxxxxxxxxxxxxxxx

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

xxxx

xxxx

xxxx xxxx

283

उदवा. १खयालीलवशलकयािरनआपियासरयाजॲनडसनसथयाचथवथयापयारिनफयािोटयाखयािथ३१ियाचथ२०१८रोजीसपियाऱथयािरयाथकररियािथयारकरया.

िपशील नवाथ मशललक (`) िपशील जिवा मशललक (`)

िजरीखरथदीआगिियाहनवथथविरिीपरि(आगिपरतथयाथ)परयारभिसकधिथिनअवधकयारशलकभयाडथ,दरिकरबडीिकजथवनगथिियाहनवथथछपयाईिलथखनसयािगीजयावहरयािवदलथलीकसरविियाकयारखयानयाभयाडथििथन/कविशनवदलथ

९,२००६६,८००३,३५०४.८००३१,३००१७,४००४,८००१२,६८०

५००३,७२०२,४००१८,०००१,५२०५,७५०७,०००१,८००

खरथदीपरि(वनगथिपरतथयाथ)विरिीपरयापतििथन/कविशनपरयापतभयाडथकसरविळयाली

६,५२०१,५२,९००१८,०००९,०००४,६००

१,९१,०२० १,९१,०२०

सिरिसकधयाचथिलथ`५६,८५०होिथ.उतिर ः- रवाज अनड सनस वाचथ पसिकवाि ववापवार खवािथ

३१ िवाचथि २०१८ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवानवाथ जिवा


रककि(`)


रककि(`)

परयारभिसकधखरथदीिजया-खरथदीपरि

िजरीआगिियाहनवथथअवधकयारशलककयारखयानयाभयाडथढोबळनफया(पढथनथलया)(सिवलिरयाशी)

६६,८००६,५२०

३१,३००

६०,२८०

९,२००३,३५०४,८००७,०००८९,०२०

विरिीिजया-विरिीपरि

सिरिसकध

१,५२,९००४,८०० १,४८,१००

५६,८५०

२,०४,९५० २,०४,९५०

284

नफवािोटवा खवािथ३१ िवाचथि २०१८ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा

नवाथ जिवा


रककि(`)


रककि(`)

िथिनजयावहरयािवदलथलीकसरभयाडथ,दरिकरविियाबडीिकजथवनगथिियाहनवथथििथनवदलथछपयाईिलथखनसयािगीशदधनफया(भयाडिलखयातथयािसयानयािररि)

१७,४००१८,०००१,५२०१२,६८०५,७५०५००

३,७२०१,८००२,४००५६,८५०

ढोबळनफया(पढथआिलया)परयापतििथनपरयापतभयाडथकसरविळयाली

८९,०२०१८,०००९,०००४,६००

१,२०,६२० १,२०,६२०

नफवािोटवा खवातवािील कवाही िहतवाचवा पदवाचथ सपषटीकरण ः-

अ) कवावाथिल परशवासन खचथि ः- हथखचथदनवदनकयाथयाथलथवथिसयापनआविपरशयासनसवथिससिठथिणथयासयाठीकरणथयािथथियाि.थयािधथथकयाथयाथलथभयाडथ,

वििया,टपयालआविियारखचथ,अकषििशलक,छपयाईिलथखनसयािगी,िथिन,ससरसपतिीिरघसयारयादरसिीआविदथखभयालइतथयादीखचयाथचयासियािथशहोिो.

ब) मकरी मिरण व ः- हथखचथियालयाचीविरिीिवििरिकरणथयासयाठीकरणथयािथथियाि.थयाखचयाथिधथथजयावहरयाि,वनगथिियाहनवथथ,सयाठििक,

विरितथयाचथिथिन,विरिीकरकविशन,बडीिकजथ,बडीििसशवथिकजथवनधी,गोदयािभयाडथ,इिरविरिीिरीलखचथइतथयादीचयासियािथशहोिो.

क) मतिी खचथि ः- हथखचथ वथिसयाथसचयालनयासयाठीकरणथयािथथियाि. थयािधथथकजयाथिरील वथयाज,बकओवहरडयाफटिरील वथयाज,बक

शलक, विपतयािरीलकसर, वदलथलीकसर, ठथिीिरील वथयाज इतथयादीचयासियािथश होिो.

ड) असधवारण नकसवान ः- हथअसयाधयारिनकसयाननफयािोटयाखयातथयािदशथविणथयािथथियाि.उदयाहरिया थ,आगीिळथनकसयान,सरििििधथथियालनकसयान,

सपतिीविरिीिरिोटयाइतथयादी.

इ) िहसली उतपनन ः- ियालयाचथयाविरिीवथविररकतविळियारथसिथउतपन.उदया.परयापतकविशन,परयापतकसरइतथयादी.

फ) अववापवारी मककवा अवहवाथि नफवा (Non trading or Non operation Imcome) ः- थयािधथथबककडनविळियारथउतपनवकियागिििकीिरीलउतपनयाचयासियािथशहोिो.अनथउतपनजथअवथयापयारीसोियापयासन

विळिथ.उदयाहरिया थ,परयापतलयाभयाश,बकठथिीिरवथयाज,सपतिीविरिीिरीलनफयाइतथयादी.

285

ग) असवाधवारण फवादथ (Abnormal gains) ः- भयाडिलीगिििकीिरविळियारथउतपनवकियाफयाथदथथयाचयासियािथशअसयाधयारिउतपनयािहोिो.उदयाहरियाथ,गिििक

विरिीिरीलनफया.असथसिथउतपननफयािोटयाखयातथयाचथयाजियाबयाजिरदशथविियाि.

नफवािोटवा खवातवाशी सबमधि रोजकरीदथि नोदी

अ) अपरतकष खचवाथिचथ नफवािोटवा खवातवाचथ नवाथ बवाजस सवानवािरणनफयािोटयाखयािथ---------नयािथ

पगयारखयातथयालयाभयाडथखयातथयालयाजयावहरयािखयातथयालयाविियाखयातथयालयाइतथयादी

(सिथअपरतथषिखचथनफयािोटयाखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल)

ब) ममभनन उतपननवाची पदथ नफवािोटवा खवातवाचथ जिवा बवाजस सवानवािररि कलवाबदल -विविधअपरतथषिउतपनयाचीखयािी---------नयािथ(लयाभयाश,कसर,वथयाजइतथयादी)

नफयािोटयाखयातथयालया(विविधउतपननफयािोटयाखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल)

क) शदध नफवा मककवा शदध िोटवा भवाडल खवातवालवा सवानवािरणवाचवा नोदी १) शदध नफवा भवाडल खवातवालवा सवानवािररि कलवाबदल

नफयािोटयाखयािथ---------नयािथभयाडिलखयातथयालया

(शदधनफयाभयाडिलखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल) २) शदध िोटवा भवाडल खवातवालवा सवानवािररि कलवाबदल

भयाडिलखयािथ---------नयािथनफयािोटयाखयातथयालया

(शदधिोटयाभयाडिलखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल)शदधनफयाभयाडिलखयातथयािअवधककरणथयािथयाियािरशदधिोटयािजयाकरणथयािथयािया.

९.४ िवाळथबद (Balance Sheet) ियाळथबदहथवििरिपतआहथजथयािधथथवथिसयाथयाचीसपतिीआविदथथियादशथविलीजयािथ.एकयाविवशषटियारखथलयावथिसयाथयाचीवितिीथससिीकशीआहथथयाचीवनसचिीकरणथयासयाठीियाळथबदिथयारकलयाजयािो. ियाळथबदहथदोनबयाजिधथथविभयागलथलथएकवििरिपतआहथ.डयावथयाबयाजस‘दथथियाबयाज’सिजलीजयािथआविउजिीबयाजही‘सपतिीबयाज’सिजलीजयािथ.दोनहीबयाजचथयाबथरजयानथहिीसियानअसियाि.ियाळथबदपतकयािसिथखयातथयाचथयावशलकयाजथयावथयापयारिनफयािोटयाखयातथयािदशथविणथयािआलथयानयाहीितथया(ियासिविकििथसकतकखयािी)दशथविणथयािथथियाि.ियाळथबदपतकवथिसयाथयाचीआवथकससिीदशथवििथ.

286

िथससथि वाचथ पसिकवाििवाळथबद मद. ३१ िवाचथि ----- रोजीचवा

दथिवा रककि(`)

रककि(`)

सपतिी रककि(`)

रककि(`)

भयाडिल(+)शदधनफया(+)भयाडिलयािरवथयाज

(-)उचल(-)उचलीिरवथयाज(-)शदधिोटयाबककजथअवधकोरअवधविकरथविविधधनकोदथयथविपतअदतिखचथपिथपरयापतउतपन

xxxxxxxxxxxxxxxx xxx

xxxxxxxxxxxx

रोखबकिीलरोखपरयापतविपतविविधऋिकोखथयािीउपसकरसथतिथतजिीनिइियारिपिथदतिखचथअपरयापतउतपनसिरिसकध

हसर xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

एकि xxx एकि xxx कवाही िहतवाचवा सिवाोजनवा आमण तवाचवा रोजमकदथि नवाथदी ः-

१) सरण सककध / थि अखथरचवा िवालसवाठवा सिरिसकधखयािथ--------नयािथ

वथयापयारखयातथयालया(िरथअखथरचयाियालवथयापयारखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल)

२) सपतिीर घसवारवा (Depreciation on assets) ः- सपतिीचथया गिितिथिआवि िलथयािकयाथिसिरपीआवि सयाितथयानथ होियारी घट महिजथ घसयारया होथ. घसयारया ससर

सपतिीिरआकयारणथयािथथिो.ससरसपतिीिरआकयारलथलयाघसयारयाहथनकसयानआहथमहिननफयािोटयाखयातथयाचथयानयािथबयाजिरदशथविियािआविियाळथबदपतकयािीलसपतिीबयाजिरीलसबवधिसपतिीिनिजयाकरियाि.

ससरसपतिीिरघसयारयाआकयारलथयासरोजकीदथीिखयालीलपरियािथरोजकीदथनोदकरणथयािथथिथ. I) ससरसपतिीिरघसयारयाआकयारलथयास-

घसयारयाखयािथ--------नयािथ ससरसपतिीचथयाखयातथयालया (ससरसपतिीिरघसयारयाआकयारलथयाबदल)II) घसयाऱथयाचीरयाशीनफयािोटयाखयातथयालयासयानयािररिकलथयास नफयािोटयाखयािथ--------नयािथ घसयारयाखयातथयालया (नफयािोटयाखयातथयालयाघसयारयासयानयािररिकलथयाबदल)

३) अदति खचथि / न मदलथलथ खचथि (Outstanding Expenses) ः- अदतिखचथमहिजथअसथखचथजथवनविथिझयालथलथअसियाि.परितथयाचथलथखयाकनिरयाथिशोधनकरणथयािआलथलथनसिथ.

287

अशयाखचयाथलयाअदतिखचथमहिियाि.अदतिखचयाथसयाठीखयालीलपरियािथरोजकीदथनोदकरणथयािथथिथ. खचथखयािथ--------नयािथ अदतिखचथखयातथयालया(अदतिखचयाथचीरयाशीसयानयािररिकलथयाबदल)उदया.भयाडथ,िथिनइतथयादीवथयापयारवकियानफयािोटयाखयातथयाचथयानयािथबयाजिरतथयाविवशषटखचयाथचथयारकिथिविळियाआविियाळथबदपतकयाचथयादथथियाबयाजिरदशथिया.

४) पथिदति खचथि / आगवा मदलथलवा खचथि (Prepaid expenses) ः- पिथदतिखचथमहिजथअसथखचथहोिजथयाचथशोधनचयालिरयाथिकलथजयािथपरितथयाचयालयाभपढीलिरयाथिधथथविळियारया

असिो.पिथदतिखचयाथसयाठीखयालीलपरियािथरोजकीदथनोदकरणथयािथथिथ. पिथदतिखचथखयािथ--------नयािथ विवशषटखचथखयातथयालया(पिथदतिखचयाथचीरयाशीविवशषटखचयाथिनिजयाकलथयाबदल)उदया.वििया,जयावहरयािइतथयादी)वथयापयारवकियानफयािोटयाखयातथयाचथनयािथबयाजिरसबवधिखचयाथिनिजयाकरणथयािथयािथआविियाळथबदपतकयाचथयासपतिीबयाजिरपिथदतिखचथदशथविणथयािथयािया.

५) अपरवापत उतपनन (किमलथलथ परि न मिळवालथलथ उतपनन) ः- आवथकिरयाथचथयाकयालयािधीिकिविलथलथपरिनविळयालथलथउतपनमहिजथअपरयापतउतपनहोथ.

अपरयापतउतपनखयािथ--------नयािथ उतपनखयातथयालया(उतपनअपरयापतअसलथयाबदल)

६) पथिपरवापत उतपनन / आगवाऊ मिळवालथलथ उतपनन पढीलिरयाथशीसबवधिअसलथलथपरिचयालआव थकिरयाथिपरयापतझयालथलथयाउतपनयासपिथपरयापतउतपनमहिियाि.

उतपनखयािथ--------नयािथ पिथपरयापतउतपनखयातथयालया(आगयाऊउतपनविळयालथयाबदल)

७) बडीि कजथि / अशोध ऋण (Bad debts) ः- ऋिकोकडनिसलनहोियाऱथयारकिथलयाबडीिकजथअसथमहिियाि.बडीिकजथहयावथिसयाथउपरिियालयाहोियारयािोटया

होथ. महिनबडीिकजयाथची रककिनफयािोटयाखयातथयालया नयािथकरणथयािथथिथथआविऋिकोथया पदयािनिजयाकरणथयािथथिथ.थयासबधीचथयानोदीपढीलपरियािथहोिील-

बडीिकजथखयािथ--------नयािथ विविधऋिकोखयातथयालया (अविरीकतबडीिकजयाथचीिरिदकलथयाबदल) नयाफयािोटयाखयािथ--------नयािथ बडीिकजथखयातथयालया (बडीिकजथनफयािोटयाखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल)

288

८) बडीि सशमि कजथि मनधी / अशोध समदगध ऋणवाथि समचिी (Reserve for bad and doubtful debts) (New R.D.D.) ः-

कयाहीअसथहीऋिकोअसशकियािजथयाचथयाकडनिसलहोिथसवदगधअसिथ.अशीकजथिसलहोऊहीशकियािवकियातथयाचीिसलीहोऊशकिनयाही.थयाकयारियासयाठीजीिरिदकरणथयािथथिथविलयाबडीििसशवथिकजथवनधीअसथमहिियाि.ही िरिद ियागील िरयाथचथयाअनभियाचथयाआधयारयािरकरणथयाि थथिथ. भविषथकयाळयािकजयाथची िसली होऊशकली नयाही िरवथिसयाथयालयािोटयाहोिो.अशयािोटयाचीभरपयाईबडीिकजयाथचीिरिदकरनकरियाथथिथ.

सशवथिबडीिकजयाथकररियािरिदीसयाठीचीरोजकीदथनोदपढीलपरियािथआहथ- नफयािोटयाखयािथ--------नयािथ सशवथििबडीिकजथवनधीखयातथयालया(बडीििसशवथिकजथवनधीचीिरिदकलथयाबददल)टीप ः-१) जथवहयाकिळिथरजथिधथथबडीिकजथ(नयािथवशललक)दथणथयािथथिथिथवहयािोिोटयाअसिोआविहयािोटयानफयािोटयाखयातथयालया

नयािथकरणथयािथथिो.२) जथवहयासशवथिबडीिकजथ वनधी(RDD)िथरजथिधथथदथणथयािथथिथिथवहयाअशयासशवथिबडीिकजथवनधीलयाजनी वकिया

अससितियािअसलथलीस.ब.कजथवनधीअसथमहिियाि.३) जथवहयासियाथोजनथिधथथसशवथिबडीिकजथवनधीसचविणथयािआलयाअसथलिथवहयातथयावनधीलयानिीनस.ब.कजथवनधीअसथ

महिियाि.

९) ऋणकोर कसरीची िरिद (Provision for Discount on Debtors) ः- ऋिकोनी तथयाचथयाकडन थथिथअसलथलथया रकिथचथ शोधनअगोदरकरयािथ थयासयाठी तथयानयाकसर दथणथयाि थथिथअशीकसर

वथिसयाथयाचयािोटयासिजणथयािथथिथ.अशयाकसरीचथआगिनहथशदधऋिकोिरकरणथयािथथिथ. (सकलऋिकोिनबडीिकजथिसशवथििबडीिकजथवनधीचीरककििजयाकलथयािर)

ऋिकोिरकसरीचीिरिदसबधीरोजकीदथनोद- नफयािोटयाखयािथ--------नयािथ ऋिकोिरकसरिरिदखयातथयालया(ऋिकोिरकसरीचीिरिदकलथयाबदल)

१०) धनकोर कसरीची िरिद (Provision for discount on Creditors) ः- हीऋिकोिरकसरीचथयाविरदधआहथ.धनकोनयादथथवनधीअगोदरशोधनकलथयासिथआपलथयालयाकयाहीवनसचिरकिथची

सट(कसर)दथिील.हयाएकपरकयारचयावथिसयाथयालया विळियारयाअपथवषििलयाभहोथ.अशयापरकयारथधनकोकडनपरयापतकसरीसरयाशीलयानफयािोटयाखयातथयासजियाकरणथयािथथिथआविदथथिथिधथथघटहोिअसलथयानथविविधधनकोिधनिजयाकरणथयािथथिथ.

धनकोिरकसरिरिदीचीरोजवकदथनोदपढीलपरियािथकरणथयािथथिथ. धनकोिरकसरिरिदखयािथ--------नयािथ नफयािोटयाखयातथयालया(धनकोिरकसरीचीिरिदकलथयाबदल)

११) उचल / आहरण (Drawings) ः- उचलमहिजथवथयािसयावथकयानथआपलथयावथिसयाथयािनसििःचथयाखयाजगीउपथोगयासयाठीरोख,ियालवकियािसिचीकलथली

उचलहोथ.ियालकवथिसयाथयािनजथवहयाअशयापरकयारचीउचलकरिोिथवहयावथिसयाथयािीलतथयाचथयाभयाडिलयािघटहोिथ.महिनउचलहीरककिियाळथबदयाचथदथथियाबयाजिरभयाडिलयािनिजयाकरणथयािथथिथ.ियालकयादियारथसििःचथवकियाघरगिीउपथोगयाकररियावथिसयाथयािनउचललथलयाियालअविरिीिियालअसिोमहिनतथयाचीनोदवथयापयारखयातथयाचथजियाबयाजसकरणथयािथथिथ वकियाखरथदीिनिजयाकरणथयािथथिथ.

ियालकयानथवथिसयाथयािनियालयाचीउचलकलीअसियाकरणथयािथथियारीरोजकीदथनोद-

289

I) उचल/आहरिखयािथ--------नयािथ वथयापयारखयातथयालया वकिया खरथदीखयातथयालयाII) ियालकयाचथभयाडिलखयािथ--------नयािथ उचलखयातथयालया

१२) निनवा महणन िवालवाचथ िोफि मिरण (Goods distributed as free Samples) ः- गयाहकयानयाियालयाचथिोफिनिनयामहिनवििरीिकरिथमहिजथएकपरकयारथियालयाचीजयावहरयािकरिथहोथ.महिनथयावथिहयारयाची

नोदनफयािोटयाखयातथयाचथनयािथबयाजिर‘जयावहरयािखचथ’थयावशरथकयािगथिकरणथयािथथिथ.तथयाचयादसरयापरभयािवथयापयारखयातथयाचयाजियाबयाजसकरणथयािथथिोवकियावथयापयारखयातथयाचथयानयािथबयाजिरीलखरथदीथयापदयािनिजयाकरियाि.

निनयामहिनिोफिवििरीिकरणथयािथथियाऱथयाियालयाचीरोजकीदथनोद- I) निनयामहिनिोफिियालवििरिखयािथ--------नयािथ

वथयापयारखयातथयालया वकिया खरथदीखयातथयालया (निनयामहिनिोफिवििरीिकलथलथियालवथयापयारखयातथयालयावकियाखरथदीखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल)II) जयावहरयािखयािथ--------नयािथ निनयामहिनिोफिियालवििरिखयातथयालया (निनयामहिनिोफिवििरीिकलथलथयाियालयाचीरककिजयावहरयािखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल)

१३) भवाडलवार ववाज I) भयाडिलयािरवथयाजखयािथ--------नयािथ

भयाडिलखयातथयालया (भयाडिलयािरवथयाजआकयारलथयाबदल)II) नफयािोटयाखयािथ--------नयािथ भयाडिलयािरवथयाजखयातथयालया (भयाडिलयािरीलवथयाजनफयािोटयाखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल)

१४) उचलीर ववाज / आहरणवार ववाज I) भयाडिलखयािथ--------नयािथ

उचलीिरवथयाजखयातथयालया (उचलीिरवथयाजआकयारलथयाबदल)II) उचलीिरवथयाजखयािथ--------नयािथ नफयािोटयाखयातथयालया (उचलीिरीलवथयाजनफयािोटयाखयातथयालयासयानयािररिकलथयाबदल)

290

९.५ सिवाोजनवाचवा पररणवाि (EFFECTS OF ADJUSTMENTS)

अ.क. सिवाोजनथचथ नवा परि पररणवाि अमिि पररणवाि

१) सिरिसकध(लयागििलथवकियाबयाजयारिलथथयापकीकिीअसलथलीरककि)

वथयापयारखयातथयाचथजियाबयाजिर ियाळथबदपतकयािसपतिीबयाजिरदशथिया

२) ससरसपतिीिरघसयारया नफयािोटयाखयातथयाचथयानयािथबयाजिर ियाळथबदपतकयाचथयासपतिीबयाजिरतथयाविवशषटसपतिीिधनिजयाकरया.

३) अदतिखचथ/दथिथबयाकीखचथ वथयापयार वकिया नफयािोटया खयातथयािधथथतथयाविवशषटखचयाथिधथथअवधककरया.

ियाळथबदपतकयाचथयादथथियाबयाजिरदशथिया.

४) पिथदतिखचथ/आगयाऊवदलथलथखचथ

वथयापयार वकिया नफयािोटया खयातथयािधथथतथयाविवशषटखचयाथिनिजयाकरया.

ियाळथबदपतकयाचथयासपतिीबयाजिरदशथिया.

५) अपरयापतउतपन/उपयावजथिउतपन

नफयािोटया खयातथयाचथया जिया बयाजिरविवशषटउतपनयािनअवधककरया.

ियाळथबदयाचथसपतिीबयाजिरदशथिया.

६) पिथपरयापतउतपन/आगयाऊविळयालथलथउतपन

नफयािोटया खयातथयाचथया जिया बयाजिरविवशषटउतपनयािनिजयाकरया.

ियाळथबदयाचथदथथियाबयाजिरदशथिया.

७) बडीिकजथ/अशोधथऋि नफयािोटयाखयातथयाचथयानयािथबयाजिर ियाळथबदयािसपतिीबयाजिरऋिकोिधनिजयाकरया

८) सशवथििबडीिकजथबडीिकजथवनधी(RDD)

नफयािोटयाखयातथयाचथयानयािथबयाजिर ियाळथबदयाचथसपतिीबयाजिरविविधऋिकोिधनिजयाकरया.

९) ऋिकोिरकसरीचीिरिद नफयािोटया खयातथयाचथया नयािथ बयाजिरदशथिया

ियाळथबदयाचथसपतिीबयाजिरविविधऋिकोिधनिजयाकरया.

१०) धनकोिरकसरिरिद नफयािोटयाखयातथयाचथजियाबयाजिर ियाळथबदयाचथदथथियाबयाजिरविविधधनकोमहिनिजयाकरया.

११) वथसकतगिउपथोगयासयाठीियालघथिथ/उचल

वथयापरी खयातथयाचथया जिया बयाजिरदशथियावकियाखरथदीथयापदयािनिजयाकरया.

ियाळथबदयाचथदथथियाबयाजिरभयाडिलयािधनिजयाकरया.

१२) निनयामहिनियालयाचथिोफिवििरि

वथयापरखयातथयाचथयाजियाबयाजिरदशथियावकियाखरथदीथयापदयािनिजयाकरया.

नफयािोटया खयातथयाचथया नयािथ बयाजिर जयावहरयािखचथथयानयाियानथदशथिया.

१३) भयाडिलयािरीलवथयाज नफयािोटया खयातथयाचथया नयािथ बयाजसदयाखवििथ

ियाळथबदयािधथथभयाडिलयािधथथजियाकरयािथ.

१४) उचलीिरीलवथयाज नफयािोटया खयातथयास जिया बयाजसदयाखवििथ

ियाळथबदयािधथथउचलीिधथथजियावकियाभयाडिलयािनिजयाकरया.

291

उदवाहरण क. १ ः िथससथभयारदियाजॲनडसनसथयाची३१ियाचथ२०१९रोजीचीिथरीजपढीलपरियािथआहथ.िमहयालया३१ियाचथ२०१९रोजीसपियाऱथयािरयाथकररियावथयापयारआविनफयािोटयाखयािथआवितथयाचियारखथचयाियाळथबदिथयारकरयािथयाचयाआहथ.

