Kırım Tatar Yarlıklarında “Tiyiş (Tiş)” Ve Diğer Terimler, (Çev Serkan Acar)

Tarih ncelemeleri Dergisi Cilt/Volume XXVI, Say/Number 1 Temmuz/July2011, 277-278

KIRIM TATAR YARLIKLARINDA TY (T) VE DER TERMLER

Aleksandr Nikolayevi SAMOYLOV

eviren: Serkan ACAR

Bu yaz hazrlamakta olduum mufassal Trke Ettleri [

] kitabmn bir meselesi zerine n tebli niteliindedir. Literatrde Moskova arlarnn Krm hanlarna dedii bir hara teriminden bahsedildii malumdur1. Sz konusu terim, Seyyid Muhammed Rzann tarihinde [Tiyi=Ti] (s. 99), V. V. Velyaminov-Zernovun yaymlad Krm Hanl Tarihine Dair Materyaller [ ]adl eserde ise ve ekillerinde kaydedilmitir2. Krm Tatar yarlklar ile orijinal Eski Rusa [belgeler] zerinde yaptm mukayeseli bir analiz sonucunda bu terimin [Rusadaki] tam karlna ulatm: [Daa]. Orijinalinden okuyacak olursak (s. 592): [Tiyi klurga buyurgay irdiler]; tercmesi: Tiyi alnmasn emredecek idiler3. Ya da orijinal haliyle: 4

[Ala karn drt kiige ba tiyii zerdeva ve kiige ba tiyii sert ve kiige]; tercmesi: Aa sansar krk drt kiiye ba tiyii, zerdeva [aa sansar] krk kiiye ba tiyii ve sert [uzun sre krlarda, kyden uzakta kalarak yozlam manda] kiiye. Osmanlnn

Makalenin orijinal ad: () - . . : . . 6, No: 15, . 1277-1278de yaymlanan bu makale, 2005 ylnda A. N. Samoylovi toplu eserleri ierisinde yeniden baslmtr (. . , . . ., , 2005, . 230-231).

Ar. Gr. Dr., Ege niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm, Genel Trk Tarihi Anabilim Dal. Bornova-ZMR.

1 Kazm Bek, Es Sebs Seyyar, s. XX; Bud. Sl. I, 420; Smirnov, Krmskoe Hanstvo, s. 427-482; Veselovskiy, O Turetsko-Tatarskom Slove T.

2 Velyaminov-Zernov, Material. 3 Lakov, Pamyatniki Diplomatieskih Snoeniy, s. 25. 4 Baskda hatal olarak eklinde yazlmtr.

Krm Tatar Yarlklarnda Tiyi (Ti) Ve Dier Terimler

278

tiyi ya da ti terimi ile ilgili yorumu ise Es Sebs Seyyarn belirtilmeyen bir nshasnda yazldr ve Prof. V. D. Smirnov tarafndan sunulmutur5: . [Tiyi dei manasnadr flna deecek manasnadr]. imlasnn biiminde yazm da vardr, bu sonuncusu fonetik deiime urayarak eklinde de geer. Bu isim [tiymek, demek] fiilinden tremitir, [dokunmak, demek, temas etmek], [dokunmak, erimek, elde etmek], [uymak, uygun gelmek]. Bu Es Sebs Seyyardaki ifade ile de uyumaktadr: [Istlah Tatar zere tiyi tabiri ile sl-i nukd ve tuhaf irsalini ile].

anlamna gelen in tamamen ayn yazm di anlamna da gelmektedir. Moskovadan Krma baka hediyelerle birlikte hann ve zadegnn istei zerine balk dileri [ ] de gnderilirdi. Yani Prof. N. Veselovskiyin de makalesinde (s. 330) izah ettii gibi mors dileri. Orijinal Krm-Tatar yarlklarnda bu tr hediyeler her zaman sarahatle veya ekillerinde yazlmtr ve hibir zaman balk dii sadece ti kelimesi ile ifade edilmemitir. rnein (s. 745):

[Bargana yiberilgen tonlar hazine ve bleker tonlarna ve

balk tilerine ohamay alak ve naks bolup ve balk tileri burung zamanlarda yiberilgen].

Orijinal yarlklar ile onlarn eski Rusa tercmeleri zerinde mukayeseli bir alma yaparak, Moskovadan Krma gnderilen hara ve hediyeler ile alakal baka terimleri de net bir biimde tespit etmek mmkndr6:

: Ulu Hazine :

: Koltka : : Nokrat Akeleri :

: Selam : : Blek :

: Mbarek Bad : : Yarlga :

5 Smirnov, Krmskoe Hanstvo, s. 429. 6 Smirnov, Krmskoe Hanstvo, s. 428.

/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 300 /GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2 /GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200 /MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /None ] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile () /PDFXOutputConditionIdentifier () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName () /PDFXTrapped /False

/Description > /Namespace [ (Adobe) (Common) (1.0) ] /OtherNamespaces [ > /FormElements false /GenerateStructure true /IncludeBookmarks false /IncludeHyperlinks false /IncludeInteractive false /IncludeLayers false /IncludeProfiles true /MultimediaHandling /UseObjectSettings /Namespace [ (Adobe) (CreativeSuite) (2.0) ] /PDFXOutputIntentProfileSelector /NA /PreserveEditing true /UntaggedCMYKHandling /LeaveUntagged /UntaggedRGBHandling /LeaveUntagged /UseDocumentBleed false >> ]>> setdistillerparams> setpagedevice