Transcript
EKİLEREKİLEREKİLEREKİLEREKİLEREKİLEREKİLEREKİLEREKİLEREKİLERKİLERKİLERKİLERRR
İÇİNDEKİLER
Ar-Ge Teknik Bülten No: 1
FANLAR
Ar-Ge Teknik Bülten No: 2
ISI GERİ KAZANIMI
Ar-Ge Teknik Bülten No: 3
EUROVENT SERTİFİKASYONU
Ar-Ge Teknik Bülten No: 4
ELEKTRİK MOTORLARI
Ar-Ge Teknik Bülten No: 5
HESAPLAMALI AKIŞKANLAR DİNAMİĞİ
Ar-Ge Teknik Bülten No: 6
KLİMA SANTRALİ TEST PROSEDÜRÜ
Ar-Ge Teknik Bülten No: 7
SES ve TİTREŞİM
Ar-Ge Teknik Bülten No: 8
NEMLENDİRME ve NEM ALMA SİSTEMLERİ
Ar-Ge Teknik Bülten No: 9
SOĞUTMA ÇEVRİMİ
3
9
23
39
53
61
67
73
83
������������� ���
��
��
���
�
�������������� �� ����� ������� ������������ � ������������������������������������������������������������
��� � ��� � �������������������� ��� ��������������������� ��� ��� � �������������� �������������������!������������������ ������������ �� �� �� ��� ���������������"������������������!�� ������������ � ���� �� ��������������������#�������������������� ��� �����������!��!�!������������������������$ �� ����%�� ���������$ �� � �%���������������������������
�
������
������������
�� ������������� ���������������� ����� ������������ ���������������� �����������
������������ �������� ��������������������������� ���� �������������� �������������� ���� ������� ������������ ���������& �� ��'()*+(���������� �� �� ��������� ��� ��" �� � ����������",� ����������������������������������-������ �����������������!������������!�����!������������������!�������������������������,�" � �����������������
.3
����������������������� ��������������������������� ���� �������������� �������������� ���� ������� ������������ ���������& �� ��'/)*0)��������������#��� ���� �� � ��������������������������������1��������������� �����2��������������� ��������,������� ��������������!������"��������������������������������������������������� ���������������������������������������� �� � �������������",� ���������������
��������������� ����������
������� ����!������
#������ ������������������ ���������,�" �� ����������������� �� �����2 ��� ��� ���� ��� ��� �������������� � �� �������������!��������������� � �� ���3�������������,� ���� �())�4������������������������������ ������ ����������� � ������� �!�"!���������� ���� �� �� ���
��� ������ � ������ ����� �����������������!����������5 � ���������" �� ���� ���!"��������!������������ � �����6�� � ������������������� ������ ��� �������� �� ������ � �����7������ ��� ����������� ������������� ��������'(��!����������������� ����������,� �����8�� ������������� �.1*.9:��� � ���" � �� ������� �� ����
������������������������ �� ���� �������3�����"��!�����!��� ������!�� �� �������������7�� � ����������������������� ��������������������"������������ ��������� �������������� ������������������;������ �������� ���� ������������ ����������!�"!����� ���� ���� ����"�����������������������������������< �� � ���������������� ��� ����������������,� ���� �� ���� �����#����� ������������.1*.9�:��� � ��" � ��,� ����-!�� � �����������!�!!�����������������=�=����"��������!���������
14
�!��������!�"���������������!�������!�����!����!�!�#��!
��������������� ����������
�$��%���&$����'�()*� ��������� �
�� ���������� ���������
+'�%���*����'�()*� ������������
�� ���������� ��������������
-!�� � ������������!�!!�����������������������=�=�"���������!����������5�������� �� �� ��� ������ ���� ��"�����2 ���������������� �� ����� ��������������
����"�!�������
2 ��� ���� �����!����������� ����
<����������������� �������� ��� ���������� ����
> �� ��"�������� �����9�� !�� ��� ���������� ����
�����#���� ��������������$%$
- ��������������������� �� �� �",� �� �� ��������!��������������������������������� ����������� �� ��!����������������������������� ���� �����",����������-!����������������" �� ��������������������� �� � ��!�!������������������",� �,�� � ��� �� �������!�"!��!�!��!�� ��� �� ���� �� ����
<������ � '/?�@
3������ � '/(�?
3����������� +))�4�
����������� 10�4�
<����������� +10�4�
#���"��� 1�.?/��A
;�����"��� 1�(1+��A
������ �� .)�)))�9:�
��������� +�0�:�
#���� �� .1/(���
3������� 1)�(�BC
;������ � '0(
3� ��������"��� )�?9��A:$9:�%
&'('''�%)*+�,�-��.''����/���� �-�/$�0�� ��1������1���
.9)�4�D�������������������������������� ��� ��� ������"���� �",� �� ����� ��"�����!�� ��� �",��� ���E
&'('''�%)*+�,�-��2)'����/���� �-�/$�0�� ��1������1���
#���� ���� ������"����� ���!�!���� �����������������������!�!��������"��������!��!�!!�������������������������������� �����6����!�!�������"����1�.?/��A���!�!�����9��AD������������� ������F ��!�!����� ��������������������" � � �����"�������1�?(��A����!�!�",�������2��������� 9��AD���������"�����!��!�!����� ��� �
95
��������������� ����������
F������ �� � ������ ��G�+/9�<H
!�3������� ����45���4"�6����������
������������ ����������"���� � � ���� � �������������� ������������ �����*��������� � ����,���� ��� ��,������ ��������������������� ����!���� �� ���������������������������������������� � ���� �� *��� �������� ������������������������ ,� ����������������I����������������������������� �����������������������!�� ��� ����� � ���������������������������
; �������������������������� ���!�� ��� �����������EJ -������������� � ��� ���� ��
����������",� ����!����!�!��������������������!��!�!�����
J -���� ��� ��!�������!�!�����������������"���� ���� � ��� � ���� ��
J ����� ������������ � �������������!�!���������� � ������������ ��,��� ������ �����������
J I���������� � ���� � �K��!�� � �� ��� �� �� � �������������������
-!�������������!����!����������������EJ ������ ����������������������
���������������������� ���������� ������������������
J ��� � ��� ���������������������� �� ������������" � �����������������!�� �� �������",�� ����-!�������!�� ���� �������������� ��� �������������������� ������ �������������� �",� �������������������������!�����������
J �����������������" �� � ������" ����� ��� ������������" ��� �� �������� ������������" � ���
��������.� L3 I&� ���3���������=� ���=1� ��� ��;��� �;�� ������� � �������!
��������������������!��� ����� �� �" � �����!��
#������ � ���� ��� �������� � �� � ������������-!���� ��� �������������!���K
5���������������� � E�.+�����>������"��� E�9+(�"��7�������"��� E�)�/(9��A;������ ���� E�'0(7� �������� � E�)�.(9)+�<H:�A�
@
����,�7���8�/���� �-�/��0����/��,� �����# �
�����9:9�8�/���� �-�/��0����/��,� �����# �
3�7��,�-�/��8�/���� �-�/��0����/��,� �����# �
����
���
�
����
���
��
����
��
6
HazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri
7
������������ ������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������� �������������!�"��� �����#������������������������������ ��������������������������������������������������������!���� ��������������������������$ ��� ��������� ������������
�
�
��
���
�
.
������������� ���
��������������� �������%�������!������ ��&����������������������������������'���(������� ��������������(������� ��������������)�� �� ������������� ������������������
�;�,9 /��;����4/��!���/1����������%�%�� ������������� ���������������� ���������������� ��� ������������*����������������������������+����� �� ��"���������������������������������,����������-������������ ����������������"����������!��������������� ������������������-���������������� ���������������������������������������#������ ����� ���������������� ����������.����"�!�"��������.��������+����/011� �������������� �����������!�����������������������!�����������-
+���� ������"����������� �������������������$������������ ������2������������� ���������������� ���������������������������������������������$������ ������� ��������� �������������������"������� ����������3��������������������������!����������������
9
����� ����������������������������������������������+��������� ���������������������,�*����������������������������"����������������������������� ��������������� ���������������������"�������������������������������������� ������#�����������������
4���'�5���*�� �+�����3/67����"�������&7��������������������"����������� �"� ����������17�89�������� �"� �����������317�89��������,��������������:�7�2�&�7����� ����������#�,����������������������������!�������������������;���<�/�=:�����>#��189����,-
�������
��������������� �����������
1
�;�7� /��;����4/��!���/1�������#�%��(������� �����������!��������� �� ������ ����������������������� ���������������#��������������� ���!���������������������� ������������� ��������� �����!��������+���������������������������������� ������������!������������"������$������������� ������������������������������������������������������������� ������ �����������������%����������������������� ��#������������������#�������������� ���������������>"��� �����9������������ ������������������������������������� �������� �������������������������������������?����3@�������������� �����9����������� ����������������������#����������#�������� �"��� �������������������������4����� ������������ ��,��,�������������� ����������������#��� ��#������������������?������������� ������������������#������ �����������!��������������������������������� �������� ��������!������������������ ���������$ ��� ������������������������� ������������������ �����������!������������������������������ �����������!������������A����������� � �"� �������� ������� ,��"������ �������� ����������������#�"����� ��� ������"����� � �������� ������������� ��������!�������������� �������������� ��� ���������� ���������������������������� ��������
A����������������������!�"��������������� ����������!���������!������������������������"���������������
(������� �������������!�������������������������!�����-
B�<���$���
��������� �,���������+�����C�D ���������!��������!������� ������ ��!��������� �������,���������������������������!��������������� ��������������������������!���������������E��������������������������������� �������������!����������� �����������������������,���������������������!�������������������������������������������������������!��������������� �������� ��������� �������������������������������������� �"� �������� �� ���������,��"���������������������#�"���� ��� ������"����� � �������� ������������� ��������!������������������ �"� �������������������������������������� ��������� �"� �������$���������������!���������������,����������� �� ����� ������������������
10
+������������������������������������-
B�<�(�$����<�7�:0&�2��1�7�2�/�:7F�2��&737�B�<�:1�G=�(���>#��������
�������� ���������#���,�����������������������"��������������� ������������������������� �����������#���,������#�"��(�������������������������������������������������������������
9
%�������!��,�������������������������������"������������������ ������������� ���������"���������������"��������������������������������H�������������������� ����������� �"� �������������!��������!�� �� ����������������������������������� ��� ��� ��������������+��������!����������-
���������-
���������������������!�������� �����(��������������������� ������������������������������� �������������� �����������!������� �����������������������������������
4���'�1����"����������/�:��� ���������������.��2������������,�����������/����������"I�:7������ � ����I�/����������"��������������������������;
(<7�:0&�����>#�1�89��������
�����������������+������������������������#���������)�� �� ���������������� ��������� 23������� ��������������������������#���������,�!���������������� ���"������������������������������
%�������� �� ���������!����� ��� ������������������������������������������ �������������#��������������� ������� ��#����������� ���#������������� �"� ����������� ����������������������*�������������)�� �� ��� ��� �������!���������� �������� �"� ����!����������������������������� ����������� �����������������������������������������������������
+��������������,����������������������������I����I����<�/���9���������"���������������������������������������� ���������J"��������>�������� �� ������*���������������
��������������� �����������
11
@
�� ������������������������������������������ �#����������������������� ����������������������������������<�/�����������!��������������� ����������������������������A��� ��������������������������������� �,���������� �� ������*���� � �����������"������������������������������K������������� �������������������,������������ ����������������+�������������� �"� ���������������"������� � ������� �� ������*������C�� ���#�"����������D���������������/0=L� ���������� ��������������� ������M�����!�������� �#����������� � ������� �� ������*������ ������������������������������������������ ���������������������������������+������������N��+���"������ ���������������������� �����������������������������������H������������"�!��������!��3+���"�����(�������� ����������������� �#����������������"������� � ������ �� ������*������������������
��<��$�?G
������������������CD ����!��3+���"��������������� ������� ����������������������� ����������G�L�2�/730�����>#�1��89�G�����������:�6=�2�/730�O>�1(G� �P����"����������������7�/=/G�2�/730�+?Q>#�!�1��8.�G������������$���� ������������������������������ �#����!�������� ����������� ��������������������������������� ������������������������ ��������!��3+���"�����(��������<����$�?G
����������������������.���� ��������������������#������������������������������������������������
(�����������������������!���������������� �� ������*����� ��� �������������������������������������������� ��������������������$ ��� �������������� �� �����*������������������������������������������������!�������������C������ �� ��D�����������������������������������������������������������R��������������������� �#���� �"� ������#��������������C?/D��������������������������C?1D��������������������������� �"� ����������������$���� ����������������������������������������������� �� �����������������*��������-
����������
+�����./31� �"� �����������������������������������������������#������������������ �������C(�����(���� ���D��� �������������+������ �"� ���������,����������./31�<�����������
4���'�S���������������������� �#����� ������������ ���������"�������������/7789�������&77�89������������������������������������"��������������������!������������������ �� ������������������;?/�<�&77�I�1=&�<�:=&�8(?1�<�/77�I�1=&�<��&=&�8(B�<�G�L�2�/730�2��:=&G�3�&=&G��<�G&&&�����>#�1
����
�� ���� ���� ����� ��������� �������P���������������������������#���#������������������������ �����!������������������������� ��������������������������������������� ����"��������� ���������������� ��������������� ���� ���������"�#���������,�������#���������������������������������+��������������������� ����������������#���#���������������������������������������H ��������������"�������������������������������������T1:�����TL7������������������������"�������������������5U$9���������������������,��������"����� �������������T&:�����T07�������������
��������������� �����������
12
(
������� �!�"�����#� $�%�� � �����%��%���!&�����!�$���� ��������' % � "(
/��)���,����!���������1��)�*������!���������
3�A�����������3�������� ����3�%��������
P��������������������������������������������"������#�"��� ���������������������"��#��������"�"�#����� ���������������������������������������������� ��� ��"��#������������,��������������� ����#������������� ����������������$���������,���������������*��������������������������� ���������"����������"��UA%�17=/������������������!�����������"���������������E����#������������������������"����� �,�����"�
%���V���(�"�����@��?���!���E�,������� %��>K��*��V���(�"��������@���?���!���E�,�����Q ���������-
��������������� �����������
13
+
)���������*)���+�� ������� ��������
����*)��� ������� ��������
)������������, -� � . ��+������������,�����������" ��������������� ��������������������?���"#��������������789W�����������������"��#���������!������� ��������� ��������������������� 3,�������,������������������U������������������������������������TG:X67�������������������� ��������������
K"���#������!���������������������"����������������������������
���/���� ������� ��������
�+������01��1�� )���2���3������, -� � . ��?��� ������������� ����"������ ����������������������������������������������������V��������������������� ���������������������������� � ��� ��������"������#������������������� ��������������(������ ��������"����#������3����������"��#������� ������������������������"������������K"���
��������������� �����������
14
/
#������������������� ��������������*� ������������������� ������������������� �,���"��������#�������!������������� �������������*� ����"��#��� ��������� ���"�#��� ������������� ���������������$�����������"����������������������������������A������������������������������� ������#�����������!�����������N��#�� �"� ��������������#�����,��������������,������K"����#���������#����� ��������� #����"�������������������������#��� ������!��������U������������������������������������T=73=:��������������������� ��������������)����������#�"����������������������� ������ ���������"���������"��#��������������������#�� ����������������������������������������������������
�#4#����05%��� ��)6�������� �7��,�����������������,����#����� ����������������������������������������������A�����#������������������������������"��#����������������������#�������������������������������������������"������� �,��������������� ���������%������������������������������������#�����������������������#������ �������������#��������������� ���������������,����,��"����#���������!�������������������������� ����%�������������������,���������������#���������� �� �����������������Y�������������#����������������������������������#��������������������������������� �������#���������!���������������������������"������������%������������������ �,������������������������� ������������������ ��#������������"���������%������������������������� �������������������#��������������������������������������������!��������� ������������� ���������� �,��������������������������������������������� �����������������$ �����������,������ ���������������3������,������!������������ ������������ �����������������������������������������������������������"��������
T�&WK�($A$)��%�%@?%E$�P�P@UK)K@�QEVQN$Z$N$)A$
SQ)VK�(QNN$@%Z%�VK)K(ZK��
��������������� �����������
15
0
�2�2��1������ ��������
32,1-�1����2�2�1� ����8��/ ��� �������
��������������� �����������
16
?
����) ��2�2�1� ���/ ��� ��������
�2�)��2���������.�9���..������2�2�� ���/ ��� ��������
� ��*���32��1�� )������, -� � . ����1�9��21���%�� ��������������������������,���������"�����������#�������� �����������!��������,�����������������"��#�������!���� ����������������#���������!�������������������������������������������������%������!���������� ������������������������������������P������� ������������������������#�* ����� ��������������#��������+��� ���������������������������� ��������������������������K"����#���������!���������������� �������� ������!��������������#�������� �� �����"�#�������!����������� �� ����� ������ ����������#��� ������!��������������
��������������� �����������
17
.)
#��� ���P������� �������������������� ������#��������������������������������� ��������������������������A���#��������������3/:�89��������������������� ��������������T&7����������K"����#������!����������������������"�����������������������������J������������������������"���������T&73:7�������������������� ���������?���� ����������������������#�"��&��>�W����+��� �����!��#������������ ������177�S�W���������������� ��������K"�������!����������� ����#������� �����������������"����������������� ����������������������������������������������� ���������P������ � ������������������������"�����������������������������������������������������������
��������������� �����������
18
..
����02�1�1��:���)�)�P��������������������������������������������� ��������������+��� ��������� ������!������������)/&G� �)G/7����������������������������������������������������TG73:7�����������K"����#������!���������������������"�����������������������������?���� ��������#����#�"��&��>� ���������������������������:7�89W����K"����#���������������� ����������������������� ��� ������������������,��������������������
%����������#����,�,�������������������������������������������� �����������������������������������������������������������*������������������������������� �,���#���������������������������������������������+��������������� �������������������*������,����������������������K���*������������������������#����������������������������������������������������� ��������+������������� ������#����������������������������������*�������!��������������+�����������������������������������������������������!�������������� ���������������������������
��������������� �����������
19
.1
��������������� �����������
(� �����
[ 5�(�?������(�����[ P��Z������%���V���(�"�����?������+������[ Q ����������������?�������3�ZZH
����������� ����
���������������������
���� �����
�����������
������ �� ��!"�#
$�%������&�'���
(�����������
$�������)�� ����
�������� ��$������
"����������'����������
�������������� ��� ����������������
��������� ��������
�������
��� !"�#
�� ! ��
!� �
!
$�� � ������%���&����
'�(������&����
� )�*���+&��������
� )�*������( � � ��
�*��+����%��*�
,�� ��� ��������
-&����� ��(���
.�(��������&������
,����(/���( ���� � �
���!��
*����������'����������
�������������� ��� ������������ ������
��������!01 2��������������
���������� �!3�#
.�(������ ! #
1� ! ��
0��!���
�!"�45#�!��3��45#
.�(������������6 ��
-&�����+���+&������
�*��+����%��*�
,�� ��� ��������
7
7
7
'&)��������� �� � �������(� ���6�(�����
-��*����������� ��/���)�&�������
�0�!��0�
$��������������������'����������
�������������� ��� ������������ ������
03�������� ��������
�������
����! �#
1��!���
0��! ��
�!��45#�!��� 45#
$�� � ������%���&����
'�(������&����
� )�*���+&��������
8(���� ��� ��+����%�6����"����/����
9���� ���� ���� ���� )��
7
: ���������+����%��*�� �6�����������������
;� ��/�����������
��
+���,���������'����������
�������������� ��� ������������ ������
03�������� ��������
�������
����! �#
!
0��! ��
!
<=�&(�����������
>�( ����������������(����������#��������+����
77
: ���������+����%��*�� �6�����������������*�&��+����
;� ��/�����������
��
20
������������ �������
� ��� ��4�����4<<�!��=!=��>���=?>! �����!� ����
2 �������� �����,�� �� ��H��!��������� ��� ��� ����������!���� ������ ��$3����5 �%�"����� ��� ��!������� ������������������� �� �� ��������I���� �� ���������� ������������������������������ ��� ��" ������M������� ��� ��" � �����������!�!�������������,���� �� ��� ��!������,�� � � �� �������!�!���������,������������� ���� ����"�����������",�� � ��������-!�,�� � �������!��� ������������ ������ ������� ��� ���� ���!��!������������ � �� �" � � �� ����-!��������������� ��������������� ����� �� ����������,�� � ���������������� �����L�����
����������������� �������� � ������������� ��� ���� ��� ������������ ������ �����������!���������� ����� � ������!��
.9
��������������� �����������
21
.% �3 �L5������� ��� ��!����=����=�=�" ������=���
1% L�=�=������ ��������=�=���� ��������� ��� ��" � ������������� ��� ������� �� � ��=�=�" �������=���
9% 3=�=���=������������=�",�� ������ ��@% -��!�� ����=�����!����=��������� � ����� ����=
(% L�=���������� � ����� � �����=����!��!���=��������=�����!��� � ������
+% 2�� �� �� ������=��,�� ��� � ��������� � ���
/% & �� ��������=������������ ������������������=�=��=����=��N��������=����=�=�����������=���=�
0% -�������������������=�=����?% 2 �������!���� �� �",� ��������.)% 7� ��������������� �� ������ �������
���������� �� �� ��" � �� � �� ����
..% 4 ������� �� �� �O��" ��� �",�� �� �� � ��
.1% -!�������=�=�=
.9% -��=� � ��� �������� ��� ����� ������ ��������������� ����������=�=�������� ���� �"���"��=�=����
.@% PL�� ���������Q�"�����������3������������P��=������=
.(% -��,�� �����=
.+% ����������=��=�����!�!
./% -���=�=�=�������������������������������������������� ����!�!��!��������!�����������������!
.0% ;��� ����������� ����
.?% 3=����=�=�� �� � ������� ���� ������� ���� ����=�=
1)% Q���1.% I�=��"�����=����=�����������=���=����
!�"!���������=�������������
�#���,� �� �7��%����� ��#��� ������� ���%�����@������@�,� ������,�0�A��B�/������,��-���-�����%�/���BC
�������
M 7 8 4 7 M I < 6 #
& 7 < 3 < I - 7 7 L M
& I R I 6 I O I 3 3 I
6 M O 7 C # ; 7 < Q 2
3 I # I O C Q 6 H ; F
I S I O 7 Q O S I I
Q 2 Q F ; I M 2 I � 3
S 6 � L S O I I 5 I F
6 ; Q ; 4 I < H Q
< I < 6 5 6 S H 6 O
7 & I 4 Q M I < T M #
D�:� ��-9����,� ��-��%�:�����0EB9%9
M 6 & 7 2 L 3 L
I < - F 4 I 3 3 I
7 3 6 < I < 3 3
- 2 4 H 6 ; I O
I I M 6 M � ; ; I
3 ; # Q M Q I 7
L 4 I ; I I < & O
O 7 O - 7 < < Q I
> M M 2 7 - 6 T M
M Q U L F I 7 M
< 3 L C I H L
.% I3OI 1% L3L9% O7;@% �I&I(% 3<I<6 +% 27-6/% -F4I330% #IO?% <QM-I.)% H6;I..% IFLU.1% 3LCI HL
.9% I346MI<TM
.@% MQ<QM
.(% -I3LO>
.+% 27&6M
./% 2I;47M
.@
��������������� �����������
������������������������ ������������������������������������������� ����������������
HazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri
22
1
urovent Sertifikasyonu, iklimlendirme
ve soğutma ürünlerinin, Avrupa ve ulus-
lararası standartlara göre performans de-
recelendirmelerini onaylar. Amaç, rekabete dayalı
oyun sahasını tüm imalatçılar için aynı seviyeye ge-
tirerek ve de endüstriyel performans derecelendir-
melerinin bütünlüğünü ve doğruluğunu artırarak
müşteri güveni oluşturmaktır.
