جنگ افزار عصر آهن

عصر آهن جنگ افزارهایبررسی

*سرکار خانم دکتر میترا شاطری

**شبنم شیخی پور

استاد دانشگاه دولتی شهرکرد و عضو هیئت علمی*

دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه شهرکرد**

1

چکیده

جنگی عصرآهن پرداخته شود و طی دوبخش و ابزارآالت دراین مقاله سعی گردیده به بررسی و تحلیل ادوات

معرفی مطالعات و داده های باستان شناسی در این اطالعاتی در رابطه با چگونگی ایجاد عصرآهن و ویژگی های آن،

باتوجه به پراکندگی مناطق زیر پوشش این ایم.معرفی آنها پرداخته و همچنین تقسیم بندی ابزارآالت جنگی دوره،

عصر سعی گردیده بیشتر اطالعات پژوهشگران و اساتید گرامی مطالعه و در جمع آوری این مباحث از آنها بهره

این مقاله به صورت یک کار کتابخانه ای به منظور معرفی انواع ادوات جنگی عصرآهن انجام گردیده برده شود.

.کندایجاد آنهایک دسته بندی منظم برای این ابزارآالت را به خوبی معرفی کرده و توانداست و امید است ب

Abstract

This paper has tried to analyze the instruments and tools of war Iron age be addressed and

information about how to create splits within Iron age and features introduced in the course

of studies and archaeological data also addressed the division of instruments of war and the

introduction have . Given the dispersal areas covered by this evening was to try and gather

more information for researchers and professors in honor of the topics they will be

benefited . This article introduces a library of instrumental sorts Iron age has been done and

it is hoped that these tools are well- presented and a category of regular to make.

کلمات کلیدی

آهن.، فلزکاری، جنگ افزارعصرآهن،

2

مقدمه

در تاریخ پیچیدۀ ساکنان فالت ایران، عصراهن به مشابه دوران زمینه ساز ورود تمام فالت ایران به

دوران تاریخی با محوریت اولین امپراتوری جهانی هخامنشی از اهمیت بسیاری برخوردار است.در

ام مهاجر صورت گرفت .درپی این طی این دوران تحوالت بسیاری به واسطۀ شرایط اقلیمی و اقو

تحوالت ظهور اولین امپراتوری جهانی در فالت ایران را مشاهده می کنیم .

طبق بررسی های انجام شده در بخش های مختلف ایران و فالت ایران در راستای مطالعۀ عصرآهن

ری بدست آمده اشیاء فلزی جنگی و غیرجنگی مثل زیورآالت، سفال های متنوع، اشیاء استخوانی بسیا

در تدفین، را می توان این پیشرفت هاکه هرکدام گستردگی مطالعاتی بسیاری دارند که مشابه

معماری و دیگر مباحث عصرآهن مشاهده کرد.

عصرآهن را می توان عصر تالقی فرهنگ های مختلف )اقوام مهاجر، اقوام مهاجم و اقوام ساکن (

معنای استفاده صرف از آهن و کنار گذاشتن دیگر مواد و دانست هرچند که نامگذاری عصرآهن به

کانی ها می باشد.با توجه به اینکه سیر تحول سالح تا اندازه هایی در این دوره به تکامل نسبی نایل

می شود. در یک نگاه سالح های این عصر به دو دستۀ تدافعی و تهاجمی تقسیم می شوند که در

م داد.رابطه با آن بیشتر توضیح خواهی

با توجه به موضوع اصلی این مقاله سعی گردیده به اشیاء فلزی و به صورت دقیق تر به جنگ افزار

و سالح های فلزی اشاره کرد و بررسی های انجام شده حول این محور می گردد. الزم به ذکر است

پایان نامۀ جناب ه قبل از این مقاله، فقط چند نمونۀ انگشت شمار در این راستا داریم که می توان ب

آقای مقامت محمودی اشاره کرد. ناگفته نماند که اساتید برتر دیگری نیز در کتب مختلف خود به

ابزارآالت و ادوات جنگی پرداخته اند.

در این راستا می توان به اشارات جناب آقای دکتر طالئی، سرکار خانم یانا مدودسکایا _ مدیر

آکادمی سن پطرزبورگ_ و دیگر اساتید اشاره کرد . البته اطالعات دپارتمان مطالعات شرق باستان

ابزارهای جنگی در هر کدام از کتب این عزیزان فقط بخشی از مطلب اصلی را شامل می شود و

بنده در این مقاله به جمع آوری تمامی این مطالب به صورت یکجا پرداخته ام و بمنظور ایجاد دسته

ا صورت گرفته است. امید است مورد توجه و استفادۀ دیگر عزیزان قرار بندی کلی در انواع سالح ه

گیرد.

3

بخش اول معرفی عصرآهن

4

پیشنهادها

و تجزیه بر عالوه اطالعات دقیق در رابطه با اعصار مختلف از جمله عصرآهن به یابی دست جهت

: میگردد ارایه زیر های پیشنهاد شده تدوین کتب و گرفته صورت های تحلیل

پیدایش پژوهش های بومی و بحث های عمیق تر در عصرآهن -1

استوار بودن فرضیات و نظریات بر داده های منسجم، متوازن و بی غرض -2

قرارگرفتن ابزارهای تحقیق در دست محققان -3

شدهپرسش های مطرح

یکی از عواملی که باعث جمع بندی این مقاله گردید پرسش هایی بود که در ذهن اینجانب مطرح

سعی گردیده به پاسخ صحیحی برای آنها رسید: طی دو بخش گردید که در این مقاله

آیا حضور آهن به صورت ناگهانی صورت گرفته است؟ -1

چه عواملی باعث گردید انسان به جنگ افزار روآورد؟ -2 آیا ادوات جنگی بعد از کشف آهن مطرح شده اند یا خیر؟ -3اشکال جنگ افزارهای عصرآهن و پیشرفت آنها طی سه دورۀ این عصر به چه صورت بوده -4

است؟

5

آهنظهور

ق.م( 4577_0777باوجود کامل شدن ابزارهای سنگی در جوامع دوران نوسنگی ایران )حدود

کشاورزی و دامداری در سطح پایین مانده بود.در دوران مس سنگی بهره دهی کارهای تولیدی

ق.م( با شروع ساخت ابزارهای فلزی دربخشهای وسیعی از فالت ایران 3777_4577)حدود

دگرگونی ویژه ای در جوامع پیش از تاریخ صورت گرفت. به کار گرفتن ابزارهای فلزی تاثیر

روری نیروهای تولیدی گذاشت.به و بسیاری روی روابط تولید و زندگی جوامع

استفاده از ابزارهای فلزی تاثیرزیادی در پیشرفت کشاورزی و فعالیتهای مرتبط با ان داشت و

