Transcript
SZKOŁA POLICJI W KATOWICACH
Wydawnictwo
Szkoły Policji w Katowicach
2012
Pierwsza pomoc.
Rany, krwotoki, wstrząs – przyczyny,
objawy, postępowanie
Opracowanie:
mł. asp. Bartosz Saczka
ZAKŁAD OGÓLNOZAWODOWY
Wszelkie prawa zastrzeżone – Szkoła Policji w Katowicach 2012
Druk i oprawa: Szkoła Policji w Katowicach
Spis treści
Wstęp ....................................................................................................... 5
Rozdział 1. RANY ............................................................................................ 6
1.1. Rodzaje ran ........................................................................................................ 6
1.1.1. Rana powłok brzusznych z wytrzewieniem ................................................ 7
1.1.2. Otwarta rana klatki piersiowej – podejrzenie odmy urazowej .................... 8
1.1.3. Ciało obce w ranie ....................................................................................... 8
1.1.3. Amputacja ................................................................................................... 9
1.2. Postępowanie ..................................................................................................... 9
1.2.1. Opatrunek osłaniający ............................................................................... 10
1.2.2. Opatrunek uszczelniający .......................................................................... 11
1.2.3. Opatrunek stabilizująco-mocujący ............................................................ 14
1.2.4. Opatrunek foliowy (wilgotny) ................................................................... 14
1.2.5. Opatrunek uciskowy .................................................................................. 15
1.2.6. Opaska uciskowa ....................................................................................... 16
1.2.7. Opatrunki specjalne (taktyczne) ................................................................ 17
Rozdział 2. KRWOTOK ............................................................................... 20
2.1. Rodzaje i przyczyny ........................................................................................ 20
2.2. Postępowanie ................................................................................................... 21
Rozdzial 3. WSTRZĄS .................................................................................. 23
3.1. Objawy wstrząsu ............................................................................................. 24
3.2. Postępowanie ................................................................................................... 25
Rozdział 4. BEZPIECZEŃSTWO WŁASNE ............................................. 27
BIBLIOGRAFIA .............................................................................................. 29
5
Wstęp
„Ciało człowieka podczas wypadku przy prędkości zaledwie 50 km/h gromadzi
energię kinetyczną porównywalną do uderzenia o ziemię po upadku z trzeciego
piętra”1. Nietrudno się domyślić, że w takiej sytuacji osoba poszkodowana będzie
miała dużo obrażeń zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Mogą to być rany,
krwotoki albo powikłanie krwotoku jakim jest wstrząs.
Opracowanie to zawiera sposoby postępowania z osobami rannymi, które
przeprowadzać będą ratownicy niemedyczni lub inne osoby przeszkolone w zakresie
udzielania pierwszej pomocy zarówno w warunkach „cywilnych”, jak i w sytuacjach
„policyjnych” np.: patroli, działań pododdziałów zwartych czy grup realizacyjnych.
Każdy z policjantów może znaleźć się w sytuacji, w której będzie konieczne
podjęcie czynności ratujących życie i zdrowie osób poszkodowanych czy to w wyniku
przestępstwa, czy nieszczęśliwego wypadku losowego.
Rozdział pierwszy zawiera informacje na temat ran, ich rodzajów oraz
sposobów postępowania przy użyciu zarówno klasycznych materiałów
opatrunkowych, jak i nowoczesnych, taktycznych środków opatrunkowych. Rozdział
drugi zawiera informacje dotyczące problematyki krwotoków zewnętrznych
i wewnętrznych, a także sposobów postępowania w takich przypadkach. Rozdział
trzeci dotyczy wstrząsu czyli zaburzeń pracy organizmu spowodowanego różnymi
czynnikami oraz metod reagowania w takich sytuacjach. Rozdział czwarty poświęcony
jest problematyce zabezpieczania przed materiałem zakaźnym w czasie udzielania
pierwszej pomocy.
1 Driving safety forward. Renault and safety. LAB (Laboratory for accident research, biomechanics and human
behaviour studies) 2010, za: www.onet.moto.pl.
6
Rozdział 1. RANY
Rana to uszkodzenie ciągłości skóry, a często również głębszych tkanek lub narządów
na skutek urazu mechanicznego. Istnieją także pewne rodzaje ran, które powstają
w wyniku innych procesów chorobowych np. owrzodzenie żylakowe, owrzodzenie
troficzne (odleżyna), owrzodzenie neuropatyczne, rana powstała w wyniku
niedokrwienia lub zakażenia tkanek.
