Transcript
CANLILAR İÇİN MADDE CANLILAR İÇİN MADDE
VE ENERJİVE ENERJİ
Bu ünitede neler öğreneceksinizBu ünitede neler öğreneceksiniz
Enerji nedir?Enerji nedir? Enerji kaynakları Enerji kaynakları
nelerdir?nelerdir? Besin içerikleriBesin içerikleri
– KarbonhidratlarKarbonhidratlar– YağlarYağlar– ProteinlerProteinler– VitaminlerVitaminler– Madensel tuzlarMadensel tuzlar
ENERJİ NEDİR?ENERJİ NEDİR?
EnerjiEnerji iş yapabilme iş yapabilme yeteneğidir.yeteneğidir.
İş = Enerjiİş = Enerji Tüm canlılar enerji Tüm canlılar enerji
harcarharcar Enerji depolama ve Enerji depolama ve
kullanma hayat boyu kullanma hayat boyu devam eder.devam eder.
Peki bu enerjiyiPeki bu enerjiyi neredennereden sağlarız?sağlarız?
Enerji KaynaklarıEnerji Kaynakları
Besin: Besin: İnsanlar ve hayvanlar enerji için hazır olarak İnsanlar ve hayvanlar enerji için hazır olarak besin alırlar.Bu yüzden bu canlılara besin alırlar.Bu yüzden bu canlılara tüketicitüketici denir.denir.
Yeşil bitkilerYeşil bitkiler kendi besinlerini yapar ve enerji elde kendi besinlerini yapar ve enerji elde ederler. Bu yüzden yeşil bitkilere ederler. Bu yüzden yeşil bitkilere üretici üretici denirdenir
Gezegenimizdeki tüm enerjilerin Gezegenimizdeki tüm enerjilerin kaynağı nedir?kaynağı nedir?
Besinler yeşil bitkilerin yapraklarında gerçekleşen Besinler yeşil bitkilerin yapraklarında gerçekleşen fotosentezfotosentez olayı olayı sonucu oluşursonucu oluşur
CO2
Su ve mineraller
O2
besin
Güneş enerjisi
KimyasalBağ enerjisi
Hareket ve ısı enerjisi
ATP
ATP
O halde gezegenimizdeki tüm O halde gezegenimizdeki tüm enerjilerin kaynağı güneştir.enerjilerin kaynağı güneştir.
Güneş enerjileri hangi enerji türlerine Güneş enerjileri hangi enerji türlerine dönüşür?dönüşür?
Isı ve ışık enerjisi olarak evreni ısıtır.Isı ve ışık enerjisi olarak evreni ısıtır. Hidroelektrik santrallerinde elektrik Hidroelektrik santrallerinde elektrik
enerjisine dönüşürenerjisine dönüşür Fotosentezle kimyasal enerjiye(yaşam Fotosentezle kimyasal enerjiye(yaşam
enerjisi) dönüşür.enerjisi) dönüşür. Kömür ve odun ile yakıt enerjisine dönüşür.Kömür ve odun ile yakıt enerjisine dönüşür.
Canlıyı oluşturan moleküller
Organik moleküller
İnorganik moleküller
Karbonhidratlar% 1
Proteinler%16
Yağlar%13
Vitaminler%5
Su%65
Madensel tuzlar(mineraller)
•C – H – O Yapılı oldukça büyük yapılı moleküllerdir
•Canlı vücudunda sentezlenirler
•Çok büyük oldukları için vücutta sindirilerek yapı taşlarına ayrılırlar
Az atomlu küçük moleküllerdir
Tabiattan hazır olarak alınırlar.
Küçük oldukları için sindirilmeden direk kana geçerler
Karbonhidratlar (C-H-O)Karbonhidratlar (C-H-O) 1. görev:1. görev: ENERJİ VERME ENERJİ VERME 2. görev:2. görev: YAPICI ONARICI YAPICI ONARICI Karbonhidrat = şekerKarbonhidrat = şeker En küçük yapı taşı En küçük yapı taşı glikozdur. glikozdur. Glikoz fotosentezle sentezlenir.Glikoz fotosentezle sentezlenir. Glikoz moleküllerinin birleşmesi ile daha büyük yapılı Glikoz moleküllerinin birleşmesi ile daha büyük yapılı
karbonhidratlar oluşur. Bunlar:karbonhidratlar oluşur. Bunlar:– GlikojenGlikojen (hayvanlarda depolanır) (hayvanlarda depolanır)– NişastaNişasta (bitkilerde depolanır) (bitkilerde depolanır)– SelülözSelülöz (hücre duvarı(çeperi) yapısında bulunur) (hücre duvarı(çeperi) yapısında bulunur)
Tahıl (ekmek, pasta), meyve sebze(elma, barbuya, üzüm) Tahıl (ekmek, pasta), meyve sebze(elma, barbuya, üzüm) boldurboldur
Hücre zarının, organellerin, DNA ve RNA nın yapısında Hücre zarının, organellerin, DNA ve RNA nın yapısında bulunur.bulunur.
