Aristoteles - Poetika

8/22/2019 Aristoteles - Poetika

1/105

kutuphaneci - eskikitaplarim.com

i l R S T O T L S

POETIK

REMZIKIT BEVI


2/105

REMZi KiTABEVi A Y a y n l a r Dizgi B a s k ve Cilt: EVRiM MATBAACILIK LTDC a a l o l u S Mescit S 3 - istanbul 1987


3/105

A RiSTOTELES

P O E T Keviren:

S M L TUNALI

R E M Z K T B E V ANKARA CADDESI 93 S T A N B U l


4/105


5/105

N E K L E R

A Genel Blm: Blm 1-6.l i i r - s a n a t n n z. Blm l2. i i r - s a n a t n n trleri, b u n l a r n a d l a r , birbirlerin-den olan a y r l k l a r :

a Ara b a k m n d a n Blm 1.b Konu b a k m n d a n Blm 2.c) Taklit t a r z b a k m n d a n Blm 3.

B zel Blm: Blm 6-26.Tragedya, t a n m ile e l e r i . Blm 6-22.a yk (Mythos). Blm 6-14.b Karakterler. Blm 15.c) T a n n m a ile e i t l e r i , episod lar, m ilezm. Blm 16-18.d D n c e l e r Blm 19.e) Dil. Blm 19-22.

2. Epos. Blm 23-24.3. i i r - s a n a t n n s o r u n l a r ile zmleri. Blm 25.4. : D e e r b a k m n d a n epos ile t r a g e d y a n n k a r l a t

n l m a l a r . Blm 26.


6/105


7/105

NSZPoetika, Aristoteles den elimize eksik, yle kikimi blmleri paralar halinde g e m i bir kitap ol-makla birlikte, d n c e tarihinin t a n d sanat ola

y n a r a t r a n ilk, ilk o l d u u kadar da nemli bireserdir. Geri, Aristoteles den nce h a c a s Platon ungerek Byk Hippias, Symposion, Phaidros gereksePoliteia a d l d i y a l o g l a r n d a sanat ile gzellik zerine nemli d n c e l e r g e l i t i r d i i n i gryoruz. An-cak, P 1 ~ t o n u n bu d n c e l e r i , onun idealist felsefesinin k l a v u z l u u a l t n d a g e l i i p daha ok bir gzel-

l i k - i d e a ' s n n metafizik karakterini t a r l a r . nkPlaton a gre, g z e l - i d e a s var o l d u u iindir ki, buideadan pay alan (methexis) nesnelerin sanat eserlerinin g z e l l i i n d e n sz a l a b i l i r Aristoteles in

g r ise, byle a k n , metafizik bir karakter t a maz. Genel felsefesinde n a s l v a r o l a n ' l a r n (to on)d n d a (transcendent) bulunan bir i d e a ' n n v a r l kabul etmezse2, a y n e k i l d e sanat a l a n n d a da, sanateserinin d n d a , a k n bir gzellik i d e a ' s kabul etmez. Aristoteles e gre, gzellik i d e a ' s var o l d u uiin gzel b u l d u u m u z nesnelerle sanat eserleri bir

v a r l k k a z a n m y o r l a r , tersine sanat eserleri var old u k l a r iindir ki, gzellik k v r m n d n sz aabili-

Pla1on, Symp. 2 a.2 Aristoteles, Metph. I, VI, XII


8/105

8 P O E T Kyoruz, gzel nesneler o l d u u iindir ki, nesnelerin

g z e l l i i n d e n sz aabiliyoruz. Aristoteles'in k n o k t a s , metafizik, a k n bir gzellik i d e a ' s d e i l(Platon'da o l d u u gibi), daha ok bir jouna-materia (morphehyle) kompositum u olan tek tek sa-nat eserleridir. Aristoteles iin i i r a l a n n d a a r a t n i -

m a s gereken v a r l k , i d e a ' n n v a r l d e i l , tersinetek tek sanat eserlerinin v a r l d r , b a k a bir d e y i l e ,sanat eseri denen ontik btn dr. Sanat eseri, on-tik bir btn'dr. Sanat eserinin bir ontik b-tn olarak belirlenimi, bu ontik btn' belirleyen kategori'lerin a r a t r l m a s artik bir metafizikle d e i l de, daha ok bir ontoloji, bir sanat -tolojisi ile ilgilidir. Bunun iin Aristoteles p o e t i k a ' s -

n n , modern deyimiyle estetik'inin temel karakteri,onun bir ontoloji, bir sanat ontolojisi o l m a s -d r . Ne y a z k ki, Aristoteles bu sanat ontolojisini sonuna kadar g t r m e m i b a k a bir de

y i l e , , ona sistemli olarak tam biimini v e r m e m i -tir. Belki de poetika (estetik) iin bu, byk birb a h t s z l k o l m u t u r . yle s a n y o n i z ki, Aristotelesteki felsefe disiplinlerinde, r n e i n Prote Philosophia da, E t h i k a l a r n d a g e r e k l l ~ t i r d i i sistematik'i, poetika a l a n n d a da g e r e k l e t i r m i o l a y d , an-cak on sekizinci y z y l n ortalannda b a m s z birfelsefe disiplini olarak kurulan estetik A. Baumgarten, Aesthetica sive theoria liberalium artium, 175-58), daha i l k a d a Aristoteles gibi bir d n r neliyle k u r u l m u ve herhalde estetik'in a l n y a z s ,bugnknden ok b a k a olurdu.


9/105

P O E T KAristoteles, P o e t i k a ' s n d a , genel bir poetika (es-tetik) ile d e i l de, daha ok edebiyat s a n a t , a y r c ada dil s o r u n l a r y l a u r a t . Bunlar da bize stelik

eksik olarak k a l m bulunuyor. Ama bu eksiklikiinde onun d o k u n d u u ancak sonuna kadar gt-rp b e l i r l e m e d i i yle d n c e l e r var ki, b u n l a r ngunumuz estetik i, zellikle ontolojik estetikiin nemi byktr. nk, sanat eseri, gnmzsanat ontolojisi iin o l d u u gibi3, Aristoteles in sanat ontolojisi iin de antik ve kategorial birbiitn diir4 Bunlar a r a s n d a bu b a k m d a n iten bir

b a l l k v a r d r . Aristoteles in sanat eserinin v a r l n a k l a r k e n ne s r d kategoriler, bugn bile sanat eserlerine uygulanabilir. te yandan onun tra-gedya zerine g e l i t i r d i i d n c e l e r , Horatius unArs p o e t i c a s n d a n geerek 17. y z y l n Boileausunu (L art poetique) h a z r l a m t r . Aristoteles ingenel olarak drama zerine syledikleri de tiyatrotarihi b a k m n d a n ok ilgi ekicidir.

Aristoteles in P o e t i k a ' s , y z y l l a r n sanat gr l e r i n i b e l i r l e m i , estetik tarihi ynnden oknemli olan bir eserdir. yle ki, gnmzn este-tikisi bile ondan birok b a k m d a n yararlanabilir. t e btn bu nedenler, bu nemli eseri Trkeyeevirmemiz zerinde etkili oldular. S u n d u u m u z bu

3 T u n a l , integral ,bir estetik olarak ontolojik este-ti-k Felsefe Arkivi, cilt III s a y 3, Istanbul, 1957.

4 T u n a l , V a r l k k a v r a y ile ilgi iinde AristotelesP o e t i k a s , Atatrk niversitesi Y l l 1959-1960.


10/105

1 P O E T Keviri, l m a n c a s n d a n y a p l m t r . Burada kendisine

d a y a n d m z Almanca eviriler, u n l a r d r : AlfredGudeman, Aristoteles ber die Dichtkunst , Phi-losophische Bibliothek y a y n l a r n d a n Band: 1 Leip-zig, 1887. Olof Gigon, Von der Dichtkunst, DieBibliothek der alten Welt y a y n l a r n d a n Zrich,1950. Bir de bunlarla k a r l a t r t l m a k zere, T. Twi-ning'in Aristotle's Poetics, Rhetoric , Every Man'sLibrary No. 901, yeni b a s m 1955, n g i l i z e evi-risinden y a r a r l a n l m t r . y r c a b a z n o k t a l a r na k l a n m a s n d a eski Yunanca a s l n a b a v u r u l m u venemli k s m l a r yine eski Yunanca a s l y l a k a r l a -r l m t r . evirimizde, anlam b a k m n d a n onun ola-b i l d i i n c e a k o l m a s d n c e s i bizi y n e l t m i t i r .

K u l l a n l a n i a r e t i e r e gelince, > i a r e t iAristoteles'in eksik b r a k t ifadeleri; ( ) i a r e t iAlmancaya evirenin a n l a m a k l a m a k iin metnek a t m o l d u u ifadeleri; [ ] i a r e t i ise, bizim anla-m n daha a n l a l r o l m a s iin k a t t m z ifadelerigsteriyor.Genel olarak bu gibi eserleri evirmenin g-

l ile tehlikelerini, bu i i y a p m olanlar y a k n d a nbilirler. Bu szler, s u n d u u m u z Poetika iin ded o r u d u r . Ama unutmamak gerekir ki, btn buglkler ile tehlikelere r a m e n y a p l a n bu gibi a-l m a l a r a hep bir iyi niyet k l a v u z l u k eder. Bu ba-k m d a n evirimizde bulunacak e l e t i r i y e d e e r yer-lerin de, evirenin iyi niyetine v e r i l e c e i n i u m a r z .Erzurum, 28 u b a t 1960 smail T u n a l


11/105

B R N C BLM1 zerinde k o n u m a k i s t e d i i m i z konu, i i r U47

s a n a t d r ; ilkin genel olarak i i r s a n a t n n ne oldu- u sonra i i r s a n a t n n trleri ile bu trlerin tekerteker ne o l d u k l a r sonra da bir i i r i n b a a r l bir

i i r olabilmesi iin, onda konunun (yk=mythos)ne e k i l d e i l e n m e s i g e r e k t i i bundan b ~ k a bir i i -rin blmlerinin s a y s ile b u n l a r n zellikleri, ve da-ha bu a r a t r m a konusu iine girebilen her e y . Bunuda yukardaki d o a l s r a y a gre yapmak istiyoruz.2. O halde epos, tragedya, komedya, dithrambos i i r i ile flt, kitara s a n a t l a r n n byk bir k s m btn bunlar genel olarak taklittir (mimesis).3. Ancak a d geen bu sanatlar, u b a k m -dan birbirlerinden a y r l r l a r : Taklit etmede k u l l a n -lan ara b a k m n d a n taklit edilen nesneler b a k m n -dan, taklit t a r z b a k m n d a n

4. s t e r bir s a n a t yetisi, isterse a l k a n l adayanan bir u s t a l k l a olsun, b a z sanatlar renkler vefigrler a r a c l y l a taklit eder. B a z sanatlar ise sesa r a c l y l a taklit eder; buna gre de btn a d ge-en sanatlarda genel olarak takl t, y ritm y szy da harmoni a r a c l y l a g e r e k l e t i r i l i r . yle ki,bu y a y r a y r y da birlikte k u l l a n l r . rne i n flt ve kitara, a y n e k i l d e kaval (syrinx) e i -dinden olan sanatlar sadece harmoni ve ritm i kul-


12/105

12 P O E T Kt a n r l a r ; dans s a n a t ise harmoni olmadan y a l n zritm i k u l l a n r ; nk, dans edenler, ritmik bedenhareketleri a r a c l y l a karakter zelliklerini, tutku-l a r ve hareketleri taklit ederler.

5. Y a l n z sz kullanan ve unu da d z y a z 447 y da n a z m olarak yapan n a z m da da, ya birok

ller k a r k olarak ya da ir tek l k u l l a n l r ) ,sanat biiminin i m d i y e kadar hibir a d o l m a m t r .nk, ir y a n d n ir Sophron ile Xenarkhos untaklitlerini, Sokratik k o n u m a l a r , te yandan da(jambik) trimetre yahut elejik ve bu e i t herhangibir m s r a lsndeki taklitleri ifade edecek ortakbir ada sahip d e i l i z . Ancak, genel olarak i i r l e r i n -de k u l l a n m o l d u k l a r m s r a lsne gre, bir b-lm elejik ozan , b a k a ir blm ise ep ik ozanolarak a d l a n d r l r ; fakat o n l a r n u e k i l d e adlan-d r l m a s , taklit biimine gre d e i l de, i i r d e kul-

l a n m o l d u k l a r ortak m s r a lsne gre bir d-l a ~ d r m a d r . Hatta, kimi zaman t b b a yahut d o a bi-limlerine i l i k i n ir konuyu m s r a l a r halinde dilegetirenlere de ozan a d verilmeye a l l r oysaki

[ r n e i n ] Homeros ve Empedokles a r a s n d a llyazmaktan b a k a hibir ortak yan yoktur. Homeros,

h a k l olarak ozan diye a d l a n d r l r . Fakat buna kar- l k Empedokles'in daha ok d o a bilgini olaraka d l a n d r l m a s gerekir. A y n e k i l d e ozan a d , tak-litlerinde e i t l i m s r a llerini k a r k olarak kul-l a n m olanlar iin de k u l l a n l m a l d r , [ r n e i n ]Khairemon Kentauros unda unu y a p m t r ; uy a p t t a birbirinden ok f a r k l ller k u l l a n l m t r .