Rany czyli obrażenia tkanek miękkich powstają wskutek działania różnych
czynników zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Ranami nazywamy różnego
rodzaju uszkodzenia skóry lub błon śluzowych (rany otwarte) bądź obrażenia tkanek
podskórnych bez naruszenia ciągłości skóry (rany zamknięte).
1.1. Rodzaje ran
Ze względu na sposób powstania możemy podzielić rany na różne rodzaje, m.in.:
rany cięte – powstają, gdy skóra ma kontakt z ostrymi krawędziami, mogą dość
głęboko penetrować, uszkadzając tkanki i narządy głębiej położone,
krwawienie jest z reguły dość obfite;
rany kłute – powstają, gdy następuje kontakt z cienkim, ostrym i długim
przedmiotem, często uszkodzeniu ulegają narządy głębiej położone, istnieje
również duże ryzyko zakażenia rany;
rany postrzałowe – powstające w wyniku działania pocisku z broni miotającej
(broń palna, kusza, łuk itp.), w wyniku działania pocisku może powstać kilka
ran (wlotowa i wylotowa);
rany tłuczone – powstają, gdy następuje uderzenie tępym narzędziem, z reguły
krwawienie jest nieznaczne z uwagi na brak przerwania lub niewielkie
przerwanie ciągłości skóry;
rany szarpane – powstają w wyniku rozdarcia ze znacznym uszkodzeniem
skóry, towarzyszy im często obfite krwawienie (np. pogryzienie przez zwierzę);
7
otarcia naskórka – uszkodzenie powierzchownych warstw naskórka,
krwawienie jest niewielkie;
amputacje – jeśli dochodzi do oderwania, odrąbania części ciała;
rany miażdżone – w przypadku ran miażdżonych dochodzi do zniszczenia
struktur tkankowych na dużą głębokość.
Ze względu na miejsce wystąpienia rany możemy podzielić na obrażenia:
głowy,
szyi,
klatki piersiowej,
brzucha,
kończyn.
Szczególnego rodzaju opatrzenia wymagają rany:
wytrzewienia w obrębie jamy brzusznej,
odmy urazowej (przebicia ściany klatki piersiowej i opłucnej),
z obecnym ciałem obcym,
amputacji,
z towarzyszącym krwotokiem (patrz rozdz. 2.).
1.1.1. Rana powłok brzusznych z wytrzewieniem
Jest to obrażenie polegające na
wypadnięciu na zewnątrz ciała
narządów wewnętrznych, np. żołądka
lub jelit, w następstwie rozległej rany
brzucha.
Fot. 1.1. Wytrzewienie w obrębie jamy brzusznej
8
1.1.2. Otwarta rana klatki piersiowej – podejrzenie odmy urazowej
Powstaje, gdy dochodzi do przebicia ściany klatki
piersiowej oraz opłucnej. Powietrze atmosferyczne
z uwagi na różnicę ciśnienia w opłucnej i w atmosferze
dostaje się do wnętrza worka opłucnowego powodując
zapadanie się płuca.
Towarzyszą temu objawy, takie jak:
pęcherzyki powietrza widoczne w obrębie rany,
specyficzny świst przy wdechu,
pokasływanie,
ból w klatce piersiowej – o nagłym początku, ostry,
nasilający się przy oddychaniu, kaszlu lub ruchach
klatki piersiowej,
asymetria ruchów oddechowych klatki piersiowej,
duszność,
sinica (w niektórych przypadkach),
wstrząs,
niewydolność krążeniowa.
1.1.3. Ciało obce w ranie
Gdy przedmiot wbije się w ciało
i w nim pozostaje wystając poza
obrys ciała.
Fot. 1.3. Ciało obce w ranie
Rys. 1.2. Odma
9
1.1.4. Amputacja
Jeżeli w wyniku urazu dochodzi do oderwania, odrąbania lub odcięcia fragmentu ciała
(np. kończyny, nosa, ucha). W takim przypadku może nastąpić amputacja całkowita
lub częściowa.
