MINISTRY OF EDUCATION JUNIOR PRIMARY PHASE PRE … · 2020. 4. 5. · ghamwanuke. Naro dho yitwetha ya wanuke muyirughana yo kukupitura ya kona kuyeyuka kutwara munaro dhoghukuru
Post on 14-Mar-2021
4 Views
Preview:
Transcript
Republic of Namibia
MINISTRY OF EDUCATION
JUNIOR PRIMARY PHASE
FOR IMPLEMENTATION
2015
PRE-PRIMARY SYLLABUS
THIMBUKUSHU VERSION
Ministry of Education National Institute for Educational Development (NIED) Private Bag 2034 Okahandja Namibia © Copyright NIED, Ministry of Education, 2015 Pre-Primary Syllabus Thimbukushu Version ISBN: 978-99945-2-057-2 Printed by NIED Publication date: 2015
YIKARAMO
1. Mwingeneno………………………………………………………………………….……….….1
2. Thitambo………………………………………………………………………………………….. 1
3. Yitambo…………………………………………………………………………….….…..……... 1
5. Makuhongo Ghomakupakerero………………………….………………………….……….….2
5. Yitwetha noyitundamo yoyikuhonga ……………………………………………….……….….3
6. Yokuhatera Makuhongo matatekero ghopamuve …………………………………….…...…4
7. Yopathirume nopathikadhi………………………………………………………………..…......4
8. Makunungero kuyikuhonga yimweya noyokuvunga-vunga …………………………….…..4
9. Muhingo ghoruhongithitho norukuhongithitho ……………………………………….…....….4
10. Makengwerero ………………………………………………………………………......….….5
11. Mitara dhomayeyukero………………………………………………………………..…....….7
12. Makamweneno ghoyikaramo yoyikuhonga……………………………………….…...….…9
13. Yikaramo yoyikuhonga………………………………………………………………………..10
13.1 Makurithero ndimi…………………………………………………………………………….11
13.2 Makuroyithero Yivarero……………………………………………………………………...14
13.3 Yikuhonga yomukunda………………………………………………………………….…...19
13.4 Yitwetha……………………………………………………………………………………......23
13.5 Makuhongo ghomatawero noyikaritha……………………………….……………….…....25
13.6 Makurero ghoyirama………………………………………………………………….....…...27
14 Mambudhi ghokuwedhererako………………………………………………………...……29
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
1
1 Mwingeneno Makuhonga ghomatekero ghopamuve kwarikanya mwaka ghoghuhe ghoyirugha yokukuroyithera kushure kughutho ghokutanga noshure dhomatangero mumakuhongo.Mukumutambura kushure dhomatangero dhopamuve moghomwaka muMwenge, mwanuke gha roghera kurikanyitha myaka kwoko mumayuwa 31 Dikururonga mwaka ghuna kapita. Thitambo tho makuhongo ghomatatekero ghopamuve ne mukutenda kemandhugho kokatanavu kuyikuhonga yopathina-muragho, mukuturithapo makukuruperero ghathinda nomudyo wathinda kupitera mayeyukero paghunu nomwawanu. Kehe yikuhonga ya kona kukwatithitha makurero nomayeyukero gho kehe yu mwanuke pamundinda wendi nomuhati ghoshure nokurudhi. Mu ku turithapo ghundambo ghoghuwa kurudhi, memaneno nomatwikerero ghamwanuke, muhongi ghomungonda gha kona kuhonga yikuhonga yoyihe panaro dhi. Mukukumithamo dighano hongithitho di thighuya, hanuke ha nyanda ku kara pashure mughupu maviri makumi mawadi muthivike. Dighanohongithitho di ne kwadikwatithitha mbapira dhokughamwena muhongi, mbapira dhamwanuke dhoyirughana nombapira dhoyihongithitha yamuhongi. Mbapira dhokughamwena muhongi dhakara nomambudhi muwingi, mukuningitha muhongi ghoshure dhomatatekero dhopamuve mukuyandjurura dighanohongithitho no kuhonga yikaramo yodighanohongithitho. Mbapira dhokughamwena muhongi shime karo mwakara yirughana randathana, mayendithitho makengwerero nothiforomu thomatjangero nomañandorandathana ghomañando/yighamba. Yoyiheya, dighanohongithitho noyikwatithitha yihongitha kukona kuyirongomona pawepsaidi waNIED, http://www.nied.edu.na. 2 Thitambo Opa ha tanganga hanuke shure ro kutangerera, maperesenda ghomengi ghawo, mumihingo dhodhingi, kukara shi haroghera kutanga shure paveta. Ngambi kemo, thingi thawo mbadi hawananga ruvedhe ro kukuhahatithera kuyirughana yo kuwana ghudimuki nomatjathaneno, yitwetha noyikaritha eyi yanyandiwa mumakuhongo paveta. Podiyo keho shi mukarikula koshure dhomatekero dhopamuve mwakara thitumbukera tho kutapa ruvedhe kwawanuke wahe kupitera mumayeywero ghoyitwetha yo kukuthiyathiya nomaghukaro kupitera muyikuhonga eyi ha kumonena yokukukarera panaro edhi mbo ha kayirughanitha yinu yi kuyareghera kughukaro ghomakuhongo ghopaveta. Karikula ghoshure dhomatatekero dhopamuve kwamutenda mukuyenditha hanuke kupitera kumuhingo ghomwanuke yondhika dhothikuhonga mughukaro ghokukumithereramo kutwara di hana kukona mukakona ghukaro ghoshure dhopave mumangcara ghoshure dhokutanga. Yihatithera yo yikuhonga yomitara dhodhiheya mughukaro ghokuyivunga ñanyi wakukambekeko kukuwana manongwahu nomatjwathaneno, yitwetha noyikaritha eyi yaroghera mukutenda kemandhugho kokukumithamo yoshure kughutho. 3 Yitambo Yitambo yo dighanohongithitho dyoshure dhomatatekero dhopamuve ne mukutapa makurando ghoyikuhonga kupiteramarikanyeno, ghokuroghera noghuredhu kupitera muyipepaghura yo kurongama. Yitambo yi ne muku:
wana mayeyukero gho paghunu, mbunga noyikuyuva mwene mukukwatitha marundurukero ku no pakatji ko maturitheropo, mayeywero ghodighano dyoyikuhonga yokukupakerera no kutapa ruvedhe kwakehe mwanuke muhateri ghomudyo mumukunda podiyo shi mayeywero ghofumwa dhokutanara dhendi thinda.
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
2
kutapa ruvedhe ro kuningitha hanuke hakuhonge kukupathana, ghupofotji no kurughanena pofotji nawamweya no kukutegherera nawamweya
kukuritha yitwetha yo kukendhumuka ghudheghetera yirughana hana kupepa papagho nothirughana thi hana wa pa.
kukuritha ndimi dhawanuke no yitwetha yo nungathano noruvedhe ru hana wana eshi ha ghambe ko no kukununga mwayenda maghukaro ghokukuthiya-thiya, kutegherera thiwana no kuhuthera hamweya no kurundurura makudewero nomayandwerero ghorurughanitho ruñandweya rokukuthiya-thiya
kuroyitha hanuke kukutoya noyitwetha yokutjanga noruvedhe ro kukumone, nyanyukera, kukuhonga yokuhatera yidimukitho no mañando mumatamweneno ghomengi kuthitambo no kukumonena wingi ghoyitjanga nokuprinda.
kukuritha matjathaneno ghawo ghoyitara, mayedhekeritho, mirembo, mashonga nodyango mukutapa mumatamweneno ghomengi kuthitambo ghomu sho ha kumonene, nyanyuke, kukuhonga no kukudeghura
kukuritha manongwahu nomatjwathaneno koyokaye mukukoshonona maghukukutu, kutenda matokwero, kutendayereka, ghanekera, rongathana, kukumonena no kuwana yo kuhatera mukunda, hanu nomango ghomudyo muyiparayawo
kukuritha no kudeghura yitwetha yokurikanya ngambi pahahurera yongcamu dhoyirama yawo nokwingipitha matjathaneno ghawo kuhatera di yarughana yirama no yinu munye yi haroghera kukutenda mukukara ghundjewa-ndjewa nomakungero
kukuritha ghutendidimuka wamwanuke ghukutapa ruvedhe kwawahe mukukumonena nokukutapera yoyighayara yawo, maghano noyikuyuva kupitera pamuhingo ghoyitwetha yo yithinganyeka.