NişastaNişasta
Bitkiler glikozu nişastaya dönüştürerek depo Bitkiler glikozu nişastaya dönüştürerek depo ederlerederler
Nişasta ayıracı Nişasta ayıracı iyot çözeltisiiyot çözeltisi ya da ya da fehling fehling çözeltisiçözeltisidir. Nişastanın üzerine iyot çözeltisi dir. Nişastanın üzerine iyot çözeltisi damlatılırsa damlatılırsa mavi- mormavi- mor renk, fehling renk, fehling damlatılırsa damlatılırsa kiremit rengikiremit rengi alır alır
Patateste, havuçta, ekmekte, tohumda Patateste, havuçta, ekmekte, tohumda bulunur. bulunur.
GlikojenGlikojen
Glikozun hayvan hücrelerinde depolanması Glikozun hayvan hücrelerinde depolanması (Dehidrasyon Sentezi) (Dehidrasyon Sentezi) ile oluşan büyük yapılı ile oluşan büyük yapılı karbonhidrattır.karbonhidrattır.
Kas ve karaciğerde depolanır.Kas ve karaciğerde depolanır. Gerektiğinde parçalanarak glikoza dönüşür. Enerji Gerektiğinde parçalanarak glikoza dönüşür. Enerji
açığa çıkar.Bu olaya açığa çıkar.Bu olaya hidrolizhidroliz denir. denir. Dehidrasyon SenteziDehidrasyon Sentezi
n (monomer) -----------> polimer + (n-1) H2On (monomer) -----------> polimer + (n-1) H2O HidrolizHidroliz
polimer + (n-1) H2O -----------> n (monomer)polimer + (n-1) H2O -----------> n (monomer)
SelülozSelüloz
Bitkisel yapılarda bulunurBitkisel yapılarda bulunur Hücre duvarının(çeper) yapısını oluşturur.Hücre duvarının(çeper) yapısını oluşturur. Sindirimi zordur.Sindirimi zordur.
Soru: Aşağıdakilerden hangisi kompleks Soru: Aşağıdakilerden hangisi kompleks yapılı karbonhidrat değildir.yapılı karbonhidrat değildir.
NişastaNişasta GlikojenGlikojen GlikozGlikoz SelülozSelüloz
Cevap: CCevap: C
YağlarYağlar
1. görev:1. görev: ENERJİ VERME ENERJİ VERME 2. görev:2. görev: YAPICI ONARICI YAPICI ONARICI En küçük yapı birimleri En küçük yapı birimleri yağ asidiyağ asidi ve ve gliserolgliserol dür.dür. Yapısında C-H-O-N-P atomları bulunur.Yapısında C-H-O-N-P atomları bulunur. Benzen,eter, kloroform, ve aseton da çözünür.Benzen,eter, kloroform, ve aseton da çözünür. En çok enerji veren besindir.En çok enerji veren besindir. Kolay depolanır. Karbonhidratlar çok alınırsa vücutta yağ olarak Kolay depolanır. Karbonhidratlar çok alınırsa vücutta yağ olarak
depolanır. depolanır. NEDEN?NEDEN? Because 1.Because 1.karbonhidrat ve proteinlere göre 2 kat fazla enerji karbonhidrat ve proteinlere göre 2 kat fazla enerji
vericidir. vericidir. 2.2.Daha çok karbon atomuna sahip olduğu için daha Daha çok karbon atomuna sahip olduğu için daha hafiftirlerhafiftirler
Hayvansal yağlar: Hayvansal yağlar: Et, süt,tereyağı, margarin.Et, süt,tereyağı, margarin. Bitkisel yağlar: Bitkisel yağlar: ayçiçeği, zeytin, fındık, ceviz ,susam, pamuk, soya ayçiçeği, zeytin, fındık, ceviz ,susam, pamuk, soya
fasulyesifasulyesi
Yağların GörevleriYağların Görevleri
Vücuda alınan yağlar sindirin sonucu gliserol ve Vücuda alınan yağlar sindirin sonucu gliserol ve yağ asidine parçalanır.yağ asidine parçalanır.