Fot. 1.4. Amputacja całkowita Fot. 1.5. Amputacja częściowa
1.2. Postępowanie
Ogólne zasady opatrywania ran to:
zadbaj o bezpieczeństwo własne
zabezpiecz poszkodowanego przed upadkiem, posadź, połóż
odsłoń miejsce rany, rozcinając bądź rozrywając odzież
dokonaj oceny rany celem ustalenia dalszego postępowania
odpowiednio zabezpiecz obrażenie
rany nie oczyszczaj, nie stosuj żadnych środków dezynfekujących
Na rany stosuje się opatrunki. Najczęściej stosowanym
opatrunkiem jest tzw. opatrunek osłaniający.
Na niektóre miejsca jednak trzeba w pewnych
okolicznościach zakładać specjalne rodzaje
opatrunków. Do opatrunków stosowanych w nietypowych
okolicznościach zaliczamy opatrunki: uszczelniający,
stabilizująco-mocujący, wilgotny (foliowy), uciskowy,
opaskę uciskową. Fot.1.6. Materiały opatrunkowe
10
Poniżej opisane zostaną poszczególne rodzaje opatrunków. Należy jednak pamiętać,
że opatrywanie ran jest tylko jednym z elementów udzielania pierwszej pomocy.
Całość akcji ratowniczej opiera się na algorytmie postępowania (patrz str. 28), który
warunkuje prawidłowe przeprowadzenie czynności zmierzających do uratowania
czyjegoś życia lub zdrowia.
1.2.1. Opatrunek osłaniający
Składa się z dwóch elementów. Części osłaniającej (jałowej gazy opatrunkowej) oraz
części mocującej (bandaż dziany lub elastyczny albo plaster). Zadaniem elementu
osłaniającego jest zabezpieczenie rany przed wtórnym zabrudzeniem oraz infekcją,
czasem również zakładany jest w celu zatamowania krwawienia. Zadaniem elementu
mocującego jest natomiast „trzymanie” opatrunku w miejscu urazu. Opatrunek ten jest
stosowany na większość ran. Przykładem takiego opatrunku jest opatrunek osobisty
stosowany przez wojsko czy policję.
Fot. 1.7. Gaza jałowa i bandaż Fot. 1.8. Na ranę przykładamy gazę
Fot. 1.9. Owijamy całość bandażem
11
1.2.2. Opatrunek uszczelniający
Głównym elementem budującym taki rodzaj opatrunku jest materiał nieprzepusz-
czający powietrza np. folia. Materiał ten musi być szczelnie przymocowany do skóry,
gdyż ma nie dopuścić do przedostania się powietrza do jamy opłucnej przy urazie
penetrującym klatki piersiowej (podejrzenie odmy – patrz str. 8). Folię oklejamy
plastrem lub taśmą samoprzylepną na krawędziach ze wszystkich stron (opatrunek
szczelny) lub pozostawiając nieprzyklejony jeden narożnik (opatrunek wentylowy).
Po założeniu opatrunku, poszkodowanego
układamy w pozycji półsiedzącej stosowanej
u osób przytomnych w przypadku obrażeń
w obrębie klatki piersiowej, duszności, a także
przy urazach czaszkowo-mózgowych.
Jeśli osoba poszkodowana jest nieprzytomna,
wtedy układamy ją w pozycji bezpiecznej
(bocznej ustalonej na boku rannym!). Pozycja ta zapewnia drożność dróg oddecho-
wych, możliwość wypływania płynów z jamy ustnej oraz zapewnia stabilne, bezpieczne
położenie ciała. Przed przystąpieniem do układania poszkodowanego zdejmujemy mu
okulary, wyciągamy z kieszeni duże, twarde przedmioty oraz prostujemy kończyny dolne.
Fot.1.10. Opatrunek wentylowy z opatrunku osobistego i plastra
Fot. 1.11. Pozycja półsiedząca
12
Aby ułożyć osobę w pozycji bezpiecznej należy:
Przyklęknąć z boku osoby poszkodowanej.
Kończynę górną znajdującą się bliżej nas ugiąć
w stawie łokciowym około 90º i położyć z boku.
Naszą drugą ręką chwycić okolice kolana nogi
dalszej poszkodowanego i unieść kolano do góry.
Rękę bliższą głowy zapleść palcami o rękę dalszą
poszkodowanego.
Następnie umieścić ją pod policzkiem poszkodo-
wanego stroną grzbietową dłoni.
Fot. 1.12-15. Pozycja bezpieczna układanie
13
Ciągnąc za kolano obrócić osobę na bok kontrolując
ułożenie dłoni pod policzkiem.
