· Web viewÉg gat þess lauslega í síðusta blaði, að ég myndi láta til míns heyra í þessu máli sinnum slenns. Allt....

Hreiðar Heimski

Útgefandi U.M.F. Drengur

Kemur út 6-7 sinnum á ári

II.tbl 27.janúar 1930

Hvert Stefnir

Það er mörgum gleði efni að Hreiðar vaknaði aftur af dvala sínum, og fór að koma út í byrjun hins þýðingar mikla árs 1930. En fátæklega er hann til fara því verður ekki neitað. Fáir skrifa, menn skilja ekki tilgang blaðsins og ekki tilgangs félagsins yfir höfuð. Fólk treystist ekki til að byrta hugsanir sínar hvorki í ræðu eða riti, það er hratt við almennings álitið nýja dettur í hug athygli næst svar er einn mikils mætin félagi okkar gaf nýjar en ég spurði hann hversvegna hann tæki ekki þátt í umræðum á félagsfundum. Hann sagði að það væri muna þess, að hann byggist við að vefjast tunga um tönn svo til að hlátur yrði. Hann með öðrum orðum taldi það myndi skerða álit sitt, ef hann tæki þátt í umræðum. Þetta er skaðleg hugsun, og gerir hverjum félagsmann ómögulegt að njóta þessar mentunar sem félagslífið hefur að bjóða, en ég tel verki svo litils virða. Það er að læra og æfa að koma hugsun sinni formlega fram fyrir almenning, bæði í ræðuformi og einnig á hagsýnum.

Mjög er það illa farið, sem margt virðist þó benda til, að þeir menn eru taldir vel hæfir til starfa og stjórnar í félagsmálum okkar sem ekki koma, geta, eða vilja skýst frá áhugamálum sínum opinberlega. Að hverju stefnir slíkt það stefnir að hnigum menningamála félgsins þó að hagmælska geti verið mikils virði að vissu marki. Verða sekir menn, en ég gat um áður aldrei fullkomlega starfhæfir, hvorki innan vjebanda ungmannafélaganna, nýi þjóðardagsins yfir höfuð. Þeir verða sem ósjálfstæð veislufari manna þessa er vel geta komið fyrir sig orði, og verða aft. Á liðum, án vilja að lúta tillögum þeirra, án þess að geta eða ánæðu að birta hugsanir sínar eða vilja svo að gagni komi.

félagslífinu, sem ég efast ekki um. Þá er fyrstu sjónið í átt til þess, að taka þátt í umræðum fundunna og sendu Hreiðar hinn við, og við. En engan skemma. En er vísir til byndingar sjálfstæða skoðana á þeim sviðum. Er gerir fólu hæfara að taka þátt í störfum þjóðhátíðardagsins á komandi árum

Ritstjórinn

Frjettir

Ég gat þess lauslega í síðusta blaði, að ég myndi láta til míns heyra í þessu máli sinnum slenns. Allt ég það við að vísu íþróttannliðsbúning í sambandi við hátíðarhöld í ár. En þar sem ég álít að bestu komi fara á því að tillögur munar komi fyrst til hátíðarnefndar. Stefni ég því útmiði, en kynti aðeins þær tillögur er snertu framtíðar stefnulag í íþróttamálum félagsins út á við.

Þá er þess að geta, að á meðan íþrótta áhugi fjélagsins vari í blóma, þá var samvinna við „Aftureldingu“ sá himingarsteininn, sem traustastur stóð undir velgengi félaganna í keppni út á við.

----- menn þessu málu sáu, að hvast félag fynnir sig hafði lítil tök til að geta vakið venjulega athygli. ---- úr þeim samtökum myndaðist Í.K. sem gat sér góðan orðstír á tímabili.

Nú er ekki því að leyna að seinni tíð hefur þessari samvinnu mjög hrakið. Álít ég það að ýmsu leiti mjög illa farið.

Það er álíkt skemmtilegra að keppa á móti ásamt góðum og áhugasömum félögum. Móti því að koma þar fram sem einstæðingur. Einstakt merki hlýtur alltaf að vekja frekar athygli, ef það er komip af fleiri en einum dagandi keppenda.

Það er komust að ef Kjósarsýslan stæði öll að einu íþróttarfélagi. Þá gæti það tekið þátt í landsmótum með ágætum árangri, nú eins og áður. En til þess nægir ekki samvinna „A“ og „D“ heldur verður að taka tilit til íþróttafélags Kjalnesinga, hvað svo sem það heitir, eða hvers sem stefnuskrá þess er að áður leiti. Þess vegna legg ég til að stefnað verði, eða endurreyst . íþróttarfélag Kjósarsýslu félagssvæði Kjósarsýslu.

Félagið skiftist í deildir eftir hreppnum. Kýs hver heild sinni mann í stjórn félagsins, stjórn skiftir með sér störfum. Stjórn skal kosin til 3 ára sem þannig að sinn fer úr stjórninni í senn, í fyrstu eftir hlutkosti umboð kjósardeildur hefur U.M.F. Drengur.

Kjalarnesdeildur Í.H.F Stefnir og mosfellsdeildar U.M.F. Afturelding.

Gjöld til alsherjarsjóðs séu kr.15 – fimtán – fyrir hverja deild, sem varð sé til óhjákvæmilegra útgjalda sem stefna af rekstri félagsmála, að öðru leyti fellur kostnaður við við keppni íþróttamanna á opinberum málum á þá deild sem keppandi er skráður hjá. Innan héraðis samkeppni sé bundinn við deildir. Verði héraðsmót tekin upp, þá falla mót Drengs og Aftureldingar niður ámeðan svo er. En vinnigar verða sem áður skráðir á verðlaunarbók. En fyrir rétt Kjalnesinga til slíkrar skráningar, greiði deild þessi ákveðna upphæð í eitt skifti fyrir öll. Sé sú uððhæð reiknuð Í.K. sem stofnfé.

Til að stofan eða skipta félaginu þarf 2/3 alkvæðamagns stofnandi deilda.

Tillögur þessar þurfa ekki skýringa, að svo komnu máli. En ef einhver er sá sem ekki þykist finna allt það er ég vildi binda í tilögur þessar, þá er ég fús að veita þær skýringar sem óskað

er eftir. Væri ekkert æskilegra en umræður ym þetta mál gætu hafist, og stuðlað að tímabili meiri átaka í íþróttamálum á félagsvæðinu.

Að loknu ætla ég að minna menn á, að það er kominn tími til að kasta hrúfni þröngsýni og ófrjálslyndi, í þessum málum. Því stefna þessa félagslegu eigingirni sem ráðið hefur gjörðum vorum, á undanförnu árum, kennur áræðanlega í bága við tilgang hinna framsýna og frjálslynda manna, sem áður fyrr áttu frumkvæði þeirra framtaka, sem unnin hafa verið á þessu sviði. Læt ég svo útrætt um þetta í bili, og vana að þessar tíma falli hvorki í grýtta jörðina eða milli þyrna. Heldur nái að lesa sæmilega ávött í falgslífi voru.

Gestur G. Andrésson

„Sameinaðir Stöndum vér , en sundraðir föllum vér“

Hér dettur margt í hug þegar ég hugsa til þess verðlauna í sambandi við ungmennafélagið okkar. Til skammstíma hefur það verið aðal markmiðið ungmannafélagsmanna að vekja samúð og hluttekningu, innan sinna vébanda. Þetta virðist vera gullfögur hugsun, ef henni væri framfylgt sem skyldi. En það virðist sem þessi hugsun hefi ekki gripið alla ungmennafélaga þeim tókum sem hún ætti að gera, minsta kosti ekki í okkar félagi. Fyrsta tölublaði Hreiðars Heimska á þessu ári sýnir þess ljósan vatt, að til séu menn í þessu félagi, sem eru að sá illu ræði í okkar dýrmæta akur, sem vonandi að það beri ekki þann ávöxt, sem þessa heilluðu salir ætlast til.

Getið þið búist við því að slíkir menn sjái hæfni til forustu í félagskap lengra manna: Sem sé að miða þá braut sem órudd er til fullkomnari þroska, og til velferðar unga fólksins, þið munuð á það leggja nei, og aftur nei.

„Sameinaðir stöndum vér“ ef allir hefðu nú þessa hugsun sem skjólu í sál sinni, þá kæmi ekki neitt til greina sem ----- gæti bróðurþili vorum því hvað er vert meiri virðingar, en einnig og samúð í hug og hjarta hvers félaga. Tókum því undir með fyrri helmings orðtækisins, og segjum af heilum hug. Sameinaðir stöndum.

G.Þ.

Týndar Völur

Í síðasta tölublaði Hreiðars byrtist grein er „völur“ nefnist, en höfundur kallaði sig „nafnaslakk“. Greinin þessi var lesin upp á síðasta fundi af ritstjóra þess blaðs Gests oft dreymi. En hvað skeður svo?

Greinin er ekki skrifuð inn í bók Hreiðars, og þar með dæmd dauða og ómerk af ritstjóra hendi undrar mig það stórum hve Gestur hefur flótt skipt um skoðun, við víkjandi nothæfum

greinum í Hreiðar. En það gleður mig jafnframt að hann hefur séð svo seint væri, að betri eru auðar síður blaðs okkar en ataðar saur ósameinda og slúðurs. Skaðræði blaði og félagslífi, en til mannskemda háfundi og ritstjóra þó að grein þessi sé ekki færð inn í bók Hreiðars þá finn ég ekki ástæðu til annars en bynta svör þeim svo við henni hafa borist frá öðrum, og fylgja því hér á eftir.

Ritstjóri

Hreiðar Heimski og „Nafnaslakkur“

Það hefur marg sinnis verið ritað og rætt um það á hvern háttyrði komist hjá því, að Hreiðar Heimski flytti oft á tíðum greinar, sem betur hefðu aldrei samdar verið, eða að minsta kosti væru síður en svo vel fallnar til þess að glæða, eða vernda félagslíf okkar.

Einnig mun verða til fundarsamþykt, sem ákveður að berist ritstjóra þannig löguð ritgerð, er honum skylt að leggja það í lóm ritnefndar, hvort hún skuli bynt eða ekki. Þessu ákvæði mun þá líðast ekki hlítt, enda hafa hinar óvinsælu ritgerðir er ósifjum sjálfra ritstjóranna, og því síst að undra þá hátt þeir vilji skjóta þeim undan eftirliti.

Það væri því sannarleg þörf á að ráða einhverja bót á þessu. Og til þess finst nýja sú leið hyggilegustu, að kjósa einn aðal ritstjóra fyrir Hreiðar Heimska, hygginn og gætinn mann, sem hefði það starf með höndum, að yfirfara efni hvers tölublaðs, áður en það er gefið út, og vikja þaðan öllu því er kynni að reynast miður vinsælt.

En eins og því er háttað vitgátu blaðsins eltu allir ritnefndar menn að hafa það sérstaklega hugfast gerist þeim níðgerð sem virðist samin í miður góðum tilgangi, að ljá henni aldrei neinn í blaðinu nema með fullu nafni fullu nafni höfundar því ef hann fyrir verður sjálfan sig svo fyrir sín eigin verk að hann vilji ekki við þau kannast, má það ekki liðast að félögum hans verð ef til vill eignuð þau. Það sem knúði mig til umhugsunar um þetta efni var grein sem byrtist í síðasta tölublaði Hreiðars Heimska undir nafninu „Völur“, og er þannig úrgarði gerð að manni virðist óljóst að trúa því, að nokkur félagi okkar hafi vitað hann. Og er því mjög vitaverk að ritstjórin skyld misnota starf sitt í þágu blaðsins með því að ljá slíkum þvættingi svar mínu sérstaklega þar sem þetta var fyrstu tbl. Ársins. En eins og við vitum er jafnum óvandaðari eftirleikurinn, og því öðrugna næsta ritstjórn að bæja frá blaðinu miður góðan greinum, sem búast má við að þessi fyrsta leiði af sér.

Um höfund nefndar greinar, hver sem hann er, vil ég fara nokkrum orðum, en þó sem fæðstum, því hann skýrir sig best sjálfur. Ef hann snúast nokkuð með því að nefna viðmið eina „völur“, en sjálfan sig „nafnastakk“, þá virðist hann helst með því gefa það í skyn, að hann miðli óðum tíðast, af því sem hann er ríkastur af. En þar sem ritsmíðin hefur ekki aðrar Völur að greina, en háð og ósammála, þá sjáir það litlu góðu um höfundinn.

Ekki get ég stilt mig um annað en hafa yfirmáltækið, veit hundur hvað etið hefur, þegar ég minnist þess, að höfundur setur dulnefni undir grein sína, en leitast við að skjóta sjálfum sjá á felur líkt og okkar, G hér forðum, þegar þau drýgðu sín fyrstu synd, G ætti ef til vill að telja það merki þess, að þetta væri einnig fyrstu misgjörð höfundarins en um það er engis ekki fært að dæma. En hitt fær engum dulist að í þetta sinn hefur hann brotið gegn félagi sínum, bæði með því að misnota þannig Hreiðar, sem aðglæða drengskap og félagsanda lesenda sinna, G næða þörf málefni. En þó einkum með því að hann skortir ljósþung, eða hugrekki til þess að gangast við skaðsemi umræddar greinar sem þó bersýnilegar virðist þó vera bein af hans beinum, G hold af hans holdi. Heldur gefur hann ástæðu til þess að skuldinni verði skellt á félaga hans, því þar sem um svo persónulega ritgerð er að ræða sem þessa, má telja víst að getum verið leitt að því hver sé höfundum hennar. Og máþá telja okkur ungmennafélaga undra skerja skygna, ef enginn okkar hefur þar mann fyrir rangri söki. Vil ég í þessu sambandi geta þess að allmargir álíta Magnús Blöndal höfund greinarinnar, G væri því æskilegt ef leiðrétting kæmi um það frá honum sjálfum, eða ritstjóra síðasta tbl., sem öðrum fremur ætti að vita, hvaðan greini er runnin, og ef hann skyldi vita það með fullri vissu, tel ég naumast rétt af honum að halda því leindu, svo framalega sem höfundur segjir ekki til sín sjálfur.

Bjarni Ólafsson

Oprið bréf til Gests Andréssonar á Hálsi

Herra Gestur Andrésson í heill og sæll!

Og fyrirgefðu að ég trufli þig.

Ég geri ráð fyrir því Gestur að þú vitir það, að timinn líður með sínum óskeikaða hraða, og að vér mennirnir, sem aðrar dauðlegar verur, berumst æ nær og nær endalokum þessarar jarðnesku vegferð vorrar þó engin af oss viti hvað næsti dagur eða næsti jarðarsnúningur komi að færa oss, svo skamsýni eru vér. En hvort heldur það verður áfram halda á þessari jarðnesku vegferð vorri, eða þá ný leið á framandi landi þá er eitt víst, að allt slíkt er oss gefið og ljáð af einskærri náð oss til hinnar einni og sönnu fulkomnunar. Og vegna þess er það að oss er svo nauðsynlegt, að verja viti, kröftum, og tíma á sem bestan og hagkvæmastan hátt, svo að vér verðum ekki fyrir neðan allar „hellur“ þegar loks vér endum þennan áfanga við strendur fyrirheitnalandsins.

En það er ekki nóg að vita að þessu vegfarið. Það verður líka að hafa vit og vilja á að verja hverri stund á sem líklegastan hátt, til þess að tilveran gefi oss sem drýgstan árangur, og eftir komendum heillavænlegastur eftirdæmi. En það eru, því miður ekki allir sem gera sér nægjilega grein fyrir þessu, og vegna þess er það, að vér mætum, eða verðum samferða svo og svo mörguum, sem virðast beinlínis vera í vandræðum með að eiða tímanum, minnsta kosti á stundum þessir menn eru því að finna upp á öllum mögulegu sér til stundargamans,

og grípa þá allt til þesss óyndis úræðis, að vega að samferðamönnum án þess að þeir gefi nokkura ástæðu aðra, en vera svo óheppnir að hafa komið fyrir augu himna.

Hér á landi hefur verið stofnaður félagskapur, sem hefur sett sér það mark að rækta bæði land og lýð, svo að illgresi eigi ekki eins mörg einstaklingum á að skeifu, sem raun hefur á orðið í heimi þessum, allt fram að þessu. Hvernig þessum félagsskap gengur að ná sínum háfleyga marki er ekki gott að segja um, þó hinu sé áhætt að slá föstu, að uni verði ekki náð nema með afar mikilli baráttu og þrautseyjir, því það er eins og manns andinn bíti sig svo fast í hlekki vanans, að þaðan sé honum varla hæst að ýta, og allra síst á nýjar brautir, hversu affara sælar sem þær eru.

Við í þessari sveit háfum slárfrækt og starfrækjum eru (að nafninu að minsta kosti) afturlitla deild úr fyrrnefndum félagskap (ég á við ungmannafélagsskapinn). Og það mun óhætt að segja að árangurinn er ekki svo glæsilegur sem skyldi. Ræktunninni hefur lítið miðað áfram, og illgresi hrúgar uppi. Við höfum þó lagt fram nokkrar baráttu og erfiði, bæði til að fulkomna landið og lýðinn, og reynt að venja okkur á að mata tímanum eftir bestu dönsum. En þrátt fyrir það sjáum við daglega að hann(tíminn) fer ónotaður fram hjá okkur og að jafnvel sumir nota hann sér til óhagræðis, eða vita ekki fyrir sér að vega að öðrum alveg að ástæðulausu. Einn slíkra manna er mér sagt að hafi verið að verki í „Hreiðari Heimska“ síðast er hann var á ferðinni, og vegna þess að hann hafði sent engar þar kveðju eina, eða ofur lítið skeyti, eru þessar línur til orðana.

Nýir er auðvitað sagt, að sá hinn sami hafi ekki þorað að koma til dyranna eins og hann er vanalegast klæddur heldur kastað yfir sig húpi dulunnar, sem hefur skemmtilega átt að skýla honum við viðeigandi áminningum. Og ég skal taka það fram, að mín vegna má hann dúsa þar undir, svo lengi sem hann vill, eða þykiir virðingu sinni sem boðið. Og ég áfunda hann nokkurt af slíkri tilveru. En svo vil ég lítilega minnast á aðra hlið þessa máls, og hún er sú er snýr að þér Gestur, því það hlítur fyrir að vera kunnulegt, að þegar greinar koma út í blöðum, og um þannig úr garði Rúnu, að þær eiga skilið áritum, eða leiða höfund til ábyrgðar, en þeir þora eigi að sýna sig, þá eru það ritstjórarnir er næstir standa, að svara ti sektar, enda eru þeir að hálfu leyti sekir, þar sem þeir hafa þau ráð í hendi sér, að ráða því hvort óþverrinn er sýndur almenningi eða ekki. Og vegna þess er það að ég geng út frá því í þessum línum, að þú sjáir að minnsta kosti að þessu leyti höfundum fyrnefndar greinar.

Það er þá fyrstu þar á að taka, er þú þykist hafa leitt mig að máli ég skal auðvitað taka það fram, að ég gef hvorki heyrt né séð fyrnefnda grein, eins og hún í raun og veru er, heldur reynt frá henni sast lauslega. En mér gefst vanandi tækifæri seinna að sjá hana, en þú varst í þinni raunamæddu kvennmanns leit. Og á þeim viðræðum hafðir því víst lítið grætt, þar ég hafði hvorki minnst á „Fjallsveitamálið“ né heldur hundahreinsunina, heldur aðeins minnst á þyngeyskaféð o.s.frv. Ójá, það er inst satt sem sagt er í þessum orðum, að: „litlu verður vöggur feginn“. Og víst er um það að rík hefur löngunin verið til að „skensa“ samverkamanninn úr því ekki var annað hendi nær en tilvitnaðar athafnis. En svo má ef til vill til samsvegar færu og til bóta greinar höfund, að það sjá augun síst sem nefinu er næst. En

það vil ég ráðleggja greinar höfundi næst þegat hann leytar eftir verkefni í tímaeyðslu, að muna þá þessu ágætu orð: “Maður litlu nær þér“. En það skal ég segja þér Gestur, að tilefnið til þess að ég mintist á Fjallaskilamálið og hundahreinsunina, í þeim herskrúða, þá var það ekki af því, að mig langaði svo mjög að draga dár að mönnum, eða ég vildi láta á mér bera meira en almennt gerist. Nei það er langt því. Heldur var það beint málefnunum vegna, þar sem samfæringin sagði mér að þau væru í því óframdar ástandi að til áheilla leiddi. Og samfæringin sagði mér meira, sem sé það að þeir menn sem aðalega vega með þessi mál að fara, væru þess megnugir að geta komið þeim í annað og batna form bara ef þeir vildu, leggja sig fram til þess. Hafði ég ekki treyst þeim til að geta betur en þeir gerðu, þá hefði mér ekki dottið í hug að finna að þessu við þá, því þá var það ekki réttmælt. En mér ætla held ég að bregðast þær manni er ég gerði mér um bætur þessara mála hjá vorri háttvitum sveitastjórn. En þau vonsvikin verða ekki til vegna þess að mennirnir geta ekki betur en þeir gera, nei, það kemur af einhverjum öðrum, sem ég skal ekki giska í hjér hvað sem er. En mér finnst hálft í hvorn, að því sért hér bæði vitandi og óafvitandi, að mælast til þess við mig, að ég ræði þessi mál eitthvað meira við þig. Og skal ég því þar til svara, að til þess er ég fús bæði hér og hvar sem er, þó ég hinsvegar líti svo á að þú sért ekki sá maður, að málefnanna vegna hafði það þýðingu til eða frá. En það getur þá ef til vill skeð að þær umræður berist fyrir augu eða eyru þeirra er vakna til umhugsunar um það, hvað hér er að gerast, og hvað það er í raun og veru sem þarf gerast.

Fyrst er ég man eftir voru fjallskilin hér lögð á sveitabúa af svo kölluðum handahófi, en engin dagsverk eða peningaborgun lögð til grundvallar, þá færðu flestir frá, og ráku á fjall flest annað sé en mjólkur ærnar þá þótti alveg sjálfsagt að þeir sem ekkert fjalllendi áttu, og flest sitt fé á annara fjalli smöluðu því sjálfir, án nokkurar peningagreiðslu frá öðrum fyrir svo breittist þetta á þannveg, að menn hættu að færa frá, og að nokkur leyfði að reka á fjall. Þá var og samin reglugerð fyrir sveitabú að fara eftir við fjallskilin, og þau nokkuru seinna lögð í dagsverk jafnhliða peningaborgun til að jafna það sem gert var af eða lán. En það fór hér eins og altaf, að menn eru tregir að kasta gamla vananum og fjallskilin voru lögð í af nokkurs konar handahófi jant fyrir þessu. Sumir fjallsbúarnir voru látnir smala allt sitt land á eigin kostnað og þar að auki leggja í kostnað við smölun í öðrum fjallalöndum. Aðrir fjallabúar voru lítt látnir smala sín lönd, heldur skaffaðir menn fyrir annars fé til þess sannir þeir er ekkert fjalllendi áttu, en ráku fé sitt á fjall hjá öðrum, eða létu það renna sjálft, voru látinn smala því fyrir fullkomna borgun frá öðrum o.s.frv. Hirðingu á fé sveitabúa í útréttum ---- hverjum, voru utansveitar menn látnir annast, sig lítið eða ekkert skeitt um hvort það fé kom nokkur tíman til skila eða ekki o.s.frv. o.s.frv. Og þegar hér var komið sögunni var það, er ég lét álit mitt í ljós um þetta við hlutaðeigendur og óskaði einhverra umbóta. En því var tekið mjög fálega í orði, enda hafa umbæturnar orðið eftir því á borði. Ég get auðvitað búist við, að þeir er með þessi mál fara, og jafnvel hér líka, finnst sem þeir hafi stigið stórt spor í áttina til að losna við um kvartanir þessu máli viðvíkjandi þegar þeir á síðasta liðnu ári tóku hið margumræddu ------ staðafjall í leigu. En það skal ég segja þér að er hraparlegur misskilingur, því að með slíkri ráða breytni hafa þeir góða þessar, gerst aðra villuna verri hinni fyrri, og í rauninni afar mikið glappskot, því sjáðu nú til. Út af þessu fjalli voru að myndast átök milli eigenda og

hreppnefndar, átök sem voru mjög vel til þess fallin að koma hinu rétta í ljós, þ.e. hverjum bæri að kasta leitir á fjalllöndum hreppsins, og hvort ekki væri rétt, að láta jafnt yfir alla ganga. En með þessari leigutöku voru þau átök kæfð, og úrslit málsins að sma skapi. Og svo er hin hliðin, sem snír að náðdeildinni í þessu tiltæki. Hvernig finst þér hún vera? Líklega þannveg að ekki sé ástæða til að minnast á hana. En mér finnst annað. Og satt að segja skil ég ekki í því værðar máki, sem virðist vera á hreppsbúum mörgum hverjum, að taka svona tiltæki með þögn, og þeim sköttum, sem þessu fylgja. Mér finnst oni að skattur og gjöld séu orðin svo mikil, að það sé vart á það bætandi, og allra síst til að látasvo ganga langt í hreinan og beinan áfasta, eins og hér átti sér stað, þau sem hreppsnefndin tekur stæort upprekstrarland á leigu, og hefur svo enga kindina til að reka þagnað(!) þvílíkt og annað eins. Og verð svo að láta hreppsbúa borga, ekki svo togum, heldur svo hundruðum króna skiftir árlega (meðan þetta er liðið) fyrir leiguna og smölunina á landinu. Og þó svo hefði verið að í þetta land hefði fengist nokkrar kindur frá einhverjum hreppsbúa, þá var þetta samt mesta vitleysa. Hugsum okkur t.d. að faðir þinn hafði beðið hreppsnefdina að útvegu sér upprektur, eða land til að mega láta fé sitt ganga á að sumrinn til, því hann hefði af lítið sumarland fyrir það. Já, hreppsnefndin tekur hið umrædda land, með þeim kostnaðar kjörum sem hún tók það, lætur fé fóður þíns ganga þar að summri, og hann svo borga allan kostnað aem af leigunni og smöluninni leiddi, á landinn því annað var ekki réttmætt. Eða ég veit eingin lög til þess, að hæst sé að láta almenning borga framfærslur á bústofni eins og einstaklings, sé hann ekki talinn „á sveitinni“. Eða finst ekki þetta dæmi sýna nákvæmlega það sama, og þó það hafði verið þannveg, að hann hafði farið til hreppsnefndarinnar að vetrinum til og biðið hana að útvega sér hey handa fé sínu, því hann hefði ekki nóg handa því. Jú, hreppsnefndin útvegar það nokkuð dýrt þó, og lætur hann vitanlega borga allr samt sjálfur, en dettur ekki í hug að jöfnun því niður á þá aðra, sem fé eiga í hreppnum, en hafa sjálfir nóg hey handa því. Nei hér hefur af einhverjum óskiljanlegum ástæðum verið flanað út í vitleysu, á vitleysu ofan, og það því ekkert undrunarefni þó á það sé bent. Og ég mun hér eftir sem hingað til, reyna að halda þessu fjallskilsmáli vakandi þangað til það er því úr því öngþveiti sem það ligggur nú í. Og mun alls ekki lára hugfast af þeim vesalingum, sem senda örfar sinnar úr miskranna kotum.

Svo er hundahreinsunin. Ég hélt, og ég þykist raunar vita að það væri öllum skynbærum íslendinum ljóst, hversu mikinn skaða, skömm og þjáningar íslenska þjóðin væri búinn að líða af óþrifnaði, og hirðuleysi með hunda „vorar“, og það væri því hverjum einum, og heildinni kært að þetta snérist á annan veg. Og vegna þess mun það verið hafabað farið var að hreinsa hundana, eins og það er vanalegast kallað. En það fór með þetta eins og svo margt annað, að kærlegri, og eftirlitsleysi hefur orðið þess valdandi að þetta hefur gengið í hálfgerðum „handaskolun“ víða á landi voru. Og þegar svo var komið hér í sveit, að þetta var traslað og sumir hundar voru ekki hreinsaðir svo mikið sem einu sinni á ári, þá þótti mér ómakins vert að reyna að vekja hlutaeigendur til umhugsunar og athafna um berti skil. En það fer líklega sem oftar að værðar vaninn er óumræðilega stekkur, og mennirnir seinþreyttir til vandræðanna. Minsta kosti hef ég ekki séð tekna á sig röggsemi í þá átt að koma góðri reglu hér á í þessu máli, enn sem komið er. Og í hreinskilni sagt mér finst svo afar lítið af stórhuga

athafnamönnum í þessari sveit, þó margt sé hér af frekar velgefnum ágætisfólki. Þá finnur þú hvöt hjá þér til að víkja aftur litið að þeim litla vísir af þingeysku fé er ég hefði komið mér upp, til að gera aftur litla tilraun með í þá átt hvort ekki gæti komið til mála að þingeyskt fé gæti orðið bændum hér til stuðnings ef þeir vildu, eða fengju hvöt til að rækta sauðfjárstofn sinn meira en verið. En ég hélt satt að segja, að sú litla viðleitni væri mér einum við komandi, og að minsta kosti ekki skaðað neinn annan, enn sem komið er. En það er nú látið einum gilda, og maður sannfærist æ betur og betur um að í hópi semferðamannanna eru til einstaklingar, sem vaða fram af lítilli fyrirhyggju, eru ssnuðrandi og sleikjandi, um allt og alla, til að leita sér að glefsi bráð, og vita ekki fyrir sig, að vega þá jafnvel að einkamálum manna. En þessi og þvílík framkoma er miður heppnilega fyrir þá, sem einhvers meta virðingu sína eða vilja gera sér grein fyrir því til hvers þeim sé í raun og veru, vitip og tíminn léð. Ég nenni nú ekki að hafa þetta lengra í þetta sinn, en áskil mér rétt til að taka þetta mál berut til athugunar, þegar ég hef séð umrædda grein. En vil nú enda með þeim tilmælum til greinar höfundar: „Að þeð sem hann vilji að mennirnir geri sér, það skuli hann og þeim gjöra“.

Enda svo með viðeigandi virðingu. Hannes Guðbrandsson

Brúðkaupsnótt

Það hafði verið brúðkaup að Hofi. Og veislufögnaðurinn stóð fram á nótt. Brúðhjónin voru vitaskuld hamingjusöm innan um ull viðhöfninn gleðina og gjafirnar. Einhverjar höfðu séð tár úr augum brúðarinnar, enginn vissi hverju það sætti. Hvort það voru gleðitár eða spurningin um það vaknaði ekki fyr en síðar. Í veislu kemur það engum við, þá er aðeins að njóta fagnaðarins af brúðarölinu. Nú voru ungu hjónin háttuð, og ef til vill sofnuð. En veislufólkið á heimleið.

Sólin eldaði austurloftið, margir voru mátulega ölvaðir, og riðu þembing. Einstaka raddir rufu morgun kyrðina. Vorflugurnar voru að vakna. Söngur þeirra blandaðist kliðnum frá veislugestum, sem riðu í flokkum.

„Baunir ítar átu og grant, ákavíti um borðið flaut“ kvað Jón á vaði við raust, og sló í þann Blesótta „svona fækkar þeim þessum gömlu og góðu brúðkaupsveislu. Og fyllilega held ég að fólkið kunni orðið vetur við að laumast inn í hjónabandið, eins og þjófar um nótt. Já fyllilega held ég það“ Jón fór aftur að kveða.

„Það fer líka að verða æði lítið gamanið, þegar þetta svonefnda vínbann kemst á“ Sagði einn í hópnum. Hét sá líka Jón, en var kallaður Jón lausmaður, til aðgreiningar frá öðrum Jónum. „Há“. Kvað sagðir því lausamaður?“ spurði Jón á Vaði og hætti að kveða „ ég minntist á bannið“. Bannið já ekki jemur það giftingunum við. Ætli fólk geti ekki gift sig almennilega fyrir því. Ég meina eins og almennilegt fólk. Fyllilega held ég það.