کشاورزی به عنوان شاخه اصلی اقتصاد رفته رفته از وابستگی شدید به شرایط طبیعی رهایی پیدا

زدند کج بیل سنگی بود که در ر کشاورزی که زمین را با آن شخم میاکرد بطورمثال مهمترین ابز

(36 :1331فلزی گردید.)طالیی، این دوران تبدیل به کج بیل

پیشرفت های ابزار های فلزی در دامداری نیز موثر بود .همین امر باعث پیوند های متقابل بین

دوران بعدی جوامع کشاورز و دامدار و پیشرفت نیروهای تولیدی گردید. این روند رو به رشد در

مردم فالت ایران ذوب و ق.م(ادامه داشت .در این دوران 1577_3777عنی دوران مفرغ )حدودی

ساختن ترکیبات مس و قلع را فرا گرفتند و از آن ها ابزارهای مفرغی ، دست افزار های فلزی و

(33: داس ساختند.)همان

طال مورد استفاده قرار ق.م(فلزاتی از جمله آهن، مفرغ، نقره و 557_1577در دوران بعدی )حدود

می گرفت . در میان این فلزات مختلف فلز آهن برای اولین بار در این دوره ظهور کرد و به همین

این ابزارهای جدید و مقاوم از آهن و نیز استفاده وسیع از علت این دوران را عصرآهن نامیده اند.

را این ابزارهای جدید به کامل حیوانات بارکش عوامل اصلی بهره وری کار در عصرآهن بودند.زی

شدن ابزارهای قدیمی کمک نمود.ذوب و عمل آوردن دیگر فلزات وآهن همگی به افزارهای ویژۀ

دستیابی به آهن، گروهی از مردم مهارتهای خاصی در ساختن ابزار و خود نیاز داشتند.درنتیجۀ

که صنعتگران حرفه ای از وسایل آهنی کسب کردند و در اجتماع مشخص شدند.به این ترتیب بود

درون جوامع عصرآهن سربرآوردند.

ذوب فلزات )آهن، مفرغ و نقره( و تولید افزارها، زیورآالت فلزی، سفالگری و شاید بافندگی نخستین

(47 :رشته های صنایع غیرخانگی بودند که در این دوران حرفه ای شدند.)همان

6

یافته های باستان شناسی

ه معادن اولیه مورد استفاده جهت تولید آهن شناسایی نشده است و یافته های موجود در تاکنون نمون

مورد احیاء این فلز در اوایل عصرآهن نیز مبهم می باشند. تنها مدارک مستند مربوط به منطقه ای به

وط نام گلجیس در امتداد ساحل دریای سیاه در کشور گرجستان قرار دارد که از لحاظ گاهنگاری مرب

ء آهن که در ارمنستان کشف شده، درارتباط با کوره های اولیه احیا به اوایل عصرآهن می باشد.

متاسفانه تاکنون نه تاریخ دقیقی و نه طرح بازسازی شدۀ درستی منتشر شده است. به نظر می رسد

استفاده از پ.م برسد. درمورد فلزگری مرحلۀ استفاده از آهن در مقادیر محدود 12قدمت آنها به قرن

آهن در مقادیر محدود، تاکنون هیچگونه یافته ای به دست نیامده است. متاسفانه وضعیت ایران

، بسیار مبهم است. بعد از آن طبق اسناد IIصرفنظر از قطعه آهن شهابی بدست آمده از سیلک

کرد. مکتوب اواخر هزاره سوم پ.م، می توان به یک خنجر آهنی ساخته شده در انشان اشاره

به شکل یک پیش درآمد بومی برای تولید Iاینطور بنظر می رسد که تکنولوژی فلزگری عصرآهن

IIباوجود اینکه پیشرفت فلزکاری عصرآهن در عصرآهن عمل می کند. IIدر دورۀ آهن صنعتی آهن،

ضعیت و Iقابل مشاهده است بازهم شاهد کمیاب بودن داده های مطمئن اشیاء آهنی هستیم.در عصرآهن

ایده آلی را برای شیوع نسبتاً سریع تکنولوژی آهن بعد ازاقتباس اولیه آن داریم مانند اشیاء بدست آمده

یک خنجر با یک دسته مفرغی، یک سرنیزه و یک درفش.در از مارلیک از جمله تیغۀ آهنی

حداقل در مراکز مهم شهری شرایط تولید آهن بطور مشخصی تغییر کرد و تولید انبوه IIعصرآهن

آهن در همه جا گسترش یافت که می توان به یکی از محوطه های مهم عصرآهن ایران یعنی تپه

حسنلو اشاره کرد .اشیاء آهنی این تپه یکی از مهمترین مجموعه های بدست آمده می باشند. بیش از

ی آهنی منحصر به فرد در جریان کاوش های این محل بدست آمده است که بیشتر آنها دو هزار ش

فرم و تزئینات ق.م می رسد.377مربوط به طبقۀ ویران شده در روی تپه مرتفع می باشد که آنها به

منحصر به فردی که از حسنلو بدست آمده نشان می دهد که تولید آهن در این محوطه به صورت

ق.م بتدریج آهن جانشین مفرغ شده و تنوع فراوان موارد 1می شده است . در قرن محلی انجام

استفاده از آهن نشاندهندۀ این موضوع است .مطالعاتی که برروی گونه های ابزاری صورت گرفته

نشان می دهد که از آهن بیشتر برای ساخت سالح ها و ابزارها استفاده شده است.

خت تولید آهن را در غرب ایران از طریق آثار مکشوفه از قبرستان های البته می توان افزایش یکنوا

واقعا فاقد اشیاء آهنی Iغرب لرستان به وضوح مشاهده کرد .در این قبرستان ها قبور عصرآهن

اشیاء آهنی مانند دستبند، خنجر و سرنیزه بدست می آید.در IIمی باشند و در داخل قبور عصرآهن

انبوهی از اشیاء پیشرفته قرار دارد. IIIر عصرآهنحالیکه در درون قبو

شیاء آهنی آن بسیار کمیاب % اشیاء فلزی بدست آمده آهنی بودند و ا23نیز حدود Iدر تپه گیان

می باشند.در تپه باباجان ابزارآالت متنوعی یافت شده که به نیمۀ اول قرن ق.م برمیگردد و شاهد

که شامل تیغه های خنجر،سرپیکان ها و سرنیزه می شوند. حضور انبوه اشیاء آهنی می باشیم

ق.م اشیاء آهنی مکشوفه چهار برابر1_17درمعبد سرخ دم لرستان در داخل آثار متعلق به قرون

(53_56: 1335می شوند.)مظاهری،

0

می توان گفت ظهور اولین شکل های آهن گاهی اوقات به عنوان یک محصول فرعی کوره های مس

اشاره کرد. شاهده می شود. همچنین می توان به استفادۀ عمدی یا سهوی از اکسیدهای آهنو سرب م

باید در نظر گرفت که استفاده از آهن در مراحل اولیه ظهور این فلز برای تزئین اشیاء مفرغی و

ساخت اشیاء دو فلزی نشان دهندۀ ارتباط تنگاتنگ فلزگری مس _ آهن و فراهم کنندۀ زمینۀ مناسبی

برای تولید انبوه اشیاء آهنی بوده است.