Ułożyć górną nogę tak, aby była zgięta w stawie
biodrowym i kolanowym pod kątem około 90º
stabilizując pozycję ciała.
Na koniec odchylamy głowę, aby zapewnić droż-
ność dróg oddechowych.
Pozycja bezpieczna (boczna ustalona).
Fot. 1.16-19. Pozycja bezpieczna układanie
14
1.2.3. Opatrunek stabilizująco-mocujący
Stosowany w przypadku ciała obcego wbitego w ciało. Zbudowany jest z kilku
elementów: poza gazą jałową przykładamy koło przedmiotu wbitego dwa sztywne
elementy (klocki lub zwinięte bandaże) w celu ustabilizowania ciała obcego.
Następnie bandażem owijamy te elementy mocując do ciała tak, aby cały opatrunek
ograniczał ruchomość wbitego przedmiotu.
Po założeniu opatrunku staramy się, aby osoba nie wykonywała żadnych ruchów
z uwagi na ryzyko przemieszczania się ciała obcego.
1.2.4. Opatrunek foliowy (wilgotny)
Stosowany w przypadku wytrzewienia. Główną częścią tego opatrunku jest folia
lub wilgotna gaza, które mają zabezpieczyć np. jelita przed wyschnięciem. Folię lub
gazę należy oczywiście zamocować na ciele tak, aby się nie zsunęły i nie uciskały
wytrzewionych narządów. Można to zrobić chustą trójkątną, bandażem albo plastrem.
Fot. 1.22. Opatrunek wilgotny
Fot. 1.20-21. Opatrunek stabilizująco-mocujący
15
Pozycją stosowaną u poszkodowanych z obrażeniami w obrębie jamy brzusznej
(rany, krwotok do jamy brzusznej) oraz przy bólu brzucha, jest pozycja z ugięciem
biodrowo-kolanowym.
1.2.5. Opatrunek uciskowy
Stosowany przy krwotoku. Składa się z trzech elementów: jałowej gazy, elementu
dociskającego (klocka, zwiniętego bandaża) oraz elementu mocującego (bandaża).
Fot. 1.25 - 26. Pozycja z ugięciem biodrowo-kolanowym
Fot. 1.27. Opatrunek uciskowy gaza Fot. 1.28. Opatrunek uciskowy element dociskający
Fot. 1.23-24. Opatrunek foliowy
16
Po opatrzeniu rany krwotocznej unosimy kończynę do góry w celu ograniczenia
napływu krwi do miejsca urazu i stosujemy pozycje przeciwwstrząsową (patrz str. 26).
1.2.6. Opaska uciskowa
Stosowana w przypadku amputacji w celu ograniczenia krwawienia z kikuta.
Zakładamy ją co najmniej 3 do 5 cm od miejsca odcięcia / oderwania na szerokość
minimum 5 cm. Na opasce należy zapisać czas jej założenia. Raz założonej opaski
nie zdejmujemy i nie luzujemy (zrobi to dopiero wykwalifikowany personel
medyczny). Można zastosować opaskę profesjonalną (np. typu MAT lub CAT) lub
improwizowaną np. chustę trójkątną. W ostateczności dopuszczalne jest zastosowanie
opaski uciskowej przy masywnym krwotoku, ale tylko jeśli pozostałe sposoby jego
zatamowania zawiodły! Dalsze posterowanie jest identyczne jak w przypadku
krwotoku.
Fot. 1.29. Opatrunek uciskowy mocowanie Fot. 1.30. Uniesienie kończyny do góry
Fot. 1.31. Opaska uciskowa typu MAT Fot. 1.32. Opaska uciskowa typu CAT
17
Po założeniu opaski i zastosowaniu postępowania przeciwwstrząsowego należy
również prawidłowo zabezpieczyć odciętą część. W tym celu należy:
zapakować ją do szczelnego foliowego worka,
następnie tak zapakowany worek włożyć do pojemnika z zimną wodą lub wodą
z dodatkiem lodu.
Pamiętaj!
Nie wkładamy do lodu (nie wolno zamrażać)!
Nie wkładamy bezpośrednio do wody!
1.2.7. Opatrunki specjalne (taktyczne)
Są to elementy wyposażenia używane
przez policję, wojsko i inne formacje.