KORUMA:KORUMA:Bu yağlar iç organlar ve deri altında Bu yağlar iç organlar ve deri altında depolanarak vücudu korur.depolanarak vücudu korur.
ISI YALITIMI: ISI YALITIMI: Isı kaybını önler, vücut ısısını Isı kaybını önler, vücut ısısını düzenler. düzenler.
DEPO VE ENERJİ:DEPO VE ENERJİ:Vücut karbonhidrattan sonra 2. Vücut karbonhidrattan sonra 2. enerji kaynağı olarak yağları kullanır.enerji kaynağı olarak yağları kullanır.– Kış uykusuna yatan hayvanlar ve Uzun süre uçan kuşlar Kış uykusuna yatan hayvanlar ve Uzun süre uçan kuşlar
vücutlarına depoladıkları yağları kullanırvücutlarına depoladıkları yağları kullanır..
ProteinlerProteinler 1. görev: 1. görev: YAPICI ONARICIYAPICI ONARICI 2. görev:2. görev: DÜZENLEYİCİ DÜZENLEYİCİ 3. görev: 3. görev: ENERJİ VERİCİENERJİ VERİCİ Yapı taşı Yapı taşı aminoasittiraminoasittir.Toplam 20 çeşit aa vardır..Toplam 20 çeşit aa vardır.
– Bu 20 aa birbirine farklı olarak bağlanır ve değişik proteinler oluşturulur.Bu 20 aa birbirine farklı olarak bağlanır ve değişik proteinler oluşturulur.– Her organda farklı yapıda protein vardır. Her organda farklı yapıda protein vardır.
Hücre yapısındaki en önemli organik moleküldür.Hücre yapısındaki en önemli organik moleküldür.– Enzim ve hormonlar protein yapılıdır.Enzim ve hormonlar protein yapılıdır.– Hücer zarı ve organellerin yapımında kullanılır.Hücer zarı ve organellerin yapımında kullanılır.
C-H-O-N atomlarından oluşur.C-H-O-N atomlarından oluşur. En önemli görevi yaralanma, ezilme, yıpranma gibi durumlarda En önemli görevi yaralanma, ezilme, yıpranma gibi durumlarda yapıcı yapıcı
ve onarıcı ve onarıcı görevi alır.görevi alır. Balık, et, tavuk, süt, peynir de çok bulunur.Balık, et, tavuk, süt, peynir de çok bulunur. Enerji vericidir ama en son kullanılır. Enerji vericidir ama en son kullanılır. NEDEN?NEDEN?
VİTAMİNLERVİTAMİNLER 1. görev:1. görev: DÜZENLEYİCİ DÜZENLEYİCİ Kimyasal olayları kontrol ederler.Kimyasal olayları kontrol ederler. Vücudun Vücudun direncinidirencini artıran ve vücuttaki artıran ve vücuttaki biyokimyasal biyokimyasal
olayları düzenleyenolayları düzenleyen besin maddeleridir. besin maddeleridir. Bitkiler ihtiyaçları olan vitaminleri sentezledikleri Bitkiler ihtiyaçları olan vitaminleri sentezledikleri
halde insanlar ve hayvanlar vitaminlerin çoğunu halde insanlar ve hayvanlar vitaminlerin çoğunu dışarıdan hazır olarak alırlar.dışarıdan hazır olarak alırlar.
Ancak bazı vitaminler insan vücudunda Ancak bazı vitaminler insan vücudunda sentezlenebilir.sentezlenebilir.
Eksikliklerinde bazı rahatsızlıklar görülür.Eksikliklerinde bazı rahatsızlıklar görülür.
VİTAMİNLER
SUDAERİYEN
YAĞDA ERİYEN
B ve C vitaminiA, D, E, ve K
vitamini
Vitaminin Adı Vücuttaki GöreviEksikliğinde Vücutta Görülün Belirtileri
Bulunduğu Besinler
A Mikroplara karşı direnci arttırır. Gözü kuvvetlendirir.
Çeşitli göz hastalıklarını ve gece körlüğünü önler.
Balık yağı, yeşil ve sarı sebzeler, süt, yumurta ve
tereyağı.
B1
Sinir sistemi ve kas sistemini kuvvetlendirir. Kan dolaşımını
düzenler. Deri ve sindirim sisteminin sağlıklı olmasını sağlar.
