Guidestar 05-2012
Post on 25-Mar-2016
219 Views
Preview:
DESCRIPTION
Transcript
HetGRATISdigitalemagazinevandeAstroEventGroupvzw-Redactie@aegvzw.be-www.aegvzw.be-Jaargang7-Mei2012
Info - Patrick Jaecques is, naast grafisch
vormgever en hoofdredacteur van dit
magazine ook oprichter en voorzitter
van de Astro Event Group vzw uit
Oostende. Een door passie gedreven
levensgenieter die al meer dan een
kwart eeuw lang het brede publiek
informeert over de diverse hemelse
wonderen. . .
PatrickJaecques
O
O
v
v
e
e
r
r
d
d
e
e
n
n
k
k
b
b
e
e
e
e
l
l
d
d
i
i
g
g
e
e
d
d
r
r
e
e
m
m
p
p
e
e
l
l
s
s
.
.
.
.
.
.
002
Foto - Een beeld van de indrukwek-
kende lichtvervuil ing boven Europa en
omstreken. Genomen door de Ameri-
kaanse DMSP kunstmaan als onderdeel
van de National Oceanic and Atmospheric
Administration. Bron: US Defence /
ESA.
Editoriaal
Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF,
Flash en iPad bestand, is een non-profit product
van de Astro Event Group vzw uit Oostende en
heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimte-
vaart te promoten bij een zo breed mogelijk
publiek.
De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofd-
redacteur en grafisch vormgever), Hendrik De
Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en
Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrie-
ken worden onderhouden door Phil ip Corneil le,
Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der
Sluys, Fi l ip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om
ook een artikel te schrijven en / of rubriek te
onderhouden. Contacteer ons dan via redactie
@aegvzw.be.
De Astro Event Group vzw, noch enige andere
persoon die in zijn naam optreedt, is verant-
woordelijk voor het gebruik dat zou kunnen
worden gemaakt van de informatie in deze
digitale publicatie of voor eventuele fouten die
er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding
van de teksten, nog in zouden staan. Tevens
heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om
te voldoen aan de wetteli jke voorschriften inzake
auteursrechten en om contact op te nemen met
de rechthebbenden. Elke persoon die bena-
deeld meent te zijn en zijn rechten wil laten
gelden wordt verzocht zich bekend te maken.
Er is een samenwerkingsverband met diverse
websites. Deze digitale publicatie kan genieten
van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB
Iris. Dankzij de steun van de diverse auteurs,
de leden en natuurl i jk de diverse sponsoren
kunnen we deze digitale publicatie gratis
verspreiden.
Deze digitale publicatie is vol ledig ontworpen
met gratis open-source en / of freeware
software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader,
Ink-scape en Paint.net.
Informatief
Inhoudelijk
04 - Nederland biedt ons de ruimte aan . . .
1 0 - Rubriek : Lancering in de kijker.
1 3 - De mysteries van het ontstaan van leven.
1 4 - Geen nieuwe ijsti jd voor Europa.
1 5 - Tijdl i jn zonnestelsel klopt niet.
1 6 - Rubriek : ESO.
1 8 - Earth Hour - Goed bedoeld, maar zinloos.
1 9 - Rubriek : De boekbespreking.
22 - Van big bang naar big data.
24 - Rubriek : Observatoria wereldwijd.
28 - Association for amateur astronomy.
29 - Vakoverschrijdende aanpak van sterrenkunde in de klas.
32 - Rubriek : Astrofoto van de maand.
34 - Rubriek : Amateur-astronoom in de kijker.
36 - Nederland bij nacht vanuit het ISS.
37 - Rubriek : Lanceeroverzicht van de maand.
38 - Rubriek : ESA.
42 - Rubriek : Space History - Columbia STS-1 (deel 1 2).
49 - Pri jswinnaar VSO werkt telescoop af.
52 - Rubriek : Woord van de maand.
55 - ALMA schijnt l icht op nabij planetenstelsel.
56 - Geheimen van het noorderl icht.
59 - Ster met mogeli jk tien planeten ontdekt.
60 - Rubriek : Het AEG nieuws.
64 - De AEG winter waarnemingsactiviteiten.
68 - Op zoek naar 400 jaar sterrenkunde in de lage landen.
74 - Rubriek : Hemelkalender.
78 - Rubriek : Sasteria onder de sterrenhemel.
Kris Christiaens
Kris Christiaens
Erwin Louagie
Red. / IPS
Chiel Versteeg
Rodrigo Alvarez
Eva Mulderberg
Redactioneel
ASTRON
Phil ip Corneil le
Brecht Lannoye
Anne-Lize Kochuyt
H. Van Den Broeck
Phil ip Corneil le
Redactioneel
Kris Christiaens
ESA
Danny Van Hoecke
Jean-Pierre Grootaerd
Dirk Devlies
Marieke Baan
Tim Kraaijvanger
Redactioneel
Redactioneel
Phil ip Corneil le
Patrick Jaecques
Marc van der Sluys
Fil ip Feys
NGC 51 28, ook bekend als Centaurus A,
met z'n indrukwekkende donkere stof-
wolken gezien door de WFC3 camera
van de Hubble ruimtetelescoop. Bron:
ESA / NASA.
003
De Astro Event Group vzw, kortweg AEG, is een non-profit sterrenkundige vereniging voor
volwassenen uit Oostende die genteresseerd zijn in sterrenkunde, kl imatologie en / of ruimtevaart.
Iedereen met passie voor deze boeiende wetenschappeli jke takken is er van harte welkom. Van
absolute beginner tot ervaren amateursterrenkundige en dit voor een boeiende, leerri jke en vooral
gezell ige beleving van z'n hobby.
Ook wie niet in de ruime omgeving van Oostende woont heeft er baat bij om lid te worden. Want de
vereniging staat ook in voor een resem andere realisaties. Van de diverse boeiende websites,
tentoonstel l ingen, voordrachten, het jaarl i jkse prakti jkgerichte 'Starnights' evenement tot dit
uitvoerige maandblad. Kortom, steun onze vereniging en stort vandaag nog 1 5,00 euro (of meer)
op rekening nummer IBAN: BE84 9730 0675 3759 / BIC: ARSPBE22 met vermelding van "l idgeld"
alsook uw naam, adres en e-mail . Wij danken u alvast voor uw steun !
Foto - Space Expedition Curaao (SXC)
is een op Curaao gevestigd bedri jf dat
beoogt commercile ruimtevaartvluch-
ten aan te bieden. De firma wil vanaf in
201 4 met een Lynx ruimtevl iegtuig
vluchten uitvoeren vanuit Curaao.
Het bedri jf mikt in eerste instantie op
ruimtetoerisme en heeft daartoe een
deal met de KLM gemaakt, maar ook op
wetenschappeli jke klanten voor onder-
zoek en trainingen in de ruimte. Op
langere termijn wil SXC zich ook
inzetten voor het, op flexibele manier, in
hun baan rond de aarde brengen van
kleine satel l ieten en het reizen naar
afgelegen plekken op aarde. Hierbij gaat
het om het afleggen van langere
afstanden in een korte ti jd.
Meer weten over dit thema ?
www.spacexc.com
N
N
e
e
d
d
e
e
r
r
l
l
a
a
n
n
d
d
b
b
i
i
e
e
d
d
t
t
o
o
n
n
s
s
d
d
e
e
r
r
u
u
i
i
m
m
t
t
e
e
a
a
a
a
n
n
.
.
.
.
.
.
KrisChristiaensHoofdartikel
004
005
006
007
Foto - Orkaan Jimena vastgelegd via de
MODIS sensor aan boord van de Aqua
satel l iet op 2 september 2009. Bron:
NASA / ESRI.
Meer weten over dit thema ?
www.kmi.be
Organiseert u, als vereniging, volks-
sterrenwacht of andere weten-
schappeli jke instantie, een publieke
voordracht of tentoonstel l ing rond
sterrenkunde en / of ruimtevaart ?
Laat het ons dan weten via . . .
redactie@aegvzw.be
009
Kortnieuws
Superaardes bli jken niet zo gemakkeli jk in staat
te zi jn om leven in hun zonnestelsel te
verspreiden. Dat concluderen onderzoekers
nadat ze het planetaire systeem Gliese 581
bestudeerd hebben. Dit systeem bestaat uit
een ster en zeker vier en mogeli jk zes planeten
die daaromheen draaien. En planeet Gliese
581 d is een superaarde en bevindt zich ook
nog eens in de leefbare zone. Dat wil zeggen
dat de planeet niet te ver, maar ook niet te dicht
bi j de ster staat en dat er dankzij die perfecte
afstand vloeibaar water kan bestaan.
Onderzoekers Laci Brock en Jay Melosh
vroegen zich af of het in theorie mogeli jk was
dat Gliese 581 d levende microben op andere
planeten zou brengen. En van de grote
wetenschappeli jke vraagstukken is hoe het
leven begon en hoe het zich door het
universum verspreidde, stelt Melosh. Dat
speelt ook in ons eigen zonnestelsel. Zo is het
best mogeli jk dat het leven niet op aarde, maar
op Mars begon en dat meteorieten vervolgens
microben naar de aarde brachten. Maar zou
zon zelfde proces ook in Gliese 581 mogeli jk
zi jn? Het l i jkt er niet op. De onderzoekers
ontdekten nameli jk dat het heel moeil i jk is voor
materialen om zich vanaf Gliese 581 d door het
zonnestelsel te verspreiden. Het l i jkt zelfs nog
moeil i jker dan dat het in ons zonnestelsel is. De
vier planeten rondom de ster Gliese 581
draaien met fl inke snelheid om de ster heen.
Het materiaal dat van Gliese 581 d afkomt,
heeft te weinig snelheid en kan dus heel
moeil i jk op de andere planeten belanden. In
plaats daarvan komt het materiaal ti jdens
simulaties voornameli jk buiten het planetaire
systeem terecht. Planeet d l igt welbeschouwd
dan ook tameli jk gesoleerd. Veel gesoleerder
dan de binnenste planeten in ons zonnestelsel.
Voor de verspreiding van materialen tussen
planeten is een uitgestrekter zonnestelsel
nodig. Geen van de zonnestelsels die we tot
op heden gevonden hebben, hebben zoals ons
zonnestelsel de mogeli jkheid om leven tussen
verschil lende planeten te verspreiden,
concludeert Melosh. Het laat ons zien hoe
uniek ons zonnestelsel is, voegt Brock toe.
Bron: C. Hoek / 01 -04-201 2.