िथरीज - ३१ िवाचथि २०१९ रोजीची

िपशील नवाथ रककि (`) िपशील जिवा रककि (`)

अवधकयारशलकउचलिजरीखरथदीरोखविरिीपरिबकविियाउपसकरइियारिविविधऋिकोबडीिकजथविविधखचथपरियासखचथपरयारभिसकधवनगथिियाहनवथथभयाडथअयागिियाहनवथथिथिन

४,०००१०,०००६,०००७१,०००१०,०००५,०००४०,०००१,०००३४,०००

१,२०,०००१,००,०००

१,०००३,०००२,०००२४,०००१,६००१,०००४००

१६,०००

विविधधनकोविरिीखरथदीपरिभयाडिलदथथविपतबकअवधविकरथ

५६,०००८१,०००३,०००

२,५०,०००२०,०००४०,०००

४,५०,००० ४,५०,०००सिवाोजनवा ः-िरथअखथरसिरिसकधिलथ`५४,०००

292

उतिर ः- भवारदवाज ॲनड सनस वाचथ पसिकवािववापवार नफवािोटवा खवािथ

३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवानवाथ जिवा


रककि(`)


रककि(`)

परयारभिसकधखरथदी(-)खरथदीपरिअवधकयारशलकिजरीआगिियाहनवथथढोबळनफया(पढथनथलया)

७१,०००३,०००

२४,०००

६८,०००४,०००६,०००४००

२७,६००

विरिी(-)विरिीपरिसिरिसकध

८१,०००५,००० ७६,०००

५४,०००

१,३०,००० १,३०,०००िथिनभयाडथविविधखचथविियाबडीिकजथपरियासखचथवनगथिियाहनवथथशदधनफया(भयाडिलखयातथयालयासयानयािररि)

१६,०००१,०००३,०००१,०००१,०००२,०००१,६००२,०००

ढोबळनफयापढथआिलया २७,६००

२७,६०० २७,६००

िवाळथबद३१ िवाचथि २०१९ रोजीचवा

दथिवारककि(`)

रककि(`)

सपतिीरककि(`)

रककि(`)

भयाडिल(+)शदधनफया

(-)उचलविविधधनकोदथथविपतबकअवधविकरथ

२,५०,०००२,०००

२,५२,०००१०,००० २,४२,०००

५६,०००२०,०००४०,०००

इियारिउपसकरविविधऋिकोबकरोखसिरिसकध

१,२०,०००३४,०००

१,००,०००४०,०००१०,०००५४,०००

३,५८,००० ३,५८,०००

293

उदवाहरण क. २ ःिगथशटथडसथथयाची३१ियाचथ२०१८चीिथरीजखयालीलपरियािथदथणथयािआलीआहथ.आपि३१ियाचथ२०१८रोजीसपियाऱथया

िरयाथकररियावथयापयारिनफयािोटयाखयािथआवितथयाचियारखथचयाियाळथबदिथयारकरया.

िथरीज ३१ िवाचथि २०१८ रोजीची

िपशील नवाथ रककि (`) जिवा रककि (`)

परयारभिसकध

खरथदी

विरिी

खरथदीपरि(वनगथिपरतथयाथ)

विरिीपरि(आगिपरतथयाथ)

अवधकयारशलक

िजरीआवििथिन

कयाथयाथलथिथिन

परयापथविपत

दथथविपत

कयाथयाथलथीनउपकरिथ

िोटयारवहन

सथतआविथत

बडीिकजथ

जयावहरयाि

हसिसरोख

विविधऋिको

सशवथिबडीिकजथवनधी

विविधधनको

भयाडिल

३२,७५०

५५,०००

--

--

४,४८०

४,०००

८,०००

११,०००

१९,२५०

--

२०,०००

३०,४००

२५,०००

२,५००

६,०००

५,०००

३१,२५०

--

--

८९,५००

२,६३०

--

--

--

--

--

१२,५००

--

--

--

--

--

--

--

१,०००

२४,०००

१,२५,०००

२,५४,६३० २,५४,६३०

सिवाोजनवा ः-१) अखथरचथयासिरिसकधयाचथ३१ियाचथ२०१८रोजीपररवथथिलथ`१९,०००,असनतथयाचथबयाजयारिलथ`२०,०००होिथ.२) कयाथयाथलथिथिन१िवहनथयाचथदथिथबयाकीआहथ.३) पिथदतििजरी`१,०००.४) घसयारयाआकयारया-कयाथयाथलथीनउपकरियािरियावरथक५%दरयानथ,िोटयारवहनिरियावरथक१०%दरयानथआविसथतिथतसयािगीिर

ियावरथक१५%दरयानथ.

294

उतिर ः- िगथश टथडसथि वाचथ पसिकवािववापवार नफवािोटवा खवािथ



रककि(`)


रककि(`)

परयारभिसकधखरथदी(-)खरथदीपरि

िजरीआवििथिनिजया-पिथदतििजरीअवधकयारशलकढोबळनफया(पढथनथलया)

५५,०००२,६३०

८,०००१,०००

३२,७५०

५२,३७०

७,०००४,०००७,९००


८९,५००४,४८० ८५,०२०

१९,०००

१,०४,०२० १,०४,०२०कयाथयाथलथिथिन(+)अदतििथिनबडीिकजथ(-)जनीसशवथििबडीिकजथवनधीघसयारया:कयाथयाथलथीनउपकरिथिोटयारवहनसथतिथतजयावहरयाि

११,०००१,०००२,५००१,०००

१,०००३,०४०३,७५०

१२,०००

१,५००

७,७९०६,०००

ढोबळनफया(पढथआिलया)शदधिोटया(भयाडिलखयातथयालयासयानयािररि)

७,९००१९,३९०

२७,२९० २७,२९०

295

िवाळथबद३१ िवाचथि २०१८ रोजीचवा

दथिवारककि(`)

रककि(`)

सपतिीरककि(`)

रककि(`)

भयाडिल

(-)शदधिोटया

अदतििथिन

दथथविपत


१,२५,०००

१९,३९० १,०५,६१०

१,०००

१२,५००

२४,०००

कयाथयाथलथीनउपकरिथ

(-)घसयारया

िोटयारवहन


सथतिथत




हसिसरोख

पिथदतििजरी

२०,०००

१,०००

३०,४००

३,०४०

२५,०००

३,७५०

१९,०००

२७,३६०

२१,२५०

३१,२५०

१९,०००

५,०००

१,०००

१,४३,११० १,४३,११०

कवाथि टीप ः-

घसवारवा१) ५%`२०,०००िर(कयाथयाथलथीनउपकरिथ)-२०,०००×५/१०० घसयारया`१,०००.२) १०%`३०,४००िर(िोटरवहन)-३०,४००×१०/१०० घसयारया`३,०४०३) १५%`२५,०००(सथतिथत)-२५,०००×१५/१०० घसयारया`३,७२५

296

उदवाहरण क. ३ ः

िथससथरीनयाएटरपरयाथजथसथयाचीिथरीजखयालीलपरियािथदथणथयािआलीआहथ.आपि३१ियाचथ२०१८रोजीसपियाऱथयािरयाथकररियावथयापयारिनफयािोटयाखयािथआवितथयाचियारखथचयाियाळथबदिथयारकरया.

िथरीज - ३१ िवाचथि २०१८ रोजीची

िपशील नवाथ मशललक (`) जिवा मशललक (`)

परयारभिसकधभयाडिलउचलउपसकरपिथदतिविियाऋिकोआविधनकोखरथदीआविविरिीसथतिथतगिििककयारखयानयाविियावहशोबिपयासिीशलकियाहनवथथजिीनआविइियारिभयाडथसशवथिबडीिकजथवनधीवनगथिियाहनवथथपरिकसरपरयापतििथन

४५,२००--

२०,०००६०,०००१,७७०७०,०००५७,०००५०,०००६८,०००२६,०००२१,०००१,८००

१,४०,०००७,१२०

--८,३६०२,०००१,०००

--

--३,००,०००

------

१,२९,२५०१,२०,०००

--------------

६,०००--

९,०००७,०००८,०००

५,७९,२५० ५,७९,२५०

सिवाोजनवा ः-१) बडीिकजथ` २,०००खयािथबयादकरयाआविऋिकोिर२.५%दरयानथसशवथिबडीिकजथवनधीचीिरिदकरया.२) िरथअखथरवशललकियालसयाठयाचथलयागििलथ`४६,०००असनतथयाचथविपिीिलथ`४०,०००आहथ.३) जिीनिइियारिीिरियावरथक५%दरयानथआविसथतिथतयािरियावरथक१०%दरयानथघसयारयाअयाकयारया.४) पिथदतिभयाडथ`३,५६०.५) अदतिियाहनवथथ` १,२००.

297

उतिर ः िथससथि रीनवा एटरपरवाजथस वाचवा पसिकवािववापवार नफवािोटवा खवािथ ३१ िवाचथि २०१८ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा



रककि(`)


रककि(`)

परयारभिसकधखरथदीिजया-खरथदीपरिकयारखयानयाविियाियाहनवथथ(+)अदतिियाहनवथथ

ढोबळनफया(पढथनथलया)

५७,०००९,०००

१,८००१,२००

४५,२००

४८,०००२६,०००

३,०००३५,८००

विरिीिजयाविरिीपरि

अखथरचयाियालसयाठया

१,२०,०००२,००० १,१८,०००

४०,०००

१,५८,००० १,५८,०००वहशोबिपयासिीशलकभयाडथ(-)पिथदतिभयाडथवनगथिियाहनवथथकसरघसयारया:जिीनिइियारिसथतिथतशदधनफया(भयाडिलखयातथयालयासयानयािररि)

७,१२०३,५६०

७,०००५,०००

२१,०००

३,५६०८,३६०१,०००

१२,०००७,१८०

ढोबळनफया(पढथआिलया)कसरजनीस.क.वनधी(-)निीनबडीिकजथ

(-)निीनस.क.वन.

परयापतििथन

६,०००२,०००४,०००१,७००

३५,८००७,०००

२,३००

८,०००

५३,१०० ५३,१००िवाळथबद ३१ िवाचथि २०१८ रोजीचवा


रककि(`)


रककि(`)


(-)उचलधनकोअदतिियाहनवथथ

३,००,०००७,१८०

३,०७,१८०

२०,००० २,८७,१८०१,२९,२५०

१,२००

ऋिको(-)बडीिकजथ

(-)स.कजथवनधीजिीनिइियारि(-)घसयारयासथतिथत(-)घसयारयापिथदतिभयाडथपिथदतिविियाउपसकरगिििकअखथरचयाियालसयाठया

७०,०००२,०००६८,०००१,७००

१,४०,०००७,०००५०,०००५,०००

६६,३००

१,३३,०००

४५,०००३,५६०१,७७०६०,०००६८,०००४०,०००

४,१७,६३० ४,१७,६३०

298

उदवाहरण क. ४ ः खयाडियालयाएटरपरयाथजथसथयाचीिथरीजखयालीलपरियािथआहथ.तथयािरन३१ियाचथ२०१८रोजीसपियाऱथयािरयाथकररियावथयापयारिनफयािोटयाखयािथआवितथयाचियारखथचयाियाळथबदिथयारकरया.


िपशील नवाथ बवाकरी (`) जिवा बवाकरी (`)

भयाडिलउचलपरयारभिसकधखरथदीआगिियाहनवथथविरिीविरिीपरिभयाडथआविकरबडीिकजथसशवथिबडीिकजथवनधीकसरििथन(Commission)धनकोऋिकोउपसकरथतखथयािीिजरीआवििथिनिथिन(१०िवहनथयाचथ)जयावहरयािकजथरोखथयािगिििकऋिआविअवगि

३,०००१६,४००३१,१००२,५००

--१,९८०६,०००४००--

२,३७५----

२०,२५०६,०००१२,०००७,५००७,०००५,०००९,०००८,५००

--

५५,०००--------

५०,०००--------

१,५००--२५५

१८,५००--------------

१३,७५०

१,३९,००५ १,३९,००५

सिवाोजनवा ः-१) सिरिसकध` १७,२५०.२) पिथदतिभयाडथ` ४,०००.३) `१,०००बडीिकजयाथचीिरिदकरनऋिकोिर२%परियािथसशवथिबडीिकजथवनधीचीिरिदकरया.४) थतयािर७.५%ियावरथकदरयानथआविउपसकरयािरियावरथक१५%दरयानथघसयारयाआकयारया.५) धनकोिर३%दरयानथकसरवनधीचीिरिदकरया.

299

उतिर ः खवाडवालवा एनटरपरवाझथस वाचथ पसिकवािनवाथ ववापवार नफवािोटवा खवािथ ३१ िवाचथि २०१८ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा जिवा

िपशील रककि (`) रककि (`) िपशील रककि (`) रककि (`)

परयारभिसकधखरथदीआगिियाहनवथथिजरीआवििथिनढोबळनफया(पढथनथलया)

१६,४००३१,१००२,५००७,०००८,२७०


५०,०००१,९८० ४८,०२०

१७,२५०

६५,२७० ६५,२७०िथिन(+)अदतििथिनभयाडथिकर(-)पिथदतिभयाडथघसयारया:थतउपसकरकसरजयावहरयािबडीिकजथ(+)निीनबडीिकजथ(+)सशवथिबडीिकजथवनधी

(-)जनयाबडीिकजथ

५,०००१,०००६,०००४,०००

९००९००

४००१,०००३८५

१,७८५१,५००

६,०००

२,०००

१,८००२,३७५९,०००

२८५

ढोबळनफया(पढथआिलया)धनकोिरपरयापतकसरपरयापतििथन

शदधिोटया(भयाडिलखयातथयालयासयानयािररि)

८,२७०५५५२५५

१२,३८०

२१,४६० २१,४६०िवाळथबद ३१ िवाचथि २०१८ रोजीचवा

दथिवा रककि (`) रककि (`) सपतिी रककि (`) रककि (`)

भयाडिल(-)शदधिोटया

(-)उचलधनको(-)कसरअदतििथिनऋििअवगि

५५,०००१२,३८०४२,६२०३,०००१८,५००

५५५

३९,६२०

१७,९४५१,०००१३,७५०

थत(-)घसयारयाउपसकर(-)घसयारयाऋिको(-)बडीिकजथ

(-)स.कजथवनधीसिरिसकधपिथदतिभयाडथखथयािीकजथरोखथयािगिििक

१२,०००९००

६,०००९००

२०,२५०१,०००१९,२५०

३८५

११,१००

५,१००

१८,८६५१७,२५०४,०००७,५००८,५००

७२,३१५ ७२,३१५

300

कवाथि टीपवा ः१) िथरीजपतकयाििथिन`५,०००वदलथलथआहथआविसियाथोजनथि२िवहनथयाचथिथिनदथिथबयाकीआहथ.थयाचयाचअथिथरीजपतकयाि

१०िवहनथयाचथिथिन`५,०००महिन२िवहनथयाचथिथिन` १,०००थयाचयाचअ थअदतििथिन`१,०००. िथिन ` ५,००० (+) अदतििथिन ` १,००० `६,०००

२) `१९,२५०िर२%परियािथसशवथिबडीिकजथवनधी

१९,२५०×२१००

=` ३८५

∴सशवथिबडीिकजथवनधी`३८५

३) धनकोिरीलकसरवनधी-१८,५००िर३%दरयानथ

१८,५००×३१०० =` ५५५

∴धनकोिरीलकसरवनधी`५५५

उदवाहरण ५ ः ओकयारथयाचथयाखयालीलिथरीजपतकयािरन३१ियाचथ२०१८रोजीसपियाऱथयािरयाथकररियावथयापयारिनफयािोटयाखयािथआवितथयाचियारखथचयाियाळथबदिथयारकरया.


नवाथ मशललक रककि (`) जिवा मशललक रककि (`)

ऋिकोपरयारभिसकधखरथदीविरिीपरिबडीिकजथभयाडथ,दरआविकरविियाकयाथयाथलथीनउपकरिथउपसकरिअनियाथकतीबकिीलरोखिथिनजयावहरयािदलयालीउचलिजरीकोळसया,गसिपयािीथतसयािगी

४५,०००११,५५०५३,२५०१,०५०६००

२,६७०२,४००४२,९००२८,५००३२,२८०३,०००१,८००२,१००३,०००२,२५०१,८००१२,०००

भयाडिलविरिीखरथदीपरिपरयापतलयाभयाशधनकोअवधकोरअवधविकरथसशवथिबडीिकजथवनधी.

१,२०,०००६०,७५०

४५०२,२५०३७,५००२४,०००१,२००

२,४६,१५० २,४६,१५०

301

सिवाोजनवा :-१) सिरिसकधयाचथिलथ`.४२,०००.२) बडीिकजथ` १,२००खयािथबयादकरनऋिकोिर२%परियािथबडीििसशवथिकजथवनधीवनियाथिकरया.३) अदतिखचथ-िथिन`७५०आवििजरी`२२५४) कयाथयाथलथीनउपकरियािरियावरथक२.५%दरयानथआविथतसयािगीिरियावरथक५%दरयानथघसयारयाआकयारया५) पिथदतिवििया`९००

उतिर : ओकवार वाचथ पसिकवािववापवार नफवािोटवा खवािथ



रककि(`)


रककि(`)

परयारभिसकधखरथदीिजया-खरथदीपरििजरी(+)अदतििजरीकोळसया,गस,पयािीढोबळनफया(पढथनथलया)

५३,२५०४५०

२,२५०२२५

११,५५०

५२,८००

२,४७५१,८००३३,०७५

विरिी(-)विरिीपरि


६०,७५०१,०५० ५९,७००

४२,०००

१,०१,७०० १,०१,७००िथिन(+)अदतििथिनवििया(-)पिथदतिविियाघसयारया:जिीनिइियारिथतसयािगीभयाडथ,दरिकरजयावहरयािबडीिकजथ(+)निीनब.कजथ(+)निीनस.ब.कजथवनधी

(-)जनयाब.स.कजथवनधीदलयालीशदधनफया(भयाडिलखयातथयालयासयानयािररि)

३,०००७५०

२,४००९००

१,०७३६००

६००१,२००८७६

२,६७६१,२००

३,७५०

१,५००

१,६७३२,६७०१,८००

१,४७६२,१००२०,३५६

ढोबळनफया(पढथआिलया)परयापतलयाभयाश

३३,०७५२,२५०

३५,३२५ ३५,३२५

302

िवाळथबद ३१ िवाचथि २०१८ रोजीचवा


रककि(`)


रककि(`)


(-)उचल

धनकोअदतििथिनअदतििजरीअवधकोरअवधविकरथ

१,२०,०००२०,३५६१,४०,३५६३,००० १,३७,३५६

३७,५००७५०२२५

२४,०००

जिीनिइियारि(-)घसयारया

थतसयािगी(-)घसयारया

उपसकरिअनियाथकतीऋिको(-)निीनबडीिकजथ

(-)स.ब.कजथवनधीपिथदतिविियाबकिीलरोखसिरिसकध

४२,९००१,०७३

१२,०००६००

४५,०००१,२००४३,८००

८७६

४१,८२७

११,४००

२८,५००

४२,९२४९००

३२,२८०४२,०००

१,९९,८३१ १,९९,८३१

उदवाहरण क. ६िथ.अभथथयाचथयाखयालीलवदलथलथयािथरीजपतकयािरनिअविररकतियावहिीिरन३१ियाचथ२०१८रोजीसपियाऱथयािरयाथकररियावथयापयारिनफयािोटयाखयािथआवितथयाचियारखथचयाियाळथबदिथयारकरया.



भयाडिलउपसकरविियािथिनआगिियाहनवथथभयाडथ,दरआविकरथतसयािगीिजरीउचलकसरवनगथिियाहनवथथखरथदीआविविरिीसकध(१.४.२०१७रोजीचया)परिभयाडथसशवथिबडीिकजथवनधी

--४०,०००१०,०००१७,०००१,०००७,०००५०,०००८,०००१४,०००

--५,६००६२,०००३१,०००५,०००

----

२,२८,०००----------------

१,७००--

१,७१,०००

६,३००६,०००५,०००

303

बडीिकजथजयावहरयािऋिकोआविधनकोपरयापतविपतबकिीलरोख६%दरयाचथबककजथ(१.१०.२०१७लयाघथिलथ)भयागयािरीलदलयालीसटीअिजयारथदथथविपतखथयािी

२,०००१०,९००९०,०००३६,०००८,५००

--४,०००३६,०००

--१,००,०००

----

५४,०००----

५०,०००----

१६,०००--

५,३८,००० ५,३८,०००

सिवाोजनवा :-१) िरथअखथरचथयावशललकियालयाचथलयागििलथ`३७,०००असनविपिीिलथ`४०,०००आहथ.२) ऋिकोिर५%दरयानथसशवथिबडीिकजथवनधीचीिरिदकरया.३) अदतिखचथ-िजरी`३,०००,िथिन`३,६००४) थतसयािगीिरियावरथक१०%दरयानथआविउपसकरिरियावरथक५%दरयानथघसयारयाआकयारया.५) भयाडिलयािर५%वथयाजआकयारया६) पिथदतिवििया`२,०००

उतिर : िथ. अभ वाचवा पसिकवािववापवार नफवािोटवा खवािथ



रककि(`)


रककि(`)

परयारभिसकधखरथदी(-)खरथदीपरििजरी(+)अदतििजरीआगिियाहनवथथढोबळनफया(पढथनथलया)

६२,०००६,३००८,०००३,०००

३१,०००

५५,७००

११,०००१,०००

१,०४,३००



१,७१,०००५,००० १,६६,०००

३७,०००

२,०३,००० २,०३,०००

304

िथिन(+)अदतििथिनभयाडिलयािरवथयाजबडीिकजथ(+)निीनबडीिकजथ

(-)जनयास.क.वन.घसयारया:थतउपसकरवििया(-)पिथदतिविियाभयाडथ,दरिकरवनगथिियाहनवथथजयावहरयािबककजयाथिरवथयाजभयागयािरीलदलयालीशदधनफया(भयाडिलखयातथयालयासयानयािररि)

१७,०००३,६००

२,०००४,५००६,५००५,०००

५,०००२,०००१०,०००२,०००

२०,६००११,४००

१,५००

७,०००

८,०००७,०००५,६००१०,९००१,५००४,०००३४,५००

ढोबळनफया(पढथआिलया)परयापतकसरपरयापतभयाडथ

१,०४,३००१,७००६,०००

१,१२,००० १,१२,०००



रककि(`)


रककि(`)

भयाडिल(+)भयाडिलयािरवथयाज

(+)शदधनफया

(-)उचल६%बककजथ(+)वथयाज(६िवहनथयाचथ)धनकोअदतििथिनअदतििजरीदथयथविपत

२,२८,०००११,४००

२,३९,४००३४,५००

२,७३,९००१४,०००५०,०००१,५००

२,५९,९००

५१,५००५४,०००३,६००३,०००१६,०००

थतसयािगी(-)घसयारयाउपसकर(-)घसयारयाबकिीलरोखपरयापतविपतसिरिसकधऋिको(-)स.ब.कजथवनधीसटीअिजयारथखथयािीपिथदतिवििया

५०,०००५,०००४०,०००२,०००

९०,०००४,५००

४५,०००

३८,०००८,५००३६,०००३७,०००

८५,५००३६,०००

१,००,०००२,०००

३,८८,००० ३,८८,०००

305

कवाथि टीपवा :-१) भयाडिलयािरवथयाज भयाडिलयािरियावरथक५%परियािथवथयाज

२,२८,०००× ५

१००=` ११,४००

भयाडिलयािरवथयाज`११,४००२) िथरीजपतकयािीलअदषथसियाथोजनया ६%बककजथ१ऑकटोबर२०१७रोजीघथिलथलथ`५०,००० कजयाथिर६िवहनथयाचथवथयाज

५०,०००× ६×६

१००×१२=

३,०००२

=१,५००

बककजयाथिर६िवहनथयाचथवथयाज` १,५००

उदवाहरण क. ७िथससथलकिीएटरपरयाथजथसथयाचथयाखयालीवदलथलथयािथरीजिसियाथोजनयाचथआधयारथ३१ियाचथ२०१९रोजीसपियाऱथयािरयाथकररियावथयापयारआविनफयािोटयाखयािथआवितथयाचियारखथचयाियाळथबदिथयारकरया.

िथरीज ३१ िवाचथि २०१९ रोजीचवा


थतसयािगीविविधऋिकोउपसकरसकध(१एवपरल२०१८)िजरीविदिशलकविियाकयारखयानयाभयाडथपरियासखचथजयावहरयािकयाथयाथलथभयाडथखरथदीविरिीपरिबडीिकजथउचल

१,००,०००१,२०,८००३६,०००२०,०००१,८००४,६००५,०००४,६००३,६००२,५००३,०००४९,३००२,८००१,२००१२,०००

कसरविरिीखरथदीपरिधनको१०%बककजथ(१ऑकटोबर२०१८लयाघथिलथ)सशवथिबडीिकजथवनधीअवधकोरअवधविकरथभयाडिल

२,०००७७,५००४,८००५२,०००७६,०००

१,६००५३,३००

१,००,०००

३,६७,२०० ३,६७,२००

सिवाोजनवा :-१) ३१ियाचथ२०१९रोजीचयासिरिसकध`५७,०००२) थतसयािगीआविउपसकरयािरियावरथक५%दरयानथघसयारयाआकयारया.३) पिथदतिवििया`१,०००.४) बडीिकजथ`८००अपलथखीिकरनऋिकोिर५%दरयानथसशवथिबडीिकजथवनधीवनियाथिकरयाआवि२%दरयानथऋिकोिर

दथथकसरवनधीचीिरिदकरया.िसथचधनकोिर३%दरयानथकसरवनधीचीिरिदकरया.

306

५) अदतिखचथ-िजरी` २,२००आविकयाथयाथलथभयाडथ`१,४००.६) ियालकयानथसििःसयाठी`२,०००चयाियालउचललया.