4 Makuhongo ghomakupakerero Makuhongo ghomakupakerero ne thitumbukera tha kehe muhongwa no mayeywero ghomakuhatithero mu, ngambi mbeneghene ku, kumitara dhokuyareghera yo makurando ghomakuhongo noyirughana yi ghatapanga mayendithitho ghomakuhongo kumashure ghene-ghene. Kwadhemenena padighano dyo kukwatithitha no kushamberera makuthiyero ghokuwana mwawahongwa wahe no kutundithapo maghukukutu ghoyikuhonga.
Makughongo ghomatatekero kuroyitha hakamukunda, yira kenge hayimona muyirota 2030 yaNamibia, mukuyeyura makupakerero. Hahongwa ha di noghukukutu kuyikuhonga noyinyanda yo pamundinda hakupakerere kushure dhene-dhene noyinyanda yawo ne mbo hana yithotera kupitera kuruhongithitho ro kukuthiya-thiya noyihongithitha yi yaroghera. Hahongwa, hoghunhwere ghoghukuru ghokuwaningitha shi hawana maghuwa ngeshi gha hakuhongo shure dhokukupakerera, mbo hana wa pa kutwara muyikuhonga yi hanyanda kumango ghokukwatithitha yikuhonga, mango ghoyiwana ngambi mashure ghoyiwana kate paruvedhe ro kukona hakangene kushure dhomakupakerero ghopa yina roghera. Karikulamu, ruhongithitho, noyihongitha kwa gha shimba gho hanuke mumango gha.
Ruhongithitho Mwanuke ne yondhika rwaroghera thikuma kwawanuke ho yinyanda ya kukukarera kuyikuhonga yoyishi kwatanaritha koyi ghadimuka kare mwanuke no kukona kutenda, no kuwaghamwena mukuwana maghano noyitwetha yoyipya. Mukindiro dhokarikulam ghomakuhongo ghomakupakerero kwanomoghonamo ghundondoro ghu haroghera kudimuka hanuke ghonyanda yokukukarera. Marongathaneno ghomakwatithithoko yikuhonga pamundinda ghakare po mukuyenditha no kukengurura mayendero kughutho ghoyikuhonga kwawanuke ho yinyanda yakukarera kuyikuhonga.
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
3
Mukawana shime mayendithitho gho kuhatera marongathaneno ghoyikuhonga noyihonga ghomakupakerero mungondahongero ne kughawana mumukindiro dhokarikulamu (2012). Mayendithitho gha ne kughamwena kupa hanuke waheya maghano, yitwetha noyikaritha mukughamwena ha yi kumithemo mukaye kana kuyeyuka nungathanitho, makutjindjero ghowangu-wangu nowingi mambudhi nonungathano dhotekinolodji. 5 Yitwetha noyitundamo yoyikuhonga Pakumana mwaka ghoshure dhomatatekero dhopamuve, hanuke mbo hana wana kemandhugho kokutanara oku ha ku kurera mukukara hahateri hokukuturamo kumakuhongo ghoghure ghoyipara. Yitwetha yo paghuhura ghomwaka mu kehe mutara ne yoyino:
Ndimi Hanuke kukona ha tegherere ku mambudhi no kuhutha ko mughuhunga. Kukona hatoye yidimukitho nomañando gho padyango mu ha di no kukuvureka thiwana noghudhughutji mundimi dhokakoghatji (ngambi ndimi dhi ha rughanithanga thikuma pamukunda gho ngeshi dhokakoghatji ne mbadi wa kukona.
Yivarero yomakuroyithero
Hanuke ha ghambe pakanwa koyi hatjwathana dighano dyoyitara noyidimukitho yoyivarero. Hanongonone no kuthothonona mirembo, makuwaneno noyomashonga no kukona kushutura ghukukutu vene mughukaro gho kehe diyuwa.
Yikuhonga yomukunda
Hanuke ne hadimuka mudyo ghodidhi dyoghundjewa-ndjewa noyikoreritha. Harughane noghutanavu kumukunda wa kukarera no kukuyendathana thiwana nawanu mumukunda.
Yitwetha Hanuke haneghedhe yitwetha pamundinda nopamakupakerero kupitera mughuhaterimo ghonyara-nyara muyirughana yodighano-tenda; hakutongore hathinda mumihingo dhoyitwetha no kutambura yitongora yawamweya.
Makurero ghoyirama
Hanuke hana kukuhatithera popa hahurera ngcamu dhawo muyirughana yoyirama yo kukwatithitha mayendawero no mayeywero
Makuhongo ghomatawero nomi
Hanuke ha kare nodidhi dyomatjwathaneno ghomatawero ghawo, no kutawedhera matawero ghawamweya nokukuyarekera mudyo gho yi hadimuka.
6 Yidimukitho yoshure dhomatatekero dhopamuve Makurero mwene kundunderero dhowanuke nomakuhongo ghomatangero pamuve ghomatjokedhero paghukaro ghomakurero ghamwanuke yomuhe no kuturithapo kemandhugho ko shure dhopamuragho. Makuhongo ghomatangero mwayenda kaye kutanaritha makurikanyeno mukutanga shure dhomatatekero, thikumapo kwawanuke nomaghukukutu kukuhonga. Makuhongo ghoshure dhomatatekero pamuve, mbadi ghana kara shime ghomengenitho kudidhi dyomakuhongo, ene mbo hana dhiyandjurura wangu-wangu mwayenda ditunga. 7 Yopathirume nopathikadhi Shure dhomatamekero dhopamuve kukwatitha makurikanyeno kuruvedhe gha warume nakadhi, kuningitha rudhi roruheya mukukurikanyena mukuyareghera. Hamamitiri ha dimuke no kutjwathana edi gho kara nohanuke hakurikanyene, noyihongithitho yoyihe yikwatitheko makurikanyeno pathirume nothikadhi. Hamamitiri ha dimuke muhingo dhawarumeghana ngambi hakamadighana eshi ngepi di ghokumuroghera yokukuyendathana mungonda no kukoneka shi thirughana thawo mungonda ne dhomakwatithoko ghoyopathirume nothikadhi. Koyidi yi twakutwayeritha nokuyitaterera
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
4
shi mahuko ghamweya ne makukutu thikuma kwakamadighana. Podiyo shi mitiri gha turithepo matjokedhero noghudhughutjima mwawakamadighana yira kenge hakafumughana. 8 Makunungekero kuyikuhonga yimweya noyokukuvung-vunga Ndjima-ndjima nothighamba thoyikuhonga yomukunda kwathiyandjwena kumakunungekero kumitara dhimweya dhoyikuhonga. Atho karo ne thothikuhonga thashimba yikuhonga yokuvunga-vunga yoHIV noAIDISI, Ghunu waMunu noGhudemokori, noMakuhongo ghoyaWanu. Mumashure ghokukara nomakompyuta ngambi/noyimweya yotekinologi, hanuke hana kuhatera muhoro kuyirughana yahatera kuICT. Kukushwaghera nomakompyuta kukuwanekera noyipepa yomakuhongo noyirughanithitha yokurughanithithako kenge yira diywi, noyimweya. Hanuke hanyanyukere ghukutumera kutekinologi. 9 Muhingo ghoruhongithitho norukuhongithitho Karikulam kwa tura mudighano mwanuke “yomuhe” kunongonona kehe makutureromo, yokukona noghunu wamwanuke, edi ghakuhonganga nonaro dhomayeyukero. Mitiri gha tjokedhe hanuke mukukara thinga kuyikuhonga yawo mukukwatitha yondorwera muyirughana yawo yokehe diyuwa. Muhingo ghoruhongithitho norukuhongithitho rudhemenene payitwadimuka makuhongo ghomwanuke yondhika dhothikuhonga kenge ha gha thothonona mumadocumende ghomuragho ghoghumenesiteri. Thitambo ne mu ka yeyura yikuhonga ghutjwathana,ghundondoro ghoyidimuka noyikaritha mu ka kuritha mukunda. Matatekero ghokuhonga no kukuhonga ne gha di eshi mwanuke kwiya kushure noyidimuka noyiwetha yoyingi eyi gha wananga kehe pano padidhiko, kwawakamukunda, nopamakunungathanithero ghendi nomukunda. Hanuke kukuhonga thikuma ngeshi awo ne kukuturamo muyikuhonga ghuhatera mo kehe pano, kutura po no kutenda yinu. Kupitera muyirughana yoyipepaghura harongeka noyikwata-kwata yokukuthiya-thiya ghomarughanithero nokoyiyakarapo, hanuke kuwatjokedha mukukona-kona no kushwaghera ku yikuhonga yomukunda. Ruhongithitho rwa kona kukuthiya-thiya ene yirikanye mumarongathaneno ghoyihonga yoyithimwetwedha yokunyanyuna, membo nokukunyunga-nyunga. Marughaneno pofotji nomakutureromo muyikuhonga ku gha tjokedha ngeshi kukona. Yirughana yomumbongo, yohawadi, yoghofotji-ghofotji ngambi nga yowahe pofotji ha kona kuyirongakanya thiwana kukutha thirughana ethi thi di po. Muhingo ghoruhongithitho norukuhongitho rokukununga kundjima ha ru tura mumakuhongo ghomatatekero. Podiyo yakarera shi podhidi nungathano dhokuhima pakatji ko mitara dhoyikuhonga, no kutawedhera marundwerero ghoyikuhonga kutunda kumuhingo ghu kuyenda kughumweya. Shime karo kutapa yikuhonga yo madhundekero ghomudyo mwamwanuke no kughamwena kutjwathana shi pashanye hana kutendera eyi hana kutenda. Kukuhonga ne kurogherera nokutjwathana thiwana hanuke ngeshi kuyedhekerithanga kukanginda-nginda komukunda. Kupitera ngenyu mumahatithero ghoyopepi nomatambwero shi hanuke ghohambiru ñanyi ha tjwathane eyi hana kukuhonga. Kuhonga yihonga yo mutara dhodhihe kuningitha hanuke hadimuke wingi ghoyothitjo thomukunda no kuhatithera yihonga kumukunda mu kehe muhingo ghoghuredhu. Kuhonga nokukuhonga mushure dhomatatekero dhopamuve ñanyi ya kukarange mundimi dhokakoghtji ngambi ngeshi mbadi wa kukona ne, mundimi edhi haghambanga thikuma mudyango dyo. Ndimi dhodhanongononithanga munu, no dha ningitha munu gha kare muhateri ghombunga muyipara-hakadiko nakamukunda. Hakuru nakamukunda ha kona kuwa hatithera kuyihonga noyikuhonga thikumenena.