Een internationaal team van astronomen heeft
een reusachtige fotocollage van de Melkweg
samengesteld, waarop meer dan een mil jard
sterren te zien zijn. Het kleurenpanorama werd
donderdag 29 maart gepresenteerd ti jdens een
gezamenli jke bijeenkomst van Britse en Duitse
astronomen in Manchester. Aan de totstand-
koming van de foto is tien jaar gewerkt door
wetenschappers uit Europa en Chil i . Daarbij
zi jn gegevens gebruikt van de UK Infrared
Telescope op Hawa en ESO's VISTA-survey-
telescoop in Chil i . Er is voor deze telescopen
gekozen omdat zi j opnamen in het nabij-
infrarood kunnen maken - een golflengtegebied
waarin de stofwolken tussen de sterren tameli jk
transparant zi jn. Helemaal compleet is de foto
nog niet: hier en daar zitten er nog wat 'gaten'
in. Maar desondanks geeft hi j een goede indruk
van het centrale vlak van ons Melkwegstelsel,
waarvan de vorm wel wordt vergeleken met
twee ruggelings op elkaar gelegde gebakken
eieren met een (donkere) vul l ing daartussen.
Wie dat wil kan het vol ledige panorama van
39.300 bij 3750 pixels downloaden, maar ook
online inzoomen op verschil lende delen van de
foto. Bron: NU / 01 -04-201 2.
Een spectaculaire vondst op de zon:
wetenschappers vonden er een tornado waar
de aarde vijf keer in zou passen. De
onderzoekers deden de ontdekkingen vorig
jaar september al. Maar de onderzoekers
hadden enige ti jd nodig om de waarnemingen
te verwerken in een paper. Tijdens de National
Astronomy Meeting die van 27 tot 30 maart
plaatsvindt, konden ze dan eindeli jk hun
resultaten bekendmaken. De onderzoekers
bestudeerden de tornado met behulp van het
Solar Dynamics Observatory. Deze ruimte-
sonde houdt de zon al enige ti jd nauwlettend in
de gaten. Aan boord van het observatorium
bevindt zich de Atmospheric Imaging Assembly
en daarmee bestudeerden de onderzoekers de
atmosfeer van de zon tot in detai l . Zo ontdekten
ze op 25 september vorig jaar deze enorme
tornado die net zo breed is als vi jf aardes. We
zien met het Solar Dynamics Observatory
roterend materiaal nabij protuberansen en in de
leegtes in de corona van de zon, zo schri jven
de onderzoekers in een kort persberichtje.
Vaak vinden er nadat deze rotaties zijn
geobserveerd grote coronale massa-ejecties
plaats. Het onderzoek van de wetenschappers
verschijnt binnenkort in het blad Astrophysical
Journal. Bron: C. Hoek / 01 -04-201 2.
In het omvangri jke Hubble-archief zitten nog
heel wat pareltjes verborgen. En u kunt ze
opsporen en de roem geven die ze verdienen.
De Hubble-telescoop is al meer dan twintig jaar
actief en in die periode heeft de telescoop meer
dan een mil joen fotos gemaakt. Een deel van
die fotos is in het verleden al eens gepubli-
ceerd. Maar een fl ink deel is eigenl i jk nog nooit
goed bekeken. In het Hubble-archief bevinden
zich dan ook ongetwijfeld heel wat pareltjes die
eigenl i jk nooit de aandacht hebben gekregen
die ze verdienen. En daar kunt u verandering in
brengen. ESA roept mensen op om in het
archief te gaan spitten en te zoeken naar die
verborgen schatten. En daar hoeft u geen
astronomie voor gestudeerd te hebben.
Iedereen kan meedoen. Het is heel simpel: duik
het archief in, vind mooie plaatjes die eigenl i jk
nog nooit gepubliceerd zijn, bewerk het plaatje
indien nodig en plaats de foto in de Hubbles
Hidden Treasures Contest Fl ickr Group. Meer
weten over deze zoektocht? Kijk dan ook eens
hier! Mensen die wel enige kaas van astro-
nomie hebben gegeten, kunnen hun zoektocht
naar een hoger plan ti l len door observaties van
Hubble niet al leen te ontdekken, maar ook met
behulp van professionele software van ESA te
verwerken. Daarover kunt u hier meer lezen op
www.spacetelescope.org. Bron: C. Hoek / 01 -
04-201 2.
Meer up-to-date nieuws op
www.spacepage.be
Voordracht : 50 jaar SETI door Philip Corneille
In 1 960 begon astrofysicus Frank Drake een zoektocht naar radio-signalen van een mogeli jk
intel l igente buitenaardse beschaving (S.E.T. I . ). Hierbi j kreeg hij de steun van bekende astronomen
zoals Carl Sagan en Bruce Murray, die het S.E.T. I . - project bekendheid gaven bij het grote publiek.
Met de komst van de home computer medio de jaren 1 990, maakte het project een grote
vooruitgang. In het nieuwe mil lennium verkregen de onderzoekers een nieuwe telescoop dankzij de
steun van MicroSoft mede-oprichter Paul Allen en vorig jaar vierde S.E.T. I . zn 50ste verjaardag.
Tijdens deze voordracht bl ikken we terug op de S.E.T. I . geschiedenis en geven een huidige stand
van zakenY
Datum: Vri jdag 4 mei 201 2. 20.30 uur t/m 22.30 uur. Toegang: GRATIS.
Locatie: Openbare bibl iotheek Kris Lambert, Well ingtonstraat 7 te 8400 Oostende (B).
NN
o
o
o
o
r
r
d
d
-
-
K
K
o
o
r
r
e
e
a
a
a
a
n
n
s
s
e
e
r
r
a
a
k
k
e
e
t
t
s
s
l
l
a
a
a
a
g
g
t
t
o
o
p
p
n
n
i
i
e
e
u
u
w
w
n
n
i
i
e
e
t
t
i
i
n
n
h
h
a
a
a
a
r
r
m
m
i
i
s
s
s
s
i
i
e
e
KrisChristiaens
Rubriek
L
L
a
a
n
n
c
c
e
e
r
r
i
i
n
n
g
g
i
i
n
n
d
d
e
e
k
k
i
i
j
j
k
k
e
e
r
r
Info - Kris Christiaens is al sinds
jeugdige leefti jd gepassioneerd door
ruimtevaart. Door zijn gedrevenheid en
kennis over ruimtevaart werd hij enkele
jaren terug medebeheerder van de
populaire websites Spacepage en
Belgium In Space. Daarnaast schri jft
Kris Christiaens ook artikelen voor het
maandblad van de Vereniging Voor
Sterrenkunde en werd hij in 201 0
secretaris van de Astro Event Group
vzw.
01 0
Foto - Volgens Noord-Korea zou de
draagraket Unha-3 een waarnemings-
satel l iet in een baan rond de aarde
brengen. Met dat plan zou de 1 00ste
verjaardag van de als stichter van de
staat en "eeuwige president" vereerde
Kim I l Sung morgen gevierd worden. De
Verenigde Staten, Zuid-Korea en Japan
zagen in de lancering evenwel een
verborgen test van een intercontinentale
raket, die een kernkop kan dragen.
Bron: AFP.
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
011
01 2
Foto - Ondanks fel protest van de
Westerse wereld heeft Noord-Korea
gisteren toch een lange afstandsraket
gelanceerd. Die lancering verl iep niet
volgens plan en na nog geen twee
minuten in de lucht stortte de raket de
zee in. Bron: AFP.
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
01 3
ArtikelErwinLouagie
D
D
e
e
m
m
y
y
s
s
t
t
e
e
r
r
i
i
e
e
s
s
v
v
a
a
n
n
h
h
e
e
t
t
o
o
n
n
t
t
s
s
t
t
a
a
a
a
n
n
v
v
a
a
n
n
l
l
e
e
v
v
e
e
n
n
Foto - Melkzuur is een stof die onder
andere bij verschil lende biologische
processen vri jkomt.
Het is dit zuur, dat verzuurde melk haar
zure smaak geeft en dat zich bij zware
inspanning door anaerobe afbraak van
suiker ophoopt in de spieren en daar
voor ti jdel i jke spierpi jn zorgt. In neutraal
en basisch mil ieu (pKa = 3,85), dus ook
in het l ichaam, dissocieert melkzuur tot
een negatief geladen lactaation en twee
positief geladen waterstofionen. De
verzuring is niet het gevolg van lactaat.
Lactaat is nameli jk een substraat dat
kan gebruikt worden om glucose te
vormen in de lever via de gluconeo-
genese. De verzuring in de spieren is
het gevolg van een ophoping van H-
atomen die niet meer gebufferd kunnen
worden door waterstofcarbonaat.
Meer weten over dit thema ?
www.e-gezondheid.be
GG
e
e
e
e
n
n
n
n
i
i
e
e
u
u
w
w
e
e
i
i
j
j
s
s
t
t
i
i
j
j
d
d
v
v
o
o
o
o
r
r
E
E
u
u
r
r
o
o
p
p
a
a
Red./IPS
Artikel
Foto - Een ijsti jd of glaciatie is een
geologisch ti jdvak waarin i jskappen
voorkomen. Om verwarring met het
begrip glaciaal te voorkomen is het
beter te spreken van een ijsti jdvak.
Aangezien er heden ten dage ijskappen
liggen op bijvoorbeeld Groenland en
Antarctica, leven we tegenwoordig in
een ijsti jdvak; het Kwartair. Er is in de
gehele geologische geschiedenis van
de Aarde minstens vijfmaal sprake
geweest van een ijsti jd.
Meer weten over dit thema ?
www.ijstijd.net
01 4
01 5
Artikel
ChielVersteeg
T
T
i
i
j
j
d
d
l
l
i
i
j
j
n
n
z
z
o
o
n
n
n
n
e
e
s
s
t
t
e
e
l
l
s
s
e
e
l
l
k
k
l
l
o
o
p
p
t
t
n
n
i
i
e
e
t
t
Foto - Het chemisch element samarium
(Sm), met een atoommassa van
1 50,36(2) u, bezit 5 stabiele isotopen:
1 44Sm, 1 49Sm, 1 50Sm, 1 52Sm en
1 54Sm, waarvan de voorlaatste het
meest abundant is (ongeveer 26,75%).
Daarnaast komen ook 2 radio-isotopen
in de natuur voor: 1 47Sm en 1 48Sm,
met een repectieveli jke halfwaardeti jd
van 1 06 mil jard en 7 bil jard jaar. De
overige 30 radio-isotopen zijn onstabiel
en hebben een relatief korte half-
waardeti jd (de meesten minder dan een
seconde). Op Aarde komen ook sporen
voor van de radio-isotoop 1 46Sm, dat
een halfwaardeti jd van 1 03 mil joen jaar
bezit en via -verval overgaat in de
stabiele isotoop neodymium-1 42.