Oczywiście nie każdy policjant czy
żołnierz ma zawsze przy sobie taki rodzaj
ekwipunku. Opatrunki te, z wyjątkiem
opatrunku osobistego, są najczęściej
na wyposażeniu jednostek specjalnych
lub na wyposażeniu kontyngentów na
misjach zagranicznych. Fot. 1.35. Opatrunki taktyczne
Fot. 1.33. Opaska uciskowa typu CAT - zakładanie Fot. 1.34. Blokada krępulca
18
Opatrunek typu Quikclot (Quikclot ACS +) – jest to opatrunek proszkowy służący
do tamowania masywnych krwotoków. Działa w ten sposób, że po wsypaniu proszku
do rany następuje gwałtowna reakcja chemiczna absorpcji wody, w wyniku czego
dochodzi do koagulacji tkanek i zatrzymania krwawienia. Niestety skutkiem
ubocznym jest powstanie wysokiej temperatury powodującej sparzenie rejonu
działania proszku. Powstała również nowsza wersja Quikclot ACS + , w której zamiast
proszku występują granulki schowane w worku z gazy, na skutek czego ograniczono
nieco działanie skutków ubocznych.
Opatrunek CELOX – podobnie jak
opatrunek Quikclot jest opatrunkiem
hemostatycznym służącym do tamowania
krwotoków, nie powoduje jednak przy tym
poparzeń.
Fot. 1.36. Opatrunek Quikclot Fot. 1.37. Opatrunek Quikclot ACS +
Fot. 1.38. Opatrunek CELOX
19
Opatrunek Ashermana (ACS) – opatrunek na ranę klatki piersiowej z podejrzeniem
odmy urazowej. Służy do uszczelnienia rany w celu powstrzymania narastania odmy.
Jednocześnie dzięki wentylowi powietrze już nagromadzone może wypływać
na zewnątrz.
Opatrunek osobisty – używany powszechnie w zasadzie przez wszystkie służby.
Ten rodzaj opatrunku istnieje już kilkadziesiąt lat bez większych zmian. Mimo tego
za jego pomocą można opatrzyć prawie każdy rodzaj rany. Opatrunek ten jest
wodoodporny i jałowy. Składa się z dwóch jałowych gaz przymocowanych do
bandaża (dawniej dzianego, obecnie również w wersji z bandażem elastycznym)
umieszczonych w foliowym opakowaniu.
Fot. 1.39-40. Opatrunek Ashermana (ACS)
Fot. 1.41. Opatrunek osobisty zapakowany Fot. 1.42. Opatrunek osobisty miejsce nacięcie początkowe
Fot. 1.43. Opatrunek osobisty rozerwanie Fot. 1.44. Opatrunek osobisty zawartość
20
Rozdział 2. KRWOTOK
Krwawienie utrata krwi na skutek choroby (na przykład gorączki krwotocznej)
lub urazu naczyń krwionośnych.
Krwotok – gwałtowna, duża i szybka utrata krwi najczęściej na skutek urazu.
2.1. Rodzaje i przyczyny
Krwawienie występuje przy prawie każdym urazie uszkadzającym skórę, natomiast
krwotok następuje przy uszkodzeniu dużych naczyń krwionośnych (tętnic lub żył).
Groźne dla życia krwotoki mogą wystąpić w przebiegu następujących chorób:
gruźlica płuc, rak, żylaki przełyku, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
czy hemofilia. Krwotoki, które pociągają za sobą szybką utratę znacznej ilości krwi,
mogą doprowadzić do wstrząsu krwotocznego, a nawet śmierci.
Krwotoki można podzielić na:
tętnicze – charakteryzują się silnym pulsującym wypływem krwi, trudnym
do zatamowania, są najgroźniejsze, ponieważ szybko doprowadzają do
wstrząsu, a nawet zgonu;
żylne – krew wypływa ze stałą prędkością, jest ciemnoczerwona, wypływ krwi
nie jest tak dynamiczny jak przy krwotoku tętniczym, jednak przy uszkodzeniu
dużej żyły również może doprowadzić do wstrząsu i zgonu;
włośniczkowe – przy powierzchownych uszkodzeniach skóry, krew przesiąka
przez skórę, powstaje również przy oparzeniach, wypływ krwi jest znacznie
wolniejszy niż przy krwotoku tętniczym czy żylnym.
Innym rozróżnieniem jest podział krwotoków na:
zewnętrzny – gdy krew z naczyń krwionośnych wylewa się poza obrys ciała;
wewnętrzny – krew wylewa się do jam ciała poza naczynia krwionośne
bez wypływu na zewnątrz;
mieszany – gdy część krwi wylewa się do jam ciała, a pewna ilość wypływa
na zewnątrz.