„Það sýnist nú sitt hverjum“ sagði einhver í hópnum „ Svo er það sparnaðurinn“. „Sparnaðurinn ha, ha, ha, já fyllilega held ég þann veiti ekki af því ungu mönnum að spara. Og blessaður vertu nafni minn, ég held nú það“ Jón mifti á nafna sinn, það var Jón á Barði.

„Ó! ekki held ég að sé stór skaði skeður, þó hætt verði að drekka brennivín, og éta sér til ábóta þó einhver, og einhver séu pússað saman“. Sagði kvennmannsrödd að baki þeirra félaga. „Ó ert það þú brúður mín“. Sagði lausmaðurinn. Alltaf er það eins visdómslegu elskulega sem útgengur af þínum meyjar manni“ Hann kjamsar á oðum „Svei mér ef mér hefir ekki stundum komið til hugar að biðja klerkinn um hjúskaparhnappeldu á þig. Svona í laumi, auðvitað“. Ég held nú að þessir lausamenn sumir hverjir hafi ekki mikið að gjöra við konu. Og það ætla ég að láta þig vita að þú skalt ekki vera að slettast upp á mig, með fyllrópi. Og segi alltaf það mér býr í brjósti“. Guðrún var nokkuð hávær. „Ég hugsaði þó þá væri komin á giftingaraldurinn. Hvað vantar þig marga að fertugum“ Jón skríkti við, Guðrún sló í klárinn og þeysti fram götuna. „Af öllum verða þær vondar“ Tautaði Jón. Jón á Vaði slangraði til og frá á klárnum og kvað. Hann var kominn dálítið á undam þegar Guðrún kom þjótandi, varð honum laus setan, og féll hann þvert á götuna. En hestur Guðrúnar fældist. Jón brölti á fætur, en klárinn hans röllti áfram Bölvuð bikkjan. „Ekki er ég fullur, og sei, sei nei. Og fyllilega held ég nú það“ svo rölti hann á stað á eftir klárnum.

Guðrún sat á botninum út á mel, hún hafði líka dottið af baki. Jón lausamaður þóttist sjálfkjörinn til að stumra yfir henni. Hún fullyrti að hún hefði ekki meitt sig neitt til manna. En hún hafði orðið óttulega mædd, raunar er það flestum áklumlegst hvað þeim fór á milli. En Jón á Barði reið síðar, og hann sagði frá því að hann hafði séð eitthvað tvent, samt í hálfgerðri þoku. Hann þorði ekki að fullyrða neitt „En svei mér ef ég held ekki, að það hafi verið að kyssast“ hvað um það sagan flaug um bygðina. „Fyllilega held ég að sumir hafi verið búnir að fá nóg af því að vera lausamenn“ Sagði Jón á Vaði. Maður veit aldrei hverju mál trúa. Að detta af baki eru aðeins smá óhöpp, og bara kalárum að kenna.

Brúðkaupsnóttin var liðin. Og brúðurinn sest að búinu. En afleiðing brúðskaupnæturinnar varð gifting, algeng og hávaðalausn það var lausmaður og lausakona, sem gefin voru saman í heilagthjónaband. Stundum segjir Jón frá því hvernig hann trúlofaðist. Og þá segjir hann æfilega síðast. „það kemur stundum að manni að langa til að giftast sérstaklega þegar maður er kendur. Og því skyldi maður þá ekki grípa tækifærið. Stúlka sem dottið hefur af baki, og mist hestinn sinn, er mesti einstæðingur í veröldinni“

Gestur G. Andrésson Ólafur Ág. Ólafsson

/Ritstjóri II.tölubl. 1930/

Hreiðar Heimski


Kemur út 6-7 sinnum á ári XI.árgangur

3.tbl nóvember 1930

Þankabrat

Allt er breytingum háð. Enginn fær umflúið byltingar leiðarvandans. Mörgum fynnst vera þarf sem er, en þar sem var, og líta með eftirsjá til gömlu góðu daganna og helst alls þess, sem þeir hafa að baki að sjá. Nú finst ýmsum sem ungmennafélöginn séu í afturför, og hafi ekki eins veitburðaríka starfsemi nú og áður. Annaðhvort er, að fynst er allt frægasta, eða að „Fjarlægðina gjörir fjöllin há og mennina mikla, og menn sjá svipleyftur fyrri ára í þeirri skuggsjá. Samanburðir núlíðar og fortíðar, verður ekki gjörður ári hlutdrægni, af vitkomandi mönnum og því skal því slept. En ekki skal því varist að nokkur uggur er í hugsandi mönnum um framlíðartilveru ungmennafélaga. Hvert stefnir? Hvert er takmark leiðandimanna? Ég hver er hugsjónir sú er ber uppi félagsmerkið nú.

Kjósorðið Íslandi allt! Hvar er það letrað í hjarta ungmennafélagsins? Ef það er ofarlega þá er það skrifað svo smátt að til þess að sjá það þarf vönduð gleraugu Kjósorðið er blekking, það eru ekki nema stórmenni, sem lifa fyrir land sitt og þjóð. En flestir hugsa um sitt gagn fyrst og fremst án þess að gefa því gaum að örlögin hafi holað þeim niður úti á þessum veraldar útbjálka sem menn nefna Ísland.

Sú ást um seyðir útlagann heim að stöndum landsins en blandi beyskju, og sama gildi um ætthagaástir, það eru hugtök, sem ekki eru samræmd lífskröftum einstaklingsins (lifa ekki í praeis). Móti viðna skarar flýjandi fólks, flýjandi ætthagana án þess að hugsa nokkuð út í það hvort það vinni þjóðinni meira gagn, þau sem það sest að, eða þar sem það var.

Þegar hamar í ári fer ættjarðar og ætthagaástir út í veður og vind, en þegar eittvhað hleypur á snærið fyrir ættjörð eða einslökum héruðum, þá fyllast þessi útlagar, sem flúðu skuggana, slatti og guðmóði ættjarðarástar og hrifningar, sem getur fætt af sér bynnisfarir, lofsöngva, skrautrituð ávörp eða fallegar minningargjafir. Sama verður uppi á teningunum í sambandi við ungmannafélögin fyrst mitt, svo heildarvinnar gagn. Ef ég á sælhýsum sumardegi get svalað stundarlöngun til að vera með einhverjum vissum kunningjum sem einhverstaðar slá sér saman í hóp, þá kæri ég mig, kælláttan um þó að einhverstaðar sé að slarfi fámenn daufu og hugsjónalausu ungmannafélagsblika. Í dag get ég verið án þeirra og þá verða þeir að vera án mín.

Hugsunarhátturinn virðist samur við sig. Feslaðar gæjist þau sami úlfurinn undan gærunni, fynstmitt. Ef ég get fullnægt hvötum mínum og þrán án ungmennafélagsins, þá gef ég það kettinum grábröndótta. En ef ég þykist hafa hag af því þá lofsyng ég félagsandann og er þá til með að skrifa hugsanir mínar með gleiðu letri á auglýsingaspjöld á shætum og gatnamótum og velja að yfirskrift kjörorða ungmennafélaganna, Íslandi allt! Þá geri ég allt með þarfir heildarinnar fyrir augum, og spyr ætíð sjálfan mig , hvort tillögur mínar hafi félagslegt gildi.

Nú er verið að stíga stórt spor á starfsleið Drengs, stækkun fundahúsinss. Er það heilla spor? Hafa forgöngu mennirnir fyrst haft félagsfærþina fyrir augum, og lagt niður fyrir sér þann árangur, sem það muni hafa fyrir vaxandi félagslíf og félagsanda á komandi árum. Við skulum vona að svo sé. En það er alltaf ástæða til að gjalda varhugar við öllu óreyndu, og þetta spor verður því aðeins til heilla að það sé notað sem meðal á rétta hátt annars getur það haft engin ella spillandi áhrif, og þá væri miður.

Vonadni verður hugsjónir, sem felst þarna að baki, vitnandi kvistur um vorgróðan í félagslífinu og öldum og óbærnum til gleði og hamingju.

Þá er vel. Ég vil óska að svo verði.


Guð og mamman

Fyrir svo sem viku hefði sagan ef til vill hljómað sem bitsarla háð. En nú þegar samúðin streymir vilþá hjartanu og seytlar með hverjum penna dropa, er læku skotið fyrir slíkt. Enda er tilgangurinn ekki sá að valda hneyksli meðal velþerkjandi vina, heldur að setja þurrlítin ljósblett þar, sem mörgum kann að finnast sem haust-skuggarnir hafi spent sínar köldu gleypar. Þar sem nokkur sálin slynur undir ofar magni leynda tilfinninga.

Guð minn góður! Þvílíkt ástand hvernig allt þetta milli landanna, líkast því sem hún sé að þurka af sér mórykið, eftir að hafa bætt nýjum böglum í ------ og ætlaði að fara að skera pönnukökurnar niður á diskinn, handa guðinum.

Hun talar við sjálfa sig og tefar óþolinmóðlega þau og aftur. Hamingja....... aumingja Þórarinn, segi hún andvarpandi. Svona er þá lífið. Ógleðin seytlar í dræmu dræpatali niður eftir andlitinu og hangir á nefbroddinum líkt og óguðlegur sultardrapi á kirtlaveikum krakka. Þvílíkir dagar. En þrátt fyrir þetta læðist ofurlíkill mættur af bræsti þau í augnalokunum, blikt og á ungri stúlku sem veðrið handar fyrirhugaðs stefnumóti, en huggar sig við að tunglsbirtan fari í hönd og líðan farið muni hægja með kvartilaðskriftum.

Ef þá nokkur ung og ástfangin stúlka hugsar svo langt fram í tíman. En hún Salvör hugsaði sér langt, hún var líka búinn í allan-fjórðung fullannn að vera heimulega heitir honum Þóranni sínum. Og sannast að segja var það ekki hennar sök að ekki var lengra komið, og það fyrir löngu. Enda var hún fyrir löngu hætt að skilja leyndarvegi ástarinnar, þó hún hefði einhverntíman sent grun, að hvert þeir lægju, og satt að segja var hún farin að efast með sjálfir sér um að allir vegir lægju til Róm þ.e.s. inn í heilagt hjónaband, en það var sú Rómaborg, sem hún mat mest í þessari tilveru, þó hún hafi orðið að láta sér ráðskonustörfin nægja. En hvað? Þá hvað var að honum Þóranni?

Mikið dæmalaust var að vita hvernig hann var orðinn.

Var hún kannski orðin af gömlu, jú gömlu var hún.

Hún var svo sem búin að fella brunið og frjóknuppana, eins og þjarkinar og beið nú vetrarins, lætin og kvíðafull. Var það einhver önnur? Hún vafði svuntuna í þaula.

Fengi getur vont versnað.

Hvað var það sem Þórarinn gleymdi í stór kistunni í skemmunni? Hún gat ekki varist ofurlítilli forvitni. Þó hún vissi að þau voru föt. Hún vissi líka að þar var meira, hún hafði séð til hans inn um rifu á hurðinni. Hann tók upp úr kistunni lítinn rauðann kistil, setti hann á hnén opnaði hann og tók einhver blöð eða bækur og fletti þeim og þá var eins og blint yfir spyja hans og andlit var eitt bros.

Hvað getur hann verið að lesa? Það skildi þó ekki vera.......? frá því í gamla daga. Heyrnardómar, leyndardómar, já því líkt og annað eins. Hún leið kvalir af forvitni. Henni leið einkennilega illa neðan við brjóstin, líklega var hún að fá krabbamein í lifrina. Einu sinni herti hún upp hugan, þegar þau sátu ein saman í skemmunni, og hin fann ómótstæðilega hvöt til að brjóta ísinn, svo þau gætu nálgast hvort annað. Hún ætlaði svo sem ekki að láta fella vað á sér fyrir ekkert, og en þá var hún of ung til að ganfa sér til húðar, fyrir skilningarleysi og tortryggni til unnusta. Hvað er í rauða kistlinum þínum Þórarinn minn! Segir hún óskipt blátt áfram, eins og það skifti svo sem ekki máli. Það er svona ýmislegt þingseðlar og reikningar. Reikningar. Sem þeir borguðu? Ójá flestir held ég. Eru þeir frá kaupfélaginu? Skelfing ertu forvitinn mína hann sagði aldrei góða mín. Hér mér finst þú ætli að sýna mér í þistilinn svoa til – til hátíðarbrigða. Hún hló ofurlítið. Ástin getur verið dálítið glettin þó hún sé gömul.

Jæja, svo þig langar til þess. Við skulum þá sjá. Og Þórarinn fó að gjöra sig líklegan til að nálgast kistilinn. Þú skalt svo sem ekki fara að hafa fyrir þessu ef þú þarft að rúlta miklu til. Ég get vel beðið. Sagði hún. Reyndar var það ekki sem allra sannast, en henni fanst hún þurfa að draga fjöður yfir ákafann. Loxins náði hann í kistilinn og opnaði hann með gát. Hvað var nú þetta vesti. Tvíhneppt fauelisvesti. Hvar hefði þú fengið þetta? Lagði hún og greið til flíkarinnar. Hann var líka handfljótur. Það er innan í því, sagði hann í fáti. Hvað? Andlitið varð að einu spurnarmerki.

Hann fletti vestinu í sundur, og í ljós kom sparisjóðsbækur. Þetta var það. Salvör rak upp stór augu. Var það þetta sem sífellt dró huga mannsins meir og meir að sér. „Það er ekki gott að þjóna tveimur þessum.“ Tilvitnunin kom ósjálfþátt og reysnemandi og stóð ljóslifandi fyrir sjónum hennar eins og hún hefði kverið opið í skaut sér, en ekki innlánsbók frá Íslandsbanka.

Í hverja bókina hefurðu lagt inn kaupið mitt, segir hún glettin. Andlit hans varð öskugrátt af skelfingu. Skilurðu þetta ekki. Þetta er arfur, allt þarna er óborgaður reikningur frá kaupfélaginu. Það er nóg til að borga, hann hélt áfram að tala. Hún heyrði til hans orðin eins og suðu af þrumur og tautaði fyrir munni sér, orðin sem henni voru orðin svo tóm. Hamingja....... aumingja Þórarinn.


Þingvellir

Ég hef einu sinni komið til þingvalla síðan alþingishátíðinni lauk. Það var í góðu veðri að áliðnum degi 13.júlí eða réttum hálfum mánuði síðar, en hátíðargestirnir, sem skiftu hugum þúsunda reiknuðu þar um vellina. Ég fór út af aðalveginum upp í almannagjá hjá högbergi skyldi hestana eftir á búðarrústum forfeðra okkar, niður við ána, og skundaði síðan beina leið til Valhallar. Þetta var í fyrsta skiftið, sem ég kom í Valhöll, frá því hún var flutt og byggð upp að nýju, og gat ég ekki annað er dáðst að því, hvað þeir á Brúsastöðum, hefði tekist aðdáanlega að reisa þarna í faðmi fjallanna, gistihús sem fyllilega stendst samanburð bestu gistihúsa í höfuðborginni. Bifreiðarnar komi og fóru, komu hlaðnar af fólki, en fóru tómar til baka. Farþegarnir sem komu út úr bifreiðunum, hurfu jafnskjótt inn í gistihúsið og settust þar flestar að kvöldverði eða einhverri annari hressingu, sem beið þeirra eftir ferðalagið úr Reykjavík, því þaðan voru flestir, ef ekki allri gestirnir komnir til þess að hrinda af sér doða og drunga borgarlífsins, og teyga að sér heilnæmt fjallaloft. Ég var svo ljónheppinn að finna meðal gestanna, kuningja minn sem var þarna einn síns liðs, svipað og ég. Við kræktum okkur í sinn stólinn hver, færðum okkur út í horn á einum veitingarsalnum, kveiktum okkur í vindlingum, hagræddum okkur svo vel sem tók voru á og spjölluðum síðan saman um alla heima og geima, alveg eins og allir gestir væru farnir, allt þjónustufólkið sofnaði og Valhöll hefðiveinungis verið byggð yfir okkur tvo. Þannig leið tíminn fyr en varði svo það var komið fast að miðnætti, þegar ég hafði skilið talinu við kunningja minn lokið erindi mínu, og var búinn til heimferðar, um leið og ég gekk til dyranna, eftir að hafa kvatt gestgjafann, varð mér litið inn í stóra salinn svo nefnda, þar sem tvö hundruð manns geta hæglega setið að borðum í einum, hálfrökkur var þar inni og gestirnir stigu dans inn á milli borðanna, hægt og hljóðlega eins og af átta við það að hávaði frá skemtanalífi borgarbúa er færist út í næturkyrðina, mundi fæla burt allar góðar vættir þessa fornfræga staðar. Það var eitthvað heillandi við að sleppa öllum daglegum áhyggjum, gleyma jafnvel sjálfum sé og njóta til morguns í fullum mæli þeirrar gleði er þarna virðist ríkja. En mér fanst ég standa í líkum sporum og drengurinn í æfintýrinu, sem sá hamrana í bæjargilinu heima hjá sér, yrna og þar inni dýrlegan sal klæddur þelli og þurþessa alsetinn glaðvænum veislugestum. Drengurinn gekk þegar fagnandi til veislunnar en sá ekki framar ljós dagsins, því hamrarnir lukust aftur á hæla honum.

Ég vildi ekki eiga á hættu að sæta neinum slíkum örlögum, svo ég gekk hröðum skrefum til dyra, og sagði skilið við Valhöll með allri senni glaðhærð, og hélt áleiðis til högbergs.

Sólin var löngu horfinn á bak við heiðina, en þingvallavatn „djúpið mæta mest á fróni“ var slétt og tært, eins og skýlaus himinn.

Smátt og smátt fór ég að virða Þingvelli betur fyrir mér, þenna þjóðfræga stað að fornu og nýju, og komst brátt að þeirri niðurstöðu, að svo hátíðlega og fagra hefði ég aldrei séð þá fyrri.

Ég var staddur á þessum slóðum, alla dagana sem alþingishátíðin stóð yfir, og í þrjár nætur vakti ég þá eins og raun flestir aðrir, fram undir það er morgunsólin tók að ræta fjallatindana.

En aldrei, allan þann tíma, gat ég hrifist með fjöldanum og vegsamað þegar Þingvalla, því þá varð frjálsborin, íslensk náttúrulegfegurð að víkja þar um set fyrir umsvífum og skarkala heimsborgaralífsins. En nú þegar búið var að afmá flest vegsummerki eftir hátíðina, ryðja burt tjöldum og sölubúðum, kom fegurð staðarins betur í ljós en nokkur sinni fyrir eins og sagt er sem sólina, að hún skíni þá skærast er hún kemst fyrst í ljós eftir dimmviðri.

Ég sótti hestana mína niður að ánni og teymdi þá áleiðis upp í gjána heim á leið, en lét hugan dvelja við löngu liðna atburði.

Eitthvert júlíkvöld svipað þessu, fyrir liðlega þúsund árum hefur Hrímur geitskor maski komið í fyrsta sinn til Þingvalla. Alla nóttina hefur hann reikað um hraunið og vellina, og efst í huga landnámsmannsins kærist þakklætið til forlaganna, er hétu hann byggja þetta fagra land. En þegar sólin tekur að elda austur loftið er eins og heilladísir lands og þjóðar, hvísli í eyru hans. Á þessum stað, við hjarta fjallaeyjunnar skal lagður verða hornsteininn að hinum íslenska lýðreki, því eins og gróðurmagn íslenskra moldar hefur megnast að hlaða fögrum og stakbyggði, gróðri, þetta hérað, sem einu sinni var þakið glóandi hraunflóði, eins mun þjóðinni Íslensku auðnast að sigra jafnvel tröllaukna örðuleika.

Bjarni Ólafsson

Guðni Jónsson skrifaði blaðið.

Hreiðar Heimski



4.tbl desember 1930

Ísland allt.

Kjörorðið Íslandi allt í hvar er það letrað í hjarta ungmannafélagsins. Ef það er afrlega, þá er það skrifað svo smátt, að til þess að sjá það þarf vönduð gleraugu. Kjörorðið er blekking það eru ekki nema stórmenni sem lifa fyrir land sitt og þjóð.

Þessi málsgrein er einn lítill hluti af þankarbrotum Gest Andréssonar, í síðasta tbl. Hreiðars Heimska. En þankarbrotin hans Gests eru vafalaust umvitandi, þau hafa vakið hjá mér eftirfarandi hugleiðingar. Ég skyldi svo fyrrnefnda málsgrein eins og höfundur telji stórmunin ákaflega fágæt meðal fjöldans, og þeirra muni síst að vænta úr hópi ungmannafélaga, fyrst

hann telur kjörorð þeirra blekkingu eina. En hver er stórmenni? Við getum sagt að það sé stórmenni sem beinlínis eða óbeinlínis lifa fyrir land sitt og þjóð. En hver er það sem lifir fyrir land sitt og þjóð? Við skulum segja að það sé fyrst og fremst hugsjóna og athafnarmaðurinn, sem sér þarfir þjóðar sinnar og hefur þrek og vilja til þess að bæta úr þeim, og er óþreitandi að benda á og troða nýjar leiðir til þroska og bættra hagsmuna. Hann er skapaður öndvegishöldur þjóðar sinnar, ef samliðin kann að snerta hann að verðleikunn. En það vill oft ekki verða svo, því skugga ber máski á hann frá fjölmörgum miðlungsmönnum, sem þykjast bera hag almennings fyrir brjósti, en keppa í rauninni aðallega eftir, auknum auðöfum í sjálft sins garð. Virðir meiri völdum og hæni metorðum. Og en öðrum sem sjá merfellunnar hjá þjóð sinni, og berja óspart í brestina, en hafa engin úrræði til að bæta úr því sem miður er. Þeir una best kyrrstöðu, en gjalda varhuga við öllu sem nýtt er, einungis af því það er nýtt. Þannig gengur það í öllum stéttum þjóðfélagsins, alstaðar má þar finna, ef auk er að gáð, stórmenni, sem hver á sinn hátt, eða hver eftir sinni lífsröðu, helgar í rauninni ættlandi sínu allt sitt starf. Skáldið eða listamaðurinn, sem skapar ódauðleg verðmæti í heimi andans, og hugsvitsmaður sen sífelt glímir við örðugt viðfangsefni, leifar eftir áður óþekktum öflunni og kemur þau í þarfir mannanna þeir vegs kröftum í þágu ættlands síns, frá þeirra hráður er þess hráður, og það nýtur fyrst og fremst árangurs af verkum þeirra, þótt þau aft og einætt hafi einnig miklu viðtakari áhrifi, og marki stundum jafnvel þroskaspor í sögu alls mannkynsins. En við skulum nú líka nær okkur sjálfum og taka áþreifanleg dæmi úr sögu okkar eigin lands og okkar eigin þjóðar. Það eru mörg ófrauð mikilmenni sem lagt hafa hönd á plógjinn í baráttunni til viðreisnar Íslands og íslensku þjóðinni í síðaskeðin fimmtrú til hundrað ár, og árgangurinn af verkum þeirra er þegar orðinn meiri en margurmun hafa vogað að ímynda sér fyrur læpum mannvaldi síðan. Fullkomið sjálfstæði þjóðarinnar, breittir og bættir atvinnnuvegir og auknar samgöngur, allt hefur þetta fylgst að, og því hefur fleigt fram á svo skömmum tíma að undrun sætir við sem enn þá höfum naumast lifað í fjórðundi aldar, við munum vel eftir því þegar Ísland var háð erlendum yfirráðum. Við munum eftir því þegar mest allur sjáfar afli var dreginn að landi og diflum siglikingum og róðrarbátum, um nú hafa, gáðu heilli, orðið að ríkja fyrir traustari og afkastameiri gufuskýjum og mótorbátum. Einnig munum við eftir því þegar einginn íslenskur verslunar flaki var til sem flutti gæti nauðsynlegar manna landa eða landshluta á mill.

En þá munum við marki best eftir því, sem er okkur sveitabúum áþreifanlegast, þegar allt sem landleiðir var flutt varð að flytjast á höndum eingöngu, nema á örfáum stöðum þau sem hervögnum varð líkilshálkar við komið. Ef til vill er það landbúnaðurinn sem skemst er kunnum á fransfaraskeifðinu, því en þá verða allt of margir bændur að búa við léleg húsakynni hvaði fyrir sig sjálfan og búpening sinn og alltaf margir verða en þá að leigja dýran vinnukraft til að afla heigja á snögglendni útjörð, vegna þess að rækkum og velavinna, er en ekki komin í það horf sem nauðsynlega þyrfti að vera. En hverju er hér um að kenna? Plafar þetta af framlaksleisi Íslenska bóndann? Nei ekki með öllu jafni, leitt er aðal ástæðan, að fram á síðustu ár hefur engin sú lánskrafan verið til í landinu sem bændur hafa átt aðgang að, svo þeir hafa orðið að miða allar framfarir og umbætur, næstum því eingöngu við árlega afkomu. Þetta hefur staðið landbúnaðinum fyrir stórfeldum framförum, en um leið gerast

þau spor sem plógin hafa verið öruggari. En bóndi er bústólpi, nú er landstólpi, segir máltækið, og ég líka alls ekki við að tala undir með því og leiga, að eingin séu þarfari landi sínu og þjóð en einmitt Íslensku bændurnir þátt afli kunna virðast alltaf kraftlaus barátta fyrir lífinu. En þeir unna sér ekki hvíldar, og ef eitthver tónstund gefst eða eitthvað batnar í búi þá er brotið, og byggt upp aftur óræktarjörð bylt og breitt í blómleg hún og þótt staf hvers einstaklings í þessa átt virðist ekki mikið, þá safnast þegar saman kemur, svo hvers kynslóð gefur aukið verðmæti landinn ómetanlega. En við skulum nú líta á fleiri framfarir en þær sem eingöngu snerta almúgnum vegina. Andlegt til þjóðarinnar hefur ekki síður tekið stórfeldum stakkaskiftum og framförum á síðust árlögum. Skáld og líkamanum hafa þotið upp ó óvenju stóru hlutfalli við íbúatölu landsins, og þótt þar sé einn og gengur misjafn sauður í mörgum fé þá munu hinir þó fleiri sem gerast hafa garðinn frægan. Skálar og menfastapanin hafa snúið upp núvegar um landið, út til fjarða og forn til dala, og fjölga þeim sífellt hröðum skrefum. Félagsandi og félagslíf, hefur náð svo sterkum tökum á þjóðinni, að engin sveit mun vera til á landinu, hversu afskekt sem hún er, að ekki sé þar eitthvert starfandi félag, og venjulega fleiri en eitt, bæði meðal hinna yngri og eldri. En engin félagssamtök hafa þó átt jafnmiklum óvinsældum að fagna hjá hinni umppvaxandi kynslóð, einkunn 100 til sveita, eins og ungmannafélagshreyfingin ungmannafélögin eru orðin starfandi um land allt, og þótt þau ergi, en þá ekki mörg ár að baki, má fullyrða það að þau verða alltaf talinn sterkur þáttur í þroskasögu þjóðarinnar. Fyrstu forgöngumenn ungmannafélaga hér á Íslandi, voru ungir þegar baráttan fyrir hættum kjörum auknu frelsi þjóðarinnar stóð sem hæðst, og því vildu með stefnun þeirra vekja og hvetja sem flesta æskunnar fram til starfs og dáða, og skráðu á skjöld. Þeirra kjörorðið Íslandi allt. Og kjörorðið er ekki og verður ekki blekking heldur er það hvöt til allra ungmannafélga var að reinast köllun sinni trúir á hvaða hillu sem þeir lenda í þjóðfélaginu. Og þeir eru áfrauðir gegn jafna vel þeim skyldum sem lífið leggur þeim á herðar. Þeir eru stórmenni sem lifa fyrir land sitt og þjóð.

Bjarni Ólafsson

Óþurkur Kveðið sumarið 1930 Nú er sjalgæf sumartíð seinka stöðugjöldinn. Norðansuddi og sumarhríð sækjast á um völdin.