Meer weten over dit thema ?
www.ptable.com/?lang=nl
MM
i
i
l
l
j
j
a
a
r
r
d
d
e
e
n
n
r
r
o
o
t
t
s
s
a
a
c
c
h
h
t
t
i
i
g
g
e
e
p
p
l
l
a
a
n
n
e
e
t
t
e
e
n
n
i
i
n
n
l
l
e
e
e
e
f
f
b
b
a
a
r
r
e
e
z
z
o
o
n
n
e
e
s
s
i
i
n
n
d
d
e
e
m
m
e
e
l
l
k
k
w
w
e
e
g
g
RodrigoAlvarezRubriek
E
E
u
u
r
r
o
o
p
p
e
e
a
a
n
n
S
S
o
o
u
u
t
t
h
h
e
e
r
r
n
n
O
O
b
b
s
s
e
e
r
r
v
v
a
a
t
t
o
o
r
r
y
y
Info - De Europese Zuidel i jke Sterren-
wacht is een Europese organisatie die
zich bezighoudt met astronomisch
onderzoek. Het hoofdkantoor is geves-
tigd in Garching, nabij Mnchen. De
ESO beheert twee sterrenwachten in
Chil i , een op La Sil la, ten oosten van La
Serena, de ander op Paranal, ten
zuiden van Antofagasta. Op Paranal
bevindt zich de Very Large Telescope
(VLT). Op dit moment wordt een derde
facil iteit gebouwd op de hoogvlakte van
Chajnantor, op 5000 m hoogte, in de
buurt van San Pedro de Atacama, waar
de Atacama Large Mil l imeter Array
(ALMA) zal verri jzen.
Contact - Rodrigo Alvarez, Koninkl i jk
Planetarium. E-mail: eson-belgium@eso.
org.
01 6
Foto - Deze artists impression toont
een zonsondergang, zoals gezien vanaf
de superaarde Gliese 667 Cc. De
helderste ster aan de hemel is de rode
dwerg Gliese 667 C, die deel uitmaakt
van een drievoudig stersysteem. Ook de
beide andere sterren, Gliese 667 A en
B, die verder weg staan, zi jn aan de
hemel te zien. Astronomen schatten dat
er al leen al in onze Melkweg tiental len
mil jarden van zulke rotsachtige werel-
den om rode dwergsterren cirkelen.
Bron: ESO.
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
01 7
EE
a
a
r
r
t
t
h
h
h
h
o
o
u
u
r
r
-
-
G
G
o
o
e
e
d
d
b
b
e
e
d
d
o
o
e
e
l
l
d
d
,
,
m
m
a
a
a
a
r
r
z
z
i
i
n
n
l
l
o
o
o
o
s
s
EvaMulderbergArtikel
Foto - Het evenement wordt gespon-
sord door het Wereld Natuur Fonds in
Austral i (WWF), een mil ieu lobby
groepering en de Sydney Morning
Herald. Het eerste uur der aarde werd
gehouden in Sydney Austral i tussen
1 9:30 en 20:30 op 31 maart 2007. Het
uur der aarde in 2007 heeft voor een
verminderd energieverbruik gezorgd van
geschat tussen 2,1 % en 1 0,2%
gedurende het uur, waaraan meer dan
2.2 mil joen mensen meededen. Het
tweede uur der aarde in 2008 werd
internationaal georganiseerd door de
stad Sydney en tal van andere grote
steden en individuen in de wereld.
Meer weten over dit thema ?
www.earthhour.org
01 8
01 9
RubriekRedactioneel
D
D
e
e
b
b
o
o
e
e
k
k
b
b
e
e
s
s
p
p
r
r
e
e
k
k
i
i
n
n
g
g
Zin om een door ons aangeleverd
gloednieuw sterrenkundig en / of ruimte-
vaartgericht boek te lezen en kort te
bespreken ? Neem dan contact op met
de redactie via redactie@aegvzw.be.
021
Kortnieuws
20 jaar geleden, op 24 maart 1 992, vertrok Dirk
Frimout als eerste Belgische astronaut met
Space Shuttle Atlantis richting ruimte voor de
missie "ATLAS 1 ". Samen met zes Ameri-
kaanse astronauten, waaronder de huidige
Nasa Administrator Charles Bolden, nam hij
deel aan de missie "ATLAS 1 " voor het
bestuderen van de aardse atmosfeer en de
interactie Zon - Aarde. Sinds zijn jeugd was
Dirk Frimout gepassioneerd voor de ruimte; hi j
besteedde er dan ook zijn hele professionele
loopbaan aan als onderzoeker. In 1 977 stelde
hij zich kandidaat voor de eerste selectie van
astronauten voor het Europees ruimtevaart
agentschap (ESA). Doch, 1 5 jaar later, vertrekt
hi j als astronaut voor NASA naar de ruimte.
NASA koos hem voor zijn werk van hoge
kwaliteit over de fysieke en chemische
samenstel l ing van de atmosfeer en voor het
ontwerpen en op punt stel len van een
rasterspectrometer die meegenomen werd aan
boord van STS 45. Toenterti jd werkte hij in het
onderzoekscentrum van de Europese
ruimtevaartorganisatie van Nederland (ESA-
ESTEC). Voorheen had hij een 1 3 jarige
carrire als jong onderzoeker achter de rug aan
het Belgisch Instituut voor Ruimte-aronomie
(BIRA). De tentoonstel l ing die het Euro Space
Center aan Dirk Frimout wijdt, herbergt
persoonli jke objecten die gedurende de vlucht
STS 45 gebruikt werden, notitieboekjes en
vluchtschema's om zijn werk tot een goed
einde te brengen. Videodocumenten over de
grote momenten van de vlucht (lancering,
videoconferentie en landing) en artikels uit de
media. Het hele jaar 201 2 gratis te bezoeken in
het Euro Space Center.
Als het aan wetenschappers l igt, hebben
satel l ieten in de toekomst maar enkele drup-
pels brandstof nodig om ver te komen.
Wetenschappers van de cole Polytechnique
Fdrale de Lausanne hebben in samen-
werking met onder meer het Nederlandse TNO
een bijzonder compacte motor ontwikkeld. De
motor stelt kleine satel l ieten in staat om met
heel weinig brandstof heel ver te reizen. En
daardoor worden de verkenningstochten van
de satel l ieten een stuk goedkoper. De
onderzoekers hebben reeds een prototype van
de motor vervaardigd. Dit prototype weegt
slechts 200 gram en dan is de motor al gevuld
met brandstof. De motor moet satel l ieten met
een gewicht van n tot 1 00 kilogram gaan
aandri jven. Deze kleine satel l ieten worden op
dit moment veelvuldig gebruikt. Ze zijn doordat
ze zo klein zi jn nameli jk relatief goedkoop. Wat
de kleine satel l ieten echter missen, is een
effectieve manier van aandri jving. En hierdoor
kunnen ze alleen maar in een baan om de
aarde draaien: op verkenning gaan, is
onmogeli jk. Op het moment zitten nano-
satel l ieten vast in hun baan, vertelt onder-
zoeker Herbert Shea. Ons doel is om ze te
bevri jden. Wat de nieuwe motor die daartoe
wordt aangewend zo bijzonder maakt, is dat
deze piepklein is en ook nog eens heel weinig
brandstof nodig heeft. Hoe kan dat? De motor
verbrandt geen brandstof. In de motor zit een
vloeistof die bestaat uit elektrisch geladen
moleculen (ionen). De ionen worden uit de
vloeistof gehaald en dan met behulp van een
elektrisch veld uitgestoten. En met die
beweging wordt de satel l iet als het ware
voortgeduwd. Wanneer een satel l iet met deze
motor in een baan om de maan moet belanden
dan doet deze daar zes maanden over. En in
die zes maanden verbruikt de satel l iet dan
slechts 1 00 mil l i l i ter brandstof. Het is de
bedoeling dat de motor CleanSpace One aan
gaat dri jven. En ook enkele Nederlandse
nanosatel l ieten moeten door middel van deze
motor op de plaats van bestemming aankomen.
Bron: C. Hoek / 01 -04-201 2.
Rusland heeft zaterdag een afgedankte
mil itaire satel l iet in de Sti l le Oceaan laten
plonzen. De 1 600 kilo zware Molni ja-1 T was
tevoren al grotendeels in de atmosfeer
verbrand, zei een ruimtevaartexpert in Moskou
tegen persbureau Ria Nowosti. De Molni ja-1 T
was in 1 996 gelanceerd. Hij was onderdeel van
een groep van acht mil itaire communica-
tiesatel l ieten. Rusland heeft de apparaten in
2006 vervangen door een moderner type. Bron:
ANP / 07-04-201 2.
In de Amerikaanse staat Californi is gisteren
een raket met een geheime lading opgestegen
vanop de luchtbasis Vandenberg. De lancering
van de Delta IV-raket was met bijna een week
uitgesteld vanwege motorproblemen. Het
National Reconnaissance Office (NRO), het
Amerikaanse agentschap dat verantwoordeli jk
is voor spionagesatel l ieten, houdt de l ippen sti jf
op elkaar over de ruimtemissie. Volgens
inl ichtingenspecial isten gaat het echter om een
satel l iet die met behulp van radartechniek in
staat is beelden te verzamelen in het donker en
ti jdens slecht weer. Bron: AP / AD / 04-04-201 2.
Nederland gaat nauwer samenwerken met
Zuid-Korea in de ruimtevaart. Onder toeziend
oog van minister van Buitenlandse Zaken
Rosenthal tekenden Netherlands Space Office
en de Zuid-Koreaanse ruimtevaartorganisatie
KARI gisteravond in Seoul een samenwer-
kingsovereenkomst. De landen gaan samen-
werken op het gebied van ruimtevaart-
technologie en toepassingen van satel l ietdata.
Zuid-Korea heeft onder het Korea Aerospace
Research Institute een volwaardig ruimte-
vaartprogramma, met eigen satel l ieten en een
lanceerder. De Zuid-Koreaanse belangstel l ing
gaat met name uit naar de Nederlandse
expertise op het gebied van satel l ietinstru-
menten voor aardobservatie. Hierop hebben
Nederlandse bedri jven en instituten door de
ruimte-instrumenten SCIAMACHY, OMI en
TROPOMI een internationaal erkende status.
De samenwerking, zoals vastgelegd in het
Memorandum of Understanding (MoU), strekt
zich verder uit naar onderdelen voor raketten
en satel l ieten, en het onderzoek naar nieuwe
toepassingen van satel l ietdata. Bron: NSO / 01 -
04-201 2.