उतिर :- िथससथि लकिी एटरपरवाजथसचवा पसिकवािववापवार नफवािोटवा खवािथ

३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवानवाथ जिवा


रककि(`)


रककि(`)

परयारभिसकधखरथदी(-)खरथदीपरििजरी(+)अदतििजरीकयारखयानयाभयाडथढोबळनफया(पढथनथलया)

४९,३००४,८००१,८००२,२००

२०,०००

४४,५००

४,०००४,६००६०.६००

विरिी(-)विरिीपरिियालकयाचीउचलसिरिसकध

७७,५००२,८०० ७४,७००

२,०००५७,०००

१,३३,७०० १,३३,७००कयाथयाथलथभयाडथ(+)अदतिभयाडथविदिशलकवििया(-)पिथदतिविियापरियासखचथघसयारया:थतसयािगी:उपसकरबडीिकजथ(+)बडीिकजथनिीन(+)स.ब.कजथवनधी

(-)जनयास.ब.कजथवनधीऋिकोिरकसरवनधीजयावहरयािबककजयाथिरवथयाजशदधनफया(भयाडिलखयातथयालयारियानया)

३,०००१,४००

५,०००१.०००

५,०००१,८००१,२००८००

६,०००८,०००१,६००

४,४००४,६००

४,०००३,६००

६,८००

६,४००२,२८०२,५००३,८००२५,७००

ढोबळनफया(पढथआिलया)कसरधनकोिरीलकसर

६०,६००

२,०००१,५६०

६४,१६० ६४,१६०

307

िवाळथबद ३१ िवाचथि २०१९ रोजीचवा


रककि(`)


रककि(`)


(-)उचल

अदतििजरीअदतिभयाडथधनको(-)दथथकसरवनधी१०%बककजथ(+)वथयाज(६ि.)अवधकोरअवधविकरथ

१,००,०००२५,७८०

१,२५,७८०१४,०००

५२,०००१,५६०७६,०००३,८००

१,११,७८०

२,२००१,४००

५०,४४०

७९,८००५३,३००

थतसयािगी(-)घसयारयाउपसकर(-)घसयारयापिथदतिविियाविविधऋिको(-)निीनबडीिकजथ

(-)स.ब.कजथवनधी

(-)दथयथकसरवनधी


१,००,०००५,०००३६,०००१,८००

१,२०,८००८००

१,२०,०००६,०००

१,१४,०००२,२८०

९५,०००

३४,२००१,०००

१,११,७२०

५७,०००२,९८,९२० २,९८,९२०

उदवाहरण क. ८शथथसथयाचथयापढीलिथरजथिरन३१ियाचथ२०१८रोजीसपियाऱथयािरयाथकररियावथयापयारिनफयािोटयाखयािथआवितथयाचियारखथचयाियाळथबदिथयारकरयािथयाचयाआहथ.

िथरीज पतरक ३१ िवाचथि २०१८ रोजीचथ

नवाथ बवाकरी रककि (`) जिवा बवाकरी रककि (`)

परयारभिसकधऋिकोआगिपरतथयाथभयाडथ,दरआविविियाउतपयादनिजरीकसरवथयाजआगीिळथनकसयानिथिनखरथदीउचलवनगथिियाहनवथथसटीअिजयारथसथतिथतहसिसरोखबकिीलरोख

१४,४००३०,०००१,६५०२,२५०२,५२५३९०४७५

१,६५०१,८५०२४,३५०२,५००१,२७५१७,५००१४,०००१,२५०७,५००

धनकोवनगथिपरतथयाथविरिीकसरभयाडिलअदतिवथयाजकजथ

१९,३००७५०

२०,०००३६५

७५,०००६५०

७,५००

१,२३,५६५ १,२३,५६५

308

सिवाोजनवा :१) ३१ियाचथ२०१८रोजीसिरिसकध` ४८,५००२) सटीअिजयारयािरियावरथक१०%परियािथिसथचसथतिथतयािरियावरथक१५%दरयानथघसयारयाआकयारया.३) पिथदतिवििया`५००आविअदतिभयाडथ`४००आहथ..४) भयाडिलयािरियावरथक५%परियािथआविउचलीिरियावरथक७%दरयानथवथयाजयाचीआकयारिीकरया.५) अदतििथिन`६५०आहथ.

उतिर :- शथस वाचथ पसिकवािववापवार नफवािोटवा खवािथ



रककि(`)


रककि(`)

परयारभिसकधखरथदी(-)वनगथिपरतथयाथउतपयादनिजरीढथबळनफया(पढथनथलया)

२४,३५०७५०

१४,४००

२३,६००२,५२५२६,३२५

विरिी(-)आगिपरतथयाथ


२०,०००१,६५० १८,३५०

४८,५००

६६,८५० ६६,८५०भयाडथ,दरिवििया(+)अदतिभयाडथ

(-)पिथदतिविियाकसरभयाडिलयािरवथयाजघसयारया:सटीअिजयारथसथतिथतवथयाजिथिन(+)अदतििथिनआगीिळथनकसयानवनगथिियाहनवथथशदधनफया(भयाडिलखयातथयालयािगथ)

२,२५०४००

२,६५०५००

१,७५०२,१००

१,८५०६५०

२,१५०३९०

३,७५०

३,८५०४७५

२,५००१,६५०१,२७५१०,७३८

ढोबळनफया(पढथआिलया)कसरउचलीिरवथयाज(६िवहनथयाचथ)

२६,३२५३६५८८

२६,७७८ २६,७७८

309



रककि(`)


रककि(`)

भयाडिल(+)भयाडिलयािरवथयाज(+)शदधनफया

(-)उचल(-)उचलीिरवथयाजधनकोकजथअदतििथिनअदतिवथयाजअदतिभयाडथ

७५,०००३,७५०१०,७३८८९,४८८२,५००

८८ ८६,९००१९,३००७,५००६५०६५०४००

जिीनिइियारि(-)घसयारयासथतिथत(-)घसयारयाबकिीलरोखसिरिसकधपिथदतिविियाऋिकोहसिसरोख

१७,५००१,७५०१४,०००२,१००

१५,७५०

११,९००७,५००४८,५००

५००३०,०००१,२५०

१,१५,४०० १,१५,४००

कवाथि टीप : उचलीिर वथयाज` २,५००िर ियावरथक७%दरयानथ ६ िवहनथयाचथ वथयाज.

२,५००×७×६१००×१२ =

१७५२ =८७.५=८८

उचलीिरवथयाज`८८(जथवहयाउदयाहरियािउचलीचीियारीखवदलीनसथलिथवहया६िवहनथयाचथवथयाजविचयारयािघथयािथ.)उदवाहरण क. ९खयालीवदलथलथयािथरजथिरनवकसनटथडसथथयाचथ३१ियाचथ२०१९रोजीसपियाऱथयािरयाथकररियावथयापयारिनफयािोटयाखयािथआवितथयाचियारखथचयाियाळथबदिथयारकरया.

िथरीज ३१ िवाचथि २०१९ रोजीची

िपशील नवाथ बवाकरी (`) िपशील जिवा बवाकरी (`)

सकध(१.४.२०१८)खरथदीिजरीअपरतथषिखचथविरिीपरिगयािकशकतीिइधनजयावहरयािपरियासखचथविविधऋिकोसथतिथतछपयाईिलथखनसयािगीसगिकिछपयाईथतविियापरवथयाजीहसिसरोखबडीिकजथआहरि(उचल)

१,५०,०००८,५०,०००१,२०,०००८०,०००२०,०००९५,०००७०,०००३०,०००

२.२०,०००१,८०,०००१८,०००

५,२०,०००२०,०००४२,३००११,०००४९,०००

विविधधनकोअवधकोरअवधविकरथवथयाजसशवथििबडीिकजथवनधीविरिीखरथदीपरिभयाडिल

२,००,०००१,८०,०००६०,०००१०,०००

१३,९५,३००३०,०००

६,००,०००

२४,७५,३०० २४,७५,३००

310

सिवाोजनवा :-१) सिरिसकधयाचथिलथ`२,८०,०००होिथ.२) िजरीचथ`३०,०००,दथिथबयाकीआहथ,अपरतथषिअदतििथिन`२२,०००.३) सथतिथतसयािगीथयापदयाि१ऑकटोबर२०१८रोजीखरथदीकलथलथया`४०,०००चथयाथतयाचयासियािथशआहथ.सथतिथतयािर

ियावरथक१०%दरयानथिसगिकआविछपयाईथतयािरियावरथक१०%दरयानथघसयारयाआकयारया.४) ऋिकोिर५%दरयानथसशवथििबडीिकजथवनधीचीिरिदकरया.५) विियापरवथयाजी३०जन२०१९रोजीसपियाऱथयािरयाथकररियावदलयाआहथ.६) परियासखचयाथिधथथशीवकसनथयाचथयाखयाजगीपरियासकलथयासबधीचथ`१०,०००चयासियािथशआहथ.

उतिर :- मकसन टथडसथि वाचथ पसिकवािववापवार नफवािोटवा खवािथ ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा



रककि(`)


रककि(`)

परयारभिसकधखरथदी(-)खरथदीपरििजरी(+)अदतििजरीगयािकशकतीिइधनढोबळनफया(पढथनथलया)

८,५०,०००३०,०००

१,२०,०००३०,०००

१,५०,०००

८,२०,०००

१,५०,०००९५,०००

४,४०,३००


१३,९५,३००२०,००० १३,७५,३००

२,८०,०००

१६,५५,३०० १६,५५,३००िथिन(+)अदतििथिनजयावहरयािपरियासखचथ(-)खयाजगीपरियासखचथछपयाईिलथखनसयािगीविियापरवथयाजी(-)पिथदतिविियाबडीिकजथ(+)स.ब.कजथवनधी

(-)जनयाबडीिकजथघसयारया:सथतिथतसगिकिछपयाईथतशदधनफया(भया.खया.सयानयािररि)

८०,०००२२,०००

३०,०००१०,०००

२०,०००५,०००११,०००११,०००२२,०००१०,०००

१६,०००५२,०००

१,०२,०००७०,०००

२०,०००१८,०००

१५,०००

१२,०००

६८,०००१,९५,३००

ढोबळनफया(पढथआिलया)वथयाज

४,४०,३००६०,०००

५,००,३०० ५,००,३००

311

िवाळथबद३१ िवाचथि २०१९ रोजीचवा


रककि(`)

Assets रककि(`)

रककि(`)


(-)आहरि(-)खयाजगीपरियासखचथविविधधनकोअवधकोरअवधविकरथअदतििजरीअपरतथषिअदतििथिन

६,००,०००१,९५,०००७,९५,०००४९,०००१०,००० ७,३६,३००

२,००,०००१,८०,०००३०,०००२२,०००

हसिसरोखविविधऋिको(-)स.ब.कजथवनधीसथतिथत(-)घसयारया

सगिकिछपयाईथत(-)घसयारयासिरिसकधपिथदतिवििया

२,२०,०००११,०००

१,८०,०००१६,०००

५,२०,०००५२,०००

४२,३००

२,०९,०००

१,६४,०००

४,६८,०००२,८०,०००

५,०००

११,६८,३०० ११,६८,३००

कवाथि टीप : -१) वििया परवथयाजी ३०जन २०१९ रोजीसपियाऱथया िरयाथकररिया` २०,०००,३िवहनथयाचया वििया परवथयाजी पिथदति

२०,०००× ३१२ =` ५,०००

२) निीनसशवथिबडीिकजथ वनधीऋिकोतिर५%.

२,२२,०००× ५१०० =` ११,०००

३) सथति थतयाची वशललक ` १,८०,००० १ऑकटोबर२०१७ रोजीखरथदी ` (-)४०,००० १,४०,००० ` १,४०,०००िर ियावरथक१०%दरयानथ घसयारया=` १४,००० ` ४०,०००िर६िवहनथयाचयाघसयारया

=४०,०००×१०×६

१००×१२=` २,०००

एकिघसयाऱथयाची रयाशी १४,०००+२,०००=` १६,०००

312

उदवाहरण क. १०३१ियाचथ२०१९चीखयालीदथणथयािआलथलीिथरीजआविअविररकतियावहिीिरनअरिथयाचथपसिकयािवथयापयारिनफयािोटयाखयािथआवितथयाचियारखथचयाियाळथबदिथयारकरया.



ऋिकोपरयारभिसकधअवधकयारशलकिजरीिथिनउचलखथयािीविरिीपरिटथलीफोनशलकआगिियाहनवथथवनगथिियाहनवथथवथयापयारखचथविियासथतिथतउपसकरखरथदी

२४,०००८,०००१,५००१,०००२,५००३,०००८,०००५००

१,०००१,०००१,०००५००

२,०००६,०००५,०००१२,०००

भयाडिलविरिीधनकोखरथदीपरिऋििअवगिदथयथविपतपरयापतवथयाज

२५,०००२०,०००१०,०००१,०००८,०००१२,०००१,०००

७७,००० ७७,०००

सिवाोजनवा :-१) सिरिसकधयाचथलयागििलथ`१३,०००असनबयाजयारिलथ`१५,०००होिथ.२) घसयारयाअयाकयारयाः-सथतिथतयािरियावरथक५%आविउपसकरयािरियावरथक१०%दरयानथ३) विमथयाचथ`७००आगयािभरलथआहथि.४) िथिनयाचथ`८००आवििजरीचथ`१,०००दथिथबयाकीआहथ.५) ऋिकोिर५%परियािथसवदगधऋियाथसवचिी(R.D.D.)वनियाथिकरया.६) निनयामहिन`३,०००चयाियालिोफिियाटणथयािआलया.

313

उतिर :- अरण वाचथ पसिकवाि ववापवार नफवािोटवा खवािथ मद. ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा नवाथ जिवा


रककि(`)


रककि(`)

परयारभिसकधखरथदी(-)खरथदीपरिअवधकयारशलकिजरी(+)अदतििजरीआगिियाहनवथथढोबळनफया(पढथनथलया)

१२,०००१,०००

१,०००१,०००

८,०००

११,०००१,५००

२,०००१,०००१२,०००


सिरिसकधनिनयामहिनिोफिियाटलथलयाियाल

२०,०००५०० १९,५००

१३,०००३,०००

३५,५०० ३५,५००वििया(-)पिथदतिविियािथिन(+)अदतििथिनघसयारया:सथतिथतउपसकरसवदगधऋियाथसवचिीवनगथिियाहनवथथटथवलफोनशलकवथयापयारखचथनिनयामहिनिोफिियाटलथलयाियालशदधनफया(भयाडिलखयातथयालयासयानयािररि)

२,०००७००

२,५००८००

३००५००

१,३००

३,३००

८००१,२००१,०००१,०००५००

३,०००

९००

ढोबळनफयापढथआिलयापरयापतवथयाज

१२,०००१,०००

१३,००० १३,०००िवाळथबद ३१ िवाचथि २०१९ रोजीचवा


रककि(`)


रककि(`)


(-)उचलधनकोअदतिखचथ:िथिनिजरीऋििअवगिदथयथविपत

२५,०००९००

२५,९००३,०००

८००१,०००

२२,९००१०,०००

१,८००८,०००१२,०००

सिरिसकधसथतिथत(-)घसयारयाउपसकर(-)घसयारयापिथदतिविियाखथयािीऋिको(-)स.ऋ.स.

६,०००३००

५,०००५००

२४,०००१,२००

१३,०००

५,७००

४,५००७००

८,०००

२२,८००

५४,७०० ५४,७००

314

उदवाहरण क. ११३१ियाचथ२०१९चीखयालीदथणथयािआलथलीिथरीजआविअविररकतियावहिीिरनपरिीिॲनडसनसथयाचथवथयापयारिनफयािोटयाखयािथअयावितथयाचियारखथचयाियाळथबदिथयारकरया.


िपशील नवाथ मशललक (`) िपशील जिवा मशललक (`)

रोख

परयारभिसकध

िजरी

वथयाज

िथिन

उचल

जयावहरयाि

थतसयािगी

छपयाईिलथखनसयािगी

ऋिको

विरिीपरि

खरथदी


कसर

भयाडथ

४,०००

१०,०००

६,०००

३,०००

१२,०००

१०,०००

१,२००

५१,०००

१,२००

७६,०००

१,५००

५४,५००

१,९२०

२,०८०

४,०००

सशवथििबडीिकजथवनधी

धनको

विरिी

खरथदीपरि

बकअवधविकरथ

परयापतििथन

भयाडिल

१,६००

५०,२८०

६२,०००

१,७२०

२०,०००

२,८००

१,००,०००

२,३८,४०० २,३८,४००

सिवाोजनवा :-१) सिरिसकधयाचथिलथ`८४,०००२) िजरीचथ`८००आगयािवदलथलथआहथि.३) िथिनयाचथ`३,६००आविभयाडथ`३,०००दथिथबयाकीआहथ.४) बडीिकजथ`२,०००अपलथखीिकरनऋिकोिर३%दरयानथसशवथििबडीिकजथवनधीवनियाथिकरया.५) थतसयािगीचथिलथ`४८,०००पथािकिीकरणथयािथयािथ.६) भयाडिलयािरियावरथक५%दरयानथवथयाजयाचीआकयारिीकरया.

315

उतिर :- परीण ॲनड सनस वाचथ पसिकवाि ववापवार नफवािोटवा खवािथ ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवानवाथ जिवा


रककि(`)


रककि(`)

परयारभिसकधखरथदी(-)खरथदीपरििजरी(-)पिथदतििजरीढोबळनफया(पढथनथलया)

५४,५००१,७२०६,०००८००

१०,०००

५२,७८०

५,२००७६,५२०



६२,०००१,५०० ६०,५००

८४,०००

१,४४,५०० १,४४,५००भयाडथ(+)अदतिभयाडथथतयािरघसयारयािथिन(+)अदतििथिनबडीिकजथ(+)निीनबडीिकजथ(+)स.ब.कजथवनधी

(-)जनयाबडीिकजथवनधीभयाडिलयािरवथयाजवथयाजजयावहरयािछपयाईिलथखनसयािगीकसरशदधनफया(भयाडिलखयातथयालयासयानयािररि)

४,०००३,०००

१२,०००३,६००१,९२०२,०००२,२२०६,१४०१,६००

७,०००३,०००

१५,६००

४,५४०५,०००३,०००१,२००१,२००२,०८०३६,७००

ढोबळनफयापढथआिलयापरयापतििथन

७६,५२०२,८००

७९,३२० ७९,३२०िवाळथबद ३१ िवाचथि २०१९ रोजीचवा


रककि(`)


रककि(`)

भयाडिल(+)भयाडिलयािरवथयाज(+)शदधनफया

(-)उचलधनकोअदतििथिनअदतिभयाडथबकअवधविकरथ

१,००,०००५,०००३६,७००

१,४१,७००१०,००० १,३१,७००

५०,२८०३,६००३,०००२०,०००

थतसयािगी(-)घसयारयाऋिको(-)निीनबडीिकजथ

(-)स.ब.कजथवनधीसिरिसकधपिथदतििजरीरोख

५१,०००३,०००७६,०००२,०००७४,०००२,२२०

४८,०००

७१,७८०८४,०००

८००४,०००

२,०८,५८० २,०८,५८०

316

कवाथि टीप : १) निीनबडीिकजथ`२,०००आविसशवथिकजथवनधी३% ऋिको ` ७६,००० (-)निीनबडीिकजथ ` २,००० ` ७४,००० `७४,०००िर३%परियािथसशवथिबडीिकजथवनधी`२,२२०२) भयाडिलयािरवथयाज५%दरयानथ

१,००,०००×५

१००=` ५,०००

भयाडिलयािरवथयाज`५,०००

उदवाहरण क. १२विजथटथडसथथयाचीिथरीजखयालीलपरियािथआहथ.तथयािरन३१ियाचथ२०१८रोजीसपियाऱथयािरयाथकररियावथयापयारिनफयािोटयाखयािथआवितथयाचियारखथचयाियाळथबदिथयारकरया.



भयाडथ,दरआविकर

वििया

िजरी

उचल


खरथदी

कसर

सथतिथत

विविधवथथ

दरसिी

सकध(१.४.२०१७)

उपसकर

बकवशललक


परयापथविपत

३,५००

१,०००

६,०००

३,०००

१५,०००

४०,०००

९००

५०,०००

३,६००

९,४००

१२,०००

४०,०००

७,५००

६००

२७,५००

सशवथििबडीिकजथवनधी

परकयाशकडनकजथ

विरिी

भयाडिल


विविधउतपन

दथयथविपत

कसर

२,५००

३४,७००

९२,३००

४५,०००

१८,०००

७,५००

१७,०००

३,०००

२,२०,००० २,२०,०००

317

सिवाोजनवा :-१) पिथदतिवििया`४००२) ऋिकोिर१०%परियािथसशवथििबडीिकजथवनधीवनियाथिकरयाआविऋिकोिर६%परियािथदथथकसरवनधीचीिरिदकरया.३) अदतिखचथ-विविधवथथ`१,४००आवििजरी`१,०००४) उपसकरयािरियावरथक१०%दरयानथआविथतसयािगीिरियावरथक४%दरयानथघसयारयाआकयारया.५) विविधउतपन`१,५००आगयाऊपरयापतझयालथआहथ.६) ३१ियाचथ२०१८रोजीचयासकध`३०,०००

उतिर :- मज टथडसथि वाचथ पसिकवािववापवार नफवािोटवा खवािथ ३१ िवाचथि २०१८ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा



रककि(`)


रककि(`)

परयारभिसकधखरथदीिजरी(+)अदतििजरीढोबळनफया(पढथनथलया)

६,०००१,०००

१२,०००४०,०००

७,०००६३,३००

विरिी


९२,३००

३०,०००

१,२२,३०० १,२२,३००भयाडथ,दरआविकरवििया(-)पिथदतिविियाविविधवथथ(+)अदतिविविधवथथघसयारया:उपसकरसथतिथतकसर+ऋिकोिरदथयथदरसिीशदधनफया(भयाडिलखयातथयालयासयानयािररि)

१,०००४००३,६००१,४००

४,०००२,०००९००८१०

३,५००

६००

५,०००

६,०००

१,७१०४६,४९०

ढोबळनफयापढथआिलयाजनयाबडीिकजथ(-)निीनबडीिकजथ

(-)बडीिकजथविविधउतपन(-)पिथपरयापतउतपन

कसर

२,५००१,५००१,०००६००

७,५००१,५००

६३,३००

४००

६,०००

३,०००

७२,७०० ७२,७००

318



रककि(`)


रककि(`)


(-)उचलविविधधनकोपरकयाशकडनकजथअदतिविविधवथथअदतििजरीपिथपरयापतविविधउतपनदथयथविपत

४५,०००४६,४९०९१,४९०३,००० ८८,४९०

१८,०००३४,७००१,४००१,०००१,५००१७,०००

उपसकर(-)घसयारयासथतिथत(-)घसयारयाविविधऋिको(-)स.बडीिकजथवनधी

(-)दथयथकसरवनधीपिथदतिविियासिरिसकधबकवशललकपरयापथविपत

४०,०००४,०००५०,०००२,०००१५,०००१,५००१३,५००

८१०

३६,०००

४८,०००

१२,६९०४००

३०,०००७,५००२७,५००

१,६२,०९० १,६२,०९०

कवाथि टीप : जनयासशवथििबडीिकजथवनधीिथरीजपतकयािवदलथलयाहयाबडीिकजथिनिीनसशवथििबडीिकजथवनधीपथषियाजयासिअसलथयािळथिोनफयािोटयाखयातथयाचथयाजियाबयाजिर`४००नथदशथविलयाआहथ.

उदवाहरण क. १३अजथएटरपरयाथजथसथयाची३१ियाचथ२०१९रोजीचीिथरीजखयालीलपरियािथआहथ.तथयािरन३१ियाचथ२०१९रोजीसपियाऱथयािरयाथकररियाियावरथकखयािीिथयारकरया.