13/105

P O E T K 3Bu konular zerine sylediklerimizi yeter buluyoruz.

6. O halde birka sanat daha var ki, bunlarbtn bu a d geen taklit a r a l a r n k u l l a n r l a r :Ritm'i, melodi'yi ve m s r a lsn. Bu sanatlar,dithtrambos i i r i nomen i i r i tiagedya ve komedya

d r . Fakat bu sanatlar da kendi a r a l a r n d a tekrarynden birbirlerinden a y r l r l a r : l k ikisi; bu t a k ~it a r a l a r n b a t a n sona dek \ < . u l l a n r ; tragedya vekomedya ise o n l a r y a l n z belli blmlerde k u l l a n r - .

lar. Btn bunlar, s a n a t l a r n k u l l a n d k l a r taklita r a l a r ynnden g s t e r d i i a y r l k l a r d r . K N C BLM

1. O halde taklit edenler [ s a n a t l a r ] eylemdeb u l u n a n l a r taklit ettiklerine gre, buradan zorunlu 448olarak u sonu k a r : Eylemde bulunanlar ya iyi yada ktdrler; insanlar, karakter b a k t n n d a n iyi yada kt o l m a l a r b a k m n d a n birbirlerinden a y r l d -

n a gre, btn ahlaksal zelliklerimiz dnp do-l a p sonunda bu iyi-kt k a r t l n a v a r r .

2. Buna gre o z a n h r ya ortalama insandandaha iyi ya da daha kt olanlan yahut da ortalamai n s a n l a r n eylemlerini taklit ederler. y n e y i ressamlarda da buluyoruz: Polygnotos daha iyileri; .auson daha ktleri, Dionysios ise g e r e e u y g t nolan k i i l e r i taklit etmeye a l m l a r d r .

3. Bundan b a k a u da a k t r : d geen taklitlerden [sanatlardan] her biri, birbirinden f a r k l olan [iyi, g e r e e u y g t n ve kt] eylemleri taklit


14/105

14 P O E T Ketmesi b a k m n d a n tekinden a y r l m a k l a yine bu

a y r l ~ gsterir. Dansta o l d u u gibi, flt ve kitaras a n a l l a r n d a da bu a y r l k l a r grlebilir, a y n e k i l -de d z y a z ve n a z m d a da. r n e i n , Homeros dahaiyi karakterleri, Kleophon g e r e e uygun karakterleri ve ilk kez parodie i i r l e r i yazan Thasos'lu ege-mon ile Deliade y a z a r Nikokhares ise daha ktkarakterleri taklit e t m i l e r d i r . y n e k i l d e bu a y r -l k l a r dithrambos'lar ve nomenlerde de grlebilir.

r n e i n Kyklop, A r g a s n yahut Timotheos un vePhiloxenes in onu taklit ettikleri gibi betimlenebilirdi. Tragedya ve komedya a r a s n d a k i bir a y r l k y i ~ne bu noktada bulunur; nk komedya, ortalamadan daha kt karakterleri, tragedya ise ortalamadan daha iyi olan karakterleri taklit etmek isterler.

NC LM1. (Yukarda ele a l n m olan) taklit a y r l k i a -

r n a bir ncs daha k a t l r : Bu tek tek nesnelerin taklit e d i l d i i t a r z d r . nk, a y n taklit aral a r y l a a y n nesneler f a r k l olarak taklit edilebilirler.Bu da bir yandan hikaye etme yoluyla; hikaye etmeise, ya Homeros un y a p m o l d u u gibi bir b a k a

k i i a d n a ya da kendi zerine b a k a hibir rol al-madan d o r u d a n d o r u y a yine kendi a d n a yrtlr. Ote yandan da taklit edilen btn k i i l e r ietkinlik ve eylem iinde gsterme yoluyla olur.Bunlar daha b a l a n g t a da s y l e n d i i gibi, taklit et-


15/105

P O E T K 15menin birbirinden a y r e k l i d i r . Bu a y r l k l a r dataklidin k u l l a n d ara, taklidin y n e l d i i nesnelerve taklidin t a r z b a k m n d a n d r

2. Bu sylenenlere gre, bir b a k m a Sophok-les'in H omeros ile a y n s r a d a yer a l m a s gerekir,nk her ikisi de soylu karakterleri taklit ederler;te yandan, Sophokles'in Aristophanes'le a y n s r -da yer a l m a s gerekir. nk her ikisi de etkinlikve bir dramatik eylem iinde bulunan k i i l e r i tak-lit ederler.3. Bunun iin b a z l a r bu gibi y a p t l a r n dra-ma olarak a d l a n d n l m a s n isterler; nk bu gibiy a p t l a r , eylem halinde bulunan k i i l e r i (drontas)taklit ederler

4. Bundan. tr D o r i a ' l l a r , tragedya ile ko-m e d y a ' y b u l d u k l a r i d d i a s n ne srerler. Megara'l l r ise, k o m e d y a y b u l d u k l a r n sylerler. Grek

M e g a r a ' l l a r , k o m e d y a n n demokratik ynetimlerinin etkisi a l t n d a d o m u o l d u u n u sylerken, Si-cilya M e g a r a ' I l a r da a y n e y iin y u r t t a l a r Epik-harmos'u gsterirler; bu ozan, ozan Khionides veMagnes'den ok nce y a a m t r . K o m e d y a y b u l m u

o l d u k l a r n k a n t l a m a k iin M e g a r a ' l l a r b a z sz-ckler ne srerler. Bu szckler a r a s n d a , r n e i n( kyler a n l a m n a gelen) komai s z c v a r d r ;A t i n a ' l l a r d a ise demoi s z c a y n anlama ge-lir. Sonra buna bir de u n u eklerler: komdiants z c , komazein (Dionysos b a y r a m l a r n d a ken-dinden geme s z c n d e n t r e m i o l m a y p , tersi-ne, o y u n c u l a r n k o m a i [kyleri] d o l a m a t a n n d a n 1448 b


16/105

16 P O E T Kt r e m i t i r ; nk oyuncular, kentlerde hibir ilgi

b u l a m y o r l a r d . Bundan b a k a M e g a r a ' l l a r , ey-lem iin dran s z c n k u l l a n d k l a r n , fakat

A t i n a ' l l a r n bunun iin prattein s z c n kul-l a n d k l a r n iddia ederler. Kimi Peleponez li Dorialrlar da t r a g e d y a y kendilerinin b u l m u o l d u k l a r n ne srerler >. Taklidin a y r l k l a r , bu a y r -

l k l a r n s a y s ve trleri zerine sylediklerimizleyeteri kadar k o n u m u oluyoruz.

DRDNC BLM

1 i i r s a n a t genel olarak v a r l i n insan o-~ a s n d a temellenen iki temel neden'e borlu gibi -rnyor. Bunlardan birisi taklit itepi'si olup, insan-larda d o u t a n v a r d r ; insanlar, btn teki y a r a t k -lardan zellikle taklit etmeye o l a a n s t yetili olma-

l a r y l a a y r l r ve ilk bilgilerini de taklit yoluyla eldeederler. k i n c i s i btn taklit rnleri k a r s n d aduyulan h o l a n m a ' d r ki, bu, insan iin karakteris-tiktir. Sanat y a p t l a n k a r s n d a k i y a a n t l a r m z bu-nu k a n t l a r . nk, gereklikte h o l a n m a y a r a k bak-

t m z ir nesne zellikle t a m a m l a n m bir resimhaline g e l d i i n d e , u kez ona h o l a n a r a k b a k a r z ; r-

n e i n tiksinti u y a n d r a n h a y v a n l a r n ve cesetle.rin re-simlerinde o l d u u gibi. Bunun nedeni, r e n m e n i n

v e r d i i derin h o l a n m a d r ; bu h o l a n m a y a l n z -ca filozoflara d e i l tm insanlara ~ g d r . Ancak o u n l u k t a bu b o t a n m a geicidir.


17/105

P O E T K 172. Bir resme bakan, bu resmin neyi betimledi

i n i gereklikteki bu ya da u kimsenin resmi ol-d u u n u r e n i r ; bundan tr de resme h o l a n a r a kbakar. Fakat resmin ilgili l d u u nesne e e r tesa-dfen daha nceden g r l m e m i s e o zaman taklitolan bu resim, byle bir taklit y a p t olarak bakanda bir h o l a n m a duygusu u y a n d r m a z ; tersine, tek-nik yetkinlik, renk yahut bu tr herhangi bir ne-denden tr bir h o l a n m a u y a r r d r a b i l i r .

3 O halde taklit itepisi, insanlarda d o u -tan var o l d u u n a ve a y n e y harmoni ile ritm innk i i r d e k i lnn, ritm in bir tr o l d u u

a k t r _ _ u y a n d r d duygular iin de d o r u oldu u n a gre, oldum . o l a s bunlar n yetiliolan ve bu yeriyi y a v a y a v a g e l i t i r e n insanlar, il-kin uzun uzun d n m e d e n y a p l a n denemeler denhareket ederek i i r s a n a t n o l u t u r m u l a r d r .

4. i i r s a n a t a z a n l a r n karakterlerine uygunolarak iki yn a l r ; zira, a r b a l ve soylu karakterli ozanlar, ahlaka iyi ve soylu k i i l e r i n iyi ve soy-lu eylemlerini taklit ederler; h a f i f m e r e p karakterli

o z a n l ~ r ise, b a y a y a r a d l t a k i i n s a n l a r n eylemlerini taklit ederler. Birinciler bunu ilkin hymnoslar ve vg i i r l e r i y l e y a p t k l a r halde, ikinciler,

a l a y l i i r l e r yazmakla y a p m l a r d r . Homeros ncesi z a m a n l a r n a ait byle alayh i i r l e r y a z m hibirozan a d syleyemeyiz; bununla birlikte, o dnem-

1 D o ~ u t a n2


18/105

18 P O E T Klerde de byle birok z n n y m o l d u u n u tahmin ediyoruz. Ancak, Homeros'dan beri bu e i t

y a p t l a r gsterebiliriz, r n e i n Homeros'un ''Mar-gites i ve buna benzer e y l e r i .

5. u i i r trnde s o n r a l a r ona uygun birm s r a ls de o l u u r : Jambik l. u lnnbugn bile y y n a d , onun kknn iambizons z c o l d u u n u syler; bu da k a r l k l alay et-mek n l m n gelir. Buna gre, eski a z a n l a r n birk s m j a r z b i k bir k s m ise epik o z a n l a r d .6. Homeros, ahlaksai iyiyi konu olarak i l e -mede (yani a r b a l i i r trnde) gerek bir ozano l d u u gibi (nk o, y a l n z ok gzel i i r l e r y a z ~makla k l m m a y n zamanda dramatik eylemleride b e t i ~ l e m i t i r ) , te yandan kk d r c ala-

449a y d e i l de, gln o l a n d r a m l a t r m a k l a , koroedy a n n temel biimlerini de ilk olarak o g s t e r m i t i r .N a s l l i a d a ile O d y s s e i a s tragedya iin birer rnekse, Margites'i de komedya iin bir rnektir.

7, Ama tragedya ile komedya o l u t u r u l d u k t a n1sonra ozanlar, e i l i m l e r i n e gre, ya bu tre ya da

teki tre b a l a n d l a r , bylece de jambik i i r yerine komedya, epos yerine de tragedya y a z d l a r . nk bu yeni i i r biimleri, eskilerinden [jambos veepos] daha d e e r l i ve stn tutuluyordu.

8. Acaba tragedya, hem kendi b a n a , hem desahnede a y n a n n a s b k m n d n a r t k yeterince ge-

l i m i midir? Bu, b a l b a n a bir soru olup, bunua r a t r m a n n yeri b u r a s d e i l d i r . Fakat herhalde tragedya, komedya gibi uzun uzun d n m e d e n y a p -


19/105

P O E T K 19lan i i r denemelerinden d o m u ve gerekten de tra-gedya, dithyrambos koro sundan, komedya ise, phal-los a r k l a r n d a n d o m u t u r . Bu phallos a r k l a r ,bugn bile birok kentte okunur.