تاریخچۀ مطالعات عصرآهن

تاریخچۀ مطالعه دربارۀ عصرآهن ایران به دو دورۀ متمایز ولی وابسته به هم تقسیم می شود:

که به دورۀ انباشت 1150دورۀ اول از آغاز فعالیتهای باستان شناسی در ایران تا سال .1

ن معروف گردیده است و در نتیجۀ فعالیت های انفرادی داده های باستان شناسی عصرآه

گریشمن بوده است.

شروع شده و تا اواخر دهۀ هشتاد میالدی ادامه پیدا می کند. 1150دورۀ دوم از سال .2

باستان شناسی در محوطه های برخالف دورۀ اول مطالعات هدفدار شده و حفاری های

(32: 1306عصرآهن صورت گرفته است .)یداللهی،

می توان تاریخچۀ مطالعات عصرآهن را به زبان دیگری نیز بیان کرد:در همین راستا

مرحلۀ اول شامل دوره ای که تا میانۀ دهۀ پنجاه پیش می آید )از آغاز فعالیت های .1

(. این مرحله دورۀ طوالنی از انباشت آثاری بود که به 1150باستانشناختی در ایران تا سال

فردی باستان شناسان به خودی خود رشد یافت. این مطالعات نقش مهمی لطف فعالیت های

در حل مسائل تاریخ مردم ایران و هندواروپایی ایفا کرد.

ه های آغاز و تا چندی پیش ادامه داشت . در این مرحله با پروژ 1150مرحلۀ دوم از سال .2

به مطالعۀ عظیمی چون حسنلو روبرو هستیم.بخش مهمی از حفاری های این مرحله

محوطه های عصرآهن اختصاص یافته است. در گورستان ها و استقرارگاه ها به مطالعۀ

مسئلۀ تکوین تاریخ و فرهنگ منحصر به فرد ایرانی پرداخته شدو پرده از فرهنگ مادی

(20: 1333ایرانیان و زمان ورود آن به فالت ایران برداشته شد.)مدودسکایا،

وی ها تنها گروهی بودند که حق حفاری باستان شناسی در ایران را فرانس 1137قبل از سال

گروه باستان شناسی آمریکایی حفاری هایی در تپه حصار و 1131_32داشتند.در سال های

گروه باستان شناسی سوئدی حفاری در شاه تپه را آغاز 1133تورنگ تپه آغاز کردند. در سال

(33: 1306.)یداللهی، نمودند

در درۀ رومیشگان و سیمره گروه آمریکایی به سرپرستی 1130_33و 1134_35ای درسال ه

اورل استاین در غرب ایران پژوهش هایی انجام 1135_36اشمیت حفاری کردند. در سا ل های

جهانی دوم و داد. الزم به ذکر می باشد که در پی فعالیت های نسبتاً وسیع در دهۀ سی، در طی جنگ

.باستان شناسی ایران بوجود آمدنگ، کاهش چشمگیری در فعالیت هایسال های پس از ج

3

ادارۀ باستان شناسی ایران حفاری در تپۀ حسنلو را به سرپرستی محمود راد و علی 1140در

حاکمی به راه انداخت که متأسفانه اطالعات ارائه شده دقیق نمی باشدکه علت این امر دقیق نبودن الیه

این دو نفر حفریات مختصری در 1157فته ها اعالم گردیده است. در سال نگاری وثبت توزیع یا

در همین تپه حفریات انجام داد که در هر دو 1154گنج تپه انجام دادند ولی لویی واندنبرگ در

(37: 1333ودسکایا، یافت شد.)مد Iدوره گورهایی با ظروف خاکستری_سیاه عصرآهن

حسنلو فعالیت های انجام داد که همزمان با حفاری استروناخ رابرت دایسون در تپه 1150در سال

می باشد. در اواخر دهۀ پنجاه اطالعات نسبتأ زیادی دربارۀ عصرآهن ایران جمع آوری در پاسارگاد

در قالب پروژۀ حسنلومی توان به بررسی سطحی محوطه های شرق 1161شده بود. در سال

د و همچنین اولین کارهای تحقیقاتی حفاری تپه گودین در لرستان و کردستان توسط یانک اشاره کر

.منطقۀ ماد و کردستان که توسط خود یانک انجام شد

سال توسط استروناخ حفاری در نوشیجان تپه )دومین محل 5به مدت 1160_00در سال های

_باستان شناس باستانی در منطقه ماد( انجام شد.همزمان می توان به حفاری تپه باباجان توسط گف

اشاره کرد. 1166_61انگلیسی_ بین سا ل های

تا اواخر دهۀ هشتاد حفاری هایی توسط گروه باستان شناسی بلژیکی به سرپرستی 1102در سال

واندنبرگ در منطقۀ پشتکوه لرستان صورت گرفت.

سرتاسر ادارۀ باستان شناسی ایران تصمیم گرفت حفاری و بررسی های خود را در 1347در سال

محوطه های باستانی منطقۀ 1346کشور با هدف تکمیل نقشۀ باستان شناسی ایران آغاز کند.در سال

گیالن مورد شناسایی قرار گرفت و در این حین فرهنگی مشابه فرهنگ مارلیک مشاهده شد.)یداللهی،

1306 :36_34)

1165_60ال های گورستان بزرگ قیطریه تهران حفاری گردید.در س 1161_01در سال های

پیشنهاد کردند.)مدودسکایا، III و IIدایسون و کایلریانک تاریخ هایی برای دوره های عصرآهن

1333 :30)

حفاری های گروه ژاپنی در قبرستان قلعه کوتی، شاه پیر و 1163و 1164، 1167در سال های

ارهای آهنی این حلیمه جان ) منطقه گیالن ( صورت گرفت که براساس مشابهت های جنگ افز

می توان قبرستان های پیدا شده توسط این گروه را در قرن Bمناطق و منطقۀ قفقاز و سیلک

ق.م تاریخگذاری کرد.3و1

موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران به سرپرستی نگهبان کار حفاری دشت قزوین را 1343از سال

ط ایشان طبقات استقرایر عصرآهن الیه با حفاری تپه سگزآباد توس 1355به عهده گرفت. در سال