21
2.2. Postępowanie
W przypadku stwierdzenia krwotoku zewnętrznego należy jak najszybciej ucisnąć
ranę w miejscu które krwawi. Można tego dokonać nawet ręką (uwaga na zakażenie),
najlepiej poprzez rękawiczkę. Następnie jak najszybciej stosujemy opatrunek
uciskowy (patrz str. 15). Jeśli nie ma przeciwwskazań, np. urazu kręgosłupa,
poszkodowanego układamy w pozycji przeciwwstrząsowej (patrz str. 26). Jeżeli
krwotok występuje na kończynie, to należy unieść ją do góry.
Należy pamiętać, tak jak w przypadku ran, że tamowanie krwotoku jest tylko
jednym z elementów udzielania pierwszej pomocy, a całość czynności ratowniczych
opiera się na algorytmie postępowania (patrz str. 28).
W przypadku stwierdzenia krwotoku wewnętrznego sytuacja jest znacznie
trudniejsza ponieważ w ramach pierwszej pomocy nie mamy możliwości
powstrzymania krwotoku. Postępowanie ogranicza się właściwie do próby
ograniczenia krwotoku. W tym celu należy jak najszybciej wezwać pomoc, określić
miejsce krwotoku, obłożyć okolice krwotoku lodem, zastosować odpowiednią pozycję
ułożeniową (przeciwwstrząsowa lub z ugięciem biodrowo-kolanowym w przypadku
krwotoku wewnętrznego w obrębie jamy brzusznej), ponadto cały czas monitorować
czynności życiowe – utrzymywać drożność dróg oddechowych.
Fot.2.1 i 2.2 Pozycja przeciwwstrząsowa.
Fot. 2.1. Udrożnienie dróg oddechowych
22
POSTĘPOWANIE PRZY KRWOTOKU
Poszkodowanego posadź
albo połóż
Ranę zabezpiecz opatrunkiem
uciskowym, jeżeli gwałtownie
nasiąka krwią nałóż kolejną
warstwę opatrunku
Jeżeli krwotok znajduje się
na kończynie unieś ją wyżej
Zastosuj pozycję
przeciwwstrząsową
Chroń przed utratą ciepła – załóż
koc termiczny
Bezpieczeństwo własne – załóż
rękawiczki
23
Rozdzial 3. WSTRZĄS
Wstrząs – jest to stan, w którym na skutek dysproporcji między zapotrzebowaniem
a dostarczeniem odpowiedniej ilości tlenu do komórek organizmu, dochodzi
do upośledzenia funkcji i niewydolności ważnych dla życia narządów.
Wstrząs możemy podzielić na:
wstrząs hipowolemiczny spowodowany zmniejszeniem objętości krwi
krążącej. Najczęstszą przyczyną jest obfity krwotok w wyniku urazu lub utrata
płynu pozakomórkowego w przebiegu oparzeń;
wstrząs kardiogenny spowodowany niewydolnością mięśnia sercowego,
na przykład zawałem. Jego przyczyną mogą być także inne wady serca
i arytmie;
wstrząs septyczny uwarunkowany wieloczynnikowo, spowodowany
uszkodzeniem wielu narządów.
Inne rodzaje wstrząsu należą do jednej z wyżej wymienionych grup lub nie spełniają
definicji wstrząsu jako takiego. Są to:
wstrząs normowolemiczny spadek ciśnienia krwi, nie jest spowodowany jej
fizyczną utratą;
toksyczny spowodowany kontaktem z substancją wywołującą nagły spadek
ciśnienia;
anafilaktyczny jego przyczyną jest anafilaksja, czyli reakcja alergiczna
polegająca na nagłym wyrzucie histaminy spowodowanym kontaktem
z alergenem. Najbardziej znanymi przypadkami tego rodzaju wstrząsu jest
reakcja na jad pszczeli. W przypadku braku szybkiej pomocy wstrząs
anafilaktyczny prowadzi do śmierci;
hemolityczny jest skutkiem przetoczenia niezgodnej grupowo krwi;
pourazowy – może wystąpić po urazach głowy lub innych miejsc
wstrząsorodnych;
24
neurogenny – powoduje go nagła dysfunkcja rdzenia kręgowego i zanik
regulacji nerwowej. Brak kontroli nerwowej nad ciśnieniem krwi powoduje
rozkurcz naczyń i niedokrwienie;
endokrynologiczny – czyli hormonalny (np. zaburzenia pracy tarczycy
tzw. przełom tarczycowy);
z niedotlenienia – niedobór lub brak tlenu w tkankach.
