M. SADYK-BEJLEKTOR JZ. WSCHODNICH U. J. K,
ELEMENTARNA GRAMATYKA
JZYKA ARABSKIEGO
Uoona, dla uytku studentw Instytutu Orjentalistycznego U. J. K.
LWW, 1934.
E L E M E N T A R N A G R A M A
J E Y K A A R A B S K I E 0-
uoona przez
3 A D Y K - B S J A
Lektora jzykw wschodu. IT.J.K.
T Y K A
0x 0
L w w 1 9 3 4 .
|
P R Z E D M O W A .
W innych jzykach europejskich istniej liczne podrczniki gramatyki arabskiej; w jzyku polskim niestety,niema dotychczas w tym zakresie adnego powanego dziea.
Po duszych poszukiwaniach znalazem w Bibljotece U.J.K. tylko ma ksieczk D.Rolicz-Liedera, wydan w Kirchhain 'ie w r.1895, P*^ "Elementarz jzyka arabskiego" cz.I. Jak wida z przedmowy tej ksieczki, planowa autor wydanie gramatyki arabskiej w trzech czciach. Udao mu si jednak wyda tylko cz I*, ktra zawiera: alfabet, znaki ortograficzne, prawida pisania i czytania; nic ponadto.
Maturalnie, nie mona uwaa tej niedokoczonej pracy za wystarczajcy podrcznik gramatyki arabskiej w jzyku polskim.
Syszaem rwnie, e p.I.Hojnacki napisa po polsku gramatyk arabsk, ktra dotychczas jeszcze jest w rkopisie, a ktrej nie miaem monoci ogldn.
Ponadto istnieje jeszcze maa tei-eczka, a raczej broszurka p.t. "Samouczek polsko-arabski1' p.Zdzisawa Telichow- skiego; tekst arabski nie jest pisany alfabetem arabskim, tylko w transkrypcji polskiej, pozatem jest to praca niestety, zupenie niedostateczna i nieodpowiednia dla nauki gramatyki arabskiej.
Jak skonstatowaem w cigu mojego kilkuletniego nauczania gramatyki arabskiej w Instytucie Orjentalistycznym U.J.K. brak odpowiedniego podrcznika polskiego sprawia due trudnoci studentom polskim, chccym studjowa gramatyk arabsk.
Pragnc dopomc studentom naszego Instytutu w tej sprawie, zdecydowaem si opracowa w jzyku polskim podrcznik gramatyki arabskiej, na podstawie prac francuskich i jednej
rosyjskiej. v .Szczeglnie opieraem si na gramatyce arabskie] w j
zyku francuskim Augusta Perier'a /wydanie z r.1928/, czciowo za na gramatyce rosyjskiej Chaszczaba / X&Hja.6 ora.z niekiedy na gramatyce francuskiej O.Houdas /wydanie w r.1897/.
Staraem si moliwie jasno i przystpnie tiiyrazi prawida gramatyczne i zilustrowa kade z nich kilkoma odpo- wiedniemi przykadami, zaczerpnitemi gwnie z gramatyki
Augusta Perier'a.
i
Jakkolwiek t,skromna praca jest tylko kompilacj istniejcych gramatyk /wyej wymienionych/ i wydan jest jako manuskrypt, niemniej bd zadowolony, jeeli uatwi nauk gramatyki arabskiej studentom-Polakom,
Pozwol sobie wyrazi moj najszczersz wdziczno Przewietnej Radzie Wydziau Humanistycznego U.J.K., e raczya mi umoliwi wydanie mej skromnej pracy przez udzielenie mi odpowiedniej subwencji.
Tak samo naley si z mej strony serdeczna podzika Ks Profesorowi Aleksemu Klawkowi, ktry zachca mnie do uoenia gramatyki i dokada wszelkich stara, by uatwi mi opublikowanie tej pracy.
Dalej uprzejmie dzikuj na tem miejscu p. Mgr. Renie Wilbachwnej, b 0asystentce Instytutu Orjentalistycznego,ktra okazaa mi duo pomocy przy ukadaniu gramatyki w jzyku polskim, oraz p Dr* Eugenjuszowi Suszkiewiczowifstarszemu asystentowi Instytutu Orjentalistycznego, ktry by askaw przejrze rkopis pod wzgldem stylistycznjTa.
M.Sadyk-Bej.
We Lwowie, w czerwcu 195^ r.
- 1 -
O Z S (J P I E R W S Z A .
CZITAKIE I PISANIE.
I.- Jzyk arabski, ktrego gramatyk traktuje niniejszy podrcznik, naley do grapy jzykw semickich, H s m o arabskie ze wzgldu na rozpowszechnienie po niecie jest jedne z waniejszych. Od zachodnich granic Ohin do brzegw zachodnich Afryki Pnocnej, od morza rdziemnego do wysp Malajskich na ono przewag nad innemi pismami. Wszystkie ludy muzumaskie uywaj alfabetu arabskiego* Wyjtek stanowi,, po ostatniej rewolucji, ludy muzumaskie w ZS0S,R., ktre maj teraz alfabet aciski /z pewnemi znakami/, oraz Turcja, ktra w r.1928 take przyja alfabet aciski/ podobnie i muzumanie, zamieszkujcy wyspy Malajskie, w ostatnich labach przyjli alfabet aciski, zachowujc alfabet arabski tylko w ksikach religijnych. 1/
Litery alfabetu arabskiego* w liczbie 28, pisze si i czyta od prawej ku lewej.
S or,e wszystkie literami maemi, nie ma liter wielkich ani interpunkeji. Ksztat zasadniczy liter zmienia si n i e .- znacznie, zalenie od tego. czy wystpuj samodzielnie,czy stoj na pocztku, w rodku, lub te w kocu sowa.
Wszystkie litery uwaa si za spgoski., nawet te trzy, ktre maj dwik samogoskowy.
Samogoski oznacza si nie literami, jak w alfabecie aciskim, tylko osobnemi znaczkami, umieszczonemi nad lub pod spgoskami*
Zwyczajnie jednak znaczkw tych, zwanych hai&ke,/ruch/ nie pisze si i trzeba domyla si ich przy czytaniu. Mao jest dzie arabskich zaopatrzonych w harake; s to tylko: Koran, biblja i poezje.
W caoci alfabet arabski zawiera 17 rnych znakw, ktre przez dodanie jednego, dwch lub trzech kropek nad lub pod liter tworz owych 28 liter alfabetu,
Nazwy liter zaczynaj si artykulacj, ktra podaje ich waciw warto fonetyczn, z wyjtkiem hamza .
1, Oriente Moderno, T,VII, Roma, 1927 PP510,
- 2 -
2.- A L F A B E T
fsNci5S
samodzielnie
na
kocu
- w
rodku
na
pocztku
warto
fone
tyczna
odpo
wiadajca
dwikom
pol
skim.
transkrypcja
Alif t L f A 3
Ba fe.TL,tur, i T ~ i*V- B b
Ta iy T t
Tsa. 0 *
9
iJ Ts, th /suigi g 1 s Ic /. i
DimL-
-C> DV
g
Ea
H/silnym przyde -
h *
Cha i &-kv
chem / Oh/mem/ h
V
Da D d
Dza - i
j -
Dz/ang./ d
Ra J s r J R rZa j Ir * J Z z
Sin Cj%J S s
Szin Ur-*-
^ X X J SzVS
Sad( J j & + >vO. S/twarde/ s
>eISJcti
HCiHNTJO
Oo
LITERY UZUPENIAJ ACE.---------------------------------- -*
Bamza. ?
Hamza -5 posiadajca form malekiego ^ bez ogonka, jest w
rzeczywistoci pierwsz liter alfabetu, za pierwsza litera
alfabetu ? alif jest jej podpor. Oddaje si przez przydech
gardowy, podobny do dwiku ^ , lecz mniej intenzywny. Nie
kiedy pisze si samodzielnie, niekiedy posiada jako podpor
jedn z trzech liter f alif, $ uau, lub ja; gdy j> suy
jako podpora hamzy, pisze si bez kropek.
Ta marbuta & .
Ta marbuta /to jest zwizane/ ma form & ha z dwiema
kropkami u gry. Litera ta jest zasadniczo kocow i czsto
zaznacza rodzaj eeki liczby pojedynczej., C!r^ bi 'run, studnia/ jy^ szu mun, nieszczliwy.
Na kocu sowa, hamza pisze si niekiedy osobno bez pod-
* ,v %, c .pory sabej litery: M.-daa, on przyszed/ szj un,
rzecz. Prawida, dotyczce hamza, omwimy w dalszym cigu
szczegowo.
7/. Kiedy dwa alify nastpuj po sobie i jeden z nich po
siada hamz, wwczas pisze si jeden nad drugim, ta kombinacja
posiada form alifu z madd na grze. Jeeli pierwszy alif
ma hamz \ } , to pisze si alif z madd:
10/. Uasla znajduje si na pocztku rodzajnika O \ i
dziesiciu nastpujcych sw:r: J e
i O Ll^o 1 dwie , - \ ty,
C jsy^ c, t 3 3 t "flI 1 imi , ' cz
- 12 - ^^ ) i C ^ / . / ^ j
- tKU aXi\L^ J oby Bg by zadowolony z niego; o** =
pytanie; > = odpowied; V I - *j^vJ'etc,/a do swego
koca/.
KILKA UWAG 0 PISANIU LITER.
15.- Wszystkie litery alfabetu mona podzieli na trzy grupy:
Pierwsza grupa zawiera hamz J L , ktra nie czy si nigdy
ani z poprzedzajcemi, ani z nastpujcemi literami. Najcz
ciej jest na umieszczona nad liter f ; 3 i '~S *
Druga grupa zawiera sze liter: 3, '>, J>, (, ktre nie
cz si nigdy z nastpujcemi literami# cz si natomiast
z poprzedzajcemi, o ile dopuszczaj czenie.
Trzecia grupa zawiera wszystkie inne litery, ktre nie wcho
dz w skad dwch poprzednich. Litery te cz si zarwno
z poprzedzajcemi, jak i z naetpujcemi literami. Niektre
litery, wchodzce w skad tej grupy, stoj w caoci ponad
linj pisania, podczas gdy inne s przecite linj pisania.
Te pierwsze w liczbie 9 liter s: i Joj w>
'i, j, w U ; nastpne 14 s: Ci Z. Z,
ci u f J L tMona zatem powiedzie: a/ e litery pierwszych dwch grup
zachowuj zawsze ten sam ksztat. Np: ) J f -> J S f y'j>
b/. e kada litera trzeciej grupy posiada prcz
swej formy zasadniczej rwnie cz kocow, ktra znika.gdy
ta litera si czy z liter nastpujc. Ta cz kocowa
jetst maleka u liter, umieszczonych w pimie cakowicie ponad
linj, U innych liter cz kocowa jest wiksza i obejmuje
ca cz litery, umieszczon pod linj pisania* Naley te
zwrci uwag na. to, e wiele liter ma t sam form zasadni
cz i rdni si midzy sob tylko iloci i pozycj kropek.
Wszystkie te litery s przedstawione na poniszej tablicy:
- 15 -
.Forma kompletna Formazasadnicza
Formakompletna
Formazasadn.
t > 'L > Z.
j U 0
Jb , Js>
i - L
t-iJ J J -rJ
-U . >AjU
, J*c3
J> , -b
O * '-j
J
r
o
, -3
/
J
3
Wida z powyszej tablicy, e pi liter
znajduje si na pocztku, w rodku, lub na kocu sowa. Oto
jego formy: & samodzielnie; na pocztku; w rodku;
na kocu. Ta ostatnia forma suy te dla ta marbuta%
Wszystkie ksztaty litery & poczone s w nastpujcej
figurze: Do tych oglnych wskazwek naley doda
nastpujce uwagi:
a/ Dwie litery czy si zapomoc kreski poziomej, ktra
cignie si od koca pierwszej do pocztku drugiej litery,
podnoszcej si troch do gry, gdy to jest potrzebne.
Dugo tej kreski jest dowolna: L_____l ,, \* * *
b/ Litery, czce si z literami: umieszcza
si ponad linj pisania: i I - '& sr * tc/ Pocztkowy otwr liter ^ ^ z a m y k a si cakiem,kiedy
te litery s poczone z poprzedniemi i przyjmuj ksztat
m *
tr jktny: t L
d/ Liter v C pisze si niekiedy na pocztku i
na kocu.
e/ Jeeli liter p poprzedza litera vj ,pisze si je
czsto: o
f/ Lite.ra tS kocowa traci czsto swe kropki, natomiast
traci je zawsze, kiedy nad ni jest hamza: v_5 ,
- 14 -
LITERY PIERWIASTKOM I POMOCNICZE.
16.- Z 28 liter alfabetu arabskiego, Bieda nastpujcych liter*
0> 4 3 , kU , O " } O j ,) zawartych w zdaniu \
ty jeste Mojesz, suy dla poddania rdosoww modyfikac
jom charakteryzujcym rodzaj,liczb i tryb. Dlatego maj one
nazw liter pomocniczych. Mimo to, te same litery mog by
pierwiastkowe w niektrych sowach,to jest tworzy cz pnia.
Inne 21 liter s zawsze pierwiastkowe.
I tak pie sowa ,^
VJ ( i-nazwa pochodzi od tego, e pierwsz liter sowa
3 C 1soce jest ,znajdujce si \i tej kate-
gorji liter. Litery ksiycowe s: (3, 3,^, ^
) 5 3 & , T v ^ \ nazywaj si tak,bo pierwsza literas ^ *
sowa ksiyc jest O ,ktra znajduje si
w tej ostatniej kategorji. To odrnienie polega na tern, e
przed literami sonecznemi O rodzajnika ]
L'tupodobnia si w wymowie do nich; kiedy rodzajnik J f
jest umieszczony przed sowem, zaczynajcem si od litery
sonecznej, J pisze si bez dezm, za
- 15 -
litera soneczna przyjmuje azadda. Np.i
> > /, ]j-^ czowiek, zamiast
, c i '*I soce, "
~ > 'i *5 L--v
Ustpujce po sobie spgoski bez rodkowej samogoski s
niemoliwe, W sowach obcych, przyswojonych jzykowi arabskie- \
mu, w ktrych dwie spgoski stoj na pocztku, dodaje si
f pocztkowe. Np. i Stambu, Platon}
* 1*.f^~J I klimat.
A K O E K T ,
19.- W sowach dwuzgoskowych pada akcent na pierwsz zgosk.
- i. *Np.: vJlL tobie /akcent na /} t tego, kto /ak-
V / ^ /. , * s
cent na J /; * ten, oto /akcent na -A /.
Wyjtek stanowi zaimki, w ktrych akcent pada na ostatni
# \ * zgosk* ja /akcent na L / j ona /akcent na
* ^
v_5 / L-*~toni dwaj /akcent na U, /. W sowach wielo-
zgoskowych pada akcent na przedostatni zgosk, jeeli ona
jest duga. Np.: on mwi /akcent na $2 /; (jy yjja- oni/
dwaj mwi /akcent na jJ / Jeeli natomiast przedostatnia
zgoska jest krtka, wwczas pada akcent na zgosk poprze-
dzajc. Np.: (J-O-9 on zrobi /akcent na J> /; jjL-
miasto /akcent na _j /; >t S Cj* zwierz pod wierzch /ak-
cent na j* /? -*- jego szkoy /wysze/ /akcent na > /.
RODZAJNIK.
20*- Jzyk arabski nie posiada rodzajnika nieokrelonego;
- 17 -
nieokrelono wyraa najczciej poprostu zapomoc kocmki
sowa, zwaszcza gapomoc " t a n u i n " . Np.:
U drzwi/mianownik nieokrelony/ ; L_-- L drzwi/biernik/;
L. /dopeniacz/; rka/nieokr,/; crka/nie-
s, ^\ ^okr./; s i os tra/ni e okr ./; mufti /nieokr./;
(j , X t ^ _ '* \ / /^~r S-i 1 drzwi/l.mn.nieokrel./; V kobiety /l.ii*niofcr,/
*, y > "j / -* wyspa /nieokr./; ^ pasterz /nieokr,/.
UWAGA: i/. " Tanuin1' nie jest znakiem nieokrelonoci,
kiedy znajduje si na kocu pewnych imion wasnych, poniewa
takie imiona s olcrelone same przez si* Np* i Mo-
'* Y C \ , J>r^/i > U woda stawu / l* okrel.przez dope.
' j>*> i j , t /
miecz Ali ego v__p-^u. 11 " 11
- 20 -
B. Czasownik,
0. Partykuy.
2. Przyimek
% Spjnik
A. Przyswek
1* Rodzajnik
5* Wykrzyknik
Naprzd zajmiemy si czasownikiem, poniewa od niego wy
wodzi si cay system gramatyki arabskiej i bez uprzedniej
znajomoci czasownika nie mona w peni zapozna si
z przymiotnikiem i rzeczownikiem*
PIERWIASTEK I FORM.
2J.- Prawie wszystkie pierwiastki jzyka arabskiego skadaj
*
si z trzech liter. Wemiemy np,: pierwiastek (^-^23 jako
wzr. Ten pierwiastek wyraa w nieokrelonym stanie pojcie
"rozdzieli". Przez dodanie do pierwiastka samogosek Aj yi
etc. powetaj sowa o rnych formach, ktre precyzuj po
jcie, zawarte w pierwiastku. , znaczy: ,on rozdzie-
* '=>/rozczenie;
21 -
PWl emy wic, e jakie sowo ma form (J-*-a3 >
%l i i.de, gdy pierwiastek,. od ktrego to sowo pocho-
V *dzi,: u.leg tym zmianom wzoru
on
on
Czasowniki trzyliterowe i czteroliterowe s pierwotne,
kiedy zawieraj tylko litery pierwiastkowe w liczbie trzech
lub czterech, jak to zauwaylimy w poprzednich przykadach.
Czasowniki s pochodne, jeeli do liter pierwiastkowych do
daje si litery pomocnicze /patrz ,1 6/; Bp. .'czasownik trzy-
Ze wzgldu na jako liter w formie pierwotnej, czasowniki
dziel si na prawidowe i nieprawidowe. Nieprawidowe s
czasowniki, w ktrych dwie ostatnie litery pierwiastkowe s
te same, i te, n ktrych jedn z liter pierwiastkowych jest
hatoza > , lub litera saba: v_S s _9. Wszystkie inne s
sli ter.pierwotny __r on wybaczy; czas. trzylit.pochodny
*^on baga o przebaczenie.
/ /on by zadowolony.
26.- ODMIANA CZASOWNIKW. , c, c .) l-*---- --------- --------------------
/Koniugacja/
Strony.- W jzyku arabskim odrniamy stron czynn i biern.
Strona czynna nazywa si r 1 . Strona bierna na-
j tv * *t'^' ywa si^^lJjftJ 1
Czasy.- Czasownik arabski posiada dwa czasy: czas przeszy
- 25 -
/perfectum/ i imperfectum, ktre wskazuje czas
^ /teraniejszy lub czas przyszy I M i
Tryby.- Czas przeszy /perfectum/ posiada tylko jeden tryb
- oznajmiajcy; imperfectum ma sze trybw: oznajmiajcy
% J. U t3 ' v, 3 C > V '-''i*1 ; druga, t.j. ta, do ktrej si mwi, ^ _iA> G 4 *
/ ^i trzecia, t.j. ta, o ktrej si mwi, LJ \ .
Liczba.- S trzy liczby: liczba pojedyncza j> J i t ,
dualis /podwjna/ \ i liczba mnoga . Dualis
nie posiada pierwszej osoby; zastpuje j pierwsza osoba licz
by mnogiej. Dla zaznaczenia osoby, rodzaju i liczby uywa
si \i odmianie czasownika sufiksw i prefiksw zaimkowych*
Bezokolicznik*- W jzyku arabskim niema bezokolicznika, lecz
t e m u .trybod moe odpowiada osobna forma czasownika, nazwana
J to znaczy: imi czynnoci; ta forma jest praw
dziwym rzeczownikiem, ktry deklinuje si i przyjmuje rodzaj
nik okrelony i nieokrelony. Forma ta rni si od zwyczaj
nego rzeczownika tem, e w niektrych wypadkach uywa si jej,
jako czasownika. Np.: , on siedzia, O ju czynno
V.r, **siadania; on zabi, czynno zabijania, za
bjstwo.Imiesw* Jzyk arabski ma dwa imiesowy: czynny
>. * < -0,J_C lii l
^ ,'/ ;------*-o im.czynny w~rJ'~x LS piszcy, pisarzy imies*
r J V'bierny: pisany, napisany, list.
Zanim przejdziemy do odmiany czasownikw, trzeba zaznaczy,
r \ y *e od perfectum ^ tworzy si imperfectum fj, i
* t ^ i ' } j ; za od imperfectum., to jest ^ t w o r z y
si wszystkie inne formy czasownikowe, a take nomina verbalia.
Uwffj oglne, odnoszce si do odmiany czasownikw*
27.- eby odmienia jakikolwiek czasownik, naley zna dwie formy:
- 24 -
> C 'i 3| (*-vM^vi bierny y 1JMr V ^ y * N p . : od czasownika
I '
trzeci osob perfecti i trzeci osob imperfecti, obie w ro
dzaju mskim i liczbie pojedynczej; gdy Arabowie chc wskaza
formy- /postaci/ pierwotne jakiegokolwiek czasownika, podaj
trzeci osob perfecti, trzeci osob imperfecti i map dar.
tern pierwiastkowym /radykaem/, litera jest drugim
elementem pierwiastkowym, a litera jest trzecim elemen
tem pierwiastkowym. Gdy s z n a n e dwa wyej wymienione elemen
ty, to jest trzecia osoba rodz.ntsk.Iicz.poj.perfecti i imper
fecti, wszystkie czasowniki bez wyjtku odmienia si wedug
jednego wzoru, czy to bd czasowniki pierwotne, czy pochodne,
czynne4czy bierne, prawidowe, czy nieprawidowe.
Jest tylko jedna odmiana, lecz dla wikszej jasnoci, dzieli
si j zwyczajnie na dwa rodzaje: 1 . odmiana czasownikw pra
widowych i 2. odmiana czasownikw nieprawidowych. Zaczniemy
niej odmian czasownikw, zwanych prawidowemi.
Przewana wikszo czasownikw arabskich w formie pier
wotnej zawiera trzy litery, to jest elementy pierwiastkowe.
Takie czasowniki, jak to ju wyej powiedzielimy, nazywaj
si czasownikami trzyliterowemi.
Znacznie mniej - okoo 20/ - jest czasownikw, ktre za
li tym czasowniku pierwsza litera o jest pierwszym elemen-
wieraj cztery litery, czyli czasownikw ozteroliterowycli.
Czasowniki za zawierajce wicej ni cztery litery s bardzo
rzadkie. Naley rwnie zaznaczy, e Arabowie zaczynaj
odmian czasownika nie od pierwszej osoby, jak w innych jzy
kach, lecz od trzeciej, poniewa trzecia osoba jest form
najprostsz i zawiera tylko litery pierwiastkowe,
UWAGA: Przed przystpieniem do odmiany czasownikw, trzeba
zauwa3/-, e suchacze winni opracowa jak najstaranniej
odmian czasownikw prawidowych pierwotnych i nauczy si
tej odmiany tak, by j umie bez zarzutu. Jest to jedyny spo
sb, by pozna bez trudnoci i cakiem pewnie inne kategorje
czasownikw: pochodne, czteroliterowe i nieprawidowe,
STROJ O Z M A CZASOWNIKA TRZYy LITEROWEGO PIERWOTNEGO PRAWIDOWEGO
28,- Perfectum /czas przeszy/
Czas przeszy odmienia si przy pomocy, sufikew/przyroet-
kw/ to jest liter, ktre dodaje si do korca pierwiastka.
Poniej podamy te sufiksy. Trzeba zaznaczy, e 5 os.rodz.
ms,licz.pojed.czasu przesz, czasownika trzyliterowego
w stronie czynnej ma zawsze jedn z trzech form;,j^9; i
to jest, e harake fatha jest umieszczone zawsze nad
pierwszym i trzecim elementem pierwiastkowym, podczas gdy
- 26 -
drugi /rodkowy/ element moe mie jeden z trzech harake.
Praktyka i sownik wskazuj dla kadego czasownika jaki hara*
ke posiada drugi element pierwiastkowy.Np.: , on zaswie-
ci, r*~c on wiedzia, ^ on y piQ-aiy
TRYB OZNAJMIAJC!. \ fi ]a , > U
Sufikey zaimkowe /przyrostki/ czasu perfectum
Liczba pojedyncza.
- 27 -
Rodz .mski
3 osoba niema aufiksu
2 ** v ,* i
i
5 osoba
2 "
5 osoba
2 "
1
Rodz. eski
_ i i
Dualis
Ci*Liczb mnoga
fc
\ o, JL ->
t ?.
r "
r Jr * r' -
ILWedug tego wzoru bdziemy odmienia czasownik ^j 11.3
on zabi.A ?5(a
kske
Tryb oznajmiajcy, czas przeszy
- 28 -
Liczba pojedyncza
Rodz.mski Rodz.aeski
5 os.+ *
on zabi > " .
ona zabia
2 "s C + *
ty zabie ^
ty zabia
1 ja z ab i era-am
D u a l i s
5 os.
2 "
t o - oni dwaj zabili
5 os.
2 ''
1
Liczba mnoga
J l * **\ 3-11^ oni zabili
JaXJL>.9 wy zabilicie
\ldUs one dwie zabiy
wy dwaj zabilicit wy dwie zabiycie
^ .V^^113 one zabiy
jt
- 29 -
przejciowy, jeli drugi element pierwiastkowy ma kesra__;
a stan cigy, jeli drugi element pierwiastkowy ma damma- .
b/. Kiedy ostatnim elementem pierwiastkowym jest litera
jeli O sufiksu zaimkowego nie ma harake, to jest aa
c/. Tak samo ostatni element pierwiastkowy isJ ciga si
d/. Kiedy ostatai element pierwiastkowy jest jednym z dwi-
graficznych, za J~j sufiksu zaimkowego przyjmuje szadd:
pisz prawidowo.
Jak to ju nam wiadomo, w czasownikach trzyliterowych w
5 osobie liczby pojed. rodz.msk. w czasie przeszym /perfec
tum/ tylko drugi element pierwiastkowy nie ma staego harake;
to harake moe by fatha lub damrna JL , lub kesra^. .
** \ ~jak on zbieg, czy si to pierwiastkowe z
dezm: ona zbiega.
* I 4ko w zbowych A?, Jo , nie otrzymuje adnych znakw ort o-
Wiemy rwnie, e praktyka lub sownik wskazuj nam, jakie
powinno by harake w danym czasowniku. Oprcz tego s pewne
sposoby, zapomoc ktrych mona okreli to harake; miano
wicie: 1/. aog czasowniki, ktrych pierwszym elementem
/y + spierwiastkowym jest hamza ! maj form p . Np.:
< ' 'i , ^-X2. ! on wzi, ,J.S * 011 jad, ^ * on rozkaza.
^ ~ drugi2/. T sam form ma wikszo czasownikw, ktrych
lub trzeci element pierwiastkowy /radyka/ jest jednym z
nastpujcych dwikw gardowych: % > ^
Np,: iy"* on czyta, j on uda si w podr,
" Ti' " *3 on wszed, on usiad, on uci,
c on by wyprniony, j--9, on usiowa.
*>?3/. F o m y x Lxl~S uywa si u cza s o rai i k w, ktre wyraaj
stan trway /cigy/, jako dobr, lub z, lub Tjreszcie
podziw. Np. on by pikny, on by wielki,
' 7, " S 'on by skpy, ^ on by szlachetny.
4/. Form tworz liczne czasowniki, ktre wskazuj
czynno lub stan przemijajcy, jak: by chorym, by smutnym,
by wesoym, lub ktre oznaczaj pewn barw. Np.:
* -mS* on ty chory, yS on by smutny,
. / '/ y *'(_ .r* on 13yi wesoy, j on by czarny.
-.50 -
- y i -
STROKA. G T J m GZASOWHIKA TRZYLITEROWEGO PIERWOTNEGO PRAWIDOWEGO.
-9*~ Imperfectum,czas teraniejszy i przyszy
W czasie teraniejszym /imperfectum/, jak i w czasie
przeszym /perfectum/ harake drugiego elementu pierwiastko
wego /radykau/ nie jest stay. Moe to by jedno z trzech
harake: fatha , damma JL i kesra Zwykle to harake
wskazuje sownik przez jedn z trzech liter A, 0, I, m i e s z
czon obok formy pierwiastkowej czasownika. A wskazuje samo
gosk fatha 1 , 0 samogosk damma , I samogosk kesra
H . Imperfectum tworzy si z formy pierwiastkowej
/perfect./ zapomoc prefiksw /przedrostkw/, to jest liter
4 .S*pomocniczych: eJ > L5 i O , l / ' / umieszczonych przed
i kocwek umieszczonych po formie pierwiastkowej.
Prefiksy wskazuj osob, za kocwki rodzaj i liczb.
I tak, jeli wemiemy pierwiastek wzoru to imperfec
tum tworzy si nastpujco:y
a/ poprzedza si je prefiksami 1 ktre otrzymuj
samogosk fatha i wskazuj osob.
b/ kadzie si dezm nad pierwsz liter pierwiastkow /ra
dykaem/ .
c/ dodaje si do drugiej litery pierwiastkowej /radylcau/
samogosk,. odpowiadajc danemu czas cynikw i..
d/;. ostatni a litera pierwiastkowa ./radyka/ otrzymuje damm
> , ; wyjtkiem niektrych kocwek, przed ktremi nie
umieszcza si dammy.
ci osob rodzaju mskiego liczby pojedyczsj imperfectum,
jedn z nastpujcych form:
Ha poniszej tabeli pokaemy prefiksy i kocwki wszystkich
osb, rodzajw i liczb czasu imperfectum.
PREFIKSY I KOKfCCffflKI IMPERFECTUM.
Liczb pojedyncza.Rodz.mski Bodz.eski
I tak z formy pierwiastkowej
- -
Liczb anogaRodz.mski Rodz. eski
/ . v \ ^
5 osoba cJ ^ ------U " 5~9 ^ --------1
2 " U 9 - --- O ~ ---- ^
1 n
Wedug tego wzoru bdziemy odmienia czasownik
ktry ma w. imperfectum drugi radyka z darnin JL *
Liczba pojedyncz Rodz.mski Rodz.eski
3 3 *. /5 os. on zabije ona zabije y^'y;
0 3 c ^ ^2 " O-^J ty zabijesz ty zabijesz
i >*\ 5\ ja zabij
D u a l i s
' ? -v-9
j * x * *> ^ *. O/Y'!
y \ '
4I
R.m.
' y #i i # 1 &
R..
" * ' Y f\
D u a 1 i s/ / Z / 4
^ ^s o-C _A-Ii \ on si zbliy /8-ma form/r~* T T T ^ T ." > "'?. . 7 7 'f.S.
'-^-y Z*^ l JHrJ-3 i e r r*-3 \6^0 /"f, S .i
5 OS. I j j-*-
2
D u a 1 i s
f,
/ ' * '.. ?, Li-I I""'-S l
- *
CZAS PRZYSZY / 1MHCRFEC TU:/
55.- Trzecia osoba liczby pojed. rodz ,,rask czasu przyszego /imperfectum/ czarownikw pochodnych trorzy si od y oeoby liczby pojed*rodz ftmBk* czasu przeszego /perfec!.um/ zapoaos
nastpujcych zmian:1 /.; we wszystkich grupach dodaje si na pocztku czasu przeszego prefiks S , oprcz 2-giej# 5>--cij i 4-te j grupy, to jest tychjfctre zawieraj h litery, a ktro przyjmuj prefiks 3 ; o/. trupy 4ta, 7-^a, 8-ma, 9 **ka i 10'ca,ktre maj I pocztkowe, trac to l ;5/.- przedostatnia litera przyjmuje kesra ~~,we wszystkich grupach, aprcz 5-tej i 6 -tej,to jest tych,ktre maj dpdatkowe o , a ktre przyjmuj fatha JL Zb/,~ ostatni radyka przyjmuje we wszystkich grupach darnina r
Poniej podajemy formy czas.perfect.i im p erfect,dziesi
ciu grup.
Perfect. 1. (J-*-* 2. 5 , (s 4 . tj-*-3 1 5?, (Jj=uj* *>. ** > >.** "C ? ^ , k $ * ? j ^ ^ '
Imperfect. O " ^ 8^ - (J-* '-JL? c H -A'*J.
Perfect. 6 . 7 Aj ' 10. IJ>. s , ->* ' C ' \ ' s ' ^*.'* 7 5i * - . -
Imperfect. ..J^ '-a.*-; vJp?ui>o
Jako v;zr bdziemy odmienia niej w 4-tej formie czasown.
1 * on cofn si, w 6-tej formie czasown. on by
bogosawiony i w 10-tej formie czasown.
- 46 - ^ t ,
TRYB OZNAJMIAJCY CZASU ERZ&SZ.
Liczb pojedyncza -
R.m. R.z.
^on wzbi sig zt ' w dum. .
5 os,
2 "
1 "
j~i
tri ^ , % i. tir' ji
=frt -> *
Liczba mnog
R.m. R..
i c;? ^ **
5 os. u uJl ^4
D u a 1 i s
cJ
/ /
. ' c -O
5 08. 2 11
OZASOTOK / r :
Liczba po .jedyne za -
R.m. R..
^ r ; u i5j
Liczba mnoga
R.m. R..V / V ^ \' ' '
L-J ^ J L~y*~?. e r
D u a 1 i s
5 os. 0 tijcjs
hiSBl:
5 os ** ~ r >
CZASOTHIK" VVl c ? > ^ V c. *
U
L.mn,o * C X ' C ^
2, m - >54.- Inne tryby czasownikw pochodnych w czasie przyszym /imperfectum/ tworzy si, jak w 1-szej /pierwotnej/ formie. A wic n.p* w drugiej grupie bdziemy mieli od czasownika.
y J L l Pisa, 2-ga grupa ZJ/pcrf./, /imperf. tr.
oznajffl./;
tr.czcy; tr.wrunk; tr.energ.cik tr.energ.lekld." *> *?' c '*4!
55.- Tryb rozkazujcy czasownikw pochodnych powstaje z czasu przeszego /perfectum/ tych czasownikw przez dodanie: a/ do przedostatniej litery takiego harake, jakie dana grupa ma w cza
sie przyszym /imperfect./ i b/ ezm _fL do ostatniego radykau.
Czs przesz. tr.rozkaz. czas przesz. tr.rozkaz,_ \ ."> * a s , * t, o -r o ,2 . *t-3 y^.R-3 J % \J_n_ l jL s i j \
T ",' o s ' 4 - o5. Jte 8. 0 ^ 1. i - *: H ' x ^ ^ . > ** O " ' ____ j V * 9-5 . (_}" * * t_J 1 0 . i I
", 0 *' &6. (J-* Lali La_j
Jak ju powiedzielimy, uywa si trybu rozkazujcego tylko
w 2 osobie, a odmienia si go tal.,jak w pierwotnej formie.Np.: od czas. .#* -
IMIESdW CZIHM.
56.- Imiesw czynny czasownikw pochodnych tworzy ei przez dodanie prefiksu jj* do czasu przeszego /jeeli jest alif pocztkoive,to znika/ i dodanie esry do przedostatniej litery.,
Czas przesz. iBdes.czynny Gzae przesz. iaiee.czyn.
2. tj-*-3 4. vjxt3 t (JJ(A5* * ^ 5 * A jjlz-*
- 48 -Cz.przesz, imies.czyn. Cz.przesz. imiesczynny/ / /y ) . A C /Qj
, (J-cliJ AilL 9. |^ ^ ^_) ^ ? -- . 11 *? " o
"7 jJjLA-i $ 10* ^ jJ-^ J*w*xa-/ / c ^ y e ^ ^
8. J^---A_eL4
Kilka przykadw na imiesw czynny.
Czas przeszy - ^ formujcego, /5-ta i
6-ta gr/, tworzy si masdar od perfectum,, dodajc damma JL
do przedostatniej litery: (JJLj ; La_>:5-ta gr, byc
pokornymi, pokora; 6 -ta gr. oddali ci,
oddalenie,
d/t,-- W grupach,zaczynajcych si w perfectum od i j/4-ta, 7-a,
8-ma^9-ta i 10~t grupa/ dodaje si kesra __ do wszystkich li
ter, poprzedzajcych przedostatni liter, a majcych ha&ke;
litera przedostatnia zachowuje swoje fatha JL i przyjmujeU 0 > o V , p ',
| : 4-aJ ^ , 7-a J Uii ,^8-a J W l i V, 9- a J \ ^ , 10~av}k^^l;
c 4 ^4-a gr wydoby, ^ 1y L t wydobywanie;
7-ma gr. (jjJJa-* podej, (3^-J=-> podejcie; 9-a gr \ by5) . ,
tym, j \j A^> I zknicie.# ii ^
KILKA PRZYKADW NA MASDAR
2-a^ gr.: objanienie, deklaracja, objawienie,
rozpatrywanie; 5-a gr.-*i^li korespondencja; 4-a gr.j) ^ > ,
5 LiaJLl przygotowanie; 5-a gr. zakochanie; ^li3 roz
mylanie; 7-a gr. L 1 ^ l osaczeniem 8-a gr. */) ' a ^ I umiarkowa-
nie> sJJ \ stowarzyszenie; 10-a gr.o \ pytanie;/ 7 *
\ K * - c ._> \ wspomagana e.
STRONA BIERNA OZASOWNIKC?I.
58.- Czas przeszy /perfectum/ str.biernej tworzy si od czasu przeszego strony czynnej zapomoc nastpujcych zmian:,a/.- przedostatnia litera przyjmuje kesra __,a wszystkie poprzedzajce harake zastpuje si przez damma*_i; b/,~ w trzeciej i szstej grupie pochodnej I mienia si na 3 ,pod wpywem poprzedzajcego go darniny >
Strona bierna nie ma ani trybu rozkazujcego,ani masdaru.Tryb rozkazujcy w tej stronie zastpuje si przez tryb warunkowy, poprzedzony przyrostkiem \J .
Str.czyn.l.gr. *-_* bi, etr.biern. '~r'jrc>by bitym;/ ^ c/ ,
4 f .r* l szanowa, " " by szanowanym;^ /
60. - Czas przyszy /imperf./ strony biernej tworzy si od czasu przyszego strony czynnej przez nastpujce zmiany* a/.- we wszystkich grupach prefiks j przyjmuje damma i_; b/.- wszystkie hai&ke rodkowe przyjmuj fatha . Np. : Str.czyn* 5 gr. on bdzie interpelowa , str.bierna
' "3 ' i C s-. *4 ^ Lsk on bdzie interpelowany; str.czyn, 10 gr. on
bdzie wydobywa, etr.bierna on bdzie wydobyty.
61. - TABLICA CZASU PRZYSZEGO CZASOWH. fSZYST.GRUF ff STR . B I E M . str.czyn.l. 2. 4.
" biern. . u 1 W ' '', 3 '.c , f *.c , j
" czyn.6. 8. 9 10.J*i-'
- 50 -CZAS PRZYSZY / BffERFECTUM/.
a-aA*->3 y , f.j | , ''c> ) -'T. 5 / " c i11 biem. ^ Uj-j nieuyw.
62.- IMIESCJlf BIEE33Y.
a/o- Imiesw bierny czasownika pierwotnego ma form \J * interpelujcy, im.biern.< ^ h {J* interpeloiyany; im. czyn.5.gr. wygrywajcy, im*
bierru 2 i ^ S ^ wygrywany; . im. czyn* 10.gr. $ wyzbywajcy,
im0biern. n^ / w y d objty. Strona bierna odmienia si tak, jak
strona czynna*
65.- CZAS PRZESZY.
Liczba pojedyncza Liczba mnogaR*m. R.z. R.m. H..z
5 os.
2
1 "
D u a l i s./ , ------------ / z )5 a. L ^ ^
U V-^ V * - i j j
64.- GZAS PRZYSZY.
Liczba pojedyncza Liczb mnoga
R.m. R..3 ' * } 3
, e * . , c J.2
1 {
- 5 1 -
R.m. R.z./ j c, J y c / J
O 3j^ c^ o r J.
ly^OJ
D u a 1 i 8.\ / s c 3 ' c.
5 o a . U ^ ^ - 1. C J k ^ 3- 1* ,>'-?. '
2 CJ
C -SInne tryby czasu przyszego: ^ ^JLjtr.cz.; ^ y*_>tr,war. ;
. tr.energ., ciki; tr.energ.lekki.
CZASOWNIKI OZTEROLITEROWE.
65.- Czasowniki czteroliterowe,do rzadkie /prawie jeden na
dwadziecia/,maj,jak to sama nazwa wskazuje,cztery litery pier
wiastkowe. Posiadaj form y^isz-9 *nP-' on tumaczy.
.Czasowniki te w wikszoci powstaj: a/.- przez powtrzenie
sylab: ' f j z puka; J J J t r z ; ^ 3 podda. b/.- przez
dodanie jednej sylaby do czasownika trzyliterowego:
przedstawi /przedoy/, od ^ J-gtroni. e/.- przez derywacj
od niektrych rzeczownikw: przynalee do re!igji,od
^ religja. d/.- przez derywacj od niektrych zda
shwaa Bogu;
' c * * _____ .__ _i . . . a 1 i *i i ^ n ^ wspomina imi Boga,od i | 4H
w imi Boga Miociwego i Miosiernego. ' ' 7
66.- Odmiana tych czasownikw nie przedstawia adnej trudnoci* Oto odmiana w czasie przeszym, /perfectum/:
- 52 -CZAS PRZESZY.
5 03.
2 -
1 "
5 os*
2 n
6 7.-
Liozba pojedyncza
R.m. R../ C*' C y-yr C* c *c-r.I yAj~* r*
^Jc-O-e r ^ - r 1
L > -/ " o . "
] C ^ c ~ '|-A*
CZAS PRZSSZI
Liczba pojedyncza3 ^ * li) *
5 OS. /-**5 t--?. ^ y t'''J
2 " ^ , ^1 " r* 1
D u a 1 i . s
" j> c rr-> jr"-*
' J U ^
Liczba mnogae. c
Masdar Imies.
~ 55 -
tr.rozk. zas przysz. Czas przeszy
Strona czynna
. e.r . xi> j ^ t 1
J> C
V i ' e S .
H I t %
r >
p-a-x^ -J
ie /?
Strona bierna
a
X I
1c< ^
2
r ^ l s 4
r t / - 1
CZASCKMKI NIEPRAWIDOWE.
69.- Reguy odmiany czasownikw,ktre wyoylimy^ odnosz si
dc wszystkich, czasownikw bez wyjtku. Z tego punktu widzenia BLOna powiedzie,e wszystkie czasowniki s prawidowe.
Czasownikami nieprawidowemi nazywaj si te^ ktrych dwie litery,a mianowicie 2-gi i 5-~ci radyka s podobne; a tajce czasowniki,ktre posiadaj jedn z 5 liter sabych: vJ,3, lub hamza ,ulegajce pewnym zmianom. Te zmiany zachodz wedle cile okrelonych regu i zawsze wedug odmiany czasownika prawidowego "[jJS .
Jest wic pi rodzajw czasownikw nieprawidowych:i y , jc'* & c
1 - Czasowniki "guche" /podwjne/wite UialJl , ktrych pier
wiastek zawiera dwie ostatnie litery podobne: zamiast1j. / y ^
5 uradowa; zamiast rozwiza.? C j ^
2 - Czasowniki "po d o b n e ^ U ^ j^Ls v,ktrych pierwiastek ma jako
pierwszy radyka 3 lub J : 'yj? 3 przyby; 'ISj by sierot.J| ^ c ^ c.^ t A-a / tryb rozkaz. ! rozci.
5 - cignicie dwch liter podobnych nie moe naBtpi:
a - gdy jedna z dwch liter podobnych Jest podwjna,to znaczy
ma ezadd. Zdarza si to w drugiejjJjS, pitej \J^*-*i dziewi
tej V grupie pochodnej *. S $ 4 U*/
t - gdy po pierwszej z dwch liter podobnych nastpuje samo -
goska dugat ^ / m a s d a r 4,grupy/^ j j >_r io -^* /imiesw
bierny 1.grupy/;c - gdy pierwsza z dwch liter podobnych jest poprzedzona przez
* J3 s ^ ^ 9-*/czaa przeszy strony biernej 5.grupy/;
d - gdy druga z dwch liter podobnych ma dezm J L i nie znajdu
je si na kocu sowa,jak naprzykad przed przyrostkami zaimko-
wemi: od *y / - JL ja przechodziem, b 3 0 * ffiy prze
chodzilimy.
UWAGA: W niektrych rzeczownikach i czasownikach dwie ostat
nie poddane litery pierwiastka nie cigaj si: przy
czyna, \>-c liczba, y r*-*-* trony /liczba mnoga od / ^ /*
. w - ^ A b y c kochanym, ljJ, | by sprchniaym /zb/e
71.- Odmiana czasown. o uradowa, w czasie przesz.tryb
oznajm.
CZAS PRZESZY.
Liczba mnoga
- 55 -
Liczba pojedyncza
R.m. R.* _
5 oa. (/--}*2
3 o - -1
R.m. R..I "ii s B ^*5 y*" O y J
/c/ / l
B u a 1 i b, i " i-i "
5 os. 'S** L*
I ^2 n _/ ^ -vj
xy Znaki /l-b/,/3-d/ i td.wskazuj ustpy S 70 o prawidach czasownikw guchych.
- 56 -CZAS PRZYSZY.
5 os.
2 n
1
Liczba pojedyncza
R..
(1-gl)
R.m.> *
Liczba mnoga
R.m. R..^ i j ^ej 5
D u a l i s
/
INNE TRYBY OZASU PRZYSZEGO STRONT CZYNNEJ :
tr*C2y j tr.warunk.;
ciki; tr.energ*lekki.
y> s /Imiesw czynny: / y ^ UJL> / 3 radujcy,
Czas przeszy i przyszy guchego czasownika w stronie biernej
bdzie: / ./ /czas przesz/ on by uradowany,
/ 3 / 1/^ *4 / czas przysz/ on bdzie uradowany.
75.- Na poniszej tablicy widzimy czasownik/ j /
we wszystkich formach pochodnych strony czynnej.
Masdar Imiesw Tr.rozk. Oz,przyszy
(?;-) 3-i ^ i & 3 c ^ 2-#/ j i.
(3-4J J- ylS4- /
r> vt s j Cu y "
5 ^ * > s
W I '
^ 1 " 5
,J ' c i J 'j- ^ 1
>
74.- FOEMY CZASOMIKA W STRONIE BIERNEJ.
Imiesw Cz.przyszy Czas przeszy
i c 'Oj
?> C >J
L S J
5!p \ ' " c c i
8
n a 9
011 czyta
Osobliwoci tych czasownikw Jest to, e litera saba, ktra jest podpor hamzy, ulega anienom.
Poniej wyjaniamy prania zmian podpory hamzy, zalenych od tego, czy hamza znajduje si na pocztku sowa, w rodku lub na kocu, a take, czy stykaj si dwie hsmzy.
I. EAMZA POCZTKOM.
1 Na pocztku sowa hamza wspiera si zawsze na alifie :
4 -< . ys- c- .\ on wzi; on by wzity; ij zezwolenie;
i*j ucho; \'j>\ wezwanie na modlitw.
ii. e a m z a G o d k o w a .
2 Ta hanza moe mie harake lub dezm: jeeli ma harake, to wspiera si na literze sabej, odpowiadajcej jej harake:
L^_. on pyta; is/1^ J~a~j ty bdziesz czkaa; J $
oni bd czytali; ^ 3 j on wspczu.
5 Wyjtki: a - Mimo, e jego harake jest fath Ji- wspiera si na i , jeeli litera poprzedzajca ma d a m a l : j j Pytanie.4-&. Mimo, e ma fatha lub dainaa , wspiera si na jej
O ,jeeli litera poprzedzajca ma kesras
jj > dowdztwo; , -J: Ja ona bya czytana; czytelnicy.* /
5 C. Ki przyjmuje podpory, gdy j poprzedza \ lub 3 :/ j * j 's- /5 grupa/on pyta; &'$ $ s* odwaga.
69 UWAGA: Wyej wymienione prawida nie obowizuj bezwzgld
nie. Znajduje si niekiedy sowa, napisane w nastpujcy sposb:
.__slyZamiast zamiast .
7 Gdy hamza posiada dezm, otrzymuje, jako podpor,liter sab,odpowiadajc harake litery, ktra j poprzedza:
cy K * \ ' % 9 % 3..\ gowa; ty wemiesz;
- 59 -
IV. ZETKNICIE DWtfcH HAMZ.
ICO a Gdy nastpuj po sobie dyfie hamzy, z ktrych pierwsza posiada fatha ,a wspiera si na alif \ ,ciga si obie ham- zy madd Lz. :
* $1 on uwierzy, zamiast l /4 grupa,str.czyn./
IIP b Jeeli pierwsza hamza posiada damma JL , druga zmienia si na uau 3 : c
5 / ^ Vuwierzyli jemu, zamiast
5 ,0S|
L.pojed,
c ' 'i i J u
o * ) ,
\
- 60 -
D u a 1 i s
J> I
CZAS PRZYSZLI.
s-'o> VJ
-i \
Lmnoga./ > ci| /-
' s \'..
, >/w U
W
i o t ;
" c j i *
D u a l i s
e,/ Vvj o Vj
STROHA BIERHA.
Czas przesz.rod.msk.:: ^ ^ j \ eto.prawidowo.
(?*) ^ j\% , jl. (u-j cL, j
n egjsk
j tabl:
kich formach pochodnych strony czynnej:
# / \ *?* ^ c 5 ^Jjj.r-' etc.prawidowo.
y y, i.78. Ha poniszej tablicy widzimy czasownik j \ we wszyst-
"Masdar Imiesw Tr.rozkaz. Cz.przyszy Cz,. Przeszy
1)
I
W
J L j~b
(2.) A H i t ' i,
' " i.
4 * * 3 ^
c %' * JJ^<
-j i
* * /(7) ^ J b
u) ^ %(J-)
3->
U J
L i
*>7 y3 9 * ( JO
J bw ^ ^ ^
(2)
4^ 3 t; o n
4(T) *1 jCi L
0 1 *) w j 5
jr l j 6
, s'\t--.A b i 7
kr
19*- STROMA BIERNA.
Imiesw Cz,przyszy Czas przeszy
( r j
( 3) v J I I
O j I 2
w -
s **-j J 3 l 4
V I _) 3_i 5
3i ? - j _5* 3^ 6
- / * *v 1 c m I 7
^ 3. >' - ' J U 3 J 8
a n a
(V)V . c 5>
l 10
UWAGA; Tryb rozkazujcy strony czynnej w formach pochodnych otrzymuje si z cz.przesz.przez dodanie do przedostatniej litery takiego harake,jakie dany czasom.ma w cz.przyszym.
80.- II. Na poniszej tablicy widzimy czasown. A. yj ,ma
jcy hamza,jako drugi radyka we wszystkich formach str.czynnej
Masdar Imiesw Tr.rozkaz. Czcprzyszy Cz.przeszy3 - ,
( 3*) > - w
5j l z a
W ^ -
^ > c *
j 4 ^ >
. 9 C,'ir |
5 c1 LaaaJ a
( i) J u l . 1
i 3; - 0 2
- ^ , c .J u ^ s
j \jL*ZJk
n i
J f c , < c l^
0 / > L C ^
i l x -
^ [f. f J
e u y w 5 ^
y . ^ 6
jjLJL-i^ 7
J. 5 S**
a n a 9
'f t ?. %A - ^ ~ w 1 1 0
82- Odmiana czasownikw hamzowych, majcych hamza jako J-ci
3 ' "radyka: A. | ^ c z y t a , (
grzeszy, I. karmie.
> - 'ii' /- ) T >
a ) ^ 5 ^
3 f i 3 ' *& 3 'C
^ S S 4
c " i j ^
3 J 4
\ ,S_ c
C * * X
i ' $ j > L j ^ j J i
/ S j ^
^ 3 ^ 7
( j o ) \ 3 j 4
S3 3 ^
J - J u *
c
. - J l U \ ^ . f k A/ ' *s
C Z h /
L L ^ J r A / L i i a X
u i k -^
, } x -
U V ' '-
j * J5
/ > , .. V ' j \
' 'y 9 c KU 3 i
' > N l
S ^ ' U i2-9 J-3 V ^ ,' s>
3 3 jj i
t 0.3 w &> i
- 64 -
TRYB ROZKAZUJAGI. ----------:----- 1--
'f- , - 5i 3 \
iL L * l
9 , 5
3 !r* i
c i r ^ i
84.- Na poniszej tablicy widzimy czasownik f^ 3 we wszyst
kich formach pochodnych strony czynnej:
U &
' /* 1C ^> > e
>
Masdar Imiesw Tr,rozk, Oz.przyszy jCzaB przeszy
33 er.(9J >j
1^3 >
s W
( V ^ ^ Lf j3I v %
? . ^ s .$*! i
ct e
'-r9 i
*> < t_S y \>
\ "c: S c_5 / I* r.
C>
fc
vfr c^ r-0-
7
L\'
\
> S*i 3 5 ^
^ < > t j-
i)
15* s-r. ; >
9 ^o> *
**
I j U9J s ' '2 i u
' c. ,V fi * 1
*> ^ ' ?. i l j-t- JiL* 5> -"T 5: 1
n i e u y
- 65 -
w
"i y 5c J j 6
. *: J> c_J r^-s I I 7
a n a
C 5
10
GZASOMIKI 0 LITERACH SABYCH.
sierota.., cu czasownika, nazywa
on poszed,
86. poprzednich paragrafach mwilimy o czasownikach nieprawidowych guchych i hacizowych. Obecnie przejdziemy do czasownikw nieprawidowych o literach sabych. Dwie litery sabe 9i t_S mog wchodzi w skad pierwiastkowej formy czasownika.Kog by trzy rodzaje czasownikw nieprawidowych,zalenie od tego,ktre miejsce zajmuje saba litera w formie pierwiastkowej. 19- Gdy saba litera znajduje si na pocztku czasownika /jest pierwszym radykaem/, nazywa si taki czasownik podobnym:
2.- G^rflfbasi taki czasownik pustym:
" , .T- ' s j
q , zamiast U 3 ^ on mwi; , zamiast /V, ,yi- Gdy saba litera znajduje si na kocu czasownika /jesttrzecim radykaem/, nazywa si taki czasownik niedostatecznym;
on by zadowolony; -/-*-*-> on by wspaniaomylny. Osobliwo tych czasownikw polega na tera,e w konjugacji
podlega saba litera zmianom,a nawet odpada. Co si tyczy czasownikw podobnych i niedostatecznych naley przedewszystkiem zaznaczy, e 3 nie przyjmuje dezm,gdy litera poprzedzajca ma darnina, za nie przyjmuje dezm, gdy litera poprzedzajca ma kesra:
5\ 3 V CO - ^ 9~i. , zamiast ^ on przyprowadzi/imperf .czyn.4.f./
* ' ? c ' / ja byem zadwolony/perf.1 .formy/
c s..
niki podobne z S ,ktrych. drugi radyka w imperfectum ma kesra:
^ 'i ' ' tirugiJ. 3 on przyby. II/.- Czasowniki podobne z ^ ,ktorycfts
radyka w imperfectum ma fatha lub daEaaa: A. 9 on cierpia;
0. ^ ^ on by gsty /zdarty/. III/.- Czasowniki podobne
z 6 : A. on by atwy. 1 Pierwsza kategorja czasownikw traci 3 w imperfectum strony czynnej i w trybie rozkazujcym I.formy; s ^ 3 o n cierpia, on bdzie cierpia;
on by suchy, on bdzie suchy.
WYJTKI: Nastpujce czasowniki podobne z 3 ,trac 3 w imperfectum, chocia maj w imperfectum drugi radyka z fath lub
w ^,tr.rozk.
u t ^
II c ^
darnin:/ >
A. c j> 9 zostax7i, imperfy s '
*
A. - 4 $ opuci.,n
^ l i
A. poskromi,ukrci, n
A.y JT
by obszernym 11 3 s '
A. * K y^ 3 pooy,n
A. tupa, ii
A.u z
pada, ii * r. *
A. U 3 da znak, II
A. . ^ dawa, n 3
0. / by podym, nU ^ f .
L b c rr
\_so ^
3 Prawida wsplne dla wszystkich czasownikw podobnych:
a/ z dezm zmienia si na O po kesra, za . V V,zamiast 1^ /* 3 ^cierpi zamiast ^>przyci-
gnicie; j 9 ^ , zamiast _]^ a on obudzi.
- 67
if V/ W VIII formie w perfectum i w imperfectum strony czynnej i biernej 3 i O cigaj si z CIj formujcem:
" -r.t4 .. \ ^ .. j ^ < Z. -tr.czyn. ' zamia.et < 3 ^ ^ ^ i l , zamiast \
J 3
' s+ & s - c
D u a 1 i s
5 os.
2 "/ * * - - t+-UUio3 t^ , J
5 os
2 I
CZAS PRZYSZY, STR.BIERKA/ j /C -* j y c** ^. T x ^ ^ 5 ^ c-y ^ ^ ^
^ A ~ ^ 5rcr. / yC!' . c U y * f J ty_****_>
>i ^ 3 / c ^ j / c < j ,
- 68 -
Masdar Imiesw Tr.rozkaz. Cz.przyszy Cz.przeszy n> ' ,5 "^ 3 ^ 3
c ^
,s ^
13J J U ^ JV
i* " r. V 3 *
93 \ ^ i
V , 3 ^ l? U* ^ Jt r ^ s-4
X* / ^ i > f ^
fO ^ f > ^' - xj ^ J
1 f*
k *
- v > f -9
. c ^O - f 3 '
'Zi '' ^ J
J - f i i
J ^ 3 2
5
U -^ 5 3 l 4
5 1 5
' J -?.
3 3 - 1 6
n
j - l S i
i e u y v a s i y
i 8
n
3 - ^ v
i e u y r; a^ ^ o
s i g
' i - o
91.- WSZYSTKIE FORMY OZASOff.PGDOBT.z iS tA. by atwym.
S T E O M CZYNNA.
_ 69 -
Masdar Imiesw Tr.rozk. Cz.przyszy Czas przeszy
55 f "T \' - p ^
tli^ s
m 3
_r* ? >-*
? uj - -r. j
t ^ C |u )
jj yjJ ^ ^y> c - c \ T** ^ 5
JJ-jJu-J- *
SJ*c ti* "'J
?5 !''oi
. U*j i v >
i
s,j ^ t |
> L ^ u 5 lJ
n i e u j
>5
^ U J ll1
y u a
c ^ j
u y
t c - c 1
3 - ^
s i
3 ?
j~ K ~ l ^-t -> 6
7
(ve) ^ i c J 5 i a
n i
w f. C 3
t; a s
^ c < --
i 9
^ " C C 1^ j , .. j s .. e.
STROJ BIERNA.
Imiesw Czas przyszy Czas przeszy
w * t **
Vi ^ i
o * ; ^
> VA> ''3
1
V " ^y ^
^
(3) 9-J
i ''.3
2
>*.* 5
(3) > ^ 3 *4
y. * Sy
LaJC-A
*? ' 9
n i e u
y-' \
s 9 *'jr*-*-* ^-A-J 6 /
y a si
93.- CZASOWNIKI PUSTE.Czasowniki puste maj jako drugi radyka sab liter 3
lub S .S one prawidowe w konjugacji 2,3,5 ,6 i 9.formy; ra- dykay $ lub w tych formach nie ulegaj adnym zmianom. Ponisze prawida stosuj si wic tylko do l-szej,4-tej,7-mej,8-me j i 10-tej formy.
94.- PRAWIDA CZASOWHIKflEl PUSTYCH,
W konjugacji czasownikw pustych odrni ipona trzy kategorie, zalenie, od tego: 1/ czy litera saba 3 lub v_S znajduje si midzy dwiema spgoskami,posiadajcemi harakes .
1 . + +: * + 3 > + B 1 1/ czy poprzedza j spgoska z dezm^+ III/ czy po niej nastpuje spgoska z dzezm^
_* S. 5 + * + *3 Litera "saba znajduje si midzy dwiema epgoskami,, ma- jcemi harake.1 a/ Litera saba umieszczona midzy dwiema spgoskami.^ majcemi harake, zmienia si na f po fatha:
* " 11 >. lUc* bdzie potrze- * 8.>3 '*> , dZlanS; J > ' i- 9 1 11 i zDa
_ 71 -t 5 c.; i ) j ^ij y 3 1 staje si 9 \ ja powiem ; form.l. (J^-5 ' "S ' ^ 4J >-S t n J l s i on kaza mwi;, n 4 '
^ 4 4 - : 4 i^4 : on bdzie si ba; 1
D 3 ^ " kac mwi 3 4
III. Po literze Babej nastpuje spgoska z dezm.4a/ Saba litera,po ktrej nastpuje spgoska z dezm,od-
y C c 7? ^ ^Pada: y staje si wy bdziecie potrzebowa,form.
-i '5.' " vyJr'~s^8. 5b/ Ponadto, a/ w perfectum 1-szej formy,jeeli sab liter,ktra odpada, jest 3 ,majce dawma lub fatha, daje si pierwszemu radykaowi danina;6 P/ jeeli sab liter,ktra odpada, jest 3 z kesra lubi_S, to pierwszy radyka otrzymuje kesra:
C. ^ t i ^ V * * _J "T
Ji3 staje si v_l>o_s ja powiedziaem;form.l.^ "
y - . , , .11/ Jeeli 3 stoi bezporednio po kesra,a po niem nastpuje samogoska duga '.sto zmienia si na v_Sw rzeczownikach:
zmartwychFirstanie, zamiast ^ ,12 f/ Ki.ka, czasownikw pustych o formie" , okrelajcycheechy fizyczne,konjuguje si jak czasowniki prawidowet
3 3 ,1 ky skulonym,imperf. j ^ z e z o w a , imperf.3 y y / ^ / 6j ii j ^ ;J*' > ^ s j.c nie miec czego -, imperf. 1/3^.
15 g/ Wreszcie saba litera nie ulega zmianom: et / w rzeczow-
"T < m - ni kach, ma j cyc h form (_) yjz-3 j 0 I_r*jc>, lot; p / w przymiot-
nikach, majcych form ( : , czarny; I duszy;
k-/ w rzeczownikach, majcych form 5Y>jL J
CZAS PRZYSZLI.
L ^ ) U
J J L/i-i?..
D u a 1 i s
5 os. U V >
Tr.cz.
", "J
Tr.rozkaz.:
97.-
- 75 -O T E TRYBY CZASU PRZYSZEGO.
Tr.warunk. Tr.energ.ci. Tr.ener.lek.C 3 t-r J... -o
9 8 .-Liczba po.jed
5 os. ( 1)
(>*)
CZASOWNIK; A. u-i la./>3j>?/ on ba si.
Liczba mnoga
(tfi ^ 4
CZAS mZESZT.C -r t*
1
5 08
2
99. _
_k_a_d
/
ii) l^la
c
r
c*.-( f ) f^Oi
c .VNJOu^
/
D u a l i s
1 f) U U
( 3) v
I -> c .( >*) L*JCji_a
CZAS PRZYSZY.
i i j . :e r ^ .
C
- 74 -
3 os. U) b2 "
L.pojeL102.-5 os. 3J ^ A
a J--S> .
D u a l i
' r ?
CZAS PRZYSZY..mnog.
( 3) U ? Js ( 3 V ) ^ ^ A .
l'
f\ui.
D u a l i s
C J ^ r
U 3 U V
U
3-03. - I M E TRYBY CZASU PRZYSZEGO:
Tr.cz. Tr.warunk. Tr.energ.ci. Tr.energ.lekki
^Ttr *' * J '* > VTryb rozkazujcy: cj>
104. CPMIAI-TA CZASW.PUSTYCH,STR.BIER. ^ U J i / j J /
.po.j. CZAS PRZESZY. l.mn.
{ZO)Gj j ^ S
-*.. r ^ LJLls
3 08.(2.) c j J r ^0 tr
1 "
(fcj-* e. ..
3 os.
2 *
105.-
3 os. ( 3 ) 3 ^ 4.J ^ Jf
2 " U *--J
1 "
3 os. ^
2 "
D u a 1 i s
SC UJUs( f ) Lt- ii
CZAS PRZYSZY.~y->A TT . ' K , ' >J O m ;
* -'Aj u t U Lo->
D u a 1 i s
O U t j y -
1 6. - E M S TRYBY CZASU PRZYSZEGO.
Tr.cz. Tr.warunk. Tr.energ.ci. Tr.energ.lekki
- 75 -
0 U4 . ( tlr^
Imiesw : /9 0/ j 19) C ^
i ( 3 )x > 4.
J i i 4?r
u > ^*, **:. - jJ U L j.
3 ,1p
- J6 ~
Imiesw95 ' < 3(J 3
t \ 5^ ^ c .( r ) j l2^
j i l l i
n
1 v Z---*-*
Oz. przysz7'
J 5>. ^ C jJ
J U o Lj
i e u y y/ a
Gzas przeszy^ J j
S 6 .. e
c h ^ 7/r .. .*: 3y Lhry^r* t 8
S i 9
109.
(* )
CZASOWNIKI NIEDOSTATECZNE.
( i 10
Medostatecznemi czasownikami nazywamy te czasowniki, ktrych ostatni radyka jest jedn z dwch liter lub i_S
Przy odmianie tych czasownikw trzeba zastosowa nastpujc prawida:
1 Jeeli po trzecim radykale /sabej literze/ nie nastpuje adna kocwka, to owa saba litera moe mie tylko fatha.; ale dlatego przed 3 powinna sta litera., ktra ma darnina, za praed litera^majca kesra.
, on by wspaniaomylny; \_f _r^ n wstydzi si.
I.. Z M I M Y SABEJ LITERY,
2 a/J) - G d y 3 z harake nastpuje po literze,majcej fatha* zmienia si na I w sowach trzyliterowych, za na CJ
on prbowa,arn* ^Jul-sza for.; C_ r M~ 011 bdzie> ^ C J * s c.^
wyprbowany, sam. 3 -A--j imperf .bier; c_T J O \ okaza, zamiast
3 ,X_> * 4~a form.
3 Zmienia si na 3 dugi3, gdy ma za harake dsinna, a nastpuje po litrze^majcej rwnie damma:
\ c . ^ * *! C nn bdzie prbowa, zamiast imperfczyn
k Zmienia si na v__5 ^gdy poprzedza je litera majca kesra:
on by zadowolony,zam. perf.czyn.1 -sza for.
on by wyprbowany " ^ IJ, 11 bier. " "
_o . -fif O kocowe,majce fatha, lub d a m a i poprzedzone
przez liter, majc fatjta, zmienia si na /nieme/:^ ^ y / Ojj
O "1 on rzuci, zamiast LS* S * k_J*s ?.on bdzie rzucony, zam.i-c.
6 Zmienia si na O dugie,gdy ma damma,a nastpuje po literze, majcej kesra:
kJ*S?. on ^ d z i e rzuca, zam. 0 ~? ^ .
II. USUHIECIE SABEJ LITERY.Saba litera odpada:
7 a/ W 5.osobie rodzaju eskiego liczby pojedynczej i podwjnej w perfectum,gdy litera poprzedzajca ma fatha :
c o s ' / s' S s0 '-v.Lionaprbowaa,zsm. ; L^-^/one obie rzuciy,
zamiast y f lecz mwi si: c l u ' i o n a wstydzia si;
3 ^ ^ obie byy wspaniaomylne.
8 b/ Gdy znajduje si na kocu sowa i powinna mie dezm iL:
ij-. ^ prbuj! zam. f j ^ rzu!, zam.O / . * ^ ^ / ~ * ~
9 c/ Przed kocwkami liczby mnogiej cjjj iL * ^ 3 2 i przed kon- cwkami rodzaju eskiego ; ponadto harake sabejlitery usunitej zastpuje karake iitery poprzedzajcej,kiedy ta litera ma damma lub kesra :
> , f ^ j o.-rni byli zadowoleni, zam. ^ wy bdzie-
cie rzuca, zam.'o1 Oj oni bd prbowa, zamiast
i/ 3S\/ o h *>-^ 9 9-j-^ \ \ prbujl/rodz,eski/,zam. t j;
i * * / '^ O ^ ^ J Oy^j-vl__ity bdziesz prbowaa, zam. * l y
. j / / . C /oni rzucili,zam. \ 9^ -* bdziesz zadowolona,zam*
dza je litera,majca kesra; tanuin przechodzi do poprzedniej kesry:
v \' < -? *t* V rzucajcy, zam. CC- ^ kupujcy, zam. O'J * f/ 'Masdary 5-tej i 6-tej formy tworz si take wedug tej
formy: j ^ * 1 *
^ nadzieja, zam. j-1; f* ' j~* zwolnienie /rozlunienie/,
zamiast l j-*
1 1 kocowe, ktre powinno mie tanuin, a nastpuje po fatha,' zmienia si na /nieme/, tanuin przechodzi do poprzedniego fatha;
-4- J ^t ^ y }dobry kierunek, zam. O ; masd.l.f
zwany,zamiaBt imies.bier.2.f,# *
12 f imieso\vie biernym 1 -szej formy 3 formujce ciga si z liter sab:
O / jw ^ J? J O X
wyprbowany,zam. 3 y - ^ * J* rzucony, zam. s
14 j) i v_5 ktre maj ezadda lub naBtpuj po literce, ma
jcej dezm, nie podlegaj adnym amianom,^ S 31 ^ fi O ^
9 X t nieprzyjaciel; wiadro; y s bieg.
110. ODMIMA OZAS.EIEDCSTATECZ.W STR.,CZIHHBJ.^ / // /
Czasownik niedostat.z 3 li-j / ^.L/on prbowa,
imperf. / 3 -1^ / .
R.m. .poj. E. OZAS PRZESZY R.m. .mn. R.. ^^ / & / , o ^ 0 1 /
3 o a . ( f ) ^
- 78 -
y j
- 7 9 -\ '
2 " > L
."v..5 os
1X1. R.m. R.. 02is p r z y SZI. R --*J Pj --- - .
5 os ( 3) ^ 3~^ ~t~t. i^*) ^ ^
2 " ((?) ('j
Jt ^ , \ a V I ( 3 ^ ) 3 ^-*
D u a 1 i s\ \ o ' c rr
3 os. (J' ' ' '
2 {jJ 1 ^Li-j
112.- IM5E TRYBY OZASU PRZYSZEGO?
Tr.cz. Tr.warunk.. Tr,fererg,clij. Tr.energ,lekki
s-*.os / n* H o/,i ' 3\ c ' 8 'V''5 ^ ; . (8 >U-;J ^ (j 3 ^ , o 3 ^ .
Tr. rozkazujcy i 1 W * 5 ^ 1 * ' 1&){J^ I
H 5 - - OZASOW.MEDOSTAT.z li : , y / y ^ / on rzuci;
imperf. . OZAS PRZESZY,
R.m. .pojed, R., R.m. L.mnoga R..
5 o , ^ 4 ^ ) J * ' , & f ' jo- < . . o / ^ o > * * o* s..
O 4
80 . * S i *
3 os. LJ '-''-i ft r*' ,, ot '
2 " LJ *-*-',1_r,s " '
115.- INHE TRYBY CZASU PRZYSZEGO: )
Tr.cz. Tr.warunk. Tr.energ.ci. Tr.energ.lekki
X O x , po, . ------------- , ^ < .* *T o t? y
2 "
118.- IBKE TRYBY OZASU PRZYSZEGO;
Tr.cz. Tr.warunk. Tr.energ.ci. Tr.energ.lekki< < / o r,\ < & ' > ' ' ' . < > ' c ' < o '
{% ^0 J?. CJ-rr^^r?/ ^ e , | S ^ ( | O I /Oni < O
Tr. rozkazujcy: ^ ^
UWAGA: W stronie biernej wszystkie czasowniki niedostateczne odmieniaj si jak czasownik imperf.
1 1 9 .-
- 81 -
WSZYSTKIE FORMY CZASOWH. lJ? -/ W STR.CZYNNEJ.
Masdar______ Imiesw Tr.rozk. Ca.przyszy Czas przeszy
X U 'j-A , J U j
(109) f l y *
*k 3r V
( 10* )
(10) f ' /
{UB> 5 L V * / ->
> 1 4 ^
WC / i
____
* **r _r
>*r p -
r ^ j~*i~4
1 ? J f r*^* -r o jf -1 J*j-
a ,.M< J
o ,>r ' / >
(5) cjS.; x
t v J? / Av*> /
2
f ^ v< \ s
LJ* ?i
f ; i V
S O < 4
r JT**1 ^ r. x t ..
0 ?-T* 5s , * f. f 1 a x*i
** *"' O * >j-J 6
/o i o c_ X j-V. J. 1 ') * / l
c / o ^
^ O < o ^
/ w ^2
3* o
u r ? - ' '*u a ?.
c j t S ^ s , ** ^ >..
" j 9y S*, -r1 i 7
?. O *$
C J ^ r * ^ 1 8
- 82 -UWAGA; 1. Powysze tablice stosuje si do form pochodnych wszystkich czasownikw niedostatecznych, niezalenie od tego, jaka jest ich 1 -sza forma#2. Prawidowa forma w powyszych tablicach byaby nastpujca: kocowe 0 > musiaoby mie fatha w perfectum, darnina w imperfectum, 'dezm w trybie rozkazujcym i tanuin w imiesowach.
Czasowniki te dziel si na 2 kategorjes1, Takie,ktre maj sab liter jako pierwszy i trzeci rady- ka: (J 3 A y wiernym swoim przedsiwzicim./y zapacie,2. Taicie,ktre maj sab liter jako drugi i trzeci radyka:
pieo.
Konjugaoja tych czasownikw nie przedstawia adnej trudnoci, jeeli si zna dobrze prawida,tyczce sabych liter,przedtem wyuszczone. A wic czasowniki 1-szej kategorji odmieniaj si, jak czasowniki podobne i niedostateczne; za czasowniki 2-giej kategorji odmieniaj si, jak czasowniki niedostateczne, poniewa uwaa si drugi ich radyka za spgosk,
122.- Poniej podajemy odmian czasownikw: 3 i \ S
Imiesw Tr.rozkazuj. Oz.przysz.7"27 OzTprzes^/l^y
CZASOWIKI PODWJNIE OTEPRAIID0V1E.
..... ... . i 2 vide pp.C>
- 8 5 -
1 . W powyszych tablicach: I-sza kolumna pokazuje perfect./I os*l.poj. , 5 os.l.poj.r.msk.i esk.,5 os.dual.,5 os.l,mn./; 2. - kolumn,pokazuje imperf./l os.l.poj . , 2 os.I.poj.r.esk.,2 os.dual. , 2 os.l.mn.rodz.mskiego i eskieg
i * " i . < - ' ,x 6 "5 os.dual. ' Cr1 3 2 os.l.mn, C i J 3 ^
r.mski i -i, " i * -* *" o "_TJ 0S.1.E01. ' 3'?ri 3 3 " ^ 2 os.l.mn. Cy^-tr-5"^
r.eski _y o ^ a > i > ^ i . s- ** *> \ e i i
Tr.rozkaz. : ^ j-rr^ r3 ^ j 3 " ^ ^ ^ *-*T^ i / j , o-f
Imies. C S ^ Str.bier. :Perf. ( T * ^ Imperf."j, }} C> ^
Imies. ^
125.- CZASO-MIKI.WYRAAJCE FCGHWA I HAGAN*o o
Dwa czasowniki p - * i on jest dobry, { J ^ - ^ o n jest zy;
w rodzaju eskim: uywaj si tylko w 3.
ciej osobie, wyraaj pochwa i nagan:3* y % *
- 85 -W ich odmianie naley stosowa te same reguy, ktre ju
wskazano w . 75, 87, i 109, tyczcych si czasownikw nieprawidowych i hamzowych.
128. Oglnie biorc*zalicza si do imion: 1 - Rzeczownik, 2 - Przymiotnik, 5 - Liczebnik, 4 - Zaimek.
W cilejsze znaczeniu nale do imion: rzeczownik i przymiotnik.
Rzeczowniki ze wzgldu na pochodzenie dziel si na:1 - pierwotne i 2 - pochodne.
Rzeczowniki pierwotne s to te. ktrych znaczenie nie ma nic weplnego z znaczeniem czasownika, posiadajcego ten sam pierwiastek, lub te, z ktrych nie powstaje aden czasownik,, Fonnv takich rzeczownikw sa licznej
Rzeczowniki pochodne s to te, ktre pochodz od czasownika lub od innego rzeczownika. Rzeczowniki te dziel ei na dwie kategorje: 1 - rzeczowniki odsowne /ncmina verbalia/;2 - rzeczowniki odimienne /ncmina nominaia/.
129.- RZECZOWNIKI.Rzeczowniki pierwotne mog mie najmniej 5 radykay, naj
wicej 5 radykaw. Niekiedy odpada 3-ci radyka, pozostaj
tylko dwa$
\ /zam. * / ojciec, ^ i /zam. ^ 9^ i/brat,
^ 3 /zam. 9^ j / krew, /zam. 3 -*$/ usta,
/zam. lJ / rka.
Lecz radyka> ktry odpad /zawsze 3 lub S f A powraca przy tworzeniu dualis i liczby mnogiej tych rzeczownikw lub, gdy dodaje si do nich sufiksy zaimkowe; lub te wreszcie,gdy
ai tworzy przymiotnik wzgldny:
ijj \ y 'y I dwaj bracia, CzJ j bracia; 3-^ l twj ojciec,
00O00---
oI M I O N A /KCMINA/ U
$-i \ ojcowski, Ojjr*' ^braterski.
IJO.- RZECZOWNIKI ODSOWNE /SOSIEA VBRBALIA/.
Do nich nale t o ^ c^>,* 1 ^ \ *\\ \
1 . - imi oznaczajce czynno J y U JJU-O 3 a ^
2. - imiesw czynny ej-* ^ 'j* **
5 . - imiesw bierny J j," ts- v? > -- i
4. - imi oznaczajce jednokrotao czynnoci & y *-1
5. - imi oznaczajce sposb czynnoci C.3-^ * J./ > ^ ?> c * a* < ^ 35 0 *l oj jedna nagana, od 3 ,masd. l
jedno przyczenie, od I ,masd. f l Iy * J> 3d~^ / 6 O ^
no obrcenie, od ^ ^ , masdar ^ i ^ ,3 .
Jeeli masdal- sam ma kocwk ta marbuta X , to wwczas kadzie si po nim przymiotnik:
j u >3 jedyny* lub JUjJL tylko:
\ i ' 3 lii lub JbJi^ f f i u i ,J \i jeden raz wyda
bitw.
- 87 -
132.- I210KA, OZNAOZAJ.SPOSflB GZTMWGjOI .
Rzeczownik.,wyraajcy sposb dziaania dla czasownikw trzyliterowych pierwotnych, ma form g Q
sposb pisania,pismo; od pisa,
sposb siadania; od , siedzie.
Ten rzeczownik otrzymuje si od czasownikw pochodnychi ezteroliterowych przez dodanie ta marbuta & do masdaru: a ffic imi, oznaczajce jednokrotnebc i imi., wyraajce sposb czynnoci, s identyczne:
iuA , gdy w czasowniku, od ktrego pochodzi, w imperfectum drugi radyka ma kesr lub kiedy to jest czasownik "podobny": ,
y O > * O y . . 'miejsce wejcia, 0. < J ^ O wej^
'j^Czam. ,U skad, 0. skada; y j a
zam* < miejsce pobytu, 0, by;
zam. j? schron, 0. schroni si; , r '*'1
zam. ^ oysko rzeki, I. pync; ^
zam, ;; , S / przytuek, I. c ^ \ schroni si;>1 n CS 9 s " s
A ^ ^^ miejsce zebrania, I siada;
0-4 mie jsce,w ktrem mieci si jaka rzecz,
A. ^ > 5 umieci; zam. rynek;
3 - t u sprzedawa*Z wyej wymienionych przykadw widzimy, e przy tworze
niu tych imiom stosuje si prawida., dotyczce czasownikw guchych, hsmzowych, pustych i niedostatecznych.
WYJTKI: Dwanacie nastpujcych imion ma form ,mimo,e czasowniki, od ktrych pochodz*, maj w imperfectum drugi radyka z darnin. Np.:
)} 0 A 5- i a 'j V-> rzenia, 0. -J rn; 0 * ^ > o k i e , oparcie
/ ' ^ 3! Odla okcia, 0. i lee lww,. _ X ^ f leH
154.- IMIONA, OZNACZAJCE KARZEDZIE.
Ten rodzaj imion tworzy si tylko od czasownikw strony czynne-j 1 -szej grupy.
y a W / O *.s S oMa form: ~^~SL'f "> 9 *-?. jak wida form t od
rnia si od formy imienia, oznaczajcego miejsce i czas, tylko harake pocztkowego f* , kto rera jest tu kesra /nie fatha/ : / # M -r.".-^.r^ pilnik,od Jj-; piowa; klucz, od
71 >" ^ f S sotwiera; U ' waga do waenia, od
cwk ,/ i_> : ^ 0 .-n \ \ \ skarbnik, j 'Jv-'i miecznik.
VM
y^O w
- 90 -py . W q S "skarbnik, od skarb.
Jest nawet kilka imion tego rodzaju, majcych persk ko
n 1 '. et Vo tr
136.- RZECZOWNIKI 0DIMIEM3E /NOMINA NCMINALIA/.
Do rzeczownikw odimiennych nale: ^
1 - Rzeczown.,wyraajce jedno rzeczy &-K-2 9-* * j/y/ ^ i v
2 - Nazwy naczy ^ S-*
3 - Rzeczown.,wyraaj,pojcie abstrakcyjne
4 - Rzeczowniki zdrobniale
137.- RZECZOWNIKI, WIRAZAJ^CE JEDKOSg RZECZY.
Te imiona tworzy Bi od imion zbiorowych przez dodanie
kocwki eskiej: 3edn0 drzewo, od
jedno jabko, od ^ ; .
158- NAZWI NACZY1.Te imiona urabia si od rzeczownikw lub czasownikwi
n > omaj form i s podobne do imion, oznaczajcych narz
dzia* - A skopiec, od mleko; 3>U* igielnik,od / -* ^
i j? * iga* j, . . 0 ,v 'f ^ . J ^ ^ 0 J
Niektre z tych imion maj f o m AJ-fe-fi-o Lj,i- j
33 * 9 j , ^ ^tji '-*1 sito, od ^j-* sia; soik na ma do
oczu, od oc2u
I39. - RZECZOWNIKI, WARAZAJApE POJCIA ABSTRAKCYJNE.
Tworzy si Je od przymiotnika wzgldnego przez dodanie
kocwki rodzaju eskiego: j. bosko, od C s ^ \
boski; l j niewolnictwo, od J O L c niewolniczy*
RZECZOMIK ZDROBNIAY.
O ^ JI. Sowa trzyliterowe; y l 1
140.- Sowa trzyliterowe, poza kocwkami rodzaju eskiego ^ (J -i poza kocwkami imion wasnych, jakote przymiot-nikw^i^i (j\,przyjmuj w zdrobnieniu f o m v .o ; kocwki poprzednie zachowuje si. Np.:
J S c ' > *?(J- v czowiek, J czowieczek; &_jLs taierdza,
5? ^ j c > >'kJLlls twierdza; > y-Sw czerwona, czerwonawa.?
dobra wiadomo, maa dobra wiadomo;
O \ 'L~\ Loqman, (j may I U * kotek- / *b/ Jeeli po drugiej literze sowa nastpuje hamza, albo
jedna lub te wicej liter sabych, ciga si hamza lub te litery sabe z formujcem zapcmoc BZaddys ^
9) o ' 2 ^ J to O < . , V** * * *4 -iy y > czsc, 3 x ^ PieBek < 3 ^ ; ^ 5 - ^
rczka,uszko naczynia, V ; /zam. ? iy\'d dar,U - 3 - ^
Js~C
c/ Jeeli rzeczownik jest rodzaju eskiego bez kocwki eBkiej, przyjmuje dla formy zdrobnienia & ;
o-i ^ KU * ' \ z i e m i a , |
d/ Jeeli druga litera sowa jeet I ,to forma zdrobniaa przyjmuje znw 3 lub v_5 , ktre zastpio to j :
\!l / 4 ->j / drzwi, JL.lI / / zb,
e/ W sowach,w ktrych niektre litery wypady, powracaj te litery w formie zdrobniaej:
j>~> 1 / ojciec, Zst '1 ^ i / >*-f/
C r M > V v / ^ / brat' * J l * i / i / Bi ostra
" i V crka^4^-? / y . t . / imi?
- 9 2 -
*> .j
l4l.~ XI. Sowa cztero li terowe. , l-Lo*J>J'l 1 1 " " "" "L r ' "J'r' - r " -'"p*- '** S jjForma zdrobniaa sw czteroliterowych jest jl . , > ;
,3> j a , ) ? ' . > O < -" * 5v3 ~r4 sowik, sowiczek; ^^ y . lis, a * & ; lisek
UWAGI: a/ Kocwki rodzaju eskiego zachowuje si podobnie, jak w sowach trzyliterowych, lecz rzeczowniki, ktre a rodz ju eskiego, a nie maj kocwki eskiej, nie przyjmuj v zdrobnieniu ii :
, , ^ o J. ? . / .o c / ^ / i
J> li sucy, sekretarz
c/ Jeeli trzeci radyka sowa jest liter sab, to ciga si z tjf formujcem:
[U ^ ksika, ^ \L chopiec, S^ U ; j
pacjent,
d/ Jeeli czwarty radyka sowa jest liter sab, to zmienia si na :
wrbel ^L\jL klucz, 3^ JyuL+
e/ Jeeli sowo zawiera wicej, anieli cztery litery,to usuwa si litery, nastpujce po czwartej:
* 'c'?-" . , >j /o
142.- mZYMIOTMIKI PROSTE.Form, przymiotnikw prostych jest wiele; oto kilka przy
kadw tych f o m : * * ^ ^ < < ,.1 e> * i , ** -*- ' - - * - * 4
- 95 -
U i H - 3 j O 5 J > JJ> 5 (J-^5 J--9 5 J*~*
p. : wJS-*^ trudny, od ; ^ ^ * . 3 pikny, od i
33 * /- VJ> "y" J> 'C'jr^ smutny, od jf* fi wielki, od _ r " ; J
3wdziczny, od ^jjf * t j U ^^ ^ J i"-" ^ s r'"^-
; ( j L L j j pijany, od _ r ^ u .
niewdziczny, od J v X % * U U ifecy, pokutujcy, od' fc
1.45.- PRZYMIOTNIKI INTMZYWNE
Przymiotniki, ktre maj ezadda nad drugim radykaem, prefiks f* lub kocwk ta marbuta & * oznaczaj posiadaj
cego pewn zalet lub wad w wysokim stopniu. Npc :
dii l j>S bardzo kamliwy, od ^->jS } iV. .jw? bardzo prawdzi- ' ^ ^ y v 3>.
wy, od O ^ f "'U yjl bardzo uczony, od ^J_r > K \
bardzo lubicy si mia, od ^C\ * ty, I czerwony, 0 ^ 1 niebieski, '-r* k
garbaty, j jednooki, * lepy.
145.- STOPIE WYZSZY I NAJWYZSZY.
Stopie wysgy.- Stopie wyszy przymiotnikw ma form tak^jak poprzednie przymiotniki. Dla utworzenia stop
nia wyszego naley przedewszystkiem odrzuci litery pomoc - nicze, dodane do pierwiastka, a potem nada pierwiastkowi for-
uczony,/pierw. / St.wy. I uczeszy;
tr 9 4 D) J-' < " > < 'yJ litociwszy,/pierw. 'IrJtJt /st.vjy. ' lto-
>> . < . -Oj - J-*1?eiwszyi wx-_oJi -lektety/pierw, o u / st.wy.Cwi t -i* i lej
szym y u j 1 grgeoi^,/pierw. *j ** /stvsy._4 , S T 5 ^ >-
/ i-L, 5^^ /grzeczniejszy;- bogaty,/pierw.- /
Si wjll'', / Aogatszy; ' ^ dugi,/pierw. j ^ /
< ^ ssy.
Imiesowy fona pochoanyuh i imiesw czasownika czteroli- terowego nie mog mie stopnia wyszego, poniewa nie mog przyj formy Tak samo ma si rzecz z przymiotnikami,oznaczajcemi barwy, gdy one ju posiadaj t form. Dla stopniowania tych przymiotnikw uywa si jednego ze sw: 3> ^ o Jva^> i intensywniejszy, j liczniejszy, ^r~^p lepszy
gorszy, przyczem przymiotnik kadziemy w bierniku:
(j u J i \ biay, st^swyc Li-U-i \ bielszy; '-r*X3. (garbaty,
st.wy. &-ji * bardziej garbaty; skromny, st,, y s ' ,
S to przymiotniki, pochodzce od rzeczownikw,np.ziemski, morski, wschodni, ktre pochodz od sw: ziemia, morze,Wschd.
147.- ^Cech charakterystyczn tych przymiotnikw jest partykua 5 ,ktr dodaje si do koca sowa:
ziemia, J 1 ziemski; wschd, wschd- ^ * / /
ni; Chrystus, chrzecijaski.
UWAGI: a/ Przy tworzeniu takich przymiotnikw, odrzuca si rodz jnik przed imionami wasnemi i ta marbuta na kocu sw:
^ W, y ^ 33i Ghiny, L_iv'^A45 chiski, prawda,
prawdziwy.
b/ Jeeli w sowach trzyliterowych drugi radyka ma kesra, to zamienia si j na fatha:
/ ^ A / J5J 'J ' W /krl, , rU ~4 krlewski; wtroba, }.' '
c/ Sowa o formie , ktre nie pochodz od pierwiastka guchego lub niedostatecznego, trac a ich drugi radyka przyjmuje fatha: ^ ^ > j , 8 ^ ^
miasto, t f > mieszczanin; *j-* wyspa, j* y f . y jgt
mieszkaniec wyspy. y -- '
Jest kilka wyjtkw: przyroda, Pr a yro ~niczy. '
d/ Zachowuje si hamza kocowe, gdy przynaley do pier
wiastka:
i - \ * J V "> I asceta /Pierw. l'j>/ ascetyczny.
Zamienia si hcuaza na 3 ,gdy jest kocwk rodzaju e
skiego: V^->Jc dziewica, ^ 3 dziewiczy.
Hamza zachowuje si lub zmienia si na 3 ,kiedy zastpuje liter sab: 5)
niebo; l u b ^ 3 niebiaski,
/niebieski/.
e/ Kiedy sowo trzyliterowe koczy si na jedn ze sabych liter 3 , ,zamienia si owa saba litera na 3, za druga litera przyjmuje zwykle fatha,, K p .:
- 95 -
4 / r.T 0 - -modzieniec, p 5^ modzieczy; wie,
wie jaki; r " Prorok, Cf proroczy; 3 x
wrg, -srogi,
f/ W sowach czteroliterowych kocowa litera saba moe
zamieni si na 3 , lub odpa*. ^
Q l wiat, lub /;
i ' 3?r '"5. r^e v*r. j Aleksandria, S? ^Aleksandryjczyk.
h/ Aby utworzy przymiotniki wzgldne, sowa dwuliterowe
przyjmuj z powrotem sab liter, ktr odrzuciy, Kp:
"i * d ? ' " i ^ ^ w i /zam. 1 / 5ciec* 5 ojcowski; /zam.
/ ^ 1 * / brat, b ^ braterski; 3 /zam. V V
J5 j M .S krwawy; J u /zam* 5 **/ r6ka* & 3 rQczny* i? Sowa, ktre otrzymay pocztkowe | ,w' miejsce odrzuco
nej sabej litery5mog tworzy wprost przymiotnik wzgldny, lub
przyj form pierwotn* f)
V M / z a . > * ~ 7 u r V ^ U ub ^ imienny; " . " 3> S JL
V-. A s m . & y u / siostra, 5^ lub 3 t siostrzany.3/ Niektre przymiotniki wzgldne pochodz od przyswkw:
ile, odnonie do iloci; . ^ k ^ j a k ,
^aC ^k/ Kocwk przymiotnikw wzgldnych spotyka siprzewanie w mowach filozoficznych 1 teologicznych!
duch,^j,V^^ > duchowny; cia o, (j^.ySLa.cielesny.
148.~ W jzyku arabskin s dwa rodzaje: rodzaj mski i eski. Jest jeszcze trzeci rodzaj, wsplny; do tego rodzaju przynale niektre imiona, mogce uchodzi dowolnie za mskie lub eskie.
TWORZENIE RODZAJU ZElfc KIEGO.
I.- Rzeczowniki i przymiotniki z tanuinemf rodz.e.na &149.~ Rzeczowniki i przymiotniki,ktrych ostatnia litera posiada tanuin,tworz rodzaj eski przez dodanie x ^ rodzaju
*> ?? y s, mskiego.Np: (Jjr! \ syn, I orka; 'jyS wielki, wielka.
II.- Przymiotniki bez tanuin; rodzaj eski na t c i ~ Przymiotniki,lctrych ostatnia litera nie posiad^tanuin,
maj form * ub ^ . a/ Przymiotniki formy ^oznaczajce barwy lub- jakie waciwoci fizyczne,maj w rodzaju e
skim foim> ty, | lepy,
b/.- Rodzaj eski na (Jf S r Przymiotniki formy ^okrelajce stopie najwyszy,maj w rodzaju eskim formj, o
1 najwiQkszy,. * n a j w i k s z a ; ^ ^ ^ n a jmnie3s z j ^ ^
najmniejsza. c/. Przymiotniki formy/, .1 maj w rodzaju e-sos * ' 0S " V ^ O "
skim f o r m p i j a n y , ^ k*1* W luJL rozdrani ony,
150.- Pewne przymiotniki o formie j i s dwojaldLego rodzaju; pierwsz form maj te przymiotniki,ktre posiadaj znaczenie imiesowu czynnego,za drug te,ktre maj znaczenie imiesowu biernego.Rwnie przymiotniki,wyraajce inten- zywno,ktre maj prefiks f lub kocwk ^ ',B dwojakiego
rodzaju: j j 2> ciepli wy/ a/, p L wdzi czny/a/, ^ JL ranny/ a/,
zabity/a/,JUoii^ bardzo szlachetny/a/ bardzo uczo-
151.- W jzyku arabskim-tak, jak i w innych jzykach na oznaczenie obu pci istot ywotnych,mskiej i eskiej,uywa si sw zupenie rnych.Np.: Y> ' laczyjaJn^ kobietas
5 > "__^ ^ o j jp_o jciec, ^ *\ matka, >.j 3 dzi^c^, orka, J ^ k o , ^
klaCZ* RODZAJ IMICtT.
152.- Wszystkie imiona,ktre nie s wyliczone w dwch nastpnych paragrafach,obejmujcych imiona rodzaju eskiego i wsplnego /dwch rodzajw/,s rodzaju mskiego.
IMIONA RODZAJU ESKIEGO.155.- Imiona mog przynalee do rodzaju eskiego ze wzgldu
- 91 -
r 9S -na znaczenie,form lub uycie#I.- S rodzaju eskiego ze wzgldu na znaczenie: a/ Imiona wasne kobiet i imiona pospolite,ktre oznaczaj istoty eskie
N p : f*r. Mar j a ^ F a t m a ; \ matka, b/ Nazwy prowincyj,wy8p,^ O 3 J * JJ O ^
mi as t,sz c zepw: yr^ < Egipt, ery** Cyp r, _> Damas zek, Ji*?^ ji Korei -
szyci*.' c/Fazwy podwjnych czci ciaa.Mpi^^coko,^ j^ucho,
J o rka, (J^_ynoga. d/Hazwy wiatrw: wiatr wschodni,
** wiatr zachodni, wiatr goudn.- r J w i a t r piony.
e/Nazwy pieka: 5^j^aJ,a take nazwy ognia pie-
k i e l n e g o : ^ * ^ s^ja-^ J. f/ Imiona zbiorowe,ktre nie maj zna
czenia jednostkowego,a okrelaj istoty,pozbawione rozumu:m ' -T , J o , 33 o -C^ -c-barany, J-j ^ wielbdy, wspomnienie/pierw. 'J ,j/.
III.- S rodzaju eskiego ze wzgldu na uycie: . vi0 *} ziemia,35 ^ 39% "s ** a , **1 *? ,
- 99 -_>>*? J \ ?>!> fy S a f (1^
pokj, czno, ' palec^***^, drabina, Ls_Skark,
J La stan,C33^ rynek, k o c i o , ^ ^ lis,>Ul^ niebo, ^ r? j > * ., y y , -V J . J
uk> \j\S > sklep, sklep, U*^ mid, wtroba, szyja,
> uCd jzyk, pancerz, c l p a j k , !L?*^okrt, ^ X ^ . n ,
W U x orze, >* brzytwa.
L I C Z B Y .
155,- Jzyk arabski posiada trzy liczby: liczb pojedyncz, dualis i liczb mnog.
D u a l i s
156.- Dualis imion tworzy si przez dodanie do liczby pojedynczej kocwki: \ _L I
52 ^ y ^ ^jl) 3 dziecko,^ 'jJ^dwoje dzieci; wielki, C> wielcy/dwaj/.
UWAGI. Nastpujce prawida stosuje si zalenie od kocwki rzeczownika w liczbie pojedynczej: Ta marbuta ^ -zamienia si w dualis na zwyke : *>. ^ /0 ^
miasto,u j 1 .r^ kobieta, ^ 1 -J* J . Hamza^ -''kocowe moe by czci pierwiastka lub cech rodzaju
eskiego, moe rwnie zastpowa liter sab,
a/ Koma,ktre jest czci pierwiastka,pozostaje w dualis:
c f i czytelnik, (j K ) ^ s ; V li, rzecz u W Hamza, jako
cecha rodzaju eskiego^ m i e n i a si na 3 : 'j Ju dziewica,
ju* ^ i-^3 c z e r w o n a ^ i c / Hamza,ktra zastpuje
liter sab,zachowuje si lub zmienia si na 3 : > U^j/zcm.
3 {~er^/ niebo, ^'jl+-oolub Liter saba /Jeeli
kofeowa litera saba sowa trzyliterowego ulega modyfikacji lub odpada , ukazuje si ponownie dualis w swej formie pier
wotnej: 1 askaV^
- 1 0 0 ->5 o . y) * s / , a < ^ ^ s ,(*">/ > * ^ / i i , ' U ^ ', s*2*-""/ -9^-^/rok,' LLL^u . b/ W sowach
x ^ S o ,czteroliterowych l 3 kocowe zmienia si n a ^ :
LICZBA MNCSA HtAWIDOTA, RODZAJU ESKIEGO.160*- Liczb mnog prawidow rodzaju eskiego otrzymuje si z liczby pojedynczej przez dodanie k o c w k i % K a r j a ,
i ^ * O S $') & / . OT AGI: a/Jeeli sowo koczy si
w liczbie pojedynczej n a ^ ,to dla utworzenia liczby mnogiej
odrzuca si t liter: 4^ , ^ z o d z i e j k a , ^ j ^ g r a ,
r', \\ j q b/ Jeeli sowo koczy si na -hamza, to przestrzega
si tych samych prawide,co w dualis /.156/ s ^'czytel
niczka, ''s'^ /radyka i_pozosta je/- > niebT* S i^ll. Ci*, c/ Stosuje si rwnie te same prawida,co i w dualis,gdy jakie sowo nie koczy si na & ,lub gdy po usuniciu ^ koczy Bi na liter sab /to znaczy, e w sowach trzyliterowych saba litera, przyjmuje sw form pierwotn,za w sowach wicej anieli trzyliterowych reprezentuje j zawsze litera
w j g/ Niektre imiesowy ujfcne , 3ako rzeczowniki:f /-/ / %. // *?. i ' jf/\_bdcy, > 3 u j U ietotyy 13 stworzony, ii jAJr4. h/ Imio-
Jjj 2*na jednostkowe : % j, J 5 jedna, rar* lj j^.i/ Imiona zakoczone na y, ,pochodzce od pierwiastka podobnego lub niedostatecznego,
^ ^ jj /ktrego saba litera odpada:"iJ>-^/pierw.'-*-.
' - 1 0 5 -
drabina, f/Jeeli trzecia litera jest cignita
przez szadda,to zachowuje si w liczbie mnogiej: jako,j i ^ -f
5*/ g/Sowa,w ktrych po trzeciej literze na
stpuje jako kocwka hamza llub saba litera,zastpuj ow
> \ ? ^ , . I' ' ^ ^ kocwk przez tanuin kesra : * -/Axdziewica,
wyrok, -9 . h/Jeeli sowo ma wicej, anieli cztery litery
twarde /to znaczy,e niema liter sabych/,odcina si te,ktre
nastpuj po czwartej literze ^ ^-itspajk, 1.dj,; tc-
paz, i/Sowa czterosylabowe pochodzenia obcego, a nawet
kilka rzeczownikw arabskich przyjmuje ta marbuta z tanuin:39 > j * ' / ^ J S o < " -f
^biskup,4^ Uu j; v * S^ -KJ^ y3 filozof,, j/Sielepoprzednich uwag-moe mie z as to s o w ani e w jednem i tem^ samem
sowie: s o w n i k , d / / ^ a*k.'d/
164.- Inne formy liczby mnogiej., - Poniej podajemy kilka innych fora liczby mnogiej,z ktrych trzy pierwsze s najczciej
uerane1 . j \ Co, /liczb mnoga trzyliterowa na l/j tworzy si t form:
a/Od sw trzyliterowych; jj_/czowiek,J\j3_/; b/Od przy
miotnikw forta: (J X \* ,J-^^/ro t . ^ P iec>* * x > ,v
Lia_c_ *
2, J^/liczba mnoga trzyliterowa n a 3 /; tworzy si od swO o ^ j, > i )> * y ir> * .trzyliterowych: . serce, > jU,.s v_^j_dOE;, *
9> s o ^5 (ju_ \/liczba mnoga przez dwa i //tworzy si rwnie od sw
trzyliterowych; dziecko, 3 ciana*
^ v3_3 Tworzy si od rzeczownikw gajcych zwyczajnie liter
sab po drugim radykale: L* Licsika, J ^ j X i oj U _
droga,,* U.
5c Tworzy si od przymiotnikw formy >,rodzs.
: /zam. ^ j i ^ /
6. ,J 1^ 3 i "[jjfcitTworzy si od imiesoww czynnych 1 .formy,
- 10Vokrelajcych zawds ^kupiec, y & r*^VaSdza,i\ii.
iL%_ Tworzy si od przymiotnikw o formach * y , ^ ,
okrelajcych czynno,jako: LoU poeta, },
p-A, dry, rj^yS m i n i s t e r , ^ ; jL^*emir 5 }'v ^ .
U-js ! Znaczenie jak i w poprzedniemu tworzy si od przymiot
nikw pochodnych od pierwiastka guchego, lub niedosta-
tecznego: J U ^ l e k a r a , f * (jr^bogaty, ^
S >"? " -f ,
15. {J-a3 Ta forma liczby mnogiej jest waciwa dla rodzajuy , j y C* Jf ^ ^ J
eskiego /od ,JJ9 j: i ^ S bardzo wielka, *J-\
3 t pierwsza, J 3 ^ / j ^ A
Jest jeszcze kilka innych form mniej uywanych,
165.- Liczba mnoga liczby mnogiej.- K&daje si t nazw liczbie mnogiej, utworzonej od i m e j liczby mnogiej. Forma ta moe mie cech charakterystyczn liczby mnogiej prawidowej rodzaju mskiego,lub eskiego, lecz moe mie take cech charakterystyczn liczby mnogiej nieprawidowej: ^ ^ s2CZs'liwy liczba
J ^ , ,mn, \ ,licz.Bin.licz.mn.C^jr^U \ ^ towarzysz, licz .Etn,
\ss 3) y *?. J*yui,licz.mn.licz.mn.i^jlA^J';^ jJdroga,licz.mn. tj ,
licz.mn.licz.mn.^ \3 . 0 tem,lctry rzeczownik moe mie
t form liczby mnogiej,rozstrzyga praktyka.
166.- Liczba moga,niepodlegajca wyej wymienionym formom-~Oto kilka rzeczownikw , ktrych forma liczby mnogiej rni si
zasadniczo od formy liczby pojedynczej: |Ojciec3 Jf / i i ^ ,
| matka, & j^ {kobieta, > L w ^ , ^ > U wda,
** I' ^* > < * & ^ IMIOHA WASHE.
167*- Zanim przejdziemy do deklinacji imion,naley powiedzie kilka sw o imionach wasnych. > ^
Imiona wasne mog by proste; Ahmed^lub zoone:
\ jJut Abd-Allah. Imiona wasne proste nic musz mie, ani
formy., ani znaczenia okrelonego,mog te by pochodzenia obce
go: < L S S Alep, ^ IjJLf Bagdad, (j yt v i Osman, ^ ^ A j L i J a k b .
Mogg, mie take form czasownika,rzeczownika,imiesowu
lub przymiotnika. W tych ostatnich trzech wypadkach,niektre
imiona wasne przyjmuj rodzajnik: ^ Jezid /on wyronie/,
.9 i , s? ^ 5 ^ Mohammed /sawiony/, Jkj^ ) As ad /lewy, O szczery,
< "5-pravfdzit7y, \ar-Raszid /sprawiedliwy/.
Imiona wasne zoone tworzy si: a/ Cd rzeczownika i przymiot
nika, b/Od rzeczownika,po ktrym nastpuje przedmiot bliszy
okrelajcy, c/ Od caego zdania, d/Cd dwch sw nierozdziel-> ^ > y-- ^
nych:>Wl, p t vi> >jAHarun sprawiedliwy; c_r (j? ^ syn Abbasa;
T/ Mostansirbillah/wzywa j cy pomocy Boga/i
! i u 17 Taabbat szarrsn/onwzi zo pod pach/-przydomek arabski.
DEKLINACJA.
168.- S trzy przypadki: tai ano unik lub przypadek podmi otu, biernik lub przypadek przedmiotu bliszego, dopeniacz lub przypadek przedmiotu dalszego.
Imiona, ktre maj trzy przypadki,nasywaj si trzyprzy- padkowe / t riptota/b, ktre maj tylko dwa przypadki i biernik i dopeniac%^^az^va']!/ si dwuprzypadkowe /diptota/.
Odrniamy pi deklinacyj.
0 ^169.- Pierwsza deklinacja Imiona tej deklinacji s triptota bez wzgldu na to, czy s okrelone,czy nieokrelone;
Mian. _?L-J^pies /nieokr./ \ pies /okrelone/
Biern.
Dope.>/ v
OT AGA: a/ Jeeli ostatnia litera sowa jest ta marbuta V,lub hamza, poprzedzona przez alif dugie,lub wspierajca si na alif, biernik nieokrelony nie przyjmuje kocowego alif :
S y S I S S ya i < samica, \ . paszcz, { pocztek. *
psa ' -> .b/ Przez odrzucenie ostatniej litery w imiesowie czynnym rodzaju mskiego liczby pojedynczej czasownika niedostatecznego powstaje forma deklinacji,rnica si widocznie od formy pierwotnej:.
t s 55 Mi an. \K /zam.,
Bier*
< . v . / -> -*Dope.jjbls/zam. ,^^^5^ ^ / I/zam. '/
Tak de-klinu j "si wszystkie imiona, zakoczone na tanuin kesra . .
c/ Imiona,zakoczone na lub na C_S /imiesowy bierne form pochodnych czasownika niedostatecznego .120/ maj wszystkie trzy przypadki jednakowe,poniewa nie mog otrzyma harake kocowych; lecz, etawszy si okrelonemi, trac tanuin :
- 106 -
, . J t ** w ^l/sdzia/nieokr/y^ \.Ji y z a m c S ^ ^ l/ s ^ d z i a ^
- 107 -c* J ^ ./ / b ^Mian,Bier,Dop.: U u laska/nie okrel./ L^ojJ '/okrelone/
lS .x_a> dobry kierunek > jvj@i ^ 11d/ Imiona zakoczone na ^ ^ nie ulegaj adnym zmianom, to zna
czy s nieodmienne: _} bardzo wielka/nieokr./ naj
miksza/okrel./ e/ Rzeczowniki: ^ojciec, brat> ^ 5
zi, (J-j-3 rzecz3przyjmuj samogoski dugie 3 , I , lS /zalenie od harake przypadku/, jeeli po nich nastpuje przed
miot okrelajcy:,y 3 0 < 3. '*
Mianownik u >-> | nasz ojciec 9 J y j jh, I brat Zejda
Biernik li L I i / < r ' S
Dopeniacz LL*_> ^ x S j .^ > >. * " '
Sowa if-9 / > 5 / usta, i 3 3 waciciel^maj: w mian,\
_5^ S * biem. U> , * j i w dope. ^ , CS 3 Pierwsza deklinacja jest najbardziej rozpowszechniona;
do niej nale rzeczowniki i przymiotniki rodzaju mskiego i eskiego liczby pojedynczej lub liczby mnogiej nieprawidowej, ktrych ostatnia litera otrzymuje tanuin.
DRUGA DEKLINACJ.370.*- Imiona tej deklinacji nie przyjmuj nigdy tanuin; s one diptota,jeli s nieokrelone,za triptota, jeeli s okrelone:
< O i >:!/ ^ \ / ,Mianownik 1 ty, ? dziewica. szkoy;
y' y C>O ^ / | ^ . y, 1 yBier.,Dop. y^ _^ 3 |, -
Mian. ii 1 , ^ !/J^J 1 , ^ '1a szkoy miasta;
Biern. \ 5 ^ 3 t t_ro I m j o .D o p e . y * ^'jjoL |
Do tej deklinacji nale: a/ Wikszo imion wasnych /.l67/; b/ Przymiotniki o formie jjja i stopnie porwna- nia /.l44 i 145/, c/ Przymiotniki o formie ^ g 4 ; d/ Przymiotniki i rzeczowniki,ktre maj kocwk i , dodan do pierwiastka /.!'.>, II, a i 164, f ^ ^ * e / 9 Przelotni ki rodzaju eskiego liczby mnogiej o fonaie *)-fe_9/164,15/* f/Licz- by mnogie ezterozgskowe na J /.l65/
TRZEPI DEKLINACJA.-171.- Do tej deklinacji nale tylko liczby mnogie rodzaju eskiego /.l6l/j ta deklinacja.ma tylko dwie formy przypad
kowe: ,, , % 3 * i < > v *Mianownik V'--J wierzce/nieokr./ ^ >+J '/okrel./
Biern.,Dop, cli U_ q_* \j^ \
W trzech pierwszych deklinacjach zmianom w przypadkach podlegaj samogoski kocowe, i deklinacja jest rna zalenie od tego, czy rzeczownik jest okrelony czy nieokrelony*W dwuch nastpnych deklinacjach zmiany powstaj wewntrz sowa i deklinacja jest identyczna bez wzgldu na to, czy rzeczow - nik jest okrelony czy nieokrelony.
CZWARTA DEKLIHACJA. '172.- Do tej deklinacji naley dualis /.156/s
,/ j, / o//.Mianownik ^ L*JLi dwa psy /nieokr./ . I \ i i /okrelone/
Biern,,Dop. ^
PITA DEKLUTAC J A.
173*- Do tej deklinacji nale liczby mnogie prawidowe rodzaju mskiego /. 158/ : , o *
S * y Jf ^ Mianownik ^ >~ wierzcy/nieokr,/ CJ 3-^ >v-j 1 /okrel./
/ L ^ ^ 4 &Biern, Dop. ^ i
OT AGI*, nun kocowe dualisu i liczby mnogiej prawidowej rodzaju mskiego znika, kiedy po rzeczowniku nastpuje dopeniacz o k r e l a j c y ^ j #
Mianownik C \s j s t nasze dwa psy J?-*1 wierzcy miasta,
Biern.,Dop. lllllA " C_S^ 3 ^
Dualisy i liczby mnogie rzeczownikw pochodnych, utworzonych od pierwiastka hamzowego lub niedostatecznego, tworz swj drugi przypadek prawidowo:
cz, Dual.Mian. (jj l j Biern., Dop. i
o f Ui sdzia, " "
>i ^ czytelnik, Licz.mn.11 3 ^ 3 11 11 \^ii
- y ^ P ^ c z c y , " ^
- 108 -
- 109 -
Z A I M K I.
174.- S cztery kategorie zaimkw: zaimki osobowe, wskazujce, wzgldne i pytajne.
Zaimki osobowe.- Zaimki osobowe dziel si na zaimki samodzielne i na zaimki czce. Pierwszych uywa si jako podmiotu, zass drugich jako dopenienia, dodajc je do koca sowa /czasownika, rzeczownika i partyku/.
Liczba pojed. I.Zaimki samodzielne.
1 oer.wsp. L i ja, Dualis.
r.ms. w-ji-i } ty,2 os. , ze mn. Ten zaimek zmienia si na jeeli so
wo poprzedzajce koczy si na f t ./$ moja laska,
_S L U a A moje grzechy, ^oiga si z o / 3a z dazm/ lub
z ^ ~/ja dugie/, przyjmujc fatha: ,^lJ przeciwko mnie ,*** ,
we mnie,/ tjT-^^/, ^ Znilta niekiedy po czasownikach i imionach w wo&czu: \ / t * /bjcie
si mnie; i., /zam. cJS^-zL/ o mj Panie; Zaimki czce
5 osoby: & , staj si % ,
jeeli bezporednio je poprzedza ;
'/ '*