Meer up-to-date nieuws op
www.spacepage.be
Organiseert u, als vereniging, volks-
sterrenwacht of andere weten-
schappeli jke instantie, een publieke
voordracht of tentoonstel l ing rond
sterrenkunde en / of ruimtevaart ?
Laat het ons dan weten via . . .
redactie@aegvzw.be
Voordracht : Ingenieur vanaf ...
RVO-Society organiseert ook dit jaar weer het Zomerkamp Ingenieur vanaf 1 3 van 1 6 tot 20 jul i
201 2 en van 6 tot 1 0 augustus 201 2. Jongeren die starten in het 6de leerjaar tot het 2de
middelbaar mogen er LEGO-treintjes elektronisch manipuleren, zodat de trein zi jn l ichten in het
donker aansteekt, voor een obstakel stopt of toetert naar een object op het spoor. Tussendoor
staan er ook leuke randactiviteiten op het programma, zoals zelf een luidspreker leren maken,
solderen, een spannende schattenjacht, een avontuurl i jke vlottentocht, . . .
Voor jongeren die starten in het 3de middelbaar tot het 5de middelbaar is er een Zomerkamp
Ingenieur vanaf 1 5 van 20 tot 24 augustus. De jongeren leren - aan de hand van LEGO-treintjes -
via software echt programmeren.
Datum: 1 6 t/m 20 jul i en 6 t/m 1 0 augustus. Pri js: 90,00 euro.
Locatie: ESAT, Katholieke Universiteit Leuven, Kasteelpark Arenberg 1 0, B-3001 Heverlee.
VV
a
a
n
n
b
b
i
i
g
g
b
b
a
a
n
n
g
g
n
n
a
a
a
a
r
r
b
b
i
i
g
g
d
d
a
a
t
t
a
a
:
:
A
A
S
S
T
T
R
R
O
O
N
N
e
e
n
n
I
I
B
B
M
M
z
z
o
o
e
e
k
k
e
e
n
n
n
n
a
a
a
a
r
r
o
o
o
o
r
r
s
s
p
p
r
r
o
o
n
n
g
g
v
v
a
a
n
n
h
h
e
e
t
t
h
h
e
e
e
e
l
l
a
a
l
l
ASTRON
Artikel
Info - ASTRON is het Nederlands
instituut voor radioastronomie, onder-
deel van de Nederlandse Organisatie
voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).
ASTRON stelt zich ten doel om ontdek-
kingen op het gebied van radioastro-
nomie mogeli jk te maken middels het
ontwikkelen van nieuwe en innovatieve
technieken, het exploiteren van topklasse
radioastronomische facil iteiten en het
doen van fundamenteel astronomisch
onderzoek.
Meer weten over dit thema ?
www.astron.nl
022
VV
a
a
n
n
b
b
i
i
g
g
b
b
a
a
n
n
g
g
n
n
a
a
a
a
r
r
b
b
i
i
g
g
d
d
a
a
t
t
a
a
:
:
A
A
S
S
T
T
R
R
O
O
N
N
e
e
n
n
I
I
B
B
M
M
z
z
o
o
e
e
k
k
e
e
n
n
n
n
a
a
a
a
r
r
o
o
o
o
r
r
s
s
p
p
r
r
o
o
n
n
g
g
v
v
a
a
n
n
h
h
e
e
t
t
h
h
e
e
e
e
l
l
a
a
l
l
023
Foto - IBM heeft al eerder met ASTRON
samengewerkt, nameli jk aan het
ontwerp, de techniek en de productie
van zeer snelle en energiezuinige chips
voor analoge en gemengde signaal-
verwerking die speciaal voor een
prototype van de SKA werden
ontwikkeld. Bovendien hebben de twee
organisaties samengewerkt bi j de
implementatie van Blue Gene, een
supercomputer van IBM die momenteel
wordt gebruikt voor het verzamelen en
analyseren van informatie van LOFAR.
De plannen voor de locatie van de SKA
zijn nog niet afgerond. De overgebleven
kandidaten zijn Austral i en Zuid-Afrika,
landen die geschikt zi jn voor plaatsing
van de mil joenen antennes die vereist
zi jn voor het opvangen van de zeer
zwakke signalen uit het heelal.
Meer weten over dit thema ?
www.research.ibm.com
11
7
7
m
m
M
M
A
A
G
G
I
I
C
C
-
-
L
L
a
a
P
P
a
a
l
l
m
m
a
a
PhilipCorneilleMScFBIS
Rubriek
O
O
b
b
s
s
e
e
r
r
v
v
a
a
t
t
o
o
r
r
i
i
a
a
w
w
e
e
r
r
e
e
l
l
d
d
w
w
i
i
j
j
d
d
Phil ip Corneil le is AEG lid en Data
Management consultant met bijzondere
interesse voor sterrenkundige applica-
ties. Als Fellow of the British
Interplanetary Society schri jft hi j regel-
matig over onbemande ruimtevaart en
sterrenkunde voor internationale vak-
bladen.
024
Foto - De auteur aan de MAGIC-I I
cherenkov telescoop op de ORM
sterrenwacht van het Canarische eiland
La Palma. Bron: Phil ip Corneil le.
Foto - De MAGIC-I I telescoop tezamen
met de 30-spiegels HEGRA CT-3 teles-
coop op hun 2200 m hoge locatie op La
Palma. Bron: Phil ip Corneil le.
Meer weten over dit thema ?
www.magic.iac.es
025
Foto - De 1 7m MAGIC-I cherenkov
telescoop is opgebouwd uit 956
spiegelsegmentjes in een lichtgewicht
buizenframe alt-az montering. Bron:
Phil ip Corneil le.
Foto - In 2009 werd de MAGIC-I I
cherenkov telescoop operationeel. Let
op de weerspiegeling van de MAGIC-I in
de 247 spiegelpanelen. Bron: Phil ip
Corneil le.
Meer weten over dit thema ?
www.magic.iac.es
026
027
AA
s
s
s
s
o
o
c
c
i
i
a
a
t
t
i
i
o
o
n
n
f
f
o
o
r
r
a
a
m
m
a
a
t
t
e
e
u
u
r
r
a
a
s
s
t
t
r
r
o
o
n
n
o
o
m
m
y
y
BrechtLannoyeArtikel
028
Info - Via hun Facebook pagina wil len
ze geli jkgezinden met elkaar in contact
brengen en hun kennis en ervaringen
i.v.m. astronomie delen.
Ben ji j ook in de ban van het heelal en
al les daaromtrent, dan ben je zeker
welkom om deze groep verder uit te
bouwen tot een ware hobbyclub.
029
ArtikelAnne-LizeKochuyt
V
V
a
a
k
k
o
o
v
v
e
e
r
r
s
s
c
c
h
h
r
r
i
i
j
j
d
d
e
e
n
n
d
d
e
e
a
a
a
a
n
n
p
p
a
a
k
k
v
v
a
a
n
n
s
s
t
t
e
e
r
r
r
r
e
e
n
n
k
k
u
u
n
n
d
d
e
e
i
i
n
n
d
d
e
e
k
k
l
l
a
a
s
s
Foto - Het Planetarium van de
Koninkl i jke Sterrenwacht van Belgi
verwelkomt u in een totaal vernieuwde
projectiezaal. De zaal beschikt over een
state of the art projectiesysteem dat is
opgebouwd uit acht videoprojectoren
met de laatste nieuwe technologie. De
toeschouwer wordt op deze manier
ondergedompeld in een indrukwekkende
beeldervaring die de volledige projec-
tieoppervlakte van 840 m beslaat. Meer
nog, dankzij de database die meer dan
1 00.000 sterren bevat, is het vanaf nu
mogeli jk om tussen de planeten te
reizen, het oppervlak van Mars te
overvl iegen en de ringen van Saturnus
van naderbij te bekijken. Maar waarom
zouden we daar al stoppen? Durft u de
grenzen van ons Zonnestelsel of zelfs
die van de Melkweg te overschri jden?
Laat u verleiden tot het verkennen van
de verste verten van het universum!
Bron: P. Jaecques.
Meer weten over dit thema ?
www.planetarium.be
031
Kortnieuws
Cassini heeft een prachtige foto gemaakt van
het sproeiende maantje van Saturnus: het i jzige
Enceladus. Op de foto zien we de zuidpool van
Enceladus. Wateri js en waterdamp verlaat hier
de poolregio. Een deel ervan komt rondom
Saturnus terecht en beregent de planeet. Dat is
heel bi jzonder: voor zover bekend is Enceladus
het enige hemell ichaam dat een ander
hemell ichaam beregent. Nadat Cassini de foto
gemaakt had, naderde deze Enceladus nog
verder. Het doel? De samenstel l ing van
hetgeen Enceladus sproeit vaststel len.
Hiervoor naderde Cassini het maantje tot de
afstand tussen de twee slechts 74 kilometer
bedroeg. Nadat ook die metingen achter de rug
waren, maakte Cassini ook nog een foto van
het kleine maantje Janus en de maan Dione.
De fotos werden gemaakt terwij l tussen
Cassini en Janus een afstand van zon 44.000
kilometer zat. En ook Dione werd vanaf
ongeveer zon afstand vereeuwigd. Bron: C.
Hoek / 01 -04-201 2.
In jul i 1 994 werd de reuzenplaneet Jupiter
getroffen door de ijzige brokstukken van de
uiteengevallen komeet Shoemaker-Levy 9. Die
inslagen veroorzaakten grote donkere 'l ittekens'
in de dampkring, doordat materiaal van grotere
diepte in de Jupiteratmosfeer naar boven werd
getransporteerd. In jul i 2009 werd opnieuw zo'n
l itteken in de Jupiterdampkring ontdekt, maar
als dat ook is veroorzaakt door een inslag, is
het verschijnsel zelf in elk geval niet waar-
genomen, evenmin als het op Jupiter afstor-
mende projectiel . Amerikaanse astronomen
hebben nu gedetai l leerde computersimulaties
uitgevoerd om te achterhalen om wat voor
soort object het gegaan zou kunnen zijn.
Daaruit trekken ze de conclusie dat de 2009-
inslag onder een veel vlakkere hoek heeft
plaatsgevonden, en dat het om een relatief
klein object ging. Mogeli jk een komeetachtig
hemell ichaam met een middell i jn van ongeveer
een kilometer, maar vermoedeli jk een kleinere,
rotsachtige planetode van ca. 500 meter groot.
Bron: NU / 01 -04-201 2.
