Teoretyczne podstawy działań profilaktycznych - teorie psychopołeczne
Post on 12-Nov-2014
3949 Views
Preview:
DESCRIPTION
Transcript
TEORETYCZNE PODSTAWY
DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH
PSYCHOSPOŁECZNE PODSTAWY PROFILAKTYKI
Opracowała: Dorota Oboza
Opracowała: Dorota Oboza 2
CO TO JEST PROFILAKTYKA ?
PROFILAKTYKA
TO ZAPOBIEGANIE
PROBLEMOM
ZANIM ONE WYSTĄPIĄ !!!
Opracowała: Dorota Oboza 3
DZIAŁALNOŚĆ PROFILAKTYCZNA
TAK, ALE JAKA?
Opracowała: Dorota Oboza 4
PROFILAKTYKA NEGATYWNA – defensywna
PROFILAKTYKA POZYTYWNA – ofensywna
Profilaktyka negatywna
• Działalność defensywna
• Negatywny przekaz „nie rób tego” „unikaj tamtego”
• Punktem wyjścia są czynniki ryzyka
• Dąży do eliminowania czynników ryzyka
Profilaktyka pozytywna• Działalność ofensywna • Wzmacnianie umiejętności
i innych zasobów• Punktem wyjścia jest teoria
zachowań problemowych, przywiązania, społecznego uczenia się, koncepcja resilience i salutogenezy
• Dąży do równoważenia wpływów czynników ryzyka i czynników chroniących
• Propaguje rozwiązania systemowe
Opracowała: Dorota Oboza 5
TERMINOLOGIA
• ZACHOWANIA PROBLEMOWE / RYZKOWNE
• CZYNNIKI CHRONIĄCE
• CZYNNIKI RYZYKA
• RESILIENCE
• UMIEJĘTNOŚCI ŻYCIOWE
Opracowała: Dorota Oboza 6
ZACHOWANIA PROBLEMOWE / RYZYKOWNE
TO TAKIE DZIAŁANIA CZŁOWIEKA, KTÓRE NIOSĄ WYSOKIE RYZYKO NEGATYWNYCH KONSEKWENCJI
ZARÓWNO DLA JEGO ZDROWIA FIZYCZNEGO I PSYCHICZNEGO,
JAK I DLA JEGO OTOCZENIA SPOŁECZNEGO
/K. Ostaszewski 2003/
Opracowała: Dorota Oboza 7
NAJPOWAŻNIEJSZE ZACHOWNIA RYZYKOWNE WŚRÓD DZIECI I MŁODZIEŻY:
• palenie tytoniu
• picie alkoholu
• używanie narkotyków
• wczesna aktywność seksualna
• zachowania agresywne i przestępcze
• porzucanie nauki szkolnej
• ucieczki z domu
• stosowanie ryzykownych diet
Opracowała: Dorota Oboza 8
Po co młodzi ludzie
zachowują się ryzykownie ?
Opracowała: Dorota Oboza 9
ZACHOWANIA RYZYKOWNE MAJĄ ZNACZENIE ROZWOJOWE
Teoria zachowań problemowych (Jessor & Jessor 1977)
CZYLI UMOŻLIWIAJĄ:
• ZASPOKOJENIE NAJWAŻNIEJSZYCH POTRZEB PSYCHOLOGICZNYCH: MIŁOŚCI, AKCEPTACJI, UZNANIA, BEZPIECZEŃSTWA, PRZYNALEŻNOŚCI
• REALIZACJĘ WAŻNYCH CELÓW ROZWOJOWYCH: OKREŚLENIE WŁASNEJ TOŻSAMOŚCI, UNIEŻALEŻNIENIE OD DOROSŁYCH
• RADZENIE SOBIE Z PRZEŻYWANYMI TRUDNOŚCIAMI ŻYCIOWYMI, NP. LĘKIEM I FRUSTRACJĄ
Opracowała: Dorota Oboza 10
ZASADY ZACHOWAŃ RYZKOWNYCH
• Są szczególnie szkodliwe dla osób młodych oraz niedojrzałych emocjonalnie
• Motywy podejmowania różnych zachowań ryzykownych są podobne
• Niektóre typy zachowań inicjują lub torują drogę innym
• Mogę się nawzajem zastępować
• Najczęściej ze sobą współwystępują
• Wiele dysfunkcji osobowościowych powstałych w wyniku wczesnego wchodzenia w zachowania ryzykowne utrzymuje się i pogłębia przez całe życie
• Są nieprawidłowymi sposobami przystosowania się
Opracowała: Dorota Oboza 11
PROFILAKTYKA OPARTA NA TEORII ZACHOWAŃ PROBLEMOWYCH
• WSPIERA POZTYWNY ROZWÓJ MŁODZIEŻY
• POMAGA ZROZUMIEĆ CZEMU SŁUŻĄ ZACHOWANIA PROBLEMOWE
• POMAGA ZASPOKAJAĆ POTRZEBY ŻYCIOWE W PRAWIDŁOWY SPOSÓB. KSZTAŁTUJE UMIEJĘTNOŚCI ŻYCIOWE
• POKAZUJE ALTERNATYWY I STWARZA MOŻLIWOŚCI
• PODEJMUJE WCZESNĄ INTERWENCJE PROFILAKTYCZNĄ
Opracowała: Dorota Oboza 12
TEORIA
CZYNNIKÓW RYZYKA
I CZYNNIKÓW CHRONIĄCYCH
ZADANIA PROFILAKTYKI
• ELIMINACJA LUB REDUKCJA CZYNNIKÓW RYZKA
• WZMACNIANIE CZYNNIKÓW CHRONIĄCYCH
Opracowała: Dorota Oboza 13
CZYNNIKI RYZYKA/K. Ostaszewski/
CZYM SĄ CZYNNIKI RYZYKA?