Sertifikasyon - son kullanıcı ve imalatçı için
benzer şekilde faydalıdır
Kullanıcılar için:
Son kullanıcılar, ürünün tasarım özelliklerine uy-
gun olarak çalışacağı, enerji maliyetinin doğru şe-
kilde belirtileceği ve böylece satın alınan ürünün
başlangıçtaki yatırıma uygun olacağı konusunda
güven içerisinde olacaktır.
İmalatçılar için:
Eurovent Sertifikasyon programları imalatçılara
eşit şartlarda ve mukayese edilebilir verilere dayalı,
adil bir rekabet zemini sunar. Neticede, tüm sektö-
rün imajı ve bütünlüğü geliştirilirken, imalatçılar ile
projeciler arasında daha iyi bir güven tesis edile-
cektir.
Eurovent sertifikasyonu, her biri bir tip soğutma
veya iklimlendirme ürününe karşılık gelen, farklı
programlardan oluşur. Ürünleri sertifikalandırılan
bir imalatçı katılımcı olarak adlandırılır.
Eurovent Sertifikasyonu tarafından aşağıdaki ürün
tipleri sertifikalandırır:
Teknik BültenNo: 3
OC
AK
20
11
euroventsertifikasyonu
E
23
Klima santralleri ile ilgili Avrupa birliğinde EN 1886
Klima santrallerinin test edilmesi için Eurovent
-
leştirilmesi için kullanılmakta,
debisi, fan devri, ses güçleri, basınç düşümü, güç
girişini belirlemek amacı ile kullanılmaktadır.
EN 1886
-
li imalat, tasarım, montaj ve bakım konuları ile ilgili
olarak komple bir hava işleme ünitesinin mekanik
performansını belirler. Ünitenin bireysel bölümleri-
nin görevleri ve karakteristikleri, hava işleme ünite-
lerini kapsayan bir başka standart serisinde dikkate
alınacaktır.
24
1. MAHFAZANIN MEKANİK DAYANIMI
açıklıklarının şematik gösterimi
sehimi
Deney
Sehim, hava işleme ünitesi normal tasarım şartla-
-
sehimi ise hem çerçeve hem de panel katılığının
-
lerin en yüksek değerde olanına göre belirlenir.
geldiği belirlenir.
2. MAHFAZANIN HAVA SIZINTISI
-
ması temeline dayanır.
a) Sadece Negatif Basınç Altında Çalışan Üniteler
Montajı yapılmış hava işleme ünitelerinin hava sız-
denenmeli ve aşağıda verilen kabul edilebilir debi-
leri aşmamalıdır.
Aksi belirtilmedikçe, kabul edilebilir debi, hava iş-
leme ünitesi içindeki hava filtrelerinin verimliliği-
-
renin en yüksek derecesinin verimliliği esas alın-
ünitelerin mahfazalarında, her bir sızdırmazlık sınıfı
için müsaade edilen en yüksek sızıntı debisi aşağı-
fm
f
25
b) Hem Negatif Hem Pozitif Basınç Altında Çalı-
şan Üniteler
işleme ünitelerinin, vantilatörün hemen çıkışındaki
-
larda, pozitif basınç bölümleri ünitenin geri kalan
hava işleme ünitesinin en yüksek pozitif çalışma
göre denenmeli, kabul edilebilir sızıntı debisi, van-
tilatörün hemen girişindeki filtrenin verimliliği ile
belirlenmelidir.
-
lerin mahfazalarında, her bir sızdırmazlık sınıfı için
müsaade edilen en yüksek sızıntı debisi aşağıdaki
fm
f
-
pılmalıdır.
2.1 Deney
-
sınçlarında beklenen sızıntı debisini karşılayacak
kapasitede bir vantilatör kullanılarak, şekilde gö-
rüldüğü gibi olmalıdır.
Sızıntı deney donanımının kapasitesi için ünite çok
büyükse veya teslimat için erişim sınırlaması üni-
gerektiriyorsa deney tarihinden önce alıcı ve satıcı
-
nımlı cihazların monte edildiği yerlerde, besleme
bir ünite imiş gibi beraber denenmelidir.
-
rans dahilinde, statik deney basıncına ulaşıncaya
kadar ayarlanır.
-
rarlı hale gelinceye kadar herhangi bir okuma kay-
dı yapılmaz.
Sızıntı debisi ve deney basıncı kaydedilir. Kayde-
dilen sızıntı debisi, müsaade edilen sızıntı debisin-
den büyük değilse ünitenin bu standarda uygun
olduğu kabul edilir. Ünite, bölümler halinde dene-
niyorsa, tüm bölümler için kaydedilen sızıntı debi-
lerinin tamamının toplamı, standarda uygun olup
olmadığının belirlenmesinde esas alınır.
3. FİLTRE BY-PASS (YAN GEÇİT) SIZINTISI
-
-
rimliliğini, özellikle de yüksek verimli olanının ve-
mahfazadan içeriye olacak bir sızıntı da aynı etkiyi
-
leştirilmiş filtreler için, filtre ve fan arasındaki mah-
fazanın alanı ve hava sızdırmazlığı filtre by-pass
-
Kabul Edilebilir Filtre Bypass Kaçağı Oranları
Aşağıdaki çizelgede denenecek hava isleme üni-
telerinin hacimsel anma veya belirtilmiş debisinin
26
vantilatörün girişinde ise filtre ve vantilatör arasın-
daki bölümlerin sızıntılarının belirtilen değerleri
kapsadığı varsayılır. Çıkış tarafındaki filtreler duru-
munda, belirtilen değerler sadece filtre etrafındaki
by-pass içindir.
Kabul edilebilir sızıntı debisi qva
qva vnon
qvnom
, filtre bölümünün belirtilmiş hacimsel debisi
-
sidir.
k, belirtilmiş hacimsel debi veya hacimsel anma
debisinin yüzdesi olarak toplam sızıntıdır.
olmalıdır.
-
rilmiştir.
edilebilir sızıntı debisi qva
bu standarda uygun sayılır.
Aynı Ünitede İki Veya Daha Fazla Filtre Bölümü
filtre bölümü varsa, filtre by-pass sızıntısı, her bir
filtre için ayrı ayrı denenmelidir.
3.1 Deney
Vantilatör çıkışında filtre bölümleri (pozitif ba-
sınç)
-
lığı hava sızdırmaz bir plaka ile kapatılmalıdır. Sız-
dırmazlık deney düzeneği Şekilde gösterildiği gibi
bırakılmalıdır.
aşamada gerçekleştirilmelidir.
Mahfazadan olan sızıntıların toplamı q ve filtre
hücresi. Çerçeve ile mahfaza arasındaki
bağlantılardan sızıntılar q :
q + q
-
çeve ve mahfaza arasındaki bağlantıların hava sız-
ölçülmelidir. Sızıntı hakkında karar vermek için kul-
q - q
eşitliğiyle belirlenir.
Vantilatör girişinde filtre bölümleri (negatif ba-
sınç)
-
daki bu bölümün çıkış açıklığı hava sızdırmaz bir
plaka ile kapatılmalıdır.
-
pılmalıdır. Mahfazadan sızıntıların toplamı q , ve
27
6
filtre hücresi çerçeve ile mahfaza arasındaki bağ-
lantılardan sızıntılar ölçülmelidir:
q + q
-
ğerdir.
Örnek:
Aşağıdaki değerler belirlenmiştir:
Sızıntıların toplamı q m
Mahfazadan sızıntı q m
m
Sızıntıların toplamı q m
m
4. MAHFAZANIN ISIL PERFORMANSI
-
lerine sahip bir deney zarfı kullanarak, hava işleme
sağlar.
köprüsünün bir ölçümünü sağlamak için de kulla-
nılabilir.
4.1 Isıl Geçirgenlik
-
amacıyla kullanılan alan mahfazanın dış yüzey ala-
nı olmalıdır.
el
Δtair
4.2 Isı köprüsü
-
olduğunda, dış yüzeydeki herhangi bir nokta ile or-
talama iç hava sıcaklığı arasında en düşük değerde
seviyesini göstermek için, en düşük sıcaklık farkı ile
havadan havaya ortalama sıcaklık farkı arasındaki
oran kullanılır.
enaz air
Δtenaz s
- tençok
Δtair i
- ta
ti , ortalama iç hava sıcaklığı
ta , ortalama diş hava sıcaklığı
tençok
, en yüksek dış yüzey sıcaklığıdır.
-
28
7
-
köprüsü faktörüne sahip olabilir.
-
mesi gerekiyorsa, hava sızıntısı ve dış hava hareket-
leri gibi diğer faktörlerin etkisi dikkate alınmalıdır.
kullanılabilir, çünkü düşük hava sıcaklıklarıyla kar-
-
rinden dolayı, ünitenin bu parçaları üzerinde daha
büyük yoğuşma olması ihtimali vardır.
-
rüleme farktörünün bir uygulamasına bakacak
tmin
-
ği takdirde yoğuşma olmaz.
4.3 Deney
4.3.1 Deney tesisatı
Normal üretim programının bir parçası gibi, imalat-
çı tarafından kullanılan montaj metodu ve tasarım
tipiyle bir zarf yapılmalıdır. Zarf, aşağıdaki özellikler
dikkate alınarak yapılmalıdır:
m arasında olmalıdır.
olmalıdır.
- Zarf, denenen tasarım için normal metotlara uy-
gun, bir üniteye bağlanmış en az iki bölümden olu-
şan bir montaj grubunu oluşturmalıdır.
serpantinler veya filtreler gibi içteki teçhizatlar çı-
karılmalıdır. Montaj grubunun tamamı, hava akımı
olmayan bir deney odasının zemininden, zarfın
toplam alanı, hava işleme ünitesi taban alanının %
Zarfın iç tarafına:
elektrikli ısıtıcı elemanları,
-
şimi sağlayabilen bir serbest hava hacimli dolaşım
-
fedeki noktalarda, zarfın her bir köşesindeki ter-
-
sasiyetle ölçme yapabilen, uygun sıcaklık ölçme
yapılmalıdır.
-
-
siyetle ölçülmelidir.
4.3.2 Deney işlemi
Kararlı bir güç kaynağından ısıtıcı ve içteki vantila-
töre enerji verilir ve ölçmeler, ortalama iç sıcaklık
ile dış sıcaklık arasındaki fark kararlı hal sıcaklığına
ulaşıldığını gösterene kadar gerilim sabit tutulur.
-
-
deki, veriler toplam giriş gücüne karşılık ortalama
iç sıcaklık ile dış sıcaklık arasındaki farkı gösteren
bir grafik üzerine çizildiğinde, orijinden ve ölçüm
noktalarından geçen düz bir çizgi çizilebilecek şe-
kilde, fazladan en az iki deney yapılır.
-
duğunda, grafikten belirlenen harcanan giriş gücü
29
8
-
melidir. Kararlı deney şartlarında, ısı köprüsünden
etkilenebilen metal bağlantılar ve çerçeve eleman-
ları gibi noktalardan yüzey sıcaklıkları ölçülür.
5. MAHFAZANIN AKUSTİK YALITIMI
bir zarf yapılır. Zarfın iç tarafında ve döşemenin
merkezinde, zemin titreşimini engelleyecek şekil-
de tasarlanmış, bir ses kaynağı esnek olarak monte
edilmelidir.
5.1 Deney
göre, hassasiyet sınıfına bağlı ölçme noktaları dü-
-
da oktav esaslı ses basınç seviyesi belirlenir.
-
-
yapılır.
Sonra, zarf kaldırılır. Ses kaynağının ve ölçme nok-
-
lanan metot uygulanır ve zarfsız ortalama ses ba-
belirlenir.
p source enclosure
30
EN 1886’DA MODEL BOX TESTİ YENİLİKLERİ VE
KARŞILAŞTIRILMASI
31
32
11
EN 13053
revizyonla standartta aşağıdaki ana değişiklikler
ana faktör aracılığıyla tanımlanmıştır.
koyan formüller ve yine enerji etiketlemesinde bu
ana gruba ayrılmıştır.
Grup 1: Kış tasarım dış hava sıcaklığı minimum <
-
valı üniteler
Grup 2
Grup 3
Enerji etiketlemesinin uygulanacağı grupların ta-
nımlanmasından sonra bu gruplar aşağıdaki tablo-
da gözüktüğü üzere referans tabloya oturtmuşlar
tanımlanmış ve ilgili formülleri oluşturulmuştur.
-
ekipmanlar tüm klima santrali kapsamına alınabilir.
Sınırları belirli boyutlarda ve özel dizayn ünitelerde
uygundur.
-
ünitelerinde
33
Tüm Klima Santrali Değerleme ve Performansı
1. Aerodinamik Performans Testleri
-
şılaştırılması
total total.outlet total.inlet
değeri arttırılarak simüle edilmiştir.
basınç düşümü ise dış basınç düşümü değeri
üzerindeki düzeltici değerdir.
yapılır.
kaçak oranı göz önüne alınmalıdır.
karşılaştırılması:
kayıpları da içermelidir.
yapılmalıdır, fakat doğal hız sapmaları için yapı-
lan doğrulamalar dışında değişken motor yükle-
rinden kaynaklanır.
2. Akustik Performans Testi
etkilenmemelidir.
3. Toleranslar ve Sapmalar
Aerodinamik ve akustik performanslar:
m
s
s m
Bölümlerin, Komponentlerin ve Cihazların Öl-
çümü ve Performansları
1. Klima Santrali Karkası
Eurovent sertifikasyonu ilişkili olmadan, dizayn
yapı ve kurulum gereksinimlerini içerir.
2. Fan Ünitesi
Eurovent sertifikasyonu ilişkili olmadan, dizayn
yapı ve kurulum gereksinimlerini içerir.
-
mundaki filtre basınç düşümlerine göre yapılma-
Soğutma bataryaları için batarya basınç düşümü
34
kuru şart göz önüne alınarak yapılmalıdır.
ref
stat internal
qv
3. Isıtma ve Soğutma Bataryaları
Eurovent sertifikasyonu ilişkili olmadan, dizayn
yapı ve kurulum gereksinimlerini içerir.
-
çülen hava ve su tarafı performansları arasında
edilmiştir ve Eurovent sertfikasyonu ile ilişkili de-
ğildir.
4. Isı Geri Kazanım Üniteleri
-
kabul edilir.
-
basınç düşümü:
ηel
ise tabloya göre belirlenir.
performansı:
35
t
5. Karışım Üniteleri
Karışım verimlilikleri resirkülasyon damperinin
-
melidir.
Karışım sıcaklığı ise aşağıdaki formül yardımı ile öl-
6. Nemlendiriciler
Eurovent sertifikasyonu ilişkili olmadan, dizayn
yapı ve kurulum gereksinimlerini içerir.
edilmiştir ve Eurovent sertfikasyonu ile ilişkili de-
ğildir.
7. Filtre Üniteleri
Eurovent sertifikasyonu ilişkili olmadan, dizayn
yapı ve kurulum gereksinimlerini içerir.
edilmiştir ve Eurovent sertfikasyonu ile ilişkili de-
ğildir.
Kaynaklar
36
-
-
-
-
rı, seminerleri, konferansları, atölye çalışmaları,
panelleri, bildirileri, forumları, sabah toplantıla-
rı ve sosyal etkinlikleriyle, sektördeki etkinlikler
içinde çıtayı yukarı taşımayı amaçlayarak kong-
re programı çalışmalarını sürdürmektedir.
-
-
zırlık çalışmalarını tamamlamak üzeredir.
-
ri özetleri ve yoğun etkinlik programı, onuncu
güzel ifadesi olmuştur.
-
M
37
16
K G E R İ L İ M E S
İ A U Z T R E H T E
L D R S M U N G İ R
N E O B E K E O S T
E S V K O S R S A İ
K İ E A A N J T P F
T B N V E Ç İ M A İ
E E T E R M A L K K
L L S B İ N A K E A
İ Z O L A S Y O N T
nan potansiyel enerjisi
ren cisimlerin genel özelliği
ses vb. farklılık transferini azaltmak veya
tamamen durdurmak icin yapılan işlem
mekanik bir titreşim dalgası
bir konuda niteliğini gösteren belge
kullanılan belli başlı ürün gamlarına yö-
nelik isteğe bağlı alınan, uluslararası bir
ispat belgesi
kullanılmak üzere yapılan kapalı ve içi
gerekli şekilde bölmeli yapı
Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen kelimeleri
bulunuz. Kelimeler yukarıdan aşağıya, aşağı-
dan yukarıya, sağa-sola yatay ve her yönde
çapraz şekilde bulunabilir. Aynı harf birden faz-
-
Önceki bulmacanın çözümü
HazırlayanlarHazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri
38
1
lektrik motorları, elektrik enerjisini meka-
nik enerjiye dönüştüren aygıtlardır. elekt-
rik motoru biri sabit (Stator) ve diğeri ken-
di çevresinde dönen (Rotor ya da Endüvi) iki ana
parçadan oluşur. Bu ana parçalar, elektrik akımını
ileten parçalar (örneğin: sargılar), manyetik akıyı
ileten parçalar ve konstrüksiyon parçaları (örneğin:
vidalar, yataklar) olmak üzere tekrar kısımlara ayrılır.
Basit bir elektrik motoru temelde manyetik alan de-
ğişimlerinden faydalanarak çalışır. Elektrik motorla-
rının temel gruplama yöntemlerinden biri yukarıda
görünmektedir.
DOĞRU AKIM (DC) MOTORLARI
Hareketleri düzgün, kesin ve güçlüdür. Hızları ko-
laylıkla değiştirilebilir; ama bunlar çalışırken kıvıl-
cım çıkarır. Eğer bir motor hem sık sık durup çalışa-
cak, hem hassas hız ayarlarına elverişli olacak hem
de yük altındayken ani frenlemeler yapacaksa, böy-
le bir motorun seçimi kolay değildir. Bu koşullar, en
yüksek verimin istendiği uygulamalarda aranır. Bu
durumda, güçleri onlarca megawatta ulaşan doğru
akım motorları kullanılır.
Bu tip motorun en büyük kusuru, bir kolektörü
akımla besleyebilmek için fırçaların kullanılması zo-
Teknik BültenNo: 4
ŞUB
AT
20
11
elektrik
Erunluluğudur. Fırçalar bu işi kolektöre sürtünerek
gerçekleştirir, dolayısıyla da kolektörü hem aşındırır,
hem de kıvılcım üretir. Bu nedenle doğru akım mo-
torları tümüyle kapalı bir çerçevenin içinde bulun-
durulur ve içeriye toz veya nem girmesine izin ve-
rilmez. Akaryakıt deposu gibi patlama tehlikesinin
bulunduğu yerlerde bu tip motorlar kullanılmaz.
Buna karşılık, doğru akım motorlarının çok geniş bir
çalışma düzenine sahip olma gibi bir üstünlüğü var-
dır. Bu motorların hızı, bağıl değer olarak 1 ile 300
arasında değişebilir, oysa aynı güçteki bir asenkron
motorun çalışma aralığı üç kez daha dardır.
Fırçalı Doğru Akım Motoru (Brush DC Motor)
En temel doğru akım motoru fırçalı doğru akım mo-
torudur. Motor, manyetik alanda merkezi
dışarıya mekanik enerji aktaran bir şafta bağlı ola-
rak dönen bir kısmı içerisinde barındıran
mıknatıslı bir yapıdır. Manyetizma konusunda anla-
tılan yasalara göre bir manyetik alanda
üzerinden akım geçen bir iletkene manyetik alan
tarafından kuvvet uygulanır (Lorentz Force).
Sabit manyetik alanı oluşturan ve içerdeki dönen
kısmı çevreleyen yapıya stator denir. Üzerinde sar-
gılar bulunduran ve şafta bağlı olarak manyetik
�<����������1�� �%� ;�;�����
�7���/���>��7��/��� ;�;����
��� ��� ;�;�����
�<��;����� �%� ;�;�����
�,�%�����A����0�/�B���0��� �/�� �;����,9 /��;�� ��� �;�
39
2
alanda dönen iç kısma ise rotor (bazen armatür)
denir.
Armatür, Lorentz kuv-
vetleri etkisinde hareket
ederken yandaki resime
göre dik dikey pozisyo-
nu geçtiğinde kuvvetler
zıt yönde etki etmeye
başlar. Bu da dönme
hareketinin durmasına
neden olur. Bu nedenle
armatürdeki sargılara
akımın geçmesini sağlayan çeviriciler (commuta-
tors) besleme voltajından gelen iletkenlere fırça-
larla bağlıdır. Bu fırçalar sayesinde motor kuvvetin
yön değiştireceği dikey pozisyonu geçtikten sonra
sargılardaki akımın yönü değişir ve kuvvetler aynı
yönde etki etmeye devam eder.
Fırçasız Doğru Akım Motorları (Brushless DC
Motor)
Fırçasız doğru akım motoru (brushless DC motor),
komütasyon işlemini mekanik olarak değil elektro-
nik olarak sağlayan bir motor türüdür. Fırça içeren
DC motorlarda, rotordaki sarımlara elektrik iletimi
fırça-kollektör yapısı ile sağlanır. Dilimli bir yapıda
olan kollektör düzeneği sayesinde, rotor sarımla-
rından geçen akımın yönü motor dönerken ken-
diliğinden değişir. Bu sistemin kıvılcım oluşturma,
bakım gerektirme ve fırçalarda aşınma gibi prob-
lemleri vardır.
Fırçasız doğru akım motorlarında fırça-kollektör dü-
zeneğinin görevini elektronik bir denetleyici (kont-
rolör) üstlenir. Denetleyicide, yüksek akımı anahtar-
lama görevini yürüten yarıiletken devre elemanları
ve anahtarlama ile ilgili zamanlamayı sağlayan mik-
ro denetleyici bulunur. Motorun dönüşünde aksa-
ma olmaması için denetleyicinin uygun bir hızda
rotoru takip etmesi gerekir. Bu işlem, rotor pozis-
yonunun bilinmesini gerektirir. Çoğu uygulamada
Hall effect sensör-
leri kullanılarak ro-
tor pozisyonu ko-
layca tespit edilir.
Fırçasız doğru akım
motorları iki farklı
tasarıma sahip ola-
bilir. İlkinde, sürekli
mıknatıslar, dö-
nen rotor üzerine
monte edilmiş va-
ziyettedir ve stator
bobinleri rotoru
çevreleyecek şekil-
de yerleştirilmiştir.
Elektronik komü-
tasyon tekniği ile
bobinler uygun
zamanlama ile
enerjilendirildiğinde rotor dönmeye başlar. Diğer
tasarımda ise bunun tersi söz konusudur. Stator sa-
bit şekilde motorun merkezinde bulunur ve onun
çevresindeki sürekli mıknatıslı rotor döner. Bu tür
motor yapısı, bilgisayar kasalarının içindeki soğut-
ma fanlarında bulunur.
Fırçasız doğru akım motorları, fırçalı olan türlere
göre daha verimli çalışır. Yani, aynı giriş gücü uygu-
landığında, fırçasız motor fırçalı olana göre elektrik
gücünü mekanik güce daha verimli olarak dönüş-
türür. Fırçasız motorlar, sahip olduğu avantajlar
nedeniyle pek çok cihazda tercih edilmektedir. Ör-
neğin, hardisk, CD/DVD oynatıcı, PC soğutma fanla-
rında bu motorlar kullanılır. Daha yüksek güçlü uy-
gulamalar ise direct-drive olarak adlandırılan motor
sürme yönteminde, endüstriyel uygulamalarda ve
elektrikli taşıtlarda kullanılır. Örneğin, ülkemizde
son zamanlarda bazı firmalar tarafından fırçasız
doğru akım motoru içeren bulaşık makinesi üretimi
gerçekleştirilmektedir. Böylece, şebeke gerilimdeki
dalgalanmalardan (düşüş ve yükselişlerden) kay-
naklanan problemlerin giderilmesi sağlanmaktadır
Stepper (Adım) Motor
Elektrik motorlarının uygulama alanlarında sürekli
hareketin (fırçalı doğru akım motoru) olduğu kadar
hassas konumlandırmanın da önemi çok büyüktür.