Metingen van de 1 0-meter South Pole
Telescope op Antarctica leveren belangri jke
nieuwe inzichten op over de evolutie en
samenstel l ing van het heelal. Met de telescoop
- een soort radioschotel - wordt de kosmische
achtergrondstral ing bestudeerd - het afge-
koelde overbl i jfsel van de energieri jke stral ing
die kort na de oerknal vri jkwam. Clusters van
sterrenstelsels veroorzaken een soort
'schaduwen' in deze achtergrondstral ing; op die
manier zi jn met de South Pole Telescope al
honderden tot dusver onbekende verre clusters
ontdekt. Door op verschil lende afstanden de
verdeling van clusters in de ruimte te
bestuderen, kan informatie worden afgeleid
over onder andere de mysterieuze donkere
energie in het heelal en de massa van het
neutrino. Op het congres van de American
Physical Society in Atlanta zijn nu resultaten
gepresenteerd op basis van metingen aan
slechts honderd clusters. Die bl i jken al een
sterke bevestiging te vormen voor het idee dat
de donkere energie een onveranderl i jke
eigenschap is van de lege ruimte, vergeli jkbaar
met de befaamde kosmologische constante die
ooit door Albert Einstein werd gentroduceerd.
Ook is op basis van de nieuwe resultaten een
bovengrens afgeleid voor de massa van het
neutrino, die goed overeenstemt met metingen
in deeltjeslaboratoria. De onderzoekers ver-
wachten dat er nog veel stringentere conclusies
getrokken kunnen worden als t.z. t. al le
waarnemingen geanalyseerd zijn. Bron: NU /
02-04-201 2.
De superzware zwarte gaten in de kernen van
sterrenstelsels groeien in de loop van de ti jd
door passerende dubbelsterren uiteen te
rukken. Daarbij verdwijnt n component van
de dubbelster in het zwarte gat, terwij l de
andere met hoge snelheid het sterrenstelsel uit
wordt gesl ingerd. Dat is in ieder geval de
conclusie van een theoretische studie van Ben
Bromley van de Universiteit van Utah en zijn
col lega's, die vandaag gepubliceerd is in
Astrophysical Journal Letters. Bromley deed
eerder onderzoek aan hypersnelle sterren, die
aan de zwaartekracht van het Melkwegstelsel
ontsnappen. Modelberekeningen laten nu zien
dat zulke hypersnelle sterren kunnen ontstaan
wanneer ze oorspronkeli jk deel uitmaakten van
een dubbelstersysteem dat te dicht in de buurt
kwam van het superzware zwarte gat in de
kern van het Melkwegstelsel. Door waar-
nemingen aan de Melkwegkern te combineren
met theoretische berekeningen, leiden de
astronomen af dat het centrale zwarte gat
gemiddeld eens in de duizend jaar een
dubbelster uit elkaar rukt. Die frequentie komt
goed overeen met het waargenomen aantal
hypersnelle sterren. In tien mil jard jaar zou het
superzware zwarte gat op die manier op deze
manier gemakkeli jk zi jn huidige massa van
enkele mil joenen zonsmassa's bereikt kunnen
hebben. Bron: NU / 02-04-201 2.
De teams achter NASA's belangri jkste ruimte-
onderzoeksmissies kunnen opgelucht adem-
halen: al le negen missies hebben de twee-
jaarl i jkse 'Senior Review' doorstaan. Bij eerdere
reviews werd de geldkraan voor de zwakste
missies dichtgedraaid, maar ditmaal had de
reviewcommissie lovende woorden voor het
huidige arsenaal aan satel l ieten. Vooral voor de
leiding van de Kepler-missie, die naar planeten
buiten ons zonnestelsel zoekt, zag het er een
ti jdje somber uit. Maar ook voor deze satel l iet is
er toekomst: zi jn missie is verlengd tot en met
201 6. Voorlopig althans, want in 201 4 is de
volgende Senior Review. Slechts enkele van de
doorgelichte ruimteonderzoeksmissies hebben
bij deze review wat kleerscheuren opgelopen.
Zo kri jgt de missie van de gammasatel l iet
Fermi vanaf 201 4 te maken met een
bezuiniging van tien procent per jaar, en zal
voor infaroodsatel l iet Spitzer naar al le
waarschijnl i jkheid in 201 5 het doek vallen.
Bron: NU / 04-04-201 2.
Meer up-to-date nieuws op
www.spacepage.be
Organiseert u, als vereniging, volks-
sterrenwacht of andere weten-
schappeli jke instantie, een publieke
voordracht of tentoonstel l ing rond
sterrenkunde en / of ruimtevaart ?
Laat het ons dan weten via . . .
redactie@aegvzw.be
Voordracht : Sterrenkunde en klassieke muziek door Frank Deboosere
In de klassieke muziek komen alle mogeli jke themas aan bod, en sterrenkunde is zo
allesomvattend dat er tussen beide domeinen wel raakvlakken moeten zijn. Frank Deboosere is
thuis in beide werelden, dus hij is de ideale gids om deze wandeling langs de sterrenhemel te
maken, begeleid door mooie hemelse muziek. En het zal heus niet al leen de gekende compositie
The Planets van Gustav Holst zi jn (een trouwens astrologisch genspireerd muziekstuk) zi jn die
de revue zal passeren.
Datum: Vri jdag 05 mei - 1 9.30 uur tot 22.00 uur. 6,00 euro.
Locatie: Volkssterrenwacht Mira, Abdijstraat 22, 1 850 Grimbergen (B). Info: www.mira.be.
H.VanDenBroeckRubriek
032
A
A
s
s
t
t
r
r
o
o
f
f
o
o
t
t
o
o
'
'
s
s
v
v
a
a
n
n
d
d
e
e
m
m
a
a
a
a
n
n
d
d
033
Info - Mars is vanaf de zon geteld de
vierde planeet van ons zonnestelsel, om
de zon draaiend in een baan tussen die
van de Aarde en Jupiter. De planeet is
kleiner dan de Aarde en met een
(maximale) magnitude van -2,9 minder
helder dan Venus en meestal minder
helder dan Jupiter. Mars wordt wel de
rode planeet genoemd maar is in
werkeli jkheid eerder okerkleurig. De
planeet is vernoemd naar de Romeinse
god van de oorlog.
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
TT
o
o
n
n
n
n
y
y
V
V
a
a
n
n
m
m
u
u
n
n
s
s
t
t
e
e
r
r
PhilipCorneilleMScFBIS
Rubriek
Info - Amateurastronomie is een onder-
deel van de astronomie dat door
amateurs wordt beoefend. Hoewel de
meeste amateurastronomen hun hobby
uit-voeren voor hun plezier en om hun
persoonli jke kennis uit te breiden is
astronomie tevens n van de weinige
takken van wetenschap waar amateurs
een belangri jke bijdrage kunnen leveren
aan de wetenschappeli jke kennis over
het heelal, met name op het terrein van
veranderl i jke sterren, waarnemingen
van planetoden en sterbedekkingen
door de maan. Op deze terreinen
kunnen profes-sionele astronomen niet
de ti jd en de middelen besteden waar
amateurs met bescheiden middelen en
mobil iteit juist wel veel nuttige
waarnemingen kunnen doen.
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
034
A
A
m
m
a
a
t
t
e
e
u
u
r
r
-
-
a
a
s
s
t
t
r
r
o
o
n
n
o
o
o
o
m
m
i
i
n
n
d
d
e
e
k
k
i
i
j
j
k
k
e
e
r
r
035
Nederland bij nacht vanuit het ISS
RedactioneelArtikel
Foto - De Nederlandse steden Amster-
dam, Utrecht, Rotterdam en Den Haag
kan men op bovenstaande foto herken-
nen. Rechts ziet u Athene, de hoofdstad
van Griekenland.
Meer weten over dit thema ?
www.esa.int
036
037
Rubriek
L
L
a
a
n
n
c
c
e
e
e
e
r
r
o
o
v
v
e
e
r
r
z
z
i
i
c
c
h
h
t
t
v
v
a
a
n
n
d
d
e
e
m
m
a
a
a
a
n
n
d
d
KrisChristiaens
Datum
03-04-201 2
1 2-04-201 2
20-04-201 2
23-04-201 2
26-04-201 2
Uur (GMT)
23.1 2 uur
22.39 uur
1 2.50 uur
22.1 8 uur
02.1 7 uur
Raket
Delta-4M+ (5.2)
Unha-3
Sojoez-U
Proton-M Briz-M
PSLV-XL
Lanceerbasis
Vandenberg
Sohae Satel l ite
Launching Station
Bajkonoer
Bajkonoer
Satish Dhawan
Space Center
Vracht
NROL-25 (USA 234)
Kwangmyngsng 3
Progress-M 1 5M
YahSat-1 B
RISAT 1
Land
USA
Noord Korea
Rusland
Ver. Arab. E.
Indi
Gewicht
? Kg
1 00 Kg
7.250 Kg
6.000 Kg
1 .855 Kg
Doel
Spionage
Aardobservatie
ISS bevoorrading
Communicatie
Aardobservatie
Baan
11 00 x 11 00 km
Mislukt
LEO
GEO
LEO
Verklarende woordenlijst
GEO Geostationary Earth Orbit
LEO Low Earth Orbit
Mil . Com. Mil itaire Communicatiesatel l iet
Mislukte lancering
AA
s
s
t
t
r
r
o
o
n
n
a
a
u
u
t
t
T
T
i
i
m
m
P
P
e
e
a
a
k
k
e
e
k
k
r
r
i
i
j
j
g
g
t
t
n
n
a
a
t
t
t
t
e
e
v
v
o
o
e
e
t
t
e
e
n
n
Rubriek
E
E
u
u
r
r
o
o
p
p
e
e
a
a
n
n
S
S
p
p
a
a
c
c
e
e
A
A
g
g
e
e
n
n
c
c
y
y
Info - De Europese Ruimtevaart-organi-
satie ESA houdt zich in Europees
verband bezig met projecten op het
gebied van ruimtevaart, onderzoek van
de Aarde, ruimteonderzoek, ontwikkeling
van op satel l ietsystemen gebaseerde
techno-logien en de bevordering van
de Europese economie. Door bundeling
van financile en intel lectuele bronnen
is de ESA in staat projecten te
realiseren die voor afzonderl i jke
l idstaten onbereikbaar zijn. De ESA
werkt ook nauw samen met Europese
(DLR, NLR, CNES etc.) en interna-
tionale ruimtevaartorganisaties (waar-
onder de NASA, Japan Aerospace
Exploration Agency (JAXA) en de Indian
Space Research Organisation (ISRO)).