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
5
10 Makengwerero Makengwerero mumwaka mushure dhomatatekero dhopamuve kwa kara mo makengwerero ghashihuru gho mbadi paveta hana tendanga mungonda dhomakuhongero. Makengwerero ghoma heya ghakukenga nomeho nothitambo tho kunongonona mwanuke shi gha kara noyinyanda yo kukukarera no di ghongwedha yirughanitha mukukumithamo yo yinynda yi. Makengerwero gha hatera ku ngepi di ghana kukumithamo yitwetha ha tunumeka mudighanohongithitho. Makengwerero ghashihuru ghombadi paveta gho gharoghera mukukutha marundurukero ghamwanuke no kutapa yitundamo dyo di ghana kuyirughana. Mayendithitho gho kukuthiya-thiya ghomakengwerero ghapwe kurughanitha, kenge yira yokukenga, yokurughana, kwipura paghundambo noyikuvureka. Makengwerero gha kona kuhatera kuyitambo yo kehe thihonga ku kona yikare yirughana yo mundinda ngambi mumbongo, yitwetha, maghano, mihingo ruhongitho nomakonakoneno. Ghuhateri, makutureromo ghohanuke kuyirughana yombongo nayo kuyitura mudighano. Makengwerero gha kona shime kutura mudighano naro dhomayeyukero ghamwanuke. Naro dho yitwetha ya wanuke muyirughana yo kukupitura ya kona kuyeyuka kutwara munaro dhoghukuru ghamwanuke. Mambudhi ghomakengwerero kugharughanitha ku:
Kutongwera hanuke nawakuru wawo yo mayendero kughutho noyitombora
Kutongwera hamamitiri yo maghukukutu ghoyikuhonga no kuyenditha yihonga yo yokuroghuthurura
Kukona-kona ruhongithitho norukuhongitho muku tambura ruhongithitho noyihongitha kumayendero kughutho ghamwanuke pamundinda no yinyanda yo kehe mwanuke mukutwikera marundurukero ghokurughana noyitombora yo ngonda.
Kukona-kona muhingokuhonga/kukuhonga ghomutara wakuvunga kukuhonga nokukuhonga. Makengwerero ghoghundambo ghakona kugharughanitha mitiri mukukona-kona mwanuke opa pana roghera kutambura mihingo noyihongitha mumarundurukero noyinyanda ya kehe mwanuke. Paghuhura gho kehe thikurumingwa tho thihonga, no paghuhura gho thivaka, muhongi pofotji nohanuke ha kona kukona-kona mihingo kutwara muyirughana ya pwa ko, makuhatithero, noyinu munye yi hana kuhongo hanuke.no yinu munye yokutenda mukutwikera marundurukero ghokurughana noyitombora yo mungonda. Makengwerero ne mbadi ghothitambo thomatororitho ngambi marundwereritho no hanuke ha kona kutanga nongcara 1 kunyima dhokumana shure dhamatatekero dhopamuve mumwaka gho. Thiforomu thomakengwerero mumbapira dhomakengwerero kudhirughanitha mukungeneka makengwerero ghashihuru kumutara dhodhiheya dhoyikuhonga, mumwaka ghoshure dhomatangero dhopamuve, makengwerero mahatu gha kona kughatenda mumwaka, makengwerero ghofotji muthivaka. Ngepi di ghokutwikera kukengurura Makengwerero gha kona kukara thofotji tho dighano dyomakuroyithero muthivike. Mutara ghomakengwerero mumbapira dhamuhongi kuneghedha muhongi shi yinu munye sho gha kengurure mukehe thihonga thene-thene. Ruvedhe ro yihonga kehe diyuwa oku hanuke pakutwikera dyodi hakaranga mungondahongero no yirughana yo panunda, muhongi ye ne kutapa mapenda kutwara kuthiviha yitwa-3 mumitara dhodhiheya dhoyikuhonga. Mapenda gha kughangeneka pathimbapira thomena muthinema. Munaro dhomatatekero dhopamuve, maneghedhero mihingo dhomakengwerero. Yinu yi kutongora shi, ngeshi kuna tapa mapenda, thothikuru po ne gha kona kuneghedha naro dhoshemwa dhoyitombora ya kehe mwanuke kutwara muyitwetha yo mudighanohongithitho.
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
6
3 = Ghakumithereramo kutombora (GK) – mwanuke ghana kumithamo wene-wene. Eyi ne kuna kara shi mutombo mwene kumutara ghomakengwerero. (thitamenedhi: mwanuke ghadimuka marudhi ghomahe 7 gharoghera)
2 = momu gha kumithemo kutombora (MK) – mwanuke kuna kumithamo ngenyu yo mutombo mutara ghumweya. Mwanuke kukona gha kare shi mbadi gha kumithereramo mitara dhodhiheya dhoyitwetha, kumakwatithithoko nomaneghedhero ghamuhongi, gha kara noyitwetha yokukumenenamo mukatameka shure. (thitamenedhi: mwanuke gha dimuka marudhi 5 gho7 gha gharoghera)
1 = Mbadi gha kumithamo mutombo (MM) – mwanuke mbadi gha kumithamo thingi thoyitwetha.Mwakuke mbadi wa kukumithamo yitwetwa yo matatekero, ngambi no maghamweno ghamuhongi, no ghana nyanda makwatithoko ghomakuru mumakuhongo. (thitamenedhi mwanuke kwadimuka marudhi ghokwishi dho5 gho7 gha gharoghera)
Makamweneno Paghuhura ghothivaka thoshure mumwaka muhongi gha kona kukwatakanya mapenda pathiforomu tho mena randathana ghongonda kokutara mapenda ghomahe ghokehe mutara mumuyira ghomakwatakanyeno. Mapenda kughapakerera pofotji paghukatji no kughayakunutha kuyikandho yo makengwerero kumutara gho. Thivarero dhomapenda tho kuwana po kuthirundurura kuthiforomu thomakwatakanyeno makengwerero. Mapenda gharoghera kughapakerera pofotji yira ngeno: 2.5 – 3 = mapenda 3 1.5 – 2.4 = mapenda 2 0 – 1.4 = dipenda 1 Manongweneno Mapenda ghopakatji mukehe muyira ghoghokuneghedha muhongi yo marundurukero kughutho gha mwanuke, thitamenedhi shi mwanuke munye yu ghana nyanda shime kupakera thinga nomakwatithithoko mukakara noyitwetha yi yaroghera no mwanuke munye yu gharughana yomatungipithero. Ayo kuneghedha karo muhongi yokuhatera ruhongithitho no ngeshi kukona kuturapo makutjindjero kuruhongitho. Yirundamo Paghughura ghothivaka mapenda gho kehe mutara kuyikuhonga kuyineghedha keho kwendi yira ngeno; GK,MK, ngambi MM pathiforomu thoyitundamo yo kehe mwanuke. Mbadi ya nyandu kuyaritha sikedule mumwaka kwawakashure dhomatekero dhopamuve.
