Rola sędziego prawa krajowego w stosowaniu

unijnego prawa antydyskryminacyjnego

Dr Alicja Sikora Referendarz w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej Gabinet Pierwszego Rzecznika Generalnego N. Jääskinena ERA Trewir 20.11. 2012

Część 1

Rola sądów państw członkowskich w stosowaniu zasad ogólnych prawa Unii Europejskiej

1.1 Ewolucja zasady równego traktowania – zarys Zrodzona w kontekście

integracji gospodarczej oraz uznana przez TSUE za ogólną zasadę prawa (117/76, Ruckdeschel)

W kontekście zakazu dyskryminacji ze względu na płeć, zdefiniowana jako część praw o wymiarze fundamentalnym (49/77, Defrenne)

Podlegająca procesowi konstytucjonalizacji zarówno w relacjach między obywatelami UE jak i w następstwie przyjęcia art. 13 TAmst. (kompetencje UE w dziedzinie dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, religię, światopogląd, niepełnosprawność, wiek, orientację seksualną), NB: brak bezpośredniego skutku!

Z czasem, uznana za autonomiczną gałąź prawa UE, wykraczając daleko poza założenia wspólnego rynku

1.1 Ewolucja zasady równego traktowania – zarys

Zasięg zasady równego traktowania

Ewolucja od zasady niedyskryminacji ze względu na narodowość oraz płeć

Ustawodawstwo drugiej generacji na podstawie art. 19 TFUE

Wąskie ujęcie w odniesieniu do obywateli państw trzecich (Dyrektywa 2003/109)

Stosowanie zasady do kategorii pracowników zatrudnionych na czas określony (Porozumienia ramowe)

Esencja zasady równego traktowania

Zasada o wymiarze konstytucyjnym

Status ogólnej zasady prawa UE w świetle orzecznictwa

Wpisana w Karcie Praw Podstawowych

Problematyka charakteru wykładni w kontekście różnych podstaw dyskryminacji (różnorodność uzasadnienia wyjątków od zasady równego traktowania – np. wiek)

1.2. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa prawa UE - zarys Wykreowana w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości (16/64

Costa v. Enel) Przynależność do UE sprawia, że państwa członkowskie

pozbawione są możliwości przyznania środkom krajowym pierwszeństwa w stosunku do prawa UE. Żadne przepisy prawa krajowego nie mogą przeważać nad prawem wywodzącym się z traktatu.

Zasada o nieograniczonym zasięgu. Z pierwszeństwa korzystają wszystkie normy prawa UE. Konsekwencje zasady obejmują wszystkie normy prawa krajowego, w tym normy konstytucyjne.

Wykluczona jest dopuszczalność oceny norm prawa UE z punktu widzenia zgodności z normami konstytucyjnymi.

Z pierwszeństwa korzystają normy prawa UE niezależnie od tego czy są wcześniejsze czy późniejsze niż niezgodne z nimi normy prawa krajowego

1.2. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa prawa UE - zarys

Konflikt norm : Pierwszeństwo

obowiązywania = uchylenie normy prawa krajowego?

Pierwszeństwo stosowania = potwierdzone w orzecznictwie (106/7, Simmenthal)

Niezgodność nie powoduje utraty mocy obowiązującej przez normę prawa krajowego, lecz norma ta nie może być stosowana w konkretnych przypadkach (nie oznacza to, że w ogóle nie może znaleźć zastosowania, gdyż może być stosowana poza zakresem obowiązywania prawa UE)

1.2. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa prawa UE - zarys Obowiązek odmowy stosowania

niezgodnej normy prawa krajowego spoczywa na każdym sądzie rozpoznającym sprawę. Brak konieczności zwrócenia się do sądów wyższej rangi a zwrócenie się do TSUE na podstawie art. 267 TFUE w celu wykładni normy prawa UE ma charakter fakultatywny (C-505/07, Kücükdeveci, p. 55)