(30: 1306نگاری گردید.)یداللهی،

1

گاهنگاری عصرآهن

ق.م را شامل می شود که به سه دوره تقسیم می گردد:557_1577دوران عصرآهن حدود

ق.مI 1577_1277عصر آهن .1

ق.م II 1277_377عصرآهن .2

(36: 1335ق.م)طالئی، III 377_557عصرآهن .3

را که شامل دوران تاریخی هخامنشی و اوایل پارت می باشد اضافه کرده IVاخیرأ لوین عصرآهن

(30: 1306است.)یداللهی،

محوطه های عصرآهن ایران

محوطه های عصرآهن ایران در یک نگاه براساس تقسیم بندی جغرافیایی در چهار طبقۀ عمده

قرارمی دهیم که به شرح زیر می باشند:

کلورز ( و های شمال ) املش، مارلیک،خوروینمحوطه .1

محوطه های شمال غرب ) گوی تپه، دین خواه تپه، حاجی فیروز، حسنلو، زیویه، .2

تپه هفتوان، یانیق تپه، کردلرتپه و بیجار (

محوطه های غرب ) شامل منطقۀ لرستان و کرمانشاه مثل گودین، گوران، گیان و .3

باباجان(

زی ) شامل دشت قزوین : زاغه، سگزآباد، قبرستان های سیلک محوطه های فالت مرک .4

A وB ،(43: 1332، قبرستان های قیطریۀ تهران .) محمودی

17

فلزکاری عصرآهن

ذوب و عمل آوری آهن برخالف دیگر فلزات رایج ) مس و مفرغ ( پیچیدگی های فنی ویژه ای

به دو دلیل می باشد: دارد که آن را از فلزات دیگر متمایز میکند که

نقطۀ ذوب سنگ آهن از نقطۀ ذوب دیگر سنگ های معدنی بسیار بیشتر است. .1 نحوۀ تولید و عمل آوری آهن مشکل تر و پر هزینه تر از دیگر فلزات است. .2

آهن در کوره های معمولی و با سوخت کم استحصال نمی گردد و کوره های ذوب آهن باید بلند بوده،

ه حرارت باال را داشته باشند. از این رو سوخت مصرفی این کوره ها باید زیاد امکان تولید درج

(47: 1331باشد.)طالئی،

و از آهن بیشتر از جنس مفرغ ساخته می شدند Iاشیاء فلزی عصرآهن به خصوص درعصرآهن

یده برای زیورآالت استفاده می شده است که از گورستان ها و سایر محوطه های باستانی یافت گرد

مفرغی فراوان از جمله خنجرها، تبرها، است. البته در موزه ها و مجموعه های شخصی هم اشیاء

سرپیکان ها و سرنیزه ها وجود دارد که به صورت اتفاقی یا در حفاری های غیرمجاز کشف شده

(116: 1333است.) مدودسکایا،

ه پیش ازتاریخ به ویژ ران هایفلزگری نیز مشابه سفالگری از بخش های مهم فناوری و فنون دو

عصرآهن محسوب می شود. یکی از تحوالت فناورانۀ عصرآهن ایران ظهور فلز نویافته ) آهن ( در

بعضی از محوطه های عصرآهن در حدود اواسط هزارۀ دوم ق.م است. داده های مرتبط با آهن، به

و آشنایی با خواص آن در بخشهایی ویژه درمرحلۀ اولیۀ پیداش آن، اندک و ناچیز اما بیانگر شناخت

نشان می دهند که استفاده از آهن برای ساخت IIاز فالت ایران است. شواهد موجود از عصرآهن

ابزارهای مقاوم فلزی در بیشتر جوامع این دوران رایج بوده و در این راستا مراکزی برای تولید

(173: 1331ابزارهای آهنی به وجود آمده بود.) طالئی،

غذا و پوشاک ( و ینطور که به وضوح مشخص است انسان در کنار سه اصل اساسی ) مسکن،هم

شاید جهت برآورده کردن نیازهای غذایی و پوشاک خود از زمانی که وارد اقتصاد معیشتی

)نوسنگی( شد به دشت رو آورد و برای این منظور ساخت سالح های تدافعی و تهاجمی را آغاز کرد

خود در مقابل عوامل بیرونی چاره ای جز مجهز شدن به وسائل تهاجمی و دفاع و برای حفظ جان

نداشت. البته می توان گفت سالح پیش از آنکه جهت حفظ جانش به کار رود جهت شکار به کار رفته

می تواند جنبۀ دفاعی نیز داشته باشد. همین نیاز بشر را می توان در اعصار سنگ در و بعالوه

مشاهده کرد.ساده و ابتدایی از سنگ یا چوب ساخت تیغه های سنگی و یا دیگر ابزارهای

جنگ های اقوام اورارتویی، سکایی، آشوری، گوتی و بابلی باهم در داخل فالت ایران نشان دهندۀ

تعقیب همدیگر را از یک طرف و حفظ موقعیت و تثبیت خود را از طرف دیگر فرآیند جنگ و

حیوانات و گذراندن زندگی روزمره و دفاع انسان از خود در می باشد. در چنین شرایطی نقش شکار

مقابل حیوانات درنده نسبت به دوران قبل کاهش یافته و در عوض انگیزۀ فتح و کشورگشایی و

ن ها آاکمیت جای آن را گرفته است. یکی دیگر از کاربرد سالح ها استفاده از افزایش مالکیت و ح

11

در مراسم آئینی، تدفینی و دین بوده که اعتقاد عمیق انسان آن زمان به پیروز شدن با سالح را نشان

(13_11: 1332می دهد. )محمودی،

ساخته شده اند که پایدار سالح های عصرآهن و ماقبل آن و متعلقات مربوط به آن ها همه از فلز

باقی بمانند. البته نمی توان گفت عصرآهن به این منظور است که تمامی ابزارها و آالت جنگی یا

غیرجنگی در این عصر از آهن ساخته شده است . همچنین استفاده عمومی از آهن هم در جنگ و هم

ر نوآوری های فنی در عرصۀ در فالحت، وضع تجارت را آغاز هزاره اول ق.م تغییرداد. از دیگ

استفاده از ورقه های فلزی ساخت تیردان و سینه بند است و در نهایت سپر و کالهخود است.

ابزارهای عمده تولید کشاورزی از جمله داس ها از آهن ساخته می شدند.

تر به دولت های قدرتمند منطقه ازجمله امپراتوری آشور در بین النهرین درصدد دستیابی هرچه بیش

این فلز بودند.بدون استفاده از آهن ارابه های جنگی آنها کاربرد موثری در حمالت ویرانگر به

مناطق پیرامونی نداشتند.