40
3
Bu nedenle hassas, adım
adım hareket edebilen ve
toplanmayan çok düşük
hatalarla çalışan adım
(stepper) motorları gelişti-
rilmiştir. Adım motorlar te-
melde fırçasız doğru akım
motorlarıdır. Ancak hassas
konumlandırma için bir-
kaç farklı özelliğe sahiptirler. Adım motorları da di-
ğer doğru akım motorları gibi temelde 2 kısımdan
oluşur; Şafta bağlı,
genelde sabit mıkna-
tıstan oluşan dönel
kısım (rotor) ve üze-
rinde sargıları bulun-
duran motorun sabit
kısmı (stator).
ALTERNATİF AKIM (AC) MOTORLARI
Alternatif akım ile çalışan elektrik makinalarında
manyetik döner alanlar oluşur. Şayet rotorun daki-
kada yapmış olduğu devir sayısı stator-döner alanı-
nın dakikada yaptığı devir sayısı ile aynı ise, böyle
bir makineye senkron makine denilir. Rotorun de-
vir sayısı döner alan devir sayısından küçük ya da
büyük ise, bu tür makine asenkron makine olarak
anılır (senkron eşlemeli; asenkron = eşlemesiz).
Bu motorların asenkron tipleri standart bir aygıt
olmuştur. Senkron tipleriyse, büyük güç gerektiren
yerlerde kullanılabilir. Alternatif akım motorları iki
grupta toplanabilir: asenkron motorlar (indüksiyon
motorları) ve senkron motorlar. Bütün bu motorla-
rın temel ilkesi, metalden yapılmış bir kütlenin, dö-
ner bir elektromanyetik alan yardımıyla sürüklen-
mesine dayanır.
Bu iki grup motorlarda da eksenli iki armütür bu-
lunur: bunların ilki olan stator sabit, ikincisi rotor-
sa hareketlidir. Senkron motorun statoru asenkron
motorun statoruyla aynı şekilde ve aynı yapıdadır;
birbirinden vernikle yalıtışmış manyetik saçlardan
oluşan bir bilezik biçimindedir; bu saçların üzerin-
deki yivlere üç fazlı akımlarla beslenen bir sargı sa-
rılmıştır.
Bir senkron motorda manyetik alanı, rotorun sargı-
sını besleyen bağımsız bir doğru akım yaratır; bu-
rada rotorun çalışma hızı vardır. Bu tip motorların
başlıca yetersizliği, rotorun kendi başına harekete
geçmemesi sorunudur. “Özsenkron” denen motor-
larda, rotorun sargısı yerine sabit mıknatıslar kulla-
nılır.
SERVO motorlar
Küçük çaplı ve genellikle
içerisinde kompanzasyon
sargısı olan, kuvvetli man-
yetik alanı boyu uzun doğ-
ru akım motorlarına servo
motor denir. D.C. motorlar
gibi imal edilirler.
1 devir/dakikalık hız bölge-
lerinin altında bile kararlı
çalışabilen, hız ve moment kontrolü yapan yardım-
cı motorlardır. Örneğin hassas takım tezgâhlarında
ilerleme hareketleri için genellikle servo motorlar
kullanılır. Servo motorların AC ile çalışan modelleri
fırçasız, DC ile çalışan modelleri ise fırçalıdır. Bunlar,
elektronik yapılı sürücü/programlayıcı devrelerle
birlikte kullanılır. Günümüzde yapılan servo motor
çalıştırma sürücüleri, tamamen mikroişlemci kont-
rollü ve dijital yapılıdır.
EX-PROOF motorlar
Exproof motorlarda koruma sınıflarına göre yüzey
sıcaklıkları limitlenmiştir ve yine koruma sınıfına
göre alev, kıvılcım ve ark sızdırmazlık özellikleri bu-
lunmaktadır.
ELEKTRİK MOTORLARINDA VERİMLİLİK
Türkiye net elektrik enerjisi tüketiminin yaklaşık
%48’i sanayi sektöründe, sektörden
sektöre farklı olmakla birlikte sanayide tüketilen
elektrik enerjisinin de ortalama %70’i Şekil: Asenkron Motor
41
4
elektrik motor sistemlerinde tüketilmektedir. Ayrıca
sanayide kullanılan elektrik motorlarının %90’ı üç
fazlı alternatif akım asenkron motorlarıdır.
CEMEP (Avrupa Elektrik Makinaları ve Güç Elektro-
niği İmalatçıları Komitesi) elektrik motorları enerji
verimliliği için farklı verim sınıfları belirlemiştir.
1,1 - 90 kW, 2 (3000 devir/dak) ve 4 (1500 devir/dak)
kutuplu 3-Fazlı Asenkron Sincap Kafesli Motorlar
için belirlenmiş 3 farklı verim sınıfı;
EFF1 yüksek verimli > EFF2 verimi arttırılmış > EFF3
düşük verimli
Elektrik motorlarında harcanan toplam enerjinin
%80 ‘i 1,1-90 kW 2 ve 4 kutuplu motorlar tarafından
tüketilmektedir.
IEC 60034-30 (2008) Elektrik Motorları Enerji Verim-
liliği Standardı :
IEC 60034-30:2008 standardına göre tek hızlı, 3 fazlı,
kafesli endüksiyon motorları için 3 IE (International
Efficiency) verim sınıfı tanımlamaktadır.
Standart ayrıca IE3 premium verim sınıfından daha
verimli olan IE4 (Super Premium Verim) verim sını-
fını da ortaya çıkarmaktadır. Fakat IE4 verim sınıfı
ürünlerin ticari olarak kullanımı henüz mümkün
değildir.
IE3 Premium
IE2 Yüksek Verimli
IE1 Standart verimli
42
5
Asenkron Motorların Toplam Enerji Maliyeti
Standart 5,5 kW 1500 devir/dak asenkron motor
Çıkış Gücü %90 yüklenme ile 5,5 x 0,9 = 4,95 kW
Giriş Gücü = 4,95 / 0,857 = 5,775kW
Yıllık 4.000 saat çalışma ile
5,775 kW x 4000h = 23103 kWh
Harcanan Enerji Maliyeti ;
23103 kWh x 0,16 TL/kWh = 3697 TL
15 yıllık çalışmada = 55449 TL
İlk maliyet fiyatı, toplam enerji maliyetinin ~%0,58‘i
Motorun tüm yaşamı içerisinde maliyetinin %2-
2,5’u satın alma, %1,5’u bakım, %96‘sı tükettiği
elektriği verir.
3 kW 4 Kutuplu EFF3 motor yerine EFF2 motor
kullanımı
Harcanan enerji (Giriş Gücü - P1);
EFF3 2,7 / 0,80 = 3,38 kW
EFF2 2,7 / 0,826 = 3,27 kW
Tasarruf 3,38 - 3,27 = 0,11 kW
Yıllık 4000 saat çalışmada 0,11kW x 4000 h = 440
kWh
Yıllık tasarruf miktarı 440 kW x 0,16 TL = 70,4 TL
3 kW 4 Kutuplu EFF2 motor yerine EFF1 motor
kullanımı
Tasarruf 3,27 - 3,09 = 0,18 kW 0.18 x 4000 h =
720 kWh x 0,16 TL = 115,2 TL
3 kW 4 Kutuplu EFF3 motor yerine EFF1 motor
kullanımı
Tasarruf 3,38 - 3,09 = 0,29 kW 0,29 x 4000 h =
1.160 kWh x 0,16 TL = 185,6 TL
MOTOR STANDARTLARI
Elektrik Motorlarının standartlarını belirleyen ve
bunları yayınlayan iki temel kurum IEC ve NEMA‘dır.
IEC (International Electrotechnical Commission)
Avrupa tabanlı bir kuruluş iken NEMA (National
Electrical Manufacturers Association) Amerikan
standartlarını için çalışmaktadır.
Türkiye’de ise konu ile ilgili düzenleme Türk
Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından IEC’ye
dayanarak yapılmıştır.
Koruma Sınıfları IEC 34 - 5 :
Motorlar, koruma derecelerine göre I P_ _ koduyla
Güç kW
1500 dev/dk
EFF1-EFF2 Fiyat
Farkı (TL)
*Yıllık 4000h çalışmada elde edilen tasarruf
(kW)
Yıllık Tasarruf
(TL)
Geri Ödeme Süresi
1,1 33 471,3 75,4 5 ay
2,2 44 611,1 97,8 5 ay
5,5 72 906,5 145,0 6 ay
7,5 87 1067,8 170,8 6 ay
15 148 1579,2 252,7 7 ay
37 298 2474,9 396,0 9 ay
EFF2 yerine EFF1 motor kullanımı
* Yüklenme oranı %90 olarak hesaplanmıştır.
İlk Rakam Katı Maddelere Karşı İkinci Rakam Sıvı Maddelere Karşı
0 - Korumasız 0 - Korumasız
1 - 50 mm’den büyük cisimlere karşı koruma. El teması gibi. 1 - Dikey olarak gelen sulara karşı koruma. Su damlaması gibi.
2 - 12 mm’den büyük cisimlere karşı koruma. Parmak gibi. 2 - Dikeyden 15 ° ‘ye kadar açıyla gelen sulara karşı koruma.
3 - 2.5 mm’den büyük cisimlere karşı koruma. El aletleri gibi. 3 - Dikeyden 60 ° ‘ye kadar açıyla gelen sulara karşı koruma.
4 - 1 mm’den büyük cisimlere karşı koruma. İnce teller gibi. 4 - Tüm yönlerden gelen sıçrayan sulara karşı koruma.
5 - Toza karşı koruma 5 - Tüm yönlerden gelen fışkıran sulara karşı koruma.
6 - Toza karşı tam koruma 6 - Tüm yönlerden gelen güçlü su fışkırmalarına karşı koruma.
7 - Geçici süre suya daldırmaya karşı koruma. 0.15 m. ile 1 m. arası.
8 - Sürekli suya daldırmaya karşı koruma.
43
6
sınıflandırılmışlardır.
I P _ _ (Ingress Progress) diziminde ilk rakam katı
maddelere karşı korumayı tarif ederken ikinci
rakam sıvılara karşı korumayı belirtmektedir.
Aşağıda anlatılan standardın Türk Standartlarındaki
(TS) karşılığı TSE’nin TS3209 / Nisan 1999
kitapçığında detaylı olarak anlatılmıştır.
İZOLASYON SINIFLARI IEC 34 -1
IEC standartlarının 34-1 bölümünün içerisinde
izolasyon değerlerinin derecelendirilmesi de
yer verilmiştir. Motorların sargıları ve kullanılan
izolasyon malzemeleri dayandıkları ısıya göre
sınıflandırılmış ve bu ayrım harflerle ifade edilmiştir.
Pek kullanım alanları bulunmasa da Y ve C sınıfı
izolasyon sınıfları da mevcuttur. Bunlardan Y
sınıfı (eski gösterimi O’dur) 90 °C sıcaklık sınırını
belirtirken, C sınıfı 180 °C’den büyük sıcaklık sınırını
belirtmektedir.
Standart motorlar 40°C ortam ısısına ve 1000
m. rakım yüksekliğine göre imal edilmişlerdir.
Bu değerleri aşan çalışma şartları motorun
performansına etki edecektir. Etkilenme oranları
aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.
Uzun yılların tecrübelerine ve gözlemlerine
dayanarak ısınma ve izolasyon hakkında şu iki
saptama yapılabilir ;
1 – Motor yükündeki % 4 ‘lük bir artış, ısıda % 10’ luk
bir artışa neden olmaktadır.
2 – İzolasyon sınıfının, kızgın noktasının % 10
aşılması, izolasyon ömrünün % 50 kısalması ile
sonuçlanmaktadır.
ÇALIŞMA REJİMLERİ (DUTY) IEC 34 – 1
NEMA standardı çalışma rejimini sadece sürekli,
aralıklı ve özel (genelde dakika ile ifade edilir)
olarak üçe ayırmış iken IEC bunu 8 kısımda
derecelendirmiştir. Bunlar ;
S1 – Sürekli çalışma. Motor sabit yükte ısı dengesine
ulaşmaya yetecek zaman kadar çalışır.
S2 – Kısa süreli çalışma. Motor sabit yükte ısı
dengesine ulaşmaya yetecek zaman bulamadan
çalışır. Durma süreleri motorun ortam ısısına
dönmesine yetecek zaman kadardır.
S3 – Aralıklı periyodik çalışma. Sabit yük ile,
ardışık (birbirini izleyen), özdeş çalışma ve durma
dönemleri. Isı denge noktasına asla ulaşılmaz.
Başlangıç akımının ısı yükselmesine çok az etkisi
vardır.
S4 – Kalkışlı, aralıklı periyodik çalışma. Sabit yük ile,
ardışık, özdeş kalkma, çalışma ve durma dönemleri.
İzolasyon Sınıfı
A E B F H
Isı yüksekliği 105 120 130 155 180
Maksimum sargı ısısı 100 115 120 140 165
Ortam ısısı 40 40 40 40 40
Kızgın nokta için sınır 5 5 10 15 15
40 ° C ‘nin üzerindeki ortam ısılarının motor gücüne etkisi (1000 m.’den düşük rakımlar için)
Ortam Isısı ° C
Önerilen Çıkış Gücü
40 % 100
45 % 96.5
50 % 93
55 % 90
60 % 86.7
70 % 79
1000 m.‘nin üzerindeki rakım yüksekliklerinin
motor gücüne etkisi (40 ° C ‘ den düşük ortam ısıları
için)
Rakım Yüksekliği Önerilen Çıkış Gücü
1000 m. % 100
1500 m. % 97
2000 m. % 94.5
2500 m. % 92
3500 m. % 86.5
4000 m. % 83.5
44
7
Isı dengesine asla ulaşılmaz fakat kalkış akımı ısı
yükselmesi üzerinde etkilidir.
S5 – Elektrik frenleme ile aralıklı periyodik çalışma.
Ardışık, özdeş kalkış dönemleri, sabit yükte çalışma,
elektrik frenleme ve durma. Isı denge noktasına
ulaşılmaz.
S6 – Aralıklı yük ile sürekli çalışma. Sabit yükte ve
yüksüz, ardışık, özdeş çalışma dönemleri. Durma
periyodu yoktur.
S7 – Elektrik frenleme ile sürekli çalışma. Ardışık,
özdeş kalkış dönemleri, sabit yükte çalışma ve
elektrik frenleme. Durma periyodu yoktur.
S8 – Yük ve hızda periyodik değişmeler ile sürekli
çalışma. Ardışık, özdeş kalkış, sabit yükte ve belli
bir hızda çalışma, diğer bir yük ve hızda çalışma
dönemleri. Durma yoktur.
TSE tarafından yayımlanan TS3205 / Nisan 1978
kitapçığında aynı bahis derinlemesine şekillerle ve
çizelgelerle yer almaktadır.
En sık kullanılanlar açısından kısaca özetlemek
gerekirse; S2 türü çalışma rejimi için simgeden
sonra rejim süresi belirtilir. Örnek S2 30 dakika.
S3 ve S6 çalışma rejimi türleri için simgelerinden
sonra çalışma katsayısı verilir. Örnek S3 % 25, S6 %
40 gibi.
Yukarıdaki paragrafta belirtilen çalışma rejimlerinin
genelde (standart değer değildir) motor çıkış
gücüne katsayı olarak etkileri ise aşağıdaki tabloda
verildiği gibidir.
SOĞUTMA ŞEKİLLERİ IEC 34 - 6
IEC standartlarının 34-6 bölümü elektrik
motorlarının soğutma şekillerine ayrılmıştır.
International Cooling’in kısaltması olan IC harfleri
ile ifade edilen bölümde kısaltmayı iki haneli
rakamlar takip eder. Bunlardan birincisi soğutma
devresinin düzenlemesini, ikincisi ise soğutucunun
dolaşımını sağlayan gücün beslenme yöntemini
gösterir. Konu ile ilgili detaylı bilgi TSE 3210/Nisan
1978 kitapçığında bulunmaktadır.
Soğutma şeklini daha detaylı ifade eden karmaşık
düzenlemeler mevcut iken (örneğin, soğutucu
Çalışma Rejimi
Açıklama 10 dk.
30 dk.
60 dk.
S2 Kısa süreli çalışma
Motor Çıkış Gücü
Katsayısı
1.6 1.3 1.05
Süre(toplam çalışma süresinin % ‘si)
%10 %20 %40 %60
S3 Aralıklı periyodik çalışma
1.6 1.4 1.25 1.1
S6 Aralıklı yük ile sürekli çalışma
1.6 1.5 1.4 1.25
İlk Rakam soğutma devresinin düzeni
İkinci Rakam soğutucu gücün beslenme yöntemi
0 - Serbest dolaşım. 0 - Serbest yayılımlı
1 - Giriş borulu havalandırma. 1 - Kendinden dolaşımlı
2 - Çıkış borulu havalandırma. 2 - Havalandırma, motordan ayrılmaz olan ve ayrı bir mile bağlanmış aygıt ile sağlanmış
3 - Giriş ve çıkış borulu havalandırma.
3 - Havalandırma, motor üzerine takılmış bağımlı bir düzen ile sağlanmış.
4 - Gövde yüzeyinden soğutma. 4 - Kullanılmıyor
5 - Çevreleyen ortam kullanılarak, motoru, motordan ayrılmaz bir soğutucu ile soğutma
5 - Havalandırma, motordan ayrılmaz olan bağımsız bir düzen ile sağlanmış
6 - Çevreleyen ortam kullanılarak, motoru, motor üzerine takılmış bir aygıt ile soğutma
6 - Havalandırma, motorun üzerine takılmış bağımsız bir düzen ile sağlanmış
7 - Çevreleyen ortam kullanılmadan, motoru, motordan ayrılmaz bir aygıt ile soğutma
7 - Havalandırma, motordan bağımsız ve ayrı bir aygıt ile sağlanmış
8 - Çevreleyen ortam kullanılmadan, motoru, motor üzerine takılmış bir aygıt ile soğutma
8 - Havalandırma, bağıl yer değiştirme ile sağlanmış.
9 - Bağımsız monte edilmiş soğutma aygıtı ile havalandırma.
45
8
akışkanının cinslerinde hava A ile, hidrojen H
ile, azot N ile, karbondioksit C ile, su W ile, yağ
U ile kısaltılmaktadır) bu tür ayrıntılara burada
girilmemiştir.
Son olarak, bazı NEMA standartlarının IEC 34 - 6’ya
karşılıkları ise şöyledir :
IC 01 ifadesi NEMA’nın açık dizayn (open design)
karşılığıdır.
IC 40 ifadesi NEMA’nın TENV (Totally Enclosed Non-
Ventilated) karşılığıdır.
IC 41 ifadesi NEMA’nın TEFC (Totally Enclosed Fan
Cooled) karşılığıdır.
IC 48 ifadesi NEMA’nın TEAO (Totally Enclosed
Over) karşılığıdır.
YAPI ŞEKİLLERİ IEC 34-7
Motorların yapım (inşa) tiplerinin ve kurma (montaj)
düzenlemelerinin çeşitlerinin sınıflandırılması
IEC 34 – 7 bölümünde yayınlanmıştır ve kolaylık
açısından IM (International Mounting) olarak
kısaltılmıştır.
Bu bölümün simgelemesi iki ayrı kodlamadan
oluşmuştur.
Kod I : Yalnızca yan kapaklardan yataklanmış ve tek
mil çıkıntılı motorları kapsamaktadır. B harfi yatay
milli motorları ifade ederken, V harfi düşey motorları
simgelemek için seçilmiştir. Bu tip motorlar (yan
kapaklardan yataklanmış ve tek mil çıkıntılı) B veya
V harflerini takip eden bir sayı ile gösterilir. En çok
kullanılan bazıları aşağıda belirtilmiştir.
Kod II : Bu kısım genel ve özel kullanım
için tasarlanmış tüm elektrik motorlarını
kapsamaktadır. IM harflerini takip eden 4 adet
rakam ile sınıflandırılmıştır. Rakamların anlamları
ise aşağıda belirtilmiştir.
1. rakam Yapım tipinin sınıfını gösterir
2. ve 3. rakam Kurulma (montaj) düzenini gösterir
4. rakam Mil uzantısını gösterir.
1. rakam 2. ve 3. rakam 4. rakam
1 - Yalnızca yan kapak yataklı ayaklı motorlar
Pek çok kombinasyon mevcut olduğundan detaya girilmemiştir.
(bkz. TS 3211 çizelge 1-9)
0 - Mil uzantısı yok
2 - Yalnızca yan kapak yataklı ayak ve flanş üzerine kurulu makineler
1 - Silindirik bir tek mil uzantısı
3 - Flanşı yan kapak üzerinde olan yalnızca yan kapak yataklı ve flanş üzerine kurulu makineler
2 - Silindirik iki mil uzantısı
4 - Flanşı gövde üzerinde olan yalnızca yataklı flanşı üzerine kurulu makineler
3 - Konik bir tek mil uzantısı
5 - Yataksız makineler 4 - Konik iki mil uzantısı
6 - Yan kapaklı ve ayaklı yataklı makineler 5 - Flanşlı bir tek mil uzantısı
7 - Yalnızca ayaklı yataklı makineler 6 - Flanşlı iki mil uzantısı
8 - 1-4 sayılarında kapsanma yan düşey makineler
7 - D-ucu uzantısı flaşlı N-ucu uzantısı silindirik
9 - Özel kurulma düzenli makineler 8 - Diğer tüm mil uzantısı
46
9
Kod I ile Kod II arasındaki bağıntıyı gösteren tablo
ise aşağıdadır.
Yukarıda anlatılan kurulma ve yapı tipleri ile ilgili
detaylı bilgi TS 3211 / Nisan 1978 fasikülünde
mevcuttur. Ayrıca, kurulum ve yapı tipleri şekillerle
de ifade edilerek anlaşılması kolay hale getirilmiştir.
GÜRÜLTÜ SINIRLARI IEC 34-9
Elektrik motorlarının (1 KW – 400 KW arası
güçler için geçerlidir) 600 r.p.m. ile 3750 r.p.m.
hız aralığında ve boşta çalışırken hava ortamına
yaydıkları ses gücü düzeyinin maksimum sınırlarını
ve yine hava ortamında yaydıkları ve motor
yüzeyinden 1 metre mesafe uzaklıktaki gürültü için
ortalama ses basıncının maksimum sınırları IEC’nin
34-9 bölümünde anlatılmıştır.
Bahsi geçen değerlerin tablo halinde gösterimi
IEC’nin bahsi geçen bölümünde anlatıldığı gibi
TS’nin 3213 kitapçığında da belirtilmiştir. Konu
edilen tablolara genişliğinden dolayı burada yer
verilmemiştir. İstek halinde Femsan’dan talep
edilmesi rica olunur.
TİTREŞİM DEĞERLERİ SINIRLARI IEC 34-14
Elektrik motorlarının (56 mm eksen yüksekliğinden
büyükler için geçerlidir) 600 r.p.m. ile 3600 r.p.m.
hız aralığında ve boşta çalışırken sahip olmaları
gereken maksimum mekanik titreşim değerleri
IEC 34-14 kısmında ve TS 9555 / Kasım 1991
kitapçığında belirtilmiştir.
Ölçüm yapılacak motor serbest asılma ile elastik
şekilde monte edilmiş olmalıdır. Kama yuvasına
yarım kama takılmalıdır. Doğru akım motorları
nominal hızında çalışacağı voltajla beslenmelidir.
Ölçüm yapılması gereken noktalar atıfta bulunulan
standartların detayında belirtilmiştir. Elde edilmesi
gereken maksimum değerlerin belirtildiği tablo ise
aşağıdadır.