9. Bylece tragedya, v a r l a n her bir g e l i m eb a s a m a n n y e t k i n l e t i r i l m e s i y l e y a v a y a v a biimk a z a n d . Birbirini kovalayan birok e k i l d e i t i r m e -lerden sonra da zne en uygun biimi bularak bugn-k e k l i elde e t m i oldu. Aiskhylos, o y u n c u l a r n sa-y s n birden ikiye k a r d gibi, koronun y a p t t a k i

p a y n da azaltarak b a rol dialog a b r a k t . Sop-hokles, oyuncu s a y s n e y k s e l t t i i gibi, sahnedekorasyonu nu da tragedya ya soktu. (Bir b k ge-

l i m e b a s a m a n da) dar evreli ykden uygung e : q i l i k t e olan bir ykye g e i o l u t u r u r . >

il de kendisinden d o m u o l d u u satyr oyunununkaba dilinden kurtulduktan sonra ancak b y k l eve y c e l i e u l a t ; m s r lsnde de (trokhaik)tetrametre nin yerini (jambik) trimetre a l d . B a l a n -

g t a tetrametre k u l l a n l y o r d u , nk tragik i i rsatyr oyununa ve dansa y a k n d . Fakat (tragik) stil

n a s l g e l i t i y s e , a y n e k i l d e ona uygun bir m s r a l-s de k e n d i l i i n d e n ortaya k t nk, btn l-ler a r a s n d a jambik l k o n u m a tonuna en uy-gun o l a n d r . Gndelik k o n u m l r m z iinde jam-bik (trimetre leri) s k s k k u l l n m m z bunun d o r u -l u u n u gsterir. Hexametre yi ise pek ender olarak,o da gndelik k o n u m tonunu b r a k r s a k k u l . I a n -yoruz. Bundan b a k a nemli olan, e p i s o d l a r n s a y -s n n a r t m a s d r ; fakat bir t r a g e d y a y z e n g i n l e t i r e n


20/105

20 P O E T Kgeri kalan br e l e r e gelince, bunlar pek nemli

d e i l d i r . O n l a r teker teker sz konusu yapmak yo-rucu bir olur.

E N C i BLM

1 Komedya, daha nce de s y l e n d i i gibi, or-talamadan daha a a olan karakterlerin taklididir;bununla birlikte komedya, her kt olan e y i detaklit etmez; tersine, gln o l a n taklit eder; buda soylu o l m a y a n n bir k s m d r . nk, gln- o l a n n z, soylu o l m a y a ve kusur a d a y a n r . Fa-kat u kusur, hi ir a c l hi bir z a r a r l etkide bu-lunmaz. N a s l ki komik bir maskenin, irkin ve ku-surlu olmakla birlikte, asla a c veren bir ifadesiyoktur.2. T r a g e d y a n n u r a d d e i i k l i k l ~ r l e bu de-

i i k l i k l e r i yapanlar bizce bilinmektedirler. Oysa,komedyada bunlar k a r a n l k t a k a l m t r . Bunttn ne-deni, b a l a n g t a hi kimsenin koroedyaya nem ve-rerek onunla u r a m a m o l m a s d r . Ancak, sonra-l a r Arkhon koroedyaya bir koro s o k u l m a s n a izin

449 verir; daha nce) u i i gnlller y a p a r d . Ancakkomedya, belli bir sanat biimini elde ettikten son-r a d r ki, komedya o z a n l a r a r a s n d a bizce bilinen .

Arkihon vali a n l a m n a gelir; burada kastedilen, Ati-n a ~ n n dokuz valisinden birincisidir.


21/105

P O E T K 2adlar a n l m t r . Bununla birlikte, maskeleri ya daprolog u koroedyaya sokan, o y u n c u l a r n s a y s n art-

t r a n ve daha u e i t yenilikleri yap anlar kimlerdirbilmiyoruz. Komedya iin ilk kez ykler yazan-lar _Epikharmos ve Phormis olup, bu yenilik onlarlabirlikte o halde Sicilya dan g e l m i oluyor. A t t i k a l ozanlardan ilk kez Krates k i i y l e alay etme [jam-bik] biimini b r a k m a y a , genel k o n u l a r , yani eylem-leri d r a m l a t r m a y a b a l a r .

3. Epos, ll (vezinli) szlerle a r b a l kon u l a r . aklit etmesi b a k m n d a n tragedyaya benzer;fakat a y n ly ve yk biimini k u l h i n m a s y l a datragedyadan a y r l r . a k a ir a y r l k da [zamanlailgili} uzunluk ynndendir. nk, tragedya yk-y, g n e i n d o u u ve b a t a r a s n d a geen z a m a t iinde tamamlamaya a l r yahut da pek az bunun

d n a k a r . Oysa, epos zaman ynnden s n r l a n - d r l n a m t r . Epos ve tragedya a r a s n d a k i bir b a ka a y r l k da, o halde burada bulunur. Bununla bir-likte, tragedya o z a n l a r da b a l a n g t a epos o z a n l a r gibi hareket e d i y o r l a r d .

4 ~ Epos ve t r a g e d y a y o l u t u r a n blmleregelince: Bunlardan kimisi her ikisinde de o r t a k t r ,kimisi de y a l n z c a tragedyaya zglr. Bu yzdenbir t r a g e d y a y iyi ya da kt yapan e l e r i bilen birkimse, a y n zamanda epos u bu ynden y a r g l a y a b i lir. nk, epik i i r i n sahip o l d u u her e y traged-ya da v a r d r ; fakat tragedya da bulunan her e y eep ik i i r sahip d e i l d i r .


22/105

22 P O E T KALTINCI BLM

1. Epos'u, yani hexametre lsyle y a p l a ntaklidi ve k o m e d y a y daha sonra ele almak, i m d iise y a l n z c a t r a g e d y a y , i m d i y e dek sylenenlere da-yanarak onun t a n m ' n ortaya koymakla daha ya-k n d a n grmek istiyoruz.

2. O halde tragedya, ahlaksal b a k m d a n a rb a l b a ve sonu olan, belli bir u z u n l u u bulunanbir eylemin taklididir; sanata g z e l l e t i r i l m i birdili v a r d r ; iine a l d her blm iin zel aralark u l l a n r ; eylemde bulunan k i i l e r c e temsil edilir. Bub a k m d a n tragedya, salt bir yk [mythos] d e i l d i r .

T r a g e d y a n n devi, u y a n d r d a c m a ve korkud u y g u l a r y l a ruhu tutkulardan temizlemektir (kat-harsis). "Sanata g z e l l e t i r i l m i dil" deyince, har-moqiyi, yani a r k ve m s r a lsn i ne olan birdili a n l y o r u m . Her blm iin zel aralar kulla-n r deyince de, kimi blmlerde y a l n z lnn,kimi blmlerde ise a y n zamanda mzik ile a r k -

n n k u l l a n l m a s n a n l y o r u m >.3. Tragedya denen bu taklit, eylem halindeki

k i i l e r c e o y n a n d n a gre, zorunlu olarak ilk plan-da gz nnde b u l u n d u r u l m a s gereken e y , deko-ration'dur; nitekim, dekoration, t r a g e d y a n n bir e -sidir. Bundan sonra mzik ve dil gelir. Bunlar, tak-lidin kendileriyle y a p l d a r a l a r d r . Burada dil de-yince, szcklerin lye (vezin) s o k u l m u bir d-zenini, mzik deyince de herkesin bununla a n l a d

e y i a n l y o r u m .


23/105

P O E T K 234. Tragedya, bir eylemin taklididir. Bu eylem,

karakter ve d n c e b a k m n d a n belli bir zellikteo l m a s gereken eylem halindeki k i i l e r c e temsil edii-

d i i n e gre, -nk, bu iki etkenie eylemler belli 145bir zellik k ~ z a n r l a r - , o halde karakter ve d n -ce, tragik eylemin iki etkeni olarak ortaya k a r ;

k i i l e r eylemlerinde bu iki etkene uyarak erekleri-ne [ m u t l u l u a ] u l a r l a r ya da u l a a m a z l a r .

5. O halde, bir eylemin t a k l ~ d i , yk dr(mythos). yk deyince, o l a y l a r n rgsn; karakter deyince, eylemde bulunan k i i l e r e kendisi b a k nundan bir zellik y o r d u u m u z e y i ; d n c e deyince de kendisiyle k o n u n l a r n bir e y k a n d a d yada genel bir hakikate ifade verdikleri e y i a n l y o rum.

6. Buna gre de bir t r a g e d y a n n a l t e s i -d u u ortaya k a r . Bu e l e r , t r a g e d j , y belli bir i i rtr olarak nitelendirirler. Bunlar: yk (mythos),karakterler, dil, d n c e l e r , dekaration ve mzik tir.Bunlardan ikisi (dil ve mzik), taklit a r a l a r n , birisi (dekoration) taklit t a r z n ve geri kalan de(yk, karakter ve d n c e l e r ) taklit nesnelerini

o l u t u r u r . r a g e d y a n n sahip o l d u u btn e l e rb u n l a r d r . B u n l a r , y a l n z b a z tragedya o z a n l a r de

i l tersine btn tragedya ozanlari k u l l a n r . nk,her tragedya, dekoration a, karakterlere, bir ykye,dile, m z i e ve d n c e b i r l i i n e d a y a n r .

7. Bu e l e r a r a s n d a en nemlisi, o l a y l a r n[uygun bir e k i l d e ] birb-irleriyle b a l a n m a s d r .nk, tragedya, k i i l e r i n d e i l , tersine o n l a r n ey-


24/105

24 P O E T Klemlerinin, mutluluk ve felaket iinde geen bir hay a t n taklididir. Mutluluk ve felaket, eyleme daya-

n r ; h a y a t m z n son e r e i ise, eylemdir, yoksa ey-l e i i n d n d a olan bir e y d e i l . Karakter b a k m n -dan biz ya u ya da bu zellikteyiz; eylem b a k m n -dan ise ya mutluyuzdur, ya da mutlu d e i l i z d i r . Ohalde tragedya o z a n l a r eylemde bulunan k i i l e r i or-taya koyarken karakterleri taklit m c n gtmez.Tersine onlar, eylemlerden tril karakterleri de bir-likte ortaya koyarlar. Bylece; eylemlerin ve yk-nn, t r a g e d y a n n son e r e i n i o l u t u r d u u n u syleyef?iliriz Son erek ise btn erekler a r a s n d a en nem-lisidir.

8. Bundan b a k a karaktere dayanmayan tra-gedya o l a b i l d i i halde, bir yks olmayan [eylemedayanmayan] tragedya olamaz. o u yeni o z a n l a r n

t r a g e d y a l a r tek tek karak,ter izgilerinin belirtil-m e d i i t r a g e d y a l a r d r ve genellikle byle birokozan v a r d r . Ressamlar a r a s n d a da Zeuxis in Polyg-notos k a r s n d a k i t a v r byledir. Polygnotos, iyi birkarakter r e s s a m d r ; buna k a r l k Zeuxis in y a p t l a nbundan yoksundur.

9. Bundan b k bir ozan, karakterleri belir-ten t i r a d l . r , onlara uygun bir dilsel a n l a t m ve d-

n c e l e r iinde birbiri a r d n a s r a l a r s a bununla dabizim tragedya nne k o y d u u m u z devi yerine ge-t i r m i olmaz. Btn bu a d geen e l e r ynndenz a y f olan, fakat bir yks mythos) bulunan veo l a y l a r n [uygun ve d o a l ] b a l l n a dayanan bir


25/105

P O E T K 25tragedya, brnden ok daha stn olan bir tra

g e d y a d r .10. Daha bunlara, t r a g e d y a n n kendileriyleen byk etkiyi y a p t aralar da k a t l r Bu aralarla ben, peripetie Ieri (baht d n l e r i ) ve t a n n m a

l a r (anagnorisis) kastedi> orum; bunlar da yknn e l e r i n i o l u t u r u r l a r .

l l [yknn, o l a y l a r n birbirlerine b a l a n m a -l a r n n en b a t a g e l d i i n i ] u olay da d o r u l a r : Henz acemi olan ozanlar dilsel a n l a t m d a , karakterleribelirtmede, o l a y l a r n uygun bir rgsn o l u t u r m a -da o l d u u n d n ok daha nce s a n a t n sert isteklerini yerine getirebilirler. Bu, hemen hemen en eski

a l a r n o z a n l a r iin de d o r u d u r . O halde t -g e d y a n n temeli ve a y n zamanda ruhu ykdr(mythos).

12. yklerden sonra ikinci olarak karakter-ler gelir. Burada resim s a r i a t n n tragedyayla k o u to l d u u n u gryoruz. Bir ressam bir tabioyu en g 145zel renklerle g e l i i g z e l bezesin; byle bir tablonunona bakanda u y a n d r a c a h o l n m duygusu, hibirzaman tek renkli bir izginin o l u t u r d u u birresmin s a l a d h o l a n m a derecesinde olamaz n-k tragedya, bir eylemin taklidi o l d u u n gre, eylemde bulunan k i i l e r i taklit edecektir.

1 Resim s a n a t ile y a p l a n bu k a r l a t r m a y a , gerekStich evirisinde, gerekse n g i l i z c e ~ v i r i s i n d e daha yukardat r a g e d y a n n yks ile teki elemanlar k a r l a t n l r k e nb a v u r u l u y o r . T u n a l .