NB: na podstawie praw państw członkowskich, w razie konfliktu norm, a w szczególności w przypadku niezgodności ustaw z konstytucją, podobne kompetencje nie zawsze przysługują sądom

Granice zasady pierwszeństwa : zasady pewności prawa i poszanowania trwałości rozstrzygnięć organów krajowych Problematyka wzruszalności

ostatecznych decyzji administracyjnych (C-453/00 Kühne&Heitz) oraz orzeczeń sądowych (C-234/04, Kapferer)

1.2. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa prawa UE - zarys

Na podstawie zasady pierwszeństwa prawa

UE, z której korzysta także zasada niedyskryminacji ze względu na wiek, uregulowanie krajowe, które wchodzi w zakres zastosowania prawa Unii, a jest z nim sprzeczne, nie powinno być stosowane

(C-144/04, Mangold, p. 77)

1.2. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa prawa UE - zarys

Kwestia konieczności niestosowania

przepisu krajowego z powodu jego sprzeczności z prawem UE powstaje dopiero wtedy, gdy okaże się, że nie jest możliwa żadna wykładnia tego przepisu zgodna z prawem Unii [XXX] (C-282/10, Dominguez, pkt 23).

1.2. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa– konflikt norm

Układ zbiorowy, przyjęty na podstawie ustawy prawa krajowego regulującej prawo do urlopu, zawiera przepisy dotyczące płatnego urlopu rocznego

Układ wydaje się sprzeczny z ustawą krajową oraz dyrektywą 2003/88 dotyczącą organizacji czasu pracy. PP dotyczy też art. 31 KPP (warunki pracy)

Spór zawisły przed sądem prawa krajowego : pracownik – przedsiębiorca (jednostki!) Sprawa Reimann (C-317/11) w toku Sprawa Kassner (C-311/12) w toku

1.3. Sędzia prawa krajowego a zasada bezpośredniego skutku - zarys Bezpośrednie

obowiązywanie prawa UE Od dnia wejścia w życie,

normy prawa UE stają się częścią porządku prawnego państw członkowskich

Bezpośrednie stosowanie Normy prawa UE stanowią

podstawę prawną działań organów państw członkowskich (dotyczy ogółu norm)

Bezpośredni skutek (wyrok 26/62, van Gend)

Normy prawa UE mogą być samodzielnym źródłem praw lub obowiązków jednostek (os. fiz. i pr.)

Przepisy wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe, niezależne od późniejszych działań organów UE lub krajowych

Układ wertykalny i horyzontalny

1.3. Sędzia prawa krajowego a zasada bezpośredniego skutku - zarys

Normy traktatowe np. art. 157 TFUE – równouprawnienie kobiet i

mężczyzn w zakresie warunków pracy i płacy (43/75, Defrenne II) Normy Karty Praw Podstawowych – w świetle art. 52(5) KPP -

rozróżnienie między prawem (wolnością) a zasadą Postanowienia Karty zawierające zasady mogą być

wprowadzane w życie przez akty prawodawcze i wykonawcze przyjęte przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii oraz przez akty Państw Członkowskich, gdy wykonują one prawo Unii, korzystając ze swoich odpowiednich uprawnień. Można się na nie powoływać w sądzie jedynie w celu wykładni tych aktów i kontroli ich legalności.

A contrario, prawa i wolności mogą mieć walor bezpośredniego skutku

1.3. Sędzia prawa krajowego a zasada bezpośredniego skutku - zarys

Normy dyrektyw

Dopuszczalne powołanie się przez jednostkę na normy dyrektywy w relacji wertykalnej, jeśli płyną z nich obowiązki dla państw członkowskich (41/74, van Duyn), ale nie na odwrót [penalizacja braku implementacji]

Niedopuszczalne powołanie się na normy w stosunkach prawnych między jednostkami – układ horyzntalny (152/84, Marshall), ale TSUE opiera się na szerokiej interpretacji pojęcia państwa w orzecznictwie TSUE (103/88, Fratelli Constanzo, C-243/09, Fuß)