Czy są przyczynami chorób, zaburzeń, dysfunkcji?
NIE !
Są predykatorami – zapowiadają i zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia choroby, zaburzenia, dysfunkcji.
GRUPY CZYNNIKÓW RYZKA
• RODZINNE
• SZKOLNE
• RÓWIEŚNICZE
• INDYWIDUALNA
• ŚRODOWISKOWE
Opracowała: Dorota Oboza 14
CZYNNIKI RYZYKA/K. Ostaszewski/
CZYNIKI RYZYKA ZWIĄZANE Z RODZINĄ I RODZICAMI
• Alkoholizm lub inne uzależnienia rodziców
• Wychowanie skrajnie restrykcyjne lub skrajnie liberalne
• Nieprawidłowa realizacja ról rodzicielskich – wrogość wobec dziecka, emocjonalne odrzucenie, niespójne i niekonsekwentne postępowanie, brak nadzoru
• Chroniczne konflikty rodzinne z udziałem dziecka – wrogość między rodzicami
• Negatywne wzory starszego rodzeństwa
CZYNIKI RYZYKA ZWIĄZANE ZE SZKOŁĄ I NAUKĄ SZKOLNĄ
• Niepowodzenia w szkole
• Negatywny stosunek do obowiązków szkolnych – wagary, nieodrabianie prac domowych, negatywny stosunek do nauczycieli
• Problemy z zachowaniem w szkole
• Niewystarczający czas poświęcony na zdania domowe – spędzanie czasu wolnego poza domem bez opieki
Opracowała: Dorota Oboza 15
CZYNNIKI RYZYKA/K. Ostaszewski/
CZYNIKI RYZYKA ZWIĄZANE Z RÓWIEŚNIKAMI
• Rówieśnicy, którzy przejawiają zachowania ryzykowne
• Spostrzeganie u znaczących rówieśników aprobaty dla używanych substancji psychoaktywnych – u dziecka buduje się przekonanie, że oczekują tego od niego
CZYNIKI RYZYKA ZWIĄZANEZE ŚRODOWISKIEM LOKALNYM
• Niekorzystne warunki ekonomiczne
• Niski poziom nauczania i opieki w szkole
• Wysoka dostępność substancji psychoaktywnych dla młodzieży
CZYNIKI RYZYKA ZWIĄZANE INDYWIDUALNOŚCIĄ CZŁOWIEKA
• Wczesny wiek inicjacji nikotynowej i alkoholowej
• Inne wczesne zachowania ryzykowne
• Pozytywne oczekiwania dotyczące skutków używania substancji psychoaktywnych
• Duże zapotrzebowanie na stymulacje – potrzeba wrażeń
• Wysoka tolerancja na alkohol – bez wyraźnych konsekwencji
Opracowała: Dorota Oboza 16
CZYM SĄ CZYNNIKI CHRONIĄCE ?
Czy są odwrotnością czynników ryzyka?