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
7
11. Mutara ghomakurithero
MUTARA GHOMAURITHERO
KAMUTRAGHANA MAKURITHERO YITWETHA
1. MAKURITHERO MAGHANO
Manongweneno Manongweneno ghoyokumona Manongweneno yokuyuva Manongweneno ghokukwata Manongweneno pakunuka Manongweneno pakuyereka
Makutondovoro Matangero makutondovoro ghoyiyayadhara Thishwikarerera Makonakona nomapakerero Ngoyo Mavurukero Makurandero Makurandero nomavurukero Makwatakanyeno ghurwi Manungero ghokuyuva nokumona
Manongwahu ghoyitwetha Matawero Mitara Nomora Ruvedhe Dyango kumeta
Kukendhumuka dighano Kuturumutha Kughamba Kunomena (nongcamu noghukashu) matjokedhero
Ndimi Kutambura ndimi Kudimuka ndimi Kutoya yishidimukera
Kutegherera Kughambaghura Ruñandweya Kughambathiwana Kutenda thighamba
2. MAKURITHERO PAGHUKARO
Dighano dyopaghunu Kudimuka yikuyuva Kutamburako kuyikuyuva Kudhidhimeka/kukwatamutjima Kushutuka Kukuthineneka
3. MAKURITHERO GHUPOFOTJI
Manongwahu ghoghupofotji Matambwero ghupofotji Ghundambo Nungathano makuyuvero
4. MAKURITHERO GHUDIMUKI
Kushana-shana Ghudimuki nomakumbwerero Kutumera
5. MAKURITHERO PAMUPEPO YIPARA NOGHUKARO
Matawero (kutawa mwaNyambi noyimweya) Mi yikaritha
6. MAKURERO GHOYIRAMA
Makurithero ghomaghurwi
Makurithero ghomakunyunga-nyungero ghoghurwi. Marikanyithero Mahangakanyitho Mahangakanyitho ghodiho nodyoko Mahangakanyitho diho nodighuru Murembo
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
8
Makurithero ghomaruthipa mwene
Marughanithero mwene ghomaruthipa Mayendawero ghomathipa mwene Murembo
Ghudimuki ghoyirama Yighamba yoyirama Matjwathaneno ghoyirama kupitakana Kumbadi nomitara Kureya muyira-ghokatji
Ghudimuki ghodyango
Memaneno kudyango kuhatera yodyango
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
9
12. Makwatakanyeno ghoyikaramo yoyikuhonga
Makurithero ndimi Yivarero yokukuroyithera
Yikuhonga yomukunda
Ghudimuki Makughongo ghomatawero noghukaromwene
Makurithero ghoyirama
Kutegherera nokuhutha Kughamba nokukunungathana Kutoya kokukuroyithera Kutoya kushidimukera Kutjanga kokukuroyithera
Dighano dyoyitara Kushwayithapo ghukukutu Kutawaghura Muragho (makurando) Makunungero kukukuhata Kumeta
Ruvedhe
Ghure
Ghuremu
Ghukuru
masherenyi
Nothinda -kukudimuka nothinda Yirama yange -kudimuka yirama -dighano dyoyirama Diko dyange Dighumbo dyange Shure dhange Mukunda nothitjo thange Yiyama Meyu Yima Ghukaro ghomupepo Ghundjewa-ndjewa Ghughamweni Yihokoka yakukarera
Ghudimuki ghoyishwi -yifaneka -kupeyinda -matemweneno -ghutendi -kupakerera Yomusika -yimbaghura -yishika Yikina -kukuthiyerera kuyenditha yirama -kudwefura Yitemununa -kutemununa -kutemununa thipepa -ghupuru-puru makutumero
Madimukithitho matawero Matawero, maghukaro nomudyo Ghukaro mwene Makurithero paghunu noyikuyuva
Makurero paghurwi -manyunganyungero ghopaghurwi -kukurikanya -makwatakanyeno -makwatakanyeno diho nodyoko -makwatakanyeno diho nodighuru -murembo Makurithero mwene ghomathipa -marawero mwene ghothipa -munyungo mwene ghothipa -murembo Ghudimuki yirama -maghano ghoyirama -kutjwathana yirama -kuraghura yirama -kunyima nokughutho nokuregha mufunda ghopakatji. Makughorawero.
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
10
13. Yikaramo yoyikuhonga 13.1 Makurithero ndimi
Ghondondoro Yitambo Hanuke ha kona:
Yitwetha Hanuke kukona:
1. Kutegherera nokuhutha
kuyeyura ghundondoro ghokuyuva nokutaghura
kuyeyura ghudimuki ghomighuma noghundondoro.
kutegherera thiwana no kuhutha di yaroghera
kuyeyura mangungunyekero nomahimeno kuyuva yithimwetwedha, mirembo nomembo
kutaghura nokunongonona mighuma dhokukuthiya-thiya edhi hana kuyuva mumukunda kayenda/pepi, kwiyuka/kuhohota, mighuma kukuyerera/kudivura
kunongonona makutjakero nomakupitwero pakatji komughuma ghokughamba
kuhukuruka mughuma ghomiremo ngambi kukanda pofotji mughuhunga
kuhutha kumarawero ghopakanwa
kuneghedha mi mwene dhokutaterera ghaghambe ghumweya kate kawana rufo rokughamba yo shi henerera
kuhukuruka makurando ghoyighamba mughuhunga yikandho 3-4 (kutangera kuwiru ndani pamuve)
kutegherera kuyithimwetwedha, mirembo nomembo ghuyinyanyukera
2. Kughamba nonungathano
kukuritha mathiruthipa ghorudimi nokurughanitha mughuma mukutongora yinu
kukuritha yighayara yawo no kurwamena kunungathano
kukuritha ghundondoro ghonungathano nokuyandjurura ruñandweya rwawo
kuneghedha maghano ghawo, yighayadhara, maghudimuki no kutegherera kwawamweya
kudeghura maruthipa ghorudimi, mukuyendaghuritha: rumoho norudyo, kuwiru nopamuve
kutemununa ndimi dhokuncakura nomighuma dhomiremo
kuhukuruka thithimwetwedha mumañando ghawo kughamba murembo nokwimba membo.
kukuhatithera mumakuyongo, thipepa tongora, thitemununa, kughamba ghupuru-puru, nokughamba no hamweya
thimwetwedhe thithimwetwedha thoye noyimweya mukurughanitha mañando ghomaredhu, mumañando ghokuroghera, norutoyitho roghuhunga
kuhutha mepwero mumakuyongo, mumitanuro, nomumirembo nomembo
kwipura mepwero mukushana mapukwerero
kukunungathana hathinda noghudhughutjima kwawo nopaghupofotji
kutjangurura nokurikanyintha yinu, mafano nomaghukaro, haneghe mo yomudyo thikuma
kurughanitha ndimi dhofumwa, yira mupindu, kuromba matawedhero nokutumera
kurughanitha ghukaro ghokupira kughamba (kukutwa nunu, kwimana thiwana) mukukuvureka thiwana, ghunomena makutjakero ghothitjo
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
11
Makurithero ndimi (Marundwerero) 3. Kutoya kokukuroyithera
kukuritha maruthipa ghomeho nokutenda yimoneka yitongore yinu
kukuritha mitara dhawo rumoho-kurudyo, kuwiru nopamuve,
kukuritha ghundondoro ghoyokumona, kutaghura yi hana kumona, nokuvuruka yishwi.
kukuritha ghundondoro ghomakutjakero ghonunderero dhoyighayara
kukuritha ghundondoro ghokukona-kona nokupakerera
kukuritha ghudimuki ghokutapa thitambo nokughamba
kudeghura maruthipa ghomeho: mukuyendaghuritha meho kurumoho, rudyo, wiru nopamuve
kutomerera meho pathinu oku mutwi pakuyendaghura noku-noku
kutambukitha kukenga kokayenda nopopepi oku ne pakutjanga patishi ghokutjangera.