Jeszcze inny podział wstrząsu rozróżnia przyczyny jego powstania:
wstrząs hipowolemiczny – zmniejszenie objętości krwi krążącej w naczyniach
spowodowany krwotokiem lub znaczną utratą płynów ustrojowych;
wstrząs względnie hipowolemiczny – dystrybucyjny (poszerzenie łożyska
naczyniowego czyli nadmierne rozszerzenie naczyń krwionośnych), występuje
przy uszkodzeniu rdzenia kręgowego, posocznicy (sepsie), przedawkowaniu
niektórych leków;
wstrząs mechaniczny – utrudnienie przepływu krwi do serca lub wypływania
krwi z serca, występuje przy stłuczeniu serca, odmie prężnej czy tamponadzie
serca.
Utrata już 15 % krążącej w organizmie krwi (ok. 750 ml) może powodować
objawy wstrząsu!
3.1. Objawy wstrząsu
Kluczowe w prawidłowym postępowaniu jest jak najszybsze rozpoznanie wstrząsu.
Jest to bardzo istotne choć, w początkowej fazie po urazie, trudne.
Do objawów wstrząsu zaliczamy zaburzenia, które są wynikiem
niedostatecznego dopływu tlenu i innych składników niezbędnych do prawidłowego
działania komórek.
Podstawowe objawy wstrząsu to:
bladość skóry (spowodowana skurczem naczyń podskórnych);
przyspieszony oddech (wynikający z niedotlenienia);
25
ogólne osłabienie (niedotlenienie oraz zakwaszenie mięśni wynikające
z beztlenowych procesów komórkowych);
zaburzenia świadomości – splątanie, agresja, senność, a nawet śpiączka
(niedotlenienie mózgu);
wzmożone pragnienie (niedobór płynów w organizmie);
pocenie się (reakcja gruczołów potowych);
zatrzymanie krążenia (jest efektem krytycznej niewydolności serca po utracie
dużej ilości krwi i płynów oraz niedotlenienia mięśnia sercowego).
3.2. Postępowanie
Przy rozpoznaniu lub podejrzeniu wstrząsu należy jak najszybciej rozpocząć
postępowanie przeciwwstrząsowe. W takim przypadku konieczne jest jak najszybsze
wezwanie pogotowia ratunkowego. Postępowanie w zakresie pierwszej pomocy
nie jest w stanie odwrócić postępującego wstrząsu i trudno nawet mówić
o zatrzymaniu jego rozwoju. Walka ogranicza się do spowolnienia jego postępów
i próby wyeliminowania przyczyny, co nie zawsze jest możliwe.
Główne czynności postępowania przeciwwstrząsowego:
zatamować krwawienie (najczęstszy jest wstrząs hipowolemiczny);
ułożyć osobę we wstrząsie w pozycji leżącej, a jeśli to możliwe
przeciwwstrząsowej (z nogami uniesionymi 30 cm nad podłoże);
utrzymywać drożność dróg oddechowych;
często monitorować oddech u osoby nieprzytomnej (co 2 min.);
krwawiącą kończynę unieść do góry;
okryć osobę we wstrząsie kocem termicznym.
26
Pozycja przeciwwstrząsowa – stosowana u osób we wstrząsie oraz ewentualnie przy
omdleniu. WYJĄTEK – urazy głowy, jamy brzusznej, kończyn dolnych, kręgosłupa
lub miednicy
2
Jeśli stwierdzimy, że osoba poszkodowana jest nieprzytomna i nie oddycha
natychmiast należy podjąć czynności resuscytacyjne (RKO)!