Guðmundur Ferðalangur

Hásteinn hét maður hann var Guðrúnarson. Hann var hár vexti og karlmannlegur, svipmikill og svipljótur. Hann bjó á bæ þeim er Greypar heitir. Var sá bær vel hýstur, og bújörð góð, og gnægð fjár og gekk þar í högum var Hásteinni bónda aldrei fjárvant, enda búhöldur mikill,

yfirmaður og mikilvirkur. Var honum og gott til hjúa því að Greypum þótti hjúavist góð, og engir fóru þar um gestir og gangandi, að ekki þæju greiða og dveldu þar sér til nokkurar ánægju var afbeini allur þakkaður húsfreyju, því fáum fanst hjartagæskan búa í svip Hásteini enda var hann talinn kaninn frá útilegumönnum í föður ætt. Enda löngum einvænn og lífið við alþíðu skap. Kona hans hét Auður, og var af góðum ættum, fríð kona og góðlind, fáskiftin en ljúf í svörum, og þó meiningarföst þóttu orð hennar jafna betri en annara og ráð hennar gefast hvernefna vel. Í þennan tíma dvöldu sem hjú að Greypum, menn þeir er nokkurs þóttu fyrir sér, og ekki hentu störf á smá býlum. Höfðu þeir að Greypum matarvist góða hjá Auði húsfreyju, en sóttu störf sín knálega með Hásteini bónda. Menn þessir hétu, einn Þórarinn, var sá stór og gildur að líkamlegum þroska. Ennislágur kinnbeinahár, opinmyntur, skögultentur og nefskakkur. Annar var Leifur, lágur maður en gildur, andlitssleittur, ofniharður, hálsstuttur og sat höfuðið aftarlega milli herðablaða. Þriðji Steindór mikill og sterkur, hvatlegur snareygur en ekki fasteygur. Fjórði Áskell, maður stendur en luralegur, ófríður og svipljótur. Allir voru þeir litlir skapstillingarmenn en heldu frið sakir áttu við Hástein bónda og fyrir orð Auðar húsfreyju. Margt var og kvenna á búnum en ekki er þeirra sérstaklega gefið við söguna. Maður hét Guðmundur ferðalangur. Var hann jafna á faraldsfæti, og heimsótti hann flesta búendur, en dvaldi langdvölum að hinum stærri bægjum, þar sem fjölment var og gnægðanarlanga tók hann sér varla veik í hönd, en kvað eða sagði sögu til skemtana. Og heilt þá jafna á braut þegar slík efni tóku að fækka, er áður voru ónotuð. Þessi maður kann að Greypum snemma vefrar, og tók dvöl af Auði og átti þar allgóða vist, og skemti fólki á kvelvökum og þótti flestum góður gestur á bænum. Þá var það á Pálaföstu árla, að óvenju þögult var á bænum yfir vökuna, og þótti sem las væri á Guðmundi, og kominn sé hann ferðalangur. Þá mælyi Hásteinn bóndi : það þætti mér vel hlíða Guðmundur, þar sem þú hefur nú dvalið með ass um nokkurrn tíma, að þú létir uppskátt hvernig þér hefur líkað dvölin, og hver kimi því þú hefðir haft af hjúum mínum á þessum tíma Gæti slíkt verið góð skemtun! Hver hefur til sins ágætis nokkuð, mælti Guðmundur. Og vil ég fyrir þín orð Hásteinn bóndi gera þessa nokkur skil hvernig mér hefur fallið mist þín, en sú hefur verið með afbrugðum gáð, enda í almæli rausn þín og konu þinnar. En það er um vinnumenn þína að segja að allir hafa þeir metnað nokkum, og þykjast hver öðrum fremri. Það þykir mér sem muni metnaður þarasíns. Að afla sér fjár, mun hann maður auðsæll, hefur hann og markmið að koma muni fúsari hníga að skauti hanns, þegar hann getur veitt þeim gullfjöðruð hægindi. En það virðist vera hanns metnaður. Leifur hefir það skaplyndi, að kjaða að vera fremri öðrum mönnum, og að láta taka eftir þessum eiginleikum. Hann fer nokkuð með íþróttir en skortir þar karlmennsku. Hann hjalar dátt við konur og ber öllum illa söguna, nema sjálfum sér. Það er hans metnaður að tala mjúkt en hyggja flátt. Skemdur er maður orðhvarfur og illmáll, áeyrinn og stælugjarn. Kvennhollur er hann og hefur fasthlaða sér eldastúlku, en vill ekki að slíkt berist út. Það er metnaður hans að stæla húsbóndann og vera honum þóknanlegur, verður hann því varla vel liðinn þegar til langframa dregur. Áskell er sá maður sem litið er við alþýðuskap, hann er farmikill, fljótfær og áhygginn, óeyrðargjarn og

huglaus kvennamaður nokkur og ekki ólipur. Það er honum metnaður að vera ekki eins og aðrir menn. Margt hjalaði Guðmundur ferðalangur og flest þessu líkt. Varð að þessum hlátur mikill, hlógu allir nema sá sem um var rætt, Þórarinn varð þögull og brá við grönum. Leifur laut höfði svipþungur. Steindór hleipti brúnum og skimaði flóttalega. En Áskell krepti hnefan og beit á jaxlinn. Þegar kvöldverk voru úti, og búist til hvílu gekk Þórarinn til Guðmundar, og tók fast í öxl honum og sagði ; Galdin skulu þeir þessi orð áður en þú ferð héðan, mælti hann og var reiður. Er þér lítil sæmd að flytja illmæli um menn og skal ég þér launa ef ég eru þess umkaninn. Lítill vegsauki er þér svo miklum manni að reiðast fyrir orð mín mælti Guðmundur, en þeir er það makalegt enda fer þér sem þér endist vit til. Skildu þeir svo með lítilli vináttu. Guðmundur gekk út áður en gengið var til hvíldu. Gekk þá til hans Leifur, og mælti með nokkrum þjásti. Illa fer þér og er það þitt skaplyndi að bera kviksögur og óhröð, og væri betur að styttur væri ferill þinn á góða bæji kann ég því illa að heyra illmælgi þína og söguburð. Guðmundur mælti: Litla hyggur þú vinsæld þína, ef þú álítur orð mín þess megnug að spilla gengi þínu, er og illt í efni er raskast hefur þitt ljúfa skaplyndi. En þakka máttu sögur mínar ef síður verður framboð á hinni sníknu völu, er þú hafir hampað svo dátt, og er mér það síst til meins. Guðmundi ferðalangi, þótti nú vandast taka málið er vinnumenn Hásteins tóku þannig í málið. Hugði hann orð sín aðeins höfð til gamans, eins og hvert annað meinlaust hjal innan heimilis. En hann var varla stiginn af sæng og búinn að leiga morgunkaffið. Þegar til hans kemur Steindór og mælir til hans af nokkrum þjásti. Til lítilla þarfa er þú karlfetur er þú gengur rægjandi og ljúandi búa á milli, og menn hafa ekki frið fyrir illskeytum lungu þinnar, enda veit ég ekki hvaðan þér kemu þetta fleypum en varla er þér enn um að kenna. Hver hefur til þín borið illkvittnina? Margt er hjalað, sá sem eyru hefur heyrir og augum sjá og hugur skynjar. En sjálfum bið þú sjálfan þig, og sama er mér hvort þú hyggur mig tala fyrir munn annara en minn eiginn. Mætti Guðmundur. Þú gjörir hvorki að játa eða neita það er vel, en það læt ég þig vita að bölvanlega hann ég við að þú hafir það fyrir eyrnagaman að mann skemma mig og aðra. En þér fer sem þú hefur hvöt til, enda er ætt þín lítil og sál þín svört eins og viðarkol. Guðmundur fanst eftir þetta tími til kominn að taka saman föggur sínar og halda áfram næsta áfanga. Kvaddi hann húsbændurna vel og hjón sæmilega og virtist allt kalalaust frá beggja hálfu. En varla var hann kominn mílufjórðung, þegar í veg fyrir hann kom maður og gekk mikinn. Maður þessi var Áskell þeir skylast kveðjum og Áskell ræst í för með ferðalang, án frekari ummæla, þeir halda fram förinni og ganga þögulir. Áskell rauf þögnina: það ýtir hver dagurinn öðrum, ferðin heldur áfram gegnum heiminn. Enginn veit hver dagurinn er hinn síðasti, og enginn veit hvert sporið er hið síðasta. Guðmundur beygðisvísan til samþykkjar. Þeir em ungir eru, þeir geta mist heilsuna og horfið úr þessum hverfula heimi. En þeir gömlu eru þó að jafnaði nær dauðans dyrum og fyr en varir lúta þeir vísbendingu hinna miklu máttarvalda. Þú sem ert svo gamall hlítur að sjá þvílík ábyrgð hvílir á tungu þinni, þegar þú hugsar til að koma bráðum fram fyrir þann dómstól þar sem hvert orð þitt verður vegið. Ég er hræddur um að þá verði lítt á metunum, rógmalin, slúðrið og lélegu inngandseyrir við hið gullna hlið. Guðmundur stansaði:

hefur þú nú þegar tekið við lyklunum hjá sanki Pétri, sagði hann. Ég læt þessar glósur eins og mindum eyrum þjóta. Ef ég vil ekki vera eins og aðrir menn, það kemur það mér einum við, og illa er notaður gestarétturinn að nota hann í þágu illmælgis og mannskemda fýsna þinna. Til þessa að ala á þessum lesti, lifir því lífskylda sál, og fyr eða síðar hlítur þú að lenda hjá kvalaranum sem kyndir hinn eilífa eld. Fyrr máttu þessar sannfæringar get ég kvatt þig eins og maður mann, bölvar þín er skrifuð í sál þína og handbak mitt innsygli þínar eilífu glötunar. Áskell talaði af miklum máði, enn þegar sást til næsta bægjar hélt hann sína leið. Til hamingju kallaði ferðalangurinn: Bara að Pétur láti þér lyklana eftir með góðu. Gvendur ferðalangur hélt áfram leiðinni. Leiddur af nýrri og stani lífsýn yfir manslífið. Að Greypum gjörðust menn hljóðir, en hvíslingar gengu manna á milli, flestum fanst stór ljáður á orðinn, og löstuðu Hástein bónda harðlega fyrir að hafa liðið slíkan orðsöfnuð í húsum sínum. En Auður húsfreyja gekk á milli með mildandi orðum, og að hennar ráðum létu menn málið niður falla, og tóku sína fyrstu gleði, og breittu í engu einum eðlisháttum og skaplyndi þó lítill vinskapur væri áður milli vinnumannana, kom þeim öllum ásamt um, að Guðmund ferðalang væri að skoða sem hinn sanneiginlega árin, sem frá þeirra hendi væri óalandi, óferjandi og sniftur öllum bjargráðum, enda enginn staður heimill nema helvíti:

Gestur Andrésson

Rúpnaveiði

Vindurinn blés af noðri. Það var kominn vetur. Jörðin var búin að kasta af sér sumarskartinu, og kominn í hinn fölva, hjúpvetra ríkisins. Í suðaustri sást til sálar. Hún kastaði sínum dýrðlegu geislum á freðinn flöt náttúrinnar, eins og til að nemda hana frá æfilangri eiðileggingju. Eitthvað svipað þessu voru hugsanir mínar er ég þrammaði upp túnið á heimili mínu ofur hægt og rólega. Á öxlinni bar ég því hleipta haglabyssu, en á bakinu skotfara poka minn. Ég gekk hægt en ákveðnum skrefum og nálgaðist óðum fjallshlíðina sem var mjög brött og seinfarin yfirferðar, vegna ýsingar sem var á grjótinu, eftir margar fyrverandi frostnætur. En til allra hamingju hafði ég ekki gleymt mann broddanum mínum, ég setti þá á mig í flýti, því nú var hver tíminn dýrmætur. Ég ætlaði sem sé á rjúpnaveiðar sem kallað er svo. Það var komið fast að hádegi þegar ég kom á aðal rjúpnasvæðið ég hlóð byssuna í hvelli. Gekk svo nokkra faðma, en ekki var ég kominn langt úr stað er ég stóð í ágætis skotfæri við rjúpuna hóp. Ég setti byssuna upp að vanganum rendi hægra auganu eftir hlaupinu og miðaði. Skotið reið af, fjórar steinlágu, en sú fimta særðist. Ég fleygði frá mér morðvopninu, hljóp að særðu rjúpunni, sem baðaði út þróttlitlu vængjunum og hamaðist til og frá eins og hún gat ekki trúða sínum eigin tilfinningum, að dauðinn væri hennar einasta athvarf frá þessari stundu. Ég tók rjúpuna upp, yfir um vængi hennar með höndunum, og sló höfuðið á henni við stein. En ekki var ég fyrr búinn að þessum verknaði en ég sá hve hörmulega svívirðileg framkoma mín var, gagnvart þessum blessuðu saklausu fuglum, sem lifa í kyrð og ró hinnar Íslensku fjallanáttinu, engum til ama en öllum til gleði. Ég tók rjúpuna, spenti hana um öxl mér bindi saman þessar fimm rjúpur, batt snæri um

fætur þeirra, vafði það upp á hendina, og hélt af stað heimleiðina. Þegar ég var kominn heim og hallaði mér á rúmið mitt, þreyttur bæði á sál og líkama eftir þetta litla dagsverk, var ég spurður að því, hvernig stæði á því að ég kæmi svona snemma, sama sem þinglaus. Ég var fljótur til svars, og sagði að hjá mér hefði vaknað sú skrifanlega samfæring að þessi atvinna væri alls ekki hinu rétti vegur til framfarabrautina á þroskasliggi mannkinsins.

Guðmundur Þorkellsson

Smælki

Jón: Ég hef séð einhentan mann leika ljómandi vel á píanó. Árni: Þessu trúi ég vel. Allan liðlangan daginn heyri ég sönginn í konunni minni en þó er hún algjörlega laglaus.

Maðurinn: Ég skyl ekkert í því hversvegna rakhnífurinn minn bítur svo illa, að ég get næstum því ómögulega rakað mig með honum. Konan: Fyrst ég gat sniðið línulegan dúk með honum í gær, þá ættir þú eins að geta sargað af þér skeggið með honum í dag.

Í samsæli

Natía: (Sem er ný trúlofuð ungum prófesor. Hvíslar í eyra hans.) Þú hefur aldrei sagt í kvöld að þú elskaðir mig. Prófesorinn: Hamingjan hjálpi mér. Við hverja ungfrúna ætli ég hafi þá sagt það.

Fjögramaki

Síðastliðin vetur kynntist ég í Reykjavík manni nokkrum, sem Sigurður heitir. Ég er ættaður norðan úr Skagafyrði. Sigurður þessi er nokkuð við aldur, skemtilegur í viðræðum, viðleitinn, fjölfróður og stálminnugur. Fyrir nokkrum dögum, var ég á ferð þar syðra og kom þá meðal annars heim til Sigurðar. Hitti ég svo á að hann sat með Mogga á hnjánum, en var að blaða í nýjustu lesbókinni.

Þegar við höfðum kvaðst og spurst almennra liðenda, rétti hann mér lesbókina og benti mér þar á sýnishorn af rithönd Sölva Helgasonar, þessa þjóðlegu förumanna, sem lifði í þeirri trú að hann væri mikilmenni, og hefur sennilega dáið út frá þeirri sannfæringu að þar sem hann færi misti heimurinn mikinn listamann.

Út frá þessu sýnishorni í lesbókinni, spunnust nokkrar umræður á milli okkar Sigurðar um fleiri slíka förumenn, sem nokkuð núpaði til fölra í háttum sínum, svo sem Hannes stutta Nuls skálda og fleiri.

Einnig kvaðst Sigurður hafa kynst á æskuárum sínum norður í Skagafyrði, karli nokkrum sérkennilegur, sem að vísu ekki var fjörumaður, eins og hinir fyrnefndu, en líktist þeim þó að mörgu leiti, sérstaklega í því hvað hann var órtúlega grobbinn af sjálfum sér, og þó einkum af skáldskap einum, sem hann jafna hafði á reiðum höndum, ef einhver vildi hlíða á, en það kom sjaldan fyrir, því talið var að jafnvel Sölvi og Hannes stutti tækju honum fram á því sviði

Ég fór þess á leið við Sigurð að hann segði mér eitthvað fleira frá karli þessum. Varð hann vel við því og hóf þannig frásögn sína.

Karl þessi hét Árni, og var venjulega nefndur Árni fjögramaki. Er mér það í barnsminni þegar hann fluttist til foreldra minna, þá orðinn háaldraður og svo að seiga kominn af fákum fram. Naut Árni framfærlsu af sveitar þér frá því hann hætti að geta unnið fyrir sér en dvaldi þó aldrei árinu lengur í sama stað. Var alment talið að barni og húsbændur hans væru aðeins um eitt sáttir, sem sé það að lama hvert við annað svo fljótt sem unt væri þess vegna var nú svo komið, að faðir minn sem var hreppstjóri, átti ekki annars útkastar með Árna, en að taka hann á heimili sitt.

Þannig atvikaðist það að ég kynntist Árna fjörgramaka.

Ég hafði aldrei séð karlinn fyr en vinnumaður föður míns kom með hann í nýju dvölina, og beið ég með forvitnari eftir að fá að sjá þett gamla heljarmenni, því heljarmenni hlaut hann að hafa verið fyrst hannn var kallaður fjögramaki. En það var ekki haust við að forvitni mín snerist í undrun, þegar heljarmennið stóð ljóslifandi á hlaðarpanum svíkja mér. Því Árni kom meir fyrir stjórnir á allt annan hátt en ég hafði búist við. Hann sjálfur fjögramannamakinn, var sem sé bæði lítill vexti og peningum, andlit sem á yngri árum mans ekki hafa verið talið ófrítt var nú orðið gult og skopið af elli og næstumm hulið af illa hirtu hári og skeggi, sem haushyggjan var orðið grátt fyrir aldur sakir. Ég beið ekki eftir því að Árni heilsaði mér, heldur hljóp beina leið inn í eldhús til Þóru gömlu frænku minnar, og spurði hana hvers vegna Árni væri kallaður fjögramaki, þar sem hann eftir útliti að dæma, hefði ap líkjingum alltaf verið fremur mannskaplítill.

Þóra gamla brosti nokkuð einkennilega, klappaði góðlega á kollin á mæer og sagði: Auknefnið fékk hann af því, að á ungum aldri fór hann hvert haust ásamt sveitungum sínum á afrétt til smölunar. Gekk hann jafn hinar lengstu leitir, því það þótti honum best hæfa karlmensku sinni. Þá var það eitt haust að hann kom mjög illa útleikinn í mótstað til félaga sinna. Var hann bæði rifinn og blóðugur, og saði svo frá, að á vegi hans hefðu orðið um daginn fjórir útilegumenn með stóran sauðahóp sem stefndu beina leið suður í Ódáðarhraun Árni kvaðst hafa fyllt stjórnlausri bræði, ráðist á útilegumennina með svipuna eina að vopni, átt við þá langa og harða viðureign en að lokum rekið þá alla á flótta, illa útleikna, og bjargað öllum

sauðunum. Árni hélt hveistiverkiþura mjög á lofti lengi síðan og fékk af því auknefni fjögramaki.

Þessi frásögn varð til þess að koma hugnefnd minni um fjögrasnakomi í samt lag aftur, og breittist hún ekkert frá því fyrst um sinn, því Árni var góður við okkur krakkana, þó hann væri oft önugur og fáskiftinn við fullorðna fólkið.

Við krakkarnir fengum mesta dálæti á karlinum og umkringdum hann oft á vetur í rökkvinu, þegar áformurum gnauðaði ömurlega á baðstofuþekjunni, og báðum hann að seiga okkur sögu.

Venjulega hýrnaði þá yfir Árna gamla og jafna hafði hann einhverja sögu á reiðum höndum, en alltaf var hún af honum sjálfum, frá þeim dögum þegar hann var ungur, hraustur og fellegur, og lét engar freistingar leiða sig af vegi réttlætis og sanngevi.

Stundum voru það ástaræfintýri, þar sem ungar og fallegar handadæfur gengu á eftir honum með grasið í skirum, og hefðu fúslega gefið tíu ár af ævi sinni fyrir einn koss eða ekki væri nema eitt hlílegt bros af vörum elskuhuga síns.

Stundum var sagan líka af viðureign hans við tröll og forynjur sem sátu um ferðamenn á heiðum uppi, og gleiptu þá með húð og hári eða af því hvernig hann reindist bjargvættur margra í viðureign sinni við skottur og móra og ginsa aðra drauga, sem hann kvað niður eða fyrir kom á annan hátt með kunnáttu sinni.

Stundum þuldi hann einnig fyrir okkur heil kvæði eða drópur, sem hann hafði ort sjálfur, og varð þá sem ungur í annað sinn af fulltrúanum um það að á skáldtáknum gæti hann en þá, þótt gamall væri, síst hinum yngri í tvo heimana.

Ég mundi alltaf eftir sögunni sem Þóra gamla sagði mér, daginn sem Árni kom fyrst til okkar. Minn barnlegi heiti efaðist alls ekki um að sagan væri sönn, en mig langaði þó til að heira hana af vörum sjálfrar söguhetjunar.

Ég herti því eitt sinn upp hugan og bað karlinn um að seiga okkur krökkunum af viðureignar einni við útilegumenn fjóra. Karlinn strauk skeggið hugsandi nokkra stund en sagði svo. Það var nú eitthvað mesta afreksverkið sem ég vann á lífsleiðinni, börnin góð. Svo hóf hann söguna. Var hún að mörgu leiti svipuð frásögn Þóru gömlu nema það voru meira en venjulegir útilegumenn sem hann átti í höggi við þarna, það voru reglulegir þursar, skögultentir og ófrýnislegir þursar, sem hverjum fyrir sig hefðu mátt veitastlítt að ráða niðurlögnum hvers miðal manns.

Karlinn tókst á loft í sæti sínu af áhuga, og sagði frá atburði þessum í hrikalegri dráttum, en hann hafðu vogað sér nokkru sinni fyrri, vegna þess að nú hafði hann, betra er seint en aldrei, fengið áheirenfur sem engan efa báru á það, að frásögnin væri sönn. Og einmitt þessar, rökkurstundir hygg ég að hafði verið eins og sólskinsblettur á æfikvaldir gamla

fjögramakans, vegna þess að þarna fyrirfrann hann logsins nokkrar sálir, sem túðu því að hann væri eitthvað meira en réttlaus, og óalandi sveitarómagi.

Hér lauk Sigurður frásögn sinni, en bætti þó við eftir litla stund.

Ég er nærri því sannfærður um það, að Árni gamli fjögramaki, trúði sjálfur sögum um afreksverk sín að minsta kosti þá stundina sem einhver varð til þess að trúa þeim með honum

Bjarni Ólafsson skrifaði blaðið

Hreiðar Heimski

Útgefandi U.M.F. Drengur kemur út 6-7 sinnum á ári (vetrum). XII.árgangur 1.tbl janúar 1931

Hreiðar Heimski óskar öllum ungmennafélögum gleðilegs nýjárs 1931

Íslandi alt!

Bjarni Ólafsson skrifar í síðasta tölublað Hreiðars heimska nokkur þankarbrot viðríkjandi kjörorðum ungmennafélagskaparins. Tilefni þessara þankabrota eru nokkrar línu, sem jeg skrifaði í næsta tbl. Á undan með sömu yfirskrift, þar sem jeg hjelt því fram að kjörorðin Íslands alt væru blekking, vegna þess að ekki sjeu nema einstök stórmenni, sem lifi fyrir land eitt og þjóð. Af þessari áliktum minni virðist köfunaurinn draga þá skoðun, að jeg tugi stórmenna síst að vænast úr hópi ungmennafélaga. Það er þessi firra sem kemur mjer til að skrifa þessar línur. Skoðun mín, sem liggur til grundvallar þeirra áliktun að kjörorðin Íslandi alt sjeu mótuð máður letri í hjarta ungmenna er fyrst og fremst almanns eðlis. Bundin takmörkum einstaklingshyggjunar, þar sem þarfir manns og maga svo að segja ganga hvarvetna fyrir öðrum sem miðar til heilla heildinni, en hefðir ekki í agnablikinu sjáanlegar hagsmunabót fyrir einstaklinginn í sjer fólgnar.

Ennfremur gætir þess leiðinlega miskilings víða í greininni að jeg skoði þá eina stórmenni sem slitið geti kröftum sínum til síðustu stundar fyrir landið og þjóðina. En því held jeg óhikað fram að slíkir menn sjeu fáir jeg tek það fram til að fyrirbyggja nýjan misskiling að jeg tel þá eina stórmenni, sem eiga þann stórhug og víða vængjatak, sem getur hafið þá yfir fjöldann. Það er vitanlega að starf heildarinnar, verður oft og einatt heilladrjúgur þáttur til framfara og blessunar landi og tíð. En oftast er því þannig varið að ástin til landsins og þjóðarinnar er ekki aflvakinn sem vekur þessar strauma, heldur þarf þjóðarinnar og kraftur um aukin og bætt lífþægindi. Erfiðismaðurinn, með sigg í lófunum og lotnar herðar hefir að jafnaði ekki slitið

kröftum sínum fyrir þessa fögru hugsjón, heldur hafa það verið kvakandi barnamunnar, sem grátvana um brauð sem langt hafa grundvöllinn að sliti og búa. Aðrir hafa skrifað og sveitt blóði við að safna takmörkuðum og stapulum auðæafum, án þass að leggja nokkuð af mörkum til lands og þjóðar annað en það sem tilviljunir ein hefir knúið hina vinnandi hönd til að leggja í guðskistuna, fyrir afbeina þjóðskipulagins, og þá venjulega með hanggandi hendi.

Ræktun einstakra bújarða landsins ber fagranvott hinum skapandi anda og framtakssanna vilja. En að baki slær ekki hjarta þjóðarinnar heldur einstaklingsins, þó hver ræktaður blettur sé í rauninni þjóðargróði og vel metinn þáttur í þróunarsögu landbúnaðarins, þá er hann til orðinn í vel flestum tilfellum vegna arðsvonar einstaklingsins eða metnaðar. Það segir máske einhver að ekki stoði tómar fullyrðingar um að yfirskrift hins drambsama þjóðaranda sé blekking, heldur heimtar sannanir.

Ég bið lesendur að afsaka þó ég bindi mig ekki við grein Bjarna, en taki dæmi máli mínu til stuðnings, úr þjóðlífinu, eins og það kemur mér fyrir augu.

Það er á vitorði allra skinugra manna, að allt fram að þessum tíma, hefir meginhluti bújarða landsins verði í leiguliða ábúð, en um langan aldur má rekja feril þeirra jarða, sem staðið hafa í sjálfrabúð, sem þeirra, er best hafa verið húsaðar og mestra umbóta hafa notið. Ennfremur styrkir það skoðun mína hversu örar framfarinnar verða þegar líkisvaldið tekur upp þann kost að gjalda bændum í beinum peningum kaup fyrir framtak þeirra. Ég hirði ekki að taka upp nöfn sjálfsábúðarjarða hér í sveit sem vitna með mér í málinu, en vitna í grein í Hreiðari, sem ég skrifaði 1928 um búnaðarhagi Kjósverja eftir 1880. Ennfremur vil ég minna á það að flestir álíta það ekki ómaksins vert að taka stein úr götu sinni, hilaur bíða þess að honum verði velt fyrir almannafé.

Að mínu áliti fer margslags greiðasemi mjög hnigandi, get ég til dæmis nefnt fjölda viðburða úr sveitalífinu. En sá sem gerir öðrum skjótan og öruggan greiða, veldur oft blessun fyrir þá sem búa í námundar við hann, því enn þá eru menn talsvert upp á velvild nágrannanna komnir, sérstaklega viðvíkjandi búsmala og samgöngum. Ég ætla ekki að fara lengra út í þessa sálma að þessu seinni, heldur nefna eitt dæmi þess fórnaranda, sem mér finst fljótast einkenna stórmennið meðal alþýðunnar, þessa stórmenni fá sjaldnast heiðurskrossa hjá tíðarandanum, heldur vinna sitt starf frálitnir öllum skarkala.

Þessar sálir, sem eru oft að manni virðist svo smáar, verða stórar í mikilleika þeirrar göfgi, sem ekkert veit dýrðlegra en að þjóna. Sem alstaðar feytur yl og göfgi án þess að þvinga nokkur eða nokkrum „ og læðist út úr stofunni og lokar á eftir sér.“

Hver getur matið stórvirki þeirrar sálar sem óviðkomandi fléttar órjúfandi kærleikan við barnahóp fátæktra foreldra, og fórnar sínum bestu árum til að börninum verði fleytt yfir djúp sveitar og örbygðar. Ég sé kjörorðið fagra skráð skýrast, með letri hins fórnandi kærleika þessar línur eru ef til vill búnar að fá annan svip en þann sem gengur í augun, en áliktarorð mín verða þau að hinn sálræni grundvöllur að hugtakin Íslandi allt, sé svo náskildu lífsskoðun þess, sem gefur lífið sem fórn, að þessi landi verði fyrst um seinn, undantekning frá

aðalreglunni, sem beinist að því að hverjum einstaklingi í hópi fárra ástvina geti liðið sem best, og haft sem fullkomnust not af landinu og stöðu sinni í þjóðfélagi.

Ungmennafélaginu hafa víðtækt starfsvið, sem er viðreisn félaganda og þegnskapar á grundvelli almennrar vindáttu, og ástar till lands og þjóðar. Ef þau starfa á þessum grundvelli, þá eru þau á sléttri leið.

Hálsi, 30.des 1930 Gestur G. Andrésson

Þjóðrækni

Um lokin er jafnan margt skipa á Vestmannaeyjarhöfn. Einusinni man ég þar í einu Gullfoss, hyru og Ísland hið danska öll á leið til Reykjavíkur. Gullfoss fór fyrstur, réttum tveim tímum á undan „handinu“ og hafði um 20 farþega frá Eyjum, en næstum hvert rúm var skipað hjá danskinum.

Ég man ekki að í annan tíma hafi mér sárnað meira, hve óþjóðlegir Íslendingar eru, þótt margsinnis sé það gremjulefni. Það er kannski ofmikið sagt, að þetta dæmi sé rétt spegilmynd af íslenskri þjóðrækni, en hitt er víst að skriðdýrshætti og útlendingadekri Íslendinga eru næsta lítil takmörk sett.

Undirlægjuhátturinn við Dani, er erfðasynd síðan, á eyrnaartímum þjóðarinnar, þegar útvegsbóndinn varð að grátbæna selstöðukaupmanninn um snærisspotta í færið sitt sem þó oft var fúinn og seldur margföldu samningsverði, og dalakarlinn fór grátandi heim úr kaupstaðnum, eftir þriggja daga áranurslausa bið um hásláttinn, eftir að fá spítu í orf handa sér.

Þannig notuðu þessara dönsku blóðugur sér aðstæður þær, sem einokurnarböndin, og fátækt og úrræðaleysi þjóðarinnar veittu þeim til að sjúga allan merg úr alþýðunni og jafnframt að viðhalda auðmýkt smælingjana og reyna að vekja þakklátsemi þeirra, með því að láta þá halda að vörur þær sem þeim var gert að skyldu að byrjga þjóðina með, værin nokkurs konar náðarbrauð. Enda átt tilbeiðslan á hinu danska valdi jöfnum höndum og ístran á maga umboðsmannanna. Á þessum eymdarárum var það talinn mikill metnaður að geta slitt einu og einu afbökuðu dönsku orði. Og svo gerðist landinn eftirlátssamur við hina dönsku mangara, að hann breytti nöfnum sínum til hægðarauka fyrir hina málstirðu og treggáfuðu Dani. Þá breyttist sonarheitið í „sin og þornið komist lengst ofan í maga og endurfæddist sem th.

Enn þann dag í dag gætir þessa hugsunarháttar æði víða. Kamban segir að reykvíkar stúlkur taki Dani fram yfir Íslendinga hvort sem sú fullyrðing er sprottin af rafbrýði hjá honum eða hún hefir við raunveruleg rök að styðjast, af því að blessuð ungfrúnum finnist einhver amarlega fráum að danska þefnum. Við verslum við danskar búðir, þótt íslenskar séu

samkeppnisfærar. Látum 5 erlend skip halda uppi áætlunarferðum til landsins og með ströndum fram, og það með ríflegum hagnaði.

Margar þjóðir gera sér far um að efla þjóðvaknir sínar. Danir t.d. stimplar ekki svo bréf, að þeir sendi ekki viðtakanda áminningu um að kaupa danskra vörur. Norsku U.M.F. hafa mjög látið til sín taka baráttuna fyrir aukinni noktun innlendra afurða. En hvað gerum við Íslendingar? Við látum fyrst og fremst neyða inn á okkur erlendum áfengi í bága við landslög og drekkum þetta erlenda áfengi í tunnutali, þótt okkur væri það í lófa lagið að hafna því algerlega. Við látum erlenda skipa félög raka saman auð fjár, ekki eingöngu fyrir millilandaflutninga, heldur einnig strandferðirnar, þítt við höfum nægan skipakost til að annast þetta allt sjálfir. Og séð hefi ég sameinuðu skipin koma með fullfermi, en Eimskip skipin hálfhlaðin eða varla það á suma búna.

Við U.M.F. höfum það á stefnuskrá okkar að efla það sem þjóðlegt er, gott og gagnlegt. Félagar! Minnist þess jafnan. Notið innlenda framleiðslu, verið við íslenska verslanir, og krefjist þess af kaupmönnum yðar að þeir skifti við íslensku skipafélögin.

Vandið málfar yðar og eflið sannan þjóðar metnað, metnað, sem er fær um að veita heilbrygðum straumum í nútímalíf vort, en starir ekki blindum augum aftur í myglaða forneskju.

Íslandi alt Á þrettándan 1931 M. Blöndal

Neyðartrúlofun

Hannes gamli skipstjóri, var orðinn nokkuð gamall og gróinn að efnum. Löngu hættur sjóferðum og sestur um kyrt, í litlu húsi niður við fjörðinn þar sem hann sá glögt til skipaferða.

Í þessu fámenna sjóþorpi, varð Hannes brátt kunnur fyrir þrætugirni sína og stirfni í lund. Mótmæli þoldi hann aldrei, og ef einhver leyfði sér slíkt, var sá hinn sami, mesti asni, þrautmenni, og því um líkt. Ráðleggingum hans var heppilegt að framfylgja skilyrðislaust hvort sem þar reyndust vel eða illa. Hábúi hans, hafnsögumaðurinn, spáði einhverju sinni þurki daginn eftir, en Hannes rigningu. Spá hafnsögumannsins rættist, en þann dag gekk Hannes allan með útþanda regnhlíf, þegar hann var einusinni búinn að segja það yrði rigning, þá varð það, þótt enginn sæist dropinn. Hannes var ekkill, en átti eina dóttur er Kristín hét, næsta ólíka föður sínum, bæði í sjón og raun því hún var fríð sýnum og vel látin. Hún varð eins og aprir að hlýða föður sínum í öllu. Þó gleymdist henni að spyrja hann leyfis, er hún

þurfti að skjótast út til að finna Lalla, unga og myndarlega stýrimanninn, semhún var leynilega trúlofuð.

„Nú er aðeins hálfur mánuður þangað til ég fer“ sagði Lalli einn dag við unnustu sína „ og á morgun fer ég til pabba þíns og segi honum frá ráðahag okkar“

„Nei, góði gerðu það ekki“ sagði Kristín, „pabbi verður svo reiður að hann kannski gerir útaf við þig, við skulum heldur bíða tækifæris“

„Bíða og bíða, og skríða í felur, eins og óbótamenn, ég er ekkert hræddur við karlinn, skil ekki annan en ég hafi yfirhöndina ef í handalögmáli lendir“ sagði Lalli og hló „nema þú kjósir heldur föður þinn en mig“ bætti hann við alvörugefinn.