1.3. Sędzia prawa krajowego a zasada bezpośredniego skutku - zarys Czy na normy o randze traktatowej (w tym KPP) mogą

powoływać się jednostki w sporze w układzie horyzontalnym? Trzy możliwości:

Spór między jednostką (A) o organem państwowym (O) dotyczący środka skierowanego do innej jednostki (B) = sytuacja trójkątna, ale nie horyzontalna [C-112/00, Schmidberger]

Spór między dwoma jednostkami (A v. B), kiedy B powołuje się na niezgodność normy prawa krajowego (N) z normą prawa UE. Pracownik v. pracodawca sektora prywatnego, powołał się na niezgodność N z zasadą niedyskryminacji ze względu na wiek. TSUE potwierdził obowiązek niestosowania przez sądy N w przypadku jej sprzeczności z powyższą zasadą [ww. wyroki Mangold, Kücükdeveci]

Spór między dwoma jednostkami (A v. B), który nie dotyczy środków prawnych, ale polega na powołaniu się bezpośrednio na swobody podstawowe v. prawa podstawowe [C-438/05, Viking Line]

1.4. Sędzia prawa krajowego a wykładnia zgodna z prawem UE

Konstrukcja prawna służąca zapewnieniu

efektywności (effet utile) prawu UE Po raz pierwszy sformułowany w orzeczeniu dot. dyrektywy o

równouprawnieniu kobiet i mężczyzn w stosunkach pracy (14/83, Colson/Kamann)

Początkowo rozważana w kontekście nie implementowanych lub nieprawidłowo implementowanych dyrektyw, aktualnie ma zastosowanie do innych źródeł prawa UE, w tym prawa pierwotnego NB. linia orzecznicza Inter-Environnement Wallonie –

obowiązek powstrzymania się przez państwa od przyjmowania przepisów sprzecznych z celami dyrektyw zarówno okresie przewidzianym na dokonanie ich transpozycji jak i w okresie przejściowym (C-463/10, Aftodioikisi Aitoloakarnanias)

1.4. Sędzia prawa krajowego a wykładnia zgodna z prawem UE Zakres obowiązku : stosując prawo wewnętrzne, sądy krajowe

zobowiązane są tak dalece, jak jest to możliwe, dokonywać jego wykładni w świetle brzmienia i celu rozpatrywanej dyrektywy, by osiągnąć przewidziany w niej rezultat. Wymóg dokonywania wykładni prawa krajowego zgodnej z prawem Unii jest nierozerwalnie związany z systemem traktatu FUE, gdyż zezwala sądom krajowym na zapewnienie, w ramach ich właściwości, pełnej skuteczności prawa Unii przy rozpoznawaniu zawisłych przed nimi sporów

Zasada wykładni zgodnej z prawem Unii wymaga ponadto, by sądy krajowe czyniły wszystko, co leży w zakresie ich kompetencji, uwzględniając wszystkie przepisy prawa krajowego i stosując uznane w porządku krajowym metody wykładni, by zapewnić pełną skuteczność rozpatrywanej dyrektywy i dokonać rozstrzygnięcia zgodnego z realizowanymi przez nią celami

1.4. Sędzia prawa krajowego a wykładnia zgodna z prawem UE W sytuacji, gdyby dokonanie zgodnej

wykładni nie było możliwe, należy zbadać, czy przepisy dyrektywy wywołują bezpośredni skutek, a jeżeli tak, czy strona może powoływać się na nie oraz w stosunku do kogo (C-97/11, Amia)

Sędzia prawa krajowego zobowiązany jest do dokonania zgodnej wykładni przed podjęciem decyzji o niestosowaniu przepisów krajowych niezgodnych z prawem UE