kurondeka mafano mughuhunga
kuhatera kuyipepa yoghukarata, mañando noyokuvurukanga
kukenga thothihe eshi thinu thomudyo
kukenga yinu yi di kughutho nomunyima nokuyitaghura mughuhunga
kuyaritha yipindhi yodifano yina kumu ku12
kukenga difano dyombundunguru, nokudiyakunutha kokudihuthedha diroghe karo
kuneghedha ghudimuki mwene ghomañando muthighamba nomurembo muñando
kuneghedha ghudimuki ghoñando mukunongonona matangero nomahurero ghomughuma kumañando ghomaredhu
4. Kutoya kokutjavukera
kunongonona yokutjavukera nokuhatithera ñando dhokutjanga kuñando dhokughamba
kuyandjurura rutoyitho rwawo roruñandweya
kukuthitha ghundondoro ghokuvuruka yi hana mono
hadimuke mudyo ghokutjanga nokukuritha kurwamena mahimeno ghokutoya
royitha matatekero ghoyokuprinda
kuritha ghuhingo dhokuthothonona difano
kuritha ghudimuki ghokurughanitha maghano
kukutoyitha thipore-pore nokwighuka
kunongonona mena ghawo
hatoye mañando patjavukera noyighamba yomumukunda wawo
kunongonona yidimukitho nomañando gha hana kumona
kudimuka nokununga mañando kumañando nokuyiperende
kunongonona mena harameka mungonda kuyinu noyiperende
kuneghedha muhingo mwene ghokukwata mbapira mukudhikwaterera dhimane nokudimuka pawiru nokunyima dhadho
kunongonona yiperende noyi yatongora yitjanga, eshi mañando kwayakunuka nodyango mukatjikagho no yitjanga ne kuyitoya kutangera kurumoho, kutunda kuwiru yiyende pamuve
kunongonona mbapira dhoyiperende mukutoya nokuturithapo thithimwetwedha
kunongonona yokutjavukera nokutoya mena ghoyitjanga nomighuma dhokukukarera
kurughanitha ghudimuki ghoyitjanga nomughuma wayo mukuyereka kutoya mañando
kukutoyitha mbapira dhoyiperende dhoyitja ngambi dhokupirayitjanga
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
12
Makurithero ndimi (Marundwerero) 5. kukuroyithera kutjanga
kukuritha ghutanavu wene-wene, marughaneno pofotji ghodyoko nodiho, kurughanitha dyoko, kukwata nokughororoka kuhungumana
kukuritha matambithero ghorumoho yende rudyo, kuwiru nopamuve
dimuke yi yapumbwa mukutjanga no kuneghedha mahimeno ghokutjanga
kukuritha ghondondoro ghongoyo
kuneghedha yipepa yomunwe nomakudewero ghominwe
kurughanitha dyoko dyongcamu po nokuneghedha shi ngepi ghokukwata thirughanitho oku yirama neyina tenama mughuhunga
kutjanga mirembo pamuve
kukunya thirombo ho ha shi reyi mufunda dhothiperende
kukuthitha ghutemununa tundjomo-ndjomo, kutunda rumoho yende rudyo nokutunda kuwiru yende pamuve
kutemununa, kunyima kokutjanga mena ghawo
kukuritha kutjanga mirembo – nokukuyendawera muhoro
kunongonona mutara ghothinu ngambi thiperende thothihe, ngeshi mutara ghofotji ghoghuna kumoneka po, kunongonona thiperende thodihenda
kutokomena thirughana thi hana mupa paruvedhe roro nokumana muruvedhe roro hana mupa.
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
13
13.2 Kukuroyithera yivarero
Didhi dyoyighamba noyihonga
Yitambo Hanuke ha kona:
Yitwetha Hanuke kukona:
1. Ghudimuki manomora
kutumera nokudimuka pashanye twanyandera noghuwa ghokutara mukehe diyuwa
kuneghedha muyighamba makurandero ghomanomora noyidimukitho, nomudyo ghomanomora ghokukupitura noghokukutjaka nomanomora ghokutunda ku1-9
kukuritha ghundondoro ghukuhukuruka yi hana mono
kukuritha ghundodoro ghokudimuka yidimukitho yi yakarerapo mbunga dhoyinu
kunongonona makurandero ghonomora kupitera mumembo nokupepitha minwe
kutara kate pa20
kuwaninga hatare kate 10
kutepura kate kuyi 4
kunongonona manomora kate 10
kutjanga manomora kate 9
rughanithe mañando yira kwingipitha, pupitha, wingi mukutjanga thivarero thoyinu
kurughanitha thofotji-thofotji mumakuwero ghomakurikanyeno/kupira makurikanyeno ghonomora kutunda ku 1-9
kukenga, kuwana nokunongonona yitara mumukunda wawo
hatithere manomora kurughambitho nomena noyinu kate pamweya kukuma ku10
2. Kutundithapo maghukukutu
kuneghedha shi kukona payighayara mwene kushwayitha po maghukukutu muyithimwetwedha
kurikanyitha kutapera yinu kwawamwe mumbunga ghurughanitha yinu yokukwata nonyara
3. Kutaghura kukuritha ghundondoro wawo kukenga, kutegherera, kukundama, kuyereka, kudimuka, kumbwera, kataghura, nomakurandero, nokuyandjurura ghudimuki yivarero wawo
kutjwathana ghukaro ghushikutjindji
kukutitha ghundondoro ghokughayara thiwana
kutaghura yinu momu yakupitwera ngapi dyodi yakuyenda
kutaghura yinu kutwara dyo di yakupitura, rudhi, rupitu,ghukuru, pakuyereka, nokumunuko nomarughanithero mwene ghoruñandweya.
kutoroka thiwana yikuyuva yira ghupyu/ghutenda, kukuta/wiyu, ghuheumute/ghungurundundu, ghufu/ghutwe,ghutowi/ghururu, ghuwa-ghuwa/ghumango-mango, mayeyukero/maghurumukero, pawiru/pamuve, noyimweya kengeyo
tjangurure ghukaro ghoyinuyiwadi, dhingumwetwedha, thimbangu thomashonga mane ghakurikanya, thomashonga mahatu, nothimbangu thomuna ghure
taghure yinu yokudhama/kukambarara, yokupara/yokupira kupara noyimweya kengeyo.
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
14
Kukuroyithera yivarero (Marundwerero)
4. Kughongwedha
(kurondeka) kukuritha ghundondoro ko yo kumona no
kukwata, kutaghura nokurondeka
kuyandjurura ruñandweya rwawo royivarero
kukuritha ghudimuki ghomirembo nomarondekero ghoyinu, yishwi nomanomora
kukara noghudimuki gho di ghakuranda manomora
royithe yiperende/yinu mumakurando ghokuroghera ngambi yikuyare, mukurughanitha ruñandweya rokuroghera yira: ghukuru, ghukuru thikuma, ghukuru thikumenena, ghumbiru, ghumbirughana, ghumbiru thikuma, ghukenu, ghukenu thikuma, ghukenu thikumenena, ghuremu, ghuremu thikuma, ghuremu thikumenena, ghufupi, ghufupi thikuma, ghufupi thikumenena, ghure, ghure thikuma, ghure thikumenena, mure, mure thikuma, ghure thikumenena, ghuwa-ghuwa, ghuwa-ghuwa thikuma, ghuwa-ghuwa thikumenena, noyimweya kengeyo.
royithe yihokoka mumakurando yina hokoka, mukurughanitha ñando kughutho nokunyima
kunongonona mutara/mitara edhi hana hukuruka mumirembo
temunune murembo hana kupa ngambi mutomboro
tende murembo kurughanitha yinu/yiperende nokughushingonona.
tende makuwero ghothofotji – kuthofotji, kutura pofotji yokukupitura noyokupirakukupira, mumambongo
tange kurughanitha ruñandweya mukuneghedha marawero yira rokutanga, roghuwadi, roghuhatu
5. Nungathano dhomudhimba
kukuritha ghondondoro ghokudimuka makutjindjero ghoyirama, mukudimuka yirama yawo mukuyedhekeritha kumango ghawa dhingumwetwedha kuyinu noyimweya.
kuyandjurura ghudimuki wawo ghoyivarero
kuneghedha nokutjangurura yokuhatera kuyirama ngambi thinu pofotji noyinu yimwe kuyedhekeritha mumukunda nomitara yakengerera
kurughanitha ruñandweya yira; kughutho gho, kunyima, kwishi, kuwiru, pawiru dho, kwishi dho, mwishi, panunda, ghure, pepi, rumoho, rudyo, noyimweya kengeyo,
tende wera
6. Yivihitha - Ruvedhe - Ghure - Ghuremu - Ngcamu - Masherenyi
kuwana ghudimuki ghure ghoruvedhe, ruvedhe runa piti po, nokutwikera koruvedhe
kuyandjurura ghudimuki wawo kumañando ghoyitara
kukara hana dimuka rutoyitho no kuyedhekeritha paghure, ghuremu, nongcamu.
kukuhonga di ghokurughanitha masherenyi ghanamibia ghomambarukuta
kutaghura pakatji ko mutenya/ghuthiku, mathiku-thiku/mutwekatji/runguro, ghure/noghufupi ghoruvedhe
kutoya mayuwa ghomuthivike, notughonda tomumwaka
kuyedhekeritha ghure, ghuremu nongcamu dhoyinu yiwadi/yidhimbera, mukurughanith ruñandweya mwene yira; ghure/noghufupi, mure mufupi, ghuremu/ghuredhu, kuyara/mbadimo/dihenda, kwakupitura yira, wingi kupitakana/ghupu kupitakana/ghukuru kupitakana
kutoya nokunongonona masherenyi ghomambarukuta ghanamibia: 5c, 10c, 50c, n$1
kurughanitha masherenyi ghokupepitha mukukudeghura kughura nokughuritha
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
15
13.3 yikuhonga yomukunda Kukutha didhi dyokuhonga nokukuhonga yitwa 1-9 kuyirughanitha yikare yihonga yokuvunga-vunga oku yitwa 10-13 ñanyi mukehe thihonga mwayenda mwaka.