بنابراین می توان نوآوری های فنی به وجود آمده در عرصۀ فلزگری عصرآهن را در ارتباط با

(171: 1331قرار داد.)طالئی، نیازهای قدرت های سیاسی، اقتصادی و نظامی منطقه مورد توجه

12

دوم بخش جنگ افزار ها

13

تقسیم بندی سالح ها

از آنجا که سالح ها در زندگی انسان می توانند نقش ضربه زننده ویا ضربه پذیری داشته باشند و

سالح ها را به دو استفاده از چنین سالح هایی در عصرآهن نیز معمول بوده است. براساس کاربرد

گروه کلی تقسیم می کنیم:

داشته و در مقابل ضربات سالح تدافعی : به ابزارهایی گفته می شود که جنبۀ ضربه پذیری .1

حریف برای کاهش ضربات یا منتفی کردن آن ها استفاده می شوند که می توان به سپر،

کالهخود و زره اشاره کرد.سالح های تهاجمی : به ابزارهایی گفته می شوند که جهت ضربه زدن و از پای درآوردن .2

وی از آن استفاده حریف و رقیب جنگی خود و پیروزی بر وی یا از پای درآوردن

می شده است که می توان به خنجر، سرنیزه، سرگرز، سرپیکان و تبر اشاره کرد.)محمودی،

1332 :175)

البته اشیاء فلزی ساخته شده از مفرغ، آهن، طال و نقره در ایران را می توان به پنج دسته تقسیم کرد:

جنگ افزار ها .1

ابزارهای تولیدی و روزمره فلزی .2 اء فلزی مربوط به یراق اسباشی .3

زیورآالت فلزی .4 (34: 1335ظروف فلزی )طالئی، .5

در این مقاله فقط به مطالعۀ جنگ افزارها می پردازیم.

جنگ افزار

جنگ افزارهای متنوعی که بیشتر از مفرغ ساخته شده اند در اواخر هزارۀ دوم و اوئایل هزارۀ اول

که اغلب مربوط به اما نمونه هایی از این جنگ افزارها گرفته اند.قبل از میالد مورد استفاده قرار

ق.م هستند و در ساخت آنها از آهن استفاده شده از حفاری های مختلف به ویژه تپه حسنلو 3_1قرون

پیدا شده است. بیشتر جنگ افزارهای فلزی اشیاء ظریفی هستند که از طریق قالب گیری تهیه

ضی از آنها تزئیناتی شده و در مواردی نادر از دو فلز آهن و مفرغ باهم گردیده اند. بر روی بع

استفاده گردیده است. روی بعضی از جنگ افزارها کتیبه ای وجود دارد که نشان دهندۀ نام صاحب

(35جنگ افزار یا حاکم وقت است.)همان:

14

ز تقسیم می شوند که گروه ابزارآالت جنگی عالوه بر تقسیم بندی ذکر شده به صورت دیگری نی

عبارتند از:

خنجر .1

تبرو کلنگ ها .2 سرپیکان .3 سرنیزه .4

سرگرزها .5

خنجر

یک آلت برنده که هم در رزم و هم در شکار کاربرد دارد . از دو قسمت اساسی به نام دسته و

: 1332تیغه ساخته شده است و بیشتر به صورت یک پارچه قالبگیری می شدند.)محمودی،

114)

خنجر از سه بخش تشکیل شده است: قبضه، قبه وانتها قبضه یا ریکاسو.به همین علت به دستۀ

عنوان یک مشخصۀ مهم برای دسته بندی انواع خنجر محسوب می گردد.

دسته بندی های مختلفی برای خنجرها صورت گرفته که به صورت موردی به آنها اشاره

می گردد.

براساس دستۀ خنجر به دو گروه تقسیم می شوند: Iخنجرها در عصرآهن

خنجرهایی که در انتهای تیغۀ آنها در محل دسته زبانه ای وجود دارد که درون دسته .1

فرو می رفته است. (110: 1333خنجرهایی با دستۀ پرده دار)مدودسکایا، .2

دسته بندی دیگر برای خنجرها براساس شکل دسته و تیغه:

گروه از خنجرها به صورت یکپارچه قالبگیری شده اند. شکل و اندازۀ دسته و تیغه این .1

تیغۀخنجرها متفاوت و دستۀ آنها نسبتأ باریک است. اکثر خنجرهای این گروه کتیبه دار

.هستند

خنجرهای مربوط به این گروه شباهت زیادی به خنجرهای گروه یک دارند و تنها شکل دستۀ .2

باریک و بتدریج در قسمت اتصال به تیغه پهن تر سبتأاین خنجرها در قسمت انتهایی ن

می شود.در این گروه بعضی از خنجرها دارای کتیبه هستند.

خنجرهای این گروه نیز یکپارچه قالبگیری شده اند و تیغۀ آنها باریک است .در قسمت وسط .3

.تیغه ها شیاری به چشم می خورد و تنها یک نمونه از آنها دارای کتیبه است

این دسته نیز به صورت یکپارچه قالبگیری شده اند و تیغۀ آنها مثلثی شکل می باشد.شیاری .4

دسته به شکل هالل ساخته شده است.سرتاسری در وسط ان دیده می شود. درانتهای این گروه از خنجرها با تیغه درشت مشخص شده و قسمت انتهایی تیغه به شکل مستطیل .5

نجرها دندانه هایی تعبیه شده است.می باشد.روی دستۀ این خ

15

قسمت ابتدای دسته در این گروه از خنجرها به شکل قرقره و نوع آهنی ااین خنجرها به شکل .6

هالل ساخته شده است.

یکی از عمده ترین مشخصه های این گروه از خنجرها استفاده از دو نوع فلز در ساخت .0

گوش می باشد.آنهاست و قسمت ابتدایی دسته خنجر به شکل اللۀ این گروه از خنجرها به صورت یکپارچه قالبگیری شده و ساده ترین خنجرهایی است که .3

تاکنون یافت گردیده.

یکی از مشخصه های این گروه وجود سوراخ در قسمت دسته خنجر است. .1

(1)تصویر (30_14: 1335)طالئی،

.(221، 1333مدودسکایا، ): خنجرهای کرانه های جنوبی دریای مازندران، 1تصویر

تبرها

در کنار دیگر اشیاء و جنگ افزارهای بدست آمده از محوطه های عصرآهن می توان به تبرها

نیز اشاره کرد. بطورمثال تبرهایی که تیغه تا دسته اش از دهان باز یک حیوان خارج می شود یا

که تزئین شده از جنس برنزهستند. تبرهایی

نمونه های این تبرها احتماأل هم در رزم و هم در کارهای دیگر کاربرد داشته اند.قدیمی ترین

(110: 1332اشیاء از منطقۀ لرستان یافت گردید.)محمودی،

تاریخگذاری تبرهای مفرغی چندان آسان نیست ولی براساس مطالعات انجام شده اینگونه اشیاء

ر سده های پایانی هزارۀ دوم ق.م بطور گسترده در لرستان و مناطق شمالی ایران مورد استفاده د

(15: 1335بوده است.)طالئی،

16

تبرهای لرستان و مناطق جنوب دریای مازندران و گیالن دوگروه می باشند:

تبرهای ته فشنگی .1

(131: 1333تبر_تیشه که یک نمونۀ ترکیبی سالح_ابزار می باشد.)مدودسکایا، .2

تبرها در دیگر تقسیم بندی ها براساس ظاهر در چهار گروه اصلی قرار می گیرند:

تبرهای مفرغی که تیغۀ یکطرفه دارند. .1

تبرهای مفرغی که عمومأ تیغۀ باریک و مثلثی دارند. .2 تبرهایی که بسیار شبیه تبرها و شیشه های امروزی هستند. .3

(15: 1335شکل و تخت هستند.)محمودی، تبرهایی که برخالف گروه های دیگر هاللی .4

تیغۀ تبرهای گروه یک نسبتأ بلند و خمیده است و بدنۀ تیغه در قسمت سوراخ دسته باریک و طرف

دیگرآن شانه ای یا دندانه ای می باشد که عمومأ از چهار دندانه تشکیل شدندو بسیار نوک تیزند و

(15: 1335، تزئینات اکثر به صورت حیوانات می باشند.)طالئی

تبرهای گروه دو دارای تیغۀ باریک و مثلثی شکل هستند.ته پایۀ تیغه راست و مستقیم می باشد.

تبرهای گروه سه بسیار شبیه تبرها و تیشه های امروزی هستند.تیغه هایی با دو لبۀ برنده افقی و

عمودی دارند و جای سوراخ دستل آنها برجسته است.

متعلق به اواسط هزارۀ سوم ق.م شکل و تخت هستند و نمونه های اولیۀ آن تبرهای گروه چهار هاللی

(2)تصویر (10_13النهرین است.)همان: دربین

(.225، 1333مدودسکایا، ): گونه های تبرهای مفرغی، 2تصویر

10

سرپیکان

حفاری ها کشف گردید پیکان های فلزی است از دیگر جنگ افزارهای فلزی که به مقدار زیاد از

که به عنوان وسیله ای در رزم و در شکار بکار رفته است. سرپیکان ها از دو قسمت زبانه و

(177تیغه تشکیل شده و به روش قالبگیری یکپارچه ساخت شده است.)همان:

یی که تاریخ هم در مجموعه های تاریخگذاری شده و هم در مجموعه ها Iسرپیکان های عصرآهن

دقیقی برای آنها ارئه نشده است وجود دارد.

بنابراین دسته بندی سرپیکان ها فقط برمبنای آن دسته از مجموعه هایی است که مورد توافق همه

هستند که به صورت زیر بیان می شوند:

سرپیکان هایی که تیغۀ آنها از پایین به سمت نوک به تدریج باریک می شوند. .1

با تیغۀ مثلثی شکلسرپیکان ها .2 سرپیکان های پایه دار که تیغه ای باریک به شکل برگ دارند. .3

سرپیکان هایی که قالب انتهای تیغۀ آنها بلند است. .4 سرپیکان از گونۀ برگ مانند با تیغه ای که عرض آن زود کم می شود .5

(3)تصویر (135: 1333)مدودسکایا،

(220، 1333مدودسکایا، ): سرپیکان های مفرغی، 3تصویر

13

سرگرز

نمونه های اولیۀ سرگرزها از سنگ ساخته شده است بنابراین بنظر می رسد سابقه ای دیرینه

دارند. در تمام دوران های پیش از تاریخ و تاریخی نوع مفرغی سرگرزها معمول گردیده است.

هیچ بررسی مستقلی روی این اشیاء صورت نگرفته کاربرد سرگرزها چندان مشخص نیست و

ولی احتمال دارد به عنوان یک جنگ افزار یا نشانۀ یک قوم یا طبقۀ اجتماعی در مراسم مختلف

(175: 1335کاربری داشته است.)طالئی،

سرگرزها به دو بخش تزئینی و ساده تقسیم می شوند که تزئینات آنها به صورت سر انسان ویا

ورت می گرفته است . معموأل استوانه ای شکل بودند که بخش برجسته کمی پایین تر حیوانات ص

(4)تصویر (110: 1332از بخش استفاده قرار می گرفته است.)محمودی،

(170: 1335طالئی، ): نمونه هایی از سرگرزهای فلزی منطقۀ لرستان، 4تصویر

11

سرنیزه

ن آشانه و انتهای سرنیزه)قسمتی که چوب دسته در ،قسمت تیغهسرنیزه یک آلت جنگی از سه

قرار می گیرد( تشکیل شده است. در وسط تیغه سرنیزه اغلب برآمدگی دیده می شود که احتماأل

برای استحکام و کارآیی بیشتر آن تعبیه شده است.براساس نمونه های موجود، در ساخت سرنیزه

قسمت های آن به صورت یکپارچه قالبگیری و ساخته شده منحصرأ از مفرغ استفاده شده و همه

است.کاربرد واقعی سرنیزه به طور کامل شناخته نشده است، ولی احتماأل کاربردهای متفاوتی

(174: 1335داشته است.)طالئی،

براساس نمونه های موجود در ساخت سرنیزه منحصرأ از مفرغ استفاده شده است، باتوجه به

افزار از آهن در ابتدا بسیار مورد توجه بوده و آهن به نسبت کمتری از مس و اینکه ساخت جنگ

مفرغ ساخته می شد و بیشتر جهت طبقۀ حاکم بوده است. بنابراین می توان گفت سرنیزه در آن

زمان کاربرد عمومی تری داشته است و یکی از سالح های قدیم نسبت به دیگر سالح های

(115: 1332 )محمودی،عصرآهن بوده است.

ازجمله مارلیک، تالش، تپه حصار و بعضی از سرنیزه های یافت شده از محوطه های مختلف

(5)تصویر (175: 1335دیگر تپه ها به صورت شیارهای هندسی تزئین شده اند.)طالئی،

اول ق.م، : نمونه هایی از سرنیزه های فلزی ایزان در اواخر هزارۀ دوم و اوایل هزارۀ 5تصویر

(175: 1335طالئی، )

27

زره

یکی دیگر از ابزارهایی که جنبۀ دفاعی دارد زره می باشد که هرچند در زمینۀ زره اطالعات

اندکی در عصرآهن بدست آمده است اما همین شواهد اندک بیانگر استفاده از زره بخصوص در

دچار تغییراتی شده است اواخر عصرآهن بوده است. فرم، جنس و نقش زره ها در ادوار متفاوت

در در بعضی موارد مانند حمایلی از وری شانه راست عبور کرده به کمربند متصل می گردد.