Kod I Kod II Kod I Kod II
IM B 3 IM 1001 IM V 6 IM 1031
IM B 5 IM 3001 IM V 8 IM 9111
IM B 6 IM 1051 IM V 9 IM 9131
IM B 7 IM 1061 IM V 10 IM 4011
IM B 8 IM 1071 IM V 14 IM 4031
IM B 9 IM 9101 IM V 15 IM 2011
IM B 10 IM 4001 IM V 16 IM 4131
IM B 14 IM 3601 IM V 18 IM 3611
IM B 15 IM 1201 IM V 19 IM 3631
IM B 20 IM 1101 IM V 21 IM 3015
IM B 30 IM 9201 IM V 30 IM 9211
IM B 34 IM 2101 IM V 31 IM 9231
IM B 35 IM 2001 IM V 36 IM 2031
Derece Nominal Hız Devir /
dakika
56 ≤ H ≤ 132
132 < H ≤ 225
H > 225
Normal 600 ≤ 1800 1.8 1.8 2.8
> 1800 ≤ 3600
1.8 2.8 4.5
Düşük 600 ≤ 1800 1.71 0.12 1.8
> 1800 ≤ 3600
1.12 1.8 2.8
Özel 600 ≤ 1800 0.45 0.71 1.12
> 1800 ≤ 3600
1.71 1.12 1.8
Değerler mm/s (milimetre saniye) cinsindendir.
Ex-Proof Motor Sıcaklık Sınıfları ve
Kullanım Alanları
Sıcaklık Sınıfları
Maksimum Motor Yüzey Sıcaklığı
Patlayıcı Gazın Ateşlenme Sıcaklığı
T1 450 >450
T2 300 >300
T3 200 >200
T4 135 >135
T5 100 >100
T6 85 >85
47
10
Thermal Switches
Termal switch’lerde termistör gibi sargı üzerine
monte edilip aşırı ısınma durumunda motor
enerjisinin kesilmesini sağlarlar. Termal switch’ler
fiziki olarak daha büyük olduklarından dolayı daha
yüksek akım kapasitesine sahiptirler ve kontrol
devresine seri olarak bağlanabilirler.
Yoğuşma Önleyici Isıtıcı
(Anti Condensation Heater- Space Heater)
Yoğuşma önleyici ısıtıcı; motorun sargısına monte
edilen bir ısıtıcıdır. Motorun enerjisi kesildiğinde
devreye girer, yoğuşma ve buhar oluşumunu
engelleyerek motor sargılarının sıcak ve kuru
kalmasını sağlar. Motor büyüklüğüne göre farklı
güç ve gerilimlerde üretilirler.
Tropikal İzolasyon (Tropical Insulation)
Motor sargılarının mantar ve yoğuşmaya karşı
ilave bir vernikle verniklenmesiyle sağlanır. Sargı
arasındaki boşluklar doldurularak daha pürüzsüz
bir yüzey elde edilir ve böylece yoğuşmanın etkileri
azaltılmış olur. Tropik bölgeler için kullanılır.
FREKANS KONVERTÖRLERİ
Frekans konvertörleri; İnvertör, Değişken Hızlı
Sürücüler (VSD), Değişken Frekanslı Sürücüler
(VFD) veya Frekans dönüştürücüsü gibi birçok
isimle bilinmektedirler. Tüm bunların tanımladığı
şey elektrik motorlarında kademesiz hız ayarını
sağlayan bir elektronik cihazdır. Günümüzdeki VFD
sistemleri, sistem içerisindeki diğer elemanların
Kullanım Alanı Grup İşareti
Kullanım Alanı ve Patlayıcı Karışımın Tanımı
Tipik Gaz Türü
Madencilik I Yeraltı, Maden ocakları, gaz ve kömür tozu
Metan
Diğer Endüstriler
II A Madencilik hariç tüm endüstriyel gazlar ( metan dahil )
Propan
Diğer Endüstriler
II B Madencilik hariç tüm endüstriyel gazlar ( metan dahil )
Etilen
Diğer Endüstriler
II C Madencilik hariç tüm endüstriyel gazlar ( metan dahil )
Hidrojen ve Asetilen
Koruma Tipi EEx d EEx de EEx e EEx n Zone21
İsim Explosion ProofPatlama Korumalı
Explosion Proof with increased safetyGüvenliği Artırılmış Terminal Kutulu, Patlma Korumalı
Increased SafetyGüvenliği Artırılmış
Non SparkingKıvılcım Üretmeyen
DIP
Hedef Dahili bir patlamanın dış ortama yayılmasına izin vermez
Özel klemens kutulu. Dahili bir patlamanın dış ortama yayılmasına izin vermez
Kalkışta ve normal çalışmada kıvılcım ve aşırı ısınmaya sebep olmaz
Normal çalışmada kıvılcım ve aşırı ısınmaya sebep olmaz
Kıvılcım ve aşırı yüzey ısısı sebebiyle ortamdaki tozun tutuşmasına sebep olmaz
Konstrüksiyon Kuvvetli gövde Özel klemens kutulu kuvvetli gövde
Özel klemens kutulu standart motor benzeri
Özel klemens kutulu standart motor benzeri
IP66 koruma sınıfında standart motor benzeri
ELEKTRİK MOTORLARINDA OPSİYONEL
ÖZELLİKLER
Termistör (PTC Thermistors)
Termistörler her faza bir tane ve seri bağlantılı
olmak üzere motor sargılarına monte edilirler.Aşırı
yüklenme,düşük yada aşırı gerilim gibi sargının aşırı
ısınması durumunda kumanda panosuna sinyal
vererek motorun enerjisinin kesilmesini sağlar.
PTC termistörler çok düşük akım kapasitesine
sahip olduklarından doğrudan kumanda devresine
bağlanmamalıdırlar, mutlaka bir PTC rölesi yada
amplifikatörü ile birlikte kullanılmalıdırlar.
48
11
kontrolü ve korunması gibi farklı fonksiyonları da
yerine getirirler.
Vantilatörler, pompalar ve kompresörler gibi
akış üreten cihazlar genellikle hız ayarı olmadan
kullanılmaktadırlar. Bunun yerine akış geleneksel
metodla regülatörler, valfler ve supaplar yardımı
ile kontrol altına alınmaktadır. Akış değişken motor
hızıyla kontrol edilmediğinde, motor sürekli tam
hızda çalışır, bu da enerji israfına neden olmaktadır.
Frekans konvertörü ile motor hızının ayarlanması
%70’e varan bir enerji tasarruf imkanı sunmaktadır.
FAN EŞİTLİKLERİ;
değişir.
orantılı değişir.
Bu kanunlardan, debinin hız ile doğru orantılı
olarak arttığı ve basıncın da hızın karesi ile orantılı
olarak arttığı görülmektedir. Enerji tasarrufu
bakımından en önemli nokta, güç tüketiminin hızın
kübü ile orantılı olarak artmasıdır. Bunun anlamı,
devir sayısının en küçük seviyede azalmasının dahi
elektrik tüketiminde büyük tasarruflara sebep
bu güç tüketimi
Sonuç olarak, tipik bir
sistem nadiren ihtiyaç
duyulan maksimum
talebi karşılayabilecek
şekilde tasarlanmıştır.
Bu, vantilatör ve
pompaların işletim
sürelerinin büyük
bir bölümü için
gerektiğinden daha
büyük seçildiğini
çalışma esnasında
çoğunlukla kullanılan
kapasite %100’ün
altındadır. Pompa
veya vantilatör
motorlarının devir
sayıları ayarlanabilir
olduğu takdirde yılın
büyük bir bölümünde
tam kapasite
çalışmak zorunda
k a l ı n m a y a c a k ,
böylece büyük bir
enerji tasarrufu
sağlanmış olacaktır.
Kaynaklar
CentraLine c/o Honeywell GmbH
49
12
lk ticari motor 1880’lerde, elektrik ve
manyetizmada 1820’lerin başlarında
yapılan temel keşiflerden yarım asır
sonra ortaya çıkmıştır. İlk defa 1821’de Mic-
hael Faraday, bir mıknatıs ve hareketli telden
sürekli bir dönme hareketi elde edebileceğini
-
tenti almıştır. 1860 ve 1870’lerde çok çalışmalar
yapılmış, hatta bu sırada doğru akım jenera-
törünün tersine çalışabileceği, yani başka bir
doğru akım jeneratörü tarafından bir doğru
akım motoru gibi çalıştırılabileceği anlaşılmış-
tır. 1888’lerin sonlarında doğru akım motorları
büyük miktarlarda imal edilmeye başlanmıştır.
Büyük şehirlerdeki ulaşım ihtiyacı motorlar için
yeni imkanlar ortaya koymuştur. Atla çekilen
arabaların elektrik motorlarıyla da hareket etti-
rilebileceği fikri ortaya atılmış, bu arada elektrik
motorlarının teorisinde de gelişmeler kaydedil-
miştir.
1888’de İtalyan Galileo Ferrari birbi-
rinden 90° faz farkı olan iki alternatif manyetik
alanının sabit dönen bir manyetik alan olarak
görülebileceğini göstermiştir. Ayrıca, bir tek
akımın, fazları farklı iki manyetik alan doğuran
fazları farklı iki akıma ayrılabileceğini göster-
-
run rotasında bir dönme meydana getirdiğini
gözlemlemiştir. Böylece ilk indüksiyon motoru
doğmuşsa da bunun sanayideki uygulamasını
Ferrari devam ettirememiştir. 1888-1896 ara-
indüksiyon motorunun patentlerini almıştır.
alarak ileri çalışmalar yaptırmış ise de, ekono-
mik kriz ve elektrik akımı tekniğinin gelişmeleri
bu çalışmaları engellemiştir. 1890’lardan itiba-
ren çeşitli ülkelerde alternatif akım motorları
-
liştirilmiştir. Böylece elektrik motorunun temel-
leri atılmıştır. Bundan sonraki gelişmeler genel-
likle esası değiştirmeden yapılan geliştirmeler
olmuştur.
50
E K O N V E R T Ö R
I L F I R Ç A S I Z
E C E M E P T F A Ş
C P A K O V R E S E
A N A H T A R D C B
S A R G I İ A S T E
A N A M L U R D T K
S E N K R O N İ I E
I L A Ç R I F O K M
R Ö T S İ M R E T R
elektronik olarak sağlayan bir motor türü 2) Isı ile direncini degistiren bir direnç
elektroniği imalatçıları komitesi kısaltması 4) International Electrotechnical Commission kısaltması
müsaade eden, istenmeyen yönlerdeki hareketlerini de engelleyen dönen elemanlar 6) Açısal konumu adımlar halinde değiştiren, çok hassas sinyallerle sürülen motorlar
tipi şalterlerin genel adı 8) Elektrik motorlarında akımın iletilmesinde kullanılan temel parçalardan 9) Elektrik motorlarında kademesiz hız ayarını sağlayan elektronik bir cihaz 10) Elektrik devrelerindeki akımı kesmeye ya da akımın bir iletkenden başka bir iltkene yön değiştirmesini sağlayan devre elemanı 11) Motorda bulunan elektromıknatısların kutuplarını değiştirmek için fırça kullanan motorlar
9) SES
sayesinde, statorundan uygulanan şebeke ile aynı frekansda dönen motorlar
iletişim örgüsü, ağ14) Maddenin Elektron, pozitron, proton vb. parçacıklarının hareketleriyle ortaya çıkan enerji türü
yarayan ve ucuna dişli çarklar, tekerlekler ya da pervane bağlanan mil
kompanzasyon sargısı olan, kuvvetli manyetik alanı boyu uzun doğru akım motorları
Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen kelimeleri
-
dan yukarıya, sağa-sola yatay ve her yönde
çapraz şekilde bulunabilir. Aynı harf birden faz-
-
Önceki bulmacanın çözümü
HazırlayanlarHazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri
51
1
ühendislik hesaplamalarında, akışkan dav-
ranışının doğru tespit edilmesi oldukça
önemlidir. Analitik yöntemlerle direkt olarak
hesaplanamayan kompleks modellerde, ısı transferi,
basınç kayıpları, akış hızları gibi verilerin nümerik
yöntemlerle, parçanın tasarım aşamasında iken
belirlenmesi, zaman ve maliyet açısından üreticiye
önemli avantajlar sağlamaktadır.
Hesaplamalı Akışkanlar Dinamiği (Computational
Fluid Dynamics-CFD), ilgili alanda detaylı hesap-
lamaların yapılabildiği, akış alanı ve diğer fiziksel
detayların gösterilebildiği, bilgisayar tabanlı bir
mühendislik yöntemdir. CFD analizlerinin sonuçları,
Simülasyon Tabanlı Ürün Tasarım sürecinde ürünün
çalışmasını, varsa problemleri bilgisayar ortamında
simüle etmeye ve ürün performansını optimize
etmekte önemli faydalar sağlar.
Mühendislik hesaplamalarında, akışkan davranışı-
nın doğru tespit edilmesi oldukça önemlidir. Analitik
yöntemlerle direkt olarak hesaplanamayan kompleks
modellerde, ısı transferi, basınç kayıpları, akış hızları
gibi verilerin nümerik yöntemlerle, parçanın tasarım
aşamasında iken belirlenmesi, zaman ve maliyet
açısından üreticiye önemli avantajlar sağlamaktadır.
Teknik BültenNo: 5
MA
RT
20
11
M
Çok fazlı akışlar, newtonian veya newtonian
olmayan akışlar, katı-sıvı etkileşim analizleri, ileri
türbülans modelleri, dönen parçaların analizleri gibi
bir çok uygulamada CFD, doğru ve hızlı sonuç elde
etmenizi sağlar.
Akışkanlar mekaniği ile ilgili hesaplamalar, uzay
ve havacılık, otomotiv, kimyasal prosesler, ısıtma,
soğutma, havalandırma, biyomedikal ve gemicilik
gibi birçok endüstriyel alanda karşımıza çıkmaktadır.
hesaplamali akiskanlardinamigi
53
2
Mekanik Uygulamalar
Medikal cihazlar
Isıtma, soğutma, havalandırma sistemleri
Motor soğutma sistemleri
Jet motorları ve turbomakinalar
Aerodinamik ve hidrodinamik gövde tasarımı
Giriş ve egzost sistemleri
Yakıt sistemleri
Transmisyon sistemleri
Frenler, kavramalar
Termostatlar
Valfler
Pompalar
Kompresörler
Fanlar
Isı değiştiriciler
Fırınlar, ocaklar
Soğutma sistemleri, dondurucular
Tesisat sistemleri
Sulama, yağmurlama sistemleri
Atık işleme ve arıtma sistemleri
Kimyasal, gıda, malzeme prosesleri
Jeneratör sistemleri
Yakıt hücreleri
Askeri savunma sistemleri
Elektronik Uygulamalar
Kabin tasarımı
Fan tasarımı, yerleşimi
Cihaz seviyesi tasarım
Sistem seviyesi tasarım
Hava ve su soğutmalı sistemler
Sistem seviyesi “heatpipe” simülasyonları
Telekomünikasyon sistemleri
Bilgisayarlar ve çevre birimleri
Güç kaynakları
Projektörler
Tüketici elektroniği
Medikal elektronik
Askeri elektronik
Otomotiv elektronik
Akışkanlar Dinamiği Denklemleri
Boltzman
Sürekli
Navier-Stokes
Ağdasız
Euler
Girdapsız
Full Potential
Doğrusal
Wave Equation or
Prandtl-Glauert Equation
Sıkıştırılamaz
Laplace Equation
Süre
kli
Sıkı
ştırı
labi
lir
Doğr
usal
olm
ayan
Gird
aplı
Visk
oz
Seyr
eltil
miş
Boltzman x x x x x x
Navier-Stokes x x x x x
Euler x x x x
Full Potantial x x x
Pransdtl-Glauert x x
Laplace x
Hesaplamalı Akışkanlar Dinamiği’nin Adımları
Birincil Adımlar (Pacing items):
İkincil Adımlar (Secondary items):
Processing): Tecplot, Fieldview, Ensight, ...
54
3
Hesaplamalı akışkan dinamiği nerede kulanılır
ve ne zaman tercih edilir?
maliyet-etkindir ve sonucu daha çabuk ulaşılabilir
deneysele göre daha ayrıntılı incelenebilir ve
değerlendirilebilir veriler sunar, deney
esnasında ölçülemeyen, gözlemlenemeyen
pek çok veriye hesaplamalı akışkanlar
dinamiği ile ulaşılabilir
olduğu fiziksel olayların modellenmesi
denizaltı üzerindeki, çeşitli kule konumlarının,
pervanenin akustik nitelikleri üzerindeki
etkisinin incelenmesi gerekli olsa bu verilere
deney yoluyla ulaşmak hemen hemen imkânsız
olurdu.
kasırganın gemi üst yapısı üzerindeki etkisi
incelenmek istendiğinde,
kirlenme gibi
geliştirilme çalışmalarında
HVAC UYGULAMALARINDA CFD ANALİZ
Hesaplamalı akışkanlar dinamiği uygulamaları
ısıtma-soğutma-havalandırma sektöründe de önemli
bir yer teşkil etmektedir. HSK’nın bu konuda yapmış
olduğu çalışmalar mevcuttur ve yeni çalışmalar da
hızla devam etmektedir.
HVAC sektöründe klima santralleri, genel olarak
hava şartlandırma üniteleri olarak tanımlanabilir.
ve nem değerlerinde filtrelenmiş temiz hava sağ-
lamaktır. Fakat şartlandırma esnasında hava, farklı
klima santrali bileşenleriyle karşılaşmakta, dolayısı ile
her karşılaştığı engel bir basınç düşümü oluşturmak-
tadır. Basınç düşümlerinin yüksek olması ise daha
büyük güç gerektiren motor seçimine sebebiyet
vermektedir. Dolayısı ile iç kayıplar azaltıldığında
kapasiteler küçülecek, daha düşük enerji tüketen
klima santralleri tasarlanabilecektir.
-
rının Azaltılması” projesinde kullanılan CFD analiz
programı olan FLUENT, karmaşık geometrideki akışın,
ısı geçişinin ve yanma gibi kimyasal reaksiyonlarının
modellenmesi için geliştirilmiş bir bilgisayar progra-
mıdır. Çözümlemek üzere ele alınan geometrinin üç
boyutlu hücre yapısı oluşturularak sayısal çözümle-
me yapma imkânı sağlar.
Sayısal çözümleme aşağıdaki aşamalardan oluş-
maktadır:
1. Modelleme hedeflerinin tayini: Modelden istenen
sonuçlar nelerdir ve nasıl kullanılacaklar? Modelden
istenilen hassasiyet nedir?Şekil 1: Klima Santrallerinde Maliyetler
55
4
2. Sayısal çözümleme modelinin seçimi: Modelle-
necek fiziksel sisteminin belirlenmesi, Çözümleme
bölgesinin başlangıç ve sonunun belirlenmesi, Sınır
şartlarının saptanması, Problemin iki veya üç boyutlu
modellenmesinin belirlenmesi, Uygun grid yapısının
seçilmesi.
3. Fiziksel modellerin seçimi: Akışın laminer olup
olmadığının belirlenmesi. Isı geçişinin öneminin
belirlenmesi. Akışın sıkıştırılabilir olup olmamasının
belirlenmesi.
4. Çözüm metodunun tayini: Problem mevcut çö-
zümleyici kullanılarak çözülebilir mi? Problemin
yakınsama zamanı nedir?
Problemin önemli özellikleri belirlendikten sonra
yapılacak işlemler aşağıda sıralanmıştır:
1. Model geometrinin oluşturulması
2. Modelin ağ yapısının (mesh) oluşturulması
-
cinin çalıştırılması
4. Gridin kontrolü
5. Çözümleyici seçimi
6. Çözüm modellerinin seçimi: laminer veya türbü-
lanslı, kimyasal bileşenler veya reaksiyonlar, ısı geçiş
değiştiricileri vb.
7. Malzeme özeliklerinin belirlenmesi
8. Sınır şartlarının belirlenmesi
9. Çözüm kontrol parametrelerinin ayarlanması
10. Akış alanının başlatılması
12. Sonuçların değerlendirilmesi
13. Sonuçların kaydedilmesi
14. Gerekliyse grid yapısı iyileştirilmesi veya sayısal/
fiziksel modelin gözden geçirilmesi.
Geometriyi çizmek ve ağ yapısını oluşturmak
için GAMBIT programı kullanılmaktadır. Ağ yapısı
oluşturulurken iki parametre önem kazanmaktadır.
Bunlar hücre sayısı ve grid yoğunluğudur. Yapılacak
modellemede kritik noktalarda gridin yoğun olması,
diğer noktalarda ise kaba ağ yapısı oluşturulması
gerekmektedir. Bu şekilde geometri optimum hücre
yapısına bölünüp optimum çözüm zamanı elde
edilebilir. Bunların dışında, ağ yapısı oluşturulurken
kullanılan hücre elemanı da önem kazanmaktadır.
GAMBIT bu konuda çeşitli eleman tipleri tanımla-
maktadır. En genel olarak üç boyutlu geometri için
iki hücre elemanı tipi kullanılmaktadır. Bunlar üçgen
yüzeylere sahip tetrahedral elemanlar ve dörtgen
-
mında çizilmiş olan santral bölümleri Gambit prog-
ramına okutulmuştur. Gambite aktarılan geometri
üzerinden ölçü alınarak, ilgili hücre Gambit progra-
mında tekrar çizilmiştir. Çizilen geometri hücrelere
ayrılmış (meshlenmiş) ve sınır şartları girilmiştir. Bu
işlem her hücre için ayrı ayrı yapılmıştır. Elde edilen
geometri kaydedilmiş ve mesh yapısı ile birlikte
geometri Fluent programına okutulmuş ve daha
önce tanımlanmış özellikleri kontrol edilmiştir. Geo-
metrinin ağ yapısının uygunluğu kontrol ettirilmiştir.
hücrenin modellenmesi için gerekli sınır şartları in-
celenmiş ve gerekli veriler tespit edilmiştir. Model
Fluent programında koşturularak, çıkan sonuçlar
irdelenmiştir.
56
5
CFD İLE ISITMA VE SOĞUTMA HÜCRESİ ANALİZİ
Hücre ısıtma, soğutma bataryaları ve damlacık
tutucudan oluşmaktadır (Şekil 1). Isıtma ve soğutma
bataryalarının gerçek geometrileri çizilmemiş, ger-
çek bataryalarda oluşan basınç kaybını oluşturacak
şekilde radyatör sınır şartı olarak modellenmiştir.
Damlacık tutucunun gerçek geometrisi modelle-
mede kullanılmıştır. Bataryaların özellikleri Tablo
1’de verilmiştir.
Isıtıcı Batarya
Soğutucu Batarya
Kuru Termometre Giriş Sıcaklığı (°C) -1.35 33
Kuru Termometre Çıkış Sıcaklığı (°C) 16.7 26
Hava Tarafı Basınç Kaybı (Pa) 30 87
Tablo 1: Batarya Özellikleri
Şekil 1: Isıtma ve soğutma hücresinin mesh yapısı
Şekil 2:
Isıtma soğutma
hücresi (orjinal)
(a) Yatay düzlemde
hız dağılımı
(a) Yatay düzlemde
hız dağılımı
(b) hava giriş kesitinde
hız dağılımı
(b) hava giriş kesitinde
hız dağılımı
(c) Statik basınç
değerleri
(c) Statik basınç
değerleri
Şekil 3:
Isıtma soğutma hücresi
(yeni geometri, sıcak çözüm)
Şekil 2a’da yatay düzlemde hız dağılımı verilmiştir.
Hava hızının ısıtıcı batarya öncesinde daha düşük
olduğu, ısındıktan sonra bir miktar artığı görül-
mektedir. Geometrideki kesit genişlemelerinde ölü
bölgeler oluştuğu görülmektedir (daire ve dörtgen
ile gösterilen kısımlar). Akışta yön değiştirmeler
oluşturmak amacıyla kesiti düzenlenmiş olan dam-
lacık tutucunun bazı kısımlarında çok düşük hızlar
oluşmaktadır. Giriş düşey düzlemindeki hız dağılımı
Şekil 2b’de verilmiştir. En dış kenarlarda havanın
durgun olduğu, iç kısımlara doğru artarak en büyük
hız değerine ulaştığı görülmektedir. En büyük hız
değeri bant şeklinde kenarlara yakın oluşmuştur.