ऋिकोपरयारभिसकधखरथदीइधनआविशकतीधनकोविरिीिरीलियाहिकखचथउचलभयाडिलविरिीपरि

५२,८३५८,६०५२५,३७५१,८१८

१,८६०५,०००

८६०

४२,८६०

१,६०,०००३९,४७२१,३७५

319

बकिीलरोखउपसकर(१.७.२०१८लयाखरथदी)िथिनिोटयारकयारिजरीसयाियानथखचथ८%कजथ(१.१०.२०१८लयाघथिलथ)बडीिकजथसशवथििबडीिकजथवनधीथतथविियादथथविपतपरयापतकविशनगिििक

१६,३७५३९,५००७,०००२०,५००७,०००७,२९५

२,०००

४०,८००५,०००

२६,०००

१५,०००

८००

६,८६६१,४५०

२,६७,८२३ २,६७,८२३

सिवाोजनवा :१) ३१ियाचथ२०१८रोजीवशललकअसलथलथयाियालयाचथिलथ` २८,०००२) बडीिकजथ` १,५००खयािथबयादकरनऋिकोिर५%दरयानथसशवथििबडीिकजथवनधीवनियाथिकरया.३) घसयारयाआकयारया-उपसकर,िोटयारगयाडीआविथतयािरियावरथकअनरििथ१०%,७%आवि५%परियािथ४) अवजथिपरिअपरयापतकविशन` ५५०५) अदतिखचथ-सयाियानथखचथ` १,०००,िजरी` ५००६) पिथदतिवििया` २,०००

उतिर : अज एटरपरवाजथसववापवार नफवािोटवा खवािथ ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा



रककि(`)


रककि(`)

परयारभिसकधखरथदी(-)खरथदीपरििजरी(+)अदतििजरीइधनआविशकतीढोबळनफया(पढथनथलया)

२५,३७५१,३७५७,०००५००

८,६०५

२४,०००

७,५००१,८१८२४,६८९



३९,४७२८६० ३८,६१२

२८,०००

६६,६१२ ६६,६१२

320

िथिनवििया(-)पिथदतिविियाविरिीिरीलियाहिकखचथसयाियानथखचथ+अदतिसयाियानथखचथबडीिकजथ(+)निीनबडीिकजथ(+)स.बडीिकजथवनधी

(-)जनयाबडीिकजथवनधीघसयारया:िोटयारकयारउपसकरथतथकजयाथिरीलवथयाज

५,०००२,०००

७,२९५१,०००२,०००१,५००२,५६७६,०६७८००

१,४३५२,९६३२,०४०

७,०००

३,०००१,८६०

८,२९५

५,२६७

६,४३८६००

ढोबळनफयापढथआिलयापरयापतििथन+अपरयापतििथनवनविळिोटया(भयाडिलखयातथयालयासयानयािर)

१,४५०५५०

२४,६८९

२,०००५,७७१

३२,४६० ३२,४६०



रककि(`)


रककि(`)

भयाडिल(-)शदधिोटया

(-)उचलदथथविपतधनकोअदतिसयाियानथखचथअदतििजरी८%कजथ(+)अदतिवथयाज

१,६०,०००५,७७१

१,५४,२२९५,०००

१५,०००६००

१,४९,२२९६,८६६४२,८६०१,०००५००

१५,६००

उपसकर(-)घसयारया(९िवहनथयाचया)िोटयारकयार(-)घसयारयाजिीनआविइियारि(-)घसयारयाविविधऋिको(-)निीनबडीिकजथ

(-)स.ऋ.सवचिी

सिरिसकधअवजथिपरिअपरयापतििथनपिथदतिविियाबकिीलरोखगिििक

३९,५००२,९६३

२०,५००१,४३५४०,८००२,०४०५२,८३५१,५००५१,३३५२,५६७

३६,५३७

१९,०६५

३८,७६०

४८,७६८

२८,०००५५०

२,०००१६,३७५२६,०००

२,१६,०५५ २,१६,०५५

321

किी १ : विदयारथयाानीतथयाचथयाघरयाजिळीलसियावितिसखथथलयाभथटदथऊनविविधियावहिीगोळयाकरयािीजसथखचथ,उतपन,नफया,िोटया,खरथदी,विरिी,ियालसयाठयाइतथयादीआविवथयापयारी,वथयापयारीिनफयािोटयाखयािथआविियाळथबदकशयापरकयारथिथयारकरियाििथविदयाथीजयािनघथिील.

किी २ : विदयारथयाानीवथयापयारिनफयािोटयाखयािथआविियाळथबदयािीलचकयाशोधनकयाढयावथयाि.चकया विदयारथयाानयाशोधनकयाढणथयाससयागयािथ.

ववापवार खवािथ आमण नफवा िोटवा खवािथ ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवानवाथ जिवा


रककि(`)


रककि(`)

परयारभिसकधखरथदी(-)आगिपरतथयाथिजरीजयावहरयािअवधकयारशलकढोबळनफया(पढथनथलया)

१०,५००५००

२५,०००

१०,०००२,०००८००४००

१८,८००

विरिी(-)वनगथिपरतथयाथ


१७,२००२०० १७,०००

४०,०००

५७,००० ५७,०००िथिनविियाजयावहरयािभयाडथपरयापतकसरछपयाईिलथखनसयािगीशदधनफया

४,०००७,२००२,०००८००४००७००

४,३००

ढोबळनफयापढथआिलयाबककजयाथिरीलवथयाज

१८,८००

६००

१९,४०० १९,४००



रककि(`)


रककि(`)

भयाडिलअवधकशदधनफया

(-)उचलधनकोअवधकोरकजथदथथविपतपरयापतथविपतपिथदतिखचथखथयािीटपयालखचथ

७०,०००४,३००७४,३००

३००

७४,०००९,८००३०,०००४,०००२,०००८००

५,०००२००

इियारिसथतिथतऋिकोििथनसिरिसकध

२०,०००३०,८००३३,०००२,०००४०,०००

१,२५,८०० १,२५,८००

322

मटप : िरीलअवििलथखविदयारथयाानयाकिीसयाठीवदथलथलआहथि.िथरीजपतकइिरसियाथोजनयावदलथलथयानसलथयानथियाळथबदजळियारनयाही.

ppppppppppppp सवाधवा ppppppppppppp

पर.१ एकवा वाकवाि उतिरथ मलहवा. १) वथयापयारखयािथमहिजथकयाथ? २) नफयािोटयाखयािथमहिजथकयाथ? ३) ियाळथबदकयािथयारकरियाि? ४) अवििखयािीमहिजथकयाथ? ५) ‘शदधनफया’थयापयासनआपियासकयाथअ थबोधहोिो? ६) ‘ढोबळनफया’महिजथकयाथ? ७) उपयावजथिउतपनहीसजयासपषटकरया. ८) अदतिखचथहीसजयासपषटकरया. ९) घसयारयामहिजथकयाथ? १०) ‘पिथदतिखचथ’थयापयासनआपियासकयाथअथबोधहोिो?

पर.२ खवालील मधवानवाकररिवा एकशबद / शबदसिह / सजवा दवा. १) नसपलथलथया,कयालयािधीसयाठीकरणथयािआलथलयाखचथ. २) किविलथलथपरिअदयापपथािनविळयालथलथउतपन. ३) विरिीिरकलथलयाियाहिकीसयाठीखचथ ४) सपतिीआविदथथिथचथवििरि. ५) वथिसयाथयाचयाशदधनफयावकियाशदधिोटयाजयािनघथणथयासयाठीिथयारकरणथयािथथियारथखयािथ. ६) लथखयाकनिरयाथचथशथिटीवशललकअसलथलथयाियालयाचीवकिि. ७) सभयावथबडीिकजयाथसयाठीकरणथयािआलथलीिरिद. ८) आवथक िरयाथचथया शथिटी वथिसयाथयाचया नफया वकिया ियाथटया ि वथिसयाथयाचीआवथक ससिी जयािन घथणथयासयाठी िथयार करणथयािथथियारथअवििवििरि. ९) ियालयाचथयाविरिथिदधीसयाठीकरणथयािथथियारयाखचयाथचयापरकयार. १०) िथरीजिथयारकरणथयािआलथयानिरपरविणथयािथथियारीअविररकतियावहिी.

पर.३ खवाली मदलथलवा पवाथिवािधन ोग पवाथिवाची मनड करवा मधवानथ पनहवा मलहवा. १) …………महिजथसपतिीचथदथथिथिरीलआवधकथहोथ. अ)खथयािी ब)भयाडिल क)गिििक ड)उचल २) विळयालथलीकसरही………खयातथयाचथयाजियाबयाजिरसयानयािररिकरियाि. अ)चयाल ब)नफयािोटया क)वथयापयार ड)भयाडिल ३) ……महिजथविवशषटियारखथलयावथिसयाथयाचीआवथकससिीदशथविियारथवििरिहोथ. अ)वथयापयारखयािथ ब)िथरीज क)नफयािोटयाखयािथ ड)ियाळथबद ४) अदतिखचथियाळथबदपतकयाचथया……बयाजिरदशथविियाि. अ)दथथिया ब)सपतिी क)उचल ड)जिया ५) उचलीिरीलवथयाज……खयातथयाचयाजियाबयाजिरदशथविलथजयािथ. अ)वथयापयार ब)नफयािोटया क)खथयािी ड)भयाडिल

323

६) वथयापयारखयातथयाचीनयािथबयाकीमहिजथ……होथ. अ)ढोबळिोटया ब)शदधिोटया क)शदधनफया ड)ढोबळनफया ७) खरथदीिरीलियाहिकखचथहया……खयातथयाचथयानयािथबयाजिरदशथविलयाजयािो. अ)वथयापयार ब)नफयािोटया क)भयाडिल ड)बक ८) नफयािोटयाखयातथयाचीजियावशललक………दशथवििथ. अ)शदधनफया ब)ढोबळनफया क)ढोबळिोटया ड)शदधिोटया

९) सिरिसकधयाचथिलथयाकनकरियानयालयागििलथवकियाबयाजयारिलथथयापकीजथ……असथलतथयाआधयारयािरवनसचिकरणथयािथथिथ.

अ)जयासि ब)किी क)सियान ड)थयापकीनयाही १०) जथवहयाउचलीचीविवशषटियारीखवदलीनसथलिरवथयाज……िवहनथयाकररियाअयाकयारियाि. अ)चयार ब)सहया क)आठ ड)नऊ

पर.४ खवालील मधवानथ बरोबर करी चक िथ मलहवा : १) परतथथकसियाथोजनथचथवकियानिीनपररियािहोियाि. २) िथरीजपतकयािीलपरतथथकपदयाचयाकिळएकचपररियािहोिो. ३) किविलथलथपरिनविळयालथलथउतपनहथदथथियाआहथ. ४) खथयािीहीकयालपवनकसपतिीनयाही. ५) नफयािोटयाखयातथयाचीजियाबयाकीशदधनफयादशथवििथ.

पर.५ ररकवामवा जवागी ोग शबद मलहवा : १) ढोबळनफया………खयातथयालयासयानयािररिकरियाि. २) वथयापयारखयातथयाचीनयािथबयाकी………दशथवििथ. ३) अपरयापतउतपनियाळथबदपतकयाचथया………बयाजिरदशथविियाि. ४) बककजयाथिरीलवथयाज………खयातथयाचथयानयािथबयाजिरदशथविियाि. ५) वथिसयाथयाचया………जयािनघथणथयासयाठीनफयािोटयाखयािथिथयारकलथजयािथ. ६) ियालयाचथयाखरथदीआविविरिीचयापररियािजयािनघथणथयासयाठी………खयािथिथयारकलथजयािथ. ७) सिथअपरतथषिखचथ………खयातथयालयासयानयािररिकरियाि. ८) नफयािोटयाखयातथयाचथयाजियावशलकपथषियानयािथवशललकजयासिअसलथयास………होिो. ९) सिथपरतथषिखचथ………खयातथयालयासयानयािररिकरियाि. १०) ियाळथबदहथसपतिीिदथथिथचथ………आहथ.

पर.६ असवाधवारण (odd) शबद मलहवा.

१) भयाडथ,िथिन,वििया,सथतिथत

२) खरथदी,सिरिसकध,ऋिको,कयारखयानयाभयाडथ

३) भयाडिल,दथयथविपत,ऋिको,अदतििजरी

४) जयावहरयाि,परियासखचथ,कयारखयानयाभयाडथ,वििया

५) हसिसरोख,ऋिको,अपरयापतउतपन,बडीििसशवथिकजथवनधी

324

पर.७ खालील विधानाशीआपणसहमतआहातकाअसहमतआहातत वलहा.

१) बडीत व सशयित करजयिधी िफातोटा खातिाला िाव करतात.

२) ताळबद ह पतरक असि खात सदा आह.

३) अपरतिकष खरज विापार खातिाचिा िाव बारवर दशजयवतात.

४) अयधकोष अयधयवकषज ही अतरजत दिता आह.

५) भाडवल महणर सपततीर दितवरील आयधकि होि.

पर.८ खालील विधान बरोबरकरनपनहा वलहा.

१) विापार खातिारी सतयलत राशी शद िफा यकवा शद तोटा दशजयवत.

२) सवज परतिकष खरज िफातोटा खातिाचिा िाव बारवर यलयहतात.

३) िफातोटा खातिारी रमा बाररी बरीर िाव बारचिा बररपकषा रासत असल तर शद तोटा दशजयवत.

४) भाडवल खात --------- िाव िफातोटा खातिाला (शद िफा भाडवल खातिाला सािातररत कलिाबददल)

५) विापार खात --------- िाव

यवकरी खात --------- रमा (यवकरी विापार खातिाला सािातररत कलिाबददल)

पर.९ खालीलगणनाकरा.

१) भाडवल शोधि काढा.

सपतती(`) दयता(`)

इमारत २०,०००उपसकर १५,०००ऋणको ३०,०००रतवणक १०,०००बकतील रोख ५,०००सितर व ितर २०,०००

दयि यवपतर १८,००० धिको २०,७०० अदतत मररी १,२५०

२) १ रल २०१८ रोरी ` ३५,५०० मलिारी ितर सामगी खरदी कली आयण तिार यदवशी यतचिा सापिसाठी ` ४,५०० खरज कला. ितर सामगीवर वायषजक ७% दराि दरवषषी ३१ मारजला घसारा आकारणिात ितो. घसाऱिारी राशी यिधाजररत करा.

३) शी. परमोद िािी १ ऑकटोबर २०१८ रोरी भारतीि सटट बककडि १२% वायषजक दराि ` ३,५०,००० करज घतल. ३१ मारज २०१९ पियत विारारी राशी यिधाजररत करा.

४) वायषजक यवमा परविारी ` ८,०००, १ यडसबर २०१८ रोरी यदल. ३१ मारज २०१९ पियतरी रककम यिशरत करा.

५) ढोबळ िफा यकवा ढोबळ तोटा यिधाजररत करा. खरदी ` १५,५००, यवकरी ` ३०,००० आरत वाहि विि ` १,२००, परारभण सकध ` ५,००० खरदी परत ` ५००, सवरण सकध ` १८,०००.

325

gggggggggggggg परवातमकषक उदवाहरणथ ggggggggggggggg

१. खवालील खवातवाचवा मशलकवारन शीििी जशी वाचथ पसिकवाि ३१ िवाचथि २०१८ रवाथजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा ववापवार खवािथ िवार करवा.


परयारभिसकधखरथदीखरथदीपरिविरिीपरिविरिीिजरीआगिियाहनवथथअवधकयारशलक

४१,०००५९,०००

१,६००

३,४००१,०००४,०००

७,०००

१,०३,०००

१,१०,००० १,१०,००० सिरिसकध`४०,०००आहथ.

२. सज बदसथि वाचथ ३१ िवाचथि २०१८ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा नफवािोटवा खवािथ िवार करवा.

१) बकशलक `२२,००० २) वथयाज(जिया) `१६,००० ३) विविधखचथ `४२,००० ४) वििया `३५,००० ५) िथिन `४०,००० ६) दरआविकर `१३,००० ७) टपयाल `८,००० ८) जयावहरयाि `४०,००० ९) भयाडथवदलथ `३२,००० १०) बडीिकजथ `१०,००० ११) परयापतकविशन `१७,५०० १२) छपयाईिलथखनसयािगी `२१,००० १३) आगीिळथनकसयान `१८,००० १४) कसर(नयािथ) `२३,००० १५) कसर(जिया) `३७,००० १६) वकरकोळउतपन `१४,००० १७) घसयारया `३४,००० १८) वनगथिियाहनवथथ `६०,००० १९) गोदयािखचथ `४०,००० टीपः-ढोबळनफया `४,०७,५००

326

३. खवाली मदलथलवा िथरजथरन सजी ॲणड सनस वाचथ पसिकवाि ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा ववापवार नफवािोटवा खवािथ आमण तवाच िवारखथचवा िवाळथबद िवार करवा.



परयारभिसकधखरथदीआविविरिीवनगथिियाहनवथथसथतिथतऋिकोआविधनकोपरिइियारििोटयारवहनछपयाईिलथखनसयािगीिजरीसशवथििबडीिकजथवनधीकविशनकयाथयाथलथवथथियाहिकखचथउपसकरपररसर(Premises)सटीअिजयारथउचलबकअवधविकरथहसिसरोखलयाभयाशभयाडिलिथिनपरयापतविपतिदथयथविपतबडीिकजथजयावहरयाि(३िरयाथकररिया)

२२,०००१,७८,०००

४,८००५०,०००४४,०००२,०००५८,०००४०,०००३,०००२८,०००

५,४००९,०००२०,०००८१.०००२०,४००२४,७००

७१,०००

४४,०००५,६००२,४००६,०००

४,६०,०००

७६,०००४,०००

३,२००२,४००

२२,०००

३,३००१,४०,०००

८,४००

७,१९,३०० ७,१९,३००

सिवाोजनवा :१) ३१ियाचथ२०१९रोजीसिरिसकधयाचथलयागििलथ`६०,०००आविबयाजयारिलथ`७०,०००.२) अदतिखचथ-िजरी`४,०००,िथिन`२,४००३) िोटयारवहनिरियावरथक१०%दरयानथआविउपसकरयािरियावरथक५%दरयानथघसयारयाआकयारया.४) बडीिकजथ`२,०००खयािथबयादकरयाआविऋिकोिर५%दरयानथसशवथििबडीिकजथवनधीवनियाथिकरया.५) भयाडिलयािरियावरथक१०%दरयानथवथयाजयाचीआकरिीकरया.

327

४. नमदनी ॲणड ककपनी वाची िथरीज खवालील परिवाणथ आहथ. तवारन ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा ववापवार नफवािोटवा खवािथ आमण तवाच िवारखथचवा िवाळथबद िवार करवा.



सटीअिजयारथउपसकरिअनियाथकतीबडीिकजथविविधऋिकोसकध(३१ियाचथ२०१८)खरथदीरोखविरिीउधयारविरिीपरिजयावहरयािदर,करआविविियादरसिीआविदथखभयालिथिन( २

३कयारखयानथयासयाठी)

भयाडथ(११िवहनथयाचथ)थतसयािगी(१ऑकटोबर२०१८रोजीखरथदीकलथली`१२,०००सियाविषट)भयाडिलसशवथििबडीिकजथवनधीविविधधनकोउचलवथयाजलयाभयाशबकवशललकअवधकयारशलक९%बककजथ(३०सपटबर२०१८)वनगथिियाहनवथथकसर

१,१०,०००८१,०००१,४००८१,६००५२,०००७७,०००

४००४,८००६,०००१,२००१८,०००२,२००८४,०००

१४,०००

४०,०००६,०००

४,०००१,०००

२१,०००८१,०००

६००

३,६०,०००८,०००७०,०००

१,२००२,८००

४०,०००

५,८४,६०० ५,८४,६००

सिवाोजनवा :-१) सिरिसकध`१,००,०००२) बडीिकजथ` २,०००अपलथसखिकरनऋिकोिर५%परियािथसशवथििबडीिकजथवनधीवनियाथिकरया.३) थतसयािगीिरियावरथक१०%दरयानथघसयारयाआकयारयाआविसटीअिजयारथपनिथलथयाकन`१,००,०००करयािथ.४) भयाडिलयािरियावरथक२%दरयानथवथयाजआकयारया.

328

५. खवालील िथरीज आमण सिवाोजनवाचवा आधवारथ अबददल टथडसथि वाचथ ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा वाम थिक खवािी िवार करवा.



िथिनखरथदीभयाडथ(११िवहनथयाचथ)थतसयािगीअवगििजरीपरयारभिसकधबडीिकजथपिथदतिविियािजरीसटीअिजयारथअपरयापतकविशनविविधऋिकोरोखबकउचलगयाडीभयाडथपरयापथविपतअरियालयाकजथ

१०,०००७१,४००२,२००५६,०००४,०००२०,०००१,०००२,४००२,६००२६,०००

४००६४,०००१,०००३,०००७,६००१,०००१३,६००३०,०००

परयापतवथयाजभयाडिलविरिीसशवथिबडीिकजथवनधीपरयापतकविशनदथयथविपतधनको

२,४००१,६०,०००८५,०००२,०००१,६००९,२००५६,०००

३,१६,२०० ३,१६,२००

सिवाोजनवा :-१) सिरिसकधयाचथिलथ`८९,६००२) अदतिखचथ-िथिन`२,०००,िजरी`४,०००३) थतसयािगीियावरथक१०%दरयानथघसयारयाआकयारया.४) बडीिकजथ`२,०००खयािथबयादकरयाआविऋिकोिर५%दरयानथसशवथििबडीिकजथवनधीचीिरिदकरया.

329

६. गीिवा इटरपरवाजथस वाची िथरीज खवालीलपरिवाणथ आहथ तवारन ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा ववापवार नफवािोटवा खवािथ आमण तवाच िवारखथचवा िवाळथबद िवार करवा.



भयाडिलउचलपरयारभिसकधखरथदीआविविरिीपरिवनगथिियाहनवथथउतपयादकिजरीअनतपयादकिजरीिथिनपरियासखचथवथयापयारखचथइधनआविकोळसयाकसरसयाियानथखचथबडीिकजथसथतिथतउपसकरसिथषटनखचथविविधऋिकोआविधनकोहसिसरोखगिििकसशवथििबडीिकजथवनधी

१,७५०८,०००१६,५००

६२५४२५

१,०००६००

१,०००१,१२५३२५२५०४६०२२५२००

२०,०००५,५००१७५

१०,०९०२,२००१०,२५०

५०,०००

२२,५००७५०

५५०

६,७५०

१५०८०,७०० ८०,७००

सिवाोजनवा :-१) ३१ियाचथ२०१९रोजीवशललकअसलथलथयाियालसयाठयाचथलयागििलथ`७,१००असनबयाजयारिलथ`७,५००आहथ.२) परियासखचयाथि`१२५वथिसयाथियालकयाचथयावथसकतगिपरियासखचयाथचथआहथि.३) अशोककडनथथिथअसलथलथयारकिथपकीबडीिकजथ`१७५अपलथसखिकरनविविधऋिकोिर५%दरयानथसशवथििबडीि

कजथवनधीवनियाथिकरया.४) विविधऋिकोिरिसथचधनकोिरअनरििथ२%आवि३%कसरवनधीचीिरिदकरया.५) सथतिथतयािरआविउपसकरयािरियावरथक१०%दरयानथघसयारयाआकयारया.

330

७. खवालील खवातवाचवा मशलकवारन मदपक ॲनड ककपनी वाचथ पसिकवाि ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा ववापवार नफवािोटवा खवािथ आमण तवाच िवारखथचवा िवाळथबद िवार करवा.

दीपक ॲनड ककपनी वाचवा खवातवाचवा मशलकवा ३१ िवाचथि २०१९ रवाथजीचवा

मशललक रककि (`) मशललक रककि (`)

बकभयाडिलदथयथविपतउपसकरपरयापतकविशनसकध(१.४.२०१८)इियारििजरीधनकोबडीिकजथसशवथिबडीिकजथवनधीविरिीपरिविियापरवथयाजी(१.१.१९िथ३१.१२.१९)

३०,०००१,२०,०००

७,५००१९,५००३,०००२७,०००३७,५००७,५००३७,५००४,५००३,०००१,५००१८,०००

िथिनबककजथसयाियानथखचथवथयाजवदलथथतसयािगीविरिीखरथदीऋिकोखरथदीपरिहसिसरोख

३०,०००३०,०००७,५००१,५००२५,५००९६,०००४२,०००३१,५००३,०००१६,५००

सिवाोजनवा :-१) अवििअसलथलथयावशललकियालयाचथिलथ`६०,०००आहथ.२) कविशनचथ`३,०००अपरयापतआहथि.३) ऋिकोिर२%परियािथआविधनकोिर३%परियािथकसरवनधीचीिरिदकरया.४) उपसकरयाचथिलथ`४,५००नथकिीकरयाआविइियारिीचथिलथ१०%नथकिीकरया.५) िथिनयाचथ`४,५००आवििजरीचथ`१,५००दथिथबयाकीआहथ.

331

८. खवालील िथरीज रवाज टथडसथि वाचवा लथखवापसिकवािील असन तवारन ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा खवालील सिवाोजनवा मचवारवाि घथऊन ववापवार नफवािोटवा खवािथ आमण तवाच िवारखथचवा िवाळथबद िवार करवा.



रयाजथयाचीउचलपरयारभिसकधिजरीखरथदीवथयापयारवथथअवधकयारशलकिथिनऋिकोसथतिथतछपयाईिलथखनसयािगीबडीिकजथकसरउपसकरजयावहरयािवनगथिियाहनवथथसगिकपरयापथविपतहसिसरोखअवधकोरसरोख

५,०००३०,०००५,०००६०,०००

८००१,६००२०,०००८०,०००५६,०००२,४००९००

१,२००१६,०००३,०००६००

१,२०,०००१६,०००१,१००२,०००

रयाजथयाचथभयाडिलविरिीखरथदीपरिधनकोकसरदथयथविपत

२,००,०००१,६४,०००

२,४००४०,०००१,६००१३,६००

४,२१,६०० ४,२१,६००

सिवाोजनवा :-१) सिरिसकधयाचथलयागििलथ`४०,०००असनबयाजयारिलथ`४४,०००होिथ.२) सथतिथतयािर,उपसकरयािर,सगिकयािरअनरििथियावरथक५%,१०%आवि१५%दरयानथघसयारयाआकयारया.३) िथिन१०िवहनथयाचथवदलथलथआहथ.४) ऋिको`४००बडीिकजथआकयारन१०%दरयानथसशवथििबडीिकजथवनधीवनियाथिकरया.५) जयावहरयािखचथ२िरयाथसयाठी.

332

९. शदधवा एटरपरवाजथस वाची िथरीज खवालीलपरिवाणथ आहथ तवारन िमही ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा वामथिक खवािी िवार करवा.