Część 2

Rola sądów państw członkowskich w ramach procedury pytań prejudycjalnych

2.1. Uwagi wprowadzające o Trybunale Sprawiedliwości UE TSUE – Podstawy prawne

Traktaty, statut TSUE (protokół nr 3), regulamin postępowania TSUE («Rgl») [zmiana od 01/11/2012]

Artykuł 19 TUE : TSUE obejmuje TS, Sąd i sądy wyspecjalizowane TSUE zapewnia poszanowanie prawa w procesie wykładni

i stosowania Traktatów Trybunał orzeka : […]

b) w trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów państw członkowskich, w sprawie wykładni prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje

2.1. Uwagi wprowadzające o Trybunale Sprawiedliwości UE

TSUE - skład 27 sędziów ( w tym prezes i wiceprezes TSUE) 8 rzeczników generalnych (w tym pierwszy rzecznik generalny) Sekretarz Izby « 5 sędziów » (skład: 5 sędziów, Izby od I do IV) Izby « 3 sędziów » (skład: 4 sędziów, Izby od VI do IX)

TSUE – składy orzekające Pełny skład - (27 sędziów; 0,18 % spraw) Wielka Izba - (15 sędziów,11,40% spraw) [od 01/11/2012] Izba 5 sędziów - (55,15% spraw) Izba 3 sędziów - (32,54 % spraw) Prezes Trybunału - (0,73% spraw )

2.2. Uwagi wprowadzające o procedurze pytań prejudycjalnych Art. 267 TFUE Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w trybie

prejudycjalnym o: a) o wykładni Traktatów b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki

organizacyjne Unii; W przypadku gdy pytanie z tym związane podniesione jest przed sądem

jednego z państw członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania.

W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do TS.

Jezeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie.

2.2. Uwagi wprowadzające o procedurze pytań prejudycjalnych

Tryby postępowania prejudycjalnego : Zwykły tryb prejudycjalny (Art. 93-104 Rgl) Przyspieszony tryb prejudycjalny (Art. 105-106

Rgl) Pilny tryb prejudycjalny (PPU) (Art.107-114 Rgl)

Wspólne przepisy proceduralne (art. 43 -92

Rgl)

2.2. Uwagi wprowadzające o procedurze pytań prejudycjalnych

TRYB PRZYSPIESZONY

Na wniosek sądu krajowego, na podstawie propozycji sędziego

sprawozdawcy, po wysłuchaniu RG Jeśli okoliczności wskazują, że wydanie wyroku jest sprawą

szczególnie pilną Wniosek składa się w osobnym piśmie Prezes wyznacza niezwłocznie datę rozprawy Pisma procesowe i uwagi na piśmie - Prezes wyznacza termin – nie

krótszy niż 15 dni; ograniczenie do zasadniczych kwestii prawnych; przekazuje się je stronom i innym podmiotom przed rozprawą

TSUE orzeka po wysłuchaniu RG

2.2. Uwagi wprowadzające o procedurze pytań prejudycjalnych TRYB PILNY (PWBS - tytuł V, część III TFUE)

Wniosek sądu krajowego (lub w wyjątkowych przypadkach rozpoznanie z urzędu)

Decyzję o rozpoznaniu w trybie pilnym podejmuje, na podstawie sprawozdania SSpr po wysłuchaniu RG wyznaczona Izba PPU

Decyzja o skierowaniu lub nieskierowaniu do rozpoznania w trybie pilnym jest natychmiast doręczana sądowi krajowemu, stronom postępowania przed tym sądem, państwu członkowskiemu, którego ustawodawstwu podlega sąd pytający i instytucjom z art. 23 STSUE

W wypadkach wyjątkowo pilnych Izba może zdecydować o pominięciu fazy pisemnej

Data rozprawy zostaje podana do wiadomości stron i innych zainteresowanych podmiotów wraz z doręczeniami pism procesowych i uwag na piśmie