Merkeze doğru ilerledikçe hız düşmekte homo-
jen dağılım oluşmaktadır. Şekil 2c’de şematik şekil
üzerinde hücrenin ortasından geçen yatay çizgi
boyunca statik basınç değerlerleri verilmiştir. En fazla
basınç kaybının soğutma bataryasında gerçekleştiği
görülmektedir.
Şekil 3a’da yeni geometride sıcak durum için
yatay düzlemde hız dağılımı verilmiştir. Şekil 2a’da
verilen hız dağılımı ile kıyaslandığında hücre giriş
ve çıkışında yapılan geometrik değişikliklerin ölü
bölgeleri ortadan kaldırdığı görülmektedir (daire
içindeki kısımlar). Diğer geçiş bölgelerinde genişle-
me ve daralmanın etkisi ile hız dağılımının etkilendiği
görülmektedir. Konik geçişler oluşturulduğunda üst
kısımlarda kalan köşeli kısımlar ölü bölgeler oluş-
turmaktadır (dörtgen içindeki kısımlar). Giriş düşey
düzlemindeki hız dağılımı Şekil 3b’de verilmiştir.
Şekil 2b’de verilen orijinal geometride hücre giri-
şinde hız dağılımı ile karşılaştırıldığında açılı geçişin
oluşturulduğu geometride hız dağılımının daha
homojen olduğu görülmektedir. Orijinal geomet-
ride kenarlarda meydana gelen düşük hız ve bant
şeklinde oluşan hız kademeleşmesinin bu çözümde
57
6
oldukça dar bir kısma indirgendiği görülmektedir.
Giriş kesitindeki açılı geometri hız dağılımında ho-
mojenliği arttırmıştır.
Şekil 4’te soğutma durumu için orijinal ve yeni
geometrideki statik basınç değişimi verilmiştir. Isıtma
çözümünde olduğu gibi en fazla basınç kaybının
soğutma bataryasında gerçekleştiği görülmektedir.
Isıtma ve soğutma hücresindeki profiller ölü
bölgelerin oluşmasına ve statik basınç değerinde
kayıplara sebep olmaktadır. Hücre giriş ve çıkışında
ve hücre içindeki geçiş bölgelerinde açılı yapının
kullanımı ölü bölgeleri azaltmış, hücre girişinde daha
düzgün hız dağılımı oluşmasını sağlamıştır.
Şekil 4. Statik basınç değerleri (soğuk çözüm)
(a) Orijinal geometri (b) Yeni geometri
denenmesi, araştırmacılar kendi konularına yönelik uygulamalar için kendi yazılımlarını meydana
getirilmesi
gerekse özel amaçlı uygulamalar için pek çok ticari yazılım geliştirildi ve piyasaya sürülmesi
ticari yazılımların ortaya çıkması
Hesaplamalı Akışkanlar DinamiğininZaman İçinde Gelişimi
Bazı hesaplamalı akışkan dinamiği tabirleri ve bunlar için kulanılan Türkçe karşılıkları
CFD; Computational Fluid Dynamics Hesaplamalı Akışkan Dinamiği
EFD; Experimental Fluid Dynamics Deneysel Akışkan Dinamiği
Preprocessing Önişlem
Postprocessing Sonişlem
Grid Örgü
Mesh Örgü
Structured Düzenli
Unstructured Serbest
Domain Etki alanı
Computational domain Hesaplama alanı
Adaptation Uyarlama, uyarlanma
Adaptive Uyarlanmış
Mesh refinement Örgü iyileştirme
Node Düğüm
3D 3B
Simulation Benzetim
58
Y A N A L İ T İ K
A M E S H C F D O
K A W D A R L T M
I N T I F O U I P
T E O R İ K E B L
V A N G F A N M E
A S I N I R T A K
L L A K I Ş İ G S
F Z N A K Ş I K A
1) CFD analizde ağ yapısı
2) Hemen kavranamayan, çözümü,
3) Fluent çizim programı
4) Newton’un viskozite kanununa uyan
akışkanlara verilen ad
5) Akma işi veya biçimi
6) Manuel veya uzaktan kontrolle
(elektrik veya pnömatik olarak) hava, su,
hidrolik gibi akışkanların yolunu açıp
kapayan, yön değiştiren musluk
benzeri alet
bir madde
kısaltması (ing)
1) FIRÇASIZ
2) TERMİSTÖR
3) CEMEP
4) IEC
5) RULMAN
6) ADIM
11) FIRÇALI
12) SENKRON
13) ŞEBEKE
14) ELEKTRİK
15) ŞAFT
Kelime:
STATOR
birbirine bağlanmasını sağlayan
bağlantı parçası
11) Kendilerine özgü bir biçimleri olmayıp
içinde bulundukları kabın biçimini
alan (sıvı veya gaz), seyyal, likit.
12) Tartıda ağırlığı az gelen, yeğni, ağır karşıtı
13) Bir CFD analiz programı
14) Çözümsel, çözümlemeli, tahlili
15) Bir şeyin yayılabileceği ya da
genişleyebileceği son çizgi, uç
16) Uygulama dışında kalan, akla dayanılarak
ileri sürülen düşünce
Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen kelimeleri
bulunuz. Kelimeler yukarıdan aşağıya, aşağıdan
yukarıya, sağa-sola yatay ve her yönde çapraz
şekilde bulunabilir. Aynı harf birden fazla keli-
menin ortak harfi olabilir. KALAN HARFLERDEN
OLUŞAN KELİMEYİ BULUNUZ.
Önceki bulmacanın çözümü
HazırlayanlarHazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri
59
1
SK, ürünlerin performanslarını henüz
imalat alanında iken ölçebilmek ve ulusla-
rarası standartlara uygun klima santralleri
üretebilmek için 2000 yılında “Klima Santrali Test
ve Performans Ölçüm Odası”nı hizmete sunmuştur.
AR-GE kapsamında yapılan ürün geliştirme çalışma-
ları için ve imal edilen ürünlerin performanslarını
belirli periyotlarla (1/250 santral) test etmek için
kullanılan bu test odası, ürünlerin yüksek kalite ve
teknolojisini yansıtmasında en önemli araçlardan
biri olmaktadır. Bunun yanında, yatırımcılar satın
aldıkları ürünü fabrikadan çıkmadan çalışır ve istenen
değerleri sağlar durumda görebilmektedirler.
HSK AR-GE departmanının bir senelik titiz çalışması
sonucu ortaya çıkan bu test odasının tamamı Ameri-
kan AMCA / ASHRAE Standartları uyarınca yapılmıştır.
AMCA 210-85 Standardının amacı fanların ve diğer
hava taşıyıcıların laboratuar testlerini, performans-
larını değerlendirerek, akış oranı, basınç, güç, hava
Teknik BültenNo: 6
MA
YIS
20
11
Hyoğunluğu, devir ve verimlilik olarak garanti amaçları
ve değerleme için uniform metodlar ile birleştirmek-
tir. Bu standart fan, kompresör gibi hava taşıyıcıların
temel testlerinde kullanılabilir.
Test odasında AMCA / ASHRAE standartlarına göre
yapılan ölçümler 3 grupta toplanır;
1. Klima Santralında Yapılan Ölçümler:
2. Test Tünelinde Yapılan Ölçümler:
klima santrali test prosedürü
Klima Santrali Test ve Performans Ölçüm Odası
61
2
3. Atmosferik Ölçümler:
Yapılan bu ölçümler neticesinde klima santrali debisi
hesaplanmış olur.
Performans testlerinde, klima santralinin monte
edileceği kanal sistemine ait basınç kayıpları simüle
edilebilmekte ve bu değere bağlı olarak performans
ölçülmektedir. Debi ölçümü sırasında dış basınç
kaybını veri olarak girdikten sonra, yazılım otomatik
olarak debiyi hesaplamaktadır.
Klima Santralı Test ve Performans Ölçüm Odasının,
laboratuarlar için hazırlanmış özel bilgisayar yazılımı,
veri toplama cihazları, ölçüm sensörleri ve ortam
şartlarından etkilenmeyen bilgisayarı test sistemine
uygun olarak seçilmiştir.
Teste Hazırlık ve Test SüreciKlima santrali test cihazının çıkış kesitine kanal
bağlantısı aynı eksende olacak şekilde yardımcı
destek elemanları ile yerleştirilmelidir. Hava çıkış
damperi test cihazı giriş kesitine eş olacak şekilde
konumlandırılmalı ve hava kaçağı olmayacak bir
şekilde bağlantısı yapıldığından emin olunmalıdır.
Test ünitesi elektrik panosundan klima santrali-
nin güç girişi HSK ehliyetli elektrik teknisyenleri
tarafından yapılmalı, motor dönüş yönü kontrol
edilmelidir. Klima santrallerinin damperlerinin açık
olduğu, kapılarının kapalı olduğu ve hava geçişine
uygun olup olmadığı kontrol edilmeli, uygun ise
test cihazı kontrolüne geçilmelidir. Gerekli basınç
düşümünü yaratmak ve kanalı simüle etmek amacı
ile kullanılan nozzlelerden hangilerinin açık-kapalı
olduğuna bakılmalıdır.
Tüm bu kontrollerin ardından sistem çalışmaya
hazırdır. Test edilecek klima santrali test tünelinin
girişine bağlanıp sensör montajları yapıldıktan sonra
operatör sistem yazılımından hedeflenen test basın-
cını girerek santrali ve ayarlanabilir çıkış sistemini
çalıştırır. Santral sabit devir sayısı ile döndüğünden
çıkış basıncı da sabittir. Ayarlanabilir çıkış sistemi ise
klimatize edilen ortam gibi davranarak santrali yük-
ler. Yoğun teorik araştırmalar sonucunda elde edilen
matematiksel bilgi ve formüller sistem yazılımına
uyarlanmıştır. Bu veriler sonucunda yorumlanan
otomasyon rutinleri hedeflenen yükü oluşturabilmek
için çıkış sistemini otomatik olarak ayarlar ve hava
debisini hesaplar.
Test sırasında ölçülen büyüklüklerin herbiri için bir
alarm değeri tanımlanmıştır. Operatör test sırasında
alarm durumlarını, ölçüm sonuçlarını sayısal göster-
gelerde ve grafiklerde izleyebilmekte gerektiğinde
sisteme müdahale edebilmektedir. Test edilen her
klima için otomatik olarak .xls formatında rapor oluş-
turmaktadır. Test cihazının çalıştırılmasının ardından
basınç vb. değerler okunmaya başlanacaktır. Bu
ekran üzerinden var olan değerler okunabileceği
gibi fan devri de manual olarak değiştirilebilmekte,
dolayısı ile arzu edilen farklı koşullar için de değerler
okunabilmektedir.
62
3
AMCA 210-85 Standardı
Bir veya birden çok odacıklı nozzleye giren hacimsel
debi (Q5);
Test koşullarındaki fan debisi;
atmosferik basınca eşittir.
Pv = P
v2
Pt1 basıncı da atmosferik basınca eşit kabul edilir
yani 0’dır.
Pt1
= 0
ortalama oda basıncına Ps7
eşit kabul edilir.
Pt2
= Ps7
+ Pv
Pt = P
t2 - P
t1
Test koşullarındaki fan statik basıncı;
Ps = P
t - P
v
NOTLAR
giriş simülasyonundaki bir eşdeğer kanal çapını
belirtir. Kanal titreşimi dikkate alınmamıştır.
kadar 2 ya da 3 eşdeğer çaplı ve fan çıkışını uygun
-
lındaki titreşim dikkate alınmamıştır.
çıkış kanalı dikkate alınmadan da test edilebilir.
4) Değişken egzoz sistemi yardımcı bir fan veya bir
daralma (kısma) aygıtı olabilir.
5) En büyük nozzlenin sistem çıkış yüzeyine uzaklı-
ğından kasıt en büyük nozzlenin minimum 2,5 dar
geçit çapı kadar olmalıdır.
6) J’nin boyutları; dönme eksenine akış yönünde
dikey ise fanlar için eşdeğer fan çıkış çapı en az 1
katı, dönme eksenine akış yönünde paralel ise fanlar
için eşdeğer fan çıkış çapı en az 2 katı olmalıdır.
7) td7
sıcaklığı, td5
sıcaklığına eşit olduğuna dikkat
edilmelidir.
sonuçlar, test bilgileri ve tanımlamalar mevcuttur.
-
63
4
rilmektedir. Örnek bir fan eğrisi aşağıdaki şekilde
görülmektedir.
ikisi birden gösterilebilir.
Sonuç olarak yoğun bir AR-GE çalışmasıyla oluşturul-
muş bu klima santrali test laboratuarı, kendi alanında
Türkiyedeki ilk laboratuardır. Bu test laboratuarı
ile yatırımcılar sahip oldukları klima santrallerinin
verdiği hava debisinden emin olarak santrallerini
klima tesisatı içinde güvenle kullanabilmektedirler.
Belirti Muhtemel Sebepler
Yük sek kızgınlık
(superheat)
- Düşük Soğutkan Şarjı
- Yetersiz aşırı soğuma (sıvı hattında kabarcıklar)
- Düzgün ayarlanmamış TGV
- İçten dengelemeli TGV’de aşırı basınç düşümü
- Pisliklerin valfi tıkaması
- TGV’nin kuyruk şarjı azalmış (kaçak nedeniyle)
Düşük kızgınlık
- Kötü kuyruk bağlantısı (kuyruk yüksek sıcaklık hisseder)
- Düzgün monte edilmemiş TGV
- Pisliklerin valfin tam kapanmasını engellemesi
- Gereğinden büyük kapasiteli valf
- Buharlaştıcıda kompresör yağının birikmesi
Genleşme valfinin
avlanması
- Gereğinden büyük kapasiteli valf
- Hatalı kuyruk şarjı (“X” - çapraz- şarj en iyi kararlılığı sağlar)
- Birden fazla evaporatörlü sistemlerde dengesiz ısıl yük dağılımı (bazı bu-
harlaştırıcılarda aşırı soğutkan nedeniyle taşma meydana gelmesi) emiş hattı
sıcaklığını etkiler.
Termostatik Genleşme Valfleri (TGV) ile ilgili sorun giderme ipuçları
64
55
T P E R F O R M A N S
E E L A K A L İ T E E
S R K P E R İ Y O T N
T İ A N A M P İ K E S
B V N G O O D E B İ Ö
N E A Ü Ö L Ç Ü M R R
A D L Ç A N O Z Z L E
F A S H R A E J T U A
N O Y S A L Ü M İ S R
1) Başarım, verim gücü
2) Bir ölçme aracı
3) Bir kesitten birim zamanda geçen akışkan
miktarı
amacıyla açılmış biçimli girinti
5) Genel anlamda ölçme, nesneleri ya da
özellikleri, çeşitli kurallara göre sembollere
veya sayılara ayırma işlemidir
6) Bir kuruluş veya işletmeye gerekli olan
eşya, takım
8) Algılayıcı, alıcı, sezici
9) Mala değer verdiren, yapım, dış manzara,
renk ve tat gibi ona ait özelliklerin hepsi
10) Sıcak veya soğuk havayı dengeli olarak
savuran havalandırma aracı
11) Birim zamandaki dönme sayısı
12) Bir sanayi dalı ile ilgili yapım yöntemlerini,
1) MESH
7) YAKIT
10) RAKOR
Kelime:
kullanılan araç, gereç ve aletleri kapsayan bilgi
13) American Society of Heating, Refrigerating
and Air-Conditioning Engineers’ın
kısaltılmışı
14) Devir
yapabilme; bir etkiye direnebilme yeteneği,
kuvvet
16) Teoriksel ya da gercek fiziksel bir sisteme
ait neden sonuç iliskilerinin bir bilgisayar
modeline yansıtılmasıyla,değişik koşullar
altında gerçek sisteme ait davranışların
bilgisayar modelinde izlenmesini sağlayan
bir modelleme tekniği
Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen kelimeleri
bulunuz. Kelimeler yukarıdan aşağıya, aşağıdan
yukarıya, sağa-sola yatay ve her yönde çapraz
şekilde bulunabilir. Aynı harf birden fazla keli-
Önceki bulmacanın çözümü
HazırlayanlarHazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri
65
1
atı, sıvı ve gaz halindeki maddelerin oluş-
turduğu tanecikli (maddesel) ortamlarda
dalgalar şeklinde yayılabilen enerji türüne
ses denir. Ses, titreşimlerden oluşan bir enerji türüdür.
-
nuşmanın temel öğesi sestir ve insan sesi de titreşim
sonucu oluşur.
(Ses veren her şey titreşir ve titreşen cisimler ses
oluşturur).
ve düşüncelerini aktarabilmeleri için konuşmaları
gerekir.
Sesin Özellikleri
Sesleri birbirinden ayıran üç özellik vardır. Bunlar
sesin şiddeti, sesin yüksekliği ve sesin tınısıdır.
a) Sesin Şiddeti:
Sesin zayıf veya kuvvetli olmasına sesin şiddeti denir.
Sesin şiddeti desibel (dB) birimi ile belirtilir. 0 – 60
(dB) arasındaki sesler insan kulağını rahatsız etmez.
Teknik BültenNo: 7
HA
ZİR
AN
20
11
K
Aynı sesin çeşitli müzik aletlerinden çıktığı zaman
-
lığını ifade eden bir terimdir. (Aynı notayı (tonu) çalan
bir kemanla bir flüt arasındaki temel fark, tını farkıdır
ve bu nedenler farklı sesler çıkar. Enstrümanların
oluşturduğu sesin farklı bir tınıda olmasını sağlar).
c) Sesin Yüksekliği (Frekansı):
denir. Ses yüksekliği, ses kaynağının titreşme hızına
bağlıdır. Ses kaynakları hızlı titreştiği zaman sesin
yüksekliği artar ve ses ince (tiz) çıkar. Ses kaynakları
yavaş titreştiği zaman sesin yüksekliği azalır ve ses
sayısına frekans denir. Frekans birimi hertz’dir ve Hz
ile gösterilir. Frekansı büyük olan ses kaynağı ince,
frekansı küçük olan ses kaynağı kalın ses verir.) Sesin
yüksekliği ses kaynağı olarak kullanılan telin boyuna,
ses ve titresimSES VE GÜRÜLTÜ
67
2
gerginliğine, kalınlığın (kesitine) ve cinsine bağlıdır.
Sesin abartılı ve gelişi güzel kullanılması sonucu ses
kirliliği ortaya çıkar. Ses kirliliğine gürültü denir. Ses
kirliliği insan sağlığı için çok zararlıdır.
-
fif sesin şiddeti 0 (sıfır) desibel olarak kabul edilir.
kulağı, frekansı 20 titreşim/saniyeden küçük olan
sesleri işitmez fakat bu seslerden olumsuz etkilenir.
Ses altı denilen bu titreşimlerin etkisinde uzun süre
kalan insanlarda sağırlıklar görülmektedir).
SES DALGALARININ FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ
Dalgalar genel olarak, mekanik ve elektromanyetik
dalgalar olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Elektro-
manyetik dalgalar, yayılmak için bir ortama ihtiyaç
duymazlar ve boşlukta da yayılabilirler. Mekanik
dalgalar ise, enerjilerini aktarabilmek için ortam
taneciklerine ihtiyaç duyarlar. Bu yüzden boşlukta
(örneğin uzayda) yayılamazlar. Ses dalgaları da me-
kanik dalgalar olduklarından yayılmak için maddesel
bir ortama ihtiyaç duyarlar.
FREKANS (SIKLIK):
Bir dalganın frekansı, dalganın hava veya başka bir
sıklıkta titreştiğine bağlıdır. Frekans ileri geri titreşim-
Saniyedeki titreşim sayısı özel olarak Hertz birimi
ile ifade edilir.
1 Hertz = 1 döngü/saniye
Yüksek frekans değerleri için Hertz’in bin katı olan
duyabildiği sesler 20 ile 20000 Hz (20kHz) arasında
altında ise bu tür titreşimlere ses altı titreşimler,
frekans 20 kHz’ in üzerinde ise bunlara da ses üstü
titreşimler denir.
SESİN ŞİDDETİ:
Şiddet, ses dalgalarının taşıdıkları enerjiye bağlı
olarak birim alan uyguladıkları kuvvettir. Birimi ge-
nellikle ‘metrekare başına Watt’ (W/m2) olarak ifade
edilir. Sesin şiddeti, ses kaynağına olan uzaklığın
karesi ile ters orantılıdır.
DESİBEL (DB):
-
algılayabileceği en düşük ses şiddeti, eşik şiddet
en yüksek sesin şiddeti ise, eşik şiddetinin yaklaşık
aralığı bu kadar geniş olduğundan, şiddet ölçümü
için kullanılan ölçek de 10’un katları, yani logaritmik
olarak düzenlenmiştir. Buna desibel ölçeği denir. Sıfır
desibel mutlak sessizliği değil; işitilemeyecek kadar
düşük ses şiddetini (ortalama 1.10-12 W/m2) gösterir.
Desibel, bir oranı
veya göreceli bir
değeri gösterir ve
‘bel’ biriminin 10
katıdır. Alexander
Graham Bell’ in anı-
sına bel adı verilen
birim, iki farklı bü-
yüklüğün oranının
logaritması olarak
tanımlanmaktadır.
Yani ‘1 bel’, birbirlerine oranları 10 olan iki büyük-
lüğü göstermektedir (örneğin 200/20). Bu oranın
çok büyük olmasından dolayı ‘’Desibel’’ adı verilen
ve oranların logaritmasının 10 katı olarak tanımla-
nan birim daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu
sayılardan biri bilinen bir sayı olarak alındığından,
Desibel; söz konusu bir büyüklüğün (Pi) referans
büyüklüğe (Pref) oranının logaritmasının 10 katıdır
(dB=10.log [Pi/Pref]). dBA ise insan kulağının en çok
hassas olduğu orta ve yüksek frekansların özellikle
vurgulandığı bir ses değerlendirmesi birimidir. Gü-
rültü azaltması veya kontrolünde çok kullanılan dBA
birimi, ses yüksekliğinin sübjektif değerlendirmesi
ile ilişkili bir kavramdır.
Eşik şiddetindeki ses ‘sıfır’ desibeldir ve 1.10-12 W/m2
değerine eşdeğerdir. 10 kat daha şiddetli ses 1.10-11
W/m2; yani 10 dB iken, 100 kat daha şiddetli ses 20
dB’dir. Aşağıdaki tabloda, günlük hayatta sıklıkla
karşılaştığımız bazı ses kaynakları ve bunların üret-
tiği seslerin desibel olarak şiddetleri karşılaştırma
amacıyla verilmiştir.
Ses dalgaları enerjilerini 3 boyutlu ortamda taşırken,
kaynaktan uzaklaştıkça ses dalgalarının şiddeti azalır.
Artan uzaklıkla birlikte ses dalgalarının şiddetinin
68
azalması ses dalgalarındaki enerjinin daha geniş
alanlara yayılmasından kaynaklanır. Ses dalgaları 2
boyutlu bir ortamda dairesel olarak yayılır. Enerji
korunduğu için enerjinin yayıldığı alan arttıkça güç
azalmalıdır. Şiddet ve uzaklık arasındaki ilişki ters-
kare ilişkisidir. Bu yüzden kaynağa olan uzaklık 2
katına çıktığında şiddet ¼ ‘üne düşer. Benzer şekilde
kaynağa olan uzaklık ¼ ‘üne düştüğünde şiddet 16
katına çıkar. Uzaklık arttıkça sesin şiddeti, uzaklığın
karesi oranında azaltır.
TİTREŞİM
Titreşim Nedir?
-
reketlerdir. Buradaki mesafe genlik, bir saniyedeki
kontrolünde en önemli olaylardan birisi rezonanstır.