Nei, það vildi hún ekki, en bað hann samt að bíða, tækifæri gæfist kannski bráðlega. Lalli varð undan að láta, þótt leitt þætti. Honum fanst nefnilega hann vera óaðfinnanlegur tengdasonur, og vildi hann helst kaupa hringana og segja karli tíðindin og láta hann svo óskapast. En Kristín varð að ráða. Nokkrum dögum seinna var Lalli á gangi ef ske kynni að hann sæi Kristínu. Þá datt honum í hug að l´´ita inn til hafnsögumannsins.

„Góðan daginn, drengur minn“ sagði gamli maðurinn. „Langt er síðan maður heyrir um þig, það er heldur fallegt, sem maður heyrir um þig, að þú sért að draga þig eftir dóttur gamla skipstjórans hérna“

„Hver hefir sagt þér það?“ spurði Lalli og roðnaði.

„Sagt það, ha, ha; þetta sjá allir, góði minn. En gættu nú að þér að sá gamli komist ekki að því, hann er stirfinn og mesti þrjótur“

„Já, en hvað er eiginlega að mér?“ spurði Lalli. „Ekki neitt vinur minn, en þú þekkir ekki karlinn, hann er svo þrár og óþjáll, að ef hann kæmist að því að einhver vildi eiga Kristínu, þótt það væri sjálfur konungurinn, þá mundi hann segja honum að fara norður og niður, en aftur á mói ef hann héldi að þú vildir hana ekki, þá væri hann viss með að neyða þig til að giftast henni“

Hafnasögumaðurinn reykti ákaft og var hugsi. Sat í einu fór hann að brosa og síðan að skellihlægja.

„Við skulum leika á karlinn“ sagði hann. „Hann hefir hengirúm rétt við hliðina á Laufskálanum mínum, og getur heyrt hvert orð, sem þar er talað. Einmitt um þetta leyti dags er hann vanur að liggja þar og lesa blöðin, og nú skalt þú heyra“, og hafnsögumaðurinn skýrði Lalli í sem fæstum orðum frá hugmynd sinni.

Litlu síðar sátu þeir í Laufskálanum með rjúkandi púns fyrir framan sig.

„Jæja, drengur minn, hvernig eyðir þú nú tímanum? Spurði hafnsögumaðurinn.

„Öö, það er margt sem hægt er að skemta sér við hér í heimi“ sagði Lalli.

„Hann er þarna, ég sá greinilega hausinn á honum“, hvíslaði karlinn. „Þú leikur þér auðvitað við stúlkurnar, það gerði ég líka á þínum aldri“ sagði hann hátt „en þú skalt gæta þess að ekki verði alvara úr því, það er best að vera piparsveinn sem lengst drengur minn“

„Ég ætla nú ekki að setja upp hringinn strax, enda þótt margar vildu mig gjarnan, en heyrðu, þekkirðu nokkuð Kristínu Hannesdóttur? Lagleg stúlka og alveg bálskotin í mér, en ég held henni nú í hæfilegri fjarðlægð.“ „Uss, talaðu ekki svona hátt, húsið hans Hannesar er hér rétt hjá, það gæti einhver heyrt til okkar“

Hannes gamli lá hálf sofandi í hengirúminu sínu, en er hann heyrði nafn Kristínar nefnt glaðvaknaði hann.

Hvað var nú þetta? Var Kristín skotin í einhverjum strák, sem ekki vildi heyra hana né sjá? Það væri gaman að fá meiri vitneskju um þetta.

„Nei“ sagði Lalli „ég hafði ekkert á móti henni í fyrstu, hún er ljómandi falleg, og ágætt að kyssa hana, en að giftast henni það hefi ég aldrei ætlað mér“

„Þrælmennið þitt“ tautaði Hannes gamli „þú vilt gjarnan skemta þér við að kyssa dóttur mína, en ekki giftast henni, en þér skal nú ekki verða kápan úr því klæðingu, ég skal tala við þig seinna kunningji“ síðan snaraðist hann niður úr hengirúminu, og læddist meðfram girðingunni þangað til hann gat séð framan í stýrimanninn. „Nú það er þessi!“

„Já, kærasta í hverri höfn, það er lang skemtilegast fyrir okkur sjómennina“, sagði Lalli „Skál gamli vinur, en nú verð ég að fara, þökk fyrir“

„Þakka þér sjálfum, og komdu aftur og segðu mér hvort stelpan er alltaf jafn skotin í þér, vertu sæll við sjáumst síðar“

„Já, þú skalt nú bíða piltur minn! Næst þegar þið sjáist verður komið annað hljóð í skrokkinn. Ég skal flá þig lifandi hundurinn þinn, og brjóta hvert bein í skrokknum á þér“

Með þessi blíðmæli á vörum ruddist Hannes gamli inn til dóttur sinnar til þess að yfirheyra hana, hún sat við sauma er hann kom æðandi inn.

„Kristín“ grenjaði hann „þekkir þú strák sem heitir Lalli?“

„Já“ svaraði Kristín og blóðroðnaði.

„Hefur hann kyst þig?“

Kristín laut niður og kildi ekkert hvar hann hefði getað frétt þetta, hún þorði ekki að segja föður sínum ósatt og játaði spurningu hans.

„Einmitt það. Þrælmennið. Það skal verða honum dýrt þetta, ég skal steindrepa hann bleiðuna þá ama. Nú, hvað oft hefir hann kyst þig?“

„Ég veit ekki hvað oft pabbi, En þú mátt ekki vera reiður, mér þykir svo afskaplega vænt um hann“

„Ég skal jafna um hann þrjótinn. Viltu kannski giftast þessum asna?“

„Já það vil ég, því ég elska hann og engan annan“

„ágætt. Bíddu við, ég skal sækja piltinn og hann skal láta undan“

Hann snaraðist út, þreif sterkan eikarstaf og þrammaði af stað að heimsækja Lalla, og var nú heldur vígalegur, er hann barði að dyrum.Gömul kona kom út og vísaði honum inn. Lalli sat við skrifborðið, en stóð á fætur er skipstjórinn kom.

„Nú, nú, vitið þér hver ég er?“

„Ég sé ekki betur en að þér séuð Hannes skipstjóri“ svaraði Lalli

„Ágætt, þér þekkið þá víst dóttur mína“ Sagði karl.

„Dálítið“ svaraði Lalli pg lést verða feiminn.

„Dálítið, þér segið dálítið dóninn yðar, sem eigið kærustu í hverri höfn, og leyfið yður svo að kyssa dóttur mína yður til gamans, hvolpurinn yðar“

„Ef yður er þetta svo mjög á móti skapi skal ég aldrei tala við hana framar“ sagði Lalli

„Nú, svo þú heldur þú sleppir svona vel.

Nei ég skal kenna þér að lifa. Viltu giftast stúlkunni?“

„Giftast Kristínu! Það hefði mér aldrei dottið í hug“ sagði Lalli, og hver segir að hún vilji mig?“

„Það segi ég“ öskraði skipstjórinn, „ og ég er ekki vanur að fara með lýgi. Svona nú, hvort viltu heldur stúlkuna eða nokkur vel út látin högg með stafnum þeim arna?“

„Heyrið mig skipstjóri, er það ætlun yðar að slá mig niður eins og hund ef ég ekki tek dóttur yðar?“ spurði Lalli

„Já, það ætla ég einmitt, sonur minn“ sagði Karl og veifaði stafnum.

„En ætlið þér að vera ánægður með mig fyrir tengdason ef ég tek hana?“ spurði Lalli aftur.

„Já, ef þú kemur vel fram, eins og maður“ svaraði sá gamli.

„Ágætt, ég giftist henni þá“ sagði Lalli.

Sigri hrósandi færði Hannes gamli tilvonandi tengdason sinn heim til Kristínar, sem var svo undrandi að hún ætlaði ekki að trúa sínum eigin augum, er hún sá föður sinn koma með

Lalla. En er hún hafði fengið skýringu á öllu þessu, þá hló hún hjartanlega. Og er gamli hafnsögumaðurinn frétti málalokin hló hann svo að tárin streymdu niður hrukkóttar kinna.

Svafa þýddi

Vísur

1. Ég spyr, en þú svarar, spaugar ekki.

Spannstu ekki í æsku hólóttan þráð,

lékst þér og prjónaðir leppa á köttinn

og léðir mér þá fyrir náð.

2. Þú þekkist þá ekki aftur, ég faldi þá báða,

þeir finnast vísst aldrei meir.

Ég veit að þú hlærð, þú veist það ekki

að vonin mín fór eins og þeir

3. Hún var prjónuð úr hólóttu bernskubandi,

búin til út í hött.

Svo léði ég hana, guð forði þér frá því þá fór hún í hund og kött.

Varó

Ellert Eggertson skrifaði blaðið

Hreiðar Heimski

Útgefandi U.M.F.Drengur Kemur út 6-7 sinnum á ári XII.árgangur 2.tbl febrúar 1931

1. Stikla ég á Stuðlabergi slíkrar lands og þjóðar venju

Sluðrung finnst tugur hvergi Hrekkur miður í efans fenju

2.

3. Það er hægt að segja og sanna sálin griggur orð og hljóma þó er eins og þekking manna þjóti í hafi leyndardóma

Gestur

Spurningum Svarað

Ég átti tal við bónsa einn hér í sveitinni fyrir nokkrum dögum, og barst talið, að ungmennafélaginu spurði ég hann um álit hans á starfsemi og framtíð félagsins.

Hann var dálítið seinn til svars, en svarið bar dálítinn annann keim, en ég hefi álitið að rekti meðal eldri kinslóðarinnar. „Ég held“ sagði hann, að félagið hafi aldrei haft betri aðstöðu til að vinna gott verk, en nú vænti ég þess að það eigi eftir að safna saman öllum ungviði sveitarinnar og flytja yl og samúðar anda inn í sveitarlífið. Það er skoðun mín: Að fólkið sem sækir iðjulega mannfundi verði frjálslyndara, glaðlyndar og góðlyndar, en þeir sem einangra sig frá öllum félagskap því einangrunin veldur ömurleika í hugsunum orðum og gjörðum. Ómannblendinn veldur mannhatri, á mismunandi háu stigi. En það er böl sem þjóðþrifaverk er að koma í veg fyrir. Ef ungmennafélögin gætu varnað þessu böli, og þó þau gerðu ekkert annað þá ynnu þau þó stórt og gott verk. Eg held að þeir sem sækja fundi og gleði samkomur komist ávalt til nýs skilnings á samferðafólki síns, og auðgist að viðsýni og frjálslyndi í umgengni við það.

Það er leiðinlegt til þess að velta, þegar ungt fólk kvelur sig með þeirri röngu hugmynd að það vinni sjálfum sér og guði þarft verk, með því að spirna fæti við þeirri gleði og unaði sem æskan krefst og þarfnast ef menn ekki eiga að verða að andlegum borgemeingum á æskuskeiði.

Gleði þrá æskunnar er henni þörf , og ungmennafélögin byggjast á þessari þörf.

Vitanlega er hægt að leiða félagsandann uti öfga. En ég hefi enga ástæðu til að vantreysta ykkur eða halda að þið misnotið þau tök sem æskan leggur ykkur upp í hendur.

Þetta er í fáum orðum álit þessa manna. Ég hefi ekki áður orðið var við slíkan velvilja. Ef hann er vera að fyrra meðal bænda sveitarinnar þá eiga ungmennafélagar, þar þann hauk í horni

sem er viss með að flytja þeim margar góðar og fleygar hugsjónir á ókunnugum og líðandi tíma.

Ég enda þessar línur með þeirri ósk frá frá eigin brjósti, að sem flestir vildu sækja félagsfundi til þess að kynnast og finna ylinn af handtaki góðra og göfuglynda félaga.

Gestur Andrésson

Strandakirkja

Logar brim á selvogsgrunni

Saga verður til

Einætt finnur enginn milli

Öfga greinar skil

Saga um ólgu og sugri hafi

Sjónar villu og fól

Heil af þrungum huga unnin

Helju niptri sál

Kall til guðs af knéri líður

Kvein um björg og líkn

Drottinsmóðir drafnaröldu

Dvel þú valdafíkn

Þér skal hús til þakkar byggja

Þar sem tökum land.

Lognar brim á selvogsgrunni

Sem er skipið strand

Allri hljóta hraðar bjargir

Bera góðs á strönd

Lýireim við til kirkjugerðar

Kannar smiðurinn hönd

Hús er reyst á hyrri lendu

Hlæja gróður mögn

Léthafs djúp við öldur semur

Eilíf megin rögn

Strandkirkja stofn og greinar

Stolt og gróðurrík

Unir móti opnu hafi

Árleg voru slík

Þar sem áður þrungin gróðri

Þögul grúfðu lönd

Mæna sandar mirkva auga

Mannlaus eyði strönd

Eftir því sem árin líða

Allur gróður þver

Ríður úthafs aldan stríða

Enn við fætur þér

En þá heila hundruð manna

Helgi þína á

Drottins móðir! Sagan sanna

Segir slíku frá

Enn þá gefst með ár hverju efniviður nýr

Berst að strönd þá báran kalda

Banaleikinn knýr

Ennþá tekur hug og heiti

Helgifrúin vönd

Ennþá gisla góðar vættir

Guðshúsið á strönd

Þar sem buslir þínar rísa

Þagnar efans mál

Þú ert frúnni viss að vísa

Veg að minni sál

Hefja þanka út efans árum

Efla sanleiks því

Kenna réttann mun á málum

Meta gengin spor

Þér ég heiti, heilug kirkja

Hollra ljóða sál

Ef mér veikist auðna að ylja

Endursögn í mál

Hrópa ég til hafs og strandar

helgisagnar nið

dásemd þeirra drottin handar

djúp er ræður við

Strandskirkja sterk á sandi

Stendur enn í dag

Þar sem báran bar að landi

Brotinn linur við lag

Enþá mætti einnig lenda

Eftir stranga hríð

Enginn ljúfra segji enda

Afla á vona tíð

Strandarkirkja! Strandarkirkja

Strengi ég þess heit

Ljóð um fögur efni að ykja

Er ég sannast veit

Uns mig flytur einn af mörgum

yfir stundin vönd

er ergar dauðans brim á björgum

sátur, líf að strönd

Gestur

Angistaróður

Lag: Hvar mundi vera hjarta mitt?

Hún Gréta mín er björt og blíð

í bleikum silkikjól

og á það Siggi alla lið

sitt eina og best skjól.

En ég leit einn, og bið og bið

uns birtast næstu til

ef ekki byrjar annað stríð er aftur hækkar sól

Hjónson

Fleira frá Gvendi ferðalang

Á þeim tíma er Gvendur ferðalangur gisti að Greypum, þá bar svo til eitt kveld, þegar vinnumenn voru komnir inn frá útiverkum hóf hann máls á þessa leið: Eins og yður mun kunnugt vera hefi ég víða farið og kynst við marga og margvíslega menn um dagana, ætla ég nú að segja frá dal einum á suðurlandi vestarleg, hann liggur í sveit þeirri sem Kjós heitir, Kjósarosturinn er kendur við, er og oft haft orð á því að Kjósarosturinn sé linur. En það get ég borið um að hann er þá þeim mun seigari. Eru margir Kjósverjar af hinni svonefndu moraætt. Í Kjósinni bjó Magnús á Fossá hinn þjóðkunni, sakur fjölkingi sinnar, og annars lifnaðar sem mjög er í frásögur færðir. Guðmundur frá Hálsi var nærstaddur þegar Magnús vann á ferðalangnum und dauðsmansbrekku en þorði ekki að skerast í leikinn, eða koma upp verknaðinum sakir ótta við, fjölkingi Magnúsar. Það er sagt að þegar séra Sigurður þjónaði að Reynivöllum þá hafi hann þegar hann eitthvert sinn gekk fram hjá kikjugarði krossaði sig og mælti „Hver liggur hér sem ekki rotnar“. Enda var það sagt að Magnús hafi gengið aftur og haft miklar hreifingar í moldinni, en séra Sigurður, stökti á gröfina messivíni og kvað yfir særingar, og eftir það hefir Magnús legið kjör í gröfinni. Það er sagt um sagt að séra Sigurður hafi séð lengra en fram á nefsbroddinn, er það til dæmis: Eitt sinn er hann spurði börn á kirkjugólfi bar svo til að börnin urðu síðbúin í röðina, þá mælti Sigurður. „Standið þið saman, það liggur fyrir ykkur að standa saman hvort sem er.“ Þetta rættist síðar, urðu þau foreldri hinna svonefndist Þorláksstaða bræðra. Áður nefndur dalur heitir Laxárdalur dregur hann nafnið af á sem rennur eftir honum. Í henni er sagt að Oddur Gottskálksson hafi drukknað á svonefnda Norðlingavaði á Svínadalsleið. Fleirum hefir á þessi orðið að bana. Sagt er að stúlka frá Austurkoti, sem var hjáleigukot frá Reynivöllum hafi drukknað, endur fyrir löngu við hið svonefnda Rauðasíki, var hún að sækja vatn, hafði ok og sökti skjólunum í án þess að taka þær af burðarkrókunum og misti jafnvægis og féll í síkið. Skamt fyrir ofan Káranes við hinn svonefnda Álabakka og Suðurnestá en neðan við Hrosshólma er venjulega ís ótraustur, og vakir þó frosthörkur leggir ísdróma á vötn, ár og innfjörðu. Þessar vakir eru sagðar þanneg tilkomnar: Það var árla á sextándu öld að elskendur úr suður Kjós höfðu farið til kirkju að Reynivöllum til að finna sál sinni svölun og ást sinni endurnæringu í hinni nýju „efingelsku“ trú, vegna þess að ástin hafið léð þeim vængi hugðu þau að sér væru allir vegir færir, og þó svo væri þá vildi svo illa til, að þegar þau komu á áðurnefndan stað, þá glotti máninn fram á milli skýja, og brúðarefnið – ég hika ekki við að telja unnustuna svo því þá var það ekki landssiður að slíta slíkum véböndum eins og rælnir drengir slíta hampspotta - sá mynd sína í gljáandi svellinu, en í þann tíma voru speglar fátíðr gripir. Undrandi staði meyan á líkamsmynd sína og hreifði seg ekki, en vegna þess að svellið var nýlagt þoldi það ekki og hjónaleysin byrjuðu að síga ásamt svellinu, uns þau stóðu í ískaldri vökinni uppundir mitti, þau supu heljör og enginn dauðlegur maður getur reiknað

það út sem þarna gerðist í sálarlífi þeirra. Innan litlar stundar drógust þau upp úr vökinni. En bæði urðu jafnsnemma vör við það að þau hefður skilið eitthvað eftir, og eftir litla stund þá rann það upp fyrir þeim eins og halastjarna – Það var ástin sem hafði orðið eftir- Þau fundu það á því hvernig þeim kólnaði alltaf meira og meira og fötin voru alltaf rök, hvernig sem þau voru teigð og undin og þeim hampað frammi fyrir augliti sólarinnar. Síðan þetta gjörðist hefur vökin ekki frosið, og mun ekki frjósa, því ástin lifir að eilífu og sendir vermandi geislastraum frá árbotninum upp í gegnum vatnið. Er það gamalla mannamál, að ef einhverjum góðum elskendum tækist að fynna ástina í mölinni, þá muni þeir ekki um ókomnatíð kvarta um kulda í sál sinni eða húsakinnum. Þess vegnar er það oft, sem ung og ástfangin stúlka, staðnæmist á þessum slóðum í þeirri von að gæfan sé með sér, því sú sögn hvílir á um þetta náttúruundur að sú tíð muni koma þegar þessi vatnaandi stígur frá heimkinni sínu og tekur sér bólfestu í brjósti einhverra unglinga og mettar þá órjúfandi hamingju. Hefur margur fengið votan bjór í viðureign við þennan ósýnilega vatnaanda, enda skal „mikið til mikils vinna“.

Eftir frásögn þessa tók Guðmundur sjer málhvíld áður en hann sagði fleiri viðburði. Getur verið að síðar gefist tækifæri til að segja eithvað fleira af sögum hans ef einhvern fýsir að heyra eitthvað af slíku.

Fagnaðarstef

Lag: Náttúran öll og eðli manns

Flaug eg yfir fögur lönd

sem fugl á dýru klæði

en þegar loks eg slepti strönd

eg steyptist niður í græði.

En ástin mín á óðul sín

í öldum hafsins snauða.

Með koss á vör, svo kát og ör

hún keypti mig frá dauða.

Bjólfur

Langlokuháttur

„Já margt er það í steinunum

sem mennirnir ekki sjá

og oft er kátt í koti

þargar karl er ekki hjá“

Þar setja margir seggir fast

við sama fóðurtorg

og hlægja mest, við hnútukast

ef hittir aumann stað

þá örfast blóð og æðasog

-Nei ekki að tala um það

Af fjölbreitni má finna val

en fátt af mörgu telja skal

er unun veitir ungum hal

þá auga er rennt að kvenna sal

og flest er hirt og fært í tal

og fest í gæsa klær.

Þeir kveða bæði klám og níð

og kyrja sálma í ergi og gríð

við hjartaslátt og hugarstríð

þeir horfa um öxl á liðna tíð.

En hringasólin björt og blíð

á vak við tjaldið hlær

því öllum er hún kær.

Og eflasut fær hún einn um síð

það ekki er vafamál

þó líði nótt um nokkra hríð

og nornir gleypi sál

við ástarbruna bál.

En bíðum við það birtir senn

og blessuð sólin rís,

þá gleðjast allir góðir menn

og gamall þiðnar ís

við sólarylinn syngur þá

og suðar flugan kát,

já því skal gefa gát.

Hún hvíslar máski meynni að

hvert mansefnið sé best

eg held að enginn harmi það

eða hugsi á annað ráð

Já gott er að eiga góðann hest

og góðrar meyjar náð

og syngja henni ljóðaljóð

um ljúfra drauma þráð

Nú þrýtur orða gráð

Eg þakka góða gefið hljóð

en get ei neinu spáð.

„Gættu vel að flugunum.

Sem flögra allt um kring.

Þær ætla máski að gefa þér

giftingarhring“ Gestur G Andrésson

Kossar

Mig dreymdi að ég væri trúlofaður og það svonalíka harðtrúlofaður að ég var lengi að átta mig á því að þetta væri aðeins tómur draumur. Mér varð ónotalega kalt, bæði á sál og líkama, við að detta eins og fráfallinn engill af himnum, útúr völundarhúsi ástarinnar og vita það eitt að næsta skrefið er út í fjós til að gefa beljunum. Það er þó ekki það versta. Það koma þjáningarkippir í hjartatetrið, því ekki er víst, nær það aftur fær að bærast í algleymisfögnuði ástarinnar. Það er óneitanlega gaman að vera trúlofaður ! þegar ég fór að hugleiða drauminn, mundi ég það að stúlkan sem mér þótti ég vera trúlofaður var gamall kunningi. Ég fór því eðlilega að hugsa um það. Hvort tíminn mundi ekki græða hjörtu okkar saman og vísa okkur sameiginlega leið inn í heilagt hjónaband. Inn á milli þessara dagdrauma gægðist ofurlitið atvik sem ég var næstum því gersamlega búinn að gleyma. Ég var gestkomandi á bæ einum alljfarri heimili mínu. Veðrið var hryssingslegt . ég man það hvernig vindurinn hvein við ljórann, og hvernig baðstofan gekk í bilgjum svo hrikti í hverjum viði. Útsynningurinn lamdi utan kofana, og klesti krapa á þúfnakollana sem útmánaðasólin var nýbúin að þíða. Ég skemmti mér við að sötra gestakaffið, og hálf kjamsandi á gómsætum glóðvogum pönnukökunum. Hún sat á móti mér við borðið, ákaflega stutt og sakleysisleg. En þó var ég hálf gramur við hana, því hún gat aldrei haft fæturnar kyrra, heldur var sífelt að stíga ofan á tærnar á mér undir borðinu. Auðvitað lét ég ekki á neinu bera. Hún var líka gestur á heimilinu. Þegar við höfðum lokið kaffinu fórum við að spila, og spiluðum langhund. Það gekk vel um stund, því við héldum okkur dauðahaldi í þau fáu kurteisishálmstrá sem sprottin voru í huga okkar. En brátt tók að skvettast á gesta grímuna, hún greiddist og tognaði í sundur eins og bleikikúla í vatni. „Ég skal svei mér kyssa þig ef þú verður svo væn að hengja“, sagði ég. Fólkið hló og taldi að þá væri sjálfsagt fyrir hana að hengja. En hún sagði ekki neitt „A, ætli það verði ekki þú sem hangir á móti hundunum“ mælti ég með góðlátrigletni, um leið og ég henti til hennar spilunum röðuðum í sortir „og nú er það kossinn“, ég hló og allt fólkið var að verða ógnarkátt. Ég veit ekki hvað það var sem hleypti gleðinni af stað, en mér fanst hún sem hressandi laufilmur og varð gagntekinn af óstjórnlegu fjöri og æsingu, og gleymdi því gjörsemlega að ég var um það leiti að vera maður. Reglulegur maður í svörtum fötum með hvítt um hálsinn. Ég fann að ég var ennþá drenghnokki, með stóran sjóliðakraga á herðunum og í stuttum buxum sem stóðu mér orðið á beini. Ég fór að elta stúlkuna fram og aftur um bæinn „Hún þykist ekki vilja kyssa mig“ hrópaði ég í æsingu „En sú látalæti“. Fólkið hló og kallaði í sífellu „eltana, eltana, eltana“ líkast því sem það væri að senda hund á eftir kind. Ég hljóp líka og hljóp eins og rakki, og loksins náði ég henni. Við settumst lafmóð á bekk út í horni og óðara var gráskinna horfin „ætlarðu ekki að kyssana?“ spurði einhver“ kystana, kystana, kystana“ hrópaði hver í kapp við annan og allir voru sem eitt hlæjandi upphrópunarmerki „Kystuana“. Eg vafði vinstri handleggnum utan um hálsinn á stúlkunni og dró hana að mér um leið og ég teygði fram álkuna. Hún leit undan fyst og svo horfði hún beint framan í mig köld og ákveðin, laut áfram og það var ógurlegur smellur. Fólkið veltist um af hlátri, en ég sat algjörlega lamaður „Þau vita svo sem hvernig þau eiga að hafa það“ sagði einhver „Þetta liggur í blóðinu“ bætti annar við „þau verða góð í ganginn þegar þau komast upp“ skrapp útúr vinnukonunni um leið og hún hvarf fram í göngin. Ég sat á bekknum við hlið leiksystur minnar eins og dæmdur óbótamaður, ég fann það þá að ég

hafði látið leika með mig. En fanst ég þó vera of stór til að láta hafa mig fyrir fífl. Mér fanst ég allur minka, en stúlkan vera orðin svo stór. Hvað vissi ég nema einhverjum dytti í hug að kyssa hana í alvöru og það kannski strax á morgun. Bráðlega var oðið hljótt í baðstofunni og ég taldi snjófliksurnar sem útsynningurinn fleygði á gluggarúðurnar. Ég var veðurteftur. En mig langaði heim. Loksins leit ég á sessunaut minn. Hún var brosandi og gletnisleg, eins og hún væri svona hálft um hálft til í aðra senu. „Þetta er ljóta veðrir“ sagði ég og andvarpaði eins og gamll afi yfir óþægum barnabörnum. Hún yfti öxlum en sagði ekkert og fór bráðlega fram í eldhús til stúlknanna „En hvað hún er orðin fullorðinsleg“ hugsaði ég. Og alt í einu fanst mér ég vera orðinn maður. Það er orðið skamt upp á tindinn fanst mér þegar ekki eru nema 6 vikur til fermingar og ég hristi mig eins og hundur í vætu svo sjóliðakraginn slóst yfir kollinn á mér til að skaprauna mér með því að minna mig á það hvað ég væri þó ári lítill.

Getur G Andrésson

Til sævar

Við hafsins öldur hæðstar

þeir hefja stríð á ný

þeir Íslandssynir ungu

sem afl býr vöðvum í

Þeir stríða móti straumnum

með stæltann þrótt og lund

Af hetjudáð sér hraða

á helgan mannlífs fund

Þeir hafa takmark tendrað

á trúann guðsins eyð

Þá skortir ekki skilning

er skylar þeim á leið

Að ljósi lífsins vona

er lýsir heimsins dal.

Þeir fara munu flestir

í frjálsann dýrðar sal.

G.Þ.

Umskiftingur

Fríður sveinn í fystu æsku

fólksins hlýtur ást og gæsku

Ódæll þegar eldast tekur

öllum stríð og sundrung vekur

Allir nefna umskiftinginn

eitthvað sem að tala

mest er hann til meins og kvala

Árin líða drengur dafnar

drjúgum vexti og holdum safnar

Aðeins steig úr aumu fleti

einu sinni það snemms vetri

„Ungabarnsmóðir“ ein í bænum

ógn og voða lítur

brotnar ei en bogna hlýtur

Stækkar hann af kyngi krafti

kjaftur, gým við hæðsta rafti

orgar hátt svo ógnir stækki

undra mögn að völdum hækka

Eldri spuga augna steinar

orka hels og lundur

forneskjunnar ferlegt undur

Ógnin hverfur innan stundar

aftur þá í fletið skundar

hvítvoðungur heljarslyngi

hverur stundar magns og kyngi

Enn er margur umskiftingur

ekki er því að leyna

úti um sveitir orga og veina

Undra sagnir einatt lifa

ekki þarf með rúnum skrifa

Ef það skeður eins og gengur

ekki er þjóð að slíku fengur

þannig skift er þó um flesta

það er stærsta meinið

„Valt er mörgum völubeinið“

Getur Andrésson, skrifaði blaðið

Hreiðar heimski



XII. árgangur. 3. tbl mars 1931

Á tímamótum

Takmark ungmannafélaganna er það að vinna að þroska mannsandans. Ekki aðeins innan vébanda félaganna, heldur mun vera átt við að veita straumum áhrifamagnsins til allra þeirra sem menn umgangast á lífsleiðinni. Það að verða leiðandi maður eða kona, heimtar mikið af hverjum einstökum. Það er ekki nóg að hugsa um það eitt, að verða ekki brotlegur við lög þess félags sem maður er í , og að gjalda skilvíslega árlegt gjald til félagsins. Þessi skyldurækt er nauðsynleg til þess að geta starfað sáttur við sjálfan sig innan félagsins og einnig til þess að gefa öðrum gott eftirdæmi en það er ein af háleitustu skyldum hvers eins. Það er óneitanlega gjöfult merki sem ungmannafélögin hafa á skyldi hugsjóna sinna, það sem þau vilja vinna að aukinni dáð og drengskap með þjóð sinni. Ég efast ekki um vilja allra þeira sem nokkuð hugsa

um þessi málefni, en þar sem margir eru ungir innan félaganna og hugurinn þess vegna margskiftari en ella þá leifi ég mér aðmeð allri góðvild að hafa nokkrum orðum um hugsjónir vorar í sambandi við þroska vorn.

Í fornsögum norðurlanda, sem ég býst við að flestir Íslendingar hafi lesið er getið um orustur margar og stórar, ég býst við að lesendurnir hafi með áhuga fylgst með hetjunum, sem oft voru að berjast við ofurefli lisðs. Ég býst við að lesendur hafi líka tekið eftir því að þeim mönnum sem álitnir voru mestir orkumenn, var skipað kringum merkið og að merkisberinn var sjálfur ofurmenni að burðum og dugnaði. Ég býs líka við að lesendur þessara sagna verði mér sammál um að þegar merkið féll í jörðu niður, þá var flótti liðsins nálægur.