بعضی دیگر از دو قطعه تشکیل شده اند که یکی از آنها مربوط به سینه و دیگری مربوط به پشت

به هم متصل شدند. استو به وسیلۀ قطعات نیم دایره ای شکلی که دارای نقوش مشابهی بوده اند

(112: 1332)محمودی،

کالهخود

از دیگر سالح های تدافعی می توان به کالهخود اشاره کرد. کالهخود در واقع کالهی است که

جنگاوران به هنگام جنگ بر سر می گذارند تا از حمالت و ضربات حریف در امان باشند،

این سالح تدافعی و نقش آن در عصرآهن کالهخودها در انواع مختلف ساخته شده اند. در زمینۀ

(171)همان: می توان به آثار مکشوفه از جنس برنز در خوروین اشاره کرد.

با مطالعۀ این موارد مختلف کشف شده از این سالح به راحتی می توان گفت که کالهخودها

ظ جنس نیز با عالوه بر اینکه از لحاظ شکل ظاهر و در طول دوران متوالی متفاوت بودند از لحا

گذشت زمان تفاوت کرده اند. البته باید اشاره کرد که کارکرد کالهخودها صرفأ در میدان نبرد

نبوده و در ساخت مجسمه ها جهت مراسم آئینی_دینی نیز از آنها استفاده شده است.

سپر

که سپر نیز ابزاری تدافعی جهت ضربه پذیری می باشد که اغلب افراد مورد هجوم در حالی

سالح تهاجمی را در دست راست خود می گرفته اند آن را در دست چپ نگه داشته و برای دفاع

د اقوام مهاجم تغییراتی کرده از خود استفاده می کنند. این سالح نیز در مناطق عصرآهن با ورو

است. البته می توان گفت چون اقوام ساکن و مورد هجوم از سپرهای چرمی یا چوبی استفاده می

کردند و بسیار ابتدائی تر از اقوام مهاجم_به لحاظ برخورداری از تکنیک فلزات_ بودند، به

مرور زمان از بین رفته و می توان گفت سپر در مناطق مطرح شده بسیار کم ویا اصأل نبوده

است.

با تزئین های مثل نقره نکتۀ جالب توجه این است که سپرهایی که احتماأل از فلزات ارزشمند

پادشاه بوده اند و مشابه همین سپرها را با سفالی که بطور مثال اص ساخته می شدند متعلق به خ

در میان آن ها یک سرشیر به صورت برجسته مجسم شده متعلق به شاه نبودند و احتماأل مورد

(173استفادۀ طبقات عادی قرار می گرفته است. )همان:

21

سوم بخش نتیجه گیری

22

نتیجه گیری

انسان در طی زمان های مختلف با توجه به نیازهایی که برای بقا و زندگی خود داشته است به

افتاد. سه نیاز اساسی سرپناه، غذا و پوشاک در فکر ایجاد تغییراتی برای امورات روزمرۀ خود

به دنبال همۀ اعصار ازجمله دقدقه های بشر بوده است که برای بهتر کردن شرایط این سه نیاز

ایجاد موقعیت های بهتر بوده است. بشر از دوران های اولیه برای تأمین خوراک خود به طبیعت

ن دوران رجوع کرده است. از گیاهان و حیوانات خوراک خود را تأمین می کرد. البته در هما

نیز بین اقوام مختلف بشر اختالفاتی وجود داشت که ریشه در قدرت طلبی و راحت طلبی در

بدست آوردن غذا داشته است.

این موضوع باعث شد که مسئلۀ دفاع انسان از خود بوجود آمد. البته دفاع انسان فقط مربوط به

جنگ نمی شود بلکه می توان به مواردی چون بیماری ها، سرما و گرما، طبیعت و جنگ اشاره

اکه بحث ما در این مقاله این نمونه ها را در عصرآهن نیز می توان مشاهده کرد و از آنج کرد.

معرفی و دسته بندی ابزارهای جنگی عصر آهن می باشد باید اشاره کرد که عصرآهن نیز از این

موضوع مستثنی نبوده است.

نچه که در گذشته مطرح بود تغییرات به وجود آمده در عصرآهن به صورت ناگهانی آبرخالف

ورت تدریجی و آرام بوده و تأثیر فراوان رخ نداده است، بلکه ماهیت و جوهره تحوالت به ص

تر شدن این فرهنگ مأثر بوده است.فرهنگ های بومی ایران به ویژه عصرمفرغ در به

درجه سانتی گراد می باشد که 1677همچنانکه می دانیم آهن دارای نقطۀ ذوب باالیی نزدیک به

و نیاز به سوخت های قوی تر این درجه را با استفاده از سوختی مثل چوب نمی توان ایجاد کرد

از جمله ذغال سنگ می باشد و حتی کوره هایی خاص با شرایط ویژه که با دمیدن هوا حرارت

را در کوره به باالترین نقطه برساند تا بتوان آهن را ذوب کرد.

ابزارهای عصرآهن صرفأ از آهن ساخته نشده و این عصر فقط به دلیل اولین استفاده از آهن به

و نام معروف گردیده است. ابزارهای جنگی نیز در ابتدای عصرآهن از از مفرغ و برنزاین

. البته به علت فساد زودرس چوب و ساخته می شدند حتی چرم_ برای ساخت کمربندها و زره_

باقی نماندن نشانه هایی از آن مدرک چندانی در دست نیست اما با توجه به اینکه اقوام بعدی در

خود از چوب استفاده کرده اند می توان گفت اقوام عصرآهن نیز در ساخت اشیاء ساخت سپرهای

از چوب استفاده می کردند.

با توجه به بررسی های پیشین و جمع آوری اطالعات اساتید مربوطه در حول محور موضوع

اصلی این مقاله یعنی جنگ افزارهای عصرآهن می توان به این موضوع به وضوح اشاره کرد

بشر در این عصر نیاز به دفاع و حمله در برابر حمالت تهدیدکننده داشته است، بنابراین در که

پی دسترسی به نمونه های جنگ افزاری از اقوام ماقبل خود و دستیابی به اطالعات جدیدتر از

جمله کشف فلز آهن به پیشرفت هایی در این زمینه دست یافت تا جایی که جنگ افزارهای کشف

گروه های مختلفی تقسیم کرد که از روی می توان به ر مناطق مربوط به این دوران را دشده

دسته و تیغه و تغییراتی که در آنها مشاهده شده به این گروه بندی های رسیدیم.

مردمان عصرآهن با توجه به روحیۀ تهاجمی و تدافعی خود از هر دو نوع سالح کمک گرفته اند.