26/105

26 P O E T K13. nc olarak d n c e l e r gelir. D n c e ler deyince, k o u l l a r n e m r e t t i i ve k o u l l a r a uygunolan e y l e r i syleme ile t a r t m a yetisini a n l y o r u m ;

b k zaman bu, politik ve retorik in devini o l u turur. Zira, eski ozanlar, k i i l e r i n i devlet a d a m l a r gibi k o n u t u r u r l a r d i m d i k i ozanlar ise sylevci -bi k o n u t u r u y o r l a r .14. Karakter e gelince: Karakter, belli bir s-tem ynnn a n l a t t e y d i r ; bunun iin k o n u a n nelde etmek ya da k a n m a k i s t e d i i bir e y i n bulun-m a d dialog partilerinden o l u m u tragedyalardakarakter ifadesi yoktur. D n c e l e r ise, bir e y i n var

o l d u u n u yahut var o l m a d n kendileriyle k a n t l a d m z ve bu arada z d e y i t e r i n dile getirdikleri e y lerdir.15. T r a g e d y a n n e l e r i n d e n drdncs dildir. Dil deyince, daha nce d e i n i l d i i gibi 1 szck-ler r c l y l bir e y i a n i a t m a y a n l y o r u m . s t e rbu a n l a t m n a z m isterse d z y a z biiminde olsun.16. Tragedya s n t n z e n g i n l e t i r e n aralar

- a r a s n d a geri kalan e l e r i n en nemlisi mzik tir;Dekoration ise, en ok etki y a p a n d r . Fakat deko-ration, kuramsal a r a t r m a y a en az e l v e r i l i bir eolup, onun i i r s a n a t y l a bir i b a l l yoktur. Sah-nede temsil edilmeden ve oyuncular t a r a f n d a n oy-nanmadan da t r a g e d y a n n y a r a t t etkiye u l a l a b i lir. Bundan b a k a y a p t n sahneye k o n m a s i i r sa-

n a t n d a n daha ok rejisrlk s a n a t n ilgilendirir.


27/105

P O E T KY E D N C BLM

27

1 B t t bu belirlemelerden sonra, ilkin olay-l a r n n a s l rlmesi g e r e k t i i zerinde k o n u m a k is-tiyoruz. nkii, daha nce de d e i n i l d i i gibi, bu,tragedyada hem en b a t a gelen hem de en nemliolan e y d i r . O halde bizim iin bilinen e y u d u r :Tragedya, t a m a m l a n m , b t n l olan bir eyle-min taklididir; u eylemin belli bir b y k l

u z u n l u u ) v a r d r . nk, a s l n d a ) hibir bykl olmayan btn ler de v a r d r . Bir btn ise, -o r t a s ve sonu olan e y d i r . B a , herhangi bir e yin zorunlu sonucu olmayan e y d i r . Ondan sonraise zorunlu olarak bir e y gelir. Son ise tersine, bir

b a k a e y d e n sonra zorunlu olarak gelmesi gerekenve gerekten de gelen e y d i r . Ne var ki, sonun ar-d n d a n hibir e y gelmez. Son olarak orta ise, birb a k a e y d e n sonra gelen ve kendinden sonra da bir

b a k a e y i n g e l e c e i e y d i r . Sonu olarak da u n usyleyebiliriz: y i k u r u l m u ykterin (mythos) neg e l i i g z e l b a olabilir, ne de g e l i i g z e l sonu, tersine, b a ve son, yukarda onlar h a k k n d a y a p l a nbelirlemelere uygun o l m a l d r .2. Bundan b a k a , gzel ister bir c a n l varl k isterse belli paralardan o l u m u bir nesne ol-sun, sadece iine a l d p a r a l a r n uygun dzeninigstermez. y n zamanda onun g e l i i g z e l olmayanbir b y k l de v a r d r . nk gzel, dzene veb y k l e d a y a n r . Bundan tr ne ok kk bir e y gzel olabilir, nk- k a v r a y m z , a l g l a n a m a -


28/105

8 P O E T Kyacak kadar kk o l a n n s n r l a r n d a d a l r , ne

45 de ok byk bir e y gzel olabilir. Zira o, bir kez-de kavranamaz; bakanda birlik ve b t n l s a l a -yamaz; r n e i n , c a n l l a r 10.000 Stadien'lik bir uzun-lukta o l s a l a r d byle olurdu. (Gzel olabilmek iin)n a s l maddl nesnelerin ve c a n l v a r l k l a r n gzn

o n l a r kolayca k a v r a y a b i l e c e i bir byklkte olma-gerekiyorsa, a y n e k i l d e yknn de (mythos)a n m s a m a gcnn .kolayca s a k l a y a b i l e c e i belH bir

u z u n l u u o l m a l d r .3. yknn u z u n l u u n a gelince: Onu sahne-de oynama ve seyircilerin kavrama gc y n n d e : y l p l a c a k s n r l a m a , i i r s a n a t n n konusu iine gir-mez. e r yz t r a g e d y a n n a y n a n n a s gerekiyorsa,o zaman bunlar b a k a bir f r s a t t a da s y l e y e c e i m i zgibi, su saatine (klepsydra) gre temsil edilirdi. Fa-kat u z u n l u u n znden d o a n s n r l a m a ise u d u r :Kavranabilir uzunlukta olan bir yk (mythos) dai-ma daha stndr. Kural olarak bunu y l e anlata-biliriz: En uygun uzanluk, bir eylemin o l a s l kya da . zorunlulu y a s a l a r n a gre n a s l g e l i -t i i n i felaketten m u t l u l u a ya da mutluluktanfelakete g e i i n n a s l o l u t u u n u iine a l d olay-lar erevesi iinde gsterebilen uzunluktur.

1 Yunanca k a r l , d o a l a n l a m n a gelen eikoss z c d r . T u n a l .


29/105

P O E T KS E K Z N C i BLM

9

1 Kimilerinin ne srdkleri gibi, yk, birtek kahraman evresinde dnyorsa, o yk birlikli d e i l d i r . nk, bir k i i n i n b a n d a n s a y s z

e y l e r geebilir ve o u n l u k l a bunlardan birlikli hibir e y k m a z . A y n e k i l d e tek bir k i i n i n y a p t birok eylem v a r d r ve bunlardan da birlikli bir ey-lem ortaya k m a z2. Bunun iin bir Herakles1er bir Theseus1arve bunlara benzer y a p t l a r y a z m olan btn_ ozanlar, bana y a n l g y a d m gibi geliyorlar. nkonlar, Herakles belli bir k i i o l d u u n a gre, bununykye de bir birlik s a l a y a c a n s a n y o r l a r .3. Buna k a r l k Homeros b a k a alanlarda

n a s l her e y i en iyi e k i l d e g r m s e , burada dayle grnyor ki d o r u olan yolu g r m t r . Bu-nu da ister sonradan elde e d i l m i bir yeti, istersed o u t a n olan bir yetiyle g r m olsun. nk, -meros O d y s s e i a s n d a Odysseus a d l i n s a n a n l a t r -ken, onun b a n d a n geen btn e y l e r i i i r i n i n ii-ne sokmuyor. r n e i n Parnas da y a r a l a n m a s , Troiaseferi iin asker t o p l a n r k e n y a p t deli n u m a r a l a r ,

o l a s l k yahut zorunluluk y a s a l a r n a gre birbirleriniizleyen olaylardan d e i l d i r . Homeros Odysseiaa d l y a p t n daha ok yukarda b e l i r l e m i o l d u u m u zgibi, birlikli bir eylem evresinde kuruyor. A y n e y i

l i a d a d a da gryoruz.Odyss. 19, 394-466.


30/105

30 . P O E T K4. Btn teki taklide dayanan betimlemelerde

n a s l taklit, belli ve birlikli bir nesnenin taklidi ise,a y n e k i l d e yk de ir eylemin taklidi o l d u u n agre, biriikTi ve t a m a m l a n m bir eylemin taklidi ol

m a l d r . O l a y l a r n p a r a l a r da, onlardan birinin ye-rinin d e i t i r i l m e s i ya da k a r l m a s halinde btnn ortadan k a l k a c a , p a r a l a n a c a e ~ i l d e bir b a -l l k iine k o n m a l d r . nk, v a r l yahut y o k l u ufark edilmeyen bir e y , bir btn n (temel) p a r a s olamaz.

DOKUZUNCU BLM1 i m d i y e dek sylenenlerden u sonu k -

yor: O z a n n devi, gerekten olan e y i d e ~ i l , tersi-ne olabilir olan e y i , yani o l a s l k ya da zorunluluky a s a l a r n a gre o l a n a k l olan ~ a n l a t m a k t r .2. Tarih y a z a r ve ozan, biri d z y a z , teki

45 n a z m y a z d iin birbirlerinden a y r l m a z l a r . n-k, Herodotos un y a p t n n m s r a l a r haline g e t i r i l m i o l d u u d n l e b i l i r . Bununla birlikte, ister n a z misterse d z y a z biiminde olsun, Herodotos un y a p t bir tarih y a p t d r . A y r l k daha ok u noktada bulu-nur: Tarihi daha ok gerekten o l a n , ozansa ola-bilir o l a n a n l a t r . 3. Bunun iin i i r , tarih y a p t m a oranla dahafelsefi o l d u ~ u gibi, daha stn olarak da d e ~ e r l e n d i rilebilir. iink i i r , daha ok genel o l a n , tarihse tek

o l a n a n l a t r . Genel olan deyince de, o l a s l k ya da


31/105

P O E T K 3zorunluluk y a s a l a r n a gre belli zellikteki bir k i i -nin byle ya da y l e k o n u m a s n byle ya da y -le eylemde b u l u n m a s n a n l y o r u z . Ozan k i i l e r i n ead verirken daima bunu gz nnde bulundurarak

a d l a r seer. Tek olan deyince de bir Alkibiades u n u y a p t ya da b a n a u geldi bunu a n l y o r u z .

4. Komedyada u daha a k olarak dile gel-m i t i r . Ozanlar ilkin o l a s l k yahut zorunluluk ya-s a l a r n a gre yky o l u t u r u r l a r . Sonra bu yk-ye uygun olarak da y a p t t a geen k i i l e r i a d l a n d r r -lar. Oysa jambos o z a n l a r , belli tarihsel k i i l e r i i i -rin konusu yaparlar.

5. Buna k a r l k tragedya da ozanlar gelenek-le gelen adiara b a l a n r l a r . Bunun nedeni olabilir

o l a n n a y n zamanda i n a n l r o l m a s n d a bulunur.Gerekte o l m a m bir e y i n o l a b i l i P l i i n e ise kolay. kolay i n a n a m a y z . Ama gerekten olan bir e y i n ola-

b i l i r l i i a p a k o r t a d a d r . nk o l a n a k s z o l s a y d ,gerekte o l m a y a c a k t . Bununla birlikte birok tra-gedyalarda durum hemen hemen a y n d r . Onlardabir ya da iki t a n n m ad bulunur btn geri ka-lan adlar ise u y d u r m a d r . Kimi tragedyalardaise hibir t a n n m ada rastlanmaz r n e g nAgathon un Anthos (iek) a d l t r a g e d y a s n d a ol-

d u u g i b i ~ bu tragedyada adlar gibi olaylar da uy-d u r m a d r . Ama bundan tr de onun s a l a d

h o l a n m a duygusu hi de daha az gte bir h o l a n -ma d e i l d i r .

6. Bunun iin gelenekle gelen ve t r a g e d y a l a r ngenel olarak ele l d k l r konulara her ne p a h ~ n a


32/105

32 P O E T Kolursa olsun b l n m y l m m k gerekir. By-le bir konuya her ne p a h a s n a olursa olsun b a l a n maya a l m a k gln olur. nk, t a n n a n bir e y ,pek az insan iin t a n n m t r ; bununla birlikte, onun

s a l a d zevk, herkes iindir.7 Bu sylenenlerden u sonu k y o r : Ozan.

gcn lden ( vezin) daha ok yk e gsterme-lidir. nk ozan, taklit etmesinden tr ir ozan

d r Taklidin konusunuysa, eylemler o l u t u r u r l a r .Bunun sonucu olarak ozan, gerekten o l a n taklitederse, bundan tr de onun daha az d e e r l i birozan o l m a s gerekmez. nk, gerekten olan e y ler a r a s n d a b a z l a r n n o l a s l k y a s a s n a gre o l u

m a s n a hibir e y engel olamaz. t e bu anlamdaozan o n l a r taklit eder.

8. Btn ykler ve eylemler a r a s n d a epi-sod lara dayananlar en ktleridir. Episod lara dayanan yk deyince, iinde e p i s o d l a r n birbirlerini

o l a s l k yahut zorunluluk y a s a l a r n a gre kovalamad ykleri a n l y o r u m . Bu gibi ykler, gszozanlarca y a z l r . nk onlar, daha iyisini b a a r a mazlar. y i azanlar ise u gibi ykleri, o y u n c u l a r gz nnde b u l u n d u r d u k l r n d n yazarlar. nku ozanlar, oynanmak iin y a z d k l a r d r m l r n d

yky, o l m a s gerekenden ok daha fazla u z a t t k - 452 l a r n d a n (olaylal ln d o a l ) s r a s n bozmak zorunda

k a l r l a r .9. Burada ele a l d m z konu, bir eylemin tak

Iicle dayanan betimlemesidir; u eylem, y a l n z c a tam m l n m bir eylem o l m y p a y n zamanda kor-


33/105

P O E T K 33ku ve a c m a d u y g u l a r u y a n d r a n o l a y l a r da kap-sar. Bunlar ise her e y d e n nce, o l a y l a r n beklenme-dik bir anda birbirlerini k o v a l a m a l a r y l a ortayakarlar. Bylece de o l a a n s t meydana gelir ki, bu,

t r a g e d y a n n en etkili bir e s i d i r . O l a a n s t dek e n d i l i i n d e n , r a s t l a n t y l a ortaya k a r s a , o zamanonun etkisi ok daha byk olur. Salt r a s t l a n t y a da-yanan olaylar a r a s n d a en ok o l a a n s t olan, a y n zamanda erekli gibi grnen o l a y l a r d r . r n e i n ,Argos da Mytis in heykeli Mytis in lmnden su-lu olan adam ona bakarken stne y k l p ldrr.Byle ir olay, hi de r a s t l a n t y m gibi bir izienim

u y a n d r m a z . Bunun iin u e k i l d e k u r u l m u yk-ler, sanat ynnden daha d e e r l i d i r l e r gzeldir).

ONUNCU BLM

1 yknn kimisi y a l n kimisiyse k a r m a kt r . nk ykler, d o a l a r g e r e i y a l n ya da kar-m a k olan eylemlerin taklididirler. a l n yk de-yince, daha nceki belirlernemize gre, baht d n (peripetie) ve t a n n m a (anagnorisis) olmadan sreklive birlikli bir a k iinde ortaya k a n yky a n l yorum. K a r m a k yk deyince de, baht d n n nve t a n n m a n n a y n zamanda birlikte o l u t u r d u k l a r ykleri a n l y o r u m .2. Bu her ikisi de yknn rgsnden d o m a l d r ; yani, bu b a h t d n peripetie) ve t a n n ma, anagnorisis) o l a s l k ya da zorunluluk y a s a l a r -P


34/105

4 P O E T Kna gre, daha nce meydana g e l m i olaylardan g e l i -

n e l i d i r . nk olaylar, birbirlerinden mi d o u y o r ,yoksa birbirlerini mi k o v a l y o r l a r ? Bunlar a r a s n d abyk a y r l k v a r d r .

O N B R N C BLM1 Peripetie, eylemlerin d n l e n i n tam ter

sine dnmesidir. Bu da bize gre, o l a s l k ya da zorunluluk y a s a l a r n a uygun olarak o l u u r . Bylece. r n e i n Oidipus da oban, sevindirici bir haber vermek, onu annesiyle ilgili korkulardan kurtarmakiin Oidipus a gelir. Ama, Oidipus un g e m i i n i r-ten rty k a l d r n a k l a da d n d n n tam tersibir etki yapar. Lynkeus da da y a p t n k a h r a m a n lme gtrlr; Danaos, ldrmek iin onun a r d n -dan gider. Ama, o l a y l a r n tersine dnmesiyle Danaoslr, Lynkeus ise kurtulur.2. Anagnorisis t a n n m a ) , a d n n da a n l a t t gibi, bilgisizlikten bilgiye g e i t i r . Bu da, a l n y a z -

s n n mutluluk ya da felaket iin b e l i r l e d i i k i i l e -rin ya d o s t l u u n a ya da d m a n l n a gtrr. Sa-nat ynnden gzel t a n n m a l a r , a y n zamanda peripetic ile birlikte o l u a n t a n n m a l a r d r , yukarda Oidi-pus r n e i n d e o l d u u gibi.3. K u k u s u z daha b a k a t a n n m a l a r da var

d r T a n n m a hem c a n s z , hem de c a n l e y l e r l e il-gili olarak yukarda d e i n i l e n biimde o l u a b i l i r ; bi-rinin bir e y y a p p y a p m a d da t a n n n a y l a biline-


35/105

P O E T K 35bilir. Fakat yk, yani eylemler iin en nemli ta-n n m a ilk d e i n i l e n t a n n m a d r . Bu e i t bir t a n n -ma ve peripetie, ya a c m a u y a n d r a c a k t r , ya da kor- 452ku. T r a g e d y a n n bu gibi eylemleri taklit etmesi gerekir. Bundan b a k a k a h r a m a n l a r n mutluluk ve felaketi de yine bu gibi t a n n n a l a t a b a l d r .

4. O halde t a n n m a (dar a n l a m n d a ) , belli ki- i l e r a r a s n d a ortaya k t n a gre, burada iki ola

s l k sz konusu olabilir; ya k i i l e r d e n birisi t a n n r ,tekinin kim o l d u u nceden bilinir, ya da her ikisib r d e n t a n n r p h i g e n e i a n n , mektubunu gnderirken Grestes t a r a f n d a n t a n n m a s gibi. Fakat,_ resc. tes in p h i g e n e i a t a r a f n d a n t a n n m a s iin, b a k abir t a n n m a a r a c gereklidir.

S. Peripetie ve t a n n m a , bylece yknn iki e s i d i r nc e ise, a c veren eylem dir (pathas). l k iki e y i grdkten sonra geriye nc

e y i a k l a m a k k a l y o r . A c veren eylem, y k c ,a c verici bir eylemdir. r n e i n , sahnede seyirciningz nnde ldrmeler, maddi a c halleri, yaralamalar ve daha bu e i t t e n e y l e r d e o l d u u gibi.

O N K N C BLM1. T r a g e d y a n n nitel (i) e l e r i olarak kav

r a n m a s gereken blmlerini yukarda g r m bulunuyoruz. Nice ( d ) blmlere, yani t r a g e d y a n n iine a l d blmlere gelince: Bunlar, prolog, episodlar, exodos, koro a r k s d r . Koro a r k s da ken-


36/105

36 P O E T Kdi iinde parados ve stasimon diye ikiye a y r l r Bu e l e r , tm dramalarda o r t a k t r . Ama, tragedyayazg olan blmler ise, sahne a r k l a r (aria lar) ve

k o m m o i l a r d r [sahnede koro ile oyuncular a r a s n d ak a r l k l olarak sylenen a r k l a r ] .

2. Prolog, t r a g e d y a n n koro gelmeden ncekibtn blmdr. Episod, iki tam koro a r k s a r a s n d a kalan btn blm. Exodos, a r k a s n d a ar

t k hibir koro a r k s n n b u l u n m a d tn blm.Koro a r k l a r a r a s n d a parados, btn koronun toplu olarak s y l e d i i ilk a r k ; stasimon, anapaeste vetrochaeus u bulunmayan koro a r k s ; son olarakkommos, sahnede bulunan btn k i i l e r i n koroylabirlikte syledikleri ir a t r a g e d y a n n nitel (i)

e l e r i olarak a n l a l m a s gereken blmlerini dahance g r m bulunuyoruz. Nice ( d ) blmlere geince, bunlar da hemen yukarda a d l a n d r l a n l a r d r .

ONNC BLM1 Buraya kadar sylenenlere dayanarak, i m -

di u a a d a k i sorular zerinde d u r m a m z gerekiyor: Tragik yknn dzenlenmesinde erek ne olmal d r ? Bu e r e e u l a m a k iin nelerden k a n m a l d r ?Tragedya devini n a s l g e r e k l e t i r i r ?

2. r a g e d y a n n k u r u l u u , y a l n d e i l , karma k o l m a l d r . Tragedya, korku ve a c m a d u y g u l a r

u y a n d r a n eylemleri taklit etmelidir. Bu, tragedyadenen s a n a t n z e l l i i n i o l u t u r u r . Buna gre de tra-


37/105

P O E T K 37gedya o z a n n n y a p a c a e y u d u r : Ne erdemli ki-

i l e r i mutluluktan felakete d m olarak gsterme-li; nk byle bir hal korku ve c m d e i l tersine y a l n z c a fke u y a n d n r ne de kt k i i l e r i f l -ketten m u t l u l u a e r m i olarak gstermeli; nkiibyle bir e y asla tragik o l m a z d . nk tragedya-

n n hibir i s t e i n i yerine getirmez ne ahlaksal tat- 453min ne a ~ n i a ne de korku u y a n d r r . Bundan b a -ka ok kt olan birinin mutluluktan felakete d -

m olarak gsterilmemesi gerekir. Byle bir olayher ne kadar adalet duygusunu tatmin ederse dekorku ve a c m a duygusu u y a n d r m a z nk a c m a

l a y k o l m a d halde a c y a u r a m bir kimse k a r -s n d a duyulur. Korku da a c i y ekenle kendi ara-

m z d a bir benzerlik b u l m a m z d a n d o a r . O haldet a m a m y l e kt olan birinin mutluluktan felaketed m e s i ne korku ne de a c m a u y a n d n r .

3. Ancak geriye y a l n z bir k i i k a l y o r . Bu kiyukardaki her iki tipin o r t a s n d a bulunur: Ne a l -

taksal yeti ne adalet b a k m n d a n ne de ktlk veahlak d k l ynnden o l a a n s t d r . Tersine oherhangi ir sula s u l a n m olan bir kimsedir Oidi-pus ve Theyestes; o k u a k l a r n t a n n m br kah

r a m a n l a r gibi byk bir onura sahiptir mutlu biry a a m srer.

4 Buradan zorunlu olarak u sonu k a r : Ki-milerine gre iyi r l m bir yknn ift y a n l so-nutan ok tek y a n l bir sonucu o l m a l d r ; baht d-

n de felaketten m u t l u l u a d e i l tersine mutluluktan felakete dnme Hdir. Bu da ahlaksal ktlk-


38/105

38 P O E T Kten tr d e i l de yukarda bildirilen zellikten ya-ni ktden ok iyi olan bir k i i n i n i l e d i i a r birsutan tr olur. Edebiyat tarihinin g ~ t e r d i i ge-l i m e de bunu d o r u l a r . nk b a l a n g t a ozan-lar g e l i i g z e l her mythik konuyu i l e d i k l e r i halde i m d i tragedyalar sadece birka ailenin b a n d a ngeenleri konu olarak a l y o r l a r r n e i n bir Alkmeonun bir Oidipus un, bir Orestes in, bir Meleagros un,bir Thyestes in, ~ i r Telephos ve daha bu gibi kor-kun e y l e r y a a m ve b a n d a n g e m i br k_ah-r a m a n l a r n5. u biimde k u r u l m u olan bir ykden sa-nat k u r a l l a r n a uygun en gzel tragedya o l u u r . un-dan tr Euripides i, tragedyaya bu biimi s o k t u uve d r a m l a r n d a n o u felaketle son buluyor diyee l e t i r e n l e r bu e l e t i r i l e r i n d e ~ a n l y o r l a r . nk bubiim daha nce s y l e n m i o l d u u gibi d o r u olanbiimdir. Bunun en kesin k a n t u d u r : u gibi y a p t -lar sahneye konur ve e e r iyi de oyuanacak olursao n l a r n tragik b a k m d a n etkisi en byk y a p t l a r ol-d u k l a r grlr: Bundan tr Euripides, t e k n i ib a k a ynlerden daima vgye d e e r bulunmasa datrajik etki ynnden btn teki azanlara stndr.6. D e e r b a k m n d a n ikinci olarak sonucuift y a n l r l m ykler gelir ki kimilerine gre

s l b u n l a r n en b a t a gelmeleri gerekir. Odysseia dao l d u u gibi. u ift y a n l sonucu olan t r a g e d y a l a r ~iyiler iin b a k a ktler iin b k ve birbirlerinek a r t sonularla son bulurlar. Tiyatro seyircisininz a y f o l d u u yerde bu biim daha stn tutulur. u


39/105

P O E T K 39biim ykleri i l e y e n o z a n l a r yneten, h a l k n ho

u n gitmek d n c e s i d i r . Ama, bylesi y a p t l a r nv e r d i i zevk, t r a g e d y a n n vermesi gereken zevk de-

i l d i r . O, daha ok koroedyaya zg bir zevktir. Ko-medyada yknn a k iinde t m m y l e birbirlerine d m n olan k i i l e r r n e i n Drestes ve Aigisthosgibi, sonunda dost olurlar ve hibiri tekisinin eliyle lmez.

ONORDNC BLM1. Korku ve a c m a , ya sahne dekorasyonu 1453 b

a r a c l y l a u y a n d r l r , ya da onlar o l a y l a r n rg-snden, k e n d i l i i n d e n d p a r l a r . Bu ikincisi daha stn olup iyi a z a n l a r n i i d i r . yknn rgs okilde o l m a l d r ki, onu sahnede o y u n r k e n grme-den de, ykde geen o l a y l a r s r f dinlemekle ve buolaylar nedeniyle korku ve c m uyanabilmelidir.Oidipus yksn dinleyenlerde o l d u ~ g i b i . Y a l n zsahne dekorasyonu a r a c l y l a byle bir etkiye u l a -

m n n sanat d e e r i pek yoktur. nk byle bir et-kiye u l m k iin, ykye i l i k i n olmayan tiyatroa r a l a r k u l l a n l r . Ancak, sahne dekorasyonu a r a c -

l y l a korku ve c m d e i l de, s r f o l a a n s t o l a n gstermek isteyen y a p t l a r n d tragedyayla hibir or-tak y a n yoktur. nk, tragedyadan her e i t zevkvermesi istenemez Ondan beklenen zevk, tragedya-

n n (zne) i l i k i n zevktir. O halde o z a n n , ortaya:k o y d u u taklit y a p t l a r y l a u y a n d r d korku ve a c -


40/105

40 P O E T Kmadan d o a n zevk duygusunu h a z r l a m a s g e r e k t i i ne gre bu zevk duygusunu u y a n d r a c a k etkiyi y-knn kendi iinde s a k l a m a s g e r e k t i i a k t r .

2. Hangi e i t o l a y l ~ r korku hangileri de a c ma u y a n d r a n olaylar olarak a n l a h n a l d r ? i m d ibunu a r a t r m a k istiyoruz. Zorunlu olarak bu gibieylemler ya birbiriyle akraba olan ya da birbirleri-ne d m a n olan yahut da birbirlerine ne akraba nede d m a n olan k i i l e r a r a s n d a meydana gelirler.Bir d m a n d m a n n a s a l d r i r s a ister bunu gerek-ten y a p s n isterse sadece bunun niyetine g i r m i ol-sun byle bir eylem u y a n d r d a ~ duygusunun

d n d a ne kopku ne de a c m a duygusu u y a n d r r .A y n e y i birbirleriyle ne akraba ne de d m a n olan

k i i l e r a r a s n d a meydana gelen eylemler iin de. syleyebiliriz. 3. Ancak byle a c verici bir eylem birbirle-

riyle akraba [dost] olan k i i l e r a r a s n d a o l u u r s a r n e i n k a r d e k a r d e i o u l b a b a y anne o u l u yada o u l anneyi ldrr yahut da bu niyeti besler yada bu e i t t e n bir e y yaparsa i t e bu eylemler tra-

g e d y a n n a r a m a s gereken eylemlerdir.4. Gelenekle gelen m a s a l l a r n z bozulma-

m a l r n e i n Klytaimnestra, Drestes in eliyle lr.Eriphyle de Alkmeon un. Bununla birlikte o z a n nbunlara katacak yeni bir e y l e r b u l m a s ve gelenek-le gelen k o n u l a r ustaca d e e r l e n d i r m e s i de gerekir.Ustaca ~ d i i m i z zaman bununla k a s d e t t i i m i z i tamolarak a k l a m a k istiyoruz. Yani eylem 1), eski

- o z a n l a r n k u r b a n l a r n n k m o l d u u n u t a n y a n l a n


41/105

P O E T K 41ve bilenleri betimlemeye a l t k l a r e k i l d e belirebi-lir, r n e i n Euripides in M e d e a y z o c u k l a r n l-drrken betimlemesi gibi.

5. Daha b a k a durumlar da u n l a r d r : Kor-kun eylem 2), ( k u r b a n n ) kim o l d u u t a n n m a -dan y a p l r ; 3) her ne k d r korkun eylem, kur-

b a n n ) kim o l d u u bilinmeden y a p l r s a da, eylemy a p l d k t a n sonra [ldrlenle] olan a k r a b a l k r e nilir, r n e i n Sophokles in Oidipus unda o l d u u gi-bi. Fakat bu dramda korkun e y i e n , dram ere-vesinin d n d a k a l r . Oysa, korkun eylemin, dramerevesinde g e t i i bir rnek ise; A s t y d a m a s nAlkmeon u yahut Y a r a l Odysseus da Telegonos tur.Bundan b a k a 4) bir durum daha v a r d r : Korkuneylemi yapmak niyetinde olan, [ k u r b a n n n ] kim ol-d u u n u , eylemi yapmadan nce r e n i r . Bu s a y d

m z d u r u m l a r n d n d a b a k a bir durum yokturnk, zorunlu olarak eylem ya y a p l m t r , ya da

y a p l m a m t r . Y a p l m s a , ya [kurban] bilinerek ya-p l m t r , ya da bilinmeyerek.

6. Bu yukarda gsterilen olanaklar) a r a s n d aen z a y f , ( k u r b a n ) t a n y a r a k ldrmeye niyet et-mek, ama bu niyeti g e r e k l e t i r e m e m e k t i r . Byle bireylem, tiksinti u y a n d r r , trajik d e i l d i r ; onda a y r ca a c veren yan da eksiktir. Bunun iin hibir ozanbyle bir durumu b e t i m l e m e m i , yahut da bunu ok 454 a ender olarak y a p m t r ; r n e i n Antigone de Hai-mon un Kreon k a r s n d a k i tutumu byledir.

7. Trajik etki ynnden ikinci z a y f olanak,korkun eylemin, [kurban] t a n n m a d a n y a p l m a s -


42/105

42 P O E T Kd r . Ancak, bunun daha stn, eylem y a p l d k t a nsonra t a n n m a n n meydana g e l d i i durumdur. n-k, byle bir halde y a r a l a y c e ortadan kalkar.t a n n m a da en kesin e k i l d e etki yapar.8. Bunlar a r a s n d a en etkili, sonuncusudur 4.olanak). r n e i n , Kresphontes de Merope, z o l u -nu ldrmek niyetindedir, ama ldrme eylemini yapmadan nce) onu t a n r p h i g e n e i a d a da p h i -geneia, erkek k a r d e i n i ldrmeyi d n r ama l-drmeden nce) onu t a n r . Helle de de o u l , anne-sini ldrmeden nce) t a n r .

9. Bundan tr tragedyalar, yukarda sylen-d i i gibi, pek az ailenin b a n d a n geen o l a y l a r ko-nu olarak a l r nk, ozanlar konu ararken kendi

d n s e l becerilerinden ok, r a s t l a n t l a r l a ykler-de u gibi d u r u m l a r yaratmaya v a r m l a r d r . Byle-ce de daima u gibi korkun a l n y a z s n y a a m ailelere b a v u r m a k g e r e i n d e k a l m l a r d r . Olayla-

r n rgs ve yknn zorunlu olarak sahip o l m a s gereken zellikler h a k k n d a bu s y l e m i o l d u k t a r -

m z l a yeterince k o n u m u oluyoruz.

O N B E N C I BLM1 Karakteriere gelince, o n l a r n a z a n l a r n dik;-kat etmesi gereken drt z e l l i i v a r d r . Birinci, a y n zamanda da en nemli zellik, karakterlerin ahlak

b a k m n d a n iyi o l m a l a r g e r e k t i i d i r . Yukarda sy-l e n d i i gibi, ir i n s a n n k o n u m a s ve eylemi ne


43/105

P O E T K 43trden olursa olsun, belli bir istem yonunu gsteriyorsa, o i n s a n n karakteri v a r d r . u istem yn,ahlak b k m n d n iyi ise, o i n s a n n karakteri ahlak

b k m n d n -iyidir. Byle bir karakter her insan trnde v a r d r . Bir k a d n , ahlak b k m n d n iyi olab i l d i i gibi, a y n e k i l d e bir kle de iyi olabilir, herne kadar k d n a a d e e r d e , kle de tm d e e r s i zbir y a r a t k s a da.

2. k i n c i zellik, uygunluk tur. r n e i n , cesaret gibi e r k e e zg bir karakter, k d n iin hi deuygun d e i l d i r . nk genellikle byle bir karaktere cesaret) k d n d a l l m a m t r .

3. nc zellik b e n z e y i t i r . Bu, yukardad e i n i l e n bir karakterin ahlak b k m n d n iyi, a y n

; : a m a n d a uygun o l m a s z e l l i i n d e n btnyle b a -ka olan bir zelliktir.

4. Drdnc zellik, bir karakterin t u t a r l d r . Bctimlenilecek karakter t u t a r l olmayan bir karakter ise, byle betimlenilmesi gerekiyorsa, onun

t u t a r s z l t u t a r l olarak betimlenitmelidir.5. Bir i z o r u n l u l u a dayanmayan kt bir ka

rakter iin rnek, Grestes de Menelaos tur. Uygunolmayan bir karakter iin rnek, Skylla da Oidipusun o k u d u u a t ile Melanippe nin k o n u m a s d r .< b e n z e r l i i n o l m y m bir rnek, r n e i n >son olarak t u t a r l olmayan karaktere bir rnek, p -higeneia Auliste dir, nk ( h a y a t iin) yalvaran p -higeneia, daha sonraki ( h a y a t n gnl r z a s y l a fe-da eden) p h i g e n e i a y a hi benzemez.6. Karakterlerin betimlenmesindc de, yk-


44/105

44 P O E T Knn rlmesinde o l d u u gibi zorunluluk ya da ola-

s l k y a s a l a r dikkate a l n m a l d r b a k a bir d e y i l ebelli zellikteki karakterden belli k o n u m a l a r ve ey-lemler zorunlulukl y d o l a s l k l a d o m a l d r . T p k bir o l a y n bir b a k a o l a y zorunlu olarak izlemesigibi.

454 7. Buna gre a k t r ki yknn zm de,karakterlerden k e n d i l i i n d e n d o m a l d r ; Medea da1ve l i a d a d a sefere k t a o l d u u gibi T a n r n n olaylara mdahale ederek o n l a r a y a r l a m a s ile d e Wnk Deus ex machina, daha ok dram erevesinin d n d a kalan olaylar iin k u l l a n l a b i l i r . s t e r buolaylar i n s a n n b i l e m e y e c e i bir g e m i e i l i k i n ol-sunlar isterse kehanete ve T a n r s a l bildiriye gereksinme duyulan g e l e c e e i l i k i n olsunlar. nk biz

T a n r l a r n her e y i grp bildiklerini kabul ederiz.8. Ancak tragedyada o l a s olmayan [akla ay-

k r olan d o a l olmayan] hibir e y o l m a m a l d r .Byle bir e y d e n k a l a m y o r s a o zaman bu traged

y a n n d n d a k a l m a l d r . Sophokles in Oidipus undao l d u u gibi.

9. O halde tragedya ortalama insandan dahaiyi olan i n s a n l a r n taklidi o l d u u n a gre o z a n l a r ntaklit ederken iyi portre r e s s a m l a r n rnek olarak

a l m a l a r gerekir. nk; portre r e s s a m l a r portresini y a p t k l a r kimselerin z e l l i i n i ortaya koymak-

1 Eurip. Medea 1310 ff2 Homer Ilias 2 155 ff3 Deus ex machina yoluyla d e i l . T u n a l .


45/105

P O E T K 45la ve onlara benzer bir resim yapmakla, a s l n d a on-

l a r o l d u k l a r n d a n daha gzel olarak resmederler( i d e a l l e t i r i r l e r ) . Bylece taklit edici 'ozan da, e e r

k z g n , h a f i f m e r e p ya da u gibi karakteriere sa-hip k i i l e r i y a n s t a c a k s a , btn u tutkulara kar- n , o n l a r ahlak b k m n d n stn insanlar olarakifade etmelidir. Homeros'un, b a n a buyruk Akhil-leus u iyi, ama sertlik r n e i bir insan olarak betim-lemesi gibi.

10. Btn bunlara tragedya o z a n dikkat et-melidir; ir de, trajik i i r e zorunlulukla b a l bulu-nan i i r i n sahnedeki etkisine. nk b t n d a da o uy a n l m a y a d l e b i l i r . Bununla birlikte, daha ncey a y n l a n m olan y a z l a r m d a bunlar zerinde yete-rince k o n u u l m u t u r

ONALTlNCI BLM1 T a n n m a ' n n (anagnorisis) ne o l d u u nce

s y l e n m i t i . i m d i t a n n m a ' n n trlerine gelince,bunlardan ilki, en az sanatsal o l a n d r . Ozanlar da o u n l u k l a aresiz k a l n c a onu k u l l a n r l a r . Bu, -

a n yoluyla t a n n m a d r . Bu n i a n l a r d a n kimisi (a)d o u t a n d r , r n e i n topraktan y a r a t l m l a r n ta-

d k l a r m z r a k ; ya da Karkinos un Thyestes inde

1 Aristoteles :bununla Ozanlar'' a d l d i a l o u n u kastediyor.


46/105

6 P O E T Ko l d u u gibi y l d z l a r . Kimisi (b) sonradan k a z a n l -

m n i a n l a r d r , bunlar da, ya bedene i l i k i n olur,yara izleri gibi, ya da b i r t a k m ne-sneler, olur, rne i n kolyeler ve Tyro'da t a n n m a a r a c olarak

k u l l a n l a n tekne gibi. Ancak, bu n i a n l a r da az yada ok u s t a l k l a k u l l a n l a b i l i r . r n e i n , Odysseus

[ a y a n d a k i ] yara iziyle stninesi t a r a f n d a n b a k atarzda, domuz o b a n l a r t a r a f n d a n b a k a tarzda ta-

n n r . Ancak, y a l n z n i a n a dayana_rak o l u a n t a n n -malar pek az ustaca olan t a n n m a l a r d r ; genelliklebtn bu trden d t a n olan t a n n m a l a r hep byledir. Bununla birlikte peripetie den (baht d n )d o a n t a n n m a l a r [Odysseus'un a y a k l a r n y k a r k e nstninesi t a r a f n d a n t a n n m a s o l a y n d a o l d u u gibi], daha iyidirler.