Izba PPU orzeka po wysłuchaniu RG

2.3. Dynamika roli sędziego krajowego w ramach procedury pytań prejudycjalnych Złożenie pytania prejudycjalnego prowadzi do Interpretacji prawa pierwotnego i wtórnego UE Kontroli relacji prawa krajowego z prawem UE Kontroli ważności prawa pochodnego UE

Sędziemu krajowemu przysługuje przywilej: wdrażania pojęć, zasad prawa UE przyznania gwarancji ochrony prawnej stosowania sankcji

2.3. Dynamika roli sędziego krajowego w ramach procedury pytań prejudycjalnych Kategorie sądów prawa krajowego w świetle

art. 267 TFUE Pytania prejudycjalne mogą być zadane przez każdy sąd

prawa krajowego Sądy, których orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu wg

prawa wewnętrznego – są zobowiązane wnieść pytanie do TSUE – podstawa systemu pytań prejudycjalnych - służy jednolitej wykładni i unikaniu nieprawidłowego stosowania prawa unijnego w porządku krajowym

Sądy niższej instancji – charakter fakultatywny ale Sprawa Foto-Frost - nie mogą orzekać o ważności aktów

prawa pochodnego- winny wnieść sprawę do TSUE

2.3. Dynamika roli sędziego krajowego w ramach procedury pytań prejudycjalnych

« Sądy krajowe, których orzeczenia podlegają zaskarżeniu według

prawa wewnętrznego, mogą badać ważność aktów wspólnotowych, a jeśli nie uznają za uzasadnione zgłaszanych przez strony zarzutów dotyczących ich nieważności, mogą odrzucić te zarzuty, stwierdzając, że akt prawny jest w pełni ważny. Działając w ten sposób, nie podważają bowiem istnienia aktu wspólnotowego.

Natomiast sądy krajowe, niezależnie od istnienia możliwości zaskarżenia ich orzeczenia, nie mają prawa orzekać o nieważności aktów wydawanych przez instytucje wspólnotowe […]» (C-314/85, Foto Frost)

2.4. Jak sformułować pytanie prejudycjalne? Postawienie pytania – istotne jest by pytania sądów

krajowych były zadane w sposób umożliwiający udzielenie odpowiedzi (C-14/86, Pretore di Salo)

Czy dany przepis prawa unijnego U zezwala (albo zakazuje) P ? ( i tutaj co wynika z przepisu prawa krajowego )

Przedmiotem pytania nie może być wykładnia prawa krajowego.

Pytanie nie może dotyczyć zgodności przepisu prawa krajowego z prawem unijnym

2.4. Jak sformułować pytanie prejudycjalne? Fakty niezbędne dla

zrozumienia prawnego zakresu skargi głównej

Prawo krajowe mające zastosowanie w sprawie

Pozycja stron postępowania

Powody dla których sąd krajowy zwraca się z pytaniem

Jeśli możliwe – opinia sądu co do aspektów prawa unijnego istotnych dla sprawy

Samo pytanie „…”

Istnieje możliwość zadania tzw. pytań kaskadowych (C-267/06, Maruko)

2.4. Jak sformułować pytanie prejudycjalne? Instrumenty stosowane w

przypadku pytań nieodpowiednio sformułowanych: TSUE wybierze wątki które

mogą być przedmiotem orzeczenia wstępnego:

« Trybunał jest władny wybrać z całości materiałów te elementy prawa Wspólnot które odnosząc się do przedmiotu sporu wymagają interpretacji lub oceny ich ważności » (C-83/78, Pigs Marketing Board)

Art. 101 Rgl – Wniosek o wyjaśnienia : TSUE może zwrócić się do sądu odsyłającego o udzielenie wyjaśnień w wyznaczonym terminie (!)