Af þessu sjáum við að fornmönnum fanst mikið til um merki sitt og vörðu það ætíð af allri orku. Engu var hlýft í þeirri vörn, hvorki lífi né limum. Nú eru orðnir breyttir tímar frá því sem áður var. Áður gengu foringjarnir í fararbroddi og hvöttu liðið áfram, en nú sitja þeir á óhultum stað, langt að baki herlínunnar, en samt í stöðugu sambandi við orustuvöllinn, með öllum hugsanlegum tækjum nútímans. Þarna í örtygginu og næðinu, hugsa þeir þeir og starfa með mikilli skarpskyggni, en sem felur í sér eyðileggingu fjölmargra mannslífa og mannvirkja. Þannig eru bardaga aðferðir nútímans, margfalt ómannúðlegri en áður var. Þá er að minnast á sjálfa okkur í þessu sambandi, þær bardagaaðferðir sem við viljum nota. Við Íslendinar þurfum ekki að fórna sonum landsins á blóðvelli lágra hugsjóna, oft af þeirri ástæðu að hafa aukin völd í huga.

Hér er engin herskylda sem betur fer en er samt ekki þörf hraustra sona og dætra ? þessari spurningu er óhætt að svara játandi og það af bestu sannfæringu. Til lands og sjávar er altaf þörf hraustra og samviskusamra drengja, og ekkert land getur verið án mæðra og dætra sem elska landið sitt og eru ætíð reiðubúnar til að fórna orku og vitsmunum á altari drengskapar og kærleika. Í allar stéttir þjóðfélaganna eru slíkir gestir velkomnir og eftirsóttir, því blessun fylgir störfum þeirra, þótt þeir því miður séu oft misskildir og fótumtroðnir.

Tökum dæmi: Abraham Linkoln, Bandaríkjaforseti var einn af þeim allra mestu og bestu mönnum sem í þennan heim hafa fæðst. Hann barðist í bernsku og æsku við þá fátækt sem litið er þekkt hér, en kjarninn í sálu hans var kærleikurinn og þann neista elfdi hann sem mest hann mátti með því að breita rétt. Hér er ekki tími né rúm til að nefna neitt sem heitir af sæmdarverkum þessa mikilmennis. Nú er hann fluttur héðan til fegurri heimkinna. Verk hans vitna um breitni hans sem varð honum til sóma í hvívetna. Minningarnar sem við þetta mikilmenni eru bundnar, ná til fjarlægra landa. Þær eru sá bautasteinn sem aldrei fyrnist, þótt marmarar og granít steinar verið tönn tímans að bráð. Munum að góðar minningar gleimast aldrei. Það er að vísu satt að eigi nema tiltölulega fáum unt að ná slíkum þroska eins og sá maður sem ég nefndi áður. En er svona fyrirmynd ekki dýrleg samt, og þess virði að reyna til að ná henni. Þetta skulum vér hafa hugfast unmannafélagar. Hér er fögur hugsjón sem vel samrýmist hugsjón okkar, þeirri að verða til sóma ættjörð og þjóð. Við skulum aldrei gleyma því að við stöndum á tímamótum. Tíminn er breitingum háður og þroski vor einnig.

Við skulum varast kínverska-múrinn og muna hvaða böl vanþekkkingar hann leiddi yfir land og þjóð.

Hefjum merkið hærra og horfum djarft mót andlegum þroskabylgjum samtíðarinnar. Gætum þess vel að reyna sem mest að vera sjálfum okkur samkvæm þá mun okkur vel farnast.

Vöknum upp frá villu og svefni

verjum merki kærleikans,

stöndum þétt er báran brotnar

brött við kletta sannleikans.

Hátt set merkið hörfum ekki

horfum djarft um bygðir lands

Þórarinn Jónsson

Straumhvörf

Undanfarin ár hefur víða verið ritað og rætt um öfuga streymi það í þjóðlífi okkar, sem borið hefur karla og konur, unga og gamla, svo hundruðum og þúsundum skiptir, úr sveitunum og fram á mölina. Straumurinn hefur veirð þungur og sterkur, og hann hefur hrifið einstaklingana með sér, marga hverja án þess þeir i fyrstu að minsta kosti, hafi gert sér ljósa grein fyrir því hvað þeir voru að fara. Þeir hafa „flotið sofandi að feigðarósi“.

En það er betra að róa með straumnum en á móti honum, enda hefur sú orðið raunin á að þeir sem einu sinni hafa slitið sig með rótum upp úr sveitinni, hafa örskaldan átt þangað afurkvæmt til langframa. Straumur þessi átti upptök sín í breittum atvinnuháttum við sjáfarsíðuna.

Stærsti atvinnuvegur landsmanna er að sækja gull í greipar ægis, og ljóminn af gullinu því hefur borist um alt landið, og ásamt útþránni sem öllum er í blóð runnin og heillandi löngun í óþekt æfintýri, hefur hann lokkað til sín ungmenni sveitanna, hrifið þau frá þúsund göfugum verkefnum, sem í þúsund ár hafa beðið óleist, og bíða svo en þann dag í dag, eftir hraustum og starfsömum höndum. Sjáfarútvegurinn hefur vaxið svo ört og afkoma hans hefur verið svo glæsileg síðustu áratug að ýmsir virðast telja landbúnaðinn nokkurskonar snýkjudýr sem eigi öll sín lífsskilyrði bundin við sjáfarútveginn. Þetta er að því leiti rétt sem afkoma landsins í held sinni er eðlilega bundin við stærsta atvinnuveg landsmanna, og annarsvegar hefur það öld eftir öld verið stórkostleg hjálparhella fyrir bændur að geta þegar ástæður hafa leift, stundað sjó nokkurn hluta ársins. En þetta að bændur stundi sjó á vetrarvertíð, er nú nálega að hvefa úr sögunni í samanburði við það sem áður var, af þeirri einföldu ástæðu að þeir eru tíðast einir karlmanna að búum sínum. Allir hinir sem veifað geta lausum hala, hverfa að

sjáfarsíðunni þangað sem arðsvonin er mest þann og þann daginn, eða með örðum orðum láta berast með straumnum, öfugstreiminu, sem kallað er. Þeir sem hafa viljað stemma stigu fyrir þessu öfugstreimi, hafa einkum með því borið haf sveitanna fyrir brjósti, en síður gætt að því hvað landinu í heild sinni gat stafað mikil hætta af því að mikill meiri hluti þjóðarinnar ætti alla sína afkomu bundna við eina atvinnugrein, og hefði ekki að neinu öðru að hverfa ef hún brigðist.

Þess vegna er eins og menn vakni nú við vondan draum þegar heimskreppan mikla byrjaði að teigja ánga sína hingað til lands, og virðist ætla þrátt fyrir undangengin góðæri, að knésetja sjáfarútveginn, og skylja öreigana, sem margir hverjir hafa borist með straumnum úr sveitunum, eftir atvinnulausa.

En þótt vonandi rætist betur úr kreppunni en áhorfðist þar er það ekki að orsakalausu, þótt sveitabændur hrósi nú happi yfir því að þeir skuli hafa staðið af sér strauminn sem bar fjölmarga sveitunga þeirra, frændur, vini og systkini fram á mölina. Því það má telja víst, að þótt kreppan nái einnig til landbúnaðarins, þá verða það sveitabændurnir sem síðast þurfa að svelta, vegna þess að þeir framleiða hver einstaklingur fyrir sig allar lífsnauðsynjar. En aftur á móti er sjáfarútvegurinn víða rekinn í stórum stíl af örfáum einstaklingum, sem þannig skapa atvinnu fyrir alþýðu manna við sjáfarsíðuna. Og bresti atvinnurekendur þessa getu til þess að reka fyrirtæki sín með nokkurnveginn jöfnum skrefum frá ári til árs, þá hefur verkalýðurinn, sem látið hefur heillast af ljóma gullsins þegar vel ljet í ári, engin skilyrði til þess að framleiða nokkrun hlut sér eða sínum til viðurværis á þeim vettvangi þar sem þeir hafa tekið sér lífsstöðu. Mér finst kreppan eins og hún knýr nú á dyr hjá okkur Íslendingum hrópa til allra þeirra sem trúa á framtíð landsins að fylkja sér undir merki sveitanna og stuðla að því að sem flestir einstaklingar geti numið þar land. Því þótt þúsund ár séu frá því er Ísland var alnumið fjalls og fjöru á milli, að því er forfeður okkar töldu og raunar er talið en þann dag í dag og með réttu að því leiti að þá var eignarétti til fulls slegið á alla þá landshluta er byggilegir þóttu. Þrátt fyrir þetta er raunverulega ekki nema lítill hluti landsins fullnuminn ennþá. Fullnumda landið, ræktuðu blettirnir, eru víðast hvar í sveitum landsins litlir og dreifðir eins ásar á eiðimökru, en samt hrapandi vottar þeirra ótæmandi lífskilyrða sem Íslendingar eiga enn ónotuð víðsvegar um breiðar byggðir. Það er of djúpt tekið í árina að spá því að kreppan valdi algjörum straumhvörfum með þjóð vorri, á þann hátt að fólkið taki við að flytjast til baka frá sjónum til sveitanna en ef til vill verður hún til þess að hvetja uppvaxandi æskulýð sveitanna til þess að festa rætur í heimahögum, byggja þar landið, brjóta það og yrkja, svo sífelt meira og meira „brauð veiti sonum móðumoldin frjóa“.

Bjarni Ólafsson

Vesturkotaskotta

Að tilhlutun þeirra manna, sem eins og Guðmundur ferðalandur, mjög unna þjóðlegum fróðleik, ætla ég að seiga ykkur eftirfarandi sögu, sem höfð er eftir bestu heimildum.

Vestanvert við bæinn að Reynivöllum, uppi í fjallshlíðinni, sjást enn glögglega rústir eftir bæ þann sem nefndur var Vesturkot.

Var það allgott býli en lagðist í eiði fyrir 50 árum síðan. Að Vesturkoti bjó fyrir löngu síðan bóndi sá er Grímur hét. Var hann bjargálnamaður, enda þingdi hann ekki ómegðin, því börn átti hann ekki utan eina dóttir sem Hallbera hét. Var hún gjafvagsta þegar hér um getur. Allra kvenna var hún fríðust og best að sér enda talin álitlegasti kvenkostur í sveitinni. Ekki voru þeir bændasynir allfáir sem reyndu að koma sér í mjúkinn hjá Hallberu, en flestum fanst uggvænlegt að líta undir brúnir Gríms bónda, þeim er sátu á tali við dóttur hans og fanst það á í öllu að hann vildi hafa hönd í bagga um gjaforð hennar og velja það ekki af verri endanum. Um það leiti sem atburðir þeir gerðust er hér um getur, var útræði mikið við Hvalfjörð. Sést enn þann dag í dag vel marka fyrir rústum búða þeirra sem sem vermenn reistu beggja megin Laxvogs og heitir þar síðan að norðan Búðasandur en að sunna Miðbúðin eða Urriðabúðin, sem vitrir menn og fjölfróðir telja að muni réttara. Oft var úrval hraustra manna og harðfengra í verbúðum þessum, en þó skal hér aðeins tveggja getið. Voru þeir báðir formenn, annar frá Miðbúðum og hét Björn , en hinn frá Búarsandi og hér sá Ingjaldur. Voru þeir ungir menn og óvkæntir, aflasælir vel og þóttu í flestu standa framan öðrum ungum mönnum er þeim voru samtíðar. Engir voru þeir vinir Björn og Ingjaldur, og olli þar miklu um að jafna var kapp mikið við sjósóknina á milli norðan og sunnanmanna, en svo var vogurinn látinn skilgreina þá í daglegu tali. Stundum átti þó óvild norðan og sunnanmanna dýpri rætur sem stafaði frá kegsni og glettum af beggja hálfu og óskjaldan vildi það til ef skip þeirra mættust í róðri, er kyrrt var veður, að kviðlingar voru látnir fjúka á bæði borð, og þótti það meðal annars lítið bæta vinskapinn. Þó var alt að jafnaði stórtíðindalaust og vandræðalítð. Eitt sinn í byrjun vertíðar, fór það að kvissast í búðum sunnanmanna, að Ingjaldur á Búðarsandi tæki mjög að venja komur sínar að Vesturkoti þegar ekki gæfi á sjó og mundi það vera ætlun hans að hygga á ráðahag við dóttir Gríms bónda.

Sunnanmenn höfðu orðróm þennan mjög í flymtingi, nema Björn einn hann setti hljóðan við. Var hann mjög hugsi næstu daga eftir. En við fyrsta tækifæri bjó hann sig sem best tók hatt sinn og staf og stefndi upp að Vesturkoti. Þegar þangað kom var Ingjaldur þar fyrir. Ekki kvöddust þeir Björn hlýlega en þó var kyrt með þeim. Sátu þeir til kvölds á tali við bóndadóttur, en þegar þeir bjuggust til heimferðar, gekk Grímur alllangt á veg með þeim. Þótti honum sem ekki mundi tryggt um friðinn milli þeirra formannanna ef þeir væru látnir einir og sjálfráðir. Eftir þetta var vanséð, hvor oftar kom að Vesturkoti Björn eða Ingjaldur, en altaf héldu eir spurnum fyrir hvor um annars ferðir, svo fundum þeirra bar ekki saman utan í þetta eina skipti. Báðir neittu þeir allra bragða til þess að koma sér í mjúkinn hjá Hallberu og spöruðu þar til hvorki tíma né fjármuni. Færðu þeir henni oft á tíðum hinar dýrmætustu gjafir sem kitlað hefðu hégómagirnd fleiri kvenna en heimasætunnar í Vesturkoti. Mjög kostuðu

þeir kapp um að vera hver öðrum fremri í vali slíkra hluta og veitti ýmsum betur uns Björn eitt sinn þóttist algjörlega skáka keppinaut sínum frá, er hann færði Hallberu brjóstnælu eina mikla úr silfri, mjög haglega gerða í líkingu við upphafsstafinn í nafni hennar. En Björn átti ekki lengi sigri að hrósa, því litlu seinna bársu honum til eyrna þau skelfingartíðindi, að Ingjaldur á Búðarsandi, sem nýkominn var úr Hólmskaupsstaði, hefði einhversstaðar, að líkindum um borð í erlendur fragtskipi, grafið upp skínandi fallega gljástrokna, danska kvenskó, sem hann ætlaði að færa Hallberu að gjöf. Slíkir kjörgripir voru þá miklu fáséðari en gull í höndum Íslenskrar alþýðu, enda munaði minstu að Björn legði nú algjörlega árar í bát. En af því maðurinn var í sjálfu sér óvæginn og meðbiðill hans einn úr flokki norðanmanna, en þeir höfðu aflað mun betur það sem af var vetrar, og því þar af leiðandi venju fremur grunt á því góða milli verbúðanna, fanst Birni hann ekki einastar gera sjálfum sér minkunn við að hætta að svo búnu, heldur og öllum sunnanmönnum, því svo var jafna ef norðan og sunnanmenn áttu í erjum saman, að allir tóku upp sökina fyrir einn og einn fyrir alla. Björn tók því vandlega að íhuga málið. Óhugsandi var það að honum tækist að færa Hallberu þá gjöf sem hún myndi framar meta en skóna, svo vel þekkti hann hégómagirnd og skrautgirni kvenfóksins, þess vegan yrði hann að hyggja á annað ráð, og varna þess ef nokkur væri kostur, að Ingjaldur kæmi skónum til meyjarinnar, þetta yrði að framkvæma mjög snarlega, svo ekki yrði um seinan. Björn bjó sig því til ferðar og gekk hvatlega inn með sjónum, uns hann kom að Harðbala, sem var þurrabúðarkot, nálægt miðju vega á milli Miðbúða og Laxárnes. Bjó þar einn sér í útiskemmu karl nokkur fjörgamall, en enn vel, sem Finnur hét. Var hann forn í skapi og talinn margvís, var jafnvel sagt að hann á yngri árum, hefði fengist nokkuð svartagaldur, en aldrei orðið uppvís að. Þegar Björn kom að Harðbala, knúði hann hurðir á skemu Finns gamla, uns karlinn lauk upp og bauð honum inn til sín. Sátu þeir þar síðan á eintali það sem eftir var dags, og vissi enginn hvað þeim fór á milli. En þegar fulldimt var orðið bjuggust þeir báðir til ferða, og sást það síðast til þeirra um kvöldið frá Lagxárnesi að þeir fóru þar um fram og stefndu sem leið lá upp að Vesturkoti. Næsta morgun voru þeir hvori sínu fleti, Björn og Finnur. Spurði enginn frá ferðum þeirra enda töluðu þeir fátt þar um. Síðla næst dags bjó Ingaldur á Búðarsandi ferð sína að heiman. Hafði hann selskinnsskrippu undir hendinni, og þar í skóna dýrmætu sem áttu að kveikja ástökkvandi eld ástar þakklátunni í brjósti heimasætunar í Vesturkoti. Var meira en hálfrokkið þegar hann fór austur um hjá Sogni. Dimt var í lofti, veður allhvast og stóð af landsuðri. Ekki kom Ingjaldur að Vesturkoti um kvöldið. En að áliðinni nóttu vöknuðu hásetar hans við það að einhver opnaði búðina og féll inn á gólfið og lá þar sem dauður væri. Var Ingjaldur þar kominn hattlaus og staflaus og sást ekki eftir af treigu(?) hans utan önnur ermin. Svo var af honum dregið að ekki mátti hann mæla. Hásetarnir báru Ingjald í fleti sitt og hjúkruðu honum eftir föngum, enda hresstist hann bráðlega og var orðinn rálfær(?) innan fárra daga. Aldrei hefur spurst til selskinnskrippunnar síðan eða þess sem hún hefur að geima, og aldrei sagði Ingjaldur frá því um fyrir hann bar í ferð þessari. En það höfðu menn fyrir satt, að Björn hefði með aðstoð Finns gamla vakið upp draug, skilið hann eftir við bægjarlækinn í Vesturkoti, og magnað hann til þess að fyrirkoma Ingjaldi, eða varna þess að minstakosti, að hann fengi komið skónum í hendur Hallberu. Eftir þetta litu þeir af konum sínum að Vesturkoti Björn og

Ingjaldur, en Hallbera var að ráði föður síns, gefin ríkum bónda úr Borgarfyrði, og bjó hún ásamt með honum til dauðadags. Mjög þótti og eftir þetta bera á kyrrleika nálækt Vesturkoti, einkum við lækjinn sem rennur þar utanvert við túnið. Þóttust sumir jafnvel sjá þar litla stelpu í rauðdröfnóttum kjól með danska skó á fótum sér. Fékk hún nafnið Skotta eða Vesturkotaskotta. Eitt sinn sá skylríkur maður þau á ferð saman austur í Vindáshlíð, Vesturkotaskottu og Írafellsmóra. Var Skotta þá sýnileg mjög hreikin yfir því að vera með danska skót á báðum fótum, þar sem Móri einhver þjóðkunnasti uppvakningur á Íslandi, hafði stígvél aðeins á annari löppinni. Þá eru talin afreksverk Vesturkotaskottu, og jafna hefur hún þótt meinhæg. Samt hefur hún til skams tíma sínt það berlega að hún er ekki aldauða. Þá mun enginn hafa séð hana berum augum frá því á öndverðri síðustu öld. En þá var það eitt sinn á jólaföstu, nálægt miðri vöku, að bændurnir frá Sogni og Valdastöðum gengu sem leið lá austur að Reynivöllum. Ekki er getið um erindi þeirra. Veður var hægt, tungl áð í skýjum og snjór var nýfallinn svo vel var sporrakt. Ekki segir af ferðum þeirra bændanna fyr en þeir komu að bæjarlæknum í Vesturkoti, en þá spratt allt í einu upp úr læknum við fætur þeirra eitthvert kvikindi sem að því er þeim virtist gekk á tveimur fótum, en af því ský bar fyrir tunglið í þessum svifum, gátu þeir ekki nánar greint vagstarlag þess. Sognsbóndanum varð svo hverkt(?) við sýn þessa að hann tók á rás til baka sem fætur toguðu, en Valdastaðabóndinn sem var kjarkmaður mikill hljóp að kvikindinu hjó til þess með broddstaf allgildum sem hann jafna lét ganga hendi næst. Stafurinn lenti í harðvasnu hvassavaði og mölbrotnaði en kvikindið hljóp niður alla mýri og var þegar horfið. Af því Sognsbóndinn mæddist fljótt á hlaupunum, tók hann að líta við og sá þá sér til undrunar að félagi hans var en ofanjarðar. Sókti hann því í sig veðrið, herti upp hugann og snéri aftur til móts við Valdastaðabóndann. Tóku þeir nú að rannsaka umhverfið þar sem sýnin bar fyrir þá, en ekkert sáu þeir utan nokkur spor í snjónum eftir smágerð kvenstígvél. Þóttust þeir þá hafa gengið úr skugga um það, að þarna hefðu þeir séð Vesturkotaskottu. Eftir síðustu aldamót heyrist Skottu að litlu getið, utan stöku sinnum er hún fælir hesta eða setur fótinn fyrir vegfarendur þegar skugg sýnt er. Enda geta menn sér þess til að hún sé nú fyrir nokkru búin að ganga niður úr gömlu skónum. Þykir ekki ólíklegt að hún gæti hjarað nokkur ár enþá, ef henni heppnaðist að krækja sér í nýja skó.

Bjarni Ólafsson

Hugleiðing

Á síðasta fundi U.M.F. „Drengs“ var bindindisheitið á dagskrá fundarmanna, eins og þeim mun vera kunnugt sem fundinn sátu. Ég ætla að minnast ofurlítið á þetta mál og hvernig það kom fyrir fundinn. Þá er fyrst til að taka að þegar slík vandamál eru á dagskrá fundarmanna sem þetta mál er, álít ég alls ekki rétt að afgreiða þau nema ⅔ félagsmanna séu mættir á fundinum, og því síður að afgreiða þau á fundi, eins og síðasti fundur var 18. Febrúar 1931. Því þá sá fundur hafi í alla staði verið lögmætur hvað tölu fundarmanna snerti, þá voru þarna svo margir ungir og nýjir félagsmenn, sem eðlilega eru svo ókunnir félagsmálum en þá, að

þeir geta tæplega(?) með staðreind og kunnugleika félagskaparins gefið slíkum málum atkvæði sitt. Einnig má geta þess, að á þessum fundi voru nokkrir óþroskaðir unglingar sem í hugsunarleisi gáfu ofangreindu máli atkvæði sitt. Og eftir því sem ég best veit, voru atkvæði þessi tekin til greina. Ég er ekki að benda á þetta sem ávitun til fundarstjóra, heldur sem ofurlitla yfirsjár(?), og brot á félagstarfsemi okkar. Þá kem ég að þeirri hlið málsins sem um umræður fundarins fjalla. Það kom fram á þessum fundi frá einum ræðumanni, að hver sá maður sem virkilega ætlaði að fylgjast með umræðum fundarins, þyrfti í raun og veru, að hafa blað og blíant og punkta jafnóðum niður hjá sér, þá galla sem hann áliti á ræðu hvers og eins ræðumanns. Þetta er öldungs rétt. En það kom líka frá sama ræðumanni, að það væri algjörlega ógjörningur og jafnvel ókurteisi, að taka fram í fyrir þeim manni, sem staðinn væri upp í þeim tilgangi að skýra fyrir fundarmönnum skoðanir sínar, í sem stiðstum og áheyrilegustum framburði bæti ég við. Í þessu atriði get ég ekki verið ræðumanni fyllilega sanndóma(?), því við hljótum að sjá það, að þó þetta þykji óþarfi og jafnvel ókurteisi á landsmálafundum þjóðar vorrar, þá er dálítið öðru máli ap gegna með fundina okkar. Þar sem fundirnir okkar eiga að vera í augum félagsmanna, það frumkorn sem sáð er í þennan akur, sem beri ávöxt til stærri og fullkomnari skilnings á velferðarmálum þjóðarinnar. En til þess að fundirnir okkar beri þennan ávöxt meigum við ekki hefta tungu einstaklinga svo á fundum að þeim sé ekki frjálst að skjóta að ræðumönnum smá athugasemdum eða spurningum hindrunarlaust. Hitt kemur af sjálfu sér, að þegar menn fara að æfast í að tala, og hugsunin að þroskast, að þá þurfa þeir miklu síður að grípa fram í fyrir ræðumönnum, heilinn grípur þá gallana og geimir, þangað til hann fær skipun frá sinni eigin persónu, sem framrás orðanna til staðfestingar þeirri hugsun er hann geimdi. Nú er sú staðreind allvíða út um land, bæði í ungmennafélögum sem öðrum félagskap, að margan manninn vantar uppörvun og djarfa framkomu, til þess að geta komið hugmyndaflugi sínu í sennilegan orðaflutning sem aðgengilegast fyrir það sem á hlustar

Valdastöðum 5 mars 1931 Guðmundur Þorkellson

Svar til Guðm. Þorkelssonar.

Þótt þetta tölubl. Hreiðars sé nú orðið nokkuð langt get ég ekki látið hjá líða að fara nokkrum orðum um hugleiðingar Guðm. Þorkellssonar, en ég ætla að reina, eftir mætti, að vera fáorðin. Þá er þar fyrst til að taka naumast er hægt að seiga með réttu, að bindindisheitið hafi verið á dagskrá síðasta fundar sem sérstætt mál, heldur snérust umræður um frv. til laga fyrir U.M.F.Í aðallega að bindindisheitið af því það var hið eina í frv. sem ágreiningur varð um. Þótt vitanlega þurfi alvöru og gæfni til þess að fjalla um frv. til laga fyrir U.M.F.Í, og máski sé varhugavert að hrófla þar við svo stórum lið sem bindindisheitið er, þá skulum við gæta að því hvað ungmannafélagið okkar má sér í raun og veru lítið í þessu efni. Því þótt hvert héraðssamband, og máski hvert ungmennafélag, hafi tillögurétt viðríkjandi frumvarpinu, þá hefur aðalfundur U.M.F.Í fult vald til þess að ákveða hvaða tillögur skuli velja, og hverjum skuli hafna. Til dæmis gæti svo farið að U.M.F.Í samþykti óbreitt lagafrv.

Milliþinganefndarinnar, þótt meiri hluti ungmennafélaga innan sambandsins bæru fram till. þess efnis að lína á bindindisheitinu. Það er því engin ástæða til að krefjast þess að þetta mál yrði afgreitt á aðalfundi, þar sem fullur helmingur félagsmanna þarf að mæta, en um lögmæta annara funda hjá okkur er ekki að ræða. Guðm Þorkellson telur það yfirsjón af minni hálfu sem fundarstjóra, og brot á félagsstarfsemi okkar, að ég skyldi taka til greina í máli þessu atkvæði allra fundarmanna af því meðal þeirra hefðu ýmsir verið sem annaðhvort eða hvorutveggja í sem, voru nýkomnir í félagið og því ekki sem skyldi kunnugir félagsmálum, eða þá svo ungir að þeir hefðu ekki næga hugsun eð dómgreind til þess að vera hlutgengir við atkvæðagreiðslu sem stórmál. Ég er undrandi yfir því að ungmannafélagi sem hvorki er óþroskaður unglingur eða nýkominn í félagið, skuli kasta fram svo vanhugsaðri og staðlausri fullyrðingu. En fyrir G.Þ. er svo ókunnur lögum og starfsemi félagsins okkar, sem grein hans bendir til, þá vil ég leifa mér að fræða hann um það að allir þeir félagar sem orðnir eru fullra 14 ára eða eldri hafa fullkominn atkvæðarétt á öllum fundum félagsins án nokkurrar undantekningar. Það væri því óverjandi genræði ef nokkur fundarstjóri leifði sér að véfengja rétt einstakra félagsmanna, þótt ungir væru, til þess að greiða atkvæði um þau mál sem fundirnir afgreiða enda engin vissa fyrir því, að allir þeir sem eldri eru myndi sér jafna heilbrigðari eða réttari skoðun um hvert mál. Og fávíslegt væri það, að ætla sér að koma félagsmálum í betra horf með því að takmarka atkvæðisrétt félagsmanna frá því sem nú er, því vita meigum vér það, að engir erum við, sem líka betur fer, gamlir og gráhærðir öldungar sem mítum félagsskapinn í samræmi við langa og misjafna lífsreinslu sem við eigum að baki. Við erum þvert á móti allir unglingar, ofurlítið misjafnlega langt á veg komnir í andlegum og líkamlegum þroska, en enginn svo fullkominn að hann geti í raun og veru fullyrt það að hann hafi öðrum fremur heilbrygða skoðum um þetta og þetta mál, tíminn einn getur leitt það í ljós. En aðalatriðið er það að hver einstaklingur reini eftir fremsta megni að mynda sér ákveðna og sjálfstæða skoðun um hvert mál, engu síður fyrir það þótt hann taki engan þátt í umræðum og verji þá skoðun síðan með atkvæði sínu. Og það er einmitt ábyrgðartilfinningin sem atkvæðisrétturinn liggur á herðar yngstu félaganna, sem öðru fremur hvetur þá til þess að fylgjast vel með öllu því sem fram fer á fundunum, gerir þá meðtækilegri fyrir þroskaáhrifum félagslífsins og færir þá um leið nær því marki, að þeir geti fullkomlega í orði og á borði, tekið þátt í störfum félagsins. En starfið er það sem jafna þroskar mest og best. Enginn þroski andlegur eða líkamlegur fæst án áreinslu. Þetta vita allir, og við elstu félagarnir þótt ungir séum enn, getum dæmt um þetta af eigin reinslu.

Mér er óhætt að fullyrða það, að þeir sem fund eftir fund, án eftir án sitja þeigandi og legga aldrei orð í belg um félagsmálefni, fara að miklu leiti á mis við þá ánægju og þann þroska sem málfundirnir geta látið þeim í té.

Það hefur líka margsinnis verið neitt ýmsra bragða til þess að rjúfa þá djúpu þögn sem oft og tíðum liggur eins og ... á fundunum okkar, en allar tilraunir í þá átt hafa borið lítinn árangur.

En þrátt fyrir það er engin ástæða til að gefast upp að svo búnu, heldur leita að nýjum útgöngudyrum í þessu vandamáli, og hef ég sérstaklega í huganum hvað því viðvíkur, nokkrar hendingar sem einn félagi minn gaf mér fyrir skömmu síðan. Ég ætla samt ekki að gera þær

lendingar að umræðuefni í þessum tímum, enda verða þær að líkindum lagðar fyrir fund innan skams, heldur ætla ég að láta í ljósi álit mitt um það á hvern hátt góð fundarstjórn, og reglusemi í umræðum,getur frekar hvatt en ... félagsmenn til þess að láta skoðanir sínar í ljós með orðum.

En þar er það sem ég verð aftur á öndverðum ... við ályktanir Guðm þorkellssonar í hugleiðingum sínum. Hann seigir svo meðal annars

Við meigum ekki hefta tungu einstaklinga svo á fundunum að þeim sé ekki frjálst að skjóta að ræðumönnum smá athugasemdum eða spurningum hindrunarlaust.

Guðm. viðurkennir ... að þetta sé talin óleifileg ókurteisi á öðrum fundum en ungmannafélagsfundunum okkar, en hjá okkur vill hann að þetta viðgangist óátalið, vegna þess að óvanir ræðumenn eigi hægast með að láta skoðanir sínar í ljós á þennan hátt.

En ég álít að auk þess sem það er vægast sagt óvani hjá hverjum einum er temur sér að grípa fram í fyrir ræðumönnum og spilla þannig skipulagi fundanna, þá geti hver farið í sjálfs síns ... með það, ekki síst ef hann kann það ekki betur að geta ótruflaður og hindrunarlaust sagt frá því sem hann er búinn að draga saman í huga sér, og það er vitanlegt að þá ... ræðumenn eigi í hlut en þeir sem við höfum á að skipa, þá getur ræða þeirra orðið slitrótt og óáheyrileg ef oft er tekið fram í fyrir þeim, auk þess sem maður gleimi ýmsu, máski því áhrifamesta, sem hann í byrjun ætlaði að ræða um.