استفادهتدافعی جهت دفاع از خود و هم از جنگ افزارهای تهاجمی بعضی از جنگ افزارهای

که می توان از انواع جنگ افزارهای تدافعی به سپر، زره و کالهخود و از انواع اند کرده

23

با توجه به ر و خنجر را می توان نام برد.یافزارهای تهاجمی به گرز، شیر، سرگرز، شمش جنگ

مختلف وجود دارد که اقوامی مهاجم نیز بودند، البته هرچند هر اینکه در این دوران ورود اقوام

همراه نیست اما این موضوع در مورد اقوام قبل از عصرآهن تا اندازه مهاجرتی صرفأ با هجوم

ای صدق نمی کند. زمانی که گفته می شود قوم مهاجر تداعی کنندۀ قوم مهاجم نیز می باشد و

اقوام مختلف متفاوت بوده است اما نیاز مشترک همۀ این اقوام اندیشۀ مهاجرت و تهاجم در میان

استفاده از نعمات طبیعی بوده است مثل استفاده از چراگاه ها و اسب های فالت ایران.

در عصرآهن شاهد چنین تغییرات و تحوالتی هستیم و از اکثر محوطه های عصرآهن ایران

فراد مهاجم در هزارۀ سوم و به خصوص سالح های تهاجمی به دست آمده است و از طرفی ا

هزارۀ دوم به قصد فتح و دستیابی به معادن آهن وارد فالت ایران شدند. این اقوام مهاجر

بخاطر شرایطی که طبیعت برآنان تحمیل کرده است به جنگ روی اوردند و در نتیجه الزمۀ

است.مهاجرت، همراه داشتن وسائل جنگی به خصوص وسائل تهاجمی

صرفأ ابزارآالت تدافعی را شامل نمی شود بلکه ساخت دژها یا قلعه هایی که به لحاظ البته دفاع

باید به این می گیرند. ردر این گروه قرا استحکام یا ساخت ویژگی های خاص خود را داشته

نکته اشاره کرد که عصرآهن ادوار متعددی را در برمی گیرد در نتیجه مطالعات انجام شده

توسط باستان شناسان پیرامون عصرآهن _که گریشمن را می توان به عنوان اولین کسی معرفی

_ تقسیم بندی هایی بعد از کاوش و بررسی ها انجام کرد که دید تازه ای به عصر اختصاص داد

شد که می توان تحقیقات عصرآهن را به در دو گروه جای داد:

ده و کاوش منظمی را در بر نمی گیرد.تحقیقاتی که تمامأ علمی و هدف دار نبو .1

کاوش ها و تحقیقاتی که هدفمند و علمی ودارای مراحل منظمی بوده است. .2

آهن براساس مقایسۀ اشیاء می باشد. بخش عمده ای از تاریخ نگاری در عصر همانطور که گفته شد

قوام مهاجم جنگ افزارهای عصرآهن از مناطقی یافت شده است که بیشتر در معرض تاخت وتاز ا

قرار گرفته اند و مردم آن مناطق جهت دفاع از خویش به ساخت و سازهای جنگی بیشتری روی

قوم جز با سلطۀ Iدر کل می توان گفت تغییرات صورت گرفته از عصرمفرغ به عصرآهن آوردند.

ص مهاجم و مغلوب ساختن قوم ساکن امکان پذیر نیست چرا که تغییرات در میان یک قوم به خصو

در بعد سازندگی و فرهنگی مرحله به مرحله قابل مشاهده است. تغییرات فرهنگی عصرآهن را از

نقطۀ شروع با توجه به مهاجرت ایرانیان به فالت می توان تحمیل یک فرهنگ خارجی بر قوم ساکن

ثرات را در البته اقوام ساکن نیز می توانستند بر اقوام مهاجر تأثیرگذار باشند که این ا فالت دانست.

نمونه ها واشیاء بدست آمده از محوطه های عصرآهن مشاهده کرد.

III( و عصرآهن1277_377)II(، عصرآهن1577_1277)Iعصرآهنهر سه دورۀ عصرآهن یعنی

( را می توان در محوطه های شمال، شمال غرب، غرب و فالت مرکزی مشاهده کرد. 557_377)

زیرا وجه مناطق بیشترین اطالعات بدست آمده از قبور بوده است.از بررسی های انجام شده در این

مشترک این محوطه ها وجود قبرستان و پیدایش جنگ افزارها و دیگر اشیاء روزمره از این

گورستان ها می باشد.

متاسفانه بسیاری از جنگ افزارهای عصرآهن که در کاوش های غیرعلمی و غیرقانونی بسیار بدست

رقت رفته اما هنوز برخی از تپه ها نمونه های ارزنده ای از این اشیاء را در دل خود آمده اند به س

نگه داشته اند.

24

همینطور که قبأل به آن اشاره گردید جنگ افزارها دو دستۀ اصلی دارند ) تهاجمی و تدافعی ( که

ی توان به تأثیر عالوه بر مواقع جنگ و شکار در تدفین ومذهب نیز کاربرد دارند. در این زمینه م

ترس بشر از روز مرگ و نیستی اشاره داشت که باعث گردیده بشر عوامل غلبه کننده بر مهاجمان

دنیوی را برای حیات جاویدان نیز بکار ببرند.

مکی البته عالوه بر سالح هایی از جمله خنجر، پیکان، سرنیزه و دیگر ادوات می توان به تجهیزات ک

تجهیزات روزمره مثل ظروف فلزی که در قبور مشاهده می شوند اشاره مثل زین و دهۀ اسب ویا

داشت که خود می تواند یک مقاله و مطالعۀ گسترده را شامل شود.

در آخر جنگ افزارهای یافت شده برحسب شکل ظاهری به دسته های مختلف تقسیم شده اند و

به همین علت در طول زمان مشابه می توان گفت این جنگ افزارها کاربردهای متنوعی داشته و

دیگر اشیاء عصرآهن پیشرفت ها و تغییراتی داشتند و می توان گفت که جنگ افزارها، جنگ

با سفراخروی با کمک جنگ افزارهای جنگی، آئینی وتشریفاتی بوده اند واندیشۀ مهاجرت دنیوی

افزار راه خود را باز کرده است.

25

منابع

نشرسمت، ، تهران ،"باستانشناسی و هنر ایران در هزارۀ اول قبل از میالد" طالئی، حسن، -

1335.

.1331تهران، نشرسمت، ،"عصرآهن ایران" طالئی، حسن، -

تهران، نشرپژوهشکدۀ ، ترجمۀ علی اکبروحدتی"، Iایران در عصرآهن " مدودسکایا، یانا، -

.1333باستان شناسی،

، 5، ش.3، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسالمی، سال"ظهورآهن"مظاهری، خداکرم، -

1335 ،50_32.

بررسی،تحلیل و طبقه بندی جنگ افزارهای عصرآهن ایران "محمودی، مقامت، -

، )چاپ 1332 مقطع کارشناسی ارشد، استادراهنما دکتر فرهنگ خادمی، ،"ق.م1577_377

نشده(.

ق.م"،مقطع 1577_557ناخت و تحلیل زیورآالت فلزی عصرآهن ایران ش"یداللهی، سیما، -

، )چاپ نشده(.1306کارشناسی ارشد، استادراهنما دکترعلی اکبر سرافراز،