Art. 62(1) Rgl – SSpr lub RG mogą zwrócić się do stron z prośbą do stron o dostarczenie informacji o faktach, dokumentach i innych danych

Art. 62(2) Rgl - SSpr lub RG - pytania do stron, na które odpowiedź udzielona ma być na rozprawie

2.5. Aspekty proceduralne prawa krajowego a postępowanie przed TSUE Skierowanie pytania prejudycjalnego - wyłączna prerogatywa sądu krajowego

(Por. C-137/08) Istotna autonomia sędziego krajowego - sąd nie jest związany wnioskiem stron

(C-283/81, CILFIT) Prawo krajowe przesądza zarówno o tym czy postanowienie o zawieszeniu

postępowania jest zaskarżalne jak i o momencie przekazania pytania (tj. przed czy po uprawomocnieniu się postanowienia)

Od sądu zadającego pytanie zależy możliwość skutecznego cofnięcia pytania do momentu wydania przez TSUE orzeczenia (wtedy wiąże sad i wywołuje skutki prawne)

Postanowienie w sprawie wystąpienia z odesłaniem prejudycjalnym jest wiążące i powinno ono być skuteczne tak długo, jak nie zostanie wycofane lub zmienione przez sąd, który je wydał, gdyż jedynie ten sąd może decydować o wycofaniu go lub zmianie (C-210/06, Cartesio, pkt 89, 97)

Prawo krajowe reguluje podstawę prawną zawieszenia postępowania Sady krajowe przedstawiają pytania bezpośrednio na podstawie art. 267 TFUE

2.5. Aspekty proceduralne prawa krajowego a postępowanie przed TSUE Orzeczenia, które można zaskarżyć

na drodze sądowej wg prawa krajowego : Art. 267 TFUE nie stoi na przeszkodzie

temu, by postanowienia sądu w sprawie wystąpienia do Trybunału w trybie prejudycjalnym podlegały zwykłym środkom odwoławczym przewidzianym w prawie krajowym

Gdy sprawa po raz drugi trafia przed sąd niższej instancji po tym, jak wydany przez niego wyrok został uchylony przez sąd orzekający w ostatniej instancji, tenże sąd niższej instancji może nadal zwrócić się do Trybunału na mocy art. 267 TFUE, pomimo istnienia w prawie krajowym zasady, że ocena co do prawa wydana przez sąd wyższej instancji jest dla sądu wiążąca (C-210/06, Cartesio, pkt 94)

Do sądu I inst. należy wyciągnięcie konsekwencji z wyroku wydanego w ramach apelacji od postanowienia w sprawie wystąpienia z odesłaniem prejudycjalnym, a w szczególności uznanie, że należy bądź to utrzymać wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, bądź też zmienić go lub wycofać.

2.5. Aspekty proceduralne prawa krajowego a postępowanie przed TSUE Środek odwoławczy prawa

krajowego skutkuje: Odroczenie postępowania przed TSUE

jeśli złożenie odwołania ma skutek zawieszający w prawie krajowym (postanowienia: 31/68, Chanel, C-132/87; Nationaal Instituut; C-34/90, Plapied i Gallez)

W braku skutku zawieszającego, postępowanie przed TSUE toczy się dalej

Uwzględnienie środka

odwoławczego od orzeczenia sądu odsyłającego skutkuje wykreśleniem sprawy z rejestru TSUE (postanowienia: C-269/92, Bosman; C-310/94, Ardon i in.)

Rozstrzygnięcie sporu przed sądem krajowym przez sąd apelacyjny skutkuje umorzeniem postępowania przed TSUE (non-lieu à statuer) (C-525/06 Nationale Loterij)

Polubowne załatwienie sporu – sprawa staje się bezprzedmiotowa - wykreślenie sprawy z rejestru TSUE (postanowienie C- 132/07, Group Beecham)

2.6. Problematyka dopuszczalności pytania prejudycjalnego «Jeśli postawione pytania dotyczą wykładni prawa Unii, Trybunał

jest co do zasady zobowiązany do wydania orzeczenia» (C-45/09, Rosenbladt)