Beriberi hastalığını önler.Et, yumurta, meyve ve
sebzeler, tahıl, bira mayası.
B2
Sinir sistemi ve kas sistemini kuvvetlendirir. Kan dolaşımını
düzenler. Deri ve sindirim sisteminin sağlıklı olmasını sağlar.
Dudakların çatlamasını, erken bunamayı ve görme
yetersizliğini önler.
Et, yumurta, meyve ve sebzeler, tahıl, bira mayası,
süt ve peynir.
B Kompleksi vitamini (Çeşitli
B vitaminlerinin bir karışımı.)
Sinir sistemi ve kas sistemini kuvvetlendirir. Kan dolaşımını
düzenler. Deri ve sindirim sisteminin sağlıklı olmasını sağlar.
Beriberi ve Pellegra hastalığını önler.
Et, süt, yumurta, yeşil bitkiler, ekmek ve bira
mayası.
C Diş ve kemik yapılarını kuvvetlendirir, kanamaları önler.
İskorbüt hastalığını (diş etleri kanaması) önler. Kas
yorgunluğunu giderir.
Limon gibi ekşi meyveler, domates, çilek, yeşil
bitkiler, lahana.
D Kemik ve dişleri kuvvetlendirir.Raşitizm denilen kemik
hastalığını önler.Balık yağı, tereyağı,
yumurta, süt.
E Sinir sistemini kuvvetlendirir.Kısırlık ve ruhsal
bozuklukları önler.Yeşil bitkiler, et, süt, tahıl, balık, susam, fındık, ceviz.
K Kanın pıhtılaşmasını sağlar.Fazla kanamaları
durdurur.Yeşil sebzeler, yumurta
sarısı, domates, karaciğer.
A VitaminiA Vitamini
Faydaları:Faydaları: Mikroplara karşı vücut direnci sağlarMikroplara karşı vücut direnci sağlar Göz ve kemik gelişimi için gereklidir.Göz ve kemik gelişimi için gereklidir. Eksikliğinde:Eksikliğinde: Göz hastalıkları oluşur.Göz hastalıkları oluşur. En Çok: En Çok: Balık yağı,tereyağı, yeşil ve sarı Balık yağı,tereyağı, yeşil ve sarı
sebzeler, süt, yumurtasebzeler, süt, yumurta
B Vitaminleri(BB Vitaminleri(B1, 1, BB2, 2, B Kompleksi)B Kompleksi)
• Faydaları:• Sinir sistemi ve kas sistemini kuvvetlendirir.• Kan dolaşımını düzenler.• Deri ve sindirim sisteminin sağlıklı olmasını
sağlar.• Eksikliğinde: Beriberi ve Pellegra
hastalıkları En Çok: En Çok: Et, süt, yumurta,tahıl, meyve Et, süt, yumurta,tahıl, meyve
sebze, bira mayası.sebze, bira mayası.
C VitaminiC Vitamini
Faydaları:Faydaları: Diş ve kemikleri kuvvetlendirir.Diş ve kemikleri kuvvetlendirir. Kanamaları önler.Kanamaları önler. Eksikliğinde: Eksikliğinde: İskorbüt( diş eti kanaması)İskorbüt( diş eti kanaması) En çok:En çok: Siyah üzüm, narenciye(limon Siyah üzüm, narenciye(limon
portakal, mandalina), maydanoz, brokoliportakal, mandalina), maydanoz, brokoli
D VitaminiD Vitamini
Faydaları:Faydaları: Kemik ve dişleri güçlendirir.Kemik ve dişleri güçlendirir. Eksikliğinde:Eksikliğinde: Raşitizm (kemik erimesi) hastalığıRaşitizm (kemik erimesi) hastalığı En Çok: En Çok: Balık yağı, tereyağı, yumurta , süt, Balık yağı, tereyağı, yumurta , süt,
güneşgüneş
E VitaminiE Vitamini
Faydaları:Faydaları: Sinir sistemini kuvvetlendirir.Sinir sistemini kuvvetlendirir. Eksikliğinde:Eksikliğinde: Kısırlık ve ruhsal bozukluklar olur.Kısırlık ve ruhsal bozukluklar olur. En Çok:En Çok: Yeşil bitkiler, et, süt, tahıl, balık,
susam, fındık, ceviz
K VitaminiK Vitamini
Faydaları:Faydaları: Kanın pıhtılaşmasını sağlar.Kanın pıhtılaşmasını sağlar. Eksikliğinde:Eksikliğinde: Fazla oranda kanama olur.Fazla oranda kanama olur. En çok:En çok: Yeşil sebzeler, yumurta sarısı,
domates, karaciğer
SUSU
1. görev: 1. görev: YAPICI ONARICIYAPICI ONARICI 2. görev:2. görev: DÜZENLEYİCİ DÜZENLEYİCİ Vücudun 2/3’ünü su oluşturur.Vücudun 2/3’ünü su oluşturur. Vücutta en fazla ihtiyaç duyulan besin maddesidir.Vücutta en fazla ihtiyaç duyulan besin maddesidir. İyi bir çözücüdür.İyi bir çözücüdür. Boşaltım(kanın süzülmesi) terleme, vücut Boşaltım(kanın süzülmesi) terleme, vücut
sıcaklığının düzenlenmesinde görev alır.sıcaklığının düzenlenmesinde görev alır. Hücrelerin şekil ve yapısının korunmasında görev Hücrelerin şekil ve yapısının korunmasında görev
alır.alır.