Rezonans, cihazın çalışma frekansı ile titreşim alı-
cının doğal frekansının aynı zaman diliminde aynı
frekansta olması durumudur. Rezonansın oluşmasını
sertliğinin titreşim alıcı sistemin en az üç katı olması
gerekir. Yani rahatsız edici frekansın, doğal frekansa
oranı 3 olduğunda, teorik olarak titreşimin %90’ı
elimine edilmiş olur.
HVAC Sektörü Titreşim Kontrolü
-
temleri, binalarda gürültüyü meydana getiren kay-
nakların en önemlilerindendir. Mekanik sistemlerin
meydana getirdiği gürültü ve bu gürültünün bina
genel akustik ortamı üzerindeki etkileri de tasarım
aşamasında dikkate alınmalıdır.
çok şikayet yaratan konunun HVAC sistemlerinden
kaynaklanan aşırı ses seviyesi olduğunu göstermiştir.
Bu aşırı ses seviyesi, tasarım hatalarından, izolas-
yon eksikliğinden veya ses ve titreşim sorunları
düşünülmeden gerçekleştirilen maliyet düşürücü
girişimlerden kaynaklanabilir.
-
lerine ve titreşim kontrolü öğelerinin daha fazla
dikkate alınmasına rağmen, günümüzde hala HVAC
sistemlerinden kaynaklanan ses ve titreşim sorunları
mevcuttur.
Sessiz cihaz seçimi ve ses ve titreşim kontrolü için
özel bir takım malzemelerin kullanılması HVAC ta-
açısından konulan hedeflere ulaşmak maksadı ile
mahallerdeki ses seviyelerini belirlemek, ses ve
titreşim kontrol malzemelerini seçmek için bazı
-
lerde gürültünün ve titreşimin
en aza indirilmesi için özellikle
fan seçimine özen gösterilmeli,
sistem minimum basınç kaybı
yaratacak şekilde tasarlanmalı,
kanal sistemi ve buna bağlı
seçilmesi gerekmektedir.
Sistem tasarımı esnasında
alınacak önlemlerin ardından,
bitmiş sistemlere titreşim
-
ivmesi ölçülerek uygunluğu
VIBRATION SEVERITY PER ISO 10816-1
Machine Class ISmall Machines
Class IIMedium Machines
Class IIILarge Rigid Foundation
Class IVLarge Soft Foundation in/s mm/s
Vib
ratio
n V
eloc
ity V
rms
0.01 0.28
0.02 0.45
0.03 0.71 GOOD
0.04 1.12
0.07 1.80
0.11 2.80 SATISFACTORY
0.18 4.50
0.28 7.10 UNSATISFACTORY
0.44 11.20
0.70 18.00
1.10 28.00 UNACCEPTABLE
1.77 45.90
69
4
konfor şartlarından titreşim
ve ses kontrolü de göz ardı
edilmemelidir.
titreşim miktarı ölçülecek
olan cihaz mümkün oldu-
ğunca dış etkilerden arın-
dırılmalı, titreşim ölçüm
aleti konusunda da hassas
davranılmalıdır. Cihazın
ayak ve taban kısmından
titreşim miktarı değerlen-
dirilmelidir ve bu titreşim
miktarları makinenin sağlığı
açısından ISO 10816’ya göre
değerlendirilmelidir.
Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği”nde belirtildiği şekilde aşağıdaki gibi alınmalıdır.
* 1Hz-8 Hz arasında, 1.5 mm/s’den 0.3 mm/s’ye logaritmik çizilen grafikte doğrusal olarak azalmaktadır.
** 1Hz-8 Hz arasında 3.5 mm/s’den 0.6 mm/s’ye logaritmik çizilen grafikte doğrusal olarak azalmaktadır.
Cihazlar belirtilen değerler dahilinde kalmalı, böylece HVAC sektöründe sıcaklık şikayetlerinden sonra en
çok gündeme gelen ses ve titreşim konusu da göz ardı edilmemiş, maksimum konfor sağlanmış olur.
10 - 1000Hz / > 600 m
in-1
2 - 1000Hz / > 1200 m
in-1
Vib
ration
Velo
city
11.00
7.10
4.50
3.50
2.80
2.30
1.40
0.71
mm/s rms
Setting Strong Soft Strong Soft Strong Soft Strong Soft
Machine type
Pumps > 15 KWradial, axial, diagonal
Medium sizeMachines
15 KW < P < 300 KW
Great machines300 KW < P < 50 MW
Standard traction Intermediate shaft / belt drive
Enginees160 mm < H < 315 mm
Enginees315 mm < H
Group Group 4 Group 3 Group 2 Group 1
70
5
Degazör nedir?
Buhar ve kaynar su sistemlerinin iki
düşmanı vardır: Sudaki kireç gibi
Oksijen (O2 2
)
gibi korozif gazlar. Oksijen (O2),
havada ve taze kazan besleme suyu
içinde çözünmüş halde bulunur.
Su, hava ile temasında çok kolay bir
(CO2), ham suyun geçici sertliğini
oluşturan veya yumuşatma işlemin-
den sonra nitelik değiştiren sertlik
-
ması sonucu oluşur.
Buhar kazanları besleme suyu ve kaynarsu
kazanları tamamlama suyu içinde çözünmüş
olarak bulunan serbest oksijen (O2) ile ka-
oluşan karbondioksit (CO2) gazları, kazan-
larda, buhar kullanan cihazlarda ve özellikle
-
meler şeklinde korozyona neden olurlar. Bu
gazların etkileri taze besleme suyu oranı ve
sistem işletme basıncı arttıkça daha da artar.
2 ve CO
2 gazların-
dan arındırılmaları için degazör cihazından
geçirilerek degaze edilmeleri şarttır.
1. Sıcaklık + basınç esasına göre çalışan
degazörler
Sıcaklık + basınç esasına göre çalışan dega-
zörler, özellikle taze besleme suyu oranının
yüksek olduğu yüksek basınçlı kazanlı
sistemlerde kullanılırlar. Bu cihazlar, kısmen
gazlarını açığa çıkarmalarını da sağlarlar. Bu
cihazların işletme sıcaklığı 102 - 105 °C, işlet-
gaz alma verimleri %96 - %100 aralığındadır.
Sıcaklık yüksek olduğundan kazan besleme
-
sisteminde ısıtıcı buharın diğer bir kısmı, özel
bir karışım donanımı ile doğrudan degazör
tankı içindeki suya verilerek, suyun kaynaya-
rak gazını bırakması sağlanır ve yeniden gaz
alması engellenir.
2. Sıcaklık + pulverizasyon esasına göre
çalışan degazörler
degazörler, özellikle taze besleme suyu
oranının düşük olduğu orta basınçlı kazanlı
sistemlerde kullanılırlar. Bu cihazların işletme
sıcaklığı 90 - 95 ºC, işletme basıncı atmos-
ferik, gaz alma verimleri %90 - %95 aralı-
bünyelerinde veya kondens tankında gerçek-
leşir. Sıcaklık yüksek ve kavitasyon tehlikesi
olmadığından kazan dairesi zemininde veya
kondens tankı üzerinde tesis edilebilirler.
Her iki degazör sistemininde besleme suyu
geçirilmek suretiyle buharla karıştırılarak
sıcaklığı arttırılır ve böylece O2 ve CO
2 gazları
besi suyundan ayrıştırılır. Serbest kalan O2 ve
CO2 gazları degazör üzerindeki otomatik gaz
atma vanasından dışarı atılır.
71
66
Hazırlayanlar
D K İ T S U K A R
E A U T A K İ Ş E
P S L L Y K İ T Z
L E İ G A A O R O
A S E Ş A K Y Z N
S D E S İ B E L A
M Ş I N I T O İ N
A H E R T Z M Y S
N K İ L N E G E U
M R Ö T A L O Z İ
1) Saniye başına düşen devir sayısı
haline bırakıldığı zaman kendini germek
için sarf edilen enerjiyi, aynı miktarda geri
veren bir makine elemanı
3) Bir dalganın normal konumundan
yükselme ve alçalma mesafesi
4) Bir dalga örüntüsünün tekrarlanan
birimleri arasındaki mesafe
5) Belirli bir frekansta titreşen bir sistemin,
aynı frekanstaki dış titreşimin tesirinde
kalarak yüksek genlikle titreşmesi olayı
6) Enerji nakil hatlarını, şalt sahaları ve
edildikleri yerden yalıtan ve taşıyan
elemanlar
7) Maddeden oluşan bir ortamda yayılan,
mekanik bir titreşim dalgası
8) Atmosferde oluşan ses dalgalarının
1) PERFORMANS
8) SENSÖR
10) FAN
13) ASHRAE
beyindeki merkezlerde karakter ve anlam
olarak algılanmasına kadar olan süreç
9) Yer değiştirme, yerinden oynama
birbirinden ayırt etmeyi sağlayan ses
özelliği
11) Yankı bilimi
12) Ses şiddetini gösteren birimin onda biri
çıkmasında etkili olan ruhsal,
fizyolojik nokta
durması için yerleştirilen ağaç kama, kıskı
15) Başın her iki yanında bulunan işitme organı
Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen kelimeleri
şekilde bulunabilir. Aynı harf birden fazla keli-
Önceki bulmacanın çözümü
HazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri
72
1
avanın nemi içinde taşıdığı su buharıdır. Ta-
nımlanan şartlarda havanın taşıdığı suyun
ağırlığı havanın mutlak nemi, tanımlanan
şartlarda havanın taşıdığı su buharının, tanımlanan
şartlarda taşıyabileceği en çok su buharı miktarına
oranı ise oransal nem olarak adlandırılır. Nem ile
mücadele etmek için bu iki kavramın iyi bilinmesi
ve diğerleri ile birlikte bu kavramların da psikomet-
ri üzerinde kritik edilebilmesini gerektirir.
Psikrometri
Nemli hava bilimidir (“Psikros” eski Yunanca’da “so-
ğuk, taze” anlamına gelir). termodinamik biliminin
bir bölümünü oluşturur ve havanın termodinamik
özelliklerini ele alır.
Buhar
Suyun gaz halidir.
Doymuş buhar, kızdı-
rılmış buhar ve doy-
mamış buhar olarak
üçe farklı özellik gös-
terir.
Teknik BültenNo: 8
TE
MM
UZ
201
1
H
Daha fazla sıvı alma kapasitesi olmayan buhardır. Bu
buhar tipi, su ile hala doğrudan temas halindedir.
Doymuş buharın daha fazla ısıtılarak ya da hacmi-
nin sabit basınç altında artırılmasıyla oluşan buha-
rın özelliği.
Doymuş buharın sabit basınçta tutularak ısıtılması
ile oluşur. Artık doymuş değildir.
Nemlendirme ve Nem Alma SistemleriNem Nedir Nasıl Ölçülür
73
2
Aynı sıcaklık ve %100 doyma seviyesinde havanın
içerisinde bulunabilecek nem miktarına bağlı ola-
rak ortam havasının içinde bulunan nem miktarını
tanımlar. Havanın içindeki su buharının kısmi basın-
cının o havanın çiğ noktasındaki nemin doyma ba-
sıncına oranıdır. Genellikle yüzde olarak ifade edilir.
Mutlak Nem
1 kg kuru hava içerisinde bulunan buhar kütlesidir
(x). Sonuç her zaman: (1+x) kg hava/buhar karışımı-
dır. Birimi g/kg olarak verilir.
Buharın soğuması ile oluşur. Yoğuşma, havanın çiğ
noktasına ulaşıldığında, yani havanın belli bir sıcak-lıkta daha fazla su alamayacağı zaman, doğal ola-
rak ortaya çıkan bir olgudur.
Metallerin paslanması, gıdaların veya ahşabın çürü-
mesi, küflenme, mantar üremesi, cildin yapış yapış
olması ve toz gıdaların topaklanması, ahşap mobil-
yaların açılması veya çarpılması, nefes alırken zor-
lanma, gıdaların üzerinin kabuk bağlaması ve renk
değiştirmesi gibi benzer günlük problemler sıcak-
lık değişikliğinin yanında özellikle nem değişikliğin-
den kaynaklanan olgulardır. Yaşam şartlarını zor-
laştıran, mal ve para kaybedilmesine sebep olan
bu durum özellikle yüksek nem ile ilgilidir. Kaste-
dilen nem solunan hava ile taşınan sudur. İklim ve
hava koşullarına göre insan kontrolü dışında deği-
şen nem, insan sağlığını ve eşya konforunu bozan
en önemli etkendir. ; üremesine
yardımcı olduğu mantar ve küfler ile insan sağlığı-
na, paslanma ve buna bağlı aşınma ile tüm metal
eşyaya aksama-makinaya, kuru gıdaların su çekme-
si sonucu bozulmasına çürümesine, baskı tesislerin-
de materyallerin uzaması ve kısalmasına sebep ola-
rak baskı kalitesinin bozulmasına, elektrikli ve elekt-
ronik eşyaların paslanmasına-bozulmasına-kısa dev-
re yapmasına, higroskopik maddelerin nem çeke-
rek kullanılmaz hale gelmesine, beton içindeki de-
mirlerin paslanmasına yol açarak bina statiğinin za-
yıflamasına, tohumların zamansız çimlenerek zayi
olmasına, zararlı mikro organizmaların daha fazla
üremesine yol açarak tüm canlıların riske girmesi-
ne, boya-kağıt ve bezleri etkileyip metalleri paslan-
dırarak metal-ahşap veya kumaş sanat eserlerinin
zarar görmesine, bulduğu soğuk yüzeylere yapışa-
rak buz pistlerinin bozulmasına, evaparatör yüzey-
lerine yapışarak aşırı enerji sarfiyatına, kültür ve sa-
nat eserlerini tahrip ederek müze ve kütüphanele-
re zarar veren önemli bir olumsuzluktur.
Hava, belirli bir sıcaklıkta ancak belirli miktarda su
buharı tutabilir. Daha fazla nem tutamayacak duru-
ma gelen doymuş havanın bağıl nemi yüzde 100’dür.
Havanın sıcaklığı yükseldikçe tutabileceği su buha-
rı miktarı artar, sıcaklığı düştükçe bu miktar azalır.
Çünkü hava soğudukça taşıdığı buharın bir bölümü
yoğunlaşarak suya dönüşecektir. Demek ki, doyma-
mış hava belirli bir dereceye kadar soğutulduğunda
doyma noktasına ulaşır; daha da soğutulduğunda
içindeki nem su damlacıkları halinde havadan ayrı-
lır. Bu sıcaklığa “çiğ noktası”denir.
Görüldüğü gibi, havadaki fazla nemi gidermenin
bir yolu havayı çiğ noktasının altına düşecek kadar
soğutmaktır. Havayı kolayca nem tutan maddelerin
üzerinden geçirmek de ikinci bir yöntemdir. Bildiği-
niz gibi yazın mutfaktaki tuz nemlenir ve tuzluktan
akması güçleşir. Çünkü sofra tuzu (sodyum klorür)
çok kolay nem tutan bir maddedir. Ama metalleri
aşındırdığı için nem giderici olarak kullanmaya el-
verişli değildir; bu amaçla en çok silis jeli (silikajel)
ve lityum klorür kullanılır. Böyle bir madde, örneğin
silis jeli bir tepsiye yayılıp üzerinden nemli hava
geçirildiğinde, doyma noktasına gelinceye kadar
havanın bütün nemini soğurur. Daha sonra bu tepsi
otomatik olarak dışarı sürülür ve yerine kuru jel dolu
yeni bir tepsi geçer; bu arada nemli jel de ısıtılarak
kuruduğunda yeniden devreye girer.
Çok kuru havayı nemlendirmek için de havayı bir su
haznesinin üzerinden geçirmek ya da duşa benze-
yen incecik deliklerden üzerine su püskürtmek gibi
birkaç yöntem uygulanabilir.
Havadaki nem oranının denetlenmesi öncelikle in-
sanların rahatı açısından önem taşır. Bunun dışın-
74
3
da bazı fabrikalarda üretilen ürünlerin niteliği de
büyük ölçüde havanın nemlilik derecesine bağlıdır.
Yazın sıcak ve nemli havalarda bazı yiyecek madde-
leri öylesine nemlenir ve yapış yapış duruma gelir
ki ürünü paketlemek bile güçleşir. Özellikle şeker-
leme, makarna, ilaç, fotoğraf filmi ve kâğıt fabrika-
larında nem ve sıcaklık koşullarının denetlenmesi
çok önemlidir.
Bina havalandırma kanalları
Klima Santralleri
Nemlendirme odaları
Fırınlar
Seracılık, hayvancılık
Şarap mahzenleri
Pamuk ve tekstil üretim-
depolama tesisleri
Meyve-Sebze depoları
Tütün bekletme depoları
Ahşap ve kağıt üretim-depolama tesisleri
- Püskürtmeli Hava Yıkayıcılı Adyabatik Nemlen-
diriciler
- Yüksek Basınçlı Fıskiyeli Nemlendiriciler
- Adyabatik Buharlaşmalı Pedli Nemlendiriciler
- Ultrasonik Nemlendiriciler
- Isıtıcılı Buharlı Nemlendiriciler
- Elektrotlu Buharlı Nemlendiriciler
- Proses Buharlı Nemlendiriciler
- Katı Maddeli Nem Alıcı DES Sistemleri
- Sıvı Maddeli Nem Alıcılı DES Sistemleri
NEMLENDİRME SİSTEMLERİNemlendiricinin seçimi için aşağıda da verilen pa-
rametreler belirlenir:
İlave edilecek nem oranı
Kullanılabilecek buhar veya şartlandırılmış su te-
mini
Nem kontrolü yapılacak mahallin kontrol toleransı
Aşağıdaki tabloda ortam havasının bağıl neminin,
insan sağlığına etkisi özetlenmiştir. HSK klima sant-
rallerinde kullanılan nemlendirme üniteleri ile nem
ayarı hassas bir şekilde sağlanabilmektedir.
Atomize (adyabatik) nemlendiriciler ve sistemleriyle
hava nemlendirilmesi işlemidir. Atomize nemlendiri-
ciler evaporasyon evresinde enerjiye ihtiyaç duyan
aerosoller üretirler. Gerekli enerji, çevredeki hava-
dan ısı olarak alınır. Bu nedenle adyabatik nemlen-
dirme işleminde ek olarak soğutma etkisi de sağlanır.
Aerosoller; içerisinde pus gibi asılı duran madde
zerreciklerinin (duman gibi katı partiküller veya
sis gibi sıvımsı maddeler) bulunan gazlardır. Hava
nemlendirme terimleri içerisinde aerosollar, yakla-
şık 1-20 μ boyutunda düzgün su damlaları olarak
75
4
nitelendirilirler. Atomize nemlendiriciler tarafından
üretilirler ve ortamdaki havaya gönderilirler. Aerosol
nemlendirme her zaman adyabatiktir.
Nemli hava içine sıvı su püskürtülerek bu havanın
içindeki nem artırılabilir. Bu işleme ait şematik bir
düzenleme şekil görülmektedir. Yapılan işlemin ad-
yabatik olduğu kabul edilirse,
ma . h
1 + m
w .h
w = m
a . h
2
ma . W
1 + m
w = m
a . W
2
denklemleri yazılabilir. Bu denklemler yardımı ile de
(h2 - h
1 ) / (W
2 - W
1) = h
w
Psikrometrik diyagramda bu bağıntı, bu olaydaki
değimin havanın cihaza giriş noktasından itibaren
doyma eğrisine doğru, doğrusal bir değişim göster-
diğini vermektedir. Bu doğrunun eğimi de püskür-
tülen suyun hw
entalpisine eşittir.
Pratikte yıkama ile nemlendirmede yukarıda hesap-
lanan mw
su miktarından çok fazla miktarda su kul-
lanılır. Fıskiyeden püskürtülen sudan ancak mw ka-
darı buharlaşarak havaya karışır. Geri kalanı havu-
za dökülür ve aynı su sirküle edilmeye devam eder.
Pratikteki su ile yıkama şekilde şematik olarak ve-
rilmiştir. Burada eğer yıkama yapılan suyun sıcaklı-
ğı, havanın yaş termometre sıcaklığında ise proses
yine adyabatiktir. Eğer püskürtülen suyun sıcaklığı,
havanın yaş termometre sıcaklığında değilse, işlem
artık adyabatik değildir. Ancak aynı su sirküle edili-
yorsa, bir süre sonra havuzdaki su havanın yaş ter-
mometre sıcaklığına düşer ve işlem yine adyabatik
nemlendirmeye dönüşür. Bu nedenle yıkama işlem-
leri adyabatik nemlendirme olarak ele alınır.
Yüksek basınçlı atomize nemlendirme sistemleri,
bilinen diğer tipte nemlendirme sistemlerine göre
daha yüksek performans sunmakla birlikte ilk yatı-
rım ve işletme maliyetlerini de düşürür.
Yüksek basınçlı nemlendirme sistemleri, herhangi
bir büyüklükteki kapalı mekanın içerisinde tüm ala-
nı kapsayacak şekilde, ortama 5-10 mikron çapında
su zerrecikleri dağıtarak nemlendirme sağlar.
Sistemin esnek olması ve her türlü yapıya kolayca
monte edilebilme özelliği sebebiyle, kuruldukları
ortamda çok düzgün ve eşit nem dağılımı gerçek-
leştirilebilir. Ortam içerisindeki bağıl nem seviyesi
%25 ile %95 arasında hassas olarak ayarlanabilir.
Hava ıslak bir dolgudan geçirilmek suretiyle nem-
lendirme yapılır. Dolgu sirkülasyon pompalı sistem
vasıtasıyla veya direkt olarak şebeke suyu ile ıslatı-
lır. Kullanılan nemlendiricilerin verimleri % 65, %85,
76
5
%95 tir. Dolgunun tıkanmaması için havanın nem-
lendiriciye gelmeden önce filtrelenmesi gerekmek-
tedir. 3,5 m/s üzerindeki hava hızlarında nemlendi-
ricide separatör kullanılmalıdır.
Ultrasonik nemlendiriciler, su damlacıklarının hava-
nın kolayca absorbe edebileceği çok küçük zerre-
cikleri, mekanik olarak parçalaması prensibi ile ça-
lışmaktadır. Akım yüksek frekans sinyaline dönüş-
türülür. Bu frekans sinyali, bir su haznesi yatağına
monte edilmiş analog sinyal dönüştürücüye trans-
fer edilir. Dönüştürücü bunu yüksek frekanslı me-
kanik titreşime dönüştürür.
Analog sinyal dönüştürücü yüzeyinin yüksek hızda
titreşmesine bağlı olarak su yüzeyinden çok küçük
su zerrelerinin atomizasyonu sağlanmış olmakta-
dır. Üretilen nem hava tarafından kolaylıkla absor-
be edilmektedir. Bu tip nemlendiriciler, deminera-
lize su ile beslenmektedir. Böylelikle çözünmemiş
partiküllerin, hava akımının içinde toz olarak dolaş-
ması da engellenmiştir.
Buhar silindiri, daldırma tip elektrotlar, paslanmaz
buhar distribütörü ve elektronik kumanda modülü
standarttır. Buhar ünitesine su giriş-çıkış bağlantıları
yapılır. Buhar silindirinde üretilen buhar, distribütör
yardımı ile havaya gönderilir. Nemlendirme ihtiya-
cına göre dağıtıcı sayıları ve buhar silindirleri değiş-
mektedir. Buharlı tip nemlendiriciler, ya bir tesisteki
mevcut kazanda üretilen buharın, direkt olarak kli-
ma santraline verilmesi veya rezistanslarla ısıtılarak
elde edilen buharın, klima santrali içine yerleştirilmiş
olan buhar dağıtım kolektörleri ile hava akımı içine
püskürtülmesi ile temin edilir. Dizaynlardan ilkinde
mevcut buhar kaynağını kullanır ve tesiste kurulu
kontrol sistemiyle buhar kaynağı ve kondens drena-
jı kontrol edilir. Alternatif dizaynda ise buhar silindi-
ri vetüm kontroller, paket halde kendi içindedir. Bu
tip nemlendiriciler, değişik kapasite ihtiyaçları olan
mekanlarda kullanılabilir kapasite aralığına sahiptir.