Pytania dotyczące wykładni prawa Unii, z którymi zwrócił się sąd

krajowy w ramach stanu prawnego i faktycznego, za którego ustalenie jest on odpowiedzialny i którego prawidłowość nie podlega ocenie Trybunału, korzystają z domniemania znaczenia dla sprawy (C-45/09, Rosenbladt)

«Jednakże, w szczególnych okolicznościach, w celu

zweryfikowania swojej kompetencji, do Trybunału należy zbadanie okoliczności, w jakich sąd krajowy kieruje do niego wniosek » (C-318/00, Bacardi-Martini)

2.6. Problematyka dopuszczalności pytania prejudycjalnego « Obowiązkiem Trybunału nie jest wyrażanie doradczych opinii

odnoszących się do ogólnych albo hipotetycznych kwestii, ale wspomaganie wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich. Zakres jurysdykcji Trybunału nie obejmuje odpowiedzi na pytania (…) które nie odpowiadają warunkowi niezbędności dla rozstrzygnięcia sporu» (C-104/79, Foglia/Novello)

« Wyłącznie do sądu krajowego przed którym toczy się spór i który wobec tego musi przyjąć na siebie odpowiedzialność za wydane orzeczenie, należy ocena, w świetle konkretnych okoliczności sprawy, zarówno niezbędności orzeczenia prejudycjalnego do wydania wyroku, jak i istotnego charakteru pytań skierowanych do Trybunału. » (C-379/98, Preussen Elektra, pkt 38; C-169/07, Hartlauer, pkt 24, C-

544/07, Rüffler, pkt 36)

2.6. Problematyka dopuszczalności pytania prejudycjalnego « Odmowa udzielenia odpowiedzi na pytanie prejudycjalne jest

możliwa jedynie wtedy, gdy : żądana wykładnia prawa wspólnotowego w sposób oczywisty

nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub przedmiotem sporu toczącego się przed sądem krajowym, lub

gdy problem ma charakter hipotetyczny albo, gdy Trybunał nie posiada wystarczającej wiedzy na temat

okoliczności faktycznych i prawnych, aby odpowiedzieć na postawione mu pytania w sposób użyteczny» (C-379/98, Preussen Elektra, pkt 39; C-221/07, Zablocka-

Weyhermüller, pkt 20; C 222/05 - C 225/05, van der Weerd, pkt 22)

2.6. Problematyka dopuszczalności pytania prejudycjalnego

W świetle art. 53(2) Rgl, jeżeli TSUE jest

oczywiście niewłaściwy do rozpoznania sprawy lub wniosek jest oczywiście niedopuszczalny, TSUE po zapoznaniu się ze stanowiskiem RG może w każdej chwili wydać postanowienie z uzasadnieniem, bez dalszych czynności procesowych

2.6. Brak kompetencji TSUE do wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym Granica między zakresem prawa krajowego i prawa

unijnego – brak związku z prawem UE lub środek krajowy poza zakresem prawa UE Sprawa Kremzow, C-299/95 – swoboda przepływu Sprawa Vajnani, C-328/04 – użycie symboli totalitaryzmu Sprawa Corpul Naţional, C-434/11 – legalność przepisów

prawa krajowego wprowadzających obniżkę płac wielu kategorii funkcjonariuszy służby publicznej w świetle KPP lub EKPCz

Sprawa Noël, C-333/09 – zróżnicowanie traktowania pracowników w świetle systemu zwolnień z powodów ekonomicznych

2.7. Wydanie przez TSUE wyroku w trybie prejudycjalnym

Formy orzekania TSUE w odpowiedzi na pytanie prejudycjalne : Wyrok Postanowienie z uzasadnieniem – art. 99 Rgl Zadane pytanie jest identyczne jak pytanie w

przedmiocie którego ETS już orzekał Odpowiedź można wywieść w sposób

jednoznaczny z istniejącego orzecznictwa Odpowiedź na pytanie nie budzi wątpliwości