De ESA is onder andere verantwoor-
del i jk voor de ontwikkeling van de
Arianeraketten waarmee kunstmanen in
de ruimte worden gebracht. De ESA is
in 1 975 ontstaan uit de European Space
Research Organization (ESRO) en de
European Launcher Development
Organisation (ELDO). De ESRO leverde
aanvankeli jk raketten en satel l ieten voor
deelnemende landen en had haar
eerste lanceringen op 6 en 9 jul i 1 964.
038
039
SN
E
L
I
N
S
C
H
R
I
J
V
E
N
!
N
o
g
s
l
e
c
h
t
s
z
e
v
e
n
p
l
a
a
t
s
e
n
b
e
s
c
h
i
k
b
a
a
r
041
Kortnieuws
Nieuw onderzoek van de universiteit van
Californi wijst erop dat de oceanen al zeker
honderd jaar bezig zi jn om warmer te worden.
Dat schri jven de onderzoekers in het blad
Nature Climate Change. Ze baseren hun
conclusies op uitgebreid onderzoek met Argo.
Argo is een systeem dat bestaat uit bi jna 3500
sondes die op de oceaan dri jven en onder
meer de temperatuur van het oppervlaktewater
meten. De temperatuurmetingen van Argo
legden de onderzoekers naast de metingen die
vele jaren geleden aan boord van HMS
Challenger werden gedaan. HMS Challenger
was een schip waarmee onderzoekers in de
negentiende eeuw de oceanen bestudeerden.
Tussen 1 872 en 1 876 werd onder meer de
temperatuur van de oceanen op zon 300
verschil lende punten vastgesteld. Die metingen
hebben onderzoekers er nu weer bij gepakt om
conclusies te kunnen trekken over de
ontwikkeling van de watertemperatuur. De
resultaten l iegen er niet om. In de bovenste
delen van de oceaan (tot 700 meter) is de
temperatuur met zon 0,33 graden Celsius
gestegen. Aan het oppervlak is de temperatuur
het sterkst gestegen, nameli jk met 0,59 graden
Celsius. Op grotere diepte (900 meter) is
sprake van een temperatuursti jging van 0,1 2
graden Celsius. Het onderzoek laat niet al leen
zien dat er wereldwijd sprake is van
opwarming, maar toont ook aan dat de
opwarming van de aarde al veel langer bezig is
dan gedacht. De temperatuursti jging die de
onderzoekers gemeten hebben, is nameli jk
twee keer zo groot als de temperatuursti jging
die de laatste 50 jaar werd gemeten. Dat zou
betekenen dat de opwarming van de oceanen
al zeker 1 00 jaar bezig is. Ook wijst het erop
dat de aarde al veel langer dan gedacht
daadwerkeli jk opwarmt. Wetenschappers zijn
heel genteresseerd in de temperaturen van de
oceanen. Naarmate de oceanen opwarmen,
zetten ze nameli jk uit. En zo leveren ze een
bijdrage aan de sti jging van de zeespiegel. Om
te kunnen voorspellen hoe sterk de zeespiegel
zal sti jgen, is het dan ook noodzakeli jk om de
temperatuur van de oceanen te voorspellen. En
hoe meer we van de historie van de oceanen
weten, hoe gemakkeli jker dat zal zi jn. Bron: C.
Hoek / 03-04-201 2.
Het Atlantisch orkaanseizoen van 201 2 belooft
minder hevig te worden dan gewoonli jk. De
vooruitzichten die Amerikaanse meteorologen
vandaag hebben gepubliceerd maken gewag
van tien zware stormen, waarvan er vier
orkanen kunnen worden. Het orkaanseizoen
loopt van juni tot en met november. De
meteorologen van de universiteit van Colorado
verwachten dat de activiteit van tropische
cyclonen een kwart minder zal zi jn in
vergeli jking met de gemiddelde activiteit. In
2011 lag de activiteit bi jna de helft hoger. De
onderzoekers raden de bevolking van de
Amerikaanse oostkust toch aan om opnieuw
zoals elk jaar de gebruikel i jke voorrangs-
maatregelen te nemen. Bron: Belga.
De aarde is tegen het jaar 2050 1 ,4 tot 3
graden warmer. Dat bl i jkt uit 1 0.000 simulaties
die met behulp van vri jwil l igers werden
uitgevoerd. Een fl ink deel van de klimaat-
onderzoeken van tegenwoordig is gebaseerd
op computersimulaties. Toch zijn deze nieuwe
simulaties heel bi jzonder. Zo zijn de modellen
die ti jdens de simulaties zijn gebruikt heel
ingewikkeld. En er zijn ontzettend veel
simulaties uitgevoerd: zon 1 0.000. Dat is veel
meer dan de enkele tiental len die weten-
schappers anders kunnen uitvoeren. Dat er
zoveel simulaties zijn gedaan, hebben de
onderzoekers te danken aan vri jwil l igers die
hun thuiscomputers ter beschikking van de
wetenschap stelden. Zodra deze vri jwil l igers
hun PC aanzetten, gingen de simulaties op de
achtergrond lopen. Resultaten werden online
naar de onderzoekers verstuurd. Uit het
onderzoek bli jkt dat de aarde wanneer we
zoveel broeikasgassen bli jven uitstoten nog
deze eeuw twee graden warmer is dan
voorheen. Maar ook een opwarming van drie
graden (boven de gemiddelde temperatuur die
tussen 1 961 en 1 990 werd gemeten) behoort
tot de mogeli jkheden. Zelfs als we de uitstoot
iets terug weten te dringen. Sterker nog: uit het
onderzoek bli jkt dat een opwarming van 3
graden in 2050 net zo plausibel is als een
opwarming van 1 ,4 graden Celsius. Dat al les
wijst erop dat de aarde veel snel ler opwarmt
dan gedacht. Beleidsmakers zouden er volgens
de onderzoekers dan ook rekening mee
moeten houden dat het waarschijnl i jk niet bi j
een opwarming van 2 graden Celsius bl i jft. De
voorspell ingen van de onderzoekers zijn zoals
gezegd gebaseerd op modellen. Deze
modellen bleken eerder al in staat om de
temperaturen van de afgelopen vijftig jaar zeer
nauwkeurig te achterhalen. Het vol ledige
onderzoek is gepubliceerd in het blad Nature
Geoscience. Bron: C. Hoek / 04-04-201 2.
Onderzoekers aan de prestigieuze universiteit
van Yale schatten dat een nieuwe energiebron
mil jarden mensen van energie kan voorzien,
zonder broeikasgassen uit te stoten. In
rivierdelta's kunnen nameli jk turbines
aangedreven worden door de druk die ontstaat
wanneer zoet water van rivieren in aanraking
komt met zout water van de zee. De twee
onderzoekers, Menachem Elimelech en Ngai
Yin Yip, beschri jven in hun rapport hoe het
proces in zi jn werk gaat. Het gaat hier om
zogenaamde 'pressure-retarded osmosis'
(PRO), en kan best vertaald worden als druk
gelimiteerde osmose . Bij deze techniek wordt
er elektriciteit opgewekt uit de druk die ontstaat
door osmose. Bij PRO stroomt zoet water door
een halfdoorlatend membraan zodat zodat het
zout water aan de andere kant wordt verdund.
De druk die daardoor ontstaat, doet een turbine
draaien en die produceert zo elektriciteit.
Volgens Elimelech en Yip kan zo voor 520
mil joen mensen energie worden opgewekt door
amper 1 0 procent van het rivierwater door
membranen te laten stromen. Bovendien stoot
deze methode geen broeikasgassen uit.
Meer up-to-date nieuws op
www.spacepage.be
Organiseert u, als vereniging, volks-
sterrenwacht of andere weten-
schappeli jke instantie, een publieke
voordracht of tentoonstel l ing rond
sterrenkunde en / of ruimtevaart ?
Laat het ons dan weten via . . .
redactie@aegvzw.be
Voordracht : Cursus spectroscopie door Marc Trypsteen
In een driedelige lescyclus richten we de schijnwerper op de manier waarop gedetai l leerde
informatie te bekomen is uit het spectrum van sterrenl icht. Na inwijding in de theorie van de
astrospectroscopie hebben we vooral aandacht hoe dit relatief nieuwe domein voor de amateur-
astronoom grensverleggend kan zijn. In een tweede les wordt een overzicht gegeven van de hard-
en software gebruikt in dit boeiende vakgebied. Tenslotte besteden we in een derde les aandacht
aan het interpreteren van opgenomen sterrenspectra en evalueren we hoe een pro-am-
samenwerking tot stand kan komen.
Datum: Vri jdag 11 , 1 8 en 25 mei 201 2 - Deelname: GRATIS (inschri jven verpl icht).
Locatie: AEG - Ooststraat 29 te 8400 Oostende (2e verdiep). www.aegvzw.be. Info@aegvzw.be.
049
Artikel
Jean-PierreGrootaerd
P
P
r
r
i
i
j
j
s
s
w
w
i
i
n
n
n
n
a
a
a
a
r
r
V
V
l
l
a
a
a
a
m
m
s
s
e
e
S
S
t
t
e
e
r
r
r
r
e
e
n
n
k
k
u
u
n
n
d
d
e
e
O
O
l
l
y
y
m
m
p
p
i
i
a
a
d
d
e
e
w
w
e
e
r
r
k
k
t
t
t
t
e
e
l
l
e
e
s
s
c
c
o
o
o
o
p
p
a
a
f
f
Foto - Wouter Van De Pontseele kreeg
de derde pri js uit handen van Annelies
Cloet-Osselaer in het planetarium van
Brussel.
Meer weten over dit thema ?
www.vvs.be
De Vlaamse Sterrenkunde Olympiade
Na het succes van de vierde editie, de andere Vlaamse olympiades (chemie, biologie,
fysica, wiskunde en geografie) en de Nederlandse Sterrenkunde Olympiade wordt dit jaar
de vijfde editie van de Vlaamse Sterrenkunde Olympiade georganiseerd.
Het doel van de VSO is op die manier de populariteit van de sterrenkunde te bevorderen.
We wil len zo veel mogeli jk leerl ingen stimuleren tot meer interesse in sterrenkunde.
Daarnaast wil len we jonge amateurastronomen de kans geven deel te nemen aan een
eigen olympiade.