Kütle akış hızları: m1 + m
3 = m
2kg/s
Entalpi Denklemi: m1
. h1 + m
3.h
3 = m
2 . h
2kW
Nem debileri: m1
. w1 + m
3 = m
2 . w
2kg/s
Havaya nem eklenmesinde en hijyenik yöntem, hava
kanalının yan taraflarında bulunan elektrik rezis-
tanslı ısıtıcılardan buhar enjekte edilmesi ile uygu-
lanır. İçme suyu şebekesinden alınan musluk suyu-
nun sıcaklığı, mikroorganizmaların aktif hale geçe-
bileceği sıcaklığın altında, 10°C civarındadır. Suyun
100°C’ye çıkarılması ve atmosfer basıncında kayna-
tılarak buhar haline getirilmesi sayesinde, enjekte
edilen nem hava kanalları içinde yoğuştuğu halde
bile bakteri oluşumu önlenmiş olacaktır. Buhar tak-
viyesi ekonomik ve sıhhi nedenlerden dolayı dikkat-
le kontrol edilir. Buharın özgül entalpisi, nemlendi-
rilen havanınkinden daha yüksektir. Duyular ısınma
çok az miktarda gerçekleşir. Havanın nem içeriği ar-
tar. Kuru termometre sıcaklığı ise nem oranı alt sı-
nırına yakınlığını korur.
İletken su (örneğin musluk suyu) ile kullanıma uy-
gundur. Elektrotlar bir buhar silindiri içindedir. Su
ile temas ettiği zaman, elektrotlar arasındaki elekt-
rik devresi kapanır ve su ısınır. Sonuç tamamen te-
miz ve kokusuz su buharıdır.
Daldırma elektrotlu buharlı nemlendiricilerde şu
77
6
elemanlar vardır:
Buhar silindiri, elektrotlar, paslanmaz çelik buhar
dağıtıcılar, kondens drenajı; su seviye kontrolü,
elektriksel iletkenlik ölçüm ve kontrolünü ger-
çekleştiren elemanlar.
Daldırma elektrotlu tip buharlı nemlendiricilerde,
elektrik rezistanslı sistemlere kıyasla çok daha hız-
lı kaynama sağlanmaktadır.
Bu aşamada dikkat edilmesi gereken; bize ilk şartın
mutlaka verilmiş olmasıdır. Üstteki tablodan hw de-
ğerleri alınabilir. Bu tabloda verilen sıcaklık değerle-
rinden sıklıkla kullanılacak olanı 100 ve 110 °C olan-
larıdır. Eğer bu beş değerin arasında bir değer veri-
lirse rahatlıkla enterpolasyon yapılabilir. mw = ma .
(w2 - w1) bağıntısı kullanılarak da gerekli buhar de-
bisi hesaplanır.
Nemlendirici var olan bir buhar devresine entegre
edilir. Kuru buhar, aşırı derecede kısa soğurma ara-
lıklarına müsaade eder.
NEM ALMA SİSTEMLERİMahale verilen havanın bazen yüksek nem değerle-
rine sahip olması ve bazen de (özellikle mobilya ve
elektronik sanayii gibi endüstri dallarında) havanın
kuru olması istenir. Bu gibi hallerde havanın için-
de bulunan nemi istenilen değerlere çekmek ge-
rekmektedir. Hava içinde bulunan fazla nem genel
olarak soğutma ya da soğurulma usulleri ile çekilir.
Hava soğutulduğu zaman nem tutma kabiliyeti aza-
lır bu nedenle; soğuk bir yüzeyde soğutulan hava
içindeki fazla nem yoğunlaşarak su haline gelir. Sis-
temde içinden nem çekilen hava son ısıtıcıda tekrar
mahal hava sıcaklığına kadar ısıtılarak mahale üfle-
nir. Kış aylarında, mutlak nemi düşük olan dış hava
ısıtılarak mahale üflendiğinde mahal havasının ne-
mini düşürülür.
Kanaldan akmakta olan sistem havasının içine sı-
caklığı havanın çiğ noktası sıcaklığının altında buhar
püskürtüldüğü zaman da hava ile birebir temas et-
tiğinden havayı doygunluk sınırının altında soğutur.
Böylece doygunluk sınırının altında soğuyan hava
taşıdığı fazla nemi yüzeylerde bırakır.
Adsorpsiyon ve absorpsiyon ile nem almanın esasın-
da maddenin higroskopik olma özelliği yatar. Nem-
li hava içindeki su buharının kısmi basıncı nem alı-
78
7
nan madde içindekinden daha fazla olunca, hava-
dan bu maddeye nem geçişi olur ve böylece hava-
nın nemi azalır. Maddenin ısıtılmasıyla da nem alı-
cı maddeyi rejenere etmek yani nemini alarak eski
durumuna getirmek mümkündür.
Desisif-evaporatif soğutma için gerekli olan ilk şey
muhakkak ki dış hava neminin alınmasıdır. DES sis-
temlerinde dış havanın nemi ya sıvı ya da katı nem
alıcı maddeler kullanılarak azaltılmaktadır. Bu mad-
deler sorbant olarak isimlendirilmektedir. Katı sor-
bantlar genellikle bir taşıyıcı madde üzerine getiril-
mektedir. Bu katı nem alıcıların dışında sıvı nem alı-
cılar da bulunmaktadır.
Nem alma işlemi şekilde psikrometrik diyagramda
gösterilmiştir. Katı madde ile nem alma sabit en-
talpide olmaktadır (a eğrisi). Sıvı maddeli nem alı-
cılarda yoğuşma ısısı kısmen sıvı madde tarafından
sistem dışına çıkarıldığından, işlem sabit entalpi ile
sabit kuru termometre sıcaklığı durum değişimleri
arasında oluşur (b eğrisi).
Katı maddeli nem alıcılı DES sistemi şekilde göste-
rilmiştir. Bu sistemin psikrometrik diyagramda gös-
terimi şekilde verilmiştir.
Atmosferden alınan dış havanın (1 noktası) mutlak nemi,
katı maddeli nem alıcılardan (genelde döner nem alıcı)
geçirilerek yaklaşık sabit entalpide azaltılmakta ve bu
arada sıcaklığı yükselmektedir. 2 noktasına gelen bu
hava bir ısı eşanjöründen (genelde döner rejeneratör)
geçirilerek (3) noktasına kadar soğutulur. Bu hava bir
nemlendiriciden geçirilerek T4 sıcaklığına getirilir ve ik-
limlendirilecek mahale (5 noktası) verilir. Verilen taze
No T h � x v Tç Ty1 38,0 80,3 39,7 16,6 0,9 21,9 26,02 61,9 80,2 5,2 7,0 1,0 9,0 26,33 26,5 44,4 32,7 7,0 0,9 9,0 16,04 17,0 44,4 90,0 10,8 0,8 15,4 15,95 28,0 58,2 50,0 11,8 0,9 16,8 20,46 21,5 58,1 90,0 14,4 0,9 19,8 20,37 56,4 93,9 13,6 14,4 1,0 19,8 29,28 61,1 98,8 10,9 14,4 1,0 19,8 30,19 42,0 98,7 42,1 22,0 0,9 26,5 30,0
T [°C] : Kuru Termometre SıcaklığıTy [°C] : Yaş Termometre SıcaklığıTç [°C] : Çiğ Noktası Sıcaklığıh [kJ/kg] : Özgül Entalpi� [%] : Bağıl Nemx [gr/kg] : Özgül Nemv [m3/)kg] : Özgül Hacim
No T h � x v Tç Ty1 38,0 80,3 39,7 16,6 0,9 21,9 26,02 47,0 80,2 19,2 12,9 0,9 18,1 26,33 39,0 64,7 22,9 10,0 0,9 14,3 22,3
T [°C] : Kuru Termometre SıcaklığıTy [°C] : Yaş Termometre SıcaklığıTç [°C] : Çiğ Noktası Sıcaklığıh [kj/kg] : Özgül Entalpi� [%] : Bağıl Nemx [gr/kg] : Özgül Nemv [m3/)kg] : Özgül Hacim
79
8
hava, odadan kullanılmış hava olarak, oda şartlarında
(5 noktası) alınır. Filtre ve vantilatörden geçirildikten
sonra nemlendiriciye verilerek T6 sıcaklığına düşürü-
lür. Bu sıcaklıktaki hava eşanjörden geçerken temiz dış
havanın ısısını alarak T7 sıcaklığına gelir. Burada fazla
hava dış ortama atıldıktan sonra kalan hava ısıtılarak
T8 sıcaklığına yükseltilir. Bu sıcak hava nem alma reje-
neratörüne gönderilir. Burada taze havadan nem ala-
rak nemlenen hava dışarı atılır ( 9 noktası).
Şekilde sıvı maddeli nem almanın prensibi açıklan-
mıştır. Dış hava dolgulu kuleye (DK1) verilmekte ve
sıvı nem alıcı ile temas ederek nemi azalmakta ve
dolgulu kuleden dışarı alınmaktadır. Su ile yüklen-
miş nem alıcı pompa 1 ile basılarak eşanjör 1’de ısı-
tılmaktadır. Isıtılmış sıvı ikinci dolgulu kuleye (DK2)
gelmekte ve dış hava ile temas ederek nemini ha-
vaya vermektedir. Bu sıvı pompa 2 tarafından basıl-
makta ve eşanjör 2’de soğutulduktan sonra tekrar
kullanılmak üzere DK1’e gönderilmektedir.
Şekilde sıvı nem alıcı DES sistemine bir örnek veril-
miştir. Bu sistemin psikrometrik diyagramda gösteri-
mi de şekilde açıklanmıştır. Dış hava (1) by-pass hava-
sı (2) ile birleştirilerek, (3) filtre edildikten sonra vanti-
latör vasıtasıyla nem alıcıya verilmektedir. Hava nem
alıcıdan nemi alınarak ve sıcaklığı artarak çıkar (4). Bu-
radan döner rejeneratöre gelerek sıcaklığı düşürülür
(5). Üfleme sıcaklığına gelmesi için nemlendirme ya-
pılır (6) ve bu hava iklimlendirilecek ortama verilir (7).
Odadan alınan hava tekrar nemlendirilerek sıcaklığı
düşürülür (8) ve döner rejeneratörden geçerken sı-
caklığı artar (2). Bu havanın da bir kısmı by-pass ha-
vası olarak kullanılır ve kalan kısmı da atmosfere atılır.
Sıvı nem alıcılı DES sistemi çok çeşitli rejenerasyon
alternatifleri için Lowenstein tarafından araştırılmış
ve bu sistemlerin çeşitli sıcaklıklarda 0.57 ile 1.85
arasında COP değerlerine sahip olduğu gösterilmiş-
tir. Lowenstein ve Gabruk da bu sistemlerdeki ab-
sorpsiyon ünitesi konstruksiyon ve debilerinin sis-
tem performansına etkilerini incelemişlerdir.
Pratikte şekilde gösterilen sistem çeşitli biçimlerde
gerçekleştirilmektedir. En çok kullanılan nem alıcı-
ların başında ise LiCl çözeltisi gelmektedir. Sıvı nem
alıcı sistemler daha çok endüstriyel uygulamalarda
kullanılmaktadır. Bunlardan önemlileri film yapımı,
ilaç üretimi ve lastik üretimidir. LiCl çözeltisi bakteri-
lerin de üremesine izin vermediğinden hastanelerde
de kullanılması uygun görülmektedir.
HSK Klima Santralleri Teknik Katalog
Desesif-Evaporatif Soğutma Sistemleri
Tuncay Yılmaz Orhan Büyükalaca (MMO)
Süleyman Demirel Üniversitesi-Temagem notları
Temel Britannica Cilt 8
No T h � x v Tç Ty1 38,0 80,3 39,7 16,6 0,91 21,90 26,002 30,7 67,6 52,1 14,4 0,89 19,90 23,003 33,0 71,8 47,7 15,1 0,88 20,50 24,104 35,7 53,7 19,4 7,0 0,89 9,00 19,105 26,5 44,3 32,8 7,0 0,86 8,99 16,006 17,0 44,4 90,0 10,8 0,83 15,40 15,907 28,0 58,2 50,0 11,8 0,86 16,80 20,408 21,5 58,1 90,0 14,4 0,86 19,80 20,30
T [°C] : Kuru Termometre SıcaklığıTy [°C] : Yaş Termometre SıcaklığıTç [°C] : Çiğ Noktası Sıcaklığıh [kJ/kg] : Özgül Entalpi� [%] : Bağıl Nemx [gr/kg] : Özgül Nemv [m3/)kg] : Özgül Hacim
80
9
Soğutmanın Tanımı ve TarihçesiBir maddenin veya ortamın sıcaklığını onu çevre-leyen hacim sıcaklığının altına indirmek ve orada muhafaza etmek üzere ısının alınması işlemine so-ğutma denilebilir. En basit ve en eski soğutma şekli, soğuk yörelerde tabiatın meydana getirdiği kar ve buzu muhafaza edip bunların sıcak veya ısısı alınmak istenen yer-lere koyarak soğutma sağlanmasıdır. Kış aylarında meydana gelen kar ve buzu muhafaza ederek sı-cak mevsimlerde soğutma maksatları için kullanma usulü M.Ö. 1000 yıllarından beri uygulanmakta ol-duğu bilinmektedir. Mısırlılar, geceleri açık gökyü-zünü görecek tarzda yerleştirilen toprak kap için-deki sıvıların soğutulabileceğini tespit etmişlerdir. Bu soğutma şekli, gökyüzünün karanlıktaki sıcak-lığını mutlak sıfır (-273˚C) seviyesinde olmasından ve ışıma (radyasyon) yolu ile ısının gökyüzüne ile-tilmesinden yararlanılarak gerçekleşmektedir. İm-parator Neron, güneşin etkisinden korunmak için duvarları samanla izole edilmiş odalar yaptırmış ve bu odalarda sebze ve meyvelerin uzun zaman muhafazasını sağlamıştır. Ticari maksatla ilk büyük buz satışı 1806 yılında Fre-deric TUDOR tarafından gerçekleştirilmiştir. Antil adalarına, Favorite adlı tekneyle 130 tonluk buz gö-türülmüştür. Tudor, ilk macerasından zarar etmesi-ne rağmen bu olumsuzluğun depolanmadan kay-naklandığını, gerçekte ise buz işinde büyük kazanç-lar olduğunu görmüş, nakliye esnasında buzu uzun süre muhafaza etmek için teknesinde değişiklik-ler yaparak yılda 150,000,000 Tona ulaşan bir buz ti-careti hacmi geliştirmiştir. Hatta başka ülkelere buz satmıştır. Tabiatın bahşettiği buz ile soğutma şeklin-den 1880’li yıllara kadar geniş ölçüde yararlanılmıştır. Buz ve kar ile elde edilen soğutma şeklinin gerek za-man gerekse bulunduğu yer bakımından çoğu kez pratik ve ucuz bir soğutma sağlayamayacağı bir ger-çek olduğundan mekanik araç ve cihazlarla soğut-ma teknikleri üzerinde araştırmalar başlamıştır. 1755 yılında Dr. William Cullen, eline eter sürdü-ğünde meydana gelen buharlaşma sonucunda eli-nin serinlediğini hissederek ilk mekanik soğutma-nın temelini atmıştır. Dr. William Cullen bu olaya dayanarak, 1775 senesinde Vakum prensibine da-yanan buz yapma makinesini imal etmiş fakat
laboratuar aleti olarak kalmış ve geliştirilememiştir. 1792 yılında, Pellas adında bir Norveçlinin yönetti-ği kâşifler gurubu Kuzey Sibiryanın Lena Nehri yakı-nında kamp kurmuşlar, dondurucu soğuktan korun-mak için çadırlarına sığınmış olan gezginler köpek-lerin havladıklarını duyarak dışarıya çıkarlar, karla-rı telaşla eşeleyen köpekleri görürler, köpeklerin ya-nına gittikleri zaman kar altında gömülü duran bir mamutun bozulmamış başını görürler. Dev mamu-tun gövdesini saran buzları temizleyip bir parça et keserler. Mamuttan kesilen bir parça eti pişirip yiyen gezginler etin bozulmamış olduğunu fark ederler.
Bu öykü besinlerin soğuk ortamda uzun zaman sak-lanabileceğini gösteren gerçek bir örnektir. Bu öy-küyü duyan bilim adamları 1792 senesinden son-ra soğutma işine tekrar önem vermeye başlamışlar-dır. 1834 yılında Jakop PERKİNS adında Amerikalı bir Mühendis Londra’da eter ile çalışan pistonlu bir so-ğutma makinasının patentini almıştır. Otuz yıl boyun-ca bu prensiple çalışan makineler yapılmış, elektrik enerjisi olmayan yerlerde çalışan bir makine üzerinde de durulmuş ve 1858 yılında Fransız Ferdinand CAR-RE absorbsiyon sistemini bulmuştur. 1886 senesinde mühendis Windhausen CO
2 gazı ile çalışan sistem ya-
parak -80°C düşük sıcaklık elde etmiştir. - 1910 yılında J.M. Larsen şirketi tarafından ilk kü-
çük buzdolabı yapılmış fakat otomatik olmadığı için pek fazla tutulmamıştır.
- 1918 yılında Kelvinatör şirketi ilk otomatik buz dolabını piyasaya sürmüştür.
- 1930’da R-12 gazı bulunarak CFC soğutucuların temeli atılmıştır.
- 1935’te R-22 soğutucu akışkanı bulunarak HCFC kökenli akışkanlar geliştirildi
- 1989’da R-134 A ve R-123 soğutucu akışkanları bulunarak ozon tabakasına zarar vermeyen HFC kökenli akışkanlar geliştirilmiştir.
- 1990’lı yılların başında R-22 ve R-502 yerine kul-lanılmak üzere ikili ve üçlü alternatif soğutucu akışkan karışımları geliştirilmiştir.
Günümüzde ise özellikle ozon tabakasına, insan sağlığına zararları daha az miktarlarda olan soğu-tucu akışkanlar geliştirilmekte, geliştirilen veya bi-linen akışkanların da verimlilikleri arttırılmaya çalı-şılmaktadır.
81
1010
1) “Buharlaşmalı”nın Latince’sinin
Türkçeleşmiş hali
2) Dolanım, dolaşım
3) Psikrometrik diyagramda %100 bağıl
nemli havanın ulaştığı sıcaklık noktası
(yoğumanın başladığı nokta)
4) Katı soğurmalı soğutma
5) Bir tür nemlendirme sistemi
6) Sıvıların ve bazı katı maddelerin ısı
etkisiyle geçtiği durum
7) Bir çözeltideki bileşen derişimlerinin,
çözeltinin tektürelliğini değiştirecek sınırın
altında kaldığı durum, doyma noktasına
ulaşmamış olan
8) Hidrojenle oksijenden oluşan, sıvı
durumunda bulunan, renksiz, kokusuz,
tatsız madde
9) Bir adyabatik nemlendirme sistemi
10) Referans kabul etmeyen, gerektirmeyen
11) Havada bulunan su buharı
12) Soğurma, adsorbsiyon, desorbsiyon,
1) HERTZ
2) YAY
3) GENLİK
4) DALGABOYU
5) REZONANS
6) İZOLATÖR
7) SES
8) İŞİTME
9) DEPLASMAN
10) TINI
11) AKUSTİK
12) DESİBEL
13) EŞİK
14) TAKOZ
15) KULAK
Kelime: TİTREŞİM
kemisorbsiyon, iyon değişimi, diyaliz vs.
işlemleri için kullanılan genel terim
13) Bir sistemin iç enerjisi ile basınç-hacim
çarpımının toplamı
14) Bir bölgedeki suyun doğal ya da yapay
olarak ve denetim altında boşaltılması
15) Gaz içerisinde dağılmış ve gazla sarılmış 10
mikrometreden daha küçük çaplı sıvı veya
katı parçacıklarından oluşan çok fazlı sistem
16) Gaz evreden sıvı evreye geçiş
17) Laboratuvar ortamında üretilen, günlük
hayatta besinlerin, bitkisel ürünlerin, deri
eşyaların, kimyasal boya ve bozulabilecek
çoğu şeyin nemini alarak bozulmasını
engelleyen maddelerin genel adı
Aşağıdaki tanımlara karşılık gelen kelimeleri bu-
lunuz. Kelimeler yukarıdan aşağıya, aşağıdan
yukarıya, sağa-sola yatay ve her yönde çapraz
şekilde bulunabilir. Aynı harf birden fazla keli-
menin ortak harfi olabilir. KALAN HARFLERDEN
OLUŞAN KELİMEYİ BULUNUZ.
HazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri
82
1
ir maddenin veya ortamın sıcaklığını onu
çevreleyen hacim sıcaklığının altına indir-
mek ve orada muhafaza etmek üzere ısı-
nın alınması işlemine soğutma denilebilir.
Bir soğutma çevrimi, soğutucu bir akışkanın ısıyı
emmesi ve daha sonra yayması ile oluşan değişik-
liklerin tanımlandığı, bir soğutucu içinde gerçekle-
şen çevrimdir.
İDEAL BUHAR SIKIŞTIRMALI SOĞUTMA ÇEVRİMİEn yaygın soğutma çevrimidir. Soğutucu akışkanın
düşük basınçta çevreden ısı alarak buharlaşmasını
sağlayan eleman evaporatördür. (buharlaştırıcı) Eva-
poratörden alınan buharı yüksek basınçlı kondense-
re basan eleman kompresördür. (sıkıştırıcı) Kompre-
sörden gelen sıcak kızgın gazın ısısını alarak onun
yoğunlaşmasını sağlayan eleman kondenserdir. (yo-
ğunlaştırıcı) Sıvı hale gelen soğutucu akışkanın top-
lanabileceği eleman sıvı deposudur. (receiver) Sıvı
deposundan gelen sıvı soğutucu akışkanın geçişi-
ni çeşitli metotlarla kısıtlayarak evaporatörde dü-
şük basınç oluşmasını, dolayısıyla soğutucu akışka-
Teknik BültenNo: 9
EK
İM 2
011
B
nın buharlaşacak hale gelmesini sağlayan eleman
genleşme valfidir. (expansion valve)
1: Kompresör girişi
2: Kompresör çıkışı - yoğuşturucu girişi
3: Yoğuşturucu çıkışı
4: Buharlaştırıcı girişi dersek,
Sogutma Çevrimi
83
2
Bu sistemdeki buharlaştırıcının çevreden çektiği ısı:
Q buharlaştırıcı
= m * (h1 – h
4) formülü ile hesaplanabilir.
Burada m akışkan debisi (kg/s) ve h entalpidir (kJ/kg).
Yoguşturucuda (Kondenser) dışa atılan ısı:
Q yoğuşturucu
= m * (h2 – h
3) formülü ile hesaplanabilir.
Kompresörün çektiği elektrik enerjisi:
W kompresör
= m (h2 – h
1) / η
formülü ile hesaplanır. Buradaki η kompresör me-
kanik ve elektrik verimini ifade eder.
Yoguşturucu (kondenser) veya Buharlaştırıcı (evapo-
ratör) deki ısı transferinin kompresöre verilen me-
kanik işe oranına etkinlik katsayısı (COP) adı verilir.
COP buharlaştırıcı
= Q buharlaştırıcı
/ W kompresör
COP kondenser
= Q yoğuşturucu
/ W kompresör
Buharlaştırıcı etkinlik katsayısı soğutma sistemlerin-
de, yoğuşturucu etkinlik katsayısı ise ısıtma sistem-
lerinde (Isı pompalarında) kullanılır.
SOĞUTMA ÇEVRİMİ ELEMANLARI
1.KOMPRESÖRKompresör evaporatörden çıkan doymuş buharı, sı-
kıştırarak kızgın buhar haline dönüştürür. Kompresö-
rün sistemdeki görevi, evaporatördeki ısı yüklü so-
ğutucu akışkanı buradan uzaklaştırmak ve böylece
arkadan gelen, henüz ısı yüklenmemiş akışkana yer
temin ederek akışın sürekliliğini sağlamak ve buhar
haldeki soğutucu akışkanın basıncını, kondenserde-
ki yoğuşma basıncına ulaştırmaktır. Kompresörler
pozitif sıkıştırmalı kompresörler ve santrifüj komp-
resörler olmak üzere ikiye ayrılır.