Það væri því best ef allir temdu sér það að grípa sjaldan eða aldrei fram í fyrir ræðumönnum en geima allar spurningar og athugasemdir, og rita þær hjá sér til minnis ef þörf er á en bera þær ekki fram fyr en að fengnu leifi fundarstjóra.

En ein af aðalskyldum fundarstjóra er að sá um það, að gott skipulag sé á umræðunum og ræðumönnum gefist gott hljóð.

Og ég skal fúslega viðurkenna það, að þegar ég he stjórnað fundum hjá okkur, hef ég óskjaldan gengið of skamt fram, einmitt í því efni.

Bjarni Ólafsson

Vel svarað

Eitt sinn kom gamall maður inn í verslun nokkra í Vestmannaeyjum þar sem kaupmaðurinn sjálfur við afgreiðslu.

Karlinn tók að hnýsast í ýmislegt og spyr hvað geimt sé í þessum og þessum stað.

Kaupmanni var ekkert um þetta gefið, og þegar karlinn rekur nefið svo að seiga inn í eina hilluna og spyr hvað þarna sé geimt, hugsar kaupmaður sér að binda enda á spurningar karls og seigir því.

„O.o. karl minn, þarna geimi ég forvitni.“

„A jæjam herra kaupmaður,“ svaraði karlinn.

„ég hélt að það væri máski ógirnd.“

Bjarni Ólafsson (skrifaði blaðið)

Hreiðar heimski


XII. árgangur. 4. tbl maí 1931

Vornótt á Þingvelli. 27-6. 1930

Úðaþoka, arma vegur

Yfir sveit í nætur værð

blárra skóga. bjarkir sofa

blundar land í allri stærð

þó er vakað, - þjóð er nýtur

þúsundára, gleði veiga

horfir líðir hátt mót sólu

hófgar guðar lindir teiga

Undra ... af Ármannsfelli

úðans voðum hafa veist

alt er breitt á auga bragði

er á nótt og degi skift

myndar gleði manni og vífi

máttug sól í yfir svífi

andi hinna fornu goða

Skjaldbreið gamla skríðist mötli

skartar gulli hispursmær

roðna vængar, reifar yfir

roðaleiftri sólin slær.

Brosir faðmur blárra skóga

býður öllum grið og sættir

fagna eining frjálsra manna

fornrar helgi goð og vættir

Gestur. –

Þegar skildan kallar

Það virðist vera ákaflega langt bil á milli þess sem menn almennt kalla skildu, eins og það er líka misjafnt hversu ljúft mönnum það er að upfylla þá skildu sem þeir ekki geta skotið sér undan. En hvað er það sem alment er lagt á hvern borgara sem skilda?

Þetta er í sjálfu sér svo yfirgripsmikil spurning að henni verður seint svarað til fullnustu. Enda verður í þessari grein ekki gerð tilraun til að kryfja hana til mergjar. Heldur aðra spurningu af sama uppruna Hver er stærsta skilda hvers einstaklings sem borgara í þjóðfélaginu.

Svarið við þessari spurningu liggur í raun og veru opið fyrir, en það er að rækja störf sín sem einstaklingur með fullri samviskusemi. Og leita sífelt að því marki að auka egin þroska og mann gildi, andlega og líkamlega skoðað.

Án þessarar grundvallar reglu getur enginn rækt störf sín sem þjóðfélagsmeðlemur, svo þau komi lands og þjóð að notum. Allt frá þessum grundvelli hlýtur því að verða að ganga þegar skyldan kallar menn til einhvers ákveðins starfs eða afreks og eftir honum verða verk manna að dæmast. Og skoðalífsstefnu þeirra í því ljósi. Hvernig vinna menn að þessu marki, og hvernig er dómur þjóðarinnar um athafnir einstaklingsins gagnvart þjóðinni, og sem eitt um þroska þeirra og manngildi?

Það er ekki hægt að bera brigður á þá staðreynd að almennur mælikvarði á skildur einstaklinga séu starfsemi og löghlíðni; þó það hinsvegar séu all misjafnar kröfur sem menn gjöra til þessara mála eins og raunar als annars, sem fyrir kemur á lífs leið þeirra. Sumir telja jafnvel löghlíðni; skyldur án allra takmarkana, og þessi skilningur þeirra verður þeim að þörf sem þeir ógjarnan geta spyrnt á móti, og færir þá jafnvel út í öfgar, einmitt mitt í skildunni. Aftur á móti bendir margt til þess að ýmisleg bönd séu sterkari böndum þjóðfélagsskildunnar

og í lögum þjóðfélagsins gæti ekki ávalt þess drenglindis, sem einstaklingurinn þarfnast. Hugsum okkur elskendur, maðurinn gjörir sig ... við lands-lög með því að skjóta nokkra æðarfuggla, unnustan kemst að þessum lögbrotum. Rödd skildunnar löghlíðnin krefst þess að hún opinberi sukina – Þessi krafa verður henni þörf. Hún vitnar móti unnustanum og hann er fundinn sikur af löggæslumanni og dæmdur. Þá rís sektarmeðvetund upp í hug hennar og ákærir fyrir drenskapleisi. Almannarómurinn görir slígt hið saman. Stúlkan verður geggjuð, og fær nafnið æðarkolla sem viðeigandi ... frá þjóðfélaginu.

Það er hægt að telja mörg dæmi þess sem almennings-meðvitundin hefir gjört uppreisn gegn lögum ríkisins og dómsvaldi.

Stefán G. Stefánsson hefir fagurlega kveðið um þá sál sem er stætt af því eðli sem er í ... höfðu og dekrað við ... – í kvæði sínu Hergilseyjarbóndinn, ar lofsyngur hann drengskap Ingjaldar til handa Gísla Súrsyni, sem þó er útlægur eftir landslögum. Allir dá líka kærleika byggð og festu Auðar konu Gísla.

Enginn reyndist Gretti Ásmundarsyni betur en móðir hans, sem lagði allt í sölurnar til að ljetta undir æfigöngu þessar ógæfasömu hilju og seinast fékk hún honum Illuga til fylgdar, svo hann lengur gæti svarist ofsoknarmönnum sínum. Þó unnu þessir ofsóknarmenn fullkomlega í skjóli laga þjóðfélagsins. – „Móður-ástin býr á bjargi og breitir aldrei sér,“ segjir Jakob Thorarinsson, sú móðurást, sem þjóðfélagið fær aldrei nósamlega lofað hvorki í orði eða verki. Þó gjörir þessi ást sem er allri ást göfugri oft og einatt uppreysn gegn lögum þjóðfélagsins.

Því hifir verð haldið fram að móðirin elskaði oft mest óstírilátasta barnið. Sú fullyrðing byggir á því að því að því barninu þarf alltaf mest að fyrirgefa, og uppeldi þess kostar oft mesta ... og ... þannig að ást móðurinnar kemur þá skýrar í ljós.

Það er algengt að hefndar þorstinn fær svölun hjá lögum þjóðfélaganna, og mönnum verður oft lítið fyrir að kalla náunga sinn, til ábyrðar gagnvart landslögum ef hann gjörir eitthvað á hluta hans. Ég gjöri ráð fyrir að þá sé það skyldan, en ekki þörfin og miskrið í huga hans, sem kallar hann.

Án þess að um neina pretikkun sé að ræða má taka fjórða boðorðið til vitnis í þessu máli. „Elska skaltu föður þinn og móður, - þessu boðorði fylgir fyrirheiti um langlífi í landinu.

Er ekki þarna stoðin sem stendur undir uppreisnar anda, og siðleysi kunningsskaparins gagnvart lögum landsins. Sifjaliðsbönd, eru sterkari og mýkri en bönd laganna, sem oft og tíðum eru ylla unnin hrosshárshöft, en ekki fullkomnir tengiliðir vinátta og drengskapar manna á meðal.

Það verður ekki véfengt að borgaraskyldan, hin á ekki forgangsrétt að hjarta einstaklingsins heldur er það hans nánustu fylginautar og sifjalið. En ef einhver vinnur vel á þessu takmarkaða sviði þá gjörir hann þjóðinni um leið ómetanlega hagræði. Með því að . einstakling framtakinu fram til sífelt meiri fullkomnunar. Því ... hvers eins er öllum góð hans

auðna heilsugæfa. – og markmið eitt hjá manni og þjóð hinn minsta kraft að æfa, - því betur sem einstaklings-kraftarnir eru æfðir í þágu lífsbaráttu stendur öll þjóðin á traustari menningarlegum og siðferðilegum grundvelli. Þjóðfélagið eignar sér að öllum jafni framlag einstaklingsins þó það sé í raun og veru unnið í alt öðrum tilgangi og þrengra sjónarmið fyrir augum. – Framtakið er þjóðar auður. Og þjóðar auðnum ... lögvernd í vörslum einstaklinga. Margir skifta skildunni í tvent, í skildu við sjálfa sig og skildu við þjóðfélagið.

Tökum dæmi: Maður nokkur þikist verða var við misfellur í embætti eða skildustörfum föður síns og starfsbræðra hans. Hann telur það skildu sína að opinbera þessar misfellur og telur ekkert geta aftrað sér frá að halda því fram sem rétt er og satt frá hans sjónarhóli.

Annar maður lendir í orðakasti útaf misskilningi á ákveðnum starfshögum. Honum er sagt að faðir hans hefði sagt öðruvísi frá málinu; - og því bætt við að líklega hefði hann farið með ósannindi karlinn; - þá reis þessi maður til andmæla: - þið getið sagt mig ljúa, en að bera á föður minn að hann fari með ósannindi hafið þið engan rétt til: - þarna eru tvær andstöður.

Annarsvegar er skildan orðin að þörf, sem brýst fram eins og fljót í leysingu og rífur alt með sér, sem það nær til. Hinsvegar barn hinnar óbrjáluðu skildu tilfinningu.

Um það hvor þessara manna er betri þjóðfélagsborgari, læt ég lesandann um að dæma

Ef skildan verður að ástríðu, leiðir hún brát út í öfga. Þess verður jafnan að gæta að í raun og veru er það vinátta og bróðurandi sem líklegri er til að bera þjóð vora fram til fullkomnunar en misskildir lagastafir, og ádeila þrasgjarnra manna og mishepnuð mikilmennska, að grúska í ávirðingum annara manna í þeirri meiningu að ætla með því að bæta, siðferði, og starfsþroska almennings. Þegar skildan kallar, og það gerir hún fyr en varir, þá verður að meta þá köllun eftir því hvort hún, treystir ... veikir þá strengi, sem tengir einstaklinginn vináttu og sifjaliðsböndum innan þeirra takmarka sem forsjónin hefir miðlað honum til starfa.

Sá maður sér stórmenni sem alstaðar vinnur sé traust og vináttu. Því vinátta er sterkari en skilda.

Gestur Andrésson

Nokkur orð til Bjarna Ólafssonar

Það er máski ekki rétt af mér, og jafnvel þíðingar lítið að fara að svara grein Bjarna Ólafssonar í síðasta tölublaði Hreiðars heimska, sem hann nefnir: „svar til Guðmunduar Þorkellssonar. – Þar sem Bjarni leggur mig á vogarskál á móti tólf ára óþroskuðum unglingi, og eftir þeim mælikvarða eða hagfræðilegum útreikningi er það ég, sem veg til muna minna í Bjarna augum. Þá mun nú mörgum finnast að það sé að bera í bakkafullann lækinn, að segja að ég

geti komið með nokkuð, sem geti vegið á móti hinum mikla andlega sannleiksþroska Bjarna Ólafssonar.

Því þegar ég skrifaði greinarstúf minn í það sama tölublað sem Bjarna grein er í, þá hafði Bjarni sama blaðið og áður er tjáð.

En eins og allir vita hefir verið töluverður misbrestur á að fá félagsmenn til að skrifa í Hreiðarr.

En Bjarni sem dugandi ritstjóri við blað eitt og feikilega mikill hugsjónamaður ungmenna

Hreiðar heimski

1940

Útgefandi U.M.F Drengur.’

Er að koma út 6-7 Tímum á ári

3.t.b xxi árg

Synt yfir laxvog

Í sunnar,sem leið,munu vera leiðin ,30 ár. Siðan þorgils Guðmundsson, frá valdastöðum, Synti yfir laxvog. Það var einn sunnudag Siðra sumars,að við bræðurnir tókum við hnakka og beisli,og lögðum á hesta okkar. Ferðini var heitið út í miðbúðir, sunnan meginn við laxvog. Hafði Þorgils verið búinn að hugleiða með sjálfum sér , að gaman væri að reyna, hvort hann gæti synt þessa leið. En ekki hafði hann æft sig neitt sérstaklega undir það , og á meðan engin hafði reynt þetta áður, var ekki vitað menna , að það gætti tekist. Enda var þá alltaf hægt að hætta, á miðri leið þvi hann gerði náð fyrir ,að við fylgdumst með honum, á bát það var þá haldið út í miðbúðir eins og fyr gefur, þvi þaðan átti að leggja upp of freista þess , að synda yfir í Háls-hóla , áður enn þetta gerðist hafði Þorgils ekki sund .það var ekki fyr en eftir þetta, að hann var um tveggja vikna skeið við sundnám, hjá Páli Erlingssyni, sundkennara í Reykjavík, sem flestir íslendingar kannaðist við, og var einn af brautryðjendum sundkennslunar, hér á landi ,og skipta þeir mest hundruðum , sem hafa lært sund, hjá honum , og siðar er þorgils fór utan,til leikheimanáms o.f.l , lærði hann sundið , n.okkuð til hleifar. Siðan hefur þorgils, kennt mörgum að synda siðan að hann varð kennari í reykholti: Fram að þessu , hafði þvi veriðum sjálfsnám, að ræða hjá þorgils eins og allflestum, á þeim tíma sem hann var að alast upp, og er en í dag hjá þeim, sem eru að reyna að fleyta sér og hafa ekki góð skilyrði,til að yðka sund, að staðaldri, en nu er þetta óðum að breytast, til hins betra,þegar við bræðurnir vorum að alast upp,breyttum við oft ,í okkur, í Laxá og þannig lærðu sumir okkar að fleyta sér, að telja mætti, að þeir gátu bjargað sér, úr núgröf , ef með hefði þurft, og komst þorgils þetta lengst, bæði í þeirri íþrótt , sem örðum. Þegar út í miðbúðir kom , fór einn okkar heim,að fá leyfi fyrir bátnum , hjá Pétri á eyri,og var það

auðfengið.Þegar sendimaður kom aftur, var lagt af stað, enda var engin sérstakur viðburður hafður, eins og rétt er , þegar um lengra sund er að ræða. Þórgils kastaði nú klæðunum, og synti ber alla leið, sundið sóttist allvel, þó bar hann nokkuð, af réttri leið, vegana útstraums , því útfell var komið, þegar lagt var á stað . Þorgils synti bringusund alla leið enda kunni hann ekki annað sund þá, til hleifar. Ekki hvíldi hann sig á leiðinni, og engrar aðstoðar naut hann, okkar, sem á bátnum vorum en af þvi að ekkert var um þetta, skráð,, er minni mitt ekki svo rétt ,að ég muni með vissu hve lengi hann var, að synda þessa vegalengd. Ekki var sjávar hiti mældur í þetta sinn . Þorgils var hinn hressasti er hann kom að landi , en dálítið var hann stirður, þegar hann ætlaði, first að standa upp , er hann hendi gruns.ekki var fyrirhyggjan svo mikil hjá okkur, að hafa neitt með okkur, til að hressa hann á er hann kom af sundinu, og fékk hann því ekkert fyr en heim var kom aftur. Nokkrum arum eftir að þetta gerðist, þurfti Þorgils á þvií að halda að kunna að synda, er hann fell í Hverá í Borgarfirði, og bjargað sér á sundi til lands, en félagar hans, sem komu með honum drukknuðu, því þeir kunnu ekki að synda. Eflaust eru margir her í sveit, sem gætu synt yfir Laxvog, þvi svo hefur sundíþróttum fleigt áfram siðan þetta gerðist, og er þetta velfarið. En ekki er þessa getið hér, til þess að eggja aðra á að reyna þetta. Heldur til að benda á, hvað hægt er að komst áleiðis, með góðum vilja. Enda þótt að aðstaðan sé ekki , sem best í hvert sinn, ekki er þessu heldur gefið, Þorgils, til lofs og dýrðar.með þvi, með því, held ég að honum væri enginn greiði, gerður eg býst við að Þorgils sé hin sami, sem hann var áður , að hann vilji leggja því málefni lið, sem hann telur, allmenningi til heilla, og þorgils mun gleðjast yfirhverju þvi góðau málefni, sem gamlir og nýjir félagar hans hér í þessu félagi, bara fram til sigurs, þannig var Þorgils, og þannig munn hann vera enn, mér finnst það. Þorgils hafi sýnt það í verkinu, að hann vildi hefja sundíþróttina, til vegs og virðingar,með því að ala börn sin þannig upp, að visu hefur hann örðum fremur betri skilyrði til þess, eins og kunnugir vita á hann 3 börn , ásamt konu sinni Halldóru Sigurðardóttur. Virðist að þaug öll ætti að vera góðir sundmenn. Þau eru nú á aldrinum 8-14 ára .1938 og 39´ kepptu þau á sundmóti Ægirs í Reykjavik, með þeim árangri að þau urðu í mest fyrst eða önnur í sinum flokki, en þó töluvert yngri en flestir aðrir keppendur og sum þeirra miklu yngri : auk þess kepti Birgir sonur Þorgils á íþróttamóti Borgfirðinga 1938, þá á tíunda ári, og varð sá þriðji í röðinni . Sá næsti honum í aldri varð 17.ára. Hitt allt fullkomnir menn, og margir af þeim góðir sundmenn. Þetta, sem hefur verið bent á hér, sýnir hvað langt er hægt er að komst í sundíþróttini, þar sem góð skiliði eru, fyrir honum, og viljn til þess að notfæra sér þau. Það er gott til að þess að vita, að nú er æskunni búinn betri skóli, en var á mínum uppvaxtar arum, og er vonandi að hún notfæri sér hann vel, og verði trú þeim hlutverkum sem að henni verði á herðar langar, sem miða kunni, landi voru, og þjóð, til heilla.mer fannt vel við eigandi, að það, um framanritað er sagt sagt í þessu blaði ungmannafélagsins, þar sem Þorgils var einn af stofnendum félagsins, og ef ég man rétt , fyrsti formaður þess. Og að þess megi geta, sem gert er. Og þvi hefi eg sent Hreiðari framanritaðar linur til.byrtingar. Steini Guðmundsson

Sorg og gleði

Sólarhringnum er skipt í dag og nótt. Nokkur hluti ársins, er nóttin hjá okkur dimm og köld. Mestan hluta ársins , eru dagarnir þó bjartir, og oft sólríkir , þótt einatt vilji bregða út af því ; allar lifandi verur unna meir, deginum, en nóttunni; nema uglur einar. En þó eru þau jafn rétthá bæði gjöra þau kröfu til konungsdóms, yfir mannheiminum, og deila um völdin, þaug fylgjasr aldrei að, alltaf verður annað að flýja, þegar þitt sest, að stóli: þegar dagur ljómar í austri, kemur brátt skarð I skuggahlið næturinnar. Eins og menn gjöra greinamun á nótt og degi, í hinum sýnilega heimi , eins er líka gjörður munur á ljósi og myrkri ,kulda og hita í heimi andans. Hugarheimurinn er líka mjög miklum breytingum háður , ýmist er hann bjartur og hreinn, og gulli stafaður, af geislum vermandi solar hins eilifðardags: en stundum er hann hulinn dökkum skýum drungalegrar nætur. Í hugarheiminum eru líka tvö öfl, er oft togast á, um völdin, þau nefnum við sorg og gleði. Sorgin og gleðin skipta gjöfum sínum á milli okkar mannanna, þótt þær gjafir séu misjafnar, þá veitist samt öllum eitthvað. Stundum haldast þær í hendr eins og góðar systur sem haldast í hendur, og miðla okkur að auði sinum, báðar undir eins , sorg í gleði, og gleði í sorg. Oft berjast þær um völdin, í sál okkar,og veitist þá ýmsum betur. Slík barátta er háð í hugskoti hvers einsta manns, sem, komin er til vits og ára , áhrif þeirra á huga okkar eru ýmis ólík. Þegar gleðin kemur verður allt heitt og bjart. Sólrik tilfinningin gagntekur okkur , og okkur finst að lífið sé bara leikur, og okkur langar að njóta þess, sem lengst. En þegar svo sorgin veljar okkur og mýstir huga vorn og hjarta, þá gjörumst við hrjúpin og hljóð, og á einu augnabragði hverfa öll vegsumerki þess, að gleðin hefur þar dvalið . þar verða eins mikil umskipti á nótt og degi. Þetta þekkjum við allir, og þvi er það að vonum, að allir óttast sorgina, og kvíða fyrir komu hennar . Mörg skáld hafa kveðið af skilningi og mikilli list, um sorgina. Einar.H Kvaran segir meðalannars í hug hans var sólskynið hjartað var þá ungt þa heim kom hun til hans sorgin og fótatak hennar fanst honum þungt,sem fallandi hamraborgin. ____ þetta er næst mikilfengleg lýsing á sorginni , en þó viðeigandi , því að fótatak hennar tetur verið þungt, Því hún er oft afleiðing af Skipsbroti í manns dýrmætustu vona. og víst er um það , að ekki eru allir svo sterkir á svellinu, að þeir geta afborið þann mikla missir. Oft oft verður hún mönnum megn, af því, að þeir reyna ekki , að mynda sér,neinar sjálfstæðar skoðanir um tilgang lífsins, sjá ekkert réttlæti í sorginni, og tapa svo trúnni á hin góða. En eru það ekki einmitt andstæðurnar, sem gefa lífinu allmikið gildi, hvort sem þeir koma fram í hugarheimin eða í nátturunni sjálfri. Hversu lengi myndum við t.d kunna að meta óxiðjafnlegu fegurð nátturinnar, þegar hún klæðist í sitt fegursta blómaskrúð , ef við sæjum það , fölna og hverfa . Til er gamalt Æfinteiri, þar sem söguhetjan er ungur konungssonur , þegar hann fæddist báðu foreldrarnir guðina, að gefa honum , auðleg og völd, frægð og metorð, og í stuttu máli alt það, sem ungan mann , mætti prýða. Tvö óskuðu þau þess umfram alt að hann þyrfti ekki að komast I kynni, við sorg og erfiðleika. Guðirnir veittu konungshjónunum bæn þessa, sveinninn varð afbragð annara manna, um allt það sem honum var ósjálfrátt gefið. Bendi því flest til þess, að sveinninn yrði gæfumaður ,en hvernig fór _ konungssonurin vandaðist engu ,nema auði og allsnætum, allar óskir hans voru uppfylltar, samstundis, og hann bar þær fram . En hann lærði aldrei að meta hið góða,af þvi, að hann þekkti ekki hið illa hann gerðis æ heimtufrekari, og lét sér fátt um finnast, þótt hann fengi óskir sínar uppfylltar. Hann endaði æfi sína sem villidýr. Hversu oft hefur saga

konungssonarins gjörst, og mun gjörast, á meðan menn ekki þekkja, eða gjöra sér ekki grein fyrir, mótsetningu við hið góða. Ef men þekktu ekki sorgina, myndu þeir fara á mis við hina sönnu gleði, af þvi þeir kynnu ekki að meta hana, eða hið sanna gildi hennar. Til þess að þekkja til hlýtar, og kunna meta eitthva, sem mikils er um verk, er ekki nóg að venjast því einu. Menn verða líka að vita hvernig það er að fara á mis við það. Menn verða að þekkja hið gagnstæða eða hvað ætti yrði um þakklætisemina,samuðina,miskunnsemina, ef lífið væri án sorgar ,þessar og tilfinningar, sem eru göfugastar , og dýrmætastar í brjósti hvers einasta manns, þær munu tæplega komast að og ekkert yrði til að vekja þær. Fester, ef ekki allir menn eiga einhverjar heilagar minningar, bæði frá bernsku og fullorðinsárum. Skyldu þær ekki vera flestar frá liðnum atburðum ,sem gjörast sjaldan í lífi okkar,og við eigum ekki kost á , að njóta , oftar á þessari jörð , og þótt sorgin, geti oft verið,þung, sem fallandi hamraborgin þá reynum samt, að láta hana aldrei buga okkur svo , að við missum sjónir á hinu góða, svo vonleisirmyrkrið nái tökum á sál okkar. Reynum heldur að láta hana , í hvaða mynd , sem hún mætir okkur, verður til þess að þroska okkar andlega göfgi: gjöra okkur viðsýnni gagnvart lífinu sjálfu, og auka samúð og kærleika,til alls sem lifir

G.G.

Tvö atvik

Tveir eftirfarandi atburðir, sem hér verður getið, gerðust báðir í reykjavík,sá fyrsti fyrir 30 árum, en hinn síðari, nokkrum árum síðar. Þegar fyrir atburðurinn gerðist, vann eg hjá skátafélagi suðurlands.En er hinn síðari gerðist var eg á snöggri ferð, í bænum. Enn dag um haustið er eg ný kominn heim ásamt benidikt frænda mínum, sem nú býr í Miðengi , í Grímsnesi, þar, sem við héldum til, að komið var nær hálftíma.kemur , Sigurður ólafsson rakari, sem nú hefur rakarastofu í Eimskipafélagshúsinu , inn til okkar með miklum flýti , og biður okkur um að koma fljótt út með sér því að eitthvað mikið munn vera að, í litlum steinbæ skammt frá. Við brugumst fljótt, er við komum að bænum, heyrðum við mikil hljóð og háreisti Við ruddumst inn í bæinn umsviflaust, og blasi þá við sjón er seint mun þeim úr minnu líða er sáu. Inni bænum voru hjónin með 3 börn, og höfðu öll börnin hrúpað sig í eitt hornið, á einu rúminu , frá sér numin, af skelfingu og ótta. En konan öll blá og blóðug, í framan, og með hárið alt flaksandi, eins og hún hefði verið búin. Skríða úti, í mikli óverði, og mátti það í raun og verði til sannsvegar færa. En sá fellibilur, sem yfir heimaleið kom, að þessu sinni var með orðum hætti, en allgengast er . Það, sem vakti þessa ógnum, var heimilisfaðirinn.Hann hafði komið heim mikið drukkinn, og hann,sem venjulega var hægur og stilltur, -var nú orðin ,að óðum, villidýri sem ekki gerði annað, en að misþyrma konu og börnum,konu sina hafði hann barið og dregið á hárinu út af einhverju sem honum mislíkaði, sem ekki þurft að hafa verið mikið, þegar menn hafa haft vín um hönd, sem að nokkru nemur, síðan varði hann þeim dyrnar, svo þau gáttu ekki náð sér í hjálp. Þegar við komum inn sló öllu dúna logn, og eins og rinni af manninum og sefaðist hann nú fljótt öllu góðu, og munn hann, í það sinn hafa efna það. En hvorki svipað hafi komið fyrir aftur, á þessu heimili, veit ég ekki ; en mjög er er hætt við, en mjóg er hætt við að það hafi endurtekið sig aftur, þó í annari mynd hafi verið, því þessi maður altof mikið af því, að dyrka Bakkus. En þakklæti konu

og barna , fengum við óskipt, fyrir hjálpina. Eins og framar gefur, gerðist hinn atburðurinn, nokkrum árum, á heimili skamt frá, og við sömmu götu, og mjög stutt frá sjó, þetta var að vetrarlagi, og var töluverður snjór, nýfallin á jörð. Eg var boðin til kunningja míns, ásamt 2.öðrum um kveldið, og spiluðum eitthvað frameftir miðnætti. Um það bil, sem við vorum að hætta að spila, heyrðum við átakanlegt hljóð, að okkur virtist skamt í burtu. Hljóðið heyrðist glöggt, af því að gluggi hafi staðið opinn, annars hefði það tæplega heyrst, inni húsið, sem við vorum í. Við brugðumst skjóirtusttt við, og hlupum, út, og vorum tveir heldur á undan, en eg og annar til lífið á eftir. Þeir sem á undan voru ætluðu að hlaupa beint ofan að sjó, því þaðan virtist þeim hljóðið koma. En þegar við, sem eftir vorum, komum dalítin spöl frá húsinu sem við vorum í, sáum við eitthvað dökt í snjónum utan við götuna, þar í kafi í fönninni. Fórum við og aðgættum þetta betur, og sáum við þá fljótt að þetta var maður, en hvort að hann var með lífsmark, vissum við ekki fyr en síðar, og litlu mátti víst muna að svo væri ekki, og varla hafði hann géta legið þarna lengi án þess að kafna eins og hann var á sig kominn. Þetta var ungur maður á leið heim til sin þvi hann átti heima skamt frá. Átti aðeins fáa faðma heim að húsinu, og að líkindum látið þar lífið ef þessi tilviljun, hefði ekki, hefði ekki verið til að bjarga honum, sem frá er sagt. Við bárum manninn heim til sín, vissi hann ekki neitt af sér, og komum honum fyrir í rúminu sýnu,en rétt um það bil að við vorum að enda við það, er er komið með faðir hans eitt sjálfsbjarga því báðir höfðu þeir báðir neitt ofmikils áfengi um kvöldið. Þannig ásigkomma varð þessi kona að taka á móti eiginmanni sýnum og syni, og mátti kallast vel sloppið með soninn móti því sem á horfðist. Þetta eru aðeins fá dæmi af mörgum, því miður. Hversu oft mun þetta ekki hafa átt sér stað, að ánægju og velferð fjólda heimila var eiðilögð, ef að heimilisfaðirinn gaf sig bakkusi á völd á vald, að ég ekki fati um ef að konan gerði þetta líka, en sem betur fer mun það hafa verið fátíðara. Þar sem heimilisfaðirinn gerðist drykkjumaður, kom það að sjálfsögðu fram í efnalegu tillífi einnig, og það svo oft á tíðum, að áfengiskaupin voru latin ganga fyrir öllu, svo að geimilið vantaði föt og fæði, og urðu þá stundum að lokum, að leysast upp, og öll fjölskyldan að tvístrast sitt í hvora áttina. Sem betur fer held eg að þetta er að breyttast, til hins betra en einn þá þarf þeim að færa, Böðlar.Bakkusar, og það má heita furðulegt, að þjóðin skuli geta eitt árlega, svo skiptir fyrir áfenga drykki,en verða þá um leið, að neita sér um úms nauðsinilegustu lífsþægindi. Ámeðan var eg sjómaður og raunar mikið oftar, hefi eg séð svo margt ljótt, og skaðlegt, sem stafaði af ofmiklli áfengisnautn en sjálfur var eg svo lánsamur, að sigla fram hjá þeim blindskerjum, þó stundum væri þeim hallmælt, sem ekki vildu vera með, og ekki veit eg enþá hvað áhrif áfengis er. Og bíst eg við að það er því að þakka að okkur var bent á það í bernsku, hvert böl gæti af því leitt. Enda þótt faðir okkur neitti alltof mikils áfengis, á hans yngri árum, en þá notuðu líæa flestir vín, og eftir vill, fengum við óbeit á víni , einmitt þegar við sáum hver áhrif hvað hafði , á hann. Nokkra unga menn þekkti eg, semhafa spítt hafa gæfu sinni og gengi, með ofmikilli áfengisnaut.Þó man eg, eftir ungum og gjörfulegum pilti svo að afbar. En alltaf var hann jafn spilltu, hvað mikið, sem hann drakk. Og svo var hann mikill verkamaður, að enginn komst, til jafns við hann, þegar hann var algáður. En fyrir fáum árum sá eg hann, niðurbrotinn til fulls, á sál og líkama, og var hann þá farinn að ganga um, og biðja um um að gefa aura fyrir einni flösku, þannig hefur æfi margra ungra manna, farið á

landi voru, og þannig á hún víst eftir að fara, sem gefa sér bakkusi á vald, á meðan ekki tekst að gera, hann landlægan. Þannig eru margar myndir til, og miklu fleiri en á hefur verið bent. Þær hafa verið dregnar upp, til að fá unglingana til að skaða þær í huga sínum, ef það ske kynni að það gæti orðið til varnaðar. Eg ber það traust, til ungmennafelaga Íslands, bæði hér í þessu félagi,og örðum, að þau hafi vilja, og einnig mátt, til að gera bakkus,alveg utlægan,af landi voru, eða rækta huga fólksins, að hver einstaklingur, sjái hvað af því leiðir, að gerast þræll áfengisnautnarinar. Við eigum enga hermenn eins og aðrar þjóðir, sem berjast á blóðugum vígvöllum. En í stað þess, ætti æska Ísland að berjast, af alefli á nokkrun hverskonar eiturlyfja, sem veikja, viðnáms þrótt manna þeir eldri hverfa smám saman af starfsviði lífsins. Og tekur þá æskan við,og ber henni að halda merkinu hátt, til hverskonar umbóta, bæði andlega og líkamlega, og er þess að vænta aðp hún gerði það, og er það göfugt og veglegt hlutverk, sem hennar bíður, í þessum efnum. Og er eg ekki í neinum efa um það hún vilji vera köllun sinni trú. Jakast henni það, munu batandi hagir færast yfir land vort og þjóð. Félagar góði, bindist nú samtökum, um að útrýma allri áfengisnautn innan félagsins, og stiðjið aðra, til hins sama. Það er fillilega á samræði við stefnuskrá ungmannafélaganna. Að heita reglumaður, eru meðmæli með hverjum góðum dreng, og um leið veglegt heiti, óskandi væri það allir menn gætu borið það nafn með réttu.