MinerallerMineraller
1. görev: 1. görev: YAPICI ONARICIYAPICI ONARICI 2. görev:2. görev: DÜZENLEYİCİ DÜZENLEYİCİ Kemik ve dişlerin yapısına katılırlarKemik ve dişlerin yapısına katılırlar Ca: Ca: kas ve kemik gelişimi(Süt, peynir, yumurta)kas ve kemik gelişimi(Süt, peynir, yumurta) Fe: Fe: hemoglobinin yapısındadır.Ohemoglobinin yapısındadır.O22 gazını bağlar ve kan gazını bağlar ve kan
yolu ile hücrelere taşınmasını sağlar.(karaciğer,et)yolu ile hücrelere taşınmasını sağlar.(karaciğer,et) P: P: ATP nin yapısındadır.(et, süt, tahıl)ATP nin yapısındadır.(et, süt, tahıl) Na, K, Cl:Na, K, Cl: su alış verişi ve sinir sisteminde görevlidir. su alış verişi ve sinir sisteminde görevlidir.
(tuz,sebze ve meyve)(tuz,sebze ve meyve) İyot:İyot: tiroksin yapısındadır. Eksikliğinde guatr hastalığı olur. tiroksin yapısındadır. Eksikliğinde guatr hastalığı olur.
(tuz, deniz ürünleri)(tuz, deniz ürünleri) F:F: Kemik ve dişlerin yapısına katılır. Kemik ve dişlerin yapısına katılır.
Açlık Anında Kullanım SırasıAçlık Anında Kullanım Sırası
1.1. KARBONHİDRATLARKARBONHİDRATLAR
2.2. YAĞLARYAĞLAR
3.3. PROTEİNLERPROTEİNLER
Enerji Verimine Göre BesinlerEnerji Verimine Göre Besinler
1.1. YAĞYAĞ
2.2. PROTEİNPROTEİN
3.3. KARBONHİDRATKARBONHİDRAT
Yapısal Madde Olarak Yapısal Madde Olarak Kullanılmasına GöreKullanılmasına Göre
1.1. PROTEİN (%16) PROTEİN (%16) Tüm biyolojik olayların Tüm biyolojik olayların yapıtaşı. yapıtaşı.
2.2. YAĞ (%13) YAĞ (%13) Hücre Zarının yapısını Hücre Zarının yapısını oluşturur. Depo Edilerek açlık anında oluşturur. Depo Edilerek açlık anında kullanılır.kullanılır.
3.3. KARBONHİDRAT (%1) KARBONHİDRAT (%1) Hücre zarı,DNA ve Hücre zarı,DNA ve RNA yapısında bulunur. Fazlası yağa RNA yapısında bulunur. Fazlası yağa çerilir.çerilir.
Sindirim Kolaylığına GöreSindirim Kolaylığına Göre
1.1. KARBONHİDRATKARBONHİDRAT
2.2. PROTEİN PROTEİN
3.3. YAĞYAĞ
Yapıcı-OnarıcılarYapıcı-Onarıcılar
1.1. PROTEİNPROTEİN
2.2. YAĞYAĞ
3.3. KARBONHİDRATKARBONHİDRAT
DüzenleyicilerDüzenleyiciler
PROTEİNPROTEİN VİTAMİNVİTAMİN MİNERAL MİNERAL SUSU
top related