1.1. Pozitif Sıkıştırmalı Kompresörler:
Pozitif sıkıştırmalı kompresörler kendi arasında pis-
tonlu, döner ve helisel tip olmak üzere üçe ayrılırlar.
1.1.1. Pistonlu Kompresörler:
Bir silindir içerisinde gidip gelme hareketi yapan
bir pistonla sıkıştırma işlemini yapan bu tip komp-
resörlerde tahrik motorunun dönme hareketi bir
krank-biyel sistemiyle doğrusal harekete çevrilir.
Bu günkü pistonlu soğutma kompresörleri genel-
likle tek etkili, yüksek devirli ve çok silindirli maki-
neler olup, açık tip (kayış- kasnak veya kavramalı)
veya hermetik tip (hava sızdırmaz) motor kompre-
sör şeklinde dizayn ve imal edilmektedir.
1.1.2 Scroll (Döner) Tip Kompresörler:
Scroll kompresörler geliştirilerek son yıllarda geniş
ölçüde kullanılmaya başlanan, dönel, pozitif sıkıştır-
malı makinelerdir. Birisi sabit diğeri uydu şeklinde
dönen ve dar tolerans aralıklarıyla çalışan iki spiral
elemandan oluşmaktadır. Aşırı sıvı oranlarına daha
dayanıklı olmaları, daha yüksek verime sahip olma-
ları ve ses-titreşim seviyelerinin düşük olması gibi
üstünlüklere sahiptirler.
84
3
1.1.3. Helisel Tip Döner Kompresörler:
Vidalı kompresörler piston yerine birbirine geçmiş
rotor çiftinin kullanıldığı pozitif yer değiştirmeli ma-
kinalardır. Rotorlar bir mil üzerindeki helisel loblar-
dan oluşur. Rotorlardan biri erkek rotor olarak ad-
landırılır ve onun helisleri dolgun yuvarlak çıkıntı-
lardan (loblardan) oluşur. Diğer rotor dişi rotor ola-
rak adlandırılır ve erkek rotorun loblarına karşılık ge-
len yivleri vardır.
1.2. Santrifüj Kompresörler:
Buhar sıkıştırma çevrimiyle soğutma işlemi yapan
santrifüj kompresörlerin, diğer kompresörlerden far-
kı pozitif sıkıştırma işlemi yerine santrifüj kuvvetler-
den faydalanarak sıkıştırma işlemi yapmasıdır. Sant-
rifüj kompresörlerle özgül hacmi yüksek olan akış-
kanların kolayca hareket ettirilmesi mümkün oldu-
ğu için sık sık büyük kapasiteli soğutma işlemlerin-
de kullanılmaktadır.
2. EVAPORATÖRBir soğutma sisteminde evaporatör sıvı soğutkanın
buharlaştığı ve bu sırada soğutulan ortamdan ısıyı
aldığı cihazdır. Diğer bir değişle evaporatör bir so-
ğutucudur. Evaporatörün yapısı soğutkanın iyi ve
çabuk buharlaşmasını sağlayacak, soğutulan mad-
denin ısısını iyi bir ısı geçiş sağlayarak, yüksek bir
verimle alacak ve soğutkanın giriş ve çıkıştaki ba-
sınç farkını en az seviyede tutacak şekilde dizayn
tasarlanmalıdır. Ancak bu sonuncu koşul ile ilk ko-
şul birbirine ters düşmektedir. Çünkü evaporatör-
de iyi bir ısı geçişinin sağlanabilmesi için girintili yü-
zeylerin ve kılcallığın daha fazla olması istenmekte-
dir. Bu durum ise basınç düşümlerinin artmasına ve
verimin düşmesine neden olmaktadır. Bu nedenle
evaporatör yapımı incelik isteyen bir konudur. De-
neyler sonucunda en uygun koşullar saptanır ve is-
tenilen evaporatör üretimine geçilir. Evaporatörler
hava soğutucu, sıvı soğutucu ve katı soğutucu ol-
mak üzere üçe ayrılır.
2.1. Hava Soğutucu Evaporatörler:
Bu tip evaporatörlerde içerisinden ısı çekilen ortam-
daki havadır. Hava soğutucu evaporatörlerde hava-
nın ısı geçirme katsayısı düşük olduğundan, bunu te-
lafi etmek ve hava geçiş yüzeylerini arttırmak ama-
cı ile kanatçıklar kullanılır. Ayrıca hava geçiş hızları-
nı arttırmak için vantilatörlerden faydalanılır.
2.2. Sıvı Soğutucu Evaporatörler
Bu evaporatörlerde hava yerine herhangi bir sıvı so-
ğutulur. Soğutucu akışkanın ve sıvının dolaşımına
ve tasarıma bağlı olarak birçok tipleri mevcuttur. Bu
evaporatörlerin ısı geçirgenlik değerleri (k) oldukça
yüksektir. Bundan dolayı cebri hava soğutmalı eva-
poratörlere göre aynı yüzeyden daha yüksek soğut-
ma kapasitesi sağlarlar. Su, süt, kimyasal sıvılar ve
salamuralar gibi maddeleri soğutmak amacıyla yay-
gın olarak kullanılır.
85
4
2.3. Katı Soğutucu Evaporatörler
Bu evaporatörlerde hava veya sıvı yerine herhan-
gi bir katı soğutulur. Buz, buz paten sahası, metal-
ler ve benzeri maddeleri soğutmak için kullanılırlar.
3. KONDENSER:Kondenser kompresörden çıkan kızgın buhar halin-
deki soğutucu akışkanın içerisindeki ısıyı atarak ide-
al çevrimde sabit basınç ve sıcaklık altında doymuş
sıvı haline dönüşmesini sağlar. Kondenserler su so-
ğutmalı, hava soğutmalı ve evaporatif kondenser-
ler olmak üzere üçe ayrılır.
3.1. Hava Soğutmalı Kondenserler:
Hava soğutmalı kondenserler kızgın buhar halin-
deki soğutucu akışkan üzerindeki fazla ısıyı almak
için hava akımından yararlanır. Bu işlemin daha ve-
rimli bir şekilde yapılabilmesi için fanlardan yarar-
lanılır. Özellikle 1 hp’ ye kadar kapasitedeki sistem-
lerde çok yaygın bir şekilde kullanılan bu sistem-
lerin tercih nedenleri; basit oluşu, kuruluş ve işlet-
me masraflarının düşük oluşu, bakım ve tamirleri-
nin kolay olmasıdır.
3.2. Su Soğutmalı Kondenserler:
Bu tip kondenserler soğutucu akışkanın soğutulma-
sında sudan yararlanır. Kondenser üzerinde su gi-
riş ve çıkışları bulunur. Soğutucu akışkan üzerinde-
ki fazla ısı su yardımıyla alınır ve soğutucu akışkan
kondenseri çıkışında sıvı halinde terk eder. Özellik-
le temiz suyun bol miktarda, ucuz ve düşük sıcak-
lıklarda bulunabildiği yerlerde gerek kuruluş gerek-
se işletme masrafları yönünden en ekonomik kon-
denser tiplerindendir.
3.3. Evaporatif Kondenserler:
Hava ve suyun soğutma etkisinden birlikte fayda-
lanılması esasına dayanılarak yapılmışlardır. Evapo-
ratif kondenserler üç ana kısımdan oluşur; soğutu-
cu serpantin, su sirkülasyonu ve püskürtme siste-
mi, hava sirkülasyon sistemidir. Soğutma serpanti-
nin içinden geçen soğutkan, hava soğutmalı kon-
86
5
derserde olduğu gibi yoğuşarak gaz deposuna ge-
çer. Serpantinin dış yüzeyinden geçirilen hava, ters
yönde gelen atomize haldeki suyun bir kısmını bu-
harlaştırarak soğutma etkisi meydana getirir. Evapo-
ratif kondenserler günümüzde bakım ve servis güç-
lükleri, çabuk kirlenmeleri, sık sık bozulmalarından
dolayı çok fazla tercih edilmemektedirler.
4. GENLEŞME VALFİ (EKSPANSİYON VALFİ)Genleşme valfi soğutma sisteminin yük gereksini-
mine göre, soğutucu akışkanın akışını başlatan, dur-
duran ve ayarlayan soğutma çevrimi kontrol ekip-
manıdır. Genleşme valflerini genel olarak üç grup-
ta toplayabiliriz;
4.1. Elektromanyetik genleşme valfleri:
Günümüzde, bu tip genleşme valfleri yaygın olarak
kullanılmaktadır.
a) Isı-motor kontrollü
b) Elektromanyetik modülasyonlu
c) Darbe modülasyonlu
d) Adım –motor kontrollü
4.2. Sabit Basınçlı Genleşme Valfleri:
Bu tip genleşme valfleri soğutma sistemlerinde ilk kullanılan genleşme valflerindendir. Sabit basınçlı
genleşme valfleri evaporatöre girmesi gereken so-
ğutucu akışkan miktarını, evaporatör veya valf çı-
kış göre belirler.
4.3. Termostatik Genleşme Valfleri:
Bu tip valflerde, evaporatöre girmesi gereken soğu-
tucu akışkan miktarı, evaporatörü terk eden soğu-
tucu akışkanın kızgınlık derecesine göre belirlenir.
5. SOĞUTUCU AKIŞKANLAR:Bir soğutma çevriminde ısının bir ortamdan başka
bir ortama gönderilmesinde ara madde olarak kul-
lanılan soğutucu akışkanlar genelde ısı alışverişini
sıvı halden buhar haline ve buhar halden sıvı hali-
ne dönüşerek sağlarlar. Bu durum özellikle buhar sı-
kıştırmalı çevrim için geçerlidir. Soğutucu akışkan-
ların yukarıdaki görevleri yerine getirebilmesi, yani
sistemin verimli ve emniyetli bir şekilde çalışabilme-
si için bir takım fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip
olmaları gerekir.
Genel olarak bu özellikler şunlardır:
1) Daha az enerji tüketimi ile daha çok soğutma
elde edilebilmelidir.
2) Soğutucu akışkanın buharlaşma ısısı yüksek
olmalıdır.
3) Evaporatörde basınç mümkün olduğu kadar
yüksek olmalıdır
4) Yoğuşma basıncı düşük olmalıdır.
5) Viskozitesi düşük, yüzey gerilimi az olmalıdır.
6) Emniyetli ve güvenilir olmalı, nakli,
depolanması, sisteme
7) Yağlama yağları ve soğutma devresindeki
elemanlar ile zararlı sonuç verebilecek
reaksiyonlara girmemelidir.
8) Soğutma devresinde bulunmaması gereken
rutubet ile bulunması halinde bile çok zararlı
reaksiyonlar meydana getirmemelidir.
9) Sistemden kaçması halinde yiyecek
malzemelerine ve çevredeki insanlara zarar
verecek bir etki yapmamalıdır.
10) Havaya karıştığında yanıcı ve patlayıcı bir
ortam oluşturmamalıdır.
6. KILCAL BORU (KAPİLER)Yoğuşturucu ile buharlaştırıcı arasına yerleştirilmiş
iç çapı ve uzunluğu soğutma sisteminin kapasitesi-
ne göre seçilmiş olup, çoğunlukla çapı 0.76 ile 2.16
mm arasında değişen çok küçük çaplı bir boru kıs-
mıdır. İç çapı çok küçük olduğu için kılcal boru adı
verilir. Esas itibariyle iki görevi vardır.
1) Kondenserden çıkan sıvı haldeki akışkanın
basıncını düşürerek ve miktarını ölçerek
(gerekli miktarda) evaporatöre ulaştırır.
2) Kompresör durduğu zaman alçak ve yüksek
basınç devreleri arasında bir köprü vazifesi
görerek yüksek basınç tarafındaki akışkanın
alçak tarafına geçmesini sağlar. Bu suretle her
iki devre basıncı birbirine eşit olur (Dengeleme
olayı) ve kompresör tekrar kalkış yaparken
büyük bir basınç yükü ile karşılaşmaz.
Kapiler boru en iyi, yükün az çok sabit olduğu so-
87
6
ğutucular, dondurucular ve hatta konutlarda ilgili ve
küçük, ticari iklimlendirme sistemlerinde kullanılır.
Eğer, sistem geniş bir yük aralığında çalışması iste-
niyorsa; basınç düşürme ve soğutucu hacim kontro-
lünün daha uygun şekilde yapılması gerekir. Bu du-
rumda önerilen cihaz, termostatik genleşme valfidir
.
7. TERMOSTATSoğutulacak hacim, soğutulacak akışkan veya eva-
poratör gibi kısımların sıcaklıkların belirli değerler
arasında kalmasını temin gayesi ile kumanda kont-
rol cihazlarıdır.
Termik genişleme valfinde olduğu gibi termostatın
hasssa olan ucu (kuyruk) soğutma devresinin sıcak-
lığı kontrol edilecek kısmına tespit edilir. Ayar edi-
len sıcaklığa göre elektrik devresi açılıp kapanarak
kompresörü tahrik eden elektrik motoruna veya
magnetik valfe kumanda edilir.
Termostat esas olarak hassas uç, kapiler boru ve es-
nek bükümlü borudan meydana gelmiştir. İstenen
sıcaklık ayarına göre bir kutuplu değişken kontak
üzerinden elektrik devreye kumanda yapılır. Has-
sas uçta sıcaklık yükselmesi ile kapiler boru ve es-
nek bükümlü boru üzerinden ona pim yay ile den-
ge oluncaya kadar yukarıya hareket eder.
Diferansiyel termostatları büyük ve küçük sıcaklıklar
arasındaki farka göre elektrik devresini açar ve ka-
patır. Bu tip termostatlarda büyük sıcaklık ve küçük
sıcaklıklar için iki ayrı hassas uç bulunur. Ayar dis-
ki ile istenilen sıcaklık farkı ayar edilir. Küçük ve bü-
yük sıcaklık hassas uçlarının bulundukları ortam sı-
caklıkları farkı azalınca ona pim geriye doğru hare-
ket eder. Ayar edilen sıcaklık farkına erişilince kon-
tak kolu üzerinden kontak sistemi devresi açılır. Sı-
caklık, ayar edilen sıcaklık devresi açılır. Sıcaklık, ayar
edilen sıcaklık devresi takriben 2 °C yi geçince dev-
re yine kapanır.
8. KURUTUCU VE SÜZGEÇ (DRAYER VE SÜZGEÇ) Soğutma sisteminin iç temizliğine bağlıdır. Siste-
min içinde sadece kuru ve temiz soğutucu akışkan
ile kuru ve temiz yağ dolaşmalıdır. Akışkanın içine
gerek sisteme doldurmadan önce ve gerekse siste-
min diğer elemanlarından bir miktar su karışabilir.
Bu su kılcal borunun evaporatöre giriş yerinde do-
narak sistemi tıkar ve soğutmayı önler. İçindeki toz
ve küçük parçacıklar da tıkama yapabilirler. Sistem
içine su ve tozların girmesini önlemek hemen he-
men mümkün değildir. Bunlardan başka soğutucu
akışkan içinde bazı asitler de bulunabilir.
Kondenser çıkışına konulan kurutucu ve süzgecin
(drayer ve süzgeç) görevi su ve asitleri emerek tut-
mak küçük katı maddeleri de (toz vs.) süzmektir.
Kurutucu ve süzgeç (drayer ve süzgeç) şu kısımlar-
dan ibarettir.
1) Bakır borudan gövde, kondenser içindeki
basıncı mukavim olarak yapılmıştır. Her iki
ucunda boruların girebileceği delikler vardır.
2) Ufak katı maddeleri tutabilecek ince tülbent
delikli tel boruya doğru gelecek şekilde takılır.
3) Nem emici madde özel surette yapılmış olan
madde 4 – 5 mm emme özelliğinden başka
soğutucu akışkan içinde bulunabilecek asitleri
de emerek tutma özelliği de vardır.
Kaynaklar:
1- Bir Soğutma Çevriminin Deneysel Olarak
İncelenmesi - Emrah Karamanlı (Dokuz Eylül
Üniversitesi Bitirme Tezi)
2- “Thermodynamics: An Engineering Aproach”
Y.A Çengel, M.A Boles
3- MEGEP- Soğutma Sistemi Elamanları Ve
Soğutucular
88
7
Termoelektrik (Peltier) Soğutma Sisteml
Termoelektrik modül, elektriksel olarak seri bağlı, ısıl olarak paralel bağlı P ve N tipi yarı iletken malze-melerden oluşur. İçyapısı şekilde görülen modülün alt ve üst yüzeyi seramik kaplıdır. Seramik, ısıl ola-rak iletken, elektriksel olarak yalıtkan özellik sağlar.
Termoelektrik modül, “Peltier etkisi” veya “See-beck etkisi” ortaya çıkarabilecek şekilde çalıştırılabi-lir. Peltier etkisini gözlemek için termoelektrik mo-dülün bağlantı uçlarına bir doğru gerilim uygulanır. Böylece yüzeylerden biri ısınırken diğeri soğur. Eğer ısınan taraftaki ısı devreden atılırsa, soğuyan taraf-tan sürekli olarak ısı çekilebilir.Seebeck etkisini gözlemek için harici bir ısı kaynağı yardımıyla modülün bir yüzeyi ısıtılır, diğer yüzeyi ise soğutulur. Yüzeyler arasındaki sıcaklık farkından do-layı modül elektrik üretmeye başlar.
Günümüzde bilhassa küçük elektrik devrelerinin so-ğutulmasında pratik olarak kullanılan bu sistem, COP katsayısı standart soğutma makinasının verimine he-nüz ulaşmadığı için büyük sistemlerde pek kullanıl-mamaktadır. Bu sistemlerin tercih nedeni küçük bo-yutlarda kullanılabilmesi, sessiz çalışması ve güveni-lirliğidir. Peltier sistemlerinin COP değerlerini arttır-mak için yeni metal çiftleri üzerinde çalışmalar sür-mektedir, bu çalışmalar sonucunda gelecekte stan-dart soğutma çevriminin üzerinde COP değerlerinin yakalanması mümkün olabilecektir. Şekilde elektronik devreleri soğutmakta kullanılan bir Seebeck-peltier sistemi şematik olarak gösterilmiştir.
Peltier soğutucuları bilhassa ufak alandaki soğut-ma ihtiyaçlarının giderilmesinde önem kazanmakta-dır. Bilgisayar ve elektronik devrelerinin soğutulma-sı, soğutmalı araç koltukları, küçük soğutucu ünite-ler (örneğin bira soğutucuları) gibi çeşitli uygulama-larda kullanılmaktadır.
Kaynaklar:
1. Soğutma Sistemlerinin Esasları - Dr. M. Turhan ÇO-BAN 2. Bilim ve Teknik Dergisi –Mart 2007
Seebeck devresiyle ısının dışarıya atılması (sistemin soğutulması)
89
88
Hazırlayanlar
F Y Y Ü R E Y A R D
L K O M P R E S Ö R
A K Ğ S A M S A B K
V E U B O R U N K I
K I Ş K A N B T H L
İ S T O N L U R E N
U R U T U C U İ L I
O P R I V I S F İ G
S I U Ç E G Z Ü S Z
I L C A L A S J E I
N Ç U K A N A T L K
1. Soğutma çevrimindeki kurutucunun
diğer adı
2. Kızgın, ısınmış olma durumu
3. Soğutma etkinlik katsayısı kıslatması
4. Isı değiştiricilerde, ısı transfer yüzeyini
ve verimliliğini arttırmaya yarayan düz,
delikli, tırtıllı, zikzak vs. şekillere sahip olan
yardımcı eleman
5. Evaporatörde buharlaşan akışkanın
kompresöre kolayca döndürülmesini
sağlayan hat
6. Çeşitli akışkanların taşınmasında kullanılan,
silindir biçimli, içi boş gereç.
7. Bulunduğu kabın biçimini alabilen ve üstü
yatay bir düzlem durumuna gelebilen
akışkan cisim
8. Kompresör vasıtası ile sıcak gaz halindeki
akışkanı kondensere basan hat
9. Kompresörden gelen sıcak kızgın gazın
ısısını alarak onun yoğunlaşmasını
sağlayan eleman
10. Bir silindir içerisinde gidip gelme hareketi
yapan bir pistonla sıkıştırma işlemini
yapan kompresör tipi
11. Bir akışkanı veya gazı, gereken basınca
1. EVAPORATİF
2. SİRKÜLASYON
3. ÇİĞ
4. DESESİF
5. PEDLİ
6. BUHAR
7. DOYMAMIŞ
8. SU
9. ULTRASONİK
10. MUTLAK
11. NEM
12. SORPSİYON
13. ENTALPİ
14. DRENAJ
15. AEROSOL
16. YOĞUŞMA
17. SİLİKAJEL
göre sıkıştırmaya yarayan alet, sıkmaç.
12. Akışkan olan sıvı veya gazı süzmeye
yarayan gözenekli madde, filtre.
13. Nemi, ısı veya hava akımıyla uzaklaştırıp
içine konulan maddeleri kurutan alet.
14. Fiziksel bir olaya dayalı, belirli bir ölçü
üzerine kurulmuş olan sıcaklık ve soğukluk
derecesi.
15. Kendilerine özgü bir biçimleri olmayıp
içinde bulundukları kabın biçimini
alan (sıvı veya gaz)
16. Yoğuşturucu ve buharlaştırıcı arasına
yerleştirilmiş iç çapı küçük olan boru.
17. Su, buhar, hava gıbı akışkanları kontrol
etmeye yarayan araç.
Kelimeler yukarıdan aşağıya, aşağıdan yukarıya,
sağa-sola yatay şekilde bulunabilir. Aynı harf bir-
den fazla kelimenin ortak harfi olabilir. KALAN
HARFLERDEN OLUŞAN KELİMEYİ BULUNUZ
Önceki bulmacanın çözümü N E V A P O R A T İ F
O U N E N T A L P İ B
Y P L O S O R E A E U
S E M T A N E M L M H
A D Ç D R E N A J A A
L L İ P K A L T U M R
Ü İ Ğ R D E S E S İ F
K Ş I M A M Y O D U O
R Y O Ğ U Ş M A N S E
İ S L E J A K İ L İ S
S O R P S İ Y O N İ K
Kelime: NEM ALMA
PROSESİL E J A K İ L İ S
Y O Ğ U Ş M A Y O Ğ U Ş M A
Ş I M A M Y O D Ş I M A M Y O D
O R P S İ Y O N
D R E N A J D R E N A J
N E M N E M
D E S E S İ F
K A L T U M K A L T U M
E N T A L P İ E N T A L P İ
O S O R E A L O S O R E A
B
U
H
A
R
Ç
İ
Ğ
Ç
İ
Ğ
P
E
D
L
İ
P
E
D
L
İ
U
T
N S
K
L İ
A
O D
R E
E S
K A
L
U
M T A
N S
İ
L İ
A
O D
D R E
E S
K A
L O
U
S
U D
S
O
Y
S
A
L
Ü
K
R
İ
S
E V A P O R A T İ F N
HazırlayanlarHSK AR-GE Mühendisleri
90
HAVALANDIRMA ENDÜSTRİ SAN. VE TİC. A.Ş.
Merkez Fabrika Sanayi Mah. 14. Yol Sok. V-2 Blok No: 7-8Esenyurt-İstanbul / TürkiyeT: 0212 623 22 10F: 0212 623 22 15
Fabrika 2T: 0212 771 13 02F: 0212 771 13 08
İstanbul Bölge MüdürlüğüT: 0212 623 22 10F: 0212 623 22 15
Ankara Bölge Müdürlüğü T: 0312 472 50 01F: 0312 472 50 98
Adana Bölge MüdürlüğüT: 0322 458 35 25F: 0322 458 36 25
www.hsk.com.tr
top related