Na przykład: zła rodzina - dobra rodzina
Opracowała: Dorota Oboza 17
CZYNNIKI CHRONIĄCE
• SILNA WIĘŹ Z RODZINĄ
• ZAINTERESOWANIE NAUKĄ SZKOLNĄ
• REGULARNE PRAKTYKI RELIGIJNE
• SKŁONNOŚC DO RESPEKTOWANIA NORM, WARTOSCI I AUTORYTETÓW
• PRZYNALEŻNOŚC DO POZYTYWNEJ GRUPY RÓWIEŚNICZEJ
Opracowała: Dorota Oboza 18
Jak działają czynniki chroniące? Model redukowania ryzyka
Garmezy et al. (1984), Zimmerman & Arunkumar (1994)
Czynniki chroniące stanowią swego rodzaju bufor redukujący wpływ czynników ryzyka, modyfikują (zmniejszają) ich wpływ
Koledzy używający
substancji
Używanie substancji
Asertywność w kontaktach zrówieśnikami
Czynnikryzyka
Czynnikchroniący
Opracowała: Dorota Oboza 19
RESILIENCEODKRYCIE „RESILIENCE”
Klasyczne badania nad indywidualnymi różnicami w odporności na chroniczny stres wśród dzieci wychowujących się w niesprzyjających warunkach wykazały, że:
Istnieje grupa dzieci, która stosunkowo dobrze radzi sobie z niekorzystnymi warunkami życia
RESILIENCE” JAKO ELASTYCZNOŚĆ
• W fizyce termin „resilience” oznacza własność metalu, który po odkształceniu wraca do stanu wyjściowego
• elastyczność, sprężystość,
odbojność
Resilience jako (złożony) proces i splot czynników chroniących
• Odporność jest efektem nakładania się indywidualnych, rodzinnych i pozarodzinnych czynników chroniących M. Rutter (1985) i N. Garmezy (1985)
• Nie jest w związku z tym czymś absolutnym, co chroni przed wszystkim i bez względu na wszystko
• Resilience to nie jest „niezatapialność”
Opracowała: Dorota Oboza 20
STRATEGIE POZYTYWNEGO ROZWOJU /K. Ostaszewski/
Trzy znaczące nurty pozytywnego rozwoju dzieci i młodzieży
• Rozwijanie indywidualnych potencjałów i zasobów (np. kształtowanie umiejętności życiowych)
• Praca nad relacjami z rodzicami i innymi znaczącymi osobami (np. rozwój umiejętności wychowawczych rodziców)
• Tworzenie przyjaznego środowiska społecznego (np. kluby młodzieżowe, dobry klimat szkoły)
Opracowała: Dorota Oboza 21
UMIEJĘTNOŚCI ŻYCIOWE /K. Ostaszewski/
Umiejętności życiowe umożliwiają pozytywne zachowania przystosowawcze, dzięki którym radzimy sobie z zadaniami i wyzwaniami życia codziennego (WHO 2003)
Grupy umiejętności
• Porozumiewania się i relacji interpersonalnych
• Radzenia sobie ze stresem i negatywnymi emocjami oraz budowania własnej wartości
• Podejmowania decyzji i krytycznego myślenia
Opracowała: Dorota Oboza 22
Metody pracy /K. Ostaszewski/
• Metody Podające
• Metody Aktywizujące
• Metody interaktywne
Nauczyciel-uczeń; komunikacja jednostronna. Bierna rola
uczniów w przyswajaniu wiedzy. Pogadanki, wykłady, filmy itp.
Nauczyciel-uczeń. Komunikacja dwustronna. Nauczyciel aktywizuje uczniów na zajęciach.Dyskusje prowadzone przez nauczyciela, quizy
gry i zabawy dydaktyczne, itd.
Nauczyciel inicjuje proces interakcji, porozumiewania się, dyskusji, stawiania i weryfikowania umiejętności, uczenia się
z kontaktach z innymi, np. sytuacjachzadaniowych itd.
Opracowała: Dorota Oboza 23
Przykład – nauka asertywności/K. Ostaszewski/
• Metody Podające
• Metody Aktywizujące
• Metody interaktywne
Nauczyciel wykłada, czym jest asertywność, czym różni się od
agresywności i uległości. Rozdaje materiały pomocnicze
Nauczyciel organizuje ćwiczenie, w którym każdy uczeń ma bronić swojego balonika.
Następnie omawia, jak czuli się uczniowie, którym ktoś zniszczył balonik, itd. wyjaśnia czym jest asertywność
Nauczyciel wpierw uczy czym jest asertywność. A następnie tworzy sytuacje, w
których uczniowie mogą wykorzystać swoje umiejętności w zajęciach
z innymi uczniami
Opracowała: Dorota Oboza 24
PODSUMOWANIE /K. Ostaszewski/
• Odkrycie „resilience” dało początek nowemu myśleniu w profilaktyce w kategoriach „pozytywnego rozwoju”
• Strategia pozytywnego rozwoju jest pomostem pomiędzy profilaktyką zagrożeń i promocją zdrowia psychicznego
• Jednym ze znaczących nurtów „pozytywnego rozwoju” jest kształtowanie umiejętności życiowych
• Kształtowanie umiejętności życiowych u uczniów stwarza okazję do stosowania innowacyjnych metod pracy (metod interaktywnych) i nowych koncepcji (łączenia promocji zdrowia psychicznego z profilaktyką zachowań problemowych)
top related