Fot. 3.3. Resuscytacja
Fot. 3.1-2. Pozycja przeciwwstrząsowa
27
Rozdział 4. BEZPIECZEŃSTWO WŁASNE
Podczas działań ratowniczych trzeba mieć cały czas na uwadze bezpieczeństwo
własne. Aby móc skutecznie pomagać i jednocześnie nie narażać się na utratę zdrowia
lub nawet życia, ratownik musi stosować środki ochrony osobistej. Należą do nich
rękawiczki lateksowe (lub inne
np. winylowe) oraz odzież ochronna:
okulary ochronne, maska, maseczka
do sztucznego oddychania, rękawice
robocze zabezpieczające przed zranie-
niem o ostre krawędzie, np. blach lub
szkła. Środki te mają za zadanie
zabezpieczyć ratującego przed mate-
riałem zakaźnym. Za potencjalnie
niebezpieczne uważa się:
krew tkanki płyny ustrojowe wydzieliny.
Kontakt z tego typu materiałem jest groźny
zarówno dla ratującego, jak i dla innych
poszkodowanych z uwagi na możliwość
przeniesienia materiału zakaźnego przez
udzielającego pomocy. W związku z tym
należy zmieniać rękawiczki przy prze-
chodzeniu od jednego poszkodowanego
do drugiego.
Za najgroźniejszy uważa się powszechnie wirus HIV, jednak o wiele bardziej zakaźne
są wirusy Wirusowego Zapalenia Wątroby (WZW) typu B oraz C. Drogi przenoszenia
się wirusów są takie same w przypadku HIV oraz WZW, jednak te ostatnie są nawet
stukrotnie bardziej zakaźne od HIV.
Fot. 4.1. Maseczki do sztucznego oddychania
Fot. 4.2. Zabezpieczenie siebie poprzez
rękawiczki lateksowe
28
Algorytm 1
ALGORYTM POSTĘPOWANIA Z OSOBĄ POSZKODOWANĄ
Wrażenie ogólne
Oceń mechanizm urazu
Oceń świadomość
Stabilizuj kręgosłup szyjny
Airway usuń ciała obce, odchyl głowę do tyłu
Breathing sprawdź oddech
Circulation krążenie (jeśli jest oddech, to jest zachowane krążenie)
Wezwij karetkę
Tamuj krwawienia, stabilizuj złamania, opatrz rany, zastosuj odpowiednią pozycję ułożeniową
Zadbaj o komfort cieplny – przykryj kocem (folią termiczną), sprawdzaj oddech co 2-3 min
29
BIBLIOGRAFIA
Postępowanie w urazach, red. J. Jakubaszko, Wrocław: Górnicki Wydawnictwo
Medyczne, 2003.
Ratownik medyczny, red. J. Jakubaszko., Wrocław: Górnicki Wydawnictwo
Medyczne, 2003.
Medycyna ratunkowa i katastrof, red. A.Zawadzki, Warszawa: Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, 2006 / 2007.
Wytyczne 2005 resuscytacji krążeniowo-oddechowej, Kraków: Polska Rada
Resuscytacji, 2005.
Bass. D., Baker. R.: Pierwsza pomoc i opieka domowa, Warszawa: Oficyna
Wydawnicza READ ME, 2006.
Ratownictwo Medyczne w wypadkach masowych, red. J. Ciećkiewicz, Wrocław:
Górnicki Wydawnictwo Medyczne, 2005.
Mikłaszewicz. P., Załupka. G.: Pierwsza pomoc przedmedyczna, Gdańsk:
Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., 2000.
Basic Trauma Life Support dla paramedyków i ratowników medycznych
red. J. E. Campbell, Kraków: Medycyna praktyczna, 2006.
Międzynarodowe wytyczne w zakresie HIV / AIDS i praw człowieka. ONZ,
Warszawa: Krajowe Centrum ds. AIDS, 2003.
Przydatne strony internetowe:
www.pierwszapomoc.net.pl
www.tacmedsolutions.com
www.wikipedia.pl
www.czk.pl
www.chorobycywilizacyjne.pl
30
Wykaz źródeł fotografii przedstawionych w publikacji:
Fot. 1.1 i 1.22 – źródło: www.1pomoc.org/Urazy_klatki_piersiowej/Urazy_brzucha
Fot. 1.2 – źródło: www.chorobycywilizacyjne.pl/odma-oplucnowa/
Fot. 1.3 – źródło: www.gim1goleniow.internetdsl.pl/brd/rany.html
Fot. 1.4 – źródło: www.impactednurse.com/?p=38
Fot. 1.5 – źródło: alaptopswap.com/calculations-transradial-amputation/
Fot. 2.1 – źródło: www.nagle.mp.pl/wpraktyce/show.html?id=54893
Pozostałe fotografie przedstawione w publikacji są własnością Szkoły Policji
w Katowicach.
top related