Didhi dyoyihonga noyihonga
Yitambo Hanuke ha kona:
Yitwetha Hanuke kukona:
1. Nothinda
Kukudimuka nothinda
kukuhohongwa mapukwerero ghomudyo kuhatera hathinda
kudimuka shi kehe yu munu pithendi karo ghakukarera
kutenda thinu thokutjavukera momu hana kukuyuva nokukwata mutjima
kukutongonona papagho, yira mena, mena ghotitjo, dyango hakara, diyuwa dyomushamurukero, noyimweya kengeyo
kutongongwera hayendhendi yokuhatera yomundinda noyokukukarera
kudimuka nokunongonona makuyuvero ghawo nohayendhendi noyi yakwata makuyuvero gha
kudimukith eshi ngepi di wakutjindja ghukaro momakuyuvero
2. Yirama yange - Kudimuka
yirama - Dighano
kuyirama
kudimuka nokunongonona yirama, nomutara dhoyirama
kudimuka yikuyuva yawo,yoyirama yawo nomukunda wawadhingumwetwedha kupitera muyikuyuva yawo
kutaghura pakatji koyipo yoyirama yawo noyiyrughana yapo
hadimuke makunungero ghoyirama
kunongonona nokutoya yidimukitho yikwoko yoyikuyuva nokuyikenetha shi ngepi yina ghamwenanga muma kuhongo
3. Didhiko dyange kuyandjurura ghudimuki ghokuhatera didhiko nohapawo
kukuhonga mudyoghoghukaro mwene mudiko nokuyeyura makurero ghawo ghoghundambo
kudimuka yomangcamu ghawo noyirughana yi yawatumbukera mudiko dyawo
kunongonona nokutoya mena ghawakadiko dyendi
kukuvureka nokutoyaghura yirughana yowa hakara mudighumbo
kughamba kuhatera yoghunu wamunu noyitumbukera yohanuke
4. Dighumbo dyange
kudimuka kudyango dyodighumbo dyawo (ngeshi yanyanda) kudimuka ndhira dhokutunda nokuyenda kumaghumbo ghawo
kunongonona rupitu nomakutjakero ghomandhugho ghawo noyinu yi ha ghatinditha nomumukunda wawo
dimuke ku wa tunga
toye yidimukitho yimweya yoditunga pakutunda kudighumbo nopakuhuka kudighumbo
kutarangedha yinu yokukuthiya-thiya yi harughanitha mukutendathako dighumbo dyawo
taghure pakatji komandhugho kutwara marudhi roghothitjo, ghukuru, rudhi, nomuyihingo
5. Shure dhange kukuhonga mapukwerero ghomudyo kuhatera shure
kudimuka yinu yi yakara mungonda dhokukuhongera noyo padyango shure.
kuvishuka kawiwi mameho nokurughana mumuhingo mwene ghokurughana mumbunga
dimuke dina dyoshure, mukuru ghoshure, muhongi ghongonda nohayendhoye mungonda
kudimumka nokutoya yinu yakara mungonda noyo padyango dhoshure
kuneghedha ghukaro mwnne mungonda nopashure
6. Mukunda nothitjo thange
kukuritha fumwa nokutumera thitjo thawo nothawayendhawo
kudimuka no ku toyaghura yo thitjo thawo, yira ndimi, yidya, yivata, noyimweya kengeyo
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
16
Didhi dyoyihonga noyihonga
Yitambo Hanuke ha kona:
Yitwetha Hanuke kukona:
kudimuka shi mukunda ne kwakarera po pamakuyuvero
kuthimwetwedha matangu ghothitjo
kutoya marudhi ghomarughaneno noyirughana yokukuthiya-thiya noyitombora gharughananga kehe muhateri mumukunda
toye muhingo ghoyiyendera hana rughanithanga mumukunda
7. Yiyama hadimuke yokupara noyokupira kupara
hadimuke yiyama yokukuthiya-thiya yakara mumukunda wawo nomudyo wayo
tjangurure makutjakero ghoyinu yokupara noyokupira kupara
hadimukepo yiyama yokumuna mudighumbo noyomumuthitu mumukundawawo
tjangurure rupitu nomakutjakdro kumamonekero noghukaro norwereko rwawakuru wawo
tjangurure shi ngepi ghokukunga yiyama yomudighumbo noyopafarama
nongonone yidya yimweya yokutunderera kuyiyama
8. Meyu hadimu ndunderero dhomeyu mumukunda wawo
kukuhonga kuhatera mudyo ghomeyu, ngepi di ghokupakera thinga meyu nokukandana kudhiropitha meyu
kunongonona nokutoya ndunderero dhomeyu
toye yi harughanithanga meyu no ngepi di ghokugha ghunguvura
toye mihingo dhi ghokudhiropitha meyu nomaghuyi gheyeranga po ngeshi kunwa meyu ghodidhiro
kukuhonga mihingo dhodhiredhu dhokukandana kudhiropitha meyu
9. Kuwetha/kuramba
kare noghudimuki ghoyima yo kukuthiya-thiya yakara mumukunda wawo
kukuhonga di ghokupakera thinga yimena
kunongonona makutjakero norupitu ro pakatji koyimena, mbuto nomahako
tongore yimena yomumukunda wenu nokutorangedha yokukona kudya
kudimuka yimena yoghuhunga
kukuna mbuto nokukengerera edi yina kukura
tjangurure shi ngepi di ghokukunga yimena
kuyedhekeritha rudhi, mudhimba ghoyimena yokukuthiya thiya
10. yomupepo (didhi ñando di mbo hana di pakerera kumadhi 1-9 mwayenda mwaka)
kudimuka yidimukitho yoghukaroghomupepo nomakutjindjero ghoyivaka mumwaka
kukuhonga di ghokuvata thiwana noyidya yoruvedhero
kutjangurura makutjindjero ghoyivaka
kutoya yivata yaroghera ghukaro ghomupepo
toye yidya yihahaka kudya hanu pamaruvedhe rokukuthiya-thiya
kuhatera kukutakamitha thikarata thoghukaro ghomupepo kehe diyuwa
11. ghundjewa-ndjewa (didhi ñando di mbo hana di pakerera kumadhi 1-9 mwayenda mwaka)
kudimuka mihingo dhokudya thiwana, makudewero nokuturumutha kwakara mudyo mukukura kwawo
kudimuka mudyo ghoghundjewa-ndjewa mumukunda
kudimuka shi ngepi ghokupakera thinga hamweya nowe ghothinda
kukuritha ghudimuki eshi hanu hondjewa-
thothonone shi yinye yakarera mudyo mukunda ghoghukenu, kukudeghura, kuturumutha
taghure pakatji koyidya yondjewa-ndjewa yokupira ghundjewa-ndjewa
tjangurure yo kukona kutenda kuyirama yawo kehe diyuwa mukukara ghundjewa-ndjewa, kuroyitha huki, thikova, mandwara, kuputja mayegho, kukuyogha kunyara kughutho ghokudya nopakashwagha kuthiyemero
kukuvureka mihingo dhokuwana dihamba dyoayidisi, thitamenedhi
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
17
Didhi dyoyihonga noyihonga
Yitambo Hanuke ha kona:
Yitwetha Hanuke kukona:
ndjewa ne mudyo thikuma koyi twanyanda panunderero nokukuritha yipo yoyirama mukupakera thinga mukunda
pakukurara, kukwata thitombo thopakasheke-sheke/manyinga
thothonone shi pashanye shoghakenithere munu dyango
kuhatithere kuyirughana yokehe diyuwa mungonda
12. makungero (didhi ñando di mbo hana di pakerera kumadhi 1-9 mwayenda mwaka)
dimuke ghukaro ghokuyenda pamuve nongeshi kughuna kurughanitha thiyendera thihaghuto
ture muyirughana muragho dhomakungero mudighumbo nopanunda, shure nomumukunda
kudimuka shi ngepi sho ha kughamwene kuyiponga
kutjangurura mi mwene dhamukakudhina thihaghuto, thitamenedhi mbadi wa kukutura muthirughana thamuhingi, kuhungumana thiwana mudyango dyodiwa
kutjangurura muhingo mwene wa mukakuyenda pamuve, thitamenedhi pakuregha thitavura, nokuyendera kumbadi dhothitavura, kuyenda kumbadi dhondhira
kutjangurura yiponga noghukaro ghomakungero mwene mudighumbo, shure nomaparaghumbo, thitamenedhi kutorathinu thokupira kudimukera, kupepitha yinu yoyitwe, mudiro, maghori norutjeno
kudimuka maghukaro kehe ghano ghothiponga nomango mudighumbo,shure, haka maparaghumbo, ngepi yakara yothiponga nongepi di ghokuyikandana po
kukuvureka nokukudeghura edi ghokughamba shi “na shwena” ghukaro ghokupira kuroghera mukehe muhingo, thikuma ghukaro ghothiponga nokunyogha-nyogha nokudimukashi kupi ghokuyenda kashana maghamweno.