2.7. Wydanie przez TSUE wyroku w trybie prejudycjalnym Zakres odpowiedzi udzielanej przez TSUE Pełna wykładnia Odesłanie przez TSUE sędziemu prawa

krajowego kwestii do definitywnego rozstrzygnięcia lub interpretacji C-276/06, Maruko C-391/09, Runevič – Vardyn, Wardyn

2.7. Wydanie przez TSUE wyroku w trybie prejudycjalnym Skutki wydania przez TSUE wyroku w odpowiedzi

na pytanie prejudycjalne : Wiąże ono sąd w danej sprawie, inter partes, ex tunc tj. od

chwili wejścia w życie środka prawnego którego dotyczy wyrok

Wiąże także inne sądy rozpatrujące tę sprawę w wyniku wniesienia środków odwoławczych

Orzeczenia stwierdzające nieważność aktu unijnego prawa pochodnego uznaje się za wiążące również w innych sprawach

Wykładnia prawa UE ma skutek erga omnes

2.8. Varia

Odpowiedzialność państw członkowskich z tytułu naruszenia prawa unijnego - Pojęcie « uchybienia orzeczniczego »

C-224/01, Köbler Naruszenie przez sąd musi mieć charakter oczywisty,

aby stanowić przesłankę odpowiedzialności państwa członkowskiego

C-173/03, Traghetti del Mediterraneo Państwo członkowskie ponosi odpowiedzialność za

szkody wyrządzone jednostkom w zw. z naruszeniem prawa unijnego przez sąd orzekający w ostatniej instancji w wyjątkowym przypadku, gdy sąd ten naruszy obowiązujące prawo Prawo unijne stoi na przeszkodzie obowiązywaniu

ustawodawstwa krajowego, które ogranicza odpowiedzialność wyłącznie do przypadków winy umyślnej i innego poważnego uchybienia sędziego, jeśli ograniczenie to prowadzi do wyłączenia odpowiedzialności państwa członkowskiego

Pytania prejudycjalne w świetle Europejskiej Konwencji Praw Człowieka Brak naruszenia art. 6 EKPCz

w braku zwrócenia się z pytaniem prejudycjalnym do TSUE pomimo wniosku stron, jeśli odmowa ma charakter wystarczająco uzasadniony (ETPCz, wyrok z dnia 20

września 2011 w sprawie Ullens de Schooten et Rezabek)

2.8. Varia Aspekty praktyczne składania PP Pytanie sądu krajowego (orzeczenie

odsyłające plus akta sprawy) Sekretariat TSUE potwierdza

wpłyniecie wniosku (sąd krajowy - potwierdzenie danych sprawy, szczególnie ważne dane stron oraz pełnomocników)

Doręczenie sądowi kopii uwag na piśmie

Zawiadomienie o rozprawie (ew. opinii RG)

Doręczenie sprawozdania na rozprawę [sprawozdanie zniesione w świetle ostatnich zmian statutu i Rgl TSUE]

Zawiadomienie o ogłoszeniu wyroku Doręczenie odpisu wyroku (w języku

postępowania) O kosztach postępowania

prejudycjalnego rozstrzyga sąd krajowy (TSUE – ew. koszty stawiennictwa lub reprezentacji)

Sąd krajowy proszony jest o informowanie o dalszych losach sprawy i przesłanie odpisu wyroku krajowego

///NB Składanie i doręczanie dokumentów elektronicznie: Decyzja w sprawie aplikacji e-curia///

2.8. Varia - Pytania prejudycjalne w statystykach Ilość pytań wniesionych: 2004-249 2005-221 2006-251 2007-265 2008-288 2009-302 2010-385 2011-423 [na 688 spraw

ogółem wniesionych przed TSUE]

Ilość spraw rozpatrzonych: 2004-262 2005-254 2006-266 2007-235 2008-301 2009-259 2010-339 2011-388 [na 638 spraw

ogółem rozpatrzonych przez TSUE]