परयारभिसकधखरथदीविरिीपरििजरीशकतीआविइधनपरियासखचथअकषििशलकअवधकयारशलककसरटपयालखचथबडीिकजथविविधऋिकोउपसकरसथतिथतसिियालकीचयापररसरभयाडथ,दरआविवििया

२,४०,०००८,५०,०००१५,०००२९,०००२१,८००१४,७००७,०००७२,०००१,७५०१३,५००३,०००

५,२०,०००१,२०,०००१५,००,०००७,०२,०००४२,२५०

भयाडिलविविधधनकोदथयथविपतविरिीखरथदीपरिकसरअवधकोरअवधविकरथसशवथििबडीिकजथवनधी

१३,००,०००१,२०,०००६०,०००

२५,००,०००८,०००२,०००

१,५४,०००८,०००

४१,५२,००० ४१,५२,०००

सिवाोजनवा :-१) पिथदतिवििया`२,२५०२) सिरिसकधयाचथलयागििलथ`३,८०,०००असनबयाजयारिलथ`४,००,०००होिथ.३) िजरीचथ`६,०००आविभयाडथ`५,०००दथिथबयाकीआहथ.४) ऋिकोिर`१,५००बडीिकजथआकयारन५%दरयानथसशवथििबडीिकजथवनधीवनियाथिकरया.५) घसयारयाआकयारया-उपसकरयािरियावरथक१०%दरयानथ,सथतिथतयािरियावरथक१०%दरयानथआविसिियालकीचथयापररसरयािर

ियावरथक१५%दरयानथ.

333

१०. अब ॲनड ककपनी वाची िथरीज खवालील परिवाणथ आहथ. तवारन ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा ववापवार नफवािोटवा खवािथ आमण तवाच िवारखथचवा िवाळथबद िवार करवा.



हसिसरोखबकिीलरोखउचलउपसकरसथतिथतपरयारभिसकधखरथदीिथिनआवििजरीऋिकोविरिीपरिअकषििशलकभयाडथ,दरआविकरबडीिकजथपरियासखचथविियाअभथचथयाकजयाथिरवथयाजवथयापयारखचथसयाियानथखचथ

४,५७५१५,४५०१८,०००६,०००४५,०००३०,०००

१,२०,०००३३,६००३०,६००७,५००२,२५०५,४००६००७५०

१,२००४५०३००४५०

कसरअभथकडनकजथधनकोविरिीखरथदीपरिभयाडिल

९००१५,०००१८,२२५

१,९५,०००३,०००९०,०००

३,२२,१२५ ३,२२,१२५

सिवाोजनवा :-१) ३१ियाचथ२०१९रोजीवशललकियालयाचथिलथ`६०,०००.२) पिथदतिवििया`६००आहथ.३) ऋिकोिर`६००बडीिकजथआकयारन५%दरयानथसशवथििबडीिकजथवनधीसयाठीिरिदकरया.४) सथतिथतयािरियावरथक१०%दरयानथघसयारयाआकयारयाआविउपसकरचथपनिथलथयाकन`४,५००करया.५) िथिनयाचथ`९००दथिथबयाकीआहथि.

334

११. रजमनश ॲनड सनस वाची िथरीज खवालील परिवाणथ आहथ, आमण अमिररकत िवामहिी मदली आहथ. तवारन ३१ िवाचथि २०१८ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा ववापवार नफवािोटवा खवािथ आमण तवाच िवारखथचवा िवाळथबद िवार करवा.



सकध(१.४.२०१७)खरथदीिजरीियाहिकखचथिथिनभयाडथ,दरआविकरविियाअवधकयारशलककसरकरीथरआकयारबडीिकजथवथयापयारवथथउचलथतसयािगीउपसकरएकसिविविधऋिको

१,२०,०००४,००,०००१७,०००६,०००६०,०००१२,०००८,०००१०,०००४,५००५,२००७,०००२,५००१५,०००

३,००,०००१,५०,०००५०,०००

१,९०,०००

भयाडिलविरिीखरथदीपरिविविधधनकोदथयथविपत८%कजथ(१.१०.२०१७लयाघथिलथ)अवधकोरअवधविकरथ

६,००,०००३,००,०००

८,०००१,८०,०००९०,०००

१,००,०००

७९,२००

१३,५७,२०० १३,५७,२००

सिवाोजनवा :-१) िरथअखथरचथयावशललकियालयाचथलयागििलथ`३,००,०००आविबयाजयारिलथ`३,२०,०००होिथ.२) िथिन१०िवहनथयाचथवदलथलथआहथ.३) वििया३०जन२०१८रोजीसपियाऱथयािरयाथकररियावदलयाआहथ.४) आपलथऋिकोशीअवििवदियाळखोरझयालथयािळथतथयाचथयाकडनथथिथ`१०,०००िसलहोणथयाजोगथनयाही.५) ऋिकोिर५%परियािथसशवथििबडीिकजथवनधीचीिरिदकरया.६) थतसयािगीिरियावरथक१०%दरयानथआविउपसकरयािरियावरथक५%दरयानथघसयारयाआकयारया.

335

१२. जॉन ॲनड सनस वाची िथरीज खवालीलपरिवाणथ आहथ. तवारन ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा ववापवार नफवािोटवा खवािथ आमण तवाच िवारखथचवा िवाळथबद िवार करवा.



उचल(१जल२०१८)हसिसरोखबकिीलरोखपरयापथविपतिजरीकसरभयाडथजयावहरयािबडीिकजथपरियासखचथखरथदीथतसयािगीिोटयारगयाडीविरिीपरिसकध(१एवपरल२०१८)विविधऋिकोवनगथिियाहनवथथ६%गिििक(१सपटबर२०१८)

१२,०००८,०००२०,०००१५,०००१,८००७००

२,०००३,०००१,२००८००

४०,०००१५,०००१८,०००१,२००१०,०००३५,०००१,०००१८,०००

विविधधनकोखरथदीपरिलयाभयाशभयाडथविरिीबककजथभयाडिल

४०,०००४,५००१००२००

५३,२००५,०००९९,७००

२,०२,७०० २,०२,७००

सिवाोजनवा :-१) सिरिसकध`२७,०००२) थतसयािगीिरियावरथक१०%दरयानथआवििोटयारगयाडीिरियावरथक५%दरयानथघसयारयाआकयारया.३) विविधऋिकोिर५%दरयानथसवदगधऋियाथसवचिीचीिरिदकरया.४) उचलीिरियावरथक५%दरयानथवथयाजआकयारया.५) विविधधनकोिर३%दरयानथकसरवनधीवनियाथिकरया.६) पिथदतिजयावहरयाि`१,०००आहथ.७) भयाडथ`१,५००दथिथबयाकीआहथ.

336

१३. पषपकरवाज वाची ३१ िवाचथि २०१९ ची िथरीज खवालील परिवाणथ आहथ. तवा आधवारथ ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा ववापवार नफवािोटवा खवािथ आमण तवाच िवारखथचथ ससिी मरण िवार करवा.



उचलिोटयारगयाडीहसिसरोखपरयापथविपतिजरीकसरभयाडथजयावहरयािबडीिकजथपरियासखचथखरथदीथतसयािगीकयाथयाथलथवथथविरिीपरिपरयारभिसकधविविधऋिकोवनगथिियाहनवथथबकिीलवशललक

२,०००३०,०००१,०००२०,०००१,०००२३५३००

२,५००५००

१,०००२७,४००३०,०००

५००६८०

१०,०००३५,५००

५००२,०००

भयाडिलविविधधनकोलयाभयाशकविशन८%कजथ(१.७.२०१८)खरथदीपरिविरिी

८०,०००२५,०००४,८००२,५३५१३,७००

४००३८,६८०

१,६५,११५ १,६५,११५

सिवाोजनवा :-१) ३१ियाचथ२०१९रोजीवशललकियालयाचथिलथ`२८,०००होिथ.२) विविधऋिकोिर५%दरयानथबडीिकजथवनधीवनियाथिकरया.३) घसयारयाआकयारया-िोटयारगयाडीिरियावरथक५%दरयानथआविथतसयािगीिरियावरथक७%दरयानथ.४) अदतिखचथ-भयाडथ`८००,िजरी`१,०००५) भयाडिलयािरियावरथक३%दरयानथवथयाजआकयारया.६) ियालकयानथसििःचथयािथसकतकउपथोगयाकररिया`४,०००चयाियालउचललया.

337

१४. जोिी टथडीग ककपनी वाचवा खवालील िथरजथरन ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकररिवा ववापवार नफवािोटवा खवािथ आमण तवाच िवारखथच सथिती वििरण तयार करा.


नवाथ बवाकरी रककि (`) जिवा बवाकरी रककि (`)

सकध(१.४.२०१८)विरिीपरिसटीउपकरिथऋिकोपरयापथविपतखरथदीउपसकरिथिनविरिीिरीलियाहिकखचथकयाथदथशीरखचथविियाखथयािीथतसयािगीिजरीबकवशललकउचलगिििक

९,५००७५०

५५,०००५०,८००४,०००२९,४५५१५,०००५,०००३,०००२,०००२,२००२०,०००४०,०००२,३४५३०,०००८,०००२०,०००

भयाडिलसशवथििबडीिकजथवनधीविरिीखरथदीपरिधनकोदथयथविपतकसर

२,००,०००१,०००३८,७५०

४५५४७,०००८,०००१,८४५

२,९७,०५० २,९७,०५०

सिवाोजनवा :-१) सिरिसकधयाचथपररवथथ(लयागि)िलथ`५८,०००आविविपिी(बयाजयार)िलथ`६०,०००आहथ.२) बडीिकजथ`१,२००अपलथखीिकरनऋिकोिर२%परियािथसशवथििबडीिकजथवनधीचीिरिदकरयाआविधनकोिर

५%परियािथकसरवनधीवनियाथिकरया.३) सटीउपकरिथपनिथलथयाकन`५२,०००करयािथआविउपसकरयािरियावरथक१०%दरयानथघसयारयाआकयारया.४) अदतिखचथ-िथिन`१,०००आवििजरी`२२५५) भयाडिलयािरियावरथक२%परियािथवथयाजआकयारया.िसथचउचलीिरियावरथक१०%दरयानथवथयाजयाचीआकयारिीकरया.

338

१५. खवालील खवातवाचवा मशलकवारन िमन एटरपरवाजथस वाचवा पसिकवाि ३१ िवाचथि २०१९ रोजी सपणवाऱवा वाथिकरीिवा ववापवार नफवािोटवा खवािथ आमण तवाच िवारखथचवा िवाळथबद िवार करवा.



हसिसरोखपरयारभिसकधखथयािीएकसिबकिीलरोखगयाडीभयाडथकोळसयाआविशकतीउपसकरखरथदीभरििधिनीशलककयारखयानयािथिनदरसिीपरकयाश(Lighting)वनगथिियाहनवथथवथयािसयावथकशलकऋिकोसथतिथतकयाथयाथलथउपकरिथआगिियाहनवथथ

५,२००१०,३७०१०,०००४,०००४,४००२,५००१,५००१२,०००३५,२६०३,२००२,४००८००

१,०००३६०

१,२४०४०,०००१३,७००१०,०००

७७०

भयाडिलबककजथदथयथविपतधनकोरयाखीिवनधीलयाभयाशिदिठथिीिरवथयाजविरिी

५०,०००१५,०००८,५००३८,२६०१,५००२,०००३,४४०४०,०००

१,५८,७०० १,५८,७००

सिवाोजनवा :-१) ३१ियाचथ२०१९रोजीसकधयाचथिलथ`३२,०००होिथ.२) एकसि५०%अपलथसखिकरयाआविसथतिथतयािरियावरथक१०%दरयानथघसयारयाआकयारयाआविकयाथयाथलथउपकरियािर२०% घसयारयाआकयारया.३) ऋिकोिर५%परियािथबडीिकजथवनधीवनियाथिकरन२%परियािथकसरवनधीचीिरिदकरया.४) अदतिभरििधिनीशलक`३००आविअदतिगयाडीभयाडथ`५००आहथ.५) भयाडिलयािरियावरथक५%दरयानथवथयाजआकयारया.६) निनयामहिनिोफिियाटलथलयाियाल`२,०००.

j j j

339

10 एकरी नोद पदधती (Single Entry System)


१०.१ परासतविक आवि अरथ१०.२ एकरी नोद पदधती आवि दहरी नोद पदधती यरातील फरक१०.३ अिसररा वििरि तयरार करि १०.४ नफरातोटरा वििरि तयरार करि १०.५ अवतररकत मराहीती/ समरायोजनरा F अवतररकत भराडिल F उचल (आहरि) F ससरर सपततीिर घसराररा F बडीत कजथ F सवदगध ऋिरारथ सवचती F सपतती आवि दयतच अिमलयन आवि अवधमलयन F कजराथिरील वयराज F भराडिलरािरील वयराज F अदतत / न वदललरा खचथ F पिथदतत खचथ / अगोदर वदललरा खचथ

कषमतया विधयान

o विदरारयराथलरा एकरी नोद पदधतीचरा अरथ समजतो.

o विदरारथी एकरी नोद पदधती आवि दहरी नराद पदधतीचरा फरक ओळखतो.

o विदरारथी सिरावमति-ससरच परारवभक ि अवतम वििरिपतरक आवि नफरा वकिरा तोटरापतरक तयरार कर शकतो.

१०.१ परसतयािनया (Introduction) : आतापरयतआपणमागीलपरकरणातदहरीनोदपदधतीनएकलवरापारीससचलखाकनाचकारयकसपारपाडणरातरतराचाअभरासकला.रापरकरणातआपलरालालखाकनाचराएकरीनोदपदधतीचाअभरासकरावराचाआह.पराचीनकाळातवरावसायरकवरवहारनोदयवणरासाठीकोणतीहीशासतीरपदधतीनवहती.तवहातजमाखचययलहणरासाठीपारपाररकपदधतीचावापरकरतअसत. एकरीनोदपदधतीलहानवरावसायरकालाउपरकतआह.कारणयतआययकवरवहाराचीसखराकमीअसत.लखाकनाचरादहरीनोदपदधतीचीहीअपणयवअशासतीरपदधतीहोर.हीपदधतशासतीरवयिनचकनाही.

एकरी नोद पदधतीची अरथ (Meaning of Single Entry System) : रापदधतीमधररोखपसतकआयणवरककतकखातीऋणकोआयणधनकोराचीखातीठवलीजातात.वासतयवकखातीआयण

340

नामधारीखातीवगळलीजातात.एकरीनोदपदधतीचरावापरासाठीकोणतहीयवयशषटयनरमनसतात.लखाकनाचीमळउकदिषटपणयकरणरासअरशसवीआह.महणनरावरनवरवसारातीलवासतयवकनफा-तोटाववरवसाराचीखरीआययकपररकसतीशोधनकाढशकतनाही.

वयाखया (Definitions) :i) कोहलर राचरामत‘‘एकरीनोदपदधतीहीजमाखचायचीअशीपदधतआहकीजरातयनरमानसारकवळरोखआयणवरककतक

खातीचरतात.हीसदवअपणयअसललीआयणपररकसतीनसारिदलतजाणारीअपणयदहरीनोदपदधतीआह.’’

ii) कयाटथर राचमत:‘‘अशीपदधतयकवापदधतीकीजरामधरवरवहाराचीनोदकरतानादहरीसरोगाचाअभावआयणतरामळवरापाऱरालावरवसारासाठीआवशरकअसणारीआययककसतीचीमायहतीकाढतानाअसमयतादशययवत.’’

एकरीनोदपदधतीहीएकनोदपदधती,कविनोदपदधतीराचासमनवरआह.

एकरी नोद पदधती ही खयालील कयारणयासयाठी ोग आह. :१. जमाखचायचीहीपदधतफारचसाधी,सोपीआह.२. रापदधतीधरपरशीकौशलरलखाकनाचराजानाचीततवाचीआवशरकतानसलरामळलखाकनाचरकॉडयठवणसहजवसोप

आह.३. दहरीनोदपदधतीचरातलननजमाखचायचीहीपदधतकमीखचचीकआह.४. नफायकवातोटाशोधनकाढणफारचसोपआह.५. परामखरानजरावरवसारातीलवरवहारकमीआहतआयणवरवसाराचीसपततीआायणदरतामराययदतआह.६. हीफारचकमीवळतपणयहोत.

१०.२ एकरी नोद पदधती आवण दहरी नोद पदधती यातील फरक

Points एकरी नोद पदधती दहरी नोद पदधती

१)दहरीपल रा पदधतीत सवयच वरवहाराचरा दहरी पलचीनोदकलीजातनाही.

रापदधतीतसवयचवरवहाराचरादहरीपलचीनोदकलीजात.

२)खाती रा पदधतीत फकत वरककतक खाती आयणरोख पसतक ठवली जातात. वासतयवकआयणनामधारीखातीठवलीजातनाहीत.

रा पदधतीत वरककतक खाती.वासतयवकखातीआयणनामधारीखातीपणयपणठवलीजातात.

३)तरीज रापदधतीततरीजपतकतरारकलजातनाही.कारण ही जमा खचायची अपणय पदधतीआह.गयणतीरशदधतातपासनपाहतारतनाही.

दहरी नोद पदधतीमधर तरीजपतकतरार कल जात तरामळ गयणतीरशदधतातपासनपाहतारत.

४)नफायकवातोटा रापदधतीतशदधनफायकवाशदधतोटाशोधनकाढणरासाठीनफातोटाखाततरारकलजातनाही

रापदधतीतनफातोटाखाततरारकलजात असलरान यनववळ नफा यकवायनववळतोटाशोधतारतो.

५)ताळिद रापदधतीतफकतअवसायववरणतरारकलीजातात.ताळिदपतकतरारकलजातनाही.

रा पदधतीमधर वरवसाराची खरीआययककसतीसमजतकारणताळिदपतकतरारकलजात.

६)उपरकतता ही पदधती लहान वरावसायरक आयण ससारानाउपरकतआह.

दहरी नोद पदधती ही सवय परकारचरावरापारीसघटनासाठीउपरकतआह.

341

७) नियम एकरी िोद पदधती ही कोणतही शासतीय नियम पाळत िाही.

दहरी िोद पदधतीत शासतीय नियम पाळल जातात.

८) खरपणा सरकारी अनिकारी ही पदधती गाहय िरत िाहीत.

सरकारी अनिकारी ही पदधती गाहय िरतात.

९) महाग एकरी िोद पदधती ही कमी खरचीक आह. कारण वळ आनण शरम कमी लागतात.

दहरी िोद पदधती ही एकरी िोद पदधतीचया तलिि महाग आह.

१०) आनथिक ससती अवसा नववरणावरि वयवसायारी आनथिक ससती कळत.

ताळबदावरि वयवसायारी खरी व वासतनवक ससती कळत.

१०.३ परारभिक व अभिम अवसरा भववरण ियरारार करण. :

एकरी िोद पदधतीत खालील नववरण तयार कली जातात.

i) पारनिक अवसा नववरण (Opening Statement of Affairs)

ii) अनतम अवसा नववरण (Closing Statement of Affairs)

iii) िफा नकवा तोटा नववरण (Statement of Profit or Loss.)

अवसरा भववरण (Statements of Affairs) :

सपतती आनण दयताचया आिार अवसा नववरण तयार कल जात. त ताळबदासारख असत. डावया बाजला दयता आनण उजवया बाजला सपतती, एकरी िोद पदधती मधय वयवसायातील पारनिक आनण अनतम िाडवल शोिि काढणयासाठी अवसा नववरण तयार करतात. एकण सपतती आनण एकण दयता यातील फरकाला िाडवल अस महणतात.

पारनिक अवसा नववरण (Opening Statement of Affairs) :

पारनिक अवसा नववरण ह वराथिचया सरवातीला असललया सपतती आनण दयताचया नशलकाचया आिार तयार कल जात. वराथिचया सरवातीर िाडवल शोिणयासाठी एकण सपतती आनण एकण दयता आवशयक असत.

परारभिक िराडवल = परारभिक सपतिती – परारभिक दयिरा.

अभिम अवसरा भववरण (Closing Statement of Affairs) :

अनतम अवसा नववरण ह वराथिचया शवटी तयार कल जात. अनतम सपतती आनण अनतम दयता अनतम अवसा नववरणात दशथिनवणयात यतात. अनतम सपतती वजा अनतम दयता कलयास अनतम िाडवल रककम पापत होत असत.

अभिम िराडवल = अभिम सपतिती – अभिम दयिरा

खाली नदललया पारपावरि अवसा नववरणामधय समानवषट कलया जाणाऱया पदारी मानहती कळ शकत. ---------यराच पसिकराि

342

अिसरया वििरण--------रोजीच

दतया रयाशी (`) सपतती रयाशी (`)

यवयवधधनको

दरयवपत

अदततखचय

अयधकोरअयधयवकरय

िककजय

ियाडिल (वशललक रयाशी)

-------

--------

-------

-------

-------

--------

सरतआयणरत

उपसकरवअनवारकती

इमारत

गतवणक

यवयवधऋणको

परापरयवपत

पवयदततखचय

हसतसरोख

िकतीलयशललक

--------

--------

--------

--------

--------

-------

---------

---------

---------------- --------

(टीप : परयारविक अिसरया वििरण आवण अवतम अिसरया वििरण विदयारथी एकतर तयार कर शकतील.)

१०.४ नफया तोटया वििरण तयार करण :

वरयभरातील नफा यकवा तोटा जाणन घणरासाठी नफा-ताटा यववरण तरार कल जात. परम परारयभक वअयतम भाडवलशोधनकाढलजात.नतरअयतमभाडवलातवरयभरातवरावसायरकानकललीउचलअयधककलीजात.तरानतरअयतररकतभाडवल (जरअसल)तरतवजाकलजात.नतरपरारयभकभाडवलवजाकरनजरकाहीसमारोजनाअसतीलतरतरासमारोजीतकलराजातात.

एकरीनोदपदधतीतमधरवरयभरातीलनफायनकशचतकरणरासाठीखालीलपदधतीचाअवलिकलाजातअसतो.:

i) शदधमलरपदधती(NetWorthMethod)

ii) पररवतयनपदधती(ConversionMethod)

(वटप : पररितथन पदधती इ. ११ िी चया अभयासकरमयात नयाही. तयामळ सपषीकरण वदलल नयाही.)

शदध मल पदधती (Net Worth Method) :

वरवसारातीलनफावरापारखातआयणनफातोटाखाततरारकरनशोधलाजातो.परतएकरीनोदपदधतीमधरहशकरनाहीकारणपरशीमायहतीउपलबधनसत.महणनएकरीनोदपदधतीमधरनफाशोधनकाढणरासाठीनफातोटायववरणतरारकरतात.

वरयअखरचभाडवलआयणवरायचरासरवातीचभाडवलराचीतलनाकलीजात.वरयअखरचभाडवलजरवरायचरासरवातीचराभाडवलापकाजासतअसलतरदोघातीलफरकनफाहोर.जरवरयखरचभाडवलवरायचरासरवातीचराभाडवलापकाकमीअसलतरदोघातीलफरकतोटाहोर.रायशवारइतरसमारोजनायवचारातघतलराजातात.(अयतररकतभाडवल,उचलइतरादी)नफायकवातोटाशाधनकाढणरासाठीजरकाहीसमारोजनाअसतीलजसघसारा,भाडवलावरीलवराज,िडीतकजय,सयदगधऋणायसयचतीराचादखीलरायठकाणीयवचारकलाजातो.

343

----याचया पसतकयात नफया तोटया दशथविणयार वििरण / पतरक

वद. ३१ मयाचथ -------रोजी सपणयाऱया िरयाथकररतया

तपशील रयाशी (`) रयाशी (`)

अयतमभाडवल/वरयअखरचभाडवल(+)वरयभरातीलउचल

रोखवसत

..............

..............

..............

..............

(-)अयतररकतभाडवल(चालवरायतगतवलल)

(-) वरषाच सरवतीच भडवल

..............

..............

..............

..............

समारोजनापवचीचानफा ..............

खालीलउदाहरणावरनआपणासनफातोटाकसाशोधनकाढतातराचीकलपनारईल.

परारयभकभाडवल ` ९०,०००

अयतमभाडवल ` १,५०,०००वरयभरातआणललअयतररकतभाडवल ` १०,०००.वरयभरातीलउचल` १५,०००.

उततर :नफया तोटया दशथविणयार वििरण

वद. ३१ मयाचथ -------रोजी सपणयाऱया िरयाथकररतया

वििरण रयाशी (`) रयाशी (`)

अयतमभाडवल(+)वरयभरातीलउचल

१,५०,०००१५,०००

(-)वरयभरातआणललअयतररकतभाडवल१,६५,०००१०,०००

(-) परभभक भडवल १,५५,०००९०,०००

शदधनफा ६५,०००

344

१०.५ अवतररकत मयावहती (समयाोजनया) Additional Information (Adjustments):

१. अवतररकत ियाडिल (Additional Capital) : जरमालकानचालवरायमधरजीरोखयकवासपततीवरवसारातआणललीअसलयतलाअयतररकतभाडवल’असमहणतात.

नफा-तोटायववरणामधरनफायकवातोटाचीगणनाकरतानातरावरायतीलअखरचराभाडवलरकमतनअयतररकतभाडवलाचीरककमवजाकरावराचीअसत.

२. उचल (Drawings) : नफा-तोटाचीगणनाकरतानानफातोटायववरणातउचलहीवरयअखरचराभाडवलातअयधककलीजातअसत.वरवसार

मालकान सवत:चरा वरककतकउपरोगाकररता वरवसारातन रोख यकवा वसत घतअसल तर तरास उचलअस महणतात.मालकानचालवरायतउचलकलरासतवढानवरयअखरचभाडवलकमीझाललअसत.