Steini Guðmundson.

Nafnarnir

Fyrir fjörum árum síðan, var sá er þetta ritari, ferð niður á meðalfellsholti, sem oftar var þá staddur maður nokkur er Magnús heitir. Hann er all skýr maður, og við ræðugóður, tókum við tal saman ræddum um daginn og veginn, eins, og gengur. Brast þá talið meðal annars, að ýmsum mjög aðkallandi verkefnum, sem hér bíður úrlausnar, innan sveitarfélagsins. Svosem vegabætur, skólabygging o.f.r. Við vorum mjög á sama máli, um það, að nauðsýnlegt væri, að hafist yrði handa sem allara fyrst, um framhvæmdir, því með hverju árinu, sem líðu, yxi þörfin fyrir það, að þessar umbætur, kæmust á, þá er bara að finna réttu leiðina, hvernig á að afla fjár, til þessara framkvæmdar, því ég er hræddur um að hreppsjóðurinn sá innantómur til þess, segu ég, “fá það er nú vandamálið” svaraði Magnús. Eg sé ekki annað segir hann, ennfremur, en að þetta vandamál verði ekki leyst með örðu móti, en því, að komið verði á þegnskylduvinnu, hér í sveitini “ Þegnskylduvinnum! Ja´það er nú einmitt það, sem ég hefði verið, að hugsa um, í mörg ár, segi ég. Það fór heldur að hækki á mér brúnin, yfir því að hitta þarna fyrirmann, með svo ákveðna skoðun á málinu. Þarna er maður, sem er líklegur til, þess að gera eitthvað gott, fyrir málið, hugsaði ég. Það sér á að þessi maður er ungmannafélagi þar sem þegnskylduhugmyndin, er ígeiðri höfð, og eitt af elstu stefnumálum félaganna. Af honum hlýtur, því að megi vænta mikils góðs hugmynd þessari til framdráttar, hugsaði ég, um leið og ég hvaddi hann og hélt heimleiðis. Og hefði ég verið honum mjóg þakklátur, í huga, jafnan síðan. En nú víkur söguni að örðum Magnúsi hann kom fram á rétvöllinn í haust, í Hreiðari heimska. Blaði ungmannafélagsins “Drengur”. Þessir tveir Magnúsar virðast mjög

ólíkir í skoðunum, því þessi ræðst, með töluverðum bæxlagangi, á þegnskylduhugmyndina, og virðist telja hana hættulega fyrir þjóðina. Ég sá grein þessa í Hreiðari, af tilviljun, og hafði gaman af að lesa hana. Og ætla ég að bregða hér upp í stórum dráttum því helstu úr henni, og hugleiðingum, í sambandi við það. Hann byrjaði greinarkorn sitt á því, að Hermann heitinn frá þingeyrum hefði orðið svo hrifinn af herskylduhvöð, stríðsþjóðanna, að honum hafi fundist, að íslandingar þyrftu,að njótta blessunnar, af þeirri fyrirmynd, á einhvern hátt, og þá hafi þegnskylduhugmyndin orðið til. Hvar skyldi hann hafa náð í heimildina, um hrifningu Hermans, fyrir herskyldukvöð stríðsþjóðanna, hugsaði ég. Svo heldur hann áfram og segir að ein visa sem hann tilfærir, muni hafa orðið,all þungu á metunum, til að draga úr fylgi við hugmynd þessa. En svo virðist hann nú samt, géra ráð fyrir því, að töframáttur hennar eitthvað farinn að döfna, því hann kemst straks að þeirri niðurstöðu” að þegnskylduhugmyndin sé nú að ganga aftur, og það er einn ákveðinn stjórmálaflokkur, sem sé að blása í hana lífinu. Bara að hann hefði nú getað skýrt frá því hver flokkurinn er, svo að við Magnús minn á Holtinu, gætu báðir komast í hann, hið bráðasta, hugsaði ég. En heldur magnús í Hreiðari áfram, og gerðist nú ennþá frumlegri, í frásögn sinni heldur en nokkru sinni fyr. Hann segir að það sé sé háttur, þessa stjórnmálaflokks, að láta létta drengi sína, læðast inni æskulyðsfélögin, undir yfirskyni ættjarðar ástar, og sveitar umhyggju, til að tæla börn, og vinnufólk, til að skora á bændur, að játa sveitastjórnini, ótímabundna kvöð, sem hvergi finnst neinn samanburður á, í allri sögu þjóðarinar, nema í Bessastaðavaldinu til fórn. Jæja, eitthvað stendur nú til hjá þeim árna, hugsaði ég. Og hvernig átti standi á því að engin veit um þetta, nema Magnús í Hreiðar. Hann hlýtur í það minnsta að vera í þessum flokk, þó hann virtist hafa aðra trúrskoðun,hugsaði eg. Og í það minsta, er þessi tima lausa kvöð þeirra þarna í stjórnmálaflokknum, eitthvað örðuvisi, heldur en þegnskylduhugmyndin hans Hermanns, og okkur Magnúsar míns á holtinu, því við ætluðumst ekki einu sinni til þess að hún, myndi á vald sveitastjórnanna, núna á vorum frelsistímum hvað þá á annað verra. Ekki datt okkur í hug neitt lögtak í sambandi við karlana, þótt þeir kæmu ekki til vinnu. Það skyldi nú ekki vera að einhver náungi hafði nú skrökvað þessu í manntetrið um alla þessa útbreiðslustarfsemi stjórnmálaflokksins, og hann svo ekki getað haldið því niðri og hlaupið með það á Hreiðar, hugsaði ég. En af því að ég er þegnskyldur vinur, og vil þess vegan láta men hafa góðar heimildir fyrir því sem þeim langaði að segja um það efni, og þar sem mér er ekki grunlaust að þeir þekkist vel og hafi nokkra innri kynningu hvor af örðum Magnús í Holtinu og magnús í Hreiðari, þá vildi ég mælast til þess við Magnús vin minn og skoðanabróðir minn í þegnaskyldumálum að hann vildi tala við nafna sinn- bara svona undir fjórum augum – eða tvö – og biðja hann að geta heimilda og færa fram rök, þegar hann finnur hvort hjá sér næst “ vegan náunganskærleika” að skjóta út trompi til fræðslu um skaðsemi þagnaskyldunar.

Gísli Guðmundsson

Rymleikar

Í sumar, sem leið var ég ásamt þremur mönnum Sveini,Guðmundi og einum örðum, á bæ sem búinn varað vera í eyði í þrjú ár, og nefnist, hann Rauðstaðir. Eitt sinn er húsbóndinn, Sveinn að nafni var á sjónum, vorum við þrjú heima, urðum við vör við hurðaskelli um kvöldið þegar fór að skyggja. Var okkur sagt að þarna fyldu engar hurðir aftur fyrir draugagangi, en Guðmundur var ekki vel trúaður á að draugar væru til, og sagði að væru alt gamlar kerlingabækur. Svo eitt kvöld þegar við erum öll að hátta, heyrðum við að gengið er um gólf uppi á lofti, og héldum við að sveinn væri kominn af sjónum, og forum við að gá, en enginn sjáanlegur, lokuðum við þá bænum vel og rækilega til að ganga úr skugga um hvort það væri satt að enginn hurð skyldi aftur. Fórum við síðan að hátta, og heyrðum við ekkert meir þá nóttina.Morguninn eftir þegar við komum á fætur voru allar hurðir opnar, og þóttumst við þá vita eitthvað væri til í því sem búið var að segja okkur um draugaganginn á þessum bæ. Versnaði Guðmundi um allan helming, og og sagðist skyldi hengja drauginn ef hann næði í hann,og alt eftir þessu, sem ekki verður með örðum lýst. Liðu svo nokkrir dagar, að við urðum ekki vör við neitt. Guðmundursvaf einsamall í stofunni, og var fljótur að sofna, en ég var að lesa í blaði, og var því ekki sofnuð. Heyrði ég þá að gengið er á gólf í stofunni, og hélt ég að Guðmundur væri farinn að ganga í svefni, og kalla ég til “hans ertu orðinn vitlaus, eða gengur þú í svefni, og rótar öllu til í stofunni!En enginn annar, og dettur mér í hug hvort þetta sé alt tómur draugagangur. Lýður svo góð stund, ég gét ekki sofnað heyri ég þá að Guðmundur rekur upp vein, og kallar. Hver djöfullinn, er að klípa í handlegginn á mér! En lagst straks út af aftur og sofnar. En sagan endurtekur sig þrisvar í röð, og hættir nú guðmundur að standa á sama, en sofnar samt aftur, og er klukkan þá orðin half tvö, Þegar. Guðmundur er búinn að sofa dálitla stund, rekur upp óguðlegt óp, og vakna ég við það, og maðurinn sem svaf í sama herbergi og ég, köllum við til hans hvað sé að honum, og segir hann að það hafi einhver lamið sig í andlitið, og neitar að sofna þarna lengur, og biður okkur að koma inn til sín og bara með sér rúmfötin sín yfir í herbergið til okkar, því hann sé svo hræddur að hann þori ekki að koma einsamall.En það þurfti að fara í gegnum langan gang, og svo í gegnum eldhúsið til að komast inn í herbergið til okkar, greijp okkur nú svo mikil hræðsla að við þorðum ekki að hreifa okkur, og og sögðum við honum að koma einum eða þá bara vera kyr hjá draugsa. En Guðmundur vill heldur koma einsamall heldur en vera kyrr í stofunni, og tekur sængina sína og koddan, og skrýður í gegnum gat, sem var á eldhúsinu en nú tekur ekki betra við, því þá finst honum vera tekið í sængina, svo hann sleppur henna, og þikist vera góður að sleppa sjálfur við meira ónæði. Þegar Guðmundur kemur inn til okkar er hann með glóðurauga, og allur klóraður í andlitinu. Klæðum við okkur straks upp úr rúmunum, og við förum á næsta bæ, en það er ekki nema kortersgangur þangað svávum við svo í hlöðunni þar, það sem eftir var af sumrinu. Guðmundur fór nú að trúa að það væru til draugar, og reyndi aldrei að bera á móti því framar, fréttist þetta svo á alla næstu drauginn niður. Sagði hann að það væri alveg satt að það væru rymleikar þarna, en sérstaklega í stofunni sem Guðmundur svaf í, og fórum við þá að spyrja hann af hverju þessir rymleikar stöfuðu, og sagði hann okkur að það hafi dáið þarna gömul kona, sem hafi verið farið voðalega illa með. Hélt nú prestur all langa ræðu, og bað ftrir kerlingunni og urðum við

aldrei vör við neitt eftir þetta, svo að honum hefur víst tekist að kveða drauginn niður í þetta sinn, en ekki veit ég hvert hans hefur siðið vart í vetur.

“gamall vinur”

Guðrún Gísladóttir

(Skrifaði blaðið)

Hreiðar Heimski

1940

Á að koma út 6-7 sinnum á ári.

4.,tbl. XXI. árgangur.

Nýbreytni

Það má með nokkrum sanni segja að ungmennafélagið sé skóli, og meira að segja fjölmörgum sá eini skóli , sem þeir njóta á unglingsárunum eftir að hafa lokið lögskipaðri barnafræðslu , skóli sem mörgum hefir reynst drúgurtil þess að búa þá undir viðfangsefni fullorðinsáranna. Þeaai skóli er byggður upp og sóttur af æskulýð sveitarinar, þegar frístundir gefast frá daglegum störfum heimilanna, en þær frístundir eru fáar, og því nauðsynlegar að þeim sé varið svo vel, sem unnt er. Þessi skóli hefir ekki usið straugur. Ekkert heimtað af neinum, og þess vegan orðið þroskavænlegustur þeim, sem lagt hafa fram krafta sína af fúsum og þjálfuðum vilja, í orði og visku, í þarfir félagsins, og í þarfir áhugamála sinna innan þess. Og einmitt þetta, að fá alla eða sem allra flesta, til þess að leggja fram krafta sína í þágu félagsins, er takmark sem jafnan hefir verið kept að, án þess að viðkomandi árangur hafi náðst í því efni. Starfsemi félagsins hefir því á öllum tímum usið leorin uppi og mótuð af tiltölulega fáum einstaklingum innan félagsins. Þessir forgöngumenn hafa jafnan, af fremstu megni, reynt að hvetja alla til þess að taka virkan þátt í störfum félagsins. Ein slík viðleitni er sú, sem félagstjórnin nu hefir hafið, og miðar af því að reyna að fá sem flesta, til þess að taka þátt í störfum málfundanna. Þessi viðleitni er mjög talsverð, því að málsfundirnir eru tvímælalaust einhver merkasta starfsgrein félagsins. Gömul starfsgrein náskyld málsfundunum er útgáfa Hreiðars heimska, og vil ég benda á hvort ekki væri þjóðráð að taka hann sömu tókum. Ég skrifaði grein í Hreiðar fyrir nokkrum árum, þar sem ég lét þá skoðun mina í ljós, að áhugaleisi félagsmanna, um það, að ræða áhugamál sin í blaðinu, gerði tilustu þess tilgangs--. Þau rök, sem ég færði fyrir þessu, ætla ég ekki að endurtaka hér, en þetta urðu nokkuð deildar skoðanir, þó án þess að ég geti séð að því, sem þar var haldið fram, hafði verið mótmælt með réttum rökum. Enda hefur Hreiðar, frá þeim tíma, er sú grein var skrifuð , sífelt betur og betur staðfest það, sem ég hélt þar fram. Það, sem ég ætla nú að segja um Hreiðar og útgáfu hans, er því aðeins þetta, sem ég held að allir verið sanmála um.

Félagsmenn skrifa yfirleitt í hreiðar til þess að fylla síður haus, en ekki af áhuga fyrir því að ræða þar áhugamál sín. Meðan svo er nær hann ekki tilgangi sinum, nema að mjög litlu leyti. Væri nú ekki ráð að taka hreiðar sömu tökum og málfundina ? Létta á þeim mönnum, sem unnið hafa það stjórnfúsa starf, ár eftir ár, að fylla síður blaðsins, en feta það aftur á móti þeim að einhverju leyti, sem aldrei áður hafa lagt þar neitt að mörkum. Ég alit réttmæla og mjög vænlega til góðs árangurs, þá ráðstöfun félagsstjórnarinar, að að halda sérstaka æfinga fundi fyrir þá félagsmenn, sem fram að þessu hafa litlan þátt tekið í aæmennum fundarstörfum. En jafnframt finst mér alveg sjálfsagt, að þessum sömu félagsmönnum, sem flestir hafa lítið gert af því, að skrifa í Hreiðar, verði gert þá skyldur að semja, og gefa út að öllu leyti, a.m.k. annaðhvert tölublað. Enga síður, en æfing í fundarstörfum, gæti það orðið þeim góður skóli. Enda byggist framtíð Hreiðars,eins og framtíð félagsins í heild, fyrst og fremst á yngri félögum, því að þeir verða fyrr eða síðar að taka öll störf félagsins á sínar herðar, þegar eldri félagar hellast úr lestinni, vegan þess, að þeir hverfa ti lannara starfa, starfa fullorðinsáranna, þar sem færi gefast frístundar, og önnur félög krefja þá til sinna þjónustu. Til þess að fylla þar skörð þeirra, sem en lengra eru komnir á leiðinni frá vöggu til grafar. Ég tel það mikinn ávinning fyrir ungmennafél., að njóta starfskrafta félagsmanna, sem allra lengst, enda þótt þeir jafnhliða verði að sinna víðfækari störfum. En störf þeirra í þágu félagsins, á fyrst og fremst að miða að því að efla félagsþroska þeirra, sem yngri eru, að auka hæfni þeirra til starfs og framtaks, félaginu og sjálfum þeirra til heilla.

Bjarni Ólafsson.

Gísli betri og Gísli verri.

Gísli á Írafelli hefur sennilega haft í hyggju, að ræða um þegnskyldu í síðasta tbl. Hreiðars, því að tilefni þessarar tilrauna hans, hafa verið grein , er --- í hreiðar nýlega um það efni. En verslingsmaðurinn hefur augljóslega ekki fundið þráðinn. Datt mér í því sambandi í hug tíkarangi, sem ég átti fyrir nokkrum árum, og skemmti mér við að láta elta bandenda. En kvikindisgreyið týndi oftast endanum, en lenti á skottinu á sjálfri sér í staðinn, og hékk þar eftir mætti alshugar feygin yfir því að hafa þó eithvað milli tannanna. Gísli talar fyrst um einhvern Magnús í Holtinu, sem hann hafi rekist á fyrir 4 árum. En því miður er mér ekki ljóst hvaða Magnús, Gísli á hér við, þar sem ég hafi aldrei, kynnst neinum Magnúsi með líkar skoðanir og Gísli tilgreinir. En hit man ég glöggt, að fyrir nokkrum árum átti ég tal við Gísla á Írafelli á fjörnum vegi, um aðkallandi verkefni, sem fyrir þssu sveitafélagi lægju , og þá möguleika, fyrir hendi eru að framkvæma þau, án þess að ofbjóða þyngju gjaldnemdanna. Og vegan þess þess að ég hefi heyrt utan að mér , að einhverjum hafi dottið í hug,(að einhverjum hafi dottið í hug) að gísli ætti við mig , þar sem hann talaði um Magnús þarna á holtinu, skal ég rétta Gísla þráðinn, í þeirri von að honum mætti auðnast að halda honum. En orð þau , sem ég lét falla, við. Að svo mættu má Gísli fyrir mér, glíma við þennan uppvakning

sinn, Magnús á Holtinu. Ég vona bara að þeir dagi ekki uppi. Þá víkur Gísli að umælum mínum, í Hreiðari um afstöðu heima einstöku politísku Hokka til þegnskylduvinnurnar. Og þykist hann ekki vita hverjir hafi --- upp á málinu á nýju, og getur Gísli sjálfum sér um kennt, en ekki mér, þótt hann fylgist ekki betur með, en þetta,. En hinsvegar þykir mér vænt um þessa yfirlýsingu frá gísla hendi, því að hún bendir á, hvaða álit betri helmingur hans hefir á þegnaskylduvinnunar. því, hefði Gísli í raun og veru talið hugmyndina nokkus virði, hafi hann ekki verið lengi að grípa tækifærið, og tileinka hanFramsóknarflokknum og þókst góður að geta flaggað með henna. En svo kemur versti helmingur hans til sögunnar sem hefir samprófað sál sína, og komst að þeim niðurstöðum að samtakamætinum sé ekki treystandi, því alltaf geti hent sig, að einhver skerist úr leik þegar mest á ríður. Hér í sveitinni eru mörg verkefni fyrir hendi og þá fyrst og fremst í vegagerðin. Ef að á að greiða þær allar með peningaálögum, hljóta, óumflýanlega, þyngjast útsvörin, og einkum þá á þeim efnameiri. Og nú voru góð ráð dýr, að finna einhverja leið, til þess að velta bugganum yfir á þá efna minni sem hafa kann ske yfir töluðum vinnukrafti að ráða, sem títt er um fjölskyldumenn þegar krakkarnir eru að komast á legg. Og sjá ! verri helmingurinn hitti á ráðið, þar var sem sé : þegnskylduvinnuna ! – Og á ég auðvitað við mynd og líkingu Gísla á Írafelli sbr. ----. Svo læt ég þá um það Gíslana að metast yfir því, hversu glæsilegt það væri, ef hægt yrði í skóli þegnskylduvinnunar, að koma því til leiðar , að t.d Guðmundur í þúfukoti með þrjá verktæra men, yrði að leggja þrisvar sinnum meira til vegamála hér framvegis, heldur en gísli á Írafelli með einn verkfæran mann, svo nefnd ert dæmi að handahófi .—þessu vænti ég svo að þeir vellti fyrir sér Gíslarnir, í góðu tómi, svó undir tvö augu , því báðir muna þeir einsynir vera.

Magnús Blöndal

Samhjálp og félagslyndi

Nú þegar sólin skin, svo fönnin rennur sundur, fuglarnir taka til að auða, og blessaðir vetrarfuglarnir fara að kvaka, --- ekki sullurkvaki vetursins,- heldur gleðikvaki vorsins, verður mer það betur ljóst heldur en ella að vorið er í nánd. Í dag mætist dagur og nótt, en á morgun fer dagurinn að fá yfirhöndina. Jafnframt því, sem dagurinn lengri, fer verkstíð sveitafólksins fer að stækka. Auk hinna venjulegu starfa, þ.e búverkanna, verður að koma áburði á túnin, o.fl vorverk taka við hvert af örðu. Það hefir í síðasta tölublaði Hreiðars, verið rætt um sveitamálin í heild og framkvæmda þeirra þær virðist lesa nokkuð á milli, og sú deila ekki utkljáð en, og ætla ég ekki að hætta mér nálægt því einvígi. En ég ætla að leyfa mér að vona að þau Fimíluköst verði ekki verði ekki til þess að draga úr framkvæmdum í þeim málum, sem samtakamáttur og félagslyndi arka mestu til framdráttar. En að er víðar,en í framkvæmd hagsmunamáta alls sveitafélagsins, sem samtök og félagslyndi geta unnið stórvirki, en þar á ég við, meðal einstaklengana sjálfanna sjálfra. Reyndar er óhætt að fullyrða, að jafnframt því sem betur er búið að einstaklingum hvers sveitafélags, batni hagur þess samhliða Það vill svo til, að hér í sveitini eru mörg heimili,sem virðist hafa nægan vinnukraft, á öllum tima árs. Það er vegan þess, að þar er uppkominn stórbarnahópur, sem

enn hefir ekki yfirgefið æskustöðvarnar, og ætla ég ekki að spá neinu um það hve lengi það gengur svo til. --- En hinsvegar eru þónokkur heimili, þar sem reknir er, að heita má, einyrkja búskapar – þ.e. hjónin, í mörgum tilfellum ein með stóran barnahóp. Hvílík driffjöður gæti samhjálpin og félagslyndið verið fyrir þessa einstaklinga. Við höfum haft fréttir af því í blöðunum að einstök sveitafélög hafi áorkað mikið í framkvæmdum, þar hafa þessi umræddu siðmenningaröfl verið að verki. T.d. var um það getið, í einu blaðanna í vetur, að í Vestur skaftafellssýslu hafi verið mikið um byggingarframkvæmdir á s.l. sumri, og þær verði framkvæmdir þannig að hver hjálpaði örðum, án þess að um peningagreiðslu væri að ræða. Um slíkar framkvæmdir verða sennilega litið á komandi vori og sumri. En eru fleiri störf, sem framkvæma má með slíku fyrirkomulagi ,-- t.d. öll framleiðsla og mörg önnur jarðyrkjustörf,- gangi fyrir jafnvel getur verið athugandi fyrir menn að hjálpast að, við að koma áburði á túnin og yfirleitt við þau störf, sem mannafla þarf við. Flestum er svo farið að þeim finnst skemmtilegra, að verkin gangi fyrir sig. ættii það væri ekki skemmtilegra fyrir einyrkjann að fá ekið á túnið á 2-3 dögum, eða vera að “ponsa” við það viku, hálfan mánuð, eða lengur. Jú ,- slíkt hlýti að vera hvetjandi og uppörfandi, til annara starfa. Þið munið nú ef til vill spyrja, hvernig einyrkinn, sem ekki á heimagengt, eiga að geta unnið af sér samhjálpina? Jú þessari spurning er ég viðbúinn, og vil svara henni á þá leið, að hann gæti átt heimagengt, dag og dag, með þessu fyrirkomulagi. Því oft er það svo, að einum manni verði minna úr verki, en fleirum, vegan þess að tíminn fer þá oft fyrir lífyndtið í ýmsa smásnúninga. Í örðu lagi fyndist mér það alls ekki úr vegi, að einyrkjarnir og barnamennirnir nytu hlunninda fram yfir aðra, því, ef að þeim að yfirvinna hljóðleikana , sem fylgja óreiðinni, þá hljóta þeir að koma til með að verða máttarstoðir sveitar og þjóðfélagsins. En hvernig er hægt að koma slíkri samhjálp til leiðar. Er félagslyndið, sem til þess þarf, til staðar? Þeirri spurning held ég verði, því miður að svara neitandi. Þá áliktun mína dreg ég af því að tortryggni og innilokun virðist vera ríkari hvalir meðal fólksins. Kynning heimilanna,er ekki nógu mikil hvort af örðu.- Það er eins og, hver sé að bauka með sína uppfyndingu og vilji halda henni vandlega leyndri, í staðinn fyrir að, í láta hvern annan njóta hvers þess, sem miðar í framfara átt. Það er t.d. algengt að einum gengur að fá arð af búrekstri sínum en örðum, en hve feginn sem sá síðar nefndi vildi gestur hann ekki hagnýtt sér reynslu hins, vegan þess að hann hefir ekki aðgang að henni, (að) ég tali ekki um óvissu hvers og eins um það, í hverju tap eða gróðs liggur, frá einni búgrein til annarar, sem starfar af því bændur eru líklega einu atvinnurekendunir, sem ekki halda bókhald yfir búrekstrinum í heild, en það er atriði sem hlítur að líða að, að bændur taki upp. Kæru félagar! Tilgangur minn með þessum línum er, að vekja athygli ykkar á þessum málum, og fá ykkur, til þess að hugsa um þau, ef að þið hafið ekki áður gert það. Látum vorhugann efla samhjálpina og félagslyndina:

20. mars, 1940

Gísli Andrésson .

Ferðasaga.