2. k i n c i tr tamnma, o z a n n yersiz olaraku y : d u r d u u ve bundan tr de ustaca olmayan bir t a n n m a d r ; r n e i n phigeneia'd phi-geneia, Orestes'i bu yolla t a n r ; p h i g e n e i a ise mektup a r a c l y l a t a n n r ; buna k a r l k , Orestes, ezan n ona s y l e t t i i e y l e r i syler, o l a y n g e r e k t i r d i i e y l e r i d e i l . Bundan tr bu t a n n m a biimi, yu-karda d e i n i l e n y a n l g y a y a k l a y o r . nk, Drestespekala d a i l i ~ k i n birka t a n n m a n i a n n a sahipolabilirdi. Bu e i t t a n n m a y a bir b a k a ) rnek de,Sophokles'in Tereus'unda m e k i i n sesidir .

3. nc tr t a n n m a , bir a m n s a m a y l a be- 455 lirir. Y a a n m olan e y l e r i n a n m s a n m a s y l a ; rne

i n Dikalogenes'in Kyprier'lerinde o l d u u gibi. n (kahraman), resmi grnce gz y a l a r n tuta


47/105

P O E T K 47maz. Yine a y n t a n n m a y Alkinoos m a s a l n d a dagryoruz; Ddysseus, kitara a l a n n Troia s a v a i a r n a ait olan bir a r k y dinleyip btn o l a n l a r a n m s a y n c a , gz y a l a r n koyuverir.

4. Drdnc tr t a n n m a , bir a k l y r t m e ye dayanan t a n n m a d ~ r , r n e i n Kheophoren Ierdeo l d u u gibi: Gelen, k z k a r d e e (Elektra ya) benzer;ona benzeyen biri, Drestes den b a k a hi kimse ola-maz. O halde gelen Drestes dir. Sofist Polydos da

p h i g e n e i a ' n n t a n n m a s da a y n biimde olur. -yk bir o l a s l k l a Drestes y l e bir a k l y r t m e d e bu-lunur: K z k a r d e i m kurban e d i l m i t i r , o halde bende kurban edilmeliyim A y n e y i Theodektes inTydeus unda da gryoruz: O l u m u bulmak iingeldim, i m d i de kendim lme gidiyorum A y n kilde Phiniden lerde: K a d n l a r , vaktiyle terk e d i l m i

o l d u k l a r yeri i m d i grnce, hemen buradan kendia l n y a z l a r n k a r d l a r ; nk a l n y a z l a r , o n l a r burada [terk e d i l m i o l d u k l a r yerde] lmek iin be-

l i r l e m i t i Bir tr t a n n m a daha v a r d r . Bu, birininy a n l a k l y r t m e s i y l e ortaya k a r , r n e i n ((Yan-

l haberci Ddysseus [ t r a g e d y a s n d a o l d u u gibi].Burada y a y n , Ddysseus tan b a k a hi kimse t a r a f n dan g e r i l e m e y e c e i n i ozan u y d u r m u t u e . Ama, da-ha nce g r m e d i i halde Ddysseus un y a y t a n y a -

u cmlede "ozan" s z c ile mythos'lar o z a n Homeros mu, yoksa Y a n l Haberci Odysseus" t r a g e d y a s n n d bilinmeyen o z a n n m k a s t e d i l m i o l d u u a n l a l madan ~ a l y o r T u n a l .


48/105

8 P O E T Kc a n sylemesi, bir a k l y r t m e d i r . Ancak, bunu,onun a r a c l y l a [ y a y germek suretiyle] t a n y a c a -

n sylemesi, y a n l bir a k l y r t m e olur'.5. Btn bu t a n n m a l a r a r a s n d a en iyisi, olay-

l a r n k e n d i l i i n d e n ortaya k o y d u u t a n n m a / a r d r .Bu t a n n m a , tmyle o l a s o l a y l a r n sonunda umulmayan bir e y i n belirmesiyle ortaya k a r . Sophok-/es in Oidipus ve Euripides in p h i g e n e i a Tauris te

t r a g e d y a l a r n d a o l d u u gibi. nk, phigeneia mnbir mektup gndermek istemesi tamamen o l a s d r .Bu gibi t a n n m a l a r hibir uydurma n i a n a (kolye,vb. gibi) ihtiya gstermezler. Bu t a n n m a e i d i n -den sonra [sanat d e e r i ynnden] ikinci olarak

a k l y r t m e d e n d o a n t a n n m a gelir.

O N Y E D N C BLM1. yknn gerek dzenlenmesinde, gereksedil ynnden i l e n m e s i n d e ozan, o l a y l a r olabildi

i n c e gz nnde b u l u n d u r m a l d r . O l a y l a r , sanki gerekten meydana gelirken onlarla birliktey-


49/105

P O E T K 49m i c e s i n e a p a k tasarlarsa, o zaman uygun o l a n bulabilir ve pek az e l i k i y e d e b i l i r . Karkinos a

y a p l a n bir yergi de bunu d o r u l a r : Bir k i i(Amphiaraos), t p n k t n u z k l > Ozan,durumu somut olarak gz nnde b u l u n d u r m d n -dan, byle bir y a n l l k gznden k a m t r ve temsil tam bir b a a r s z l a u r a m t r . nk, seyirciler zerinde kt bir etki y a p m t r .

2 Bundan sonra ozan, o l a b i l d i i lde,sahnede y a p t n oynayacak k i i l e r i n y a p a c a k l a r eylem ve d a v r a n l a r , [ y a p t n yazarken] kendisi ya-parak, b u n l a r [anlatmak i s t e d i i ruh hallerini an

l a t p a n l a t m a d n J denetlemeli. nk, heyecan z e l l i i b k m n d n kendini [ y a p t t a sz konusuolan] ruh hallerinde ortaya koyabiten ozanlar, en

k a n d r c o l a n l a r d r . H e y e c a n l y a r a d l t a k i biri, birh e y e c a n l y g e r e k l i e en s a d k bir e k i l d e betimleyecektir, fkeli de, k z g n . Bunun iin i i r s a n a t ,kendinden. kol yc geebi/en k i i l e r d e n dahaok, stn yetili k i i l e r i n i i d i r ; nk birincilerinhibir b ve l t n m m l r n k a r l k , ikincilerkolayca taklit etmesini bilirler.

3. Bundan b k ozan, gelenekle gelen konu- 455yu da kendi u y d u r d u u o l a y l a r da ilkin genel birplan iinde dzenlemelidir. S o 1 r a , episod larla bu-nu g e n i l e t m e l i d i r . Genel bir plan deyince ne an

l a d i m z p h i g e n e i a d a somut olarak gsterelim:Bir bakire p h i g e n e i . a ) sunak t a n n zerine y a t -

r l m kurban edilecek. Ama onu kurban edecekterin ellerinden a n i a l m a y a n bir biimde kaar kay-P 4


50/105

s P O E T Kbolur ve y a b a n c l a r n T a n r a y a kurban edilme t-resinin b u l u n d u u bir lkeye gtrlr. i m d i , ya-

b a n c l a r n kurban edilmesi i i n i yneten rabibelikgrevi ona verilir2 Bir zaman sonra da erkek kar-

d e i Drestes bu lkeye gelir. Ancak, T a n r n n bellibir nedenden ve belli ereklerle4 ona o lkeye gitme-sini b u y u r m a s bundan tr de onun u lkeyeg e l m i o l m a s o l a y , d r a m n d n d a k a l r . nemliolan yan, onun (Orestes) gelmesi, y a k a l a n m a s vekurban edilmek istenmesidir. Fakat bu s r a d a t a n n -ma o l a y meydana gelir, ister bu t a n n m a Euripidesin5 g s t e r d i i biimde, isterse Pollyeidos un y a p t gibi olsun; Pollyeidos, Drestes e o l a s l a uygun ola-rak u szleri syletir: Y a l n z c a k z k a r d e i n i n de-

i l , onun da kurban edilmesi gereklidir. Buradan dasonra onun k u r t u l u u olanak k a z a n r . t e u genelplan, byle dzenlenip kahramanlara verilecek adlars a p t a n d k t a n sonra ona episod lar ( g e n i l e t m e l e r ) ka-t l r . Bu episod larda da dikkat edilmesi gerekennokta, e p i s o d l a r n konuya uygun o l m a l a r d r . rne-

i n , Drestes in t u t u l d u u delilik ki,8 onun yakalan-m a s n a yol aar; sonra da k u r t u l m a s d e l i l i i n s a -

l a d (ruhsal) a r n n a y l a g e r e k l e m i olur71 Artemis.z Eur. lphig. Taur, 2 ff3 Apollo.4 Eur. lphig. Taur. 77 ff 912 ff 952 ffs A y n kitap c. 16, 2.a A y n kitap 274 ff7 A y n kitap 1130 ff


51/105

P O E T K 514. Drama Iarda episod lar ok s k bir ~ e k i l d e

s n r l a n d r l m t r . Epos ise buna k a r l k , episod larla u z a t l m t r . Bylece Odysseus un yks de a y n e k i l d e pek uzun d e i l d i r : Bir adam y l l a r c a yurdundan uzak k a l m , bir Tand t a r a f n d a n d m a n c a ko

v a l a n m t r ve sonunda btn y o l d a l a r n yitirip tekb a n a k a l r , bu arada yurdundaki evinde ise durum

d e i m i t i r . Evi ve m a l l a r yavuklularca talan edilir,o l u k o v a l a n r . Btn bu a c l a r d a n sonra o [Odysseus], yurduna dner; birka k i i y e kendini t a n t py a v u k l u l a r tepeler, kendi de kurtulur. t e Odysseusyksnn s l e k i r d e i budur, geri kalanlar iseepisod a r d r .

O N S E K Z N O BLM1 er tragedya bir d m bir de zm den

o l u u r . o u y a p t n d n d a , kimi y a p t n da iindebulunan olaylar, d m o l u t u r u r l a r ; btn gerikalan olaylar ise, zm. m deyince, y a p t nb a n d a n mutluluk yahut felakete d o r u baht dn iin s n r o l u t u r a n blme dek uzanan olaylarrgsn a n l y o r u m . zm deyince de, bu baht d

n n d e n y a p t n sonuna dek olan blm a n l y o r u m .Bylece, r n e i n Theodektes in Lynkeus unda y a p t niine a l d olaylardan nce o l m u olan her e y , o-

Poseidon 912 ff 952 ff


52/105

52 P O E T Kc u u n k a n l m a s y l a d o r u d a n d o r u y a bundan son-ra beliren her e y , hep d m e girer. zm ise,

l n l e s u l a n d r m a d a n b a l a y a r a k y a p t n sonuna ka-d r olan blm o l u t u r u r .

2. N a s l t r a g e d y a n n drt blm varsa, a y n e k i l d e drt tr de tragedya v a r d r : 1 K a r m a k

1456 a tragedya ki bu, peripetie yahut t a n n m a y a d a y a n r .2 A c l bir eylemi kapsayan patetik tragedya: Aiasve x i o n t r a g e d y a l a r gibi.. 3 Karakter betimlemesi-ne dayanan ethik tragedyalar: Phitiotinen ve Peleust r a g e d y a l a r r i d a o l u u gibi. 4 Y a l n tragedya kibu, son iki tragedyayla kendini b a l l k iinde gste-rir r n e i n Phorkiden, Prometheus ile Hades de ge-en tragedyalar gibi. En iyisi, bir a z a n n btn butragedya trlerine egemen o l m a s d r . Ama, bu ol-muyorsa, o zaman o u n u ve en nemlilerini kulla-nabilmelidir. Gnmzde zellikle azanlara bu yn-den e l e t i r i l e r yneltiliyor. T r a g e d y a l a r n her trn-de iyi azanlar b u l u n d u u n a gre, gnmzde herazandan kendi trnde tekilere stn o l m a s iste-nir.