३. घसयारया (Depreciation) :वरवसारामधरजराकाळापरयततीकसरसपततीउपरकतराहीलतराकाळासाठीठरावीकदरानघसाऱराचीगणनाहोत.नफा

तोटायववरणातघसाऱराचीरककमदशयवावराचीअसत.घसाऱराचीरककमयनधायररतकरतानाहलकातठवावकी,तीकसरसपतती,यकतीकाळाकररताचालवरायतवरवसारातआह.

४. बडीत कजथ (Bad Debts) : ऋणकोकडनरणअसललरारकमपकीवसलनहोणारीरककम‘िडीतकजय’होर.महणननफराचआगणनकरतानानफा-तोटा

यववरणामधरिडीतकजायचीरककमवजाकलीजात.

५. बडीत ि सशवत कजथ वनधी (Reserve for Doubtful Debts (provision for bad and doubtful debts)- सशयरतकजययनधीहावरवसाराचासभावरतोटाआह.महणनअशातरतदीचीरककमनफातोटायववरणामधरनफरातनवजा

कलीजात.

६. सपतती आवण द तयाच अिमलन ि अवधमलन (Undervaluation and Over valuation of Assets and Liabilities) : वरवसाराचाखरा नफा-ताटा माहीतकरन घणरासाठी जर सपततीआयण दरताच अवमलरन (कमी) यकवाअयधमलरन

(जासत)करणरातआलअसलतरतसमारोयजतकलजात. अ) सपततीच अिमलन (Undervaluation of Assets) : सपततीचअवमलरन महणजकमी भाडवल दशययवत

असत.जरावळसनफराचीगणनाकलीजातअसलतवहासपततीचअवमलरननफातोटायववरणपतकामधर‘अयधक’करणरातरत.

ब) सपततीच अवधमलन (Overvaluation of Assets) : जरलखापसतकातसपततीचमलरजासतदाखयवणरातआलअसलतरअशासपततीचीयकमतकमीकरावीलागल.तरासपततीचमलरमळयकमतीलाआणावलागल.अशीसपततीचीजासतीचीयकमतहीजासतभाडवलदशययवतअसत.जनफागणनाकरतानासमारोयजतकरावलागत.महणनसपततीचीजादायकमतहीनफातोटायववरणातवजाकरणरातरईल.

क) दतयाच अिमलन (Undervaluation of Liabilities) : दरताचीकमी यकमतजासतीच भाडवलदशययवतअसतजरोगरपरकारसमारोजनकरणगरजचअाह.महणननफा-तोटायववरणातत(-)वजामहणनदाखयवणरातरईल.

ड) द तयाच अवधमलन (Overvaluation of Liabilities) : दरताचराजासतीचमलरहकमीभाडवलदशययवत.जरोगरपरकारसमारोजनकरणगरजचअसत.महणननफातोटायववरणातहीरककमअयधक(+)करावीलागल.

७) कजयाथिरील वयाज (Interest on Loan) : वरवसारासाठी उसनावारघतलली रककम महणजकजय होर.कजायवरील वराजहाससचाखचयअसतो. महणन नफातोटा

यववरणाततवजा(-)महणनदाखयवलाजाईल.

345

८) ियाडिलयािरील वयाज (Interest on Capital) : वरवसारात गतयवललरासरवातीचराभाडवलावरआयणचालवरायत गतयवललराअयतररकतभाडवलावर वराजाची गणना

करारची असत. भाडवलावरील वराज हा ससचा खचय समजला जातो. महणन तो नफा-तोटा यववरणामधर वजा (-)दाखयवणरातरतो.

उदा.परारयभकभाडवल३१माचय२०१७रोजीच`१,५०,०००अयतररकतगतयवललभाडवल१ऑकटोिर२०१७रोजीच `४०,०००भाडवलावरीलवराजाचादरवायरयक१०%वराजाचीराशीखालीलपरमाण.:

भाडवलावरीलवराज १०%वर` १,५०,००० ` १५,०००

१०%वर`४०,०००वरसहामयहनरासाठी(१ऑकटो२०१७त३१माचय२०१८)

`२,०००

एकणभाडवलावरीलवराजाचीरककम` १७,०००

९) उचलीिरील वयाज (Interest on Drawings) : उचलीवरआकारणरातरणारवराजहवरवसाराचउतपननअसत.महणनतनफा-तोटायववरणामधरअयधक(+)महणन

दाखयवणरारईल.जरउचलीवरवराजाचादरयदलाअसलआयणउचलकलराचीतारीखयदलीनसलतरउचलीवर६मयहनराचवराजआकारणरातरईल.

१०) अदतत / दण खचथ (Outstanding/ Unpaid Expenses) : चालवरायचखचयपरतजराचशोधनचालवरायतझाललनाहीअशाखचायनाअदततखचयमहणतात.अशाअदततखचायचीरककम

नफातोटायववरणामधरअयधक(+)दाखवनशदधनफायनकशचतकलाजातअसतो.

११) पिथदतत खचथ अगीम वदललया खचथ (Prepaid Expenses/Expenses paid in Advance/Unexpired expenses) : वरवसारामधरकाहीखचयआगाऊयदलजातात.तरानापवयदततखचयमहणतात.पवयदततखचयहापढीलवरायसाठीचाखचयअसतो

तोचालवरायतयदललाअसतोमहणनपवयदततखचयनफातोटायववरणामधर(-)वजाकरनदाखयवलाजातो.

346

----याचया पसतकयात नफया तोटया वििरण ३१ मयाचथ ------------रोजी सपणयाऱया िरयाथकररतया


अयतमभाडवल/वरयअखरचभाडवल

(+)वरयभरातीलउचल

रोख

वसत

----------

----------

----------

----------

(-):अयतररकतभाडवल:(चालवरायतगतयवलल)

----------

----------समयाोवजत अवतम ियाडिल

(-):वरायचरासरवातीचभाडवल

----------

----------समयाोजनया पिथीचया नफया

(+) - िरथिरयातील उतपनन ि परयापी

१. उचलीवरीलवराज

२. गतवणकीवरीलवराज

३. पवयदततखचय

४. अपरापतउतपनन

५. सपततीचअवमलरन

६. दरताचअयधमलरन

----------

----------

----------

----------

----------

----------

----------

----------

(-) : िरथिरयातील खचथ ि नकसयान

१. भाडवलावरवराज

२. िककजायवरीलवराज

३. िडीतकजयआयणिडीतवसशयरतकजययनधी

४. कसरसपततीवरघसारा

५. सपततीचअयधमलरन

६. दरतचअवमलरन

७. अदततखचय

८. पवयपरापतउतपनन

----------

----------

----------

----------

----------

----------

----------

----------

----------

---------

शदध नफया / शदध तोटया ---------- ----------

खालीलउदाहरणावरनआपणासनफातोटाकसाशोधनकाढतातराचीकलपनारईल.

347

उदयाहरण : १ शरीमनोजआपलीलखापसतकएकरीनोदपदधतीनठवतात.तराचीमायहतीखालीलपरमाण. ३१.३.२०१७रोजीचभाडवल` ८०,००० ३१.३.२०१८रोजीचभाडवल` १,००,००० वरयभरातीलउचल` ३,००० चालवरायतीलअयतररकतभाडवल` ८,००० ३१माचय२०१८वरयअखरनफायकवातोटायनकशचतकरा.उततर :

नफया तोटया वििरण वद. ३१ मयाचथ, २०१८ रोजी सपणयाऱया िरथ अखर


वरयअखरचभाडवल


१,००,०००

३,०००

(-)चालवरायतीलअयतररकतभाडवल

१,०३,०००

८,०००

(-) िरयाथचया सरियातीच ियाडिल

९५,०००

८०,०००

चयाल िरयाथतील शदध नफया १५,०००

उदयाहरण : २खालीलमायहतीचाल वरायतीलअसनसरवातीच भाडवल ` ६२,०००; उचल` ५,०००चाल वरायतीलअयतररकतभाडवल ` ९,०००आयणअयतमभाडवल` ५०,०००.३१माचय२०१८वरयअखरनफायकवातोटायनकशचतकरा. उततर :

नफया तोटया वििरण ३१ मयाचथ २०१८ रोजी सपणयाऱया िरयाथच

तपशील रयाशी. (`) रयाशी. (`)

अयतमभाडवल

(+)उचल

५०,०००

५,०००

(-)चालवरायतीलअयतररकतभाडवल

५५,०००

९,०००समयाोवजत अवतम ियाडिल

(-)सरवातीचभाडवल

४६,०००

६२,०००

िरथिरयातील तोटया १६,०००

348

उदयाहरण : ३

अजथन आपलीलखापसतक एकरी नोद पदधतीन ठवतात. तराचीसपतती व दरताखालीलपरमाण.

तपशील ३१.३.२०१७ (`) ३१.३.२०१८ (`)

रोखयवयवधऋणकोसकध(मालसाठा)सरतअायणरतयवयवधधनकोदरयवपत

१,५००३०,०००३५,०००६१,०००१५,०००

-

१,०००४६,०००३१,०००७५,०००१३,५००४,०००

२०१७-१८रावरायत तरानी` १५,०००अयतररकतभाडवलगतयवल. तरानी वरककतकउपरोगाकररता परतरकमयहनराला `२,५००वरवसारातनउचलल.३१माचय२०१८रोजीसपणाऱरावरायचानफायकवातोटाशोधनकाढा. उततर : अजथन याच पसतकयात

अिसरया वििरण ३१ मयाचथ २०१७ रोजीच


यवयवधधनकोियाडिल (सतवलत रयाशी)

१५,०००१,१२,५००

रोखयवयवधऋणकोसकध(मालसाठा)सरतआयणरत

१,५००३०,०००३५,०००६१,०००

१,२७,५०० १,२७,५००

अिसरया वििरण ३१ मयाचथ २०१८ रोजीच


यवयवधधनकोदरयवपतियाडिल (सतवलत रयाशी)

१३,५००४,०००१,३५,५००

रोखयवयवधऋणकोसकध(मालसाठा)सरतआयणरत

१,०००४६,०००३१,०००७५,०००

१,५३,००० १,५३,०००

349


तपशील रयाशी.(`) रयाशी (`)

वरयअखरचभाडवल

(+)वरयभरातीलउचल(२,५००x१२मयहन)

१,३५,५००

३०,०००

(-)अयतररकतभाडवल

१,६५,५००

१५,०००समयाोवजत अवतम ियाडिल

(-) वरषाच सरवतीच भडवल१,५०,५००

१,१२,५००

िरथिरयातील नफया ३८,०००

उदयाहरण : ४शरी.मौरयआपलीलखापसतकएकरीनोदपदधतीनठवतात.तराचीमायहतीखालीलपरमाण.

तपशील ३१.३.२०१७ (`) ३१.३.२०१८ (`)



वरापारातीलसकध

उपसकर

रत

दरयवपत


१०%दराचिककजय

१०,०००

२५,०००

२०,०००

३०,०००

६०,०००

४,०००

१०,०००

४,३००

४०,०००

४२,०००

३५,०००

३०,०००

६०,०००

४,०००

१५,०००

४,३००

अवतररकत मयावहती (Additional information) :१. शरी.मौरयरानीवरवसाराचराखातरातन` ६,०००वरककतकउपरोगाकररताकाढल.२. तरानीवरवसारात` ३०,०००अयतररकतभाडवलगतयवल.३. उपसकरआयणरतावरवायरयक१०%परमाणघसाराआकारा.तरारकरा: १)परारयभकआयणअयतमअवसायववरण २)३१.३.२०१८रोजीसपणाऱरावरायकररतानफातोटायववरण

350

उततर : मौथ याच पसतकयात अिसरया वििरण

दतया ३१.३.२०१७ (`)

३१.३.२०१८ (`)

सपतती ३१.३.२०१७ (`)

३१.३.२०१८ (`)

दरयवपत


१०%िककजय

ियाडिल (सतवलत रयाशी)

४,०००

१०,०००

४,३००

१,२६,७००

४,०००

१५,०००

४,३००

१,८३,७००

रत

उपसकर

वरापारातीलसकध



६०,०००

३०,०००

२०,०००

२५,०००

१०,०००

६०,०००

३०,०००

३५,०००

४२,०००

४०,०००

१,४५,००० २,०७,००० १,४५,००० २,०७,०००


तपशील रयाशी (`) रककम (`)

३१माचय२०१८रोजीचभाडवल

(+)चालवरायतीलउचल

१,८३,७००

६,०००

(-)गतयवललअयतररकतभाडवल

१,८९,७००

३०,०००समयाोवजत अवतम ियाडिल

(-)३१.३.२०१७रोजीचभाडवल

१,५९,७००

१,२६,७००

समयाोजन पिथीचया नफया

(-) िरथिरयातील खचथ ि नकसयान

i) रतावरीलघसारा(१०%,` ६०,०००)

ii) उपसकरावरीलघसारा(१०%,` ३०,०००)

iii) िककजायवरवराज(१०%,` ४,३००)

६,०००

३,०००

४३०

३३,०००

९,४३०

िरयाथचया शदध नफया २३,५७०

351

उदयाहरण : ५शभमआपलीलखापसतकएकरीनोदपदधतीनठवतात.तरानीखालीलपरमाणमायहतीपरयवलीआह.:

तपशील ३१.३.२०१७ (`) ३१.३.२०१८ (`)

िकतीलरोखहसतसरोखवरापारातीलमालसाठायवयवधऋणकोउपकरणयवयवधधनकोउपसकर

३,०००२००

६०,०००१०,०००८,०००१५,०००१०,०००

६,५००५,०००६८,०००२५,०००८,०००१०,०००१०,०००

चालआययकवरायतशभमरानी` ३,०००चअयतररकतभाडवलआणलआयण` ५,०००चीउचलकली.उपसकरावरवायरयक१०%दरानआयणउपकरणावरवायरयक५%दरानघसाराआकारा. ३१माचय२०१८रोजीसपणाऱरावरायकररतानफा-तोटाशोधनकाढा.उततर-(परायरीपदधतीनसार)

शिम याच पसतकयातअिसरया वििरण ३१ मयाचथ २०१७ रोजीच




१५,०००

७६,२००

िकतीलरोखहसतसरोखवरापारातीलमालसाठायवयवधऋणकोउपकरणउपसकर

३,०००२००

६०,०००१०,०००८,०००१०,०००

९१,२०० ९१,२००

अिसरया वििरण ३१ मयाचथ, २०१८




१०,०००

१,११,१००

िकतीलरोखहसतसरोखवरापारातीलमालसाठायवयवधऋणकोउपकरण८,०००(-)घसारा४००उपसकर१०,०००(-)घसारा१,०००

६,५०० ५,०००

६८,०००२५,०००

७,६००

९,०००

१,२१,१०० १,२१,१००

352

नफया तोटया वििरण ३१ मयाचथ २०१८ रोजी सपणयाऱया िरयाथकररतया

तपशील रयाशी.(`) रयाशी (`)

वरयअखरचभाडवल३१ माचय२०१८


१,११,१००

५,०००


१,१६,१००

३,०००

(-)वरायचरासरवातीचभाडवल

१,१३,१००

७६,२००

िरयाथचया शदध नफया ३६,९००

वटप : वरीलउदहारणपरायरीपदधतीनसोडयवलआह.सवयसमारोजनाअयतमअवसायववरणातयवचारातघतलराआहत.

उदयाहरण : ६जरातीआपलीलखापसतकएकरीनोदपदधतीनठवतात.खालीलमायहतीचराआधारवरायचरासरवातीचवअयतमअवसायववरणआयणनफा-तोटायववरणतरारकरा.

तपशील १.४.२०१७ (`) ३१.३.२०१८ (`)

िकयशललक

रोखयशललक


मालसाठा

उपसकर

रत


दरयवपत

३५,०००

१४,०००

१,२०,०००

५०,०००

१८,०००

९०,०००

३२,०००

१८,५००

३०,०००

१०,०००

१,६०,०००

९०,०००

१८,०००

१,२०,०००

५०,०००

२५,०००

अवतररकत मयावहती :१. जरोतीरानीखाजगीउपरोगाकररतावरवसारातन` ३३,५००उचलल.२. १जानवारी२०१८रोजीतरानीवरवसारात` ५,०००अयतररकतभाडवलमहणनगतयवल.३. १जानवारी२०१८रोजीरतामधरवाढकरणरातआली.४. उपसकरआयणरतावरवायरयक१०%दरानघसाराआकारा.५. ऋणकोवर१५%परमाणिडीतवसशयरतकजययनधीयनमायणकरा.६. लखापसतकातमालसाठाच२०%अयधमलरनझाल.

353

उततर : जोती याचया पसतकयातपरयारविक आवण अवतम अिसरया वििरण

दतया १.४.२०१७ (`)

३१.३.२०१८ (`)

सपतती १.४.२०१७ (`)

३१.३.२०१८ (`)


दरयवपत


३२,०००

१८,५००

२,७६,५००

५०,०००

२५,०००

३,५३,०००





उपसकर(फयनयचर)

रत

३५,०००

१४,०००

१,२०,०००

५०,०००

१८,०००

९०,०००

३०,०००

१०,०००

१,६०,०००

९०,०००

१८,०००

१,२०,०००

३,२७,००० ४,२८,००० ३,२७,००० ४,२८,०००

नफया-तोटया वििरण पतरक ३१ मयाचथ २०१८ रोजी सपणयाऱया िरयाथकररतया


३१.३.२०१८ रोजीच भडवल(+)उचल

३,५३,०००

३३,५००


३,८६,५००

५,०००समयाोवजत अवतम ियाडिल

(-)१एयपरल२०१७रोजीचभाडवल

३,८१,५००

२,७६,५००

समयाोजन पिथीचया नफया


१.उपसकरावरघसारा(` १८,०००वर१०%)

२.रतावरघसारा:

(` ९०,०००वर१०%परमाण) ९०००

(` ३०,०००वर१०%परमाण३मयहन) ७५०

३. िडीतवसशयरतकजययनधी(` १,६०,०००वर१५%परमाण)

४. मालसाठाचअयधमलरन

१,८००

९,७५०२४,०००१५,०००

१,०५,०००

५०,५५०

िरयाथचया शदध नफया ५४,४५०

354

कयाथ टीप :मालसाठाच२०%,अयधमलरनझाल.तराचवासतयवकमलरखालीलपरमाण.

वासतयवकमलर=पसतकीमलर

×१००१००+अयधमलरनाचगणोततर

वासतयवकमलर=९०,०००

×१००१००+२०

वासतयवकमलर =९०,०००

×१००१२०

वासतयवकमलर = `७५,०००मालसाठाच वासतयवक मलर ` ७५,००० आह परत पसतकी मलर ` ९०,००० दाखयवणरात आल. (` ९०,००० – `७५,०००)=` १५,०००हनकसानआहमहणननफातोटायववरणपतकातवजाकलआह.

उदयाहरण : ७रोयहतआपलीलखापसतकएकरीनोदपदधतीनठवतात.तराची१.४.२०१८आयण३१.३.२०१९चीआय यककसतीपढीलपरमाण:

तपशील १.४.२०१८ (`) ३१.३.२०१९ (`)

रोखिकयशललकवरापारातीलमालसाठायवयवधऋणकोयवयवधधनकोइमारतउपसकर

१२,०००१०,०००३५,०००३०,०००२०,०००४०,०००१५,०००

१८,०००१५,०००५०,०००३५,०००३२,०००६०,०००२०,०००

चाल वरायत तरानी परयतमयहना ` १०० परमाण घरगतीखचायसाठी उचलकली. इमारतीवर वायरयक १०% परमाणआयणउपसकरावरवायरयक१२%परमाणघसाराआकारा(रादोनहीसपततीत१अॉकटो२०१८रोजीवाढकरणरातआलीअसगहीतधरा) `१,०००िडीतकजयझालअसन५%दरानिडीतवसशयरतकजययनधीऋणकोवरआकारणरातरावाआयणऋणकोवर२%परमाणकसरयनधीयनमायणकरा.भाडवलावरवायरयक५%परमाणआयणउचलीवरवायरयक५%परमाणवराजाचीआकारणीकरा.तरारकरा:१) परारयभकआयणअयतमअवसायववरण२) ३१.३.२०१९रोजीसपणाऱरावरायकररतानफा-तोटायववरणपतकउततर : रोहीत याच पसतकयात अिसरया वििरण १ एवपरल २०१८




२०,०००

१,२२,०००

रोखिकयशललकवरापारातीलमालसाठायवयवधऋणकोइमारतउपसकर

१२,०००१०,०००३५,०००३०,०००४०,०००१५,०००

१,४२,००० १,४२,०००

355

अिसरया वििरण ३१ मयाचथ २०१९ रोजीच




३२,०००

१,६६,०००

िकयशललकरोखवरापारातीलमालसाठायवयवधऋणकोइमारतउपसकर

१५,०००१८,०००५०,०००३५,०००६०,०००२०,०००

१,९८,००० १,९८,०००

नफया तोटया वििरण पतरक ३१ मयाचथ २०१९ रोजी सपणयाऱया िरयाथच


३१ मचषा २०१९ रोजीच भडवल(+)उचल(`१००×१२परयतमयहना)

१,६६,०००

१,२००

समारोयजतअयतमभाडवल

(-)१.४.२०१८रोजीचभाडवल

१,६७,२००

१,२२,०००

समारोजनपवचीचानफा

(+) िरथिरयातील उतपनन ि परयापी १. उचलीवरवराज(` १,२००वर५%परमाण,६मयहन)

४५,२००

३०

(-) िरथिरयातील खचथ ि नकसयान १. भाडवलावरवराज(` १,२२,०००वर५%परमाण)२. अ) इमारतीवरघसारा: (`४०,०००वर१०%परमाण)४,००० ि) (`२०,०००वर१०%परमाण,×६मयहन)१,०००३. अ) उपसकरावरघसारा: (` १५,०००वर१२%परमाण)१८०० ि) (` ५,०००वर१२%परमाण,×६मयहन)३००४. िडीतकजय५. िडीत व सशयरतकजय यनधी (` ३५,०००-` १,०००= ३४,००० वर

५%परमाण)६. दरकसरयनधी(` ३४,०००-` १,७००=३२,३००वर२%परमाण)

६,१००

५,०००

२,१००१,०००१,७००

६४६

४५,२३०

१६,५४६

िरयाथचया शदध नफया २८,६८४

(वटप : उचलकलराचीतारीखयदलीनसलरामळतरावरीलवराज६मयहनरासाठीआकारलआह.)

356

उदयाहरण : ८आयदतरआपलीलखापसतकएकरीनोदपदधतीनठवतात.तराचीमायहतीखालीलपरमाण.

तपशील ३१.३.२०१६ (`) ३१.३.२०१७ (`)

िकतीलरोख

वरापारातीलमालसाठा

ऋणको

उपसकर


दरयवपत

गतवणक

३६,०००

३०,०००

१५,०००

९,५००

२७,८५०

___

___

४५,०००

३५,०००

२२,०००

९,५००

३५,४००

१०,०००

२०,०००

अवतररकत मयावहती :

१. आयदतररानीवरयभरातवरवसाराचरािकखातरातनपयहलरा६मयहनरात`१५०परयतमयहनावनतरचरा६मयहनरात`२००परयतमयहनाखाजगीउपरोगासाठीकाढलआयण` ३००चामालसवत:चरावरककतकउपरोगासाठीवरवसारातनउचलला.

२. आयदतररानीघरगतीउपसकर` ५,०००लायवकलआयणतीरककमवरवसारातगतयवली.

३. उपसकरावर१०%वायरयकदरानघसाराआकाराआयणऋणकोवर५%परमाणिडीतवसशयरतकजययनधीयनमायणकरा.

तरारकरा.: १.परारयभकअवसायववरण

२.अयतमअवसायववरण

३.३१माचय२०१७रोजीसपणाऱरावरायचनफातोटायववरणपतक

उततर : आवदत याच पसतकयात

अिसरया वििरण

दतया ३१.३.२०१६ (`)

३१.३.२०१७ (`)

सपतती ३१.३.२०१६ (`)

३१.३.२०१७ (`)


दरयवपत


२७,८५०

___

६२,६५०

३५,४००

१०,०००

८६,१००


वरापारातीलमालसाठा

ऋणको

उपसकर

गतवणक

३६,०००

३०,०००

१५,०००

९,५००

___

४५,०००

३५,०००

२२,०००

९,५००

२०,०००

९०,५०० १,३१,५०० ९०,५०० १,३१,५००

357

नफयातोटया वििरण वद. ३१.३.२०१७ रोजी सपणयाऱया िरयाथच

तपशील रयाशी. (`) रयाशी. (`)

भाडवल३१माचय२०१७

(+)उचल

रोख(` १५०×६मयहन+` २००×६मयहन)

वसतचीउचल

२,१००

३००

८६,१००

२,४००


८८,५००

५,०००समयाोवजत अवतम ियाडिल

(-) भाडवल३१माचय२०१६

८३,५००

६२,६५०समयाोजन पिथीचया नफया


१. उपसकरावरघसारा(` ९,५००वर१०%)

२. िडीतवसशयरतकजययनधी(` २२,०००वर५%)

९५०

१,१००

२०,८५०

२,०५०

िरयाथचया शदध नफया १८,८००

उदयाहरण ९यदवराआपलीलखापसतकएकरीनोदपदधतीनठवतात.तराचीवरवसाराचीएकरीनोदपदधतीपरमाणमायहतीखालीलपरमाण.

तपशील १.४.२०१७ (`) ३१.३.२०१८ (`)



इमारत


परापतयवपत


दरयवपत



२,०००

३,०००

३०,०००

३,०००

१,०००

६,०००

२,०००

४,०००

२,०००

४,०००

५,०००

३०,०००

३,०००

१,५००

८,०००

२,२००

६,०००

१,०००

अवतररकत मयावहती :१. भाडवलावरवायरयक१०%परमाणवराजआकारणरातराव.२. इमारतीवरवायरयक१०%परमाणआयणसरतआयणरतावरवायरयक५%परमाणघसाराआकारा.३. धनकोचमलर` २,०००नकमीदाखयवणरातआलआह.

358

४. दरयवपताच`६००अयधमलरनकरणरातआलआह.५. ऋणकोवर५%परमाणिडीतवसशयरतकजययनधीसाठीतरतदकरावी.६. यदवरारानी१ऑकटोिर२०१७रोजीवरवसारात` १,०००अयतररकतभाडवलगतयवल.तरारकरा:परारयभकवअयतमअवसायववरणआयण३१ माचय२०१८रोजीसपणाऱरावरायचनफातोटायववरणउततर : वदवया याच पसतकयात

अिसरया वििरण रोजी सपणयाऱया िरयाथच

दतया १.४.२०१७ (`)

३१.३.२०१८ (`)

सपतती १.४.२०१७ (`)

३१.३.२०१८ (`)

दरयवपतयवयवधधनको


२,०००२,०००

४५,०००

१,०००२,२००

५४,३००

हसतसरोखिकतीलरोखइमारतसरतआयणरतपरापतयवपतमालसाठायवयवधऋणको

२,०००३,०००३०,०००३,०००१,०००६,०००४,०००

४,०००५,०००३०,०००३,०००१,५००८,०००६,०००

४९,००० ५७,५०० ४९,००० ५७,५००

नफया-तोटया वििरण ३१.३.२०१८ रोजी सपणयाऱया िरयाथच


३१माचय२०१८रोजीचभाडवल(-)अयतररकतभाडवल

५४,३००१,०००

समयाोवजत अवतम ियाडिल(-) १एयपरल२०१७रोजीचभाडवल

५३,३००४५,०००

समयाोजन पिथीचया नफया (+) िरथिरयातील उतपनन ि परयापीदरयवपताचअयधमलरन

८,३००

६००(-) िरथिरयातील खचथ ि नकसयान१. अ) भाडवलावरवराजवरायचरासरवातीचराभाडवलावर (`४५,०००वर१०%परमाण)`४,५०० ि) अयतररकतभाडवलावर `५० (` १०००वर१०%परमाण,६मयहनराच)२) िडीतवसशयरतकजययनधी(`६,०००वर५%)३) इमारतीवरघसारा(`३०,०००वर१०%)४) सरतआयणरतावरघसारा(`३,०००वर५%)५) धनकोचअवमलरन

४,५५०३००

३,०००१५०

२,०००

८,९००

१०,०००

िरयाथचया शदध तोटया १,१००

359

उदयाहरण : १०शरीराजआपलीपसतकएकरीनोदपदधतीनठवतात.खालीलमायहतीवरनवरायचरासरवातीचअवसायववरणआयणवरयअखरचअवसायववरणआयणनफातोटायववरणतरारकरा.

तपशील रयाशी (`) ३१.३.२०१८

रयाशी (`) ३१.३.२०१९

यवयवधऋणकोयवयवधधनको१०%सरकारीरोखअयधकोरअयधयवकरयउपसकरमालसाठारतसामगीहसतसरोखदरयवपतपरापतयवपत

४०,०००३०,०००

____

३२,०००१२,०००४०,०००३०,०००४,०००१८,०००१५,०००

५०,०००६०,०००२०,०००४०,०००१२,०००६०,०००५०,०००१०,०००२२,५००१९,०००

अवतररकत मयावहती :१. शरीराजरानीमलीचरालगाकररतावरवसारातन`२,०००उचलल.२. १ऑकटोिर२०१८रोजीतरानीवरवसारात`६,०००अयतररकतभाडवलगतयवल.३. जासतीचीरतसामगी१ऑकटोिर२०१८रोजीघतली.४. `२,०००िडीतकजयअपलकखतकरनऋणकोवर५%परमाणसशयरतकजययनधीयनमायणकरा.५. मालसाठाच२०%नअयधमलरनझालआह.६. धनकोच२०%नअवमलरनझालआह.७. १०%सरकारीरोख१ऑकटोिर२०१८रोजीखरदीकल.८. उचलीवरवायरयक१०%परमाणवराजाचीआकारणीकरा.९. भाडवलावर१०%परमाणवराजआकारा.१०. उपसकरावरवायरयक१०%परमाणघसाराआकारा.११. रतसामगीवरवायरयक१०%परमाणघसाराआकारा. उततर : शी रयाज याच पसतकयात

अिसरया वििरण रोजीच

दतया ३१.३.२०१८ (`)

३१.३.२०१९ (`) सपतती ३१.३.२०१८

(`)३१.३.२०१९

(`)यवयवधधनकोअयधकोरअयधयवकरयदरयवपतियाडिल (सतवलत रयाशी)

३०,०००३२,०००१८,०००६१,०००

६०,०००४०,०००२२,५००९८,५००

यवयवधऋणको१०%सरकारीरोखउपसकरमालसाठारतसामगीहसतसरोखपरापरयवपत

४०,०००____

१२,०००४०,०००३०,०००४,०००१५,०००

५०,०००२०,०००१२,०००६०,०००५०,०००१०,०००१९,०००

१,४१,००० २,२१,००० १,४१,००० २,२१,०००

360

नफया तोटया वििरण ३१.३.२०१९ रोजी सपणयाऱया िरयाथच

तपशील रयाशी (`) रयाशी. (`)

३१.३.२०१९रोजीचभाडवल

(+)उचल

९८,५००

२,०००


१,००,५००

६,०००समयाोवजत अवतम ियाडिल

(-)३१.३.२०१८रोजीचभाडवल

९४,५००

६१,०००समयाोजन पिथीचया नफया

(+) िरथिरयातील उतपनन ि परयापी

१. उचलीवरवराज

(` २०००वर१०%परमाण,६मयहन)

२. सरकारीरोखरावरवराज

(`२००००वर१०%परमाण,६मयहन)

(-) िरथिरयातील खचथ ि नकसयान :

१००

१,०००

३३,५००

१,१००

३४,६००

१. i) सरवातीचराभाडवलावर

(` ६१,०००×१०१००

) ` ६,१००

ii) अयतररकतभाडवल

(` ६,०००×१०१००

× ६१२

) ` ३००

२. उपसकरावरघसारा

(` १२,०००×१०/१००)

३. रतसामगीवरघसारा(` ३०,०००×१०१०० ) ` ३,०००

वाढीवरतसामगीवर(`२०,०००×१०१००

× ६१२

) ` १,०००

४. िडीतकजय

५. सशयरतकजययनधी(` ५०,०००-` २,०००=४८,०००वर५%)

६. मालसाठाचअयधमलरन(टीप-१)

७.धनकोचअवमलरन(टीप-२)

६,४००

१,२००

४,०००

२,०००

२,४००

१०,०००

१५,००० ४१,०००

वरायचाशदधतोटा ६,४००

361

कयाथ टीपया :१) मालसाठाच२०%नअयधमलरनझाल.तराचीवासतयवकयकमतखालीलपरमाण

वासतयवकमलर=पसतकमलर

×१००१००+अयधमलरनगणोततर

वासतयवकमलर=` ६०,०००

×१००१००+२०

वासतयवकमलर =`६०,०००

×१००१२०

वासतयवकमलर = `५०,०००

वासतयवक मलर ` ५०,०००आयण पसतकी मलर ` ६०,०००आह. (` ६०,००० – ` ५०,०००) = ` १०,००० हनकसानआह.महणननफातोटायववरणपतकातवजाकलआह.

२)धनकोच२०%नअवमलरनझाल.धनकोचीवासतयवकमलरखालीलपरमाण.

वासतयवकमलर=पसतकमलर

×१००१००-अवमलरनगणोततर

वासतयवकमलर=`६०,०००

×१००१००-२०

वासतयवकमलर =`६०,०००

×१००८०

वासतयवकमलर = `७५,०००

धनकोच वासतयवक मलर ` ७५,०००आयण पसतकी मलर` ६०,०००आह. (` ६०,००० – ` ७५,०००)= ` १५,०००धनकोवाढल,हनकसानआहमहणननफातोटायववरणपतकातवजाकलआह.

कती -I

लहानवरावसायरकालाभटदऊनउतपननखचय,सपतती,दरताराचीमायहतीगोळाकरनतराआधारअवसा यववरणवनफातोटाशोधनकाढा.

कती –II

एकरीनोदपदधतीनवरवसाराचानफा-तोटाकाढणाऱरावरवसारसससभटदा.

362

ppppppppppppp सियाधया ppppppppppppp

पर.१ एकया ियाकयात उततर वलहया. १. एकरीनोदपदधतीमहणजकार?२. अवसायववरणमहणजकार?३. एकरीनोदपदधतीमधरसामानरपणकोणतीखातीठवलीजातनाहीत?४. भाडवलशोधनकाढणरासाठीएकरीनोदपदधतीमधरकोणतयववरणतरारकलजात?५. एकरीनोदपदधतीमधरपरारयभकभाडवलकशाररतीनशोधनकाढलजात?६. एकरीनोदपदधतीमधरकोणतीखातीठवणरातरतात?७. एकरीनोदपदधतीमधरतरीजपतकतरारकलजातका?८. कोणतरापरकारचरावरापारीसघटनासामानरपणएकनोदपदधतीचावापरकरतात?

पर.२ खयालील विधयानयासयाठी एक शबद/ शबदसमह/ सजया वलहया. १. ताळिदासारखअसणारयववरण.२. लहानवरापारीसघटनानारोगरअसललीलखाकनाचीपदधती.३. परारयभकभाडवलाचीरककमशोधनकाढणरासाठीतरारकलजाणारताळिदसमानयववरण४. सपततीचदरतावरीलआयधकरमहणज.५. एकरीनोदपदधतीमधरवरावसायरकाचअयतमभाडवलहपरारयभकभाडवलापकाजासतअसण.६. लखाकनाचीअशीपदधतजीमराययदतवरवहारयलयहणरासउपरकतअसत.७. लखाकनाचीअशासतीरपदधत.८. वरवसाराचरामालकानअकसततवातअसललराभाडवलापकातरातकललीजासतीचीभाडवलीगतवणक.

पर.३ खयाली वदललया पयाथयामधन ोग पयाथ वनिडन सपणथ ियाक पनहया वलहया. १) भाडवलरककमयनकशचतकरणरासाठीतरारकलजात...........

अ)अवसायववरण ि)रोखखात क)उचलखात ड)ऋणकोखात

२) एकरीनोदपदधतीमधरपरारयभकभाडवल=परारयभकसपततीवजा(-)................. अ)परारयभकदरता ि)रोखखात क)ऋणकोड)धनको३) अचकनफाशोधनकाढणरासाठीचालवरायतअयतरीकतभाडवलहअयतमभाडवलातन..............कलजात. अ)अयधक ि)वजा क)यवभायजत ड)दलयक४) एकरीनोदपदधतीही............साठीउपरकतहोऊशकत.

अ)एकलवरापारी ि)कपनी क)सरकार ड)रापकीनाही.५) अचकनफाशोधनकाढताना,उचलहीअयतमभाडवलात........कलीजात.

अ)गयणत ि)यवभायजत क)वजा ड)अयधक६) सपततीआयणदरततीलफरकाला...........महणतात.

अ)भाडवल ि)उचल क)उतपनन ड)खचय

363

७) जवहा पारतभक भाडवलापका अतिम भाडवल जासि असि ि ............दशषतवि. अ) नफा ब) िोटा क) सपतिी ड) दयिा ८) जर पारतभक भाडवल ३०,०००अतिम भाडवल ६०,०००; उचल ५,०००; आतण अतिररकत भाडवल ३,०००;

असल िर नफा ................. असल. अ) ` ४५,००० ब) ` ३५,००० क) ` ३२,००० ड) ` २२,०००

पर.४ खालील विधान रक वक बरोबर सकारण वलहा :१. दहरी नोद पदधिी ही लखापतसिक ठवणयाची शासतरशतदध पदधि आह. २. एकरी नोद पदधिीि िरीज ियार करण अशकय असि. ३. अवसा तववरण आतण िाळबदपतरक ह एकसारखच आहि. ४. मोठा वयवसायाला एकरी नोद पदधिी उपयोगी नाही. ५. एकरी नोद पदधिीि कवळ रोख आतण वयककतक खािी नोदतवली जािाि.

पर.५. खालील विधानारी तमही सहमत आहात का?

१) अतिरीकत भाडवलामतळ वातरषक नफयाि वाढ होि.

२) एकरी नोद पदधिीमधय उचलीवरील वयाजामतळ नफयाि घट होि.

३) एकरी नोद पदधिीमधय वासितवक आतण नामधारी खािी ठवली जाि नाही.

४) एकरी नोद पदधिी ही तनकचि तनयम आतण ितवावर आधाररि आह.

५) नफािोटा तववरण ह नफािोटा खातयासारखच आह.

पर.६ ररकामया जागी योगय रबद वलहा. १) अवसा तववरण ह ..............सारखच आह.

२) एकरी नोद पदधिीमधय, नफा = वरषअखरच भाडवल वजा ................

३) अचक नफा शोधन काढिाना अतिम भाडवलािन उचल ................ कली जाि.

४) पतसिपालनाचया ................. पदधिीि पतयक वयवहाराची दहरी नोद करणयाि यि.

५) सपतिी आतण दयिा मधील फरकास .................... महणिाि.

६) एकरी नोद पदधिी ................... साठी लोकतपय आह.

७) शतदध नफा शोधन काढणयासाठी अतिरीकत भाडवल अतिम भाडवलािन .......... कल जाि.

८) एकरी नोद पदधिी ही ...........वयवसायासाठी उपयतकत आह.

पर.७ असाधारण (odd) रबद रोधा ः

१) उचलीवर वयाज, अदति खचष, सपतिीच अवमलयन, पवषदति खचष

२) भाडवलावरील वयाज, कजाषवरील वयाज, दयिच अतधमलयन, सपतिीवरील घसारा

३) धनको, दययतवपतर, अतधकोर अतधतवकरष, वयापारािील मालसाठा

364

पर.८ खयालील कोषक पणथ करया ः

१) अयतमभाडवल परारयभकभाडवल नफा

`१०,००० - `५,००० =

२) परारयभकसपतती परारयभकदरता परारयभकभाडवल

- `२०,००० = `१०,०००

३) अयतमसपतती अयतमदरता अयतमभाडवल

`१०,००० - `५,००० =

४) अयतमभाडवल उचल अयतररकतभाडवल परारयभकभाडवल= नफा

+ `१५,००० = `४०,००० - `२०,००० =

५) हसतसरोख िकतीलरोख यवयवधऋणको दयरयवपत भाडवल

`१०,००० + `५,००० + `८,००० - `४,००० =

पर.९ चौकोनयात ोग खण करन खयालील तकतया पणथ करया. जवहया अवतम ियाडिल वदलल असल तवहया ः

अवधक िजया

१) उचल

२) पवयदततखचय

३) दरतचअयधमलरन

४) दरतचअवमलरन

५) उचलवरीलवराज

६) परारयभकभाडवल

७) सपततीचअवमलरन

८) भाडवलावरीलवराज

९) सपततीवरीलघसार

१०) िडीतकजय

365

gggggggggggggggg परयातयावकषक उदयाहरण gggggggggggggggg

१. शी. पनयाियालया आपली लखयापसतक एकरी नोद पदधतीन ठितयात. तयानी खयालील मयावहती परविली आह.

३१.३.२०१७रोजीचभाडवल` ६०,००० ३१.३.२०१८रोजीचभाडवल` १,००,०००

वरयभरातीलउचल` २,००० वरवसारातगतयवललअयतररकतभाडवल` १२,०००

वरयभरातीलनफायकवातोटाशोधनकाढा.

२. सवजत या लहयान वयािसयावकयान तयाचया विसयायाची मयावहती खयालीलपरमयाण वदली आह.

तपशील १.४.२०१७ (`) ३१.३.२०१८ (`)

हसतसरोखऋणकोधनको१०%सरकारीरोखिकअयधयवकरयमोटारवहहनउपसकरमालसाठापरापरयवपत

२,०००४०,०००५०,०००

_____

७०,०००५०,०००१५,०००७०,०००७०,०००

७,०००६०,०००८०,०००९,०००३०,०००७०,०००१५,०००९०,०००९०,०००

अवतररकत मयाहीती :१. सयजतरानी१ऑकटोिर२०१७रोजीतराचरावरककतकउपरोगाकररता` ५,०००उचलकली.२. तरानीतराचरायनवासीसदयनकचभाडदणरासाठीवरवसारातन` ३०,०००उचलल.

३. उपसकरावरवायरयक१०%परमाणघसाराआकाराआयणमोटारवहहन` १,०००नअपलकखतकरा.

४. उचलीवर` ३,०००वराजआकारा.

५. १०%सरकारीरोख१ऑकटोिर२०१७रोजीखरदीकल.

६. भाडवलावरवायरयक१०%दरानवराजआकारा.

७. ` १,०००िडीतकजयअपलखीतकरनऋणकोवरिडीतवसशयरतकजययनधीसाठी५%परमाणतरतदकरा.

तरारकरा:परारयभकअवसायववरण,अयतमअवसायववरणआयण३१माचय२०१८रोजीसपणाऱरावरायकररतानफा-तोटायववरण.

३. अजली आपली लखयापसतक एकरी नोद पदधतीन ठितयात. १ एवपरल २०१६ रोजीची तयाची आवरथक ससरती खयालीलपरमयाण

बकतील ` ४,०००, हसतस रोख ` १,०००, मालसाठा ` ६,०००; यवयवधऋणको ` ८,४००, सरतआयण रत ` ७,५००, परापर यवपत` २,६००,धनको` ३५००; दयरयवपत ` ४,०००

३१.३.२०१७रोजीचीतराचीआययककसतीखालीलपरमाण-िकतीलरोख` ३,९००,हसतसरोख` २,०००.मालसाठा` ९०००,यवयवधऋणको` ७,५००;सरतआयणरत` ७,५००;दयरयवपत` २,२००,परापरयवपत` ३,४००;धनको` १,५००

रावरायतअजलीरानी` १,५००अयतररकतभाडवलवरवसारातगतयवलआयणतरानीवरककतकउपरोगाकररतादरमहा ` ७००उचलकली.

366

सरतआयणरतावरवायरयक५%परमाणघसाराआकारा.ऋणकोवर५%दरानसशयरतकजययनधीअाकारा.

परारयभकआयणअयतमअवसायववरणव३१माचय२०१७रोजीसपणाऱरावरायचनफा-तोटायववरणतरारकरा.

४. शी विज फळयाचया विसया करतयात. त आपली लखया पसतक एकरी नोद पदधतीन ठितयात. तयानी तयाचया विसयायाची खयालील मयावहती वदली आह.

तपशील ३१.३.२०१७ (`) ३१.३.२०१८ (`)इमारतउपसकरसरतआयणरतयवयवधऋणकोमालसाठारोखयशललकपरापरयवपतयवयवधधनकोिकअयधयवकरयिकयशललक

५०,०००३०,०००२०,०००३०,०००१५,०००१०,०००५,०००३०,०००८,०००

_____

६०,०००३०,०००४०,०००५०,०००२५,०००२०,०००१०,०००१५,०००

_____१२,०००

अवतररकत मयावहती :१. शरीयवजररानी` ७,०००नवरानभाडवलगतयवल.

२. तरानीमलीचरालगाकररता` ४०,०००वरवसारातनखचयकल.

३. इमारतीवर` ६,०००घसाराआकारा.

४. ऋणकोवर५%दरानसशयरतकजययनधीआकारा.

तरारकरा- १.परारयभकअवसायववरण

२.अयतमअवसायववरण ३.३१.३.२०१८चानफातोटायववरण

५ क. वफजया आपली पसतक एकरी नोद पदधतीन ठितयात. आवण तयानी तयाचया विसयायाची मयावहती खयालीलपरमयाण वदली आह.

तपशील १.४.२०१७ (`) ३१.३.२०१८ (`)

ऋणकोगतवणकसरतआयणरतधनकोमालसाठािकतीलरोखदयरयवपत

२५,००० ____

१०,०००३०,०००३२,०००१६,०००५,०००

४५,०००४०,०००१०,०००३३,०००३५,०००५०,०००८,०००

367

अवतररकत मयावहती :१. क.यफजारानीपयहलराअधयवरायतदरमहा` २,०००परमाणआयणदसऱराअधयवरायतदरमहा` १,०००परमाणवरवसाराचरा

खातरातनवरककतकउपरोगाकररताकाढल.२. तरानीतराचीवरककतकसपतती` ४०,०००यवकनतीऱककमअयतररकतभाडवलमहणनगतयवली.३. तरानी` १२,०००यकमतीचामालघरगतीउपरोगाकररतानला.४. सरतआयणरतावरवायरयक१०%दरानघसाराआकारा.५. ऋणकोवर५%परमाणिडीतवसशयरतकजययनधीआकारा.तरारकरा-१.परारयभकअवसायववरण २.अयतमअवसायववरण ३.३१.३.२०१८रोजीचनफातोटायववरण

६. क सयावनकया आपली पसतक एकरी नोद पदधतीन ठितयात. तयानी ३१.३.२०१८ रोजीच अिसरया वििरण वदल आह.


धनकोदरयवपतभाडवल(सतयलतराशी)

१२,०००८,५००३८,५००

सरतआयणरतऋणकोमालसाठाहसतसरोखपरापरयवपत

१७,०००१९,५००९,०००७,५००६,०००

५९,००० ५९,०००

३१माचय२०१८रोजीतराचीदरताआयणसपततीखालीलपरमाण:

सरत आयण रत ` ४२,०००, मालसाठा ` ३८,०००, हसतस रोख ` १०,०००, धनको ` ७,०००, ऋणको `२५,०००,दरयवपत`६,०००

वरयभरातीलउचल`५,५००,सरतआयणरताच५%नअयधमलरनआयणमालसाठाच२०%नअवमलरनझाल.ऋणकोवर१०%दरानिडीतवसशयरतकजययनधीयनमायणकरा.भाडवलावरवायरयक१०%परमाणवराजआकारा.

तरारकरा.-१.अयतमअवसायववरण

२.३१.३.२०१८चनफातोटायववरण

७. शरी.सहासरानी१एयपरल२०१७रोजी`१,५०,०००भाडवलानवरापारसरकला. ३१माचय२०१८रोजीचीतराचीआययककसती-रोख`२०,०००,मालसाठा`१५,०००,ऋणको`३०,०००,पररसर

`९०,०००,वाहन`४५,०००,धनको`१८,५००,दरयवपत` १०,०००

अवतररकत मयावहती : १. ३०सपटिर२०१७रोजीतरानी`१०,०००अयतररकतभाडवलआणल,भाडवलावरवायरयक५%परमाणवराजआकारा.२. तरानीखाजगीउपरोगाकररता` १५,०००उचलल.उचलीवरवायरयक५%परमाणवराजआकारा.३. िडीतकजय` ५००अपलकखतकरा.४. वाहनावर५%परमाणआयणपररसरावर४%परमाणघसाराआकारा.

तरारकरा.-१.अयतमअवसायववरण २.३१माचय२०१८रोजीसपणाऱरावरायचनफातोटायववरण.

368

८. गणश आपली पसतक एकरी नोद पदधतीन ठितयात. तयाचया विसयायाची मयावहती खयालीलपरमयाण.

तपशील १.४.२०१६ (`) ३१.३.२०१७ (`)




उपसकर


इमारत

ऋणको

धनको

१५,०००

३०,०००

८,०००

२०,०००

९०,०००

५०,०००

२७,०००

८,०००

२२,०००

४५,०००

१३,०००

२०,०००

१,१०,०००

५०,०००

३८,०००

१०,०००

वरयभरात तरानी ` २५,००० खाजगी उपरोगासाठी उचल कलीआयण ` ३,००० चा माल घरगती उपरोगासाठी नला. १ऑकटोिर२०१६रोजीतरानीघरगतीउपसकर ४,०००लायवकलआयणहीसपणयरककमवरवसाराचरािकखातरातजमाकली.

सरतआयणरतावरवायरयक१०%परमाणघसाराआकारा(वाढीवरत१ऑकटोिर२०१६रोजीआणल)उपसकरावरवायरयक५%दरानघसाराआकारा.

तरारकरा:१. परारयभकअवसायववरण

२. अयतमअवसायववरण

३. ३१माचय२०१७रोजीसपणाऱरावरायचनफातोटायववरण

९. वपटर आपली लखयापसतक एकरी नोद पदधतीन ठितयात. खयालील मयावहतीनसयार परयारविक आवण अवतम अिसरया वििरण आवण ३१ मयाचथ २०१८ रोजी सपणयाऱया िरयाथकररतया नफया तोटया वििरण तयार करया.

तपशील ३१.३.२०१७ (`) ३१.३.२०१८ (`)





उपसकर


दरयवपत

४६,०००

८,५००

८०,०००

७०,०००

१८,०००

४०,०००

१५,०००

३८,०००

१५,०००

१,३०,०००

१,००,०००

१८,०००

४५,०००

३०,०००

अवतररकत मयावहती :१. यपटररानी` १५,०००खाजगीउपरोगासाठीवरवसारातनकाढल.

२. १जानवारी२०१८रोजीतरानीवरवसारात` १०,०००अयतररकतभाडवलआणल.

३. उपसकरावरवायरयक१०%दरानघसाराआकारा.

369

४. यवयवधऋणकोवर५%दरानिडीतकजययनधीसाठीतरतदकरा.

५. लखापसतकातअयतममालसाठाच२५%नअयधमलरनझाल.

१०. सरश आपली लखयापसतक एकरी नोद पदधतीन ठितयात. १.४.२०१७ रोजीची तयाची आवरथक ससरती खयालीलपरमयाण : िकतीलरोख`४,०००,हसतसरोख` ३,०००;मालसाठा`८,०००;यवयवधऋणको` ९,०००;सरतआयणरत`१०,०००;परापतयवपत` ३,०००;धनको` १,५००;दरयवपत` २,०००.

३१माचय२०१८रोजीचीआययककसतीखालीलपरमाण:

िकतीलरोख`६,४००;हसतसरोख`१,८००;मालसाठा`१००००;यवयवधऋणको` ८,०००;सरतआयणरत`१०,०००;दरयवपत`४,०००;परापतयवपत`५,२००;धनको` २,०००.

चालवरायतसरशरानीवरवसारात`३,०००अयतररकतभाडवलगतयवल.आयणखाजगीउपरोगासाठी` ७००परयतमयहनाउचलकली.

सरतआयणरतावरवायरयक५%दरानघसाराआकाराऋणकोवर५%दरानसशयरतकजययनधीआकारा.

तरारकरा:१. परारयभकअवसायववरण

२. अयतमअवसायववरण

३. ३१माचय२०१७रोजीसपणाऱरावरायचनफातोटायववरण

j j j

370

1. पसतपालन व लखाकरामाची ओळख(Introduction of Book-Keeping & Accountancy)

पर.२ १) पसतपालन २) भाडवल ३) धनको ४) वयवहार ५) हानी ६) दिवाळखोर नसलला झालला वयकी ७) दनरणय घर ८) मालमतता ९) चल सपतती १०) वयापारी कसर पर.३ १) नफा २ रोख ३) बडीत करज ४) परकटीकरण सकलपना ५) वसतत ६) खाती ७) एएस - ३ ८) पराणमतवाद ९) सपषीकरण १०) ववहार पर.४ सतय : २, ३, ५, ७, ८, १० असतय : १, ४, ६, ९

२. पसतपालनाची दविनोद पदधती अरमा आणि रलततव (Meaning & Fundamental of Double Entry Book-Keeping)

पर.२ १) िहरी नोि पदधत २) जमाबाज ३) उचल/ आहरर करर ४) वासतदवक खात. ५) नामधारी ६) नाव ७) अदशयसपतती ८) लयका डी बरगो पदसओली ९) एकनोि पदधती १०) िहरी नोि पदधती पर.३ १) १० नोवहबर २) भारतीय पदधत ३) जमा ४) वयककक ५) वासतदवक ६) अदशय/अमतण सपतती ७) वयककक ८) लाभ िराऱयाच ९) बाहर जारारी १०) खचण आदर नकसान पर.४ १) चक २) चक ३) बरोबर ४) बरोबर ५) चक ६) चक ७) बरोबर ८) बरोबर ९) बरोबर १०) बरोबर ११) बरोबर १२) चक १३) चक १४) बरोबर १५) चकपर.५ १) जमा २) भाडवल ३) नाव ४) िहरी नोि ५) उतपनन आदर पापी ६) वासतदवक ७) एकनोि ८) वासतदवक ९) नामधारी १०) िोन ११) वासतदवक १२) वासतदवकपर.६ १) वयककक खात :- १, ३, ५, ८, ९, १६, १७, १९, २०, २४, २९, ३१, ३४, ३५, ३८. २) वासतदवक खात :- २, ६, ७, १२, १४, २१, २३, २६, २८, ३२, ३३. ३) नामधारी खात :- ४, १०, ११, १३, १५, १८, २२, २५, २७, ३०, ३६, ३७, ३९, ४०.

३. रोजणकदमा / पजी (Journal)

पर.२ १) रोजदकिण २) GST ३) सपषीकरर; ४) रोजदकिणयन ५) Jour ६) रोख कसर ७) दमशर (सयक) नोि ८) उचल ९) आरम कर १०) खात पान करमाक

उततरसची

371

पर.३ १) सपषीकरर २) वयापारी कसर ३) रोजदकिणयन ४) सपषीकरर ५) खात पान करमाiक ६) लाभ घराऱयाच खात ७) फदनणचर खात ८) कदमशन/ िलाली खात ९) िना बक कजण खात, १०) पशधन खात पर.४ सतय : २, ३, ४, ८, १० असतय : १, ५, ६, ७, ९पर.५ १) रोजदकिण २) रोजदकिणयन ३) सपषीकरर ४) वयापारी कसर ५) कसर (राख सट) ६) सपषीकरर ७) रोख ८) पावती ९) तीन (३); १०) रखादकत धनािश.पर.७ १) रोजकीिदीत फक आदणक वयवहाराची नोि होत. २) जमाखचाणचया पसतकात रोखकसरीची नोि होत. ३) रोजकीिण ह मळनोिीच पसतक आह. ४) भारत सरकारकडन १ जल २०१७ रोजी अमलबजावरी करणयात आली. ५) मालकान यतरखरिी कलयास तयाचया भाडवलात वाढ होत.पर.८ सहमत - १, ३, ५, असहमत - २, ४ पर.९ १) ३६,००० २) CGST - ` २५०, SGST ` २५० ३) ` १,०५० ४) १०% ५) ` ४०,५००

४. खातवही / परपजीयन (Ledger)

पर.२ १) खातवही २) खतावरी ३) खातपान करमाक (पषाक) ४) खातसतलन ५) ऋरको ६) अदधकोष अदधदवकषण ७) आरीमळ नकसान ८) शदध तरीजपर.३ १) वयककक २) शवटची ३)रो. पान कर. ४) नाव ५) खात सतलन ६) खतावरी ७) नाव ८)तरीज पतरक पर.४ सतय :- ५,६, ८ असतय : १,२,३,४,७पर.५ १) नाव २) नाव ३) जमा ४) जमा ५) नामधारी ६) दशललक आली आरली ७) उचल ८) ` २०,०००

४. परातयाणषिक उदाहरि

पर.२ खरिी खातयाची नाव दशललक - ` २ १,३०० जमा दशलका - खरिी परत खात ` १,३३०, अमोलच खात `७,५००, ऐशवयाणच खात ` १,९२०, दववकच खात ` ३,९००, शठच खात ` ५,८५०, शबरीच खात ` ८००.

पर.३ नाव रोकड खातयाची नाव बाकी ` १०,४००, भषरच खात ` १,४००, खरिी खात ` ६,६००, मजरी खात ` ४०० जमा दशलका - दवनयच भाडवल ` १०,०००, दवकासच खात ` १,४००, दवकरी खात ` ७,४००.

पर.४ रोकड खात ` ९,४५०पर.५ दिलली कसर ` १,१५०पर.६ नाव णिलका : रोकडखात ` २,०००, खरिी खात ` १३,०००, बक खात ` ३७,७५०.जमा दशलका - दवकरी खात `

१२,५००, मिन लालच भाडवल खात ` ४०,०००, जासतीची रककम ` ४,५००. पर.७ नाव णिलका : खरिीखात ` ३०,६००, रोकड खात ` १,५८, १००, लखनसामगी ` ४,५००, जादहरात खात

` २,०००, िवच खात ` ४००, साररच खात ` ६,३००, जरा णिलका : सनीलच भाडवल खात १,४०,०००, किारच कजण खात ५०,०००, शखरच खात ५,६०० दवकरी खात

` ६,३००.पर.८ नाव .दशलका –रोकड खात ७,५५०, खरिी खात ` २,०००, पाप SGST खात ५०, पाप CGST ५०, भाड

खात ` २५०, उचल खात `३००, मोबाईल खात ` ७००. जमा दशलका - कदमशन खात ` १०,०००, दवकरी खात ` ३,०००, िय SGST A/c ` ७५, िय CGST A/c ` ७५.

372

पर.९ नाव णिलका : यतर खात ` ४,४०,०००, रशमीच खात ` ७९,६००, खरिी खात ` २,५५,०००, दवकरीपरत खात ४०,४००, रोकड खात ९५,८००, बक खात १,६६,०००, लखन सामगी खात ५,०००, परार खात ` १०,०००, ितत कसर ` १,०००.

जरा णिलका : पाप कसर खात ` ८००, दवकरी खात ` ४, १८,०००, पवनच भाडवल खात ` ५,२०,०००, वयाज खात ` ६,०००, तरजची बरीज ` १०,९२,८००.

५. सहाययक पसतक (Subsidiary Books)

पर.२ १) लघरोखपाल २) चाल खात ३) दवशलषरातमक लघरोख पसतक ४) खरिी पसतक ५) दवकरी परत पसतक ६) पती पदवषी ७) बचत ८) नाव पतर ९) जमापतर १०) चाल खातपर.३ १) (अ) जमा २) (ड) पती ३) (ब) दनरणत दबजक ४) (क) मळ रोजकीिण ५) (अ) सहाययक ६) (ब) रोख पसतक ७) (ड)मळ रोजकीिण ८) (क) पापी ९) (अ) आिशक १०) (क) मित ठव. पर.४ सतय :- ५ असतय : १,२,३,४पर.५ सहमत - ३, ४ असहमत - १, २, ५ पर.६ १) सहाययक २) रोख ३) खरिीपरत ४) मळ रोजकीिण ५) बक ६) खरिी पसतक ७) उधार ८) अदधदवकषण ९) लघ १०) उधारपर.८ १) ` १,३६,८०० २) ` ८४० ३) ` ३९,००० ४) ` १,२००

५. परातयाणषिक उदाहरि

पर.१ शवटीची रोख दशललक ` ६४,५०० : शवटची बक दशललक ` ७०,०००पर.२ शवटची रोख दशललक ` ८,८०० शवटची बक दशललक ` १०,०००पर.३ शवटची रोख दशललक ` १६,६०० शवटची बक दशललक ` ६,५००पर.४ लघराख दशललक ` ४३५, १ फबवारी,२०१८ ला अगधन रककम पाप ` १,०६५पर.५ एकर लघखचण : १,०५५, लघरोख दशललक : ३४५. १ म २०१८ अगधन रककम पाप मखय रोख पालाकडन १,०५५पर.६ १) खरिी पसतकाची बरीज : ` १६,८७०; २) दवकरी पसतकाची बरीज : ` २०,६७०; ३) खरिी परत पसतकाची बरीज : ` १,३८०; ४) दवकरी परत पसतकाची बरीज : ` १,३५०;पर.७ १) खरिी पसतकाची बरीज : ` ६०,९००; २) दवकरी पसतकाची बरीज : ` ३४,६८०; ३) खरिी परत पसतकाची बरीज : ` ४,७३०; ४) दवकरी परत पसतकाची बरीज : ` ५,१०० पर.८ १) खरिी पसतकाची बरीज : ` ४२,५००; २) दवकरी पसतकाची बरीज : ` ४६,३००; ३) खरिी परत पसतकाची बरीज : ` २,३००; ४) दवकरी परत पसतकाची बरीज : ` ६९०पर.९ १) खरिी पसतकाची बरीज : ` ३०,९३३; २) दवकरी पसतकाची बरीज : ` ३०,०४१; ३) खरिी परत पसतकाची बरीज : ` ३,१९५; ४) दवकरी परत पसतकाची बरीज : ` ६२० पर.१० १) खरिी पसतकाची बरीज : ` ३५,९००; २) दवकरी पसतकाची बरीज : ` ३६,०५०; ३) खरिी परत पसतकाची बरीज : ` १,४००; ४) दवकरी परत पसतकाची बरीज : ` ३,४००

373

६. बक रळपतरक / बक जळविी पतरक(Bank Reconciliation Statement)

पर.२ १. चाल खात. २. पास बक. ३. आय.एफ.एस, सी, भारतीय दवततीय साकदतक पराली ४. बक मळपतरक. ५. पास बकानसार अदधदवकषण. ६. पस जमा करणयाच चलनपतर. ७. पस जमा करणयाचया चलनपतराचा छोटा भार / दहससा. ८. रोख पसतकानसार अदधदवकषण. ९. रोख पसतक. १०. बक दशललक (अनकल दशललक). पर.३ सहमत - १, २, ३, ८, ९ असहमत - ४, ५, ६, ७पर.४ १. जमा. २. जमा. ३. बक दववरर. ४. वाढत. ५. वयावसादयक. ६. जमा. ७. चाल ८. अनकल. ९. सामानय. १०. असामानय.पर.५ १. नाव. २. बक. ३. रोख ४. बकमळपतरक. ५. वाढीव / वाढलली / जासत. ६. शोधन/ जमा. ७. नाव. ८. जमा. ९. पस काढणयाच चलनपतर. १०. बक सचना. पर.६ बरोबर - २, ४, ५ चक - १, ३

६. परातयाणषिक उदाहरि

पर.३ रोख पसतकानसार अणिणवकरमा ` ३०० पर.४ पास बकनसार अणिणवकरमा णिललक ` ४६,८९०/- पर.५ रोख पसतकानसार बक णिललक ` २८,१०० पर.६ पास बकनसार बक णिललक ` १२,०७०पर.७ पास बकनसार अणिणवकरमा णिललक `२५,००० पर.८ पास बकनसार अणिणवकरमा ` १३,९७५/-पर.९ पास बकनसार अणिणवकरमा ` २६,५००/- पर.१० पास बकनसार अणिणवकरमा ` १६,२३०

७. घसारा/ अवषियन (Depreciation)

पर.२ १) घसारा २) सपततीची मळ दकमत ३) मोडीची दकमत ४) सपततीचा उपयोराचा कायणकाल ५) कसर पभार पदधत ६) ऱहासमान शष पदधत ७) कसर सपतती ८) सापना खचण ९) सपततीचया दवकरीवरील नफा १०) पऱहासन अदधकय पदधत पर.३ १) घसारा २) कसर ३) भाडवली ४) अवशष मलय ५) ऱहासमान शष पदधत ६) सरळ रषा पदधत ७) नफा - तोटा खातपर.४ बरोबर - १,३,४ चक - २, ५, ६, ७, ८.पर.५ १) कसर २) यतर ३) ऱहासमान शष पदधत ४) अवशष मलय ५) घसारा ६) कसर ७) करममलय ८) अवशष मलय ९) नामधारी १०) डपीदटयम. पर.६ सहमत - १, ३, ५, असहमत - २, ४.

374

पर.८ १) वादषणक घसारा ` ३,००० २) वादषणक घसारा ` ३,२०० ३) घसारा ` ९,००० ४) पसतकीमलय (WDV) ` १,७५,५०० ५) यतराचया दवकरीवर तोटा ` १,७५०.

७. दसरर परभाग पदधतीवरील उदाहरि

पर.१ िरवषदी घसारा ` ५,००० मोटारराडी खातयावर दशललक ` ४०,००० पर.२ पदहलया वषदी घसारा - ` ३,७५०, िसऱया वषदी घसारा - ` १५,०००, दतसऱया वषदी घसारा - ` ७,५०० तोटा - ३,७५०पर.३ पदहलया वषदी घसारा - ` २,७००, िसऱया वषदी घसारा - ` १३,२००, दतसऱया वषदी घसारा - ` १४,२५०, यतराचया

दवकरीवरील तोटा - र, १,१००, यतरखातयाची दशललक - ` ७३,७५० पर.४ पदहलया वषदी घसारा - ` ३७५, िसऱया वषदी घसारा - ` १,५०० दतसऱया वषदी घसारा - ` ३,३७५,

चौथया वषदी घसारा - र, ७,०००, पट खातयाची दशललक - ` ५७,७५०पर.५ पदहलया वषदी घसारा - ` २०,०००, िसऱया वषदी घसारा - ` २३,०००, दतसऱया वषदी घसारा - ` २४,०००, यतर दवकरीवररल

नफा - र, ३,०००, यतर खातयावररल दशललक - ` १,४०,००० पर.६ पदहलया वषदी घसारा - ` १,२५०, िसऱया वषदी घसारा - ` ६,८७५, दतसऱया वषदी घसारा - ` ३,७५०, यतर दवकरीवरील

तोटा - र, २,५००, यतरखातयावरील दशललक - ` २०,६२५

७. परऱहासन अणिकय पदधतीवररल उदाहरि

पर.१ पदहलया वषदी घसारा - ८,०००, िसऱया वषदी घसारा - १६,६५०, दतसऱया वषदी घसारा - २०,०७०, चौथया वषदी घसारा - र, १६,०५६, छपाई यतरावर बाकी - ` ६४,२२४

पर.२ पदहलया वषदी घसारा - ` ६,०००, िसऱया वषदी घसारा - ` ६,९००, दतसऱया वषदी घसारा - ` ८,७१०, चौथया वषदी घसारा र, ७,३८१ यतरदवकरीवरील तोटा - र, ३,४२०, यतरखातयावर बाकी - ` ६४,४२९.

पर.3 पदहलया वषदी घसारा - ` २,५००, िसऱया वषदी घसारा - `२,८५०, दतसऱया वषदी घसारा - ` २,७५५, उपसकर दवकरीवर तोटा - र, २,१००, उपसकर खातयावर बाकी - ` २४,७९५

पर.४ पदहलया वषदी घसारा - ` २,०००, िसऱया वषदी घसारा - `७,८००, दतसऱया वषदी घसारा - ` १२,७६५, पटचया दवकरीवर तोटा - र, ४,९३५, पटवर बाकी - ` ८२,५००

पर.५ पदहलया वषदी घसारा - ` ८,०००, िसऱया वषदी घसारा - `७,५००, दतसऱया वषदी घसारा - ` ५,५८०, पटचया दवकरीवर तोटा - र, ३,६००, पटवर बाकी - ` २२,३२०

८. चकाची दरसती (Rectification of Errors)

पर.२ १) एकतफफी चका २) अदतररक बरीज ३) लोप दवभरम चका ४) सधिादतक चका ५) दनलदबत खात ६) भरपाईचया चका ७) ितफफी चका, ८) लख दवभरम चकापर.३ १) मळ रोजदकिण २) ितफफी चका ३) लख दवभरम ४) लोप दवभरम चका ५) तरीज पतरकपर.४ बरोबर ः १, २, ४, चक ः ३, ५पर.५ सहमत - १, ३, ४ असहमत - २, ५.पर.६ १) अचकता २) सदधादतक चक ३) िरसती ४) दनलदबत खात ५) चक

375

८. परातयाणषिक उदाहरि

पर.९ दनलदबत खातयाची सरवातीची जमा दशललक ` १,५८०/-.

९. सवाणरतव ससरची अणतर खाती(Final Accounts of a Proprietary Concern)

पर.२ १) पवणितत खचण २) अपाप उतपनन ३) दनरणत वाहन वयय ४) ताळबि ५) नफातोटा खात ६) सवरर सकध ७) बडीत व सशदयत कजण दनधी ८) अदतम लख ९) दवकरी खचण १०) समायोजना पर.३ १) भाडवल २) नफातोटा ३) ताळबि ४) ियता ५) नफातोटा ६) ढोबळ तोटा ७) वयापार ८) शदध नफा ९) कमी १०) सहापर.४ बरोबर : २, ५ चक : १, ३, ४पर.५ १) नफातोटा खात २) ढोबळ तोटा ३) सपतती ४) नफातोटा खात ५) शदध पररराम ६) वयापार खात ७) नफातोटा खात ८) शदध तोटा ९) वयापार खात १०) दववररपर.६ १) सयतर व यतर २) ऋरको ३) ऋरको ४) कारखाना भाड ५) बडीत व सशदयत कजणदनधीपर.७ सहमत - १, ५ असहमत - २, ३, ४पर.९ १) ` ६०,०५० २) ` २,१०० ३) ` २१,००० ४) ` २,६६७ ५) ` २६,८०० (ढोबळ नफा)

९. परातयाणषिक उदाहरि

पर.१ ढोबळ नफा ` ४०,००० पर.२ शदध नफा ` ५४,०००पर.३ ढोबळ नफा ` २,८१,०००, शदध नफा ` २,०५,७००, ताळबिाची बरीज ` ४,४०,८००पर.४ ढोबळ नफा ` ५५,२००, शदध नफा ` ८,२२०, ताळबिाची बरीज ` ४,७३,४२०पर.५ ढोबळ नफा ` ७५,६००, शदध नफा ` ५५,५००, ताळबिाची बरीज ` २,७९,३००पर.६ ढोबळ नफा ` ३,६५०, शदध तोटा ` २,९४२, ताळबिाची बरीज ` ५१,७३०पर.७ ढोबळ नफा ` ७९,५००, शदध नफा ` २८,२४५, ताळबिाची बरीज ` २,२८,१२०पर.८ ढोबळ नफा ` १,०९,८००, शदध नफा ` ४९,२४०, ताळबिाची बरीज ` ३,०१,८४०पर.९ ढोबळ नफा ` १६,५४,२००, शदध नफा ` १२,८४,५२५, ताळबिाची बरीज ` २९,२९,५२५ पर.१० ढोबळ नफा ` १,००,२००, शदध नफा ` ४८,००० ताळबिाची बरीज ` १,५४,१२५पर.११ ढोबळ नफा ` ५५,०००, शदध तोटा ` १,१४,७००, ताळबिाची बरीज ` ९,३५,५०० पर.१२ ढोबळ नफा ` ३१,७००, शदध नफा ` २०,७८०, ताळबिाची बरीज ` १,५३,४८०पर.१३ ढोबळ नफा ` ३१,०००, शदध नफा ` २३,४०३, ताळबिाची बरीज ` १,४१,१२५पर.१४ ढोबळ नफा ` ५४,९३०, शदध नफा ` ३६,६३३, ताळबिाची बरीज ` २,८६,१०८पर.१५ ढोबळ नफा ` २०,७००, शदध नफा ` ६,६१०, ताळबिाची बरीज ` १,२३,१७०

376

१०. एकरी नोद पदधती (Single Entry System)

पर.२ १) अवसा दववरर, २) एकरी नोि पदधती, ३) पारदभक अवसा दववरर, ४) भाडवल, ५) नफा, ६) एकरी नोि पदधती ७) एकरी नोि पदधती, ८) अदतररक भाडवल.पर.३ १) अवसा दववरर २) पारदभक ियता ३) वजा ४) एकल वयापारी ५) अदधक ६) भाडवल ७) नफा ८) ` ३२,००० पर.४ बरोबर - १, ४, ५ चक - २, ३पर.५ सहमत - ३, ४ असहमत - १, २, ५.पर.६ १) ताळबि २) पारदभक भाडवल ३) अदधक ४) कविनोिपदधत ५) भाडवल ६) एकल वयापारी ७) वजा ८) लहानपर.७ १) अितत खचण २) ियतच अदधमलयन ३) वयापारातील मालसाठापर.८ १) ` ५,००० २) ` ३०,००० ३) ` ५,००० ४) ` २५,०००, ` २०,००० ५) ` १९,०००

१०. परातयाणषिक उदाहरि

पर.१ वषाणचा शदध नफा ` ३०,००० पर.२ पारदभक भाडवल ` १,२७,०००, अदतम भाडवल ` २,३१,०००, वषाणचा शदध नफा ` १,२३,३००पर.३ पारदभक भाडवल ` २२,०००, वषणअखरच भाडवल ` २९,६००, वषाणचा शि ध नफा ` १३,७५०पर.४ पारदभक भाडवल ` १,२२,०००, वषणअखरच भाडवल ` २,३२,०००, वषाणचा शि ध नफा ` १,३४,५००पर.५ पारदभक भाडवल ` ४८,०००, वषणअखरच भाडवल ` १,३९,०००, वषाणचा शि ध नफा ` ७७,७५०पर.६ अदतम भाडवल ` १,०२,०००, वषाणचा शदध नफा ` ७०,१५०पर.७ अदतम भाडवल ` १,७१,५००, शदध नफा ` १२,७७५पर.८ पारदभक भाडवल ` २,३२,०००, अदतम भाडवल ` २,८८,०००, शदध नफा वषाणचा ` ६९,०००पर.९ पारदभक भाडवल ` १,६७,५००, अदतम भाडवल ` २,२६,०००, शदध नफा ` ३५,२०० पर.१० पारदभक भाडवल ` ३३,५००,अदतम भाडवल ` ३५,४००, वषाणचा शधि नफा ` ६,४००

j j j

साहितय पाठयपसतक मडळाचया हिभागीय भाडारामधयय हिकरीसाठी उपलबध आिय.

विरञागीय रञाडञार सपकक करमञाक : पण - २५६५९४६५, कोलिञापर- २४६८५७६, मबई (गोरगञाि) - २८७७१८४२, पनिल - २७४६२६४६५, नञावशक - २३९१५११, औरगञाबञाद - २३३२१७१, नञागपर - २५४७७१६/२५२३०७८, लञातर - २२०९३०, अमरञािती - २५३०९६५

ebalbharati

पसतक मागणीसाठी www.ebalbharati.in, www.balbharati.in सकत सथळावर भट दा.

• पञाठयपसतक मडळञाची िवशषटयपणभ पञाठयततर पकञाशन.

• नञामित लखक, किी, विचञारित यञाचयञा सञावितयञाचञा समञािश.

• शञालय सतरञािर परक िञाचनञासञाठी उपयकत.

nwñV

nmb

Z A

m{U b

oImH

$_© B.1

1dr