Op 8 apri l laatstleden werden de deelnemers van de tweede (en laatste) ronde
bekendgemaakt. Op 5 mei aanstaande is er de finaledag met pri jsuitreiking. De eerste pri js
is een waarnemings met de Mercator telescoop op La Palma (Spanje) inclusief reis en
verbl i jf. De tweede pri js is een sterrenkundig totaalpakket. En de derde pri js is een
sterrenkundig boekenpakket.
www.sterrenkundeolympiade.be
051
Kortnieuws
Afgelopen week zijn op Mauna Kea, Hawaii , de
eerste succesvolle sterrenkundige waarne-
mingen verricht met een gloednieuw infrarood-
instrument, MOSFIRE geheten. MOSFIRE
(Multi-Object Spectrometer For Infra-Red
Exploration) is een afbeeldende spectrograaaf
die gemonteerd is op de 1 0-meter Keck I-
telescoop. Hij heeft een veel groter beeldveld
dan eerdere infraroodcamera's, en door
gebruik te maken van een speciale
sluitertechniek kan hij van 46 astronomische
objecten tegeli jkerti jd een infraroodspectrum
opnemen. Met het nieuwe instrument zal
onderzoek worden gedaan naar de geboorte
van sterren in donkere stofwolken en naar de
allereerste sterrenstelsels in het heelal. 06-04-
201 2.
De Prijs Akademiehoogleraren van de KNAW is
dit jaar toegekend aan Ewine van Dishoeck,
hoogleraar moleculaire astrofysica aan de
Universiteit Leiden, en Peter Hagoort, hoog-
leraar cognitieve neurowetenschappen aan de
Radboud Universiteit Nijmegen. Aan de pri js,
die op 21 juni wordt uitgereikt, is een bedrag
verbonden van een mil joen euro, dat beide
onderzoekers kri jgen voor wetenschappeli jk
werk. De pri js is bedoeld als een 'l ifetime
achievement award' voor onderzoekers - een in
de sociale of geesteswetenschappen, en een in
de natuur-, technische of levenswetenschap-
pen - die hebben aangetoond dat ze tot de
absolute top van hun vakgebied behoren.
Ewine van Dishoeck bestudeert de chemie in
het heelal. De ruimte tussen de sterren is niet
helemaal leeg, maar gevuld met i j le, i jskoude
gaswolken, zoals de donkere gebieden in de
Orionnevel. Van Dishoeck bestudeert de
moleculen die daarin te vinden zijn. Bi jzondere
aandacht heeft ze voor de vorming van sterren
uit ineenstortende wolken en voor het maken
van planeten in de stofschijven rond de jonge
sterren. Voor dit onderzoek maakt ze onder
meer gebruik van ESO's Very Large Telescope
(VLT) en de Atacama Large Mil l imeter Array
(ALMA) in Chil i . Momenteel doet ze met de
infraroodsatel l iet Herschel onderzoek naar de
waterkringloop in het heelal en de rol die deze
speelt bi j de vorming van sterren. Peter
Hagoort doet onderzoek naar de neuro-
biologische fundamenten van het menseli jk
taalvermogen. Hij ki jkt naar de hersenen in
actie: hoe regelen de hersenen de productie
van taal, en het taalbegrip? Hagoorts grote
verdienste is dat hi j als een van de eersten
psychologische theorien met neuroweten-
schappeli jke modellen combineerde, en zijn
ideen hebben het vakgebied sterk benvloed.
Bron: NOVA / 06-04-201 2.
Een internationaal team van astronomen heeft
twee witte dwergsterren opgespoord die tot de
oudste in hun soort behoren. De beide
dwergen, die slechts ongeveer 1 00 lichtjaar van
de aarde verwijderd zijn, hebben leefti jden van
11 tot 1 2 mil jard jaar. Witte dwergen zijn de
overbl i jfselen van sterren die veel op de zon
li jken. Aan het einde van hun bestaan blazen
deze sterren een groot deel van hun materie
weg, waarna een compacte kern ter grootte
van de aarde overbl i jft die heel geleidel i jk
afkoelt. Aan de temperatuur van zo'n witte
dwerg kan worden afgemeten hoe lang die
afkoelingsperiode al bezig is. In het geval van
de witte dwergen WD 0346+246 en SDSS
J11 02 moet dat proces al mil jarden jaren aan
de gang zijn. Hun oppervlaktetemperatuur l igt
rond de 3500 graden Celsius, terwij l dat bi j een
jonge witte dwerg meer dan 1 00.000 graden is.
1 1 -04-201 2.
De nog in aanbouw zijnde Atacama Large
Mil l imeter/submil l imeter Array (ALMA), onder-
deel van de Europese Zuidel i jke Sterrenwacht
in Chil i , heeft voor een grote doorbraak
gezorgd in het onderzoek van een nabij
planetenstelsel-in-wording. Met ALMA hebben
astronomen ontdekt dat de planeten die om de
ster Fomalhaut cirkelen veel kleiner moeten zijn
dan oorspronkeli jk werd gedacht. De
ontdekking is te danken aan nieuwe scherpe
opnamen van de ring van stof rond de ster, die
op ongeveer 25 lichtjaar van de aarde staat. De
opnamen tonen aan dat zowel de binnen- als
de buitenrand van de dunne stofschijf heel
scherp begrensd is. In combinatie met
computersimulaties brengt dit de astronomen
tot de conclusie dat de stofdeeltjes binnen de
ring worden gehouden door de zwaarte-
krachtswerking van twee planeten - een die
zich dichter bij de ster bevindt dan de schijf en
een daarbuiten. Hun berekeningen geven ook
een indicatie van de waarschijnl i jke grootte van
de beide planeten: groter dan Mars, maar niet
groter dan een paar keer de aarde. Dat is veel
kleiner dan astronomen voorheen dachten. Het
ALMA-onderzoek laat zien dat de breedte van
de ring ongeveer 1 6 keer zo groot is als de
afstand zon-aarde en ongeveer zeven keer zo
dun als breed - smaller en dunner dan eerder
werd gedacht. De afstand van de ring tot
Fomalhaut is ongeveer 1 40 keer de afstand
zon-aarde. Ter vergeli jking: in ons zonnestelsel
is de afstand van Pluto tot de zon ongeveer 40
keer de afstand zon-aarde. 1 2-04-201 2.
Het Kapteyn Instituut, de sterrenwacht van de
Rijksuniversiteit Groningen (RUG), kan
nauweli jks waarnemingen in de ruimte doen
omdat de telescoop wordt verbl ind door grote
l ichtletters op de gevel van een nabijgelegen
gebouw. Dat meldde het instituut vri jdag. De
lichtletters pri jken op de Linnaeusborg, een
nieuw gebouw van de universiteit dat sinds
januari tegenover het Kapteyn Instituut staat.
Hoewel beide gebouwen onderdeel uitmaken
van de RUG, bl i jkt het lastig om het l icht uit te
kri jgen. Het Kapteyn Instituut moet van tevoren
een verzoek indienen om de lichtletters uit te
zetten. ''Maar in verband met het weer wordt
alti jd zo laat mogeli jk besloten om te gaan
waarnemen'', zegt directeur Reynier Peletier.
Het instituut zou een eigen l ichtknopje kri jgen
zodat het de stroomsterre aan de overkant kan
uitschakelen, maar dat is er nog niet. Bron:
ANP / 20-04-201 2.
Meer up-to-date nieuws op
www.spacepage.be
Organiseert u, als vereniging, volks-
sterrenwacht of andere weten-
schappeli jke instantie, een publieke
voordracht of tentoonstel l ing rond
sterrenkunde en / of ruimtevaart ?
Laat het ons dan weten via . . .
redactie@aegvzw.be
Reis : 20-jarige vlucht Dirk Frimout door Euro Space Society
24 maart 201 2 - Burggraaf Dirk Frimout werd twintig jaar geleden onze eerste Belgische astronaut.
Van 24 maart tot 2 apri l 1 992 cirkelde hij als payload special ist aan boord van de shuttle missie
STS045 van de NASA met de Spaceshuttle ATLANTIS 1 43 maal om de aarde: iets meer dan 21 4
uren in de ruimte! Van 24 tot en met 28 september 201 2 nodigt hi j als voorzitter van de Euro Space
Society de ganse bemanning van de zending STS045 uit om in Belgi deel te nemen aan
conferenties en debatten over ruimteonderzoek in het kader van de Space Week 201 2. Dit
evenement zal plaats gri jpen in verschil lende wetenschappeli jke instituten en universiteiten en heeft
als doel jongeren te motiveren voor wetenschappeli jke en technische studies.
Datum: 24 t/m 28 september 201 2. Deelname : Onbekend.
Locatie: www.spaceweek201 2.com - www.eurospace.be. Op diverse locaties in het land !
SS
y
y
l
l
v
v
a
a
i
i
n
n
J
J
u
u
l
l
i
i
e
e
n
n
V
V
i
i
c
c
t
t
o
o
r
r
A
A
r
r
e
e
n
n
d
d
DirkDevliesRubriek
W
W
o
o
o
o
r
r
d
d
v
v
a
a
n
n
d
d
e
e
m
m
a
a
a
a
n
n
d
d
Info - Dirk Devlies is, naast l id van de
Astro Event Group vzw, ook actief in de
Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij
zetelt in de raad van bestuur. Zowat elk
vri j moment steekt hi j in z'n zelfgemaakt
sterrenkundig en ruimtevaartgericht woor-
denboek. Een buitengewoon omvangri jk
werk dat al enkele duizenden pagina's
telt.
052
Info - Ontdek nog meer belangri jke
Belgische onderzoekers op het vlak van
sterrenkunde en ruimtevaart via de
onderstaande website . . .
Meer weten over dit thema ?
www.belgiuminspace.be
053
Foto - Deze mooie opname (1 mei
1 957) van de komeet Arend-Roland
werd gemaakt door L. Kresak met de
9.5 duim f/5 reflector op de Sterren-
wacht van Bratislawa. Hij gebruikte
hiervoor een Raman panchromatische
plaat en belichtte deze gedurende 60
minuten. Bron: OMA.
Meer weten over dit thema ?
www.astro.oma.be
054
055
ArtikelMariekeBaan
A
A
L
L
M
M
A
A
s
s
c
c
h
h
i
i
j
j
n
n
t
t
l
l
i
i
c
c
h
h
t
t
o
o
p
p
n
n
a
a
b
b
i
i
j
j
p
p
l
l
a
a
n
n
e
e
t
t
e
e
n
n
s
s
t
t
e
e
l
l
s
s
e
e
l
l
Foto - ALMAs opname van Fomalhauts
ring (in het oranje) gecombineerd met
een eerdere opname van de Hubble-
ruimtetelescoop (in het blauw). Bron:
ALMA / ESO.