3. y n yky anlatan iki tragedya birbiriy-le z d e grlemez. Fakat onlar a y n d m ve -zmlere sahip olurlarsa, z d e olarak grlebilirler.Birok ozan, d m d e b a a r g s t e r d i i halde, zmde b a a r gsteremez. Ancak, zorunlu olan, herikisinin de [ d m ve zm] bir uygunluk iinde

b u l u n m a s d r4. Bundan b a k a , yukarda s y l e n m i o l d u ugibi, ozan t r a g e d y a s n epik olarak e k i l l e n d i r m e m e -


53/105

P O E T K 53yi daima a k l n d a t u t m a l d r . Epik deyince a n l a d m e y , malzeme b k m n d n ok g e n i t u t u l m u bir ko-m.idur. r n e i n , biri k s a da l i a d a n n iine a l d btn malzemeyi d r a m l a t r m a k isterse, i t e buradanepik bir ierik ortaya k a r . Eps ta tek tek blm-ler, btn i i r i n u z u n l u u iinde uygun bir uzunlukelde edebilirler. Oysa, dram da byle bir deneme,beklemenin tam tersi bir sonu d o u r u r . Euripidesve Kleophon gibi sadece b a z blmleri d e i l de,

T r o i a ' n n btn t a l a n n yahut Aiskhylos gibi birblmn d e i l de, btn Niobe m s l m d r a m l a -t r a n a z a n l a r n a l n y a z s bunu d o r u l a r : Ya o ozan-lar b a a r s z l a u r a m l a r d r ; ya da y a r n a d a kay-

b e t m i l e r d i r . Agathon da bir bu noktada b a a r s z l - a u r a m t r .

5. Peripetie'lerde ve y a l n eylemleri ele alma-da ozan i n s a n a r t a n bir etkiye u l a r ve is-t e d i i de a s l budur. Byle bir etki trajik tirve bununla da i n s a n n adalet duygusu tatmin edi-Iir.Sisyphos gibi a k l l , fakat kt bir insan al-

d a t l r s a , buna k a r l k > gibi cesaretli, fakatadaletsiz bir insan yenilirse, byle [traj,ik] bir etki

d o a r . Ancak, bu da A g a t h o n ' u i a n l a d u anlam-daki o l a s l a uygundur: Birok o l a s olmayan e -yin meydana gelmesi de o l a s d r .

6. Bundan b k ozan, koro yu da, oyuncular-dan b i r i y m i gibi kabul etmelidir. Koro, btn ta-mamlayan bir (organik) para o l m a l d r . Euripides'de o l d u u gibi d e i l de, Sophokles'de o l d u u gibidramatik eyleme k a t l m a l d r . Birok (ozanda) koro


54/105

54 P O E T K a r k l a r n n , ait o l d u k l a r tragedyayla ilgisi. b a k aherhangi bir tragedyayla olan ilgiden daha s k bir ilgi d e i l d i r . Bunun iin u gibi ozanlar, Embolima

. denen, b a k a yerlerden a l n m a r k l a r koro'yaokuturlar. Bu yntemi de ilk kez gatlion k o y m u tur. O halde koro'ya b a k a yerlerden a l n m a r -k l a r syletmekle, ir dramdan a l n a n ir dialog

p a r a s n bir b a k a dram'a aktarmak, yle ki btnbir episod'u aktarmak a r a s n d a ne fark v a r d r ?

ONDOKUZUNCU BLM1 ( T r a g e d y a ' n n ) btn bu e l e r i n i grdk-ten sonra, geriye y a l n z dilsel a n l a t m ile d n c e l e r

zerinde k o n u m a k k a l y o r . D n c e l e r e gelince.b u n l a r n yeri retorik zerine y a z l m kitaplar olma-l d r nk d n c e l e r , bu retorik denen a r a t r m a

a l a n iine girerler. D n c e l e r i n o l u t u r d u u alana.456 akla dayanan sz a r a c l y l a ortaya konan her e y

g i r d i i gibi, k a n t l a m a ve rtme, korku, k z g n l k -la daha u e i t l i d u y g u l a r n u y a n d r l m a s ve bun-dan b a k a o l a y l a r n bytlp kltlmesi de gi-rer. i m d i u a k olarak ortaya k y o r : E e r ey-lemlerle a c u y a n d r a n korkun. yahut nemli ya da

o l a s olan bir e y [yani d n c e l e r ] a n i a t l m a k iste

1 Eski Yunanca a s l n d a k u l l a n l a n dianoia olupd n c e diye Trkeye evirmeyi d o r u bulduk. i T u n a l .


55/105

P O E T K 55nirse, o zaman eylemler iin de [szde k u l l a n l a n ]g r n o k t a l a r n d a n hareket etmek gerekir. Ancak,bu ikisi [eylem ve sz] a r a s n d a [bu b a k m d a nfark var: Eylemlerde d n c e l e r sz a r a c olmadanda a n l a t m bulurlar; buna k a r l k szde ise, onlar,

k o n u a n t a r a f n d a n o l u t u r u l u r d o l a y l olarak yineszn rndr. Aksi halde, e e r d n c e l e r szn

a r a c l olmadan gn n a k a b i l s e l e r d i o za-man k o n u a n n devi neden ibaret o l a c a k t ?

2. Dilsel a n l a t m a l a n n a giren e y l e r e gelince:Bunlardan ilki, k o n u m a biimlerinin (cmle e k i l -leri, kipler) a r a t r l m a s d r . B u n l a r n bilgisi ise da-ha ok k o n u m a s a n a t n n konusunu o l u t u r u r ; r-n e i n emir nedir, arzu yahut yk ya da tehdit ya-hut da soru ve y a n t nedir? Daha bu e i t t e n e y -ler. B u n l a r n bilinmesinden yahut bilinmemesindentr s a n a t n a k a r nemli bir yergide bulunu-lamaz. r n e i n Protagoras, Homeros rica etmek is-t e d i i yerde "Musa'lar, bana k z g n l terennmedin " szleriyle emrediyor der. i m d i Protagoras

n Homeros da y e r d i i bu nokta n a s l y a n l olarakkabul edilebilir nk, Protagoras a gre, birindenbir e y i y a p m a s n isternek yahut istememek biremirdir.

Ilias, 1 1


56/105

56 P O E T KY R M N C BLM

1. D i l e l a n l a t r n n b t n l iine u blm-ler girer: Harf, hece, b a l a t a n m e d a t isim, fiil,hal (flexion) ve cmle. Harf, daha b a k a sesiere y-r l a m a y a n bir sestir. Fakat her b a k a sesiere bl-nemeyen ses de harf d e i l d i r . Tersine bir sesin harfolabilmesi iin, onun b i l e i k bir ses btnnn par-

a s o l m a s gerekir. nk h a y v a n l a r n da daha b a -ka sesiere blnemeyen sesleri v a r d r ancak, bun-lardan hibirini harf olarak a d l a n d r a m a m Harf-ler, vokal Ier, sessiz harfZere (muta) ve y a r mvokal Iere (liquida) a y r l r . Bir vokal, dilin du-daklara ya da d i i e r e dokunumu olmadan i i t i l e -bilir olan bir sestir. A ve O gibi. Y a r n vokal, dilindudaklara ve d i i e r e dokunumuyla o l u a n ve i i t i -lebilir olan bir sestir; r n e i n R ve S gibi. Sessizharfler de geri dilin dudak ve d i i e r e dokunumuyla k a n seslerdir. Fakat kendi b a n a ton suzdurlar,ancak vokal ler ve y a r m vokal lerle b i r l e e r e k oku-nabilirler; r n e i n G ve D gibi. Btn bu sesler,tekrar kendi a r a l a r n d a a z n l d e k l e o n l a r na z d a meydana g e l d i i yere, s o l u u n g l l ve

z a y f l n a (spiritus sper ve }enis), uzunluk ve k -s a l n a ykseklik ve d e r i n l i i n e yahut ykseklik ilederinlik o r t a s n a gre a y r l r l a r . Ancak btn bun-

l a r n teker teker a r a t r l m a s metrik a r a t r m a l a ra l a n n a girer.

2. Hece b i l e i k ve a n l a m s z bir sestir. Birsessiz harf (muta) yahut y a r m vokal (Jiquida) ile


57/105

P O E T K 57bir vokal'in b i r l e m e s i n d e n meydana gelir. nk,G R, A o l m a k s z n hibir hece o l u t u r m a z l a r . Nevar ki, bunlara b r A k a t l a c a k olursa, o zaman birhece meydana g e l m i olur: GRA. Bununla birliktebu konular zerinde t a r t m a k , metrik'in i i d i r .3. B a l a , b i l e i k , a n l a m s z olan bir ses bt- 457ndr, r n e i n men (=geri), etoi (=gerekten), de(fakat), yahut b a l a , bir sesin e i t l i ses btnlerin-den tek a n l a m l bir ses meydana getirme yetisine sahip olan bir ses btndr.4. a n m e d a t , b i l e i k , a n l a m s z bir ses b-tndr; bu ses btn, bir cmlenin b a n yahutsonunu yahut da tek tek blmlerini gsterir, rne

i n amphi ( = e t r a f n d a ) , peri ( h a k k n d a , zerine)vb. y a h u t ~ b i l e i k a n l a m s z bir ses btn olup, bira n l a m olup birok seslerden meydana gelen bir se-se ne engel olur ne de onu meydana getirir ve cmlenin hem b a n d a hem de o r t a s n d a b u l t n a b i l i r .

5. s i m b i l e i k a n l a m l . ve zaman ynndenb e l i r l e n m e m i olan bir ses btndr. Bu btndenhibir p a r a n n kendi b a n a bir a n l a m yoktur.nk, b i l e i k isimlerde, o n l a r n p a r a l a r n kendib a l a r n a a n l a m l olarak k u l l a n m a y z , r n e i n Theo-doros ( = t a n r a r m a a n ) b i l e i k isminde doros unhibir ( b a m s z ) a n l a m o l m a d gibi.6. Fiil b i l e i k , a n l a m l ve zaman belirlemesine sahip olan birsesbtndr. Bunun da hibir par-

Bu yeni b a l a y a n . cmle ile b a t a n ikinci bir tan i m t e k r a r l a y o r .


58/105

58 P O E T K a s , isimde o l d u u gibi kendi b a n a a n l a m l d e i l -dir. nk, insan yahut beyaz hibir "hangi z -

m a n bildirmez; buna k a r l k o gidiyor" y dao gitti", o gidecek", i m d i y i g e m i i ve g e l e c e ibildirir.

7. ekim isim ya .da fiille ilgilidir. s i m d e ,bir ismi "kimin (genetivus)" ve "kime (dativus)"ynnden yahut tekil ya da o u l ynnden belirler;

r n e i n : insan insanlar gibi. Fiilde ise, a n l a t l a n ntarz ve biimini (kip ve cmle biimini) gste-rir, soru ve emir gibi. r n e i n ~ Gitti mi? y da, gitgibi.

8. Cmle b i l e i k ve . n l a m l bir ses btnolup, bunun b a z p a r a l a r kendi b a l a r n a da n-l a m l olabilirler. Her cmle fijl ve isimlerden mey-dana g e l m i d e i l d i r . Fiil olmadan da bir cmle ku-rulabilir, i n s a n n t a n m n d a o l d u u gibP. Ama, bu-nunla birlikte, cmle daima a n l a m l bir e y i iine

a l m a l d r . r n e i n : Giderken, Kleon, Kleonun o l ugibi.

9. Cmlenin g s t e r d i i birlik, iki e i t t e n olanbir birliktir: Ya bu birlik i n s a n n t a n m n d a o l d u ugib: tek bir e y i bildirir, y da birok tek e y l e r i n

b a l l n gsterir ki, bu anlamda btn iliada bircmleden ibarettir.

n s a n a k l l bir h a y v a n ( d r ) .


59/105

P O E T KY i R M i R N C BLM

1 im ya y a l n d r , ya da b i l e i k t i r . Y a l nisim deyince, kendi b . a n a a n l a m l paralardan mey-dana g e l m e m i olan isimleri a n l y o r u m , r n e i n Gyer) gibi. B i l e i k isim deyince, ya a n l a m l olmaklabirlikte, b i l e i k isim iinde a r t k a n l a m olmayan birszckle bir a n l a m s z szckten, ya da birok an-l a m l szckten meydana g e l m i olan isimleri a n l y o -rum. B i l e i k isimler , drt hatta daha ok s a y d aszcklerden b i r l e m i olabilirler; zengin bir dildebyle birok b i l a n e l e r v a r d r , r n e i n : Hermokai- 457koxantbos s z c gibi.

2. Her szck ya ortak olarak k u l l a n l a n birszcktr, ya y a b a n c [ t a r a d a k u l l a n l a n ] bir sz-cktr ya da bir mecaz s z c d r veya bir ss sz-c yahut yeni t r e t i l m i bir szck veya u z a t l m veya k s a / t l m yahut da d e i t i r i / m i bir szcktr.

3. Ortak olarak k u l l a n l a n bir szck deyin-ce, herkesin k

Aristoteles - Poetika

Documents

Aristoteles - Poetika