Eins og ykur er væntalega öllum kunnulegt,var á s.l. sumri haldið hátíðlegt 50 ára afmæli heldur ætla var aðeins fyrir hvanneyringa, en sá síðari var opinn fyrir hvern sem koma vildi. Við vorum átta hér úr sveitinni, sem sóttum hátíð þessa. Ég ættla ekki að gera grein fyrir sjálfum hátíðarhöldunum hér, heldur ætla ég að greina dálítið frá ferðalagi okkar áttmenninganna til og frá Hvanneyri, að því leyti, sem ég get. Við höfðum talað okkur saman um að fara ríðandi, en til að stytta okkur reiðinavar ákveðið, að tveir færu með hestana,en hinir yrðu ferðjaðir yfir Hvalfjörðinn og Ferstiklu. Það varð að samkomulagi að við Haus í Eyjum fórum með hestana inn fyrir Hvalfjörð, og varð ég því að biðja ykkur að fylgja mér þá leiðina. Klukkan half tvö aðfaranótt laugardagsins 24.júní stóð ég alltilbúinn á hæðinu heima hjá mér, og beið samferðamannsins.- Ég hafði sofið í tæpa tvo tíma en var þá vel vakandi. Hugur minn var í uppnámi.- Ég var gegntekinn af ferðahug. Í fyrsta lagi hugsaði ég got til ferðarinnnar kringum Hvalfjörð, því vissulega hlutum við hans vera vel ríðandi, og í öðru lag hlakkaði ég til þess að koma að Hvanneyri. Ég gekk gekk eyrðarlaus fram og aftur og hafði gát á veginum, þar sem ég vandist eftir að sjá Hans á hverri stundu, og fannst mér timinn væri lengi að líða. Þegar klukkan var að byrja að ganga þrjú kom Hans. Hann var með hross Eggerts á Meðalfelli með sér, en hinir, nema Hannes í Hækingsdal, væru komnir til okkar, og sváfu á sér græna. Hans sagði sínar farir ekki sléttar, því að hann hafði orðið að eltast við meðalfellshrossin all langt til baka, því að þau fylgdu ekki þeir brúna hans svo að hann varð að sleppa þeim, eða detta af baki illa. Það leið ekki á löngu, þar til við komumst að stað, þá mun klukkan hafa verið um 2:30.‘ Við vorum með þrjú hross, og var það mikið fremur fríður hópur. Nú Nú segir ekki af ferðum okkar fyrr en við komum að Hvítanesi. Þar áður við,og ég hafði hestaskipti. að því loknu héldum við áfram.þegar kom inn að Fossá voru heimahrossin þar á veginum, og fóru saman við hjá okkur, til allrar ólukk. Þegar að brúnni kon gengu flest hrossin ófrauð út á hana, en nokkur tóku sig út úr með heimahrossunum, og hófst eltingarleikur við þau. Það leið þó ekki á löngu þar til við höfðum komið öllum okkar hrossum yfir brúna, nema brúnum hesti sem Grímur á grímstöðum á, en Ólafur á Valdastðum hafði til ferðarinar; leið þónokkur tími þar til að við náðum honum ,- en á meðan höfði sum hina haldið áfram,en sum staðnæmst fyrir austan ána, en þar beið nú eftir okkur Hannes í Hækingsdal. Við hröðum núferð okkar sam mest við máttun, en ekkert sást til hrossanna, sem á unda höfðu farið. Þegar inn að Brynjudalsá kom, gátum við ekki séð nein merki þess, að hrossin hefði þar farið eftir þjóðveginu, og hugðum við þau hafa stungið af upp í dal.Við Hans fórum þangað en Hannes hélt áfram með hrossin.- Við urðum einskis vísari í þeirri ferð, ðg þótti súrt í broti, en þó óskiljanlega að þau gætu verið til baka. Þegar við komum inn í múlann sáum við förin á ný og glaðnaði nú heldur betur yfir okkur, og þegar við komum svo langt, að við sæjum inn í botn sáum við við hrossin í þyrilshlíðini. Og héldum við hiklaust áfram- þau voru sér, og öll ætluð ofan úr Borgarfirði,enn eitt af þeim, sem á undan átti að vera, vantaði í en þegar lengra dró inn með fjallinu fundum við það, og hafði það verið viðskila við hin hrossin. Við sáum fram á að við mundum aldrei ná hinum sex, með því að haldið þannig áfram. Við gerðum reyndar ráð fyrir, að samferðamennirnir yrðu komnir á undan þeim að Ferstiklu og myndu taka þau þar, en til öryggis var það þó út, að Hans fór á undan. Hann hafði tvo til reiðar- og fór gegst; en við Hannes fórum djúpan á eftir. Við

stönsuðum nokkrum sinnum, en skamma stund í einu. Við vorum svo heppinn að fá fjörur, sem varð til þess, að við gátum stytt okkur mjög mikið leið. Ekkert sáum við til ferða Hans eftir að hann hvarf sjónum okkar út fyrir Þyrilstúnið. Þegar við komum út fyrir Hrafnabjörg, fórum við að góna og gá, og hugðust, hvað eftir annað, sjá Hans í eltingarleik við hrossin, en það voru þá bara stóðhópar, frá bæjunum meðfram veginum. Þau höfðu vaknað, af værum morgunblundi, við umferðina., og voru nú á fleygiferð fram og aftur. Það var fögur sjón að sjá spengileg hrossin í þessum æsingi. Þau voru í einu svitalörði, svo ófyrundi áfgljáandi skrokknum í sumarblíðunni. Verðið var þannig háttað, eftir að sól kom upp, að blæjalogn var á og því steikjuhiti. Við nálgumst nú óðfluga ferstiklu, og þegar við komum svona langt að við sæjum við þangað heim, sáum við að búið var að tanga hrossin, vóru þau að bíta gras í rólegheitum og voru ekki þjókuð að sjá, enda höfðu þau stoppað vel við notkunina í kringum Hvalfjörðinn. Sjóferðalangarnir voru nú komnir, og þáðum við allir kaffi Búa bónda, en hann gætti hestana á meðan. Allir vorum við glaðir og reifir, og það frekar en vant er um íslendingar að morgni dags,en að því lágu margar ástæður. Fyrst og fremst vorum við allir fremur lítið rofnir- í örðu lagi, vorum við (allir) búnir að vera nokkuð lengi á fótum, og í þriðja lagi, í ferðalagi. Sumir voru jafnvel svo léttir í lund, að heitið gátu ekki að ser gert, að gefa stelpukrakka, hýrt auga. Við dvöldum þarna á Stiklunni, því að ferðinni var lengra. Við lögðum því á brattann. Nú var frjálsræðið búið hjá hrossunum, því þeim sem ekki var riðið , voru teymd. Við komum nú brátt í svínadalinn, og riðum fram hjá hinu reisulega nýbýli Ólafs Magnússonar á Ólafsvöllum, mundi ég vilja kalla það, en það heitir víst, þórástaðar. Blæjalogn var á, svo að fjöllin spegluðu sig í vötninum, og hávaðinn, sem fram kom vegna umferðarinnar, endurkastaðist frá klettinum. Við óðum litla stund norðan við Geitabergsá. Hitinn var svo mikill að svitinn bogaði bæði af mönnum og hestum. Hrossunum var sleppt lausum, en ekki leið á löngu, þar til þau Borgfirsku tóku á rás eftir götunni. Ég reið á eftir þeim, náði þeim innan skamms. Ég get þetta hér, til þess að bæta við einu dæmi um það, hve heimþráin er sterk. Þessi hross, sem flest höfðu dvalið um tveggja ára skeið frá sinum bernsku slóðum, sáu nú hylla undir hvet og börð heimahaganna,þar sem þau voru áður frjáls ferða sinna, og undu vel hag sínum, í hóp með mæðrum sínum, systrum, eða bræðrum,ellegar í góðum vinahópi. Maður gat ekki vanist því, að að íhuga hve örlagafjötrarnir hljóta að hafa lamandi áhrif á lífsfjör blessaðra stelpnanna, sem verða hljóta slíkum kjörum jæja,þetta var nú útúrdú- auðvitað héldum við áfram ferðini, þó okkur miðaði ekki eins vel áfram upp dragann, en þegar við komum upp á hann miðjan, óðum við og fengum okkur matarbita,við sáum norður í Skorradal það var kominn ofurlítil vestan kaldi og vorum við honum fegnir. Hrossin voru líka fegin að grípa niður, svo við höfðum næði, fyrir þeim litla stund. Það þar heldur ekki langur tími þar til lagt var upp á ný. Klukkan var farinn að ganga, en í fyrstu höfðum við gert ráð fyrir að vera komnir að Hvanneyri um 4.leytið. Við riðum allgreitt út með Skorradalsveginum. Hressilegur vestansvalinn lék um og kældi bæði hestana og okkur, og bar okkur einnig þægilegan skógarilminn. Og smáöldur risu og hnigðu á vatninu, og sendu frá sér ofurlítið gjáfur og mið. Skorradalurinn er fagur í slíku verði og um þetta leyti árs. Þegar við komum niður fyrir Andarkílsána héldum við niður með henni.Við riðum fram hjá nokkrum bæjum. Allstaðar var folk að vinna af kappi. Það hafði ekki lagt niður

störf sín, þótt höfuðbót sveitarinnar væru fánum skreytt í tilefni 50 ára starfrækslu bændaskólans þar.Sumstaðar var verið að byggja hlöður, annarstaðar var verið að þurka töðn. Fólkið leit upp er við fórum framhjá, þeir sem voru að byggja hættu snöggvast, og fólkið sem var að snúa töðunni, stansaði hrífuna nokkur augnablik-svo byrjaði vinnan á ný. Það leit kanski upp við og við á meðan við vorum að hverfa úr augsýn,að skiptast ef til vill á orðum um það hverjir þetta munu vera- En fljótlega voru það aðeins högg smiðsins og kveðja heimarakkanna, sem bárust okkur til eyru. Við nálgumst óðum Hvanneyri. Þar var allt fánum skreytt eins og fyrr getur. Við komum á þjóðveginn aftur skammt frá neðri brúnni á Andakílsá. Síðan ríðum við hann, þar til kom að heimreiðini að Hvanneyri. Þegar að Hvanneyri kom, hittum við skólastjóra. Hann bauð okkur velkomna, gaf okkur upplýsingar hvar við gætum komið hestunum fyrir á meðan við dvöldum – o.fl. Kl. var orðin hálf tólf. Við vorum ornir matlistugir, og fórum í óðaörn að hafa fataskipti, og þvo af okkur ferðarykið.Ég sagði í upphafi að ég ætlaði ekki að skýra frá hátíðini sjálfri, en eg held að ég verð að gera það í stórum dráttum. Kl.1, hófst aðalfundur Hvanneyrings, en það er félag, sem allir er dvelja við nám eða kennslu á Hvanneyri, geta orðið félagar í. Fundurinn var fyrst háður inní leikfimishúsinu, en eftir kaffihlé var honum haldið áfram úti. Um kvoldið var svo sameiginlegt borðhald í stóru tjaldi- Þar fóru fram ræðuhöld og söngur. Síðast um kvöldið var svo dans fyrir þá sem vildu, í íþróttahúsinu,og stóð það til kl.3 um nóttina. Við áttmenningarnir höfðum eitt tjald til afurða. Sumir fóru að sofa þegar um tánætti, en aðrir dvöldu lítið í tjaldinu um nóttina og þar á meðal var ég. En þrátt fyrir lítinn svefnsumra okkar, vöknuðum við allir um til hálf átta um morguninn og fórum á kreik. Eftir að hafa þvegið okkur og greitt, fengum við morgunkaffið. Kl.9 hófst kappleikur í knattspyrnu milli þáverandi nemenda og þeirra eldri , og lauk honum eftir harðan leik með sigri þeirra eldri.Kl.11 messaði séra Eríkur Albertson í kirkjunni. Kl.1 hófst útvarp frá hátíðini, og þarf ég ekki að skýra frá því – Eftir það söng karlakórinn Fóstbræður; og úrvals fiðluleika,flokkur karla úr ármann sýndi fimleika. Komið var fyrir gjallarhornum, svo að hinn mikli mannfjöldi, sem þar var samankominn, gat notið þess sem talað var og sungið, mjög vel. Kl.7 um kvöldið hófst dans. Þegar fór að líða á kvöldið, fóru öldungarnir, sem með okkur vóru, að ókyrrast og vildu fara að halda heimleiðis, þeir voru þó furðu tilslakalegir við okkur, sem áttum vera með að stíra okkur ur glaumnum og gleðinni. Þeir náðu í hestanafyrir okkur, svo við gátum notað tímann á meðan.Það dróg nú samt að skilaðarstundinni við Hvanneyri- þessir dýrlegu dagar voru á enda runnir.Veður hafist verið gott, þó var nokkuð hvast af norði fram yfir hádeigi á sunnudeiginum, en síðan sól og blíða fram á kvöld, kl. 9 lögðum við af stað. Segir nú ekki af ferðum okkar fyrr en við komum upp að Litlu Drangeyri í skorradal. Við tökum eftir því,að farið var undan hjá Magnúsi á Grjóteyri; Hann var með tvo til reiðar upp eftir, en þegar við fórum frá Hvanneyri fannst annað hrossið hans, og hafði það strokið, og var komið heim á undan honum. Við fórum heim að Darangeyri,og fengum skeifu og negldum hana undir klárinn, og enn fremur þágum við góðgerðir. Þegar við ætlum að fara f stað á ný ætlað ég að fara í jakka, sem ég hafði bundið fyrir aftan mig innan í kápu – en þegar til átti að taka ar jakkinn þar ekki lengur.Ég ákvað strax að snúa við og hefja leit af honum, og skilja þar með við félaga mína. Ég var hinn graumasti yfir klaufaskapnum, en þó vongóður um að finna flíkina bráðlega. En sú von brást

algerlega,því að ég reið allar götur niður að Hvanneyri, og varð einkin vísari.Ég þáðið góðgerð á Hvanneyri, og vegna þess að eg var bæði sifjaður og svektur, var ég á báðum áttum, hvort ég ætlaði að leggja af stað upp á ný, eða sofna eitthvað áður, og var mér eindregið ráðlagt það síðarnefnda. Þrátt fyrr þa tók ég þann kostinn að halda heimleiðis. Ég va aleinn á ferð, a.m.k. fjórum tímu á eftir félögum mínum. Ég var með tvo til reiðar, og fór all greitt. Ég stansaði oft, en skamma stund í einu, og aldrei þorði ég að setjast niður af hræðslu að ég myndi sofna. Það var norðankuldi og næturloftið því svalt, svo ég sofnaði ekki á hestbak. Ég átti því oft bágt með mig þegar ég fór upp brekkur og tók því að tókum það ráð, að ganga þær. Þannig hélt ég áfram, án þess að veita umhverfinu verulega athyglið en beitti allri hugsun minni, til þess að halda mér vakandi. Ekki sá ég nokkurn mann fyrr en ég kom á Hvalfjarðarströnd, að Hrafnabjörgum-þar mætti ég tveimur mönnum sem gátu sagt mér hvað kl. var um hálf sjö_ þá var sólin komin upp, og því farið að hlýna í veðri, svo að ég átti enn erfiðara að halda mér vakandi_ ég vaknaði þó óðara og og dottaði : Þannig gekk það suður í Múlarhorn. Þar ákvað ég að fá mér blund, ég batt klárana við aðra löppina á mér, og lagðist og legðist til svefns, og ég þurfti ekki að bíða hans lengi. Og ég vaknaði aftur eftir litla stund og var þá glaðvakandi,og var það alla leið heim. Ég veit ekki hve lengi ég hefi blundað, líklega í 10- 15 min; _ en það deyði._ fá,- Dýrmætur er svefninn. Ég kom heim um kl. hálf ellefu og var þá ekki nema hálfur annar tími síðan Óli bróðir kom heim.Ég fór fljótlega að sofa,þótt góður þurkur væri. Er ég hafði lokað augunum , komu endurminningarnar fram í huganum, hver af annari sveipaðar geisladýrð brennandi sumarsólar; þar var þó á sveimi örlítil skuggi. En hvað var þetta ? var það í draumi eða vöku, sem ég heyrði að jakkinn minn hafi fundist af fólki frá indriðastöðum, sem var á eftir okkur frá Hvanneyri,jú það var veruleiki. Mamma mín stóð við rúmið mitt og færði mer þessar fréttir, og það með ,að komið væri kvöld og heyið orðið þurrt.Skugginn hvarf eins og dögg fyrir sólskyni. Og minningin um þessa góðu daga mun lengi lifa i huga minum.

20.marz 1940

Gísli Andrésson

Hreiðar heimski

1940

Útgefandi U.M.F.“Drengur“.

Á að koma út 6-7 sinnum á ári

5.T.B XXI árg

Vorið kemur

Vorið er komið- einu sinni heyrum við þessi orð hljóma , og enn einu sinni fögnum við þeim- Máski hljóma þau sterkari, eða ástandið í heiminum gefur þeim þann hljóm, að nú eigum við frekar venju að,- vakna og vinna- og vi-onglaðir taka sumrinu.mót. Ég hitti hana Gunnu mína daginn, hún var í besta skapi, sem ekki er neitt undarlegt,þar sem hún ætlaði að gifta sig í vor, eins og þið öll vitið.- En það var samt einhver kvíði í henni , ekki af því að ætla að fara að gifta sig, og ekki af því að taka af sér sveitaheimili. Því hún er nú eins og við vitum, alin upp í sveit, og því öllum sveitastörfum vön , en af hverju var, það þá ? – jú . Gunna stundi því upp- það er er útaf þessu kálmeti, kálmeti allir æpa þetta orð, allstaðar er það skrifað, rægtið kálmeti, matbúið kálmeti, einn sagði þetta pg annar hitt um ræktun þess – en ég vil ekki sjá Kálmeti og kann ekki að rækta það. Er það ekki hræðinlegur vandi ? Ef það væri all jafn auðvelt og að rækta kartöflur þá skyldi ég hafa garðinn fullan af káli . Heyrðu nú Gunna mín ! Það er nú ekki sama aðferðin, sem allir nota við ræktun á kartöflum, þegar ég var unglingur voru kartöflurnar látnar í marga kassa og og þeim raðað nálægt eldavélinni hverjum ofan á annan svo þær spíruðu ekki í of mikilli birtu, en nú er aðal atriðið að láta þær spíra í góðri birtu . hver hefur sína aðferð, og eins er með kálið einum reynist það gott, sem öðrum þykir ófært.- Ekki satt Gunna ? Jú þetta er tilfellið! Einn gerir holur fyrir kartöflurnar, annar stingur fyrir henni með skófti, og í fyrra sá ég þær plæga með hreykiplog, og alt gefur þetta uppskeru, ég veit það er litill vandi að rækta kartöflur , En hvað segir þú mér um kálið ? þú þykist hafa fengið góða uppskeru í fyrra! Blessuð segð þú mér eitthvað um það.- Já ég fékk reglulega góða uppskeru og er stolt af því, eins og þú gefur nærri. En ég held að í sæmilegu sumri sé ekki meiri vandi að rækta kál en kartöflur ef það vel tekst til. Og ekki minni búbætir í því en í kartöflum ef það vel tekst til. Í fyrra var reindar einstakt sumar, og tilvalið til kálræktunar, en getur líka skeð að komandi sumar verði líka gott, því það er alltaf svo góð tíð,en þú þarft að kaupa fræið,því þarf að sá því inní kassa um miðjan apríl, að minsta kosti hvítkáli og blómkáli,og síðan vermireit um miðjan mai, gróður setja það síðan úti í garði um miðjan júní ef tíð er góð. Best er að að setja það út í hlýju veðri ef von er á vætu annars þart það á meðan það er að festa rætur. Grænkáli og gulrótum getur þú sáð strax og hægt er að vinna garðinn; spínati,salati,grænum baunum og og rauðrófum sáir þú í byrjun Mai. Þú getur líka reint að sá dálítið af rabarbara. Ég hef reint það í 3 ár, og á nú nóg til heimilisnota af heimaöldum rabarbara. Ég hef nú ekki stúlkur á hverjum fingri, svo ég get ekki ræktað þetta alt í sumar,það þarf nú víst meira en að segja það og sá því – eða er það ekki? Jú það þarf meira,- miklu meira-En það er nú ekki of verkið þitt að hugsa um þetta með búverkunum. Hafðu garðinn bara ekki of stórann. Farðu svo út á hverjum degi og týndu dálítið af arfa, því hann er skæðasti óvinur káljurtanna,ef, þú getur ekki farið á daginn þá fáðu bóndan með þér á kvöldin, hann telur það ekki eftir sér , svona fyrst í stað, meðan hann er svona hrifinn af þér, og eltir þig á röndum hvort sem er. Ég held hann sé ekki ofgóður til að hjálpa þér, því þetta er stórgróði fyrir hann, ekki síður fyrir þig, ef vel tekst með ræktunina ! –Bóndinn !

Heldurðu að hann fari að reita arfa ! Hann hefur nú víst nógu öðru að sinna.- Jæja, þá það, en ég held að það skerpi kærleikann, að hjálpast til við að eyða illgresinu. Kanski að þetta sé nú sett hjá þér, og ef þetta er nú svona lítill vandi, þá ætti ég að reyna. En er nauðsýnlegt að hafa þetta alt.? Ó nei nei sleptu þá rauðrófunum og spínatinu í sumar. Það er ekki svo mikill arður af því .Svo getur þú líka slept baununum þó þær séu fallegar og góðar í „Piklis“ sem þér þykir svo góður, og þú getur alstaðar fengið uppskrift af.- Já, jeg skal þá ekki rækta og rækta og reita arfa.- Já það líkar mér, svo manstu eftir boðorðunum velíborið vel stungið, vel sett , vel vökvað og um fram alt að muna að arfi má ekki sjást í garðinum hvorki seint eða snemma á sumri:- Ég skil þetta nu betur en áður, og legg því ótrauð út í hjónabandið, og set mér það mark að uppræta öllu illgresi og fefa 2-3 mánuði að sumrinu í kálmeti og ást- Eg kveð þig Gunna mín, með þeirri trú og ósk að ef þer tekst það, þa farnist þer vel , þá farnist þer vel í hjónabandinu.

Ólafía Þorvaldsdóttir

Æskan og áfengið

Það er óhætt að segja, að ekki sé þetta í fyrsta skipti, sem þetta mál er tikið, til meðferða, og það er öllum kunnugt um hve mikið um það er rætt og ritað. En aldrei er góð vísa of oft kveðin. Hér á landi fer varla nokkur skemmtun, veisla eða annar mannfagnaður fram, án þess að áfengi sé haft um hönd. Það þykir óhæfa að hafa smá-samkvæmi án víns, hvað þá stórar veislur . Fáviska og hégómagerni trú erú á svo háu stigi meðal þess fólks, sem telur sig vera betri borgarar þess lands, að því finst virðingu sinni misboðið með því að sitja i samkvæmi án þess að hafa staup til að dreypa á. Ég veit til þess, að sumar konur í Reykjavík og eflaust víðar, geta ekki boðið kunningjakonum sínum í kaffidrykkju, án þess að hafa áfengi. Ekki segi ég að við slík tækifæri sé áfengi neytt í óhófi, en ömurlegt er að hugsa til þess, að fullornar konur sitja með vindlinga hangandi í munnvikinu og klinjandi glösum yfir glösum yfir kaffibollanum. Margir eru svo fínir að þeir getta ekki haldið fermingarveislur, án þess að hafa áfengi, og finst mer þó varla samrínt fermingarfund og „fyllerí“. Þar með er ekki sagt að sjálfu fermingarbarninu í boðið í staupin, en það er þó byrjun. Ég nefni þessi dæmi, til þess að finna orðum mínum mínum stað, að fáviskan og hégomagirnin getur gengið langt. Þá eru skemtanirnar ekki lausar við áfengið. Yfirleitt eru það karlmenn sem bera það eitur inn á skemmtanir,þó er, því miður, til kvenfólk, sem ekki þykist geta skemt sér án þess að hafa bragðað áfengi. Maður hefur oftar en einu sinni heirt þá fjarstæðu, að ekki sé hægt að skemta sér nema því aðeins að áfengis sé neitt áður. Ef einhver imyndar ser að hann verði skemtilegri þegar hann er undir áhrifum víns en þegar hann algáður, þá er það hrappalegur misskilningur. Það er sama hvort maðurinn þykir skemtilegur eða leiðinlegur í raun og veru , hann er mörgum sinnum leiðinlegri fullur en gáður,og hugsa að meira séu en eg, sem á álíta það sama. Oft er í ölæði töluð orð, sem annars höfðu ekki verið töluð. Nokkuð mikið ber á áfengisneyslu unglinga í. Í mörgum tilfellum má rekja áfengisneyslu þeirra til fullorðinsfólks, en venjulega er þetta ekki í öllum tilfellum. Maður verður því miður, alt og oft var við að sagt

er ungling „fáðu þer ein sopa, það ætti ekki að gera þer neitt illt“. Ef færist er undir þessu , er sagt „ Þorir þú ekki að vera með aumingin þinn“. Ekki segi ég, að einn eopi skaði nokkurn ef ekki fylgja fleiri í kjölfarið. Það er hræðilegt að vita til þess, að fullorðið fólk noti sér staðfestuleysi unglinganna, til þess að tæla það eða réttara sagt ögra þeim til að drekka eða reykja fyrsta sopan eg held , að sá maður sé ekk til, sem ætlaði sér að verða drykkjumaður , þó hann taki staup með kunningjum sínum, hann ætlar aðeins að fylgjast með. En mörgum verður hálft á þessari ætlun sinni , og áður en þeir vita af eru þeir yfirfallnir drykkjumenn. Til eru samt þeir menn sem geta , haldið við þessa ætlun sína. Það má sanni sega, að fyrst tekur maðurinn flöskuna og svo tekur flaskan manninn. Margir unglingar eru þannig, gerðir að þá langar til teljast til þeirra fullorðnu og fylgjast með þeim, þá er það byrjunin byrjunin venjulega sú að fá ser „snaps“ „taka í nefið“ eða að fá sér reyk, en sem betur fer er hægt að finna ser betri fyrirmyndir.En þetta þykir þeim vist karlmannlegt í fari hvers manns, og þá er um að gera að velja sér það helst. Margir unglingar eru líka til, sem beinlínis hafa slíkar nautnir, og vonandi fer þeirra hópur stöðugt vaxandi. Ég vona að bindindisfélögin í skólunum geti átt þátt í því að leiða æskuna frá þessum skaðlegu brautum. Ábyggilega hefur maðurinn óskað þess, að hann hafi aldrei bragðað fyrsta sopan, er hann sá alla sína framtíð og áform í rgar hafa lagt af stað vonglaðir af stað út í lífið með háleitt takmark fyrir augum, en lent í miður góðum félagskap félagsskap og sokkið lengra og lengra nyður í hildýpi nautna og lastaog aldrei átt þar aftur afturkvæmt.oft hafa foreldrar orðið að horfa á eftir sinum, eða börnum niður í þetta hildýpián þess að fá nokkuð að gert. Sem betur fer, hefur sveitin okkar losnaði vel við þá eymd, sem áfengið leiðir yfir. Og ímynda ég mér , að óvíða hér á landi sé meira bindandi innan æskulýðsins, en einmitt her. Ég skora á æsku þessa lands, og þó sértaklega á æsku þessarar sveitar , að fylkjast undir merki bindindisins, og vinna öfullega að útrýmingu áfengis úr þjóðfélagi voru.

Viljirðu ei hafna vínsins eiturbikar,

Viljandi þú í dauðans greipar stíkar,

Tæli þig perlan björt er óró blikar

Bítur þig naðran svört er undirkvikar

Katrín Kristjánsdóttir

María

Ljósin frá bílnum hennar Maríu glömpuðu á trjánum og ökrunum um leið og hún þaut fam hjá. Áður en langt líða mundi hún sjá ljósin á Birkinesi gæjast fram á milli trjánna, sjón, sem hún hefur oft séð séð síðasta árið. En í kvöld var eins og allt væri örðuvísi en vanalega. Hún var á leið til framtíðarheimilis síns, og það var eins og hvert trje, og hver steinn við veginn hafi fengið nýja merkingu. Nú hafði hún loks tekið ákvörðun sína. Hún ætlaði að giftast Birgi Hansen. Hann myndi biðja hennar í kvöld. Samkvæmið í kvöld verður haldið til heiðurs henni,

og þá yrði trúlofun þeirra opinberuð. Hún hlakkaði til að verða húsmóðir á ríkmannlega glæsilega herragarðinum. María mundi en vel þau ár, þegar hún var fátæk,bláfátæk, en mjög metnaðargjörn. En heppin hafði verið með henni , og nú vann hún sér nóg inn,til þess að geta búið í nýtískulegri íbúð, verið vel klædd og átt sinn eigin bíl. Alt í einu kom hún auga á lítinn dreng,sem stóð við veginn, og veifaði ljóskeri. Hún stöðvað bílinn, og drengurinn kom hlaupandi. Hann leit út fyrir að vera 6-7 ára, ljóshærður, með stór ,dökk augu,sem nú lýstu mikilli hræðslu. „læknirinn biður yður um að koma og hjálpa sér. Það er mjög áríðandi sagði hann“. María stökk út úr bílnum. „Hvað er að?“ spurði hún, meðan þau flýttu ser upp, að litlu, hvítkölkuðu húsi í skógarjóðrinu. „Það er hún mamma, Hún datt og gat ekki staðið upp, og við Pála reindum að reisa hana við, en við gátum það ekki „. Þegar María kom, inn úr dyrunum stóð hún andspænis háum, ungum manni alvarlegum á svip.Hann hélt á drenghrokka í fanginu. „Það er ágætt að þér komið“ sagði hann. „Viljið þer nú gjöra svo vel að hjálpa mér ?, Fyrst þurfum við að koma börnunum í rúmið.Getið þer ekki gefið þeim að borða og hátta þau ?“ og áður en María gat mótmælt stóð hún með syfjaðan drenginn i fanginu. Í sama bili var gripið í pils hennar, og þar stóð lítil þrifleg falleg stelpa, með höfuð álíka stórt, og hnöttótt, og hárið mjög dökt. En á bræðrum hennar var það ljóst. „Þetta er Pála sagði læknirinn, hún er næst yngst,- en þá.“ „Nú“ sagði María. Hann leit til lokuð dyranna í hinum enda eldhúsins. „Frú Thomsen datt og fótbrotnaði, og það mun flýta fæðingu barns hennar. Maðurinn hennar er næturvörður, og hún var ein heima með börnin. Ég er hræddur um að það sé alvarlegt með hana. Ef til vill gætið þér, þeg börnin eru sofnuð, sótt frú Andersen, sem er nágranni .“ „Ég, ég.“ Stamaði María. Hann brost, en svipur hans gaf henni ekkert tækifæri til að sleppa. „Komið nú börnunum í rúmið, því ég þarf að síma á sjúkrabíl, og koma móður þeirra á sjúkrahúsið.“ Ég veit að ég heimta mikið af yður, en það er ekkert annað um að gera. „En ég er á leiðinni í samkvæmi á Birkinesi“ sagði hún. „Nú já“, strauk hendinni um kollinn á Pálu og sagði „ Pála, þessi ungfrú ætlar að hátta þig, og óska ætlar að hjálpa henni. Viltu ver góð stúlka og flýttu þér, því að úngfrúna langar að komast, í samkvæmið, og dansa, dansa í fallegum kjól. „Og með armband?“ spurði Pála. „Já“ sagði hann alvarlegur. „En ég, hefi aldrei á æfinni háttað barn „ sagði María örvæntingarfull. „ Ekki það ? það gerir ekkert til, enflýtið yður bara. Og svo varð María eftir með börnunum. Eitt augnablik datt hún Birgir í hug og hún sá skýran mun á hini verndandi framkomu hans og lækninum, sem gerði kröfur, um samvinnu og hjálp. Hann hafði að vísu verið kurteis, en hún var viss um, að hann hafði kyrrsett hana með vald, ef þess hefði gjörst þörf til. „Inn til mömmu“ sagði Pála og stemdi til dyra. María stöðvaði hana. “Komdu og sjáðu armböndin mín“ sagði hún. Svo sótti hún smátösku út í bílinn, og tók upp úr henni skartgripi og fékk Pálu. Hún hætti strax að gráta. Óskar kom líka nær, og naði græna krukkuyngsta drenginn,en það var ekki auðvelt. Hún varð að stympast mikið við litlu feitu handleggina,áður en en máltíðini var lokið, og hún gat borið hálfsofandi barnið inn í rúm í litla herbergi, sem var mjög fátæklegt en mjög hreint. Þegar. Hún kom fam aftur- gekk Pála um í dlega vafiheklaðri nátttreyju með armband um annan fótinn. Í fánginu hélt hún á mjög óhreini brúðu, sem var vafin í bleikan silkki-náttkjól, og silfur festi María dró hún á eftir sér. „ Komdu nú hjálpa ég þér í rúmið,Pála" sagði maría Vingarnlega. En Pála þrýsti brúðunni að sér og leit engum

vinaraugum til hennar. Þú ferð í nýja, fallega kjólinn utanyfir náttkjóinn þinn“ stakk María upp á „og nýi kjóllinn brúðarinnar?“ sagði Pála „já brúðan má líka sofa í nýja kjólnum. „Má ég eiga ?“ spurði Óskar sem enn var hugfenginn af grænu krukkunni. „Já já“ sagði María. Hún vissi ekki hvernig henni heppnaðist að koma börnununum í rúmið, en logs voru þau bæði komin í rúmið, Pála í bleika náttkjólnum, og Óskar með grænu krukkuna í fangin. Þegar María kom fram í eldhúsið reif læknirinn upp dyrnar. „ Gefið mér --- heitt vatn og sækið svöng röð af vögn frú Andersen“ sagði hann með rjúkandi ketil í hendinni og María flýtt sér út í bílinn. Eftir 10 mínútur var hún komin með frú Andersen. Læknirinn tk á móti þeim fyrir utan dyrnar. „Gott að þer komið, frú Andersen“ sagði hann svo vísaði hann Maríu á síma og bað hana um að hringja eftir sjúkrabíl. „Batnar Frú Thomsen?“ spurði hún og horfði á alvarlegt andlit hans. „ Já, ég verð að bjarga henni. Hún má ekki missa sig“ sagði hann ákveðinn. Það var orðið framorðið þegar María hljóp upp stigann á Birkinesi. Löng röð af vögnum fyrir utan dyrnar, og af dunandi hljóðfæraslætinum heyrði hún að dansinnmundi hún að hún var byrjaður. Birgi kom á móti henni í forsalinum. Þegar hún sá óttasvipinn á andliti hans, mundi hún að hún var víst alt annað en hrein, að mjólkurblettir voru á jakkanum hennar, og lykkja hafði runnið niður sokkanna hennar. „Hvað hefur komið fyrir þig María?. Dansinn er byrjaður fyrir löngu síðan.“ María flýtti sér að stiganum, Því gestirnir horfðu á hana. „ Þú verður, að fyrirgefa Birkir. Ég tafðist á leiðnni. Konan næturvarðarhúsinu veiktist skyndilega, og læknirinn bað mig um að hjálpa sér“. „En þú ert ekki skyldug a ð hlýða skipunum Möllers læknis.“

Hreiðar heimski

XXI árgangur. 6 t.bl. desember 1940

U.M.F. Drengur 25 ára

Þetta ár sem nú re að líða, markar tímamót í sögu félagsins okkar, Því síðastliðið sumar var liðinn aldarfjörðungur frá stofnun þess. Í tilefni þess var haldið samnæði í fundarhúsinu að Reynivöllum fyrsta sunnudag í ágústm. S.l. ,og mættu þar allir þeir félagsmenn sem á nokkurn hátt gótu því við komist ásamt fáeinum boðsgestum, enda var þar samankomið feira fjölmenni, en samkomuhúsið með góðu máli gat dúnað. Afmælisfagnaður þessi fór vel fram og munu eflaust flestir sem þar voru mættir, lengi minnast hans með ánægju. Við þessi tímamót er þá sérstaklega ánægulegt fyrir okkur félagsmenn að minnast þess, að ungmennafélagið okkar hefur komist yfir bernsku og unglingsárin, hrist af sér allan hrakspár og alt skilningsleisi, sem ósjaldan hefur mætt því á umliðnum árum, og er fjölmennara og öflugra en nokkru sinni fyr. