Modyul 2: ANG DAIGDIG SA KLASIKAL AT TRANSISYUNAL NA

PANAHON

Panimula

Change is inevitable. Karaniwan nang naririnig ang ganitong kasabihan. Lahat ng bagay sa mundo ay dumadaan sa prosesong ito. Kahit ikaw, marami ka nang pinagdaanang pagbabago mula noon hanggang ngayon. Kung iisipin, tao lang ba ang nagbabago o lahat ng bagay sa daigdig? Paano ba narating ng mundo ang kalagayan nito sa kasalukuyan?

Marahil ay may mga pangyayari na nagdulot ng malaking pagbabago. Nais mo ba itong malaman?

Sa Yunit na ito ay mauunawaan mo ang mga pangyayari sa Kasaysayan ng Daigdig sa Klasikal at Transisyunal na Panahon. Inaaasahang sa pagtatapos ng iyong paglalakbay panahong ito ay masasagot mo ang katanungang: Paano nakaimpluwesiya ang mga kontribusyon ng Klasikal at Transiyunal na Panahon sa paghubog ng pagkakakilanlan ng mga bansa at rehiyon sa daigdig?

Mga Aralin At Sakop Ng Modyul

Aralin 1: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa Europe Aralin 2: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa America,

Africa, at mga Pulo sa Pacific

Aralin 3: Ang Daigdig sa Panahon ng Transisyon

Sa modyul na ito ay inaasahang matututuhan mo ang sumusunod:

Aralin 1Nasusuri ang kabihasnang Minoan at Mycenean

Nasusuri ang kabihasnang klasikal ng Greece

Naipaliliwanag ang mga mahahalagang pangyayari sa

kabihasnang klasikal ng Rome (mula sa sinaunang Rome

hanggang sa tugatog at pagbagsak ng Imperyong Roman)

Naipahahayag ang pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng

kabihasnang klasikal ng Europe sa pag-unlad ng

pandaigdigang kamalayan

Aralin 2Nasusuri ang mga kaganapan sa kabihasnang klasikal ng

America

Naipaliliwanag ang mga kaganapan sa mga klasikal na

kabihasnan sa Africa (Mali at Songhai)

110

Nasusuri ang kabihasnang klasikal ng pulo sa Pacific

Naipahahayag ang pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng kabihasnang klasikal ng America, Africa at mga Pulo sa

Pacific sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan

Aralin 3Nasusuri ang mga dahilan at bunga ng paglakas ng

Simbahang Katoliko bilang isang institusyon sa Panahong Medieval

Nasusuri ang mga kaganapang nagbigay-daan sa pagkakabuo ng Holy Roman Empire

Naipaliliwanag ang mga dahilan at bunga ng mga Krusada sa Panahong Medieval

Nasusuri ang buhay sa Europe noong Panahong Medieval: Manorialismo, Piyudalismo, ang pag-usbong ng mga bagong bayan at lungsod

Natataya ang epekto at kontribusyon ng ilang mahahalagang pangyayari sa Europe sa pagpapalaganap ng pandaigdigang kamalayan

PANIMULANG PAGSUSULIT

Ngayon, subukang sagutin ang paunang pagsusulit na magtatakda kung ano na ang iyong alam sa mga aralin. Bigyang-pansin ang mga katanungan na hindi mo masasagutan nang wasto at alamin ang sagot sa mga aralin sa modyul na ito. Handa ka na ba? Simulan mo na ang pagsagot.

1.Alin sa sumusunod ang naglalawaran sa polis bilang isang lungsod-estado?

A. Ang polis ay isang uri ng pamahalaan ng mga Greeks kung saan binibigyang-diin ang demokrasya.

B. Ito ay binubuo ng isang lipunang malaya at nagsasarili at nakasentro sa isang lungsod.

C. May ibat ibang uring panlipunan ang isang polis at nahahati ito sa

ibat ibang yunit ng pamahalaan

D. Ang bawat mamamayan ay may bahaging ginagampanan sa isang

polis.

2. Alin sa sumusunod ang tawag sa mga uring panlipunan ng sinaunang Rome?

A. Censor at Praetor

B. Etruscan at Roman

C. Patrician at Plebeian

D. Maharlika at Alipin

111

3. Nahahati sa tatlong malalaking pangkat ang mga pulo sa Pacific: ang Polynesia, Micronesia at Melanesia. Ano ang kahulugan ng Micronesia?

A. maraming isla

B. maliit na mga isla

C. maitim na mga isla

D. maitim ang mga tao sa isla

4. Ang Holy Roman Empire ang sinasabing bumuhay sa Imperyong Roman.

Sino ang naging emperador ng imperyo noong 800 C.E.?

A. Charlemagne

B. Charles Martel

C. Clovis

D. Pepin the Short

5. Ang Krusada ay isang ekspedisyong militar na inilunsad ng Kristiyanong European dahil sa panawagan ni Pope Urban II. Ano ang pangunahing layunin ng Krusada?

A. mapalawak ang teritoryo ng mga Kristiyano

B. mabawi ang Jerusalem sa kamay ng mga Turkong Muslim

C. mapalawak ang kalakalan ng mga bansang Europeo

D. mapalawak pa ang kapangyarihan ng simbahang Katoliko

Para sa bilang 6, suriin ang kasunod na mapa

http://franceschini.cmswiki.wikispaces.net/Ancient+Greece112

6. Umusbong ang Kabihasnang Minoan sa Isla ng Crete. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng ugnayan ng heograpikal na lokasyon sa pag-unlad ng kabihasnan sa islang ito?

I. Nakatulong ang mga nakapalibot na anyong-tubig upang maging ligtas ang isla sa mga mananakop

II. Nagsilbing daanan ng mga mangangalakal mula sa Europe, Africa, at Asya ang isla ng Crete

III. Naitatag ng mga mamamayan ng Crete ang sariling kabihasnan dahil nakahiwalay ito sa Europe

IV. Naimpluwensiyahan ng mga Sinaunang Kabihasnan ng Africa at

Asya ang Kabihasnang Minoan

A. I at II

B. II at III

C. II at IV

D. I, II, at III

Para sa bilang 7, suriin ang kasunod na larawan:

7. Makikita sa larawan ang mga patunay na mataas na kaalaman ng mga Greek sa larangan ng Astronomiya. Anong kongklusyon ang maaaring mabuo batay sa larawan?

A. Nagsilbing batayan ng kaalaman sa Astronomiya ng mga Greek ang paniniwala sa ibat ibang diyos

B. Nagmula sa mga Greek ang lahat ng kaalaman tungkol sa Astronomiya

C.Natutuhan ng mga Greek ang kaalaman sa Astronomiya mula sa mga Roman

D. Naitatag ng mga Greek ang pundasyon ng kaalaman sa astronomiya noong Panahong Hellenistic

113

Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na pahayag:

Our constitution is called a democracy because power is in the hands not of a minority but of the whole people. When it is a question of settling private disputes, everyone is equal before the law;

-

PERICLES Funeral Oration

8. Ano ang ibig sabihin ng pahayag?

A. Nasusunod ang kagustuhan ng minorya sa pamahalaang Demokrasya

B. Nakasalalay sa kagustuhan ng nakararami ang ikauunlad ng bansa

C. Nakabatay sa batas at kapakanan ng nakararami ang pamahalaang Demokrasya

D. Naipahahayag ng mga mamamayan ang kanilang saloobin laban sa pamahalaan

Para sa bilang 9, suriin ang timeline tungkol sa mga Kabihasnan sa America

Mga Kabihasnan sa America

1200-200-700250-900900-11001200-15211300-1525

500 B.C.E.C.E.C.E.C.E.

OlmecTeotihuacanMayaToltecAztecInca

9. Alin sa mga kabihasnan ng America ang umusbong noong panahong Pre-historic?

A. Kabihasnang Olmec

B. Kabihasnang Maya

C. Kabihasnang Aztec

D. Kabihasnang Inca

114

Para sa bilang 10, basahin at unawain ang comic strip

Ako ang HARI, pagmamay-ari ko ang lahat ng lupain. Subalit ibinigay ko ang iba sa mga BARON.

Ako ang BARON, dapat akong maging TAPAT sa HARI dahil ibinigay niya sa akin ang ilan sa kaniyang lupain.Dapat na handa akong ipaglaban siya at magsanay ng mga KNIGHT. Ibinigay ko ang ilan

sa aking lupain sa aking mgaKNIGHT.

Ako ang VILLEIN, ibinigay ng KNIGHT sa akin ang ilan sa kaniyang lupain upang mapagtamnan at paunlarin. Tungkulin kong magbayad ng buwis at magkaloob sa kaniya ng regalo. Hindi ako maaaring umalis sa lupain na kaniyang nasasakupan nang walang

pahintulot ang KNIGHT.

10. Ano ang ipinahihiwatig ng pahayag ng mga tinukoy na karakter sa comic strip tungkol sa Piyudalismo?

A. Ito ay ugnayang panlipunan sa pagitan ng hari at ng kaniyang mga nasasakupan

B. Ito ay sistemang sosyo-politikal na ang batayan ng kapangyarihan ay pagmamay-ari ng lupa

C. Ito ay sistemang pang-ekonomiya na ipinatupad sa Europe noong

Panahong Medieval

D. Ito ay naglalarawan sa paraang ginamit ng mga hari sa Europe noong Panahong Medieval upang mailigtas ang kaniyang teritoryo

115

Para sa bilang 11, suriin ang kasunod na larawan

11. Batay sa larawan, ano ang pangunahing kabuhayan sa loob ng isang Manor?

A. Pakikipagkalakalan

B. Pagsasaka

C. Paglilingkod sa may-ari ng lupa

D. Paggawa ng ibat ibang kasangkapan

Para sa bilang 12, suriin ang kasunod na graph:

45

40

samilyon35

30

ngpopulasyon25

15

20

Bilang10

5

0116

2040608010001200

Taon Common Era (C.E.)

12.Isa sa mga epekto ng pag-unlad ng sistema ng pagsasaka noong unang bahagi ng Panahong Medieval ang pagtaas ng populasyon. Batay sa graph, sa anong mga taon ito naganap?

A. 1000 at 1500 C.E.

B. 800 at 1000 C.E.

C. 800, 1000, at 1500 C.E.

D. 600, 800, at 1000 C.E.

13. Tinawag na Minoan ang unang kabihasnang nabuo sa. Ito ay yumaman sa pakikipagkalakalan sa ibayong dagat. Ano ang pangunahing dahilan nito?

A. Napakalakas ng puwersang pangmilitar ng Minoan.

B. Napalilibutan ng anyong tubig ang Crete at istratehiko ang lokasyon nito.

C. Nakarating sa ibat ibang lugar ang mga produktong mula sa Crete. D. Napalilibutan ng mga kabundukan ang isla ng Crete.

14. Ang sinaunang Greece ay binubuo ng ibat ibang lungsod-estado na ang bawat isa ay malaya at may sariling pamahalaan. Ano ang dahilan ng pagkakatatag ng hiwa-hiwalay ng lungsod-estado?

A. Ibat iba ang pinagmulan ng mga sinaunang mamamayan ng Greece

B. Ang Greece ay nasa timog na dulo ng Balkan Peninsula sa Silangan ng Europe na isang mabundok na lugar.

C. Mahaba ang mga daungan ng Greece kaya nagkaroon ng maraming mangangalakal sa bawat lungsod-estado.

D. Ibat iba ang kulturang nabuo sa Greece kaya ibat ibang kabihasnan ang umusbong dito

15. Ano ang pangunahing dahilan ng pag-usbong ng Rome bilang pinakamakapangyarihan sa Mediterrenean?

A. Nakatulong ang maunlad na aspetong pang-ekonomiya ng Rome kung ikukumpara sa mga karatig-lugar.

B. Natalo at nasakop ng Rome ang malalakas na kabihasnan sa

Mediterrenean tulad ng Carthage at Greece.

C. Naipagpatuloy ng Rome ang kalakasan ng kulturang Greece

D. Wasto ang lahat ng nabanggit

117

16. Paano nakatulong ang heograpikal na lokasyon ng mga kaharian ng Mali at Songhai sa pag-unlad nito?

A. Napalilibutan ito ng mga anyong-tubig na nagbigay-daan sa pag-unlad ng pagsasaka

B. Nagsilbi itong tagapamagitan ng kalakalan ng ginto, asin, at iba pang produkto sa pagitan ng kaloob-loobang bahagi ng Africa at ng mga Arab sa Sahara

C. Nakatulong ang kanilang lokasyon upang mapanatili ang kalayaan at kaligtasan mula sa banta ng mga mananakop

D. Nagsilbing natural na proteksiyon ng imperyo ang malawak na disyerto ng Sahara

17. Alin ang naglalarawan sa sinaunang kabuhayan ng mga tao sa mga Pulo ng Pacific?

A. Ang pangunahing kabuhayan ng mga tao sa mga Pulo ng Pacific ay pagsasaka at pangingisda.

B. Ang mga sinaunang mamamayan ng mga Pulo ng Pacific ay naniniwala sa banal na kapangyarihan o mana.C. Ang sinaunang relihiyon ng mga tao sa mga Pulo ng Pacific ay Animismo.

D. Ang mga sinaunang pamayanan sa mga isla ay matatagpuan sa mga lawa o dagat-dagatan.

18. Sa panahon ng Piyudalismo, ang lipunan ay nahahati sa tatlong uri: Pari, Kabalyero, at Serf. Alin sa sumusunod ang naglalarawan sa serf?

A. May karapatan at kalayaan silang bumuo ng sariling pamilya.

B. Malaya nilang mapauunlad ang kanilang pamumuhay at pamilya. C. Sila ang bumubuo ng masa ng tao noong Panahong Medieval. D. Itinuturing silang natatanging sektor sa lipunan

19. Ang madalas na pagsalakay ng mga barbaro ay nagbigay ligalig sa mga mamamayan ng Europe. Dahil dito, hinangad ng lahat ang proteksiyon kaya naitatag ang sistemang Piyudalismo. Ano ang ipinapahiwatig ng pahayag?

A. Magulo ang Europe dahil sa pagsalakay ng mga barbaro

B. Sa panahon ng kaguluhan, ang mga tao ay naghangad ng proteksyon

C. Mahina ang pamahalaan noon kaya dumami ang mga grupong barbaro

D. Ang sistemang Piyudalismo ay sagot sa kahirapan ng mga tao

118

20. Mahalagang pangyayari sa Panahong Medieval ang paglakas ng Simbahang Katoliko. Isang bahagi nito ang paglakas ng kapangyarihan ng Kapapahan (Papacy). Alin sa sumusunod ang higit na naglalarawan sa

Kapapahan o sa Papacy?

A. Ito ay tumutukoy sa tungkulin, panahon ng panunungkulan at kapangyarihang panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng Simbahang Katoliko.

B. Tumutukoy din ito sa kapangyarihang politikal ng Papa bilang pinuno ng estado ng Vatican.

C. Itinuturing ang Papa bilang Ama ng mga Kristiyano na siya pa ring tawag hanggang sa kasalukuyan.

D. Simbolo ang Kapapahan ng malawak na kapangyarihan ng

Simbahang Katoliko noong Panahong Medieval

119

ARALIN 1: Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikal na Lipunan sa Europe

Ang Olympics ay isang pampalakasang paligsahan na nilalahukan ng mga atleta mula sa ibat ibang bansa. Noong 2008, natuon ang pansin ng lahat sa Asia dahil sa ginanap na Olymics sa Beijing, China. Saan at kailan nga ba nagsimula ang paligsahang ito?

Naganap ang kauna-unahang Olympics noong 776 BC sa Olympia-isang lungsod-estado ng sinaunang Greece. Kontribusyon ito ng Klasikal na Kabihasnan sa Europe na kinabibilangan ng Kabihasnang Greece at Rome.

Sa bahaging ito ng modyul ay pag-aaralan ang mahahalagang pangyayari tungkol sa pag-usbong, pag-unlad, at pagbagsak ng mga Kabihasnang Greece at Rome. Masasagot din ang katanungang:paano nakaimpluwensiya ang Panahong Klasikal sa Europe sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan?

120

ALAMIN

UmusbongangmgasinaunangkabihasnanngChina,India,

Mesopotamia, at Egypt sa mga lambak-ilog. Ganito rin kaya ang mga kabihasnang nabuo sa Europe partikular sa Greece at Rome? Alamin sa araling ito ang kasagutan.

Gawain 1. Ano ang Gusto Ko?

Panuto: Suriin ang larawan at sagutin ang mga tanong tungkol dito.

PilosopoMakikitasa

larawanangisang

PolitikoArtist

tipikal na tagpo sa isang

Mandirigmalungsod-estadosa

MangangalakalEuropenoong

PanahongKlasikal.

Bawat isa aymay

tungkuling

ginagampanan.Kung

ikaw ay nabuhay nang

panahongiyon,alin sa

Kababaihansumusunodna

tungkulinangnais

monggampanan?

Bakit?

Pamprosesong Tanong

1. Ano ang masasabi mo tungkol sa tipikal na anyo ng isang lungsod-estado noong Panahong Klasikal? Ipaliwanag.

2. May pagkakatulad ba ang makikita sa larawan, sa karaniwang tagpo sa mga lungsod sa kasalukuyang panahon? Patunayan

121

Gawain 2. I-R-F CHART

Panuto:Basahing mabuti ang tanong. Pagkatapos ay isulat sa bahaging initial ng diagram ang maiisip na sagot.

FINAL

Paano nakaimpluwensya

ang Panahong REVISED Klasikal sa Europe

sa pag -unlad ng pandaigdigang kamalayan?

INITIAL

BINABATI KITA!

Sa puntong ito ay nagtatapos na ang bahagi

PAUNLARIN Tiyak na nais mo pang mapalalim ang iyong kaalaman tungkol sa mga kabihasnan noong Panahong Klasikal ng Europe. Sa

pagsasagawa ng ibat ibang gawain sa modyul na ito, madaragdagan ang iyong dating kaalaman at masasagot ang iyong mga tanong tungkol sa paksa.

122

PAUNLARIN

Sa bahaging ito, inaasahang matututuhan mo ang mga kabihasnang nabuo sa Panahong Klasikal ng Europe, kabilang ang mahahalagang pangyayari sa bawat kabihasnan at ang mahahalagang kontribusyon ng mga ito sa paghubog ng pandaigdigang kamalayan. Simulan mo na ang paglalakbay tungo sa iyong pagkatuto.

Gawain 3. Mapa-Suri. Suriin ang mapa upang makita ang kaugnayan ng lokasyon ng Greece sa pag-unlad ng kabihasnan nito.

Pamprosesong

Tanong

1. Ano ang mga anyong tubig na malapit sa Greece?

2. Saang direksyon ng Greece makikita ang Isla ng Crete?

3. Paano nakaimpluwensiya ang lokasyon ng Greece sa pag-usbong ng

Kabihasnang Greek?

Mapa 1.1 Mapa ng Europe

123

Gawain 4. Magbasa at Matuto

Panuto: Bilang panimula, basahin at unawain ang sumusunod na teksto tungkol sa Kabihasnang Minoan at Mycenaean.

Naging sentro ng sinaunang Greece ang mabundok na bahagi ng tangway ng

Balkan sa timog at ilang mga pulo sa karagatan ng Aegean. Samantala, ang karagatan ng Mediterranean ang naging tagapag-ugnay ng Greece sa iba pang panig ng mundo.

Sa mundo ng mga sinaunang Greek, ang karagatan ang pinakamainam na daanan sa paglalakbay. Dahil dito karamihan sa mga pamayanan nila ay matatagpuan 60 kilometro lamang mula sa baybay-dagat.

Ang lupain ng Greece ay mabato at bulubundukin. Ito ang pangunahing naging

sagabal sa mabilis na daloy ng komunikasyon sa mga pamayanan. Naging mabagal ang paglago ng mga kaisipan at teknolohiya. Subalit ito rin ang naging dahilan upang ang bawat lungsod- estado ay magkaroon ng kani-kanilang natatanging katangian na nagpayaman sa kanilang kultura.

Ang mga mainam na daungan na nakapaligid sa Greece ay nagbigay-daan sa

maunlad na kalakalang pandagat na naging dahilan ng kanilang maunlad na kabuhayan. Ito rin ang nagbigay daan upang magkaroon sila ng kaugnayan sa ibat ibang uri ng tao na nakatulong naman upang mapayaman nila ang kanilang kultura at maibahagi ang kanilang mga naging tagumpay sa ibat ibang larangan ng pamumuhay sa sandaigdigan.

Halaw sa Project Ease Modyul 4: Pagsibol ng Sibilisasyong Griyego pp. 8-10

Suriin ang timeline bilang gabay sa pagtalakay sa Kabihasnang Greece.

499 B.C.E431 B.C. E

Nagsimula

Nagsimula ang

ang Persian

Peloponnesian

WarWar

334-323 B.C. E Pananakop ni Alexander the Great

700 B.C.E600 B.C.E500 B.C.E400 B.C.E300 B.C.E200 B.C.E

700B.C.E460B.C.E404 B.C.E

UmusbongNagsimulaTinalo ng

angmgaang GoldenSparta ang

Lungsod-AgengAthens

estado ngAthens

Greece

Pigura 1.1 Timeline ng mga pangyayari sa Kabihasnang Greece.

124

Ang mga Minoans

Ayon sa mga arkeologo, ang kauna-unahang sibilisasyong Aegean ay nagsimula sa Crete mga 3100 B.C.E. o Before the Common Era. Tinawag itong Kabihasnang Minoan batay sa pangalan niHaring Minos, ang maalamat na haring sinasabing nagtatag nito. Kilala ang mga Minoan bilang mahuhusay gumamit ng metal at iba pang teknolohiya. Nakatira sila sa mga bahay na yari sa laryo (bricks) at may sistema sila ng pagsulat. Magagaling din silang mandaragat.

Hindi nagtagal, kinilala ang Knossos bilang isang makapangyarihang lungsod at sinakop nito ang kabuuan ng Crete. Dito matatagpuan ang isang napakatayog na palasyo na nakatayo sa dalawang ektarya ng lupa at napapaligiran ng mga bahay na bato. Ang palasyo ay nasira ng sunud-sunod na sunog at iba pang mga natural na kalamidad.

Paglipas ng ilan pang taon na tinataya 1600 hanggang 1100 B.C.E., narating ng Crete ang kanyang tugatog. Umunlad nang husto ang kabuhayan dito dulot na rin ng pakikipagkalakalan ng mga Minoan sa Silangan at sa paligid ng Aegean. Dumarami ang mga bayan at lungsod at ang Knossos ang naging pinakamalaki.

Sa pamayanang Minoan ay may apat na pangkat ng tao: ang mga maharlika, mga mangangalakal, mga magsasaka, at ang mga alipin. Sila ay masayahing mga tao at mahiligin sa magagandang bagay at kagamitan. Maging sa palakasan ay di nagpahuli ang mga Minoan. Sila na siguro ang unang nakagawa ng arena sa buong daigdig kung saan nagsasagawa ng mga labanan sa boksing.

Ang kabihasnang Minoan ay tumagal hanggang mga 1400 B.C.E. Nagwakas ito nang salakayin ang Knossos ng mga di nakikilalang mga mananalakay na sumira at nagwasak sa buong pamayanan. Tulad ng inaasahan, ang iba pang mga lungsod ng mga Minoan ay bumagsak at isa-isang nawala.

Gabay na Tanong

Saan nagsimula ang Kabihasnang Minoan?

____________________________

____________________________

Ano ang dahilan ng pag-unlad ng kabuhayan ng mga Minoan?

____________________________

____________________________

Sino-sino ang mga pangkat ng tao sa pamayanang Minoan?

____________________________

____________________________

Bakit nagwakas ang Kabihasnang Minoan?

____________________________

____________________________

125

Ang mga Mycenaean

Bago pa man salakayin at sakupin ng mga Mycenaean ang Crete, nasimulan na nilang paunlarin ang ilang pangunahing kabihasnan sa Timog Greece.

Ang Mycenaea na matatagpuan 16 kilometro ang layo sa aplaya ng karagatang Aegean ang naging sentro ng kabihasnang Mycenaean. Ang mga lungsod dito aypinag-ugnay ng maayos na daanan at mga tulay. Napapaligiran ng makapal na paderang lungsod upang magsilbing pananggalang sa mga maaring lumusob dito.Pagdating ng 1400 B.C.E., isa nang napakalakas na mandaragat ang mgaMycenaean at ito ay nalubos ng masakop at magupo nila ang Crete. Naiugnay nila ang Crete sa lumalagong kabihasnan sa Greece. Maraming mga salitang Minoan ang naidagdag sa wikang Greek. Ang sining ng mga Greek ay naimpluwensiyahan ng mga istilong Minoan. Ilan sa mga alamat ng Minoan ay naisama sa mga kwento at alamat ng mga Greek.

Bagamat walang naiwang mga nakasulat na kasaysayan, ang pagsasalin-salinng mga kwento ng mga hari at bayaning Mycenaean ay lumaganap. Di naglaon ang mga kuwentong ito ay nag-ugnay sa mga tao at sa mga diyos-diyosan. Ito ang sinasabing naging batayan ng mitolohiyang Greek.Sa bandang huli, di nailigtas ng mga pader na kanilang ginawa ang mga Mycenaean sa paglusob ng mga mananalakay.

Noong 1100 B.C.E., isang pangkat ng tao mula sa hilaga ang pumasok sa Greece at iginupo ang mga Mycenaean. Sila ay kinilalang mga Dorian. Samantala, isang pangkat naman ng tao na mayroon dinkaugnayan sa mga Mycenaean ang tumungo sa timog ng Greece sa may lupain sa Asia Minor sa may hangganan ng karagatang Aegean. Nagtatag sila ng kanilangpamayanan at tinawag itong Ionia.Nakilala sila bilang mga Ionian.

Ang mga pangyayaring ito ay tinaguriang dark ageo madilim na panahon natumagal din nang halos 300 taon. Naging palasak ang digmaan ng mga ibat ibang kaharian. Nahinto ang kalakalan, pagsasaka, at iba pang gawaing pangkabuhayan.Maging ang paglago ng sining at pagsulat nang unti-unti ay naudlot din.

Mapa 1.2 Lokasyon ng Kabihasnang Mycenaea http://en.wikipedia.org/wiki/File:Path3959-83.png

Ano-anong impormasyon ang mahahalaw mula a teksto?

1. _________________________

_________________________

2. _________________________

__________________________

3. __________________________

__________________________

4. __________________________

__________________________

5. __________________________

__________________________

Halaw sa Project Ease Modyul 4: Pagsibol ng Sibilisasyong Griyego pp 10-11

126

Gawain 5. Daloy ng mga Pangyayari

Panuto: Batay sa binasang teksto, isulat ang limang mahahalagang pangyayari sa kasaysayan ng sibilisasyong Minoan at Mycenean.

Minoan

Mycenean

Pamprosesong Tanong

1. Batay sa mga tekstong binasa, ano ang katangian ng kabihasnang Minoan at Mycenean?

2. Ano-ano ang mga nakita mong pagkakaiba at pagkakatulad ng kabihasnang Minoan at Mycenean?

3. Sa iyong palagay, ano ang epekto ng nabanggit na mga kabihasnan sa pag-usbong ng kabihasnang Greek?

127

Mula sa labi ng madilim na panahon, unti -unting umusbong sa Ionia ang isang bagong sibilisasyon na mabilis ding lumaganap sa kabuuan ng Greece. Ilang pamayanan sa baybayin ng Greece na tinatawag ang kanilang sarili na Hellenes o Greeks ang nagkaroon ng malaking bahagi sa sibilisasyong ito. Kinilala ito sa kasaysayan bilang Kabihasnang Hellenic mula sa kanilang tawag sa Greece na Hellas.Ito ay tumagal mula

800 B .C.E. hanggang 400 B.C.E. at naging isa sa mga pinakadakilang sibilisasyong naganap sa kasaysayan ng daigdig.

Sa bahaging ito, alamin mo ang mahahalagang pangyayaring nagbigay-daan sa pag-usbong, pag-unlad at pagbagsak ng Klasikal na kabihasnang Greece.

Gawain 6. Magbasa at Matuto

Panuto: Basahin at unawain ang mga tekstong ilalahad sa bahaging ito. Sagutin din ang mga katanungan sa bawat kahon.

Ang mga Polis

Dahil sa mga digmaan bago pa ang Panahong Hellenic, nagtayo ng mga kuta ang mga Greek sa mga lugar sa may gilid ng mga burol at sa mga taluktok ng bundok upang maprotektahan ang kanilang sarili sa pagsalakay ng ibat ibang pangkat. Ang mga pook na ito ay naging pamayanan. Dito nagsimula ang mga lungsod-estado o polis kung saan hango ang salitang may kinalaman sa pamayanan tulad ng pulisya, politika at politiko . May malalaki at maliliit na polis. Ang pinakahuwarang bilang na dapat bumuo ng isang polis ay

5000 na kalalakihan dahil noon ay sila lamang ang nailalagay sa opisyal na talaan ng populasyon ng lungsod-estado. Karamihan sa mga polis ay may mga pamayanang matatagpuan sa matataas na lugar na tinawag na acropolis o mataas na lungsod. Sa panahon ng digmaan, ito ang naging takbuhan ng mga Greek para sa kanilang proteksyon. Sa acropolis matatagpuan ang matatayog na palasyo at templo kung kayat ito ang naging sentro ng politika at relihiyon ng mga Greek. Samantala, ang ibabang bahagi naman ay tinawag na agora o pamilihang bayan. Napapaligiran ng mga pamilihan at iba pang mga gusali na nagbigay daan sa

Batay sa teksto, isulat ang kahulugan ng mga sumusunod na salita:

polis-______________

___________________

___________________

acropolis-___________

___________________

___________________

agora- _____________

___________________

___________________

128

Sa mga lungsod-estado, naramdaman ng mga

Greek na sila ay bahagi ng pamayanan. Ito ang dahilan kung bakit ipinagkaloob naman nila dito ang kanilang katapatan at paglilingkod. Hindi lahat ng mga nasa lungsod-estado ay mamamayan nito. Ang mga lehitimong mamamayan ay binigyang karapatang bomoto, magkaroon ng ari-arian, humawak ng posisyon sa pamahalaan, at ipagtanggol ang sarili sa mga korte.

Bilang kapalit, sila ay dapat na makilahok sa pamahalaan at tumulong sa pagtatanggol sa mga polis sa panahon ng digmaan. Ang lahat ng ito, dagdag pa ang paglago ngkalakalan, ay nagbigay daan sa pag-unlad ng mga lungsod-estado. Kasabay nito ang mabilis na paglaki ng populasyon na naging pangunahing dahilan naman kung bakit nangibang lugar ang mga Greek. Ang iba ay napadpad sa paligid ng mga karagatang Mediterranean at Iton. Bagamat napunta sila at nanirahan sa malalayong lugar, di nawala ang kanilang ugnayan sa pinagmulang lungsod-estado o metropolis.

Mula sa pakikipagkalakalan sa ibat ibang panig ng daigdig, natutuhan ng mga Greek ang mga bagong ideya at teknik. Mula sa mga Phoenician ay nakuha nila ang ideya ng alpabeto na naging bahagi naman ng kanilang sariling alpabeto. Ginamit din nila ang mga teknik ng mga Phoenician sa paggawa ng mas malalaki at mabibilis na barko. Sa mga Sumerian naman ay namana nila ang sistema ng panukat. Mula naman sa mga Lydian ay natutuhan nila ang paggamit ng sinsilyo at barya sa pakikipagkalakalan.

Sparta, ang Pamayanan ng mga Mandirigma

Pamprosesong

Tanong

1. Ano-ano ang mga karapatang tinatamasa ng mga lehitimong mamamayan ng isang lungsod-estado?

2. Ano-ano ang responsibilidad ng isang mamamayan sa lungsod-estado?

3. Bakit mahalaga ang pakikipagkalakalan para sa mga Greek?

Karagdagang babasahin: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pp. 114-116.

Ang polis o lungsod-estado ng Sparta ay itinatag ng mga Dorian sa Peloponnesus na nasa timog na bahagi ng tangway ng Greece. Sa lahat ng mga lungsod-estado, ang Sparta lamang ang hindi umasa sa kalakalan. Ito ay may magandang klima, sapat na patubig at matabang lupa na angkop sa pagsasaka.Pinalawak ng mga Spartan ang kanilang lupain sa pamamagitan ng pananakop ng mga karatig na lupang sakahan at pangangangamkam nito. Ang mga magsasaka mula sa nasakop na mga lugar ay dinala nila sa Sparta upang maging mga helot o tagasaka sa malawak nilang lupang sakahan. Samakatuwid, naging alipin ng mga Spartan ang mga helot. Maraming pagkakataon na nag-alsa laban sa mga Spartan ang mga helot ngunit ni isa rito ay walang nagtagumpay. Dahilan sa palagiang pag-aalsa ng mga helot, nagdesisyon ang mga Spartan na palakasin ang kanilang hukbong militar at magtatag ng isang pamayanan ng mga mandirigma upang maging laging handa sa kahit anong pag-aalsang gagawin ng mga helot.

129

Ang naging pangunahing mithiin ng lungsod-estado ng

Sparta ay magkaroon ng mga kalalakihan at kababaihang walang kinatatakutan at may malalakas na pangangatawan. Ang mga bagong silang na sanggol ay sinusuri. Kapag nakitang mukhang mahina at sakitin ang isang sanggol ay dinadala sa paanan ng kabundukan at hinahayaang mamatay doon. Samantala, ang malulusog na sanggol ay hinahayaang lumaki at maglaro sa kani-kanilang bahay, hanggang sumapit ang ikapitong taon nila. Pagsapit ng pitong taon, ang mga batang lalaki ay dinadala na sa mga kampo-militar upang sumailalim sa mahigpit na disiplina at sanayin sa serbisyo militar. Malakas na pangangatawan, katatagan, kasanayan sa pakikipaglaban, at katapatan ang ilan sa pangunahing layunin ng pagsasanay. Tinitiis nila ang mga sakit at hirap nang walang reklamo. Pinapayagan lamang sila na makita ang kanilang pamilya sa panahon ng bakasyon. Sa gulang na 20, ang mga kabataang lalaki ay magiging sundalong mamamayan at ipinapadala na sa mga hangganan ng labanan. Sa edad na 30, sila ay inaasahang mag-aasawa na ngunit dapat na kumain at manirahan pa rin sa kampo, kung saan hahati na sila sa gastos. Sa edad na 60, sila ay maaari nang magretiro sa hukbo.

Sa lipunan ng mga Spartan, ang lahat ay nakikiisa upang mapigilan ang mga pag-aalsa ng mga helot. Maging ang mga kababaihan ay sinasanay na maging matatag. Di tulad ng mga kababaihang Greek na limitado ang ginagampanan sa lipunan, ang mga kababaihang Spartan ay maraming tinatamasang karapatan. Sila ang mga nag-aasikaso ng lupain ng kanilang mga asawa habang ang mga ito ay nasa kampo militar. Nangunguna din sila sa mga palakasan at malayang nakikipaghalubilo sa mga kaibigan ng kani -kanilang mga asawa habang masaya silang nanonood ng mga palarong tulad ng pagbubuno o wrestling, boksing, at karera.

Ang Sparta ang responsable sa pagkakaroon ng pinakamahusay na sandatahang lakas sa buong daigdig. Sa simula, labu-labo kung makipagdigma ang mga Greek. Oo ngat sama-samang nagmamartsa sa lugar ng digmaan, ang mga sundalo ay isa-isang nakikipaglaban sa mga kaaway hanggang sila ay manghina at mamatay. Nang lumaon ang mga Griyego, lalo na ang mga Spartan, ay mas naging maparaan sa kanilang pakikipagdigma. Sa halip na lumusob ng isa-isa sa mga kalaban,sila ay nananatiling sama-sama sa pagkakatayo pasulong man o paurong sa labanan,hawak ang pananggalang sa kaliwang kamay at espada naman sa kanan. Ang hukbong ito na tinaguriang phalanx ay karaniwang binubuo ng hanggang 16 na hanay ng mga mandirigma. Kapag namatay ang mga sundalo sa unang hanay, ito ay mabilis na sinasalitan ng susunod pang hanay. Ang phalanx ay hindi mga bayarang mandirigma, sila ay tagapagtanggol ng kanilang polis.

Pamprosesong

Tanong:

1. Ano ang pangunahing katangian ng Sparta bilang isang lungsod-estado ng

Greece?

2. Paano sinasanay ang mga Spartan upang maging malakas?

3. Paano nakabuti at nakasama ang paraan ng disiplina ng mga Spartan?

Karagdagang babasahin: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina 117

130

Ang Athens at ang Pag-unlad Nito

Sa simula ng 600 B.C.E., ang Athens ay isa lamang maliit na bayan sa gitnang tangway ng Greece na tinatawag na Attica. Ang buong rehiyon ay hindi angkop sa pagsasaka kaya karamihan sa mga mamamayan nito ay nagtrabaho sa mga minahan, gumawa ng mga ceramics, o naging mangangalakal o mandaragat. Hindi nanakop ng mga kolonya ang Athens.Sa halip, pinalawak nito ang kanilang teritoryo na naging dahilan upang ang iba pang nayon sa Attica ay sumali sa kanilang pamamahala.

Sa sinaunang kasaysayan, ang Athens ay pinamunuan ng mga tyrant na noon ay nangangahulugang mga pinunong nagsusulong ng karapatan ng karaniwang tao at maayos na pamahalaan . Bagamat karamihan sa kanila ay naging mabubuting pinuno, may mangilan-ngilan din na umabuso sa kanilang posisyon na nagbigay ng bagong kahulugan sa katawagang tyrant bilang malupit na pinuno sa ating panahon, sa kasalukuyan.

Sa simula, ang Athens ay pinamunuan ng hari na inihalal ng asembleya ng mamamayan at pinapayuhan ng mga mga konseho ng maharlika. Ang asembleya ay binubuo naman ng mayayaman na may malaking kapangyarihan. Ang mga pinuno nito ay tinawag na Archon na pinapaburan naman ang mga may kaya sa lipunan.

Di nagtagal, nagnais ng pagbabago ang mga artisano at mga mangangalakal. Upang mapigil ang lumalalang sitwasyon ng mga di nasisiyahang karaniwang tao, nagpagawa ang mayayamang tao o aristokrata ng nakasulat na batas kay Draco isang tagapagbatas. Malupit ang mga batas ng Greek at hindi ito binago ni Draco ngunit kahit na paano ang kodigong ginawa niya ay nagbigay ng pagkakapantay-pantaysa lipunan at binawasan ng mga karapatan ang mga namumuno. Sa gitna ngpagbabagong ito nanatiling di kontento ang mga mamamayan ng

Athens. Maraming Athenian ang nagpaalipin upang makabayad ng malaking pagkakautang. Marami rin sa kanila ang nagnais ng mas malaking bahagi sa larangan ng politika.

Batay sa teksto, ano ang kahulugan ng sumusunod?

tyrant-________________

_____________________

_____________________

Archon- _____________

_____________________

_____________________

Larawan 1.1 Ang Parthenon ng Greece

https://encrypted-tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:A Nd9GcReawl5Xp8agCB-TODpqzMKAPIuktNE9yhizLwBds64 yykmPzc7kg

131

Ang sumunod na pagbabago ay naganap noong

594 B.C.E. sa pangunguna ni Solon na mula sa mga pangkat ng aristokrata na yumaman sa pamamagitan ng pakikipagkalakalan. Kilala din siya sa pagiging matalino at patas. Inalis niya ang mga pagkakautang ng mahihirap at ginawang ilegal ang pagkaalipin nang dahil sa utang.

Gumawa rin siya ng sistemang legal kung saan lahat ng malayang kalalakihang ipinanganak mula sa mga magulang na Athenian ay maaaring maging hurado sa mga korte. Ang mga repormang pampolitika na ginawa ni Solon ay nagbigay ng kapangyarihan sa mga mahihirap at karaniwang tao. Nagsagawa rin siya ng mga repormang pangkabuhayan upang maisulong ang dayuhang kalakalan at mapabuti ang pamumuhay ng mga mahihirap. Nalutas ng repormang pangkabuhayan ang mga ilang pangunahing suliranin ng Athens at napaunlad ang kabuhayan nito. Sa gitna ng malawakang repormang ginawa ni Solon, di nasiyahan ang mga aristokrata. Para sa kanila, labis na pinaburan ni Solon ang mahihirap. Sa kasalukuyan, ginagamit ang salitang Solon bilang tawag sa mga kinatawan ng pambansang pamahalaan na umuugit ng batas.

Noong mga 546 B.C.E., isang politikong nagngangalang Pisistratus, ang namuno sa pamahalaan ng Athens. Bagamat mayaman siya, nakuha niya ang suporta at pagtitiwala ng karaniwang tao. Mas radikal ang mga pagbabagong ipinatupad niya tulad ng pamamahagi ng malalaking lupang sakahan sa walang lupang mga magsasaka. Nagbigay siya ng pautang at nagbukas ng malawakang trabaho sa malalaking proyektong pampubliko. Pinagbuti niya ang sistema ng patubig sa lungsod ng Athens, at nagpatayo ng magagandang templo. Ipinakita rin niya ang kaniyang interes sa sining at kultura sa pamamagitan ng pagbibigay suporta sa mga pintor at sa mga nangunguna sa drama. Ang pagsulong niya sa sining ang nagbigay-daan upang tanghalin ang

Athens na sentro ng kulturang Greek.

Larawan 1.2 Si Solon, isang mambabatas na Greek

http://en.wikipedia.org/wiki/Fil

e:Solon2.jpg

Larawan 1.3 Si Pisistratus, isang mahusay na pinunong Greek

http://en.wikipedia.org/wiki/ Cleisthenes

132

.

Noong 510 B.C.E., naganap muli ang pagbabago sa sistemang politikal ng Athens sa pamumuno ni Cleisthenes. Hinati niya ang Athens sa sampung distrito. Limampung kalalakihan ang magmumula sa bawat distrito at maglilingkod sa konseho ng tagapayo upang magpasimula ng batas sa Asembleya ang tagagawa ng mga pinaiiral na batas. Sa kauna-unahang pagkakataon, nakaboto sa asembleya ang mga mamamayan, may-ari man ng lupa o wala.

Upang mapanatili ang kalayaan ng mga mamamayan ipinatupad ni Cleisthenes ang isang sistema kung saan bawat taon ay binibigyan ng pagkakataon ang mga mamamayan na ituro ang taong nagsisilbing panganib sa Athens. Kapag ang isang tao ay nakakuha ng mahigit 6,000 boto, siya ay palalayasin sa Athens ng 10 taon. Dahil sa ang pangalan ay isinusulat sa pira-pirasong palayok na tinatawag na Ostrakon, ang sistema ng pagpapatapon o pagtatakwil sa isang tao ay tinawag na ostracism. Bagamat kaunti lamang ang naipatapon ng sistemang ito, nabigyan ng mas malaking kapangyarihan ang mga mamamayan.

Sa pagsapit ng 500 B.C.E., dahil sa lahat ng mga repormang naipatupad sa Athens, ang pinakamahalagang naganap ay ang pagsilang ng demokrasya sa Athens, kung saan nagkaroon ng malaking bahagi ang mga mamamayan sa pamamalakad ng kanilang pamahalaan.

Halaw sa Project EASE Modyul 4, Ang Pag-usbong ng

Sibilisasyong Griyego pahina 15-21.

Pamprosesong

Tanong:

1. Ano ang pangunahing katangian ng Athens bilang iang lungsod-estado ng Greece?

2. Para sa iyo, ano ang pinakamahalagang ambag ng Athens sa daigdig?

3. Nakabuti ba sa Greek ang pagpapatupad ng demoksrasya? Patunayan.

Karagdagang babasahin: Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina 116-117

133

Gawain 7. Paghahambing

Panuto:Sa tulong ng venn diagram, isulat ang pagkakatulad at pagkakaiba ng Sparta at Athens bilang mga lungsod-estado ng sinaunang Greece.

SpartaAthens

Pamprosesong Tanong

1. Paano nakaimpluwensiya ang lokasyon sa pamumuhay ng mga

Spartan at Athenian?

2. Bakit mahalaga ang mga lungsod-estado ng Sparta at Athens sa pag-unlad ng Kabihasnang Greek?

3. Kung nabuhay ka noong panahong klasikal ng Greece, saan mo mas pipiliiing tumira, sa Athens o sa Sparta? Ipaliwanag ang sagot.

Gawain 8. Magbasa at Matuto

Bagamat ang Greece ay binubuo ng ibat ibang lungsod-estadong malaya sa isat isa, iisa lamang ang wika at kultura ng mga Greek. Mataas ang tingin nila sa isat isa, samantalang hindi edukado at mababa ang tingin nil sa mga hindi Greek.

Naranasan din ng Greece ang banta ng paglusob at pananakop ng mga kalapit na kabihasnan. Matutunghayan mo sa bahaging ito ang mga digmaang kinasangkutan ng Greece.

134

Ang Banta ng Persia

Hangarin ng Persia na palawakin ang imperyo nito sa kanluran. Noong 546 B.C.E., sinalakay ni cyrus the Great ang Lydia sa Asia Minor. Ipinagpatuloy ni Darius I, ang nagmana ng trono ni cyrus the Great, ang hangaring ito. Noong 499 B.C.E., sinalakay niya ang mga kalapit na kolonyang Greek. Nagpadala ng tulong ang Athens ngunit natalo ang mga kolonyang Greek sa labanang pandagat sa Miletus noong 494 B.C.E. Bagamat natalo ang puwersa ng Athens, nais ni darius na parusahan ang lungsod sa ginawang pagtulong at gawin itong hakbang sa pagsakop a Greece. Bilang paghahanda sa napipintong pananalakay ng Persia, sinimulan ng Athens ang pagpapagawa ng isang plota o fleet na pandigma.

Ang Digmaang Graeco- Persia (499-479 B.C.E.)

Ang unang pagsalakay ng Persia sa Greece ay naganap noong 490 B.C.E. sa ilalim ni Darius. Tinawid ng plota ng Persia ang Aegean Sea at bumaba sa Marathon , isang kapatagan sa hilagang -silangan ng Athens. Tinalo ng 10, 000 puwersa ng Athens ang humigit-kumulang 25,000 puwersa ng Persia.

Ipinagpatuloy ni Xerxes, anak ni Darius ang tangkang pagpapabagsak sa Athens. Noong B.C.E., isang madugong labanan ang naganap sa Thermopylae, isang makipot na daanan sa gilid ng bundok at ng silangang baybayin ng Central Greece. Pitong libong Greek, tatlong daan sa mga ito ay taga-Sparta sa ilalim ni Leonidas ang nakipaglaban sa puwersa ni Xerxes. Noong una, inakala ni Xerxes na madali niyang malulupig ang mga Greek. Hindi niya inasahan ang katapangan at kahusayan ng mga taga-Sparta sa pakikipagdigma. Sa loob ng tatlong araw, dumanak ang dugo ng mga taga Persia. Subalit ipinagkanulo ng isang Greek ang lihim na daanan patungo sa kampo ng mga Greek. Pinayuhan ni Leonidas ang mga Greek na lumikas habang ipinagtatanggol ng kanyang puwersa ang Thermopylae. Sa harap ng higit na maraming puwersa ni Xerxes, namatay ang karamihan sa tropa ni Leonidas.

Sinalakay at sinakop ni Xerxes ang Athens. Subalit dinala ni Themistocles ang labanan sa dalampasigan ng pulo ng Salamis kung saan ang dagat ay lubhang makipot. Nahirapang iwasan ng malaking barko ni Xerxes ang maliliit na barko ng Athens na pilit na binabangga ang mga ito hanggang sa mabutas. Isa-isang lumubog ang plota ng Persia. Ang nalalabing hukbo ni Xerxes ay tinalo ng mga alyansa ng mga lungsod-estado ng Greece sa pamumuno ni Pausanias ng Sparta. Kabilang sa alyansang ito ang Athens, Sparta, Corinth, at Megara.

Larawan 1.4. Paglalarawan ng

Digmaang Graeco-Persia

http://althistory.wikia.com/wiki/Greek

_Glory?file=GRECO-PERSIAN-WARS.gif

Ano ang dahilan ng pagtatagumpay ng Greek laban sa malaking puwersa ng Persia? Ipaliwanag.

______________________

______________________

______________________

______________________

______________________

______________________.

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pp 117-118

135

Digmaang Peloponnesian

Nais ni Pericles na manatili ang kapayapaan di lamang sa Athens kundi maging sa mga kalapit nitong mga lungsod-estado at maging sa Persia. Habang umuunlad ang Athens, lumawak din ang kanilang kapangyarihan sa kalakalan. Ito ang naging dahilan kung bakit sa panahon ng Delian League ay naging isang imperyo ang Athens.

Hindi lahat ng lungsod-estado ay sumang-ayon sa ginawa ng Athens na pagkontrol sa Delian League subalit wala silang nagawa upang umalis sa alyansa. Kayat ang mga lungsod-estado na kasapi sa Delian League tulad ng Sparta, Corinth at iba pa ay nagtatag ng sarili nilang alyansa sa pamumuno ng Sparta at

tinawag itong Peloponnesian League.

Noong 431 B.C.E., nilusob ng Sparta ang mga karatig pook ng Athens na naging simula ng Digmaang Peloponnesian. Batid ni Pericles na mahusay na mandirigma sa lupa ang mga Spartan kung kayat iniutos niya ang pananatili ng mga Athenian sa pinaderang lungsod. Samantala, inatasan niya ang sandatahang lakas ng Athens na lusubin sa karagatan ang mga Spartan. Ngunit sinawing- palad na may lumaganap na sakit na ikinamatay ng libo-libong tao, kasama na si Pericles, noong 429 B.C.E.

Lahat ng mga pumalit kay Pericles ay hindi nagtagumpay dahilan sa mga mali nilang mga desisyon. Isa na rito si Alcibiades. Matapos siyang akusahan ng mga Athenian na lumalabag sa paniniwalang panrelihiyon, tumakas siya patungong Sparta upang iwasan ang pag -uusig sa kanya. Doon siya ay naglingkod laban sa kanya mismong mga kababayan. Di naglaon bumalik din si Alcibiades sa Athens at siya ay pinatawad at binigyang-muli ng pagkakataong pamunuan ang sandatahang lakas ng Athens. Bagamat naipanalo niya ang ilang laban nila sa Sparta, lubhang malakas ang mga Sparta at noong 404 B.C.E., sumuko ang mga Athenian. Bilang ganti, ipinapatay ng mga Spartan si Alcibiades.

Ang dalawamput pitong taong Digmaan ng Peloponnesian ay isang malaking trahedya para sa Greece. Nagkaroon ng malawakang pagkawasak ng ari-arian at pagkamatay ng mga tao. Lumala rin ang suliranin sa kawalan ng hanapbuhay, pagtaas ng presyo ng mga bilihin, at kakulangan sa pagkain.

Halaw sa Project EASE Modyul 4: Ang Pag-usbong ng Sibilisasyong Greece pp. 31-32

Mapa 1.3 Lokasyon ng Digmaang Peloponnesian

http://en.wikipedia.org/wiki/Peloponnesian

Ano ang epekto sa Greece ng hidwaan at digmaan sa pagitan ng mga lungsod-estado nito? Ipaliwanag

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

_____________________________.

Karagdagang Babasahin:

Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong Taon nina Mateo et.al. pp 119

136

Gawain 9. A-K-B Chart

Panuto: Punan ang diagram ng kinakailangang impormasyon batay sa binasang teksto.

Digmaang Kinasangkutan ng Sinaunang Greece

Aktor (Sino ang magkalaban?)

Kaganapan

(Anu-ano ang mga mahahalagang pangyayari?)

Bunga

(Ano ang resulta ng digmaan?)

Pamproseng Tanong

1. Ano ang pinakamahalagang kontribusyon ng mga Spartan at Athenian sa daigdig?

2. Alin sa sumusunod na kontribusyon ang may kaugnayan sa kasalukuyan? Patunayan.

137

Gawain 10. Magbasa at Matuto. Basahin at unawain ang teksto tungkol Ginintuang Panahon ng Athens.

Ginintuang Panahon ng Athens

Noong 461 B.C.E., si Pericles, isang strategos o heneral na inihalal ng mga kalalakihang mamamayan ang namuno sa Athens. Taon-taon ay nahahalal si Pericles hanggang sa sumapit ang kaniyang kamatayan noong 429 B.C.E.

Sa loob ng mahabang panahon ng kaniyang panunungkulan, maraming pinairal na mga programang pampubliko si Pericles. Lahat ay naglalayong gawing pinakamarangyang estado ang Athens.

Nais ni Pericles na lumawak pa ang umiiral na demokrasya sa Athens kung kayat dinagdagan niya ang bilang ng mga manggagawa sa pamahalaan at sinuwelduhan niya ang mga ito. Lahat ng mamamayan ay nagkaroon pagkakataong makapagtrabaho sa pamahalaan mayaman man o mahirap. Kaya di nagtagal mga ikatlong bahagi (1/3) ng populasyon ng Athens ay bahagi na ng mga gawain ng pamahalaan.

Ngunit hindi lahat ay nasiyahan sa mga repormang ipinatupad ni Pericles. Para sa mayayaman ang ginawa niyang mga pagbabago ay magdudulot ng pagkalugi sa pamahalaan at maghihikayat ng katamaran sa mga ordinaryong mamamayan. Ipinagtanggol niya ang kanyang mga ginawang pagbabago sa pamamagitan ng pagbibigay ng isang pahayag na naitala naman ni Thucydides, na isang historyador. Ayon kay Pericles Ang ating konstitusyon ay isang demokrasya sapagkat ito ay nasa mga kamay ng nakararami at hindi ng iilan.

Mahalaga ang edukasyon para sa mga Athenian. Ang mga lalaki ay pinag- aaral sa mga pribadong paaralan kung saan sila ay natuto ng pagbasa, matematika, musika,at mga obra ni Homer na Iliad at Odyssey. Hinikayat din silang talakayin ang sining, politika at iba pang usapin. Ang palakasan ay bahagi rin ng kanilang pag-aaral.

Sa edad na 18 taong gulang, ang mga lalaki ay nagsasanay sa militar ng 2 taon at pagkatapos ay maaari nang maging mamamayan ng Athens at makibahagi sa pamahalaan nito. Samantala, ang mga kababaihan ay itinuring na mas mababa sa mga kalalakihan. Hindi sila nabigyan ng pagkamamamayan at hindi maaaring makibahagi sa pamahalaan. Hindi rin sila maaaring magmay-ari. Ang kanilang buhay ay umiikot sa mga gawaing bahay at pag-aalaga ng mga anak. Sa edad na 14 -16 sila ay ipinakakasal sa mga lalaking napili ng kanilang mga magulang.

Pagsasaka ang karaniwang ikinabubuhay ng mga Athenian. Ang mga ani ay kanilang kinakain. Ang mga sobrang produkto ay ipinapalit nila ng iba pang kagamitang pambahay.

Bagamat marangya at magarbo ang ang mga gusaling pampubliko, ang mga tahanan naman ay simple lamang, maging ito ay pag-aari ng mayayaman o karaniwang tao.

Sa kabuuan, simple lamang ang naging pamumuhay sa sinaunang Greece.Ngunit mula sa simpleng pamumuhay na ito ay lumitaw ang pinakamahuhusay na artista, manunulat, at mga pilosopo na tinitingala sa sandaigdigan hanggang sa ating makabagong panahon.

Ang may-akda ng mga natatanging pilosopong Greek sa larangan ng politika

ay kinilala sa mundo tulad ng The Republic ni Plato at Politics ni Aristotle.

Maging sa larangan ng arkitektura ay nakilala ang mga Greek. Kahangahanga ang arkitektura ng mga templo. Ang ilan dito ay matatagpuan sa Athens, Thebes, Corinth, at iba pang siyudad. Ang tatlong natatanging

estilo na Ionian, Doric, at Corinthian ay naperpekto nila nang husto.

138

Ang pinakamagandang halimbawa ay ang Parthenon, isang marmol na templo sa Acropolis sa Athens. Ito ay itinayo nina Ictinus at Calicrates at inihandog kay Athena, ang diyosa ng karunungan at patrona ng Athens.

Ilan sa mga labi ng iskulturang Greek ay matatagpuan din sa mga templo ng Crete, Mycenaea, at Tiryus. Ang pinakadakilang Greek na iskultor ay si Phidias. Ang estatwa ni Athena sa Parthenon at ni Zeus sa Olympia ay ilan lamang sa mga obra maestra niya. Ilan pang mga natatanging iskultura ay ang Collossus of Rhodes ni Chares at Scopas ni Praxiteles na parehong itinanghal na Seven

Wonders of the Ancient World.

Kinilala rin ang kontribusyon ni Herodotus sa larangan ng kasaysayan. Ang kanyang mga paglalakbay sa Asya at Sparta ay nakatulong upang maging obra maestro niya

ang Kasaysayan ng Digmaang Persian. Tinawag siyang Ama ng Kasaysayan. Sinundan ito ng isa pang historyador, si Thucydides. Ilan sa mga isinulat niya ay ang Anabis, isang kuwento ng sikat na martsa ng mga Greek mula sa Babylonia hanggang Black Sea at Memorabilia na kalipunan ng mga kuwento ng guro niyang si Socrates.

Nagkaroon din ng kaalaman sa makabagong medisina sa sinaunang Greece. Ang pinakadakilang Greek na manggagamot ay si Hippocrates na kinilala bilang Ama ng Medisina. Itinaas niya ang larangan ng medisina bilang agham at hindi bunga ng mahika.

Marami ring Greek ang kinilala at dinakila dahil sa kanilang naging ambag sa larangan ng agham at pilosopiya. Ang kauna-unahang pilosopiya ay ipinakilala ni Thales ng Militus. Ayon sa kaniya ang sandaigdigan ay nagmula sa tubig, ang pangunahing elemento ng kalikasan. Samantala si Pythagoras naman ang nagpasikat ng doktrina ng mga numero kung saan sinasabi niya na ang bilang na tatlo, lima at pito ay maswerteng mga numero.

Ilang dekada matapos ang Digmaang Persian, isang pangkat ng mga guro na tinatawag na mga Sophist ang sumikat sa Athens. Nagpakilala sila ng pagbabago sa mga umiiral na pilosopiya. Ayon sa kanila maaaring turuan ang mga tao na gumawa ng magagandang batas,

makapagsalita, at makipagdebate sa mga

Asembleya. Maraming Athenian ang tumuligsa sa mga pilosopiya ng mga Sophist. Isa na rito ay si Socrates. Ayon sa kaniya mahalaga na

kilalanin mo ang iyong sarili (know thyself). Ayon sa kaniya dapat na patuloy na magtanong ang mga tao hinggil sa mga bagay-bagay upang matiyak kung sila ay may mga kasagutan sa mga katanungang ito.

Ang pamamaraang ito ay kinikilala ngayon na Socratic Method. Di nagustuhan ng mga Athenian ang ginawang pagtatanong ni Socrates lalo na ang mga tungkol sa mga diyos-diyosan at ilang patakaran ng Athens. Dahilan dito siya ay nakulong at nahatulan ng kamatayan. Ngunit bago pa siya naparusahan, siya ay nagpakamatay sa pamamagitan ng paglason sa sarili. Ang lahat ng mga ideya ni Socrates ay hindi niya naisulat.

Si Plato, ang kaniyang pinakasikat na mag- aaral, ang nagsumikap na maitala ang lahat ng dayalogo sa pagitan ng dalawa o mas higit pang tauhan. Ang pinakatanyag ay ang Republic, isang talakayan tungkol sa katangi-tanging polis at ang uri ng pamahalaan na makapagbibigay ng kaligayahan sa mga mamamayan nito.

Samantala, si Aristotle, ang pinakamahusay na mag-aaral ni Plato, ay nagpakadalubhasa sa pag-aaral ng halaman, hayop, astronomiya, at pisika na pawang nangangailangan ng masusing pagmamasid. Ayon sa kaniya, ang alinmang teorya ay maaari lamang tanggapin kung ito ay batay sa masusing pagmamasid ng mga katotohanan. Kinilala si Aristotle na Ama ng Biyolohiya. Ilan sa mga tanyag niyang aklat ay ang Poetic, isang pagsusuri sa mga ibat ibang dula-dulaan, ang Rhetoric na nagsasabi kung paano dapat ayusin ng isang nagtatalumpati ang kanyang talumpati, at ang Politics kung saan tinalakay ng mga mamamayan ang ibat ibang uri ngpamahalaan.

Halaw sa Project EASE Modyul 4, Ang Pag-usbong ng Sibilisasyong Griyego.

139

Gawain 11. Talahanayan, Punan Mo.

Panuto: Mula sa binasang teksto tungkol sa ginintuang panahon ng Athens, buuin ang talahanayan ng mga ambag ng Greece sa ibat ibang larangan.

LaranganAmbagKahalagahan

Pamprosesong Tanong

1. Ano ang epekto ng kabihasnang Greece sa kasalukuyang panahon?

2. Alin sa mga nabanggit na kontribusyon ang may pinakamalawak na epekto sa pamumuhay ng mga Pilipino? Patunayan.

140

Gawain 12. Magbasa at Matuto

Panuto: Basahin at unawain ang nilalaman ng sumusunod na teksto

tungkol sa paglakas ng Imperyong Macedonia at pagbagsak ng mga lungsod-estado ng Greece.

.

Imperyong Macedonian

Hinangad ni Philip, hari ng Macedonia , na pag-isahin ang mga lungsod- estado sa Greece sa ilalim ng kanyang pamamahala. Upang matupad ang kaniyang hangarin, bumuo siya ng isang hukbo at sinanay sa pinakamabisang paraan ng pakikipagdigma. Bilang pagtatanggol ng kanilang kalayaan, sinalakay ng magkasanib na puwersa ng Athens at ng Thebes ang Macedonia noong 338 B.C.E. Madaling tinalo ni Philip ang hukbo ng dalawang lungsod-estado.Ang pagkatalo ng Athens at Thebes ay hudyat ng pagtatapos ng kapangyarihan ng mga lungsod-estado. Ang buong Greece, maliban sa Sparta, ay napasailalim sa kapangyarihan ng Macedonia.

Naging tanyag na pinuno ng Macedonia ang anak ni Philip na si Alexander the Great. Noong siya ay bata pa lamang, naging guro niya si Aristotle na nagturo sa kaniya ng pagmamahal sa kultura at karunungan. Habang lumalaki, natutuhan niya ang kagalingan sa pakikipagdigma. Siya ay 21 taong gulang nang mamatay ang kanyang ama at naging hari ng Macedonia at Greece. Matalino, malakas ang loob at magaling na pinuno si Alexander . Sinalakay niya ang Persia at Egypt at pagkatapos ay tumungo sa silangan at sinakop ang Afghanistan at hilagang India. Nagtatag siya ng imperyo na sumakop sa kabuuan ng kanlurang Asya, Egypt, at India. Pinalaganap niya ang kaisipang Greek sa silangan.

Noong 323 B.C.E., sa gulang na 32 taon namatay si Alexander sa Babylon sa hindi matiyak na karamdaman.

Halaw mula sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina 119-120

Larawan 1.5 Paglalarawan kay Alexander the Great

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/comm ons/a/ac/BattleofIssus333BC-mosaic-detail1.jpg

Gabay na Tanong

1. Ano ang dahilan ng paghina ng mga lungsod-estado ng

Greece?

2. Ano ang nagbigay-daan sa paglakas ng Macedonia?

3. Ano ang maituturing na kontribusyon ng Imperyong

Macedonia sa mundo?

141

GAWAIN 13: GREECESA ISANG TINGIN

Panuto: Punan ang word map ng maikling pagpapaliwanag tungkol sa bawat konseptong tumutukoy sa Kabihasnang Greece. Matapos punan ang word map ay sagutin ang tanong sa kahon.

Politika

Ekonomiya

Heograpiya

Sinaunang Kabihasnang Greece

Agham at

PilosopiyaSining at

Teknolohiya

Arkitektura

Bakit itinuturing na isang Kabihasnang Klasikal ang Kabihasnang Greek?

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

142

Sa pagkamatay ni Alexander the Great, unti -unting humina ang malawak na imperyong kanyang naitatag. Sa kabilang dako naman ng kanlurang Europe, isang pamayanan ang unti-unting namumukadkad. Ito ay ang Rome. Kung ang Greece ay kilala sa taguring the glory that was Greece makikilala ang Rome sa taguring the grandeur that was Rome. Ano kaya ang kahulugan nito? Halinat iyong tuklasin.

Suriin ang timeline ng kasaysayan ng Imperyong Roman. Magagamit itong gabay sa mga susunod na pagtalakay.

202 B.C.E.306 C.E.

180 C.E.Naging

Natalong

emperador ng

mgaNagtapos

imperyo si

Romanssiang Pax

Constantine

HannibalRomana

750 B.C.E500 B.C.E250 B.C.E1 C.E.250 C.E500 A.D.

509B.C.E.264B.C.E.

Itinatag

Sumiklab

ang

angPunic

Roman

War

Republic

450 B.C.E Naging pundasyon ng batas ng mga Romans ang Twelve Tables

27 B.C.E476 C.E.

NagsimulaNagtapos

ang Paxang

Romana saimperyong

pamumunoRomano sa

ni AugustusKanluran

284 C.E.

45 B.C.EHinati ni

NagingDiocletian

diktador ngang

Rome siimperyong

JuliusRome

Caezar

Pigura 1.2 Timeline ng mga pangyayari sa

Imperyong Rome.

143

Gawain 14. Magbasa at Matuto.

Panuto: Basahin at unawain ang teksto tungkol sa Kabihasnan ng Rome.

.

Ang Italy ay isang bansang matatagpuan sa kanlurang Europe. Ito ay isang peninsula na nakausli sa Mediterranean Sea. Katulad ng Greece, ang Italy ay binubuo ng maraming kabundukan at ilang mga kapatagan. Isang mahalagang kapatagan ang Latium. Ang Ilog Tiber ay dumadaloy sa kapatagang ito. May ilang bakas ng sinaunang kabihasnan sa kapatagan ng Latium at sinasabing dito umusbong ang dakilang lungsod ng Rome.

Masasabing istratehiko ang lokasyon ng Rome dahil sa Ilog Tiber na nag-uugnay dito at sa

Mediterranean Sea. Ang lokasyong ito ay nagbigay- daan sa pakikipagkalakalan ng Rome sa mga bansang nakapalibot sa

Mediterranean Sea. Ang saganang kapatagan at maunlad na agrikultura ay kayang suportahan ang pagkakaroon ng malaking populasyon.

Mapa 1.4. Lokasyon ng Kabihasnang Rome

Ano ang kaugnayan ng heograpiya sa pag-usbong ng Rome bilang isang matatag na lungsod?

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

144

Ang Simula ng Rome

1

Ang Rome ay itinatag sa kalagitnaan ng ikawalong siglo B.C.E. ng mga unang Roman na nagsasalita ng Latin, isang sangay ng wikang nabibilang sa Indo-Europeo. Sila ay lumipat sa gitnang Italy at nagtayo ng sakahang pamayanan sa Latium Plain.

3

Ang kambal ay sinagip at inaruga ng isang babaing lobo. Nang lumaki ang dalawa at nalaman ang kanilang pinagmulan, inangkin nila ang trono at itinatag ang Rome sa pampang ng Tiber River noong 753 B.C.E.

2

Ayon sa isang matandang alamat ang Rome ay itinatag ng kambal na sina Romulus at Remus. Habang mga sanggol pa lamang, inilagay sila sa isang basket at ipinaanod sa

Tiber River ng kanilang amain sa takot na angkinin ng kambal ang kaniyang trono.

Paano nagsimula ang Rome?

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

http://upload.wikime

dia.org/wikipedia/co mmons/6/6a/She-wolf_suckles_Romul us_and_Remus.jpg

4

Ang mga Roman ay tinalo ng mga Etruscan, ang kalapit na tribo sa hilaga ng Rome. Sila ay magagaling sa sining, musika, at sayaw. Dalubhasa rin sila sa arkitektura, gawaing metal, at kalakalan . Tinuruan nila ang mga Roman sa pagpapatayo ng mga gusaling may arko, mga aqueduct, mga barko, paggamit ng tanso, paggawa ng mga sandata sa pakikipagdigma, pagtatanim ng ubas, at paggawa ng alak.

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina 126-127

145

Ang Republikang Romano

Sang-ayon sa tradisyon, pinaalis ng mga Roman ang punong Etruscan at nagtayo ng Republika, isang pamahalaang walang hari.

Noong 509 B.C.E, namuno si Lucius Junius Brutus at nagtagumpay sa pagtataboy sa mga Etruscan. Pagkatapos maitaboy ang huling haring Etruscan na si Tarquinius Superbus, itinatag ni Lucius Junius Brutus ang isang Republika. Tumagal ito mula 509 hanggang 31 B.C.E.

Sa halip na pumili ng hari, naghalal ang mga Roman ng dalawang konsul na may kapangyarihang tulad ng hari at nanungkulan sa loob lamang ng isang taon. Bawat isa ay may kapangyarihang pigilin ang pasya ng isa. Dahil sa pagkakahati ng kapangyarihan ng mga konsul, humina ang sangay tagapagpaganap. Sa oras ng kagipitan, kinakailangang pumili ng diktador na manunungkulan sa loob lamang ng anim na buwan. Nagtatamasa ang diktador ng higit na kapangyarihan kaysa mga konsul.

Republika lamang sa pangalan ang mga pamahalaan dahil laan lamang ito sa mga maharlika o patrician. Pawang mga patrician ang dalawang konsul, ang diktador at ang lahat ng kasapi ng senado. Mga kapos sa kabuhayan ang plebeian at kasapi ng Assembly na binubuo ng mga mandirigmang mamamayan. Walang kapangyarihan ang plebeian at hindi rin makapag-aasawa ng patrician.

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,

Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Vivar et. al. pahina 92.

Batay sa binasang teksto, ilarawan ang mga sumusunod na bahagi ng

Republikang Romano. konsul- _________________

_______________________

_______________________

diktador- ________________

_______________________

_______________________

Patrician- _______________

_______________________

_______________________

Plebeian- ______________

_______________________

_______________________

Para sa karagdagang kaalaman, basahin ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina 127

146

TagumpayngPlebeianLabansa

Patrician.

Ayon sa kasaysayan, nagsimulang maghimagsik ang mga plebeian noong 494 B.C.E. upang magkamit ng pantay na karapatan. Nagmartsa sila sa buong Rome at lumikas sa kalapit na lugar na tinaguriang Banal na Bundok. Doon sila nagbalak magtayo ng sariling lungsod. Sa takot ng mga patrician na mawalan ng mga manggagawa, sinuyo nila ang mga plebeian upang itigil ang kanilang balak sa pamamagitan ng pagpapatawad sa dati nilang utang; pagpapalaya sa mga naging alipin nangg dahil sa pagkakautang; at ang paghahalal ng mga plebeian ng dalawang mahistrado o tribune na magtatanggol ng kanilang karapatan.

May karapatan ang tribune o mahistrado na humadlang sa mga hakbang ng senado na magkasama sa mga plebeian. Kapag nais hadlangan ng isang tribune ang isang panukalang -batas, dapat lamang niyang isigaw ang salitang Latin na veto! (Tutol Ako!). Sa loob ng isang siglo at kalahati, nagkaroon ng higit na maraming karapatan ang plebeian. Noong 451 B.C.E, dahil sa mabisang kahilingan ng mga plebeian, nasulat ang mga bataas sa 12 lapidang tanso at inilagay sa rostra ng forum upang mabasa ng lahat. Ang 12Tables ang kauna-unahang nasusulat na batas sa Rome at naging ugat ng Batas Roman. Sa pamamagitan nito, nabawasan ang panlilinlang sa mga plebeian at napagkalooban sila ng karapatang makapg-asawa ng patrician, mahalal na konsul, at maging ksapi ng Senado.

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,

Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Vivar et. al. pahina 92.

Ano ang kahalagahan ng pagkakaroon ng nakasulat na batas para sa mga plebeian?

_________________________

_________________________

_________________________

_______________________

Magbigay ng halimbawa ng pangyayari sa kasalukuyang panahon na maihahalintulad sa tinahak ng mga plebeian upang matamo ang kanilang karapatan. Ipaliwanag

_________________________

_________________________

_________________________

_______________________

Sa kasalukuyan, nabibigyan din ba ng kahalagahan ang kapakanan ng mga karaniwang tao? Patunayan

_________________________

_________________________

_________________________

_______________________

Para sa karagdagang kaalaamn, basahin ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina 127-128

147

PaglaganapngKapangyarihanng

Rome

Lumaganap ang kapangyarihan ng Rome sa buong Italy matapos ang sunud-sunod na digmaan mula pa noong 490 B.C. E. Nasakop ang mga Latino, mga Etruscan at iba pang pangkat tulad ng Hernici, Volscian, Sabine at Samnite. Matapos masakop ang gitnang Italy, isinunod ang lungsod- estado ng Greece sa timog. Naganap ang unang sagupaan ng Rome at Greece sa Heraclea, Italy noong 280 B.C.E. Nagwagi Ang Greece dahil tinulungan si Haring Pyrrhus ng Espirus ng kaniyang pinsang si Alexander the Great at dahil din sa paggamit ng mga elepanteng kinatatakutan ng mga mandirigmang Romano. Bagamat nagtagumpay si Haring Pyrrus, marami sa kaniyang tauhan ang nalipol, kung kaya sa ngayon, ang isang napakamahal na tagumpay ay tinaguriang Pyrric Victory. Hindi nagtagal, nagapi si Haring Pyrrhus noong 275 B.C.E sa Beneventum, Italy. Rome ang naging reyna ng peninsula ng Italy.

Ang tagumpay ng isang labanan ay hindi lamang nangangahulugan ng panalo ng Roman at pagtatamo ng kabantugang militar. Kadalasan, naging kaanib ng Rome ang nagaping kaaway at magiging kolonya ng Rome ang nasakop na teritoryo. Ang mga hukbong nagapi ay nagiging karagdagang mandirigma para sa hukbong Roman. Sa ganitong sistema unti-unting lumaganap ang kapangyarihan ng Rome magmula sa ilog Tiber hanggang sa kabuuan ng Italy. Sumasakop ang teritoryong Roman mula sa Ariminium at Pisa sa hilaga hanggang sa Kipot ng Messina sa timog. Sa kabila ng 16 na kilometrong kipot na ito, nakaharap ng mga Roman sa Sicily ang naging pinakamabigat na kaaway nito- ang mga Carthagenian.

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,

Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Vivar et. al. pahina 93

Mula sa binasang teksto, isa-isahin ang pangyayaring nagbigay-daan sa paglaganap ng Kapangyarihan ng Rome.

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

Para sa karagdagang kaalaman, basahin ang Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina 128.

148

Digmaang Punic

2 Nagdulot ng suliranin sa Carthage ang pananakop ng Rome sa bahaging timog ng Italy. Nagisismula pa lamang ang Carthage noon na maging makapangyarihan sa kanlurang bahagi ng Mediterranean. Itinatag ang Carthage (Tunis ngayon) ng mga Phoenician mula sa Tyre noong 814 B.C.E. Nang sakupin ng Persia ang Tyre, naging malaya ang Carthage at nagtatag ito ng imperyong komersyal na nasasakop ng hilagang Africa, silangang bahagi ng Spain, pulo ng Corsica, Sardinia at Sicily.

3Nasubokang

kapangyarihanngRome at

Carthage satatlongDigmaang

Punic- salitang Latin na nagmula sa pangalang Phoenicia. Sa digmaang ito napagpasyahan kung sino ang mamumuno sa Mediterranean. Sa simula makapangyarihan ang Carthage sa dagat bagaman pawang upahan ang mga mandirigma nito dahil sa maliit na populasyon. Ang mga Roman naman sa simula ay walang hukbong pandagat ni karanasan sa digmaang pandagat.

Mapa 1.5 Lokasyon ng Digmaang Punic

http://upload.wikimedia.org/ wikipedia/commons/7/79/First_Punic _War_264_BC.png

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Vivar et. al. pahina 94

1 Sa simula makapangyarihan ang Carthage sa dagat bagaman pawang upahan ang mga mandirigma nito dahil sa maliit na populasyon. Ang mga Roman naman sa simula ay walang hukbong pandagat ni karanasan sa digmaang pandagat.

149

DigmaangMahahalagang PangyayariKinahinatnan

Punic

Bagamatwalang malakas

na plota, dinaig ng Rome

Unangang Carthagenoong 241

B.C.E.Nanalo ang Rome

DigmaangNagpagawa ang Rome nglaban sa Carthage.

Punic (264-plota at sinanay ang mga

241 B.C.E)sundalonitonamaging

magagalingna

tagapagsagwan.

Bilangtandang

pagkakapanalongRome,

sinakopnitoangSicily,

Sardinia at Corsica

Nagsimula ito noong 218

IkalawanagB.C.E.nangsalakayin niNatalo si Hannibal

Hannibal,angheneralngsa labanan sa

DigmaangCarthage, ang lungsod ngZama noong 202

Punic (218-SaguntumsaSpainnaB.C.E.

202 B.C.E)kaalyado ng Rome.

MulaSpain, tinawid niSaisang

Hannibal ang timog Franekasunduang

kasama ng mahigit na 40,pangkapayapaan

000 sundalo.noong201B.C.E,

Tinawiddinnilaangpumayagang

bundok ngAlpsupangCarthage na siraon

makarating sa Italy.angplotanito,

Tinaloni Hannibal angisuko ang Spain, at

isangmalakinghukbongmagbayadng

RomesaCannaenoongbuwis taon-taon sa

216B.C.E.subalithindiRome

naghangad si Hannibal na

salakayin ang Rome nang

hindipadumaratingang

inaasahangpuwersana

manggagalingsa

Carthage.

Sa ilalim ng pamumuno ni

Scipio Africanus, sinalakay

ngmgaRomanang

hilagangAfricaupang

150

pilitin si Hannibal na iwan

ang Italy at tumungo sa

Bakitmahalagapar

Carthageupangsagipin

angkaniyangmgapagkontrol sa Mediterr

kababayan.Ano ang dahilan ng

naganap na Digmaang

IkatlongMatapos ang 50 taon,

naganapangIkatlongMuling natalo ang

DigmaangDigmaang Punic.Carthage saPaano nakabutisa R

Punic (149-Mahalagaangpapelnidigmaan.laban sa Carthage?

146 B.C.E)MarcusPorciusCato,

isang pinuno at manunulatKinuha ng Rome

na Roman, sa pagsiklab ngang lahat ng pag-Tagumpay sa

digmaan.Sakanyangaari ng CarthagePagkata

pagbisitasaCarthage,sa Hilagang Africapumunta sa sil

nakitaniyaangMacedonia ay n

kasaganahanatluhongang Corinth at

pamumuhayrito.Batidpangangasiwa

niyangmalakasangMula 13

lupain. Sa pags

Carthageatnananatili

ay nasakop ng

itong bantasaseguridad

ang Mediterran

ngRome.Pagbaliksa

Rome, itinanimniyasaHalaw sa Kasays

isipan ng Senate at publiko

nina Mateo et.

nadapatwasakinang

Carthage.

Nang salakayin ng Carthage ang isang kaalyado ng Rome, sinalakay ng Rome ang Carthage. Sinunog nito ang lungsod at ipinagbili ang mga mamamayan bilang alipin.

Kabihasnang Roman

Sa pagsakop ng Rome sa mga lungsod-estado ng Greece, libo-libong Greek ang tumungo sa Italy. Tinangay din ng mga heneral ng Rome ang mga gawang sining at aklat ng Greece sa pagbabalik nila sa Rome. Kumalat ang kabihasnang Greece sa Rome at maraming Roman ang tumungo sa Athens para mag-aral. Naimpluwensiyahan ng Greece ang kabihasnang nabuo sa Rome.

Gayunpaman, may sariling 151 katangian ang kabihasnang Roman.

Pangunahin na rito ang kaalaman sa arkitektura, inhenyeriya, at sistema ng

Larawan 1.6 Ang labi ng Colloseum sa Rome.

http://ancientworld2009.wikispaces.com/file/view

/coliseum.jpg/92540006/coliseum.jpg

Batas

Ang mga Roman ay kinikilala bilang pinakadakilang mambabatas ng sinaunang panahon. Ang kahalagahan ng Twelve Tables ay ang katotohanan na wala itong tinatanging uri ng lipunan. Ito ay batas para sa lahat, patrician o plebeian man. Ito ang ginamit upang alamin ang mga krimen at tantiyahin ang kaukulang parusa. Nakasaad dito ang mga karapatan ng mga mamamayan at ang pamamaraan ayon sa batas.

Panitikan

Ang panitikan ng Rome ay nagsimula noong kalagitnaan ng ikatlong siglo B.C.E. Subalit ang mga ito ay salin lamang ng mga tula at dula ng Greece. Ang halimbawa ay si Livius Andronicus na nagsalin ng Odyssey sa Latin. Si Marcus Palutus at Terence ay ang mga unang manunulat ng comedy. Ang iba pang manunulat ay sina Lucretius at Catullus. Si Cicero naman ay isang manunulat at orador na nagpahalaga sa batas. Ayon sa kanya, ang batas ay hindi dapat maimpluwensiyahan ng kapangyarihan o sirain ng pera kailanman.

Inhenyeriya

Ipinakita ng mga Roman ang kanilang galing sa inhenyeriya. Nagtayo sila ng mga daan at tulay upang pag-ugnayin ang buong imperyo kabilang ang malalayong lugar. Marami sa mga daan na ginawa nila noon ay ginagamit pa hanggang ngayon. Isang halimbawa ang Appian Way na nag-uugnay sa Rome at timog Italy. Gumawa rin sila ng mga aqueduct upang dalhin ang tubig sa lungsod.

Kabihasnang

Roman

Pananamit

Dalawa ang kasuotan ng mga lalaking Roman. Ang tunic ay kasuotang pambahay na hanggang tuhod. Ang toga ay isinusuot sa ibabaw ng tunic kung sila ay lumalabas ng bahay.

Ang mga babaeng Roman ay dalawa rin ang kasuotan. Ang stola ay

Arkitektura

Ang mga Roman ang tumuklas ng semento. marunong na rin silang gumamit ng stucco, isang plaster na pampahid at pantakip sa labas ng pader. Umaangkat sila ng marmol mula sa Greece. Ang arch na natutuhan ng mga Roman mula sa mga Etruscan ay ginagamit sa mga temple, aqueduct, at iba pang mga gusali. Ang gusali na

ipinakilala ng mga Roman ay

152

ang basilica, isang bulwagan ng nagsisilbing korte at pinagpupulungan ng

Assembly. Mayroon din silang

Gawain 15. Lagumin Mo.

Panuto: Batay sa tekstong binasa, punan ng angkop na impormasyon ang talahanayan.

Pangyayaring Nagdulot ngPatunay/ Paliwanag

Paglakas ng Rome

153

Pamprosesong Tanong

1. Ano ang kaugnayan ng heograpiya sa pag-unlad ng Kabihasnang Rome?

2. Bakit mahalaga sa Rome ang pagkakapanalo sa Digmaang

Punic?

3. Sa kabuuan, ilarawan ang pag-unlad at paglakas ng kabihasnang Rome.

Mga Pagbabagong Dulot ng Paglawak ng Kapangyarihang Roman

Habang patuloy ang pagkakasangkot ng Rome sa mga usaping panlabas, dinagdagan ng Senate ang kapangyarihan at katanyagan nito sa pamamagitan ng pangangasiwa ng mga kasunduan. Bagamat ang pagpapatibay ng mga tratado at deklarasyon ng digmaan ay dapat na isinasangguni sa Assembly, ang lupong ito ay nagsisilbing tagapagpatibay lamang ng nais ng Senate. Ang monopoly ng kapangyarihan ng Senate ang nagpalala sa katiwalian sa pamahalaan. Madalas na gamitin ng mga opisyal na ipinapadala sa mga lalawigan ang kanilang katungkulan upang magpayaman. Ang mga pagkakataon sa katiwalian ay lumalaki dulot ng mga kapaki-pakinabang na kontrata para sa kagamitan ng hukbo.

Masama naman ang naging epekto ng mga digmaan sa pagsasaka. Ang timog na bahagi ng Italy ay lubos na nasira dahil sa pamiminsala na ginawa ng hukbo ni Hannibal. Nilisan ng maraming magsasaka ang kanilang bukirin. Hindi sila nakahanap ng trabaho sa malalaking lupain ng mayayaman sapagkat ang nagsasaka ay mga alipin o bihag ng digmaan. Tumungo ang mga magsasaka ng Rome upang maghanap ng trabaho ngunit wala namang malaking industriya ang Rome na magbibigay ng kanilang trabaho.

Ang yaman na pumasok sa Rome

Batay sa tekstong binasa, ano-ano ang mga suliraning kinaharap ng Rome bunsod ng paglawak ng kapangyarihan nito?

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

________________________

Paano nakaapekto ang mga nabanggit na suliranin sa

Republikang Roman?

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

Maihahalintulad ba ang mga

154 pangyayaring isinasaad sa teksto

sa kalagayan ng kasalukuyang lipunan? Sa paanong paraan?

Gawain 16. Magbasa at Matuto

Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na teksto tungkol sa mga pangyayaring nagdulot ng pagbagsak ng Republika ng Rome tungo sa pagtatag ng Imperyong Roman.

Ang Banta ng Digmaang Sibil

Itinuturing ng magkapatid na Tiberius at Gaius Gracchus, kapwa tribune, ang lumalaking agwat sa pagitan ng mayayaman at mahihirap bilang panganib sa katatagan ng Republic. May mga nagtangkang magpatupad ng pagbabago katulad ng mga sumusunod:

Pinuno/TaonPangyayariEpekto

TiberiusNagpanukalangbatassaUpang hadlangan si Tiberius

pagsasaka kung saan ang mgaat takutin ang iba pang

133 B.C.Elupangnakamitsanagnanaisngpagbabago,

pamamagitanngdigmaanayipinapataysiyang isang

ipamamahagiupanggrupo ng mayayaman.

magkaroonngbukirinang

mahihirap.

Nais niyang limitahan ang dami

ng lupa na maaring ariin ng

mayayaman upang pigilin ang

155

mga ito sa pagkamkam ng higit pang maraming lupa.

Gaius GracchusSinundanniGaiusGracchusSinalakay si Gaius at ang

anghakbangtungosakanyang 3,000 na tagasunod

123 B.C.Epagbabagonasinimulanngng isang pangkat ng mga

kanyangnakakatandangsenadorkasamaang

kapatid,subalit,angmgainupahanghukboatalipin.

Gabay na Tanong:mayayaman ay hindi rin sang-Ipinapatayng Senateang

ayonsakanyangmgamga tagasunodniGaius

Ano ang dahilan ng mga kaguluhang naganap sa Rome?Gracchus.Siyanaman ay

panukala.

nagpatiwakal.

Ano ang ipinapahiwatig ng mga nabanggit na kaguluhan sa relasyon ng mga patrician at plebeian? Ipaliwanag

Sa ating bansa sa kasalukuyan, mayroon bang katulad na sitwasyon?

Ipaliwanag.

Tunghayan mo sa mga sumusunod na teksto ang ilan sa mga mahahalagang pangyayari sa Rome.

Nilinaw ng kamatayan ng magkapatid na Gracchus ang mainit na

tunggalian ng mga patrician sa Senate at ng mgaplebeian at alipin.

Sumiklab ang mga serye ng rebelyon na nauwi sa digmaang sibil noong 105

B.C.E.Bumalik angsa Rome nang maging diktador si Sulla

Si Julius Caesar Bilang DiktkaayusandorBatay sa bahaging ito ng

noong 82 B.C.E.

Sa unang siglo ng B.C.E., matindi ang agawanteksto, ano ang kahulugan

sa kapangyarihan ng mga heneral at pinunong militar

sa Rome. Karaniwang nauuwi sa digmaang sibil.Araling Triumvirate?

Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig,Batayang Aklat saPanlipunan,

IkatlNoong Taon60 ninaB.C. EMateo.,binuoet. alni.pahinaJulius133Causa,._____________________

Pompey, at Marcus Licinius Crassus ang First_____________________

Triumvirate, isang union ng tatlong makapangyarihang_____________________

tao na nangasiwa ng pamahalaan. Hinawakan nila ang_____________________

kapangyarihang politikalatmilitar.SiCrassusang_____________________

pinakamayamangtaosaRomenanangunasa

_____________________

pagpapakalmasaisangrebelyonngmga alipin.

_____________________

Samantala, si Pompey ay kinilala bilang isang bayani

_____________________

dahil sa kanyang tagumpay na masakop ang Spain. Si

Caesar ay isang gobernador ng Gaul kung saan_____________________

matagumpay niyang napalawak ang mga hangganan

ng Rome hanggang France at Belgium. Bagamat

nagkasundo silang pamunuan ang Rome, may

namagitang inggit at kompetisyon sa bawat isa.

156

Noong 53 B.C.E., napatay sa isang labanan si

Crassus. Tanging si Caesar at Pompey na lamang ang naiwang maghahati ng kapangyarihan. Sa pananaw ng mga nasa Senate, higit na may pag-asa silang makitungo kay Pompey kumpara kay Caesar. Hindi lingid sa kanila ang tagumpay at galing ni Caesar. Isang matagumpay na heneral si Caesar. Popular din siya dahil sa mga reporma niya sa mga lalawigan tulad ng pagbaba ng buwis at pagkakaloob ng lupa sa mga beterano ng hukbo. Inutusan ng Senate si Caesar na bumalik sa Rome nang hindi kasama ang kaniyang hukbo. Subalit sinalungat ni Caesar ang utos ng Senate at bumalik sa Rome na kasama ang kaniyang hukbo. Sa takot nila sa kapangyarihan ni Caesar, tumakas papuntang Greece ang karamihan sa mga kasapi ng Senate, kabilang si Pompey. Hinabol sila ni Caesar at natalo nito ang puwersa ni Pompey. Ginawang diktador si Caesar sa kaniyang pagbalik sa Rome sapagkat kontrolado na niya ang buong kapangyarihan. Bilang diktador, binawasan niya ang kapangyarihan ng Senate ngunit dinagdagan naman niya ang bilang nito, mula 600 naging 900 ang kasapi nito. Binigyan ng Roman citizenship ang lahat ng naninirahan sa Italy. Sa mga lalawigan, ang pagbabayad ng buwis ay inayos habang ang pamahalaan ay pinagbuti.

Bakit naging tanyag si

Julius Caesar?

Bakit siya tinawag na diktador sa kanyang pagbalik saRome?

Anu-ano ang mga pagbabagong ipinatupad niya sa Rome?

Nangamba ang Senate na maaring ideklara ni Caesar ang sarili bilang hari at magwakas ang

Republika . Binuo ang isang sabwatan upang patayin si Caesar. Isa sa mga sumali sa sabwatan ay si Marcus Brutus, matalik na kaibigan ni Caesar. Noong March 15, 44 B.C.E., isinakatuparan ang pagpatay kay Caesar. Habang nagpupulong ang Senate , sinaksak si Caesar ng unang grupo ng senador sa pangunguna nina Brutus at Gaius

Cassius.

Ano ang ipinapahiwatig ng kamatayan ni Julius

Caesar?

157

Augustus: Unang Roman Emperor

Bago mamatay si Caesar, ginawa niyang tagapagmana ang kanyang apo sa pamangkin na si Octavian. Noong 43 B.C.E, kasama sina Mark Antony at Marcus Lepidus, binuo ni Octavian ang Second Triumvirate upang ibalik ang kaayusan sa Rome. Ito ay dahil binalot ng kaguluhan ang Rome mula nang mamatay si Caesar. Sa pagkakabuo ng Second Triumvirate, tinalo nila ang hukbo nina Brutus at Cassius.

Sa loob ng sampung taon, naghati sa kapangyrihan sina Octavian at Mark Antony. Pinamunuan ni Octavian ang Rome at ang kanlurang bahagi ng imperyo, samantalang pinamunuan ni Antony ang Egypt at ang mga lugar sa silangan na kinilala bilang lalawigang sakop ng Rome. Si Lepidus ang namahala sa Gaul at Spain.

Habang nasa Egypt, napamahal kay Antony si Cleopatra, reyna ng Egypt. Nang dumating sa Rome ang balita na binigyan ni Antony ng lupa si Cleopatra at balak salakayin ang Rome, bumuo ng malaking hukbo at plota si Octavian upang labanan si Antony. Naganap ang malaking labanan sa pagitan ng dalawang puwersa sa Actium noong 31 B.C.E. Matapos matalo sa Actium, iniwan ni Antony ang kanyang hukbo at sinundan si Cleopatra sa Egypt. Nang sumunod na taon, nagpakamatay si Antony dahil sa maling pag-aakala na nagpakamatay si Cleopatra. Samantala, dahil nagpakamatay na ang minamahal na si Antony at sa harap ng pagkatalo kay Octavian, nagpakamatay na rin si Cleopatra.

Si Lepidus ay pinagkaitan ng kapangyarihan. Nawala sa kanya ang pamamahala sa Gaul at Spain. Noong 36 B.C.E., hinikayat niya ang rebelyon sa Sicily laban kay Octavian subalit tinalikuran siya ng kaniyang mga sundalo. Ipinatapon ni Octavian si Lepidus sa Circeii, Italy.

Nang bumalik si Octavian sa Rome, nangako siyang bubuhayin muli ang Republic bagamat hawak niya ang lahat ng kapangyarihan. Bilang pinuno ng hukbo, si Octavian ay tinawag na imperator. Noong 27 B.C.E., iginawad ng Senate kay Octavian ang titulong Augustus. Ang katagang Augsutus ay karaniwang ginagamit patungkol sa isang banal na lugar o banal na akto. Samakatuwid, ang titulong Augustus ay nagpapahiwatig ng pagiging banal o hindi

Mula noon, si Octavian ay nakilala sa pangalan na ito. Sa wakas, pagkatapos ng halos isang siglong puno ng digmaang sibil, ang Rome ay napagbuklod sa ilalim ng isang pinuno. Inihatid ng pamamahala ni Augustus ang panahon n g Imperyong Roman.

Sinu-sino ang bumuo sa

Second Triumvirate?

Bakit mahalaga ang pagkapanalo ni Octavian sa labanan sa Actium?

Bakit tinawag na Augustus si Octavian?

158

o

Limang Siglo ng Imperyo

Si Augustus ay tagapagmana ng isang malawak na imperyo. Ang hangganan nito ay ang Euphrates River sa silangan; ang Atlantic Ocean sa kanluran; ang mga ilog ng Rhine at Danube sa hilaga; at ang Sahara desert sa timog. Sa pagsapit ng Ikalawang siglo C.E., ang populasyon ng imperyo ay umabot sa 100 milyon na binubuo ng ibat ibang lahi, pananampalataya, at kaugalian.

Sa pangkalahatan, tahimik at masagana ang unang dalawa at kalahating siglo ng imperyo. Ang panahong ito ay mula sa 27 B.C.E. hanggang 180 C.E. Kadalasang tinatawag ang panahong ito bilang Pax Romana o Kapayapaang Roman. Umunlad ang kalakalan sa loob ng imperyo. Ang mga daan at karagatan ay ligtas sa mga tulisan at mga pirate. Sagana ang imperyo sa lahat ng uri ng pagkain na nanggagaling sa Egypt, Hilagang Africa, at Sicily. Ang kahoy na gamit sa paggawa ng bahay at iba pang produktong agrikultural ay nagmumula sa Gaul at Gitnang Europe; ginto, pilak, at tingga sa Spain; tin sa Britain; tanso sa Cyprus; at bakal at ginto sa Balkan.

Sa labas ng imperyo, isang masaganang kalakalan ang nag-uugnay sa Rome sa ibat ibang bahagi ng Asya. Mula sa India at China, dumarating sa Rome ang seda, mga pampalasa o rekado, pabango, mamahaling bato, at iba pang luho.

Gaano kalawak ang sakop ng Imperyong Roman?

Ano ang Pax Romana?

Umunlad din ang panitikan sa panahon ng Pax Romana.

Ang mga makatang sina Virgil, Horace, at Ovid ay nabuhay sa panahong ito. Sinulat ni Virgil ang Aineid, ang ulat ng paglalakbay ni Aeneas pagkatapos ng pagbagsak ng Troy. Samantalang binigyang-buhay ni Ovid ang mga mitong Greek at Roman sa akda niyang Metamorphoses. Sinulat ni Pliny the Elder ang Natural History, isang tangkang pag-isahin ang lahat ng nalalaman tungkol sa kalikasan. Sinulat ni Tacitus ang Histories at Annals na tungkol sa imperyo sa ilalim ng pamamahala ng mga Julian at Flavian Caesar. Sinulat ni Livy simula 27-26 B.C.E ang From the Founding of the City, ang kasaysayan ng Rome.

Ano ang kahalagahan ng pag-unlad ng panitikan sa kasaysayan ng Rome?

159

Mga Emperador Pagkatapos ni Augustus

Namatay si Augustus noong 14 C.E. Ang Titulong imperator o emperador ay iginawad ng Senate kay Tiberius napinili ni Augustus na humalili sa kanya. Mula sa pag-upo ni Tiberius bilang emperador hanggang sa katapusan ng imperyo noong 476 C.E., ang Rome ay nagkaroon ng ibatibang uri ng emperador.

Mula sa Dinastiyang Julio-Claudian

PinunoNagawa

Tiberius (14-37 C.E.)Magaling na administrador si Tiberius bagamat isang

diktador.

Caligula (37-41 C.E.)Nilustay niya ang pera ng imperyo sa maluluhong

kasayahan at palabas tulad ng labanan ng mga

gladiator. May sakit sa isip si Caligula at iniisip niyang

siya ay isang gladiator.

Claudius (41-54 C.E.)Nilikha niya ang isang burukrasya na binubuo ng mga

batikang administrador.

Nero( 54-68 C.E.)Ipinapatay niya ang lahat ng hindi niya kinatutuwaan,

kabilang ang kanyang sariling ina at asawa.

Inakusahan siya ng panununog sa Rome at natutuwa

pa siya diumano habang ginagawa ito.

Mula sa Dinastiyang Flavian

PinunoNagawa

VespasianKinilala ang dinastiyang Flavian sa maayos na patakarang

(69-79 C.E.)pananalapi at pagtatayo ng imprastrukturang tulad ng

160

pampublikong paliguan at amphitheater para sa mga labanan ng mga gladiator.

Ang Limang Mahuhusay na Emperador

PinunoNagawa

Nerva (96 -98 C.E.)Nagkaloob ng pautang sa bukirin si Nerva at ang

kinitang interes ay inilaan niya para tustusan ang mga

ulila.

Trajan(98-117Sa panahon ng pamumuno ni Trajan, narating ng

C.E.)imperyo ang pinakamalawak nitong hangganan.

Hadrian( 117-138Patakaran ni Hadrian na palakasin ang mga

C.E.)hangganan at lalawigan ng imperyo.

AntoninusPiusIpinagbawal ni Antoninus Pius ang pagpapahirap sa

(138-161 C.E.)mga Kristiyano.

MarcusAureliusSiya ay isang iskolar at manunulat. Itinaguyod niya ang

(161-180 C.E.)pilosopiyang stoic. Binibigyang-diin ng pilosopiyang ito

ang paghahanap ng kaligayahan sa pamamagitan ng

pamumuhay ayon sa banal na kalooban (divine will).

Ano ang kahalagahan ng isang mabuting pinuno sa pagpapanatili ng isang imperyo?

Hango ang teksto sa Kasaysayan ng Daigdig, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan, Ikatlong Taon nina Mateo et. al. pahina 134-137.

161

Gawain 17. Rome Sa Isang Tin