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
GG
e
e
h
h
e
e
i
i
m
m
e
e
n
n
v
v
a
a
n
n
h
h
e
e
t
t
n
n
o
o
o
o
r
r
d
d
e
e
r
r
l
l
i
i
c
c
h
h
t
t
-
-
A
A
c
c
t
t
i
i
e
e
v
v
e
e
z
z
o
o
n
n
l
l
e
e
v
v
e
e
r
r
t
t
p
p
r
r
a
a
c
c
h
h
t
t
i
i
g
g
e
e
t
t
a
a
f
f
e
e
r
r
e
e
l
l
e
e
n
n
o
o
p
p
.
.
.
.
.
.
KarinAnemaArtikel
056
Info - Wil je op de hoogte bli jven
wanneer de kans zich voordoet dat men
vanuit Belgi pooll icht kan waarnemen ?
Raadpleeg dan geregeld onderstaande
website. Zeker de moeite waard !
Meer weten over dit thema ?
www.poollicht.be
GG
e
e
h
h
e
e
i
i
m
m
e
e
n
n
v
v
a
a
n
n
h
h
e
e
t
t
n
n
o
o
o
o
r
r
d
d
e
e
r
r
l
l
i
i
c
c
h
h
t
t
-
-
A
A
c
c
t
t
i
i
e
e
v
v
e
e
z
z
o
o
n
n
l
l
e
e
v
v
e
e
r
r
t
t
p
p
r
r
a
a
c
c
h
h
t
t
i
i
g
g
e
e
t
t
a
a
f
f
e
e
r
r
e
e
l
l
e
e
n
n
o
o
p
p
.
.
.
.
.
.
057
Foto - Voordat de wetenschap met de
verklaring voor het ontstaan van het
pooll icht kwam, waren er meerdere
verklaringen voor het pooll icht te vinden
in de folklore en mythologien van
verschil lende culturen. Het beeld op
leven en dood, het verband met de
geestenwereld en de stri jd tussen
bovennatuurl i jke krachten in de hemel,
zi jn hiervan een voorbeeld. Men denkt
ook dat het verschijnsel voor veel
mensen angstaanjagend was.
Meer weten over dit thema ?
www.gi.alaska.edu/AuroraForecast
058
Foto - De Zonnecyclus van Schwabe is
de elfjarige cyclus van zonneactiviteit,
en samenhangend daarmee de periode
waarin het aantal zonnevlekken op de
zon varieert. Gedurende de perioden
met de meeste activiteit, bekend als de
zonnemaxima (solar maximum), ver-
schijnen zonnevlekken. Perioden met de
laagste zonneactiviteit staan bekend als
de zonneminima. Het laatste zonne-
maximum was in 2001 . De zonnecyclus
conformeert zich niet precies aan het
gemiddelde van elf jaar. Recent zi jn er
korte cycli van slechts 9 jaar waar-
genomen, en ook zeer lange van 1 4
jaar.
Meer weten over dit thema ?
www.poollicht.be
059
ArtikelTimKraaijvanger
S
S
t
t
e
e
r
r
m
m
e
e
t
t
m
m
o
o
g
g
e
e
l
l
i
i
j
j
k
k
t
t
i
i
e
e
n
n
p
p
l
l
a
a
n
n
e
e
t
t
e
e
n
n
o
o
n
n
t
t
d
d
e
e
k
k
t
t
Foto - Exoplaneten zijn planeten die
draaien om andere sterren dan de Zon.
Het bestaan van deze planeten is
voornameli jk afgeleid van indirecte
waarnemingen en daarop gebaseerde
berekeningen. Deze planeten werden
voor het eerst ontdekt in de jaren '90,
toen de technologie ver genoeg was
gevorderd om voldoende gevoelige
telescopen te maken. Er worden steeds
meer exoplaneten ontdekt, vanaf 11
november 2011 staat de tel ler op 697
exoplaneten. Tot dusver zijn er planeten-
stelsels gevonden met meerdere exo-
planeten in een baan rond n of twee
sterren (dubbelsterstelsel); er zi jn ook
stelsels met meer dan twee sterren
gevonden met slechts n exoplaneet,
zoals 1 6 Cygni.
Meer weten over dit thema ?
www.spacepage.be
HH
e
e
t
t
A
A
s
s
t
t
r
r
o
o
E
E
v
v
e
e
n
n
t
t
G
G
r
r
o
o
u
u
p
p
v
v
z
z
w
w
n
n
i
i
e
e
u
u
w
w
s
s
Rubriek
060
Wilt u meer te weten komen over onze
boeiende vereniging ? Raadpleeg dan
onze website waar u ook, in beknopte
vorm, alle informatie kan terugvinden in
onze downloadbare PDF kleurenfolder.
Meer weten over dit thema ?
www.aegvzw.be
Foto - Een sfeerbeeld van het 'Dag van
het park' van verleden jaar waarop Dirk
Devlies, op een bijzonder energieke en
gedreven wijze, het publiek mee nam
langsheen het planetenpad.
061
www.vormingplusow.be
Info - In deze rubriek kan u een selectie
van onze uitgebreide activiteitenkalen-
der terugvinden. De gehele kalender,
die steeds loopt tot op het einde van het
jaar, kan u terugvinden op onze wel-
bekende website . . .
063
Kortnieuws
De planeet Venus genereert zelf geen
magnetisch veld, maar kan desondanks het
toneel zi jn van magnetische 'kortsluitingen'. Dat
bl i jkt uit onderzoek met de Europese
ruimtesonde Venus Express, waarvan de
resultaten deze week in Science zijn
gepubliceerd. Planeten die een eigen
magnetisch veld produceren, zoals de aarde en
Jupiter, zi jn omgeven door een onzichtbare
'magnetosfeer'. Hun magnetische veld weert de
geladen deeltjes af die de zon voortdurend
uitstoot. Dat resulteert in een beschermende
'bel ' om de planeet, die aan de nachtkant
uitloopt in een lange staart. Bi j Venus gaat die
vl ieger niet op: de zonnewind kan daar
ongehinderd de hoogste lagen van de
atmosfeer bereiken. Maar net als bi j de aarde
zorgt ultraviolette zonnestral ing ervoor dat
atomen en moleculen in de hoge atmosfeer
hun elektronen kwijtraken, waardoor er een
laag van geladen gas ontstaat. Interacties
tussen deze 'ionosfeer', de zonnewind en het
magnetisch veld dat deze laatste meevoert,
hebben tot gevolg dat ook aan de nachtzi jde
van Venus een magnetische 'staart' ontstaat, zi j
het een veel kortere dan bij bi jvoorbeeld de
aarde. Waarnemingen die in 2006 met de
Venus Express zijn gedaan, laten zien dat in de
magnetische staart van Venus net zulke
kortsluitingen tussen tegengesteld gerichte
veldl i jnen optreden als bij de aarde. Deze
zogeheten magnetische reconnecties kunnen
niet al leen magnetische stormen en pooll icht-
verschijnselen veroorzaken, maar ook helpen
verklaren hoe en waarom Venus atmosferisch
gas kwijtraakt. 1 7-04-201 2.
Een internationaal team van astronomen, onder
wie Albert Zij lstra van de universiteit van
Manchester, heeft ontdekt dat rode
reuzensterren aan het eind van hun leven een
soort zandstorm produceren. Dat bl i jkt uit
onderzoek met de Europese Very Large
Telescope in Chil i , waarvan de resultaten deze
week in Nature verschijnen. Sterren zoals onze
zon sluiten hun leven af met een 'superwind'
die honderd mil joen keer zo sterk is al een
normale zonnewind. In die, naar astronomische
maatstaven, korte levensfase van ongeveer
tienduizend jaar verl iest de ster soms wel de
helft van zijn massa. Bij de zon zal dit over
ongeveer vijf mil jard jaar gebeuren. De oorzaak
van deze superwind was alti jd een raadsel.
Wetenschappers gingen ervan uit dat zulke
winden worden aangedreven door minuscule
stofdeeltjes die in de atmosfeer van de ster
ontstaan en zijn l icht absorberen. Het sterl icht
zou deze deeltjes als het ware van de ster
wegduwen. Modelberekeningen gaven echter
te zien dat dit mechanisme niet goed kan
werken. De stofdeeltjes zouden zo heet worden
dat ze verdampen voordat ze weggeduwd
kunnen worden. De nieuwe waarnemingen
helpen dat probleem uit de wereld: de deeltjes
in de atmosferen van rode reuzen kunnen veel
groter worden dan gedacht. De astronomen
hebben deeltjes ontdekt die bijna een
micrometer groot zi jn - kolossaal voor een
sterrenwind. Deeltjes van deze grootte
absorberen sterl icht niet, maar weerkaatsen het
juist. Hierdoor bl i jven ze koel en kan het
sterl icht ze wegduwen zonder ze te vernietigen.
De ontdekking zou wel eens de sleutel tot de
oplossing van het superwindraadsel kunnen
zijn. De grote stofdeeltjes verlaten de ster met
snelheden van ongeveer 1 0 kilometer per
seconde - raketsnelheid dus. Het effect
daarvan is vergeli jkbaar met een zandstorm.
Bron: NU / 11 -04-201 2.
Wetenschappers hebben voor het eerst in
lange ti jd weer pooll icht kunnen waarnemen bij
de verre i jsplaneet Uranus. De 'l ichtshow' op de
planeet - zwakke lichtplekjes die slechts enkele
minuten bestaan - is vastgelegd met de
Hubble-ruimtetelescoop. Eerder was het
pooll icht van Uranus alleen waargenomen door
de ruimtesonde Voyager 2, die in 1 986 langs
de planeet raasde. Pooll icht is een eigenschap
van de magnetosfeer - het gebied rond een
planeet waar diens eigen magnetische veld en
de zonnewind (geladen deeltjes die de zon
uitzendt) om de hegemonie stri jden. Het
ontstaat waar de zonnedeeltjes door
magnetische veldl i jnen de atmosfeer boven de
magnetische polen in worden geleid. Over het
pooll icht van de aarde, Jupiter en Saturnus is
vri j veel bekend, maar de magnetosfeer van
Uranus is nog vri jwel onbekend terrein. Het
onderzoek ervan wordt bemoeil i jkt doordat de
planeet 4 mil jard kilometer van de aarde
verwijderd is, en doordat Uranus vri jwel op zijn
kant 'l igt' en zijn magnetische as excentrisch is
en ook nog eens zeer schuin op de rotatie-as
staat. Het recent waargenomen pooll icht
verschilt niet al leen sterk van dat van de aarde,
maar ook van het pooll icht dat ruim 26 jaar
geleden bij Uranus te zien was. De
wetenschappers denken dat dit het gevolg is
van de compleet verschil lende orintatie van
het magnetische veld van de planeet ten
opzichte van de zon. Desti jds stond de
mag
top related