kukuhonga di ghokutawa ngambi kushwena kukuwandekera panyama
13. maruvedhe ghokukukarera (didhi ñando di mbo hana di pakerera kumadhi 1-9 mwayenda mwaka)
kudjabwana pofotji mukandi dhoditunga, dhopadidhiko nopathitjo
kukambadhara kuwana maghano nokurembedha yinu
kukuhatithera mukudjabwana yinyaku yombunga pashure
thothonone thitjo, mukandi ghorudhi nodiko dyawo
kukuhatithera mukutjanga mayuwa ghomushamurukero mungonda
kukuhatithera kukushagha noyirughan mukukongawera mambudhi mungonda
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
18
13.4 Yitwetha
Didhi dyoyihonga noyihonga
Yitambo Hanuke ha kona:
Yitwetha Hanuke kukona:
1. Ghundonndoro ghokufaneka
- Kufaneka - Kuwetha - Kutemununa - Kuruka - maghongwedhe
ro
kurembedha no kunongonona ghushwi ghu wakara mumukunda watudhingumwetwedha yira yokutenditha, marudhi, mirembo, muyira, nodyango no ngepi dighokuyirughanitha
kutenda yi sho hapire kutura pakanwa
kutenda yidimuktho yawo kokuyineghedha hayendhawo
kuhahatera ku kutenda yirughana yoyitwetha no kuneghedha edi yarughana, yira, kutenda yiperende, mirembo, kutenda thinu kuyimbapira, kuneghedha no kutenda yipopi mukurughanitha yirughanitha yokukuthiya-thiya norurughanitho kenge yira:
- kurughanitha yinu yokukuthiya-thiya yira peyindi, yifanekitho nokatjangitho kodikara.
- kurughanitha yinu yira yiputjitho, yifanekitha, katjangithokodikara, thikere
- kuneghedha mayeradhekero ghomarudhi - kumba yitemununa noghuma - kuyuwa yinu noyitondo, mawe, murora nondarata - kupeteka, kupayaghura, kuteta, nokurameka
kuneghedha mayeradhekero ghomarudhi
kuturithapo mangungunyekero ghopamuhingo gho2D
kuturithapo yokupira kufaneka yira dikandeke dyokudheghemekedhapo
kufuma mufumo dhodhikuru mukukungurura
2. Musika - Kwimba - Yishika
kudimuka ghushwi wakara mumukunda wetu kenge yira mungeya, mighuma, nomakunyungango no ngepi di ghokuyighongera yi
kudimuka maywi gharoghera noshika
kuhatithere muyirughana yoyikina mumuhingo dhokukuthiya-thiya yira: - kuyandhurukera kutoroka yo musika - kutumera kumusika kupitera mukutegherera kumembo - kwimba mumbunga noyendera diywi pofotji - kurughanitha yirama yira kukanda, kucokora noyimweya kengeyo - kushika yishika yokukutendera hathinda, kukuruperitha mughuma
noghukaro
3. Kukina - Makunyunga
ghohoro - Kukina
hakudeghura
kudimuka ghushwi wakara mumukunda wetu yira: mungeya, mighuma, makunyungero ghomirembo, nodyango no ngepi di ghokuyirongeka yi
dimuke makunyunganyungero noyidimukitho
kuhatera kuyinyaku yoyipepa mukurughanitha mukurughanitha yinu yokukuthiya-thiya:
- kushutukera nokukina kutwara mumusika - kuyendaghuritha maruthipa ghomakuru noghomambiru - kukara padyango dyaroghere nokumutaragho - kuyendaghuritha mathipaghomakuru nonungathano dhagho - kukuwa mumipowa - kukina yikina yothitjo - kukuwa pofotji kuhunga (paruvedhe) - kuneghedha ghudimuki wawakakurorera nomayendithittho
ghomakudewero yira mwingenitho no rughumburitho
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
19
Didhi dyoyihonga noyihonga
Yitambo Hanuke ha kona:
Yitwetha Hanuke kukona:
4. Thipepa temunua
- Kutemununa - Kupepa
temununa - Kughamba
nonyara
kuturithapo yidimukitho yokuturithapo hathinda eyi sho ha kupe nawayendhawo
kudimuka makunyungero, yidimukitha nodi ghokurughanitha dyango kupitera di ghana kukutongora thinda
kuhatera muyirughana yokupepaghura, mukurughanitha mihingo norurughanitho yira:
- kutemununa nokupepatemununa noyinu and mbadiko yinu, yitere yothitjo, noyirupara
- yokutenda kurupara, yirama, kudimuka yirama noyiwakumonena kuyirama
- kughamba ghupuru-puru
5. Makutumero kukona kutumera nokushamberera kuyirughana yawo no yawayendhawo
kukuritha yitwetha yawo paghunu nomuhoko
nungathano thoyitongora noyihutha kwawamwe kuyitwetha no mutjima ghokukutumera
kukutapathana thirughana nawamweya ya pofotji nawakuru nawakamukunda
kurughanena pofotji mumbongo nokukutekera yihima yawamweya
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
20
13.5 Makuhongo ghoyomatawero nomimwene
Didhi dyoyihonga noyihonga
Yitambo Hanuke ha kona:
Yitwetha Hanuke kukona:
1. madimukitho ghomatawero
kuwana thidimukitho thomatawero ghawo
kutumera kuthinga kutangera kumatangero kate kuna kwimanena papoye
kutarangedha matawero ghawo (ngeshikukona) no kutongora yikumonena yomatawero ghawo
kukuthimwetwedha yithimwetwedha yomatawero ghawo
thothonone eshi ngepi di ha kara mudyo, ngepi di hanu hamweya haneghedhanga mudyo, no ngepi di ha neghedhanga wo kwawamwe
thothonone shi yinye ya karera mudyo kwakehe munu yokukupakera thinga
kukurumera hathinda shi hapithawo nohakukarera
2. Matawero, ghukaro nomudyo
ture mudighano, kutekere notambure maghano, ngcamu noyihima yawamweya
tumere mudyo mwene no yitenda yatununga pofotji twahe
kughamba yighamba yawo no kuyihatithera kuyighamba yawayendhawo
kuneghedha fumwa kumatawero, mangcamu nomahimeno ghawa mweya
kukunyanyukera hathinda nohamweya, koyi hana kukona, yitwetha nomudyo
kutambura mayongarithero nomamyaghukero mumuhingo mwene
3. Ghukaro kutaghura pakatji koghuwa noghumango nokutambura ghupiterithi ghoghuwa wawakuru nohanuke
koneke muragho nomi mwene
neghedhe ghukaro mwene nomi dhokuroghera
tambure nokukutekera ghupiterithi mwene wawakuru nohanuke
toye miragho dhomungonda nokudhitambura pamuhingo mwene
4. Makurero ghoghundambo noyikuyuva
tambure hamweya hakutambure nawo
kare ghomuhateri ghomutanavu mumbunga dhawayendhoye
dimuke yikuyuva yoye no kare nothinga kuyikuyuva yawamweya
neghedhe makungero ghoyikuyuva yoye kupitera di ghuna kutongora shi dyo ghuna kukuyuva
kurughana ngambi kupepaghura nawayendhendi, hawadi-hawadi, mutumbunga, kutambura mudyo ghokurughanena pofotji nokuthiya yinu
kare ghutapi nokukona kughanitha yirughanitho pofotji, yikumonena nohanu hamweya
kuneghedha matjathaneno nokunyanyukera yishambera ya kara mughuyendha,
kare noyidhamberera mukughamwena na muyendhoye nomumbunga
kukwata mutjima nokurughanitha yitwetha ngeshi ku hana kupepa nokuwana yi hana himi yira marufo kuyipepa.
tokore mukushwayithapo ghukaro ghoghumango pamuhingo mwene
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
21
13.6 Makurero ghoyipo
Didhi dyoyihonga noyihonga
Yitambo Hanuke ha kona:
Yitwetha Hanuke kukona:
1. Makurero ghomathipa
- makuyendawero ghothipa
kare ghuna kukunga nokunungathana mathipa ghomakuru ghoyirama
wane makurero ghomathipa ghomawa nonungathanodhomayendawero
neghedhe makumitheromo ghoruyenditho romagava ghoyirama yira, moko nomaghuru
rughane yirughana yo kehe diyuwa nomakutureromo ghushongomena
- kuyedhekeritha twikere mayenditho gho yirama ngeshi ku ghuna kurughanitha mitara dhodhiheya muyendero ghofotji, papoye endi mihingo dhimweya
ghorore yirama yoye ndjikiti nomakwatithitho ghomapu oku ghuna kurughana thinu ngambi makudewero ghomarikanyithero
kuwana mayendaghuritho mwene ghokuwatawedhera kuyenda pamakukuruperero
- nungathano rughanithe mathipa mukurughana yi watwetha nomumuyendero ghofotji
tende nungathano, makunyunganyungero ghoyirama yoyihe
kuhatithere ghukumithamo yipepitha, yipepa noyikina
- nungathano dhodiho-nodyoko
kurughanitha mayendaghuritho ghodyoko yira dyodi dina kunegha diho
kunge mayendawero nomayendero ghoyirama mukurughanitha dyoko, nyara nominwe dyo di dina kunegha diho
- nungathano dhodiho-nodighuru
mone mayendawero ghodipadhi kunge mayendawero nomayendero ghoyirama kurughanitha dyoko, nyara nominwe yira kenge dina kunegha diho
- makuwero kukuritha muhingo dhomakuwero paruvedhe kupitera munungathano dhomayendawero ghoyirama
neghedhe yirughana yo kumanyungero kupitera muyiyuvitha (yomaywi noyiperende) yiningitha yira musika, kukanda noyimweya
2. Makurithero mwene ghomathipa
- Makungero mwene ghomathipa, mayendawero nomakuwero
kukara nomatakamithero ghokurikanya no nungathano ghoturuthipaghana toyirama, yira minye, rudimi, meho
kutenditha yinu yoyimbiru no kukunga yirughanitha yokutjangera
kutakamitha manyunganyungero ghodiho norudimi
kukara nomakungero ghana rogherera mukatanga nokuhuritha thirughana
hatithere yirughana yomakurithero yiningitha maywi yira musika, kukanda noyimweya
Pre-Primary Syllabus NIED 2015
22
Makurero ghoyipo (Marundurukero)
3. Kudimuka
yirama -yoyirama
kare noghudimuki ghoyirama, kupakako yomwimi dhoyirama, nonungathano dhoyinu yimweya
kunge yirama mumuhingo gho kukona kwashutukera kuyendaghura, mukuyapitha makurimbo
kuneghedha kupitera mukuyendaghura makundungero kudyango
- Dighano dyokuyirama
kutjwathana shi yirama ya kara noyipo eyi yarughananga yirughana yokukuthiya-thiya
toye yipo yoyirama noyirughana yayo
neghe pa yakunungera yirama kuyimweya
yendithe pofotji yipo yimwe (kuyendera pofotji) nokupira kuyendera pofotji (kupira kukuwa)
- Marawero kukuritha kutokomena kurughanitha thipo thofotji, thikumapo dyoko, dipadhi, diho ngambi mutara ghoyirama
rughane thirughana nodyoko, dipadhi no/ngambi diho watokomena po
- Mayendero kughutho, maneghedhero no kutjinaghana mufunda ghomukatji
kukurithe ghudimuki ghomwimi ghorumoho norudyo nomufunda ghopakatji ko yirama
kukumonene mitara dhopanunda mukaye edi yakukara nawo
kutoya yipo yokurudyo nokurumoho rwawo nohayendhawo
kutjinaghana mufunda ghoghurura ghoyirama yawo
haneghe mitara dhoyinu yokuyendaghura no yo kupira kuyendaghura di yakukara nawo
- Kuturumutha kudimuka di yakuyuvanga yirama ngeshi kuna kurughana no ngepi di ya kuyuvanga ngeshi kuna kuturumutha
kuneghedha shi ngepi gha ghayanga maruthipa no ngepi ghukughaturumuthitha
shingonone shi pashanye ya karera mudyo mukuturumuthitha yirama ngeshi yina ghaya
kukuvureka mudyo ghokukudeghura nokuturumutha
23
14 Mapathwerero ghokuwedhererako Mberewa dhomumukunda dha kona kudimuka shi mangonda ghokukuhongera dhi di noyihongitha yoyihe eyi yanyandiwa kurughanitha hanuke hoshure dhomatatekero ghopamuve kughutho ghokuwatjangitha. Kuna kurandako mena ghoyinu noyirughanitha yi yaroghera mukakumitherera mo marughanithero dighanohongithimo. Yirughanitha yo kutura pathimbapira yiwana
Mashingweneno thinu
# kwathinyanda Mashingweneno thinu # kwathinyanda
Thimbangu thokutjapera/thimbangu thamuhongi
1 (hasha vene)
Matishi ghohanuke nomora 3 ngambi matishi ghokukudhingumwetwedha
13 5
Tishi wamuhongi 1 Yipura yohanuke nomora 3 25
Thipura thamuhongi 1 Tishi ghokuneghedhera yinu
4
Thivani thokuyoyera (pokukuyoghera kunya noyipepa yomeyu)
1 Yikere yokukuvudhungura 1 kehe mwanuke
Thimbangu thomambapira
1 Dimati/pokudjate(oku ghuna himi)
1
Tishi ghomuve (oku ghuna himi)
1 Mambira ghoyithimwetwedha
Ghokukuthiya-thiya
Yipindhi kudifano, yipindhi 2 kate 12
Yokukuthiya-thiya Wera Ghokukuthiya-thiya
Yitoyitha nothiviha yedhekeritha
1 thiyedhekeritha 1
Yipepitha yira yipopi, yihaghuto, mapari, mughodhi dhomaribe, tushaka to ti,yiyama noyimweya kengeyo
Yokukuthiya-thiya Yitenditha kenge yira yitondo/yingumi yokukutjaka-tjaka, nomudhimba dhokukutjaka-tjaka
Yokukuthiya-thiya
*Ngeshi mamati ne mbadiko, yinu yimweya yokukughamwenitha (yira mapakiti) gha kona ghawana kuyirughana yoparundanda ghakwateremo paruvedhe ro. Yirughanitha yokughura kehe mwaka
Mashingweneno thinu # kwathinyanda Mashingweneno thinu # kwathinyanda
Mbapira dhamwanuke 1 mwamwanuke Katjangitho kodikara (ko ghukuru dikara, ngeshi mbadi HB ghoghumbiru dikara)
3 mwamwanuke
Mapira dhokutjanga dhokupira mayira
3 mwamwanuke Yirughanitha yi ghanyanda muhongi yopamberewa, yira tutjangitho, mashwakero ghoyimbapira, matjangitho, mapepa ghomuyira noyimweya kengeyo
yiramekitho 1 mungonda Dipepawinda dyoA1 15 mungonda
Payindi ghomushungwa( ghomukihu, ghothina
1kehe rudhi (wamona maghana)
Yipeyindidho (12mm and 19mm)
10 kehe rudhi
24
diwiru, ghothina mahako, yidhiyongembe, ghukihu ghokurembuka, thina maghumi, wiru, ghukenu)
Ghuma ghothikuwa – marudhi ghokukuthiya-thiya
10 yipakiti mungonda
Rayimu ghomeyu(ghoyitondo ngambi wawayuwi)
10 mungonda
Yidhingunitho padikwere
2 mungonda Tuhemba (totukenu ngambi marudhighamweya)
1 mukehe ngonda
Yirughanitha yopadyango dyokupepera Hanuke ha kona kuwana ruvedhe ro kudhina, kukudjuka, kukokawa nokukwimanena pa thirughanitho tho padyango dyokupepera. Mataghera ghokare-kare kukona kugharughanitha ngeshi mbadiko masherenyi ghokuyighuritha. Dighono dyo yinu yi ne kudiwana mumbapira dhamuhongi.
25
The National Institute for Educational Development P/Bag 2034 Okahandja NAMIBIA Telephone: +264 62 509000 Facsimile: +264 62 509073 E-mail: info@nied.edu.na Website: http://www.nied.edu.na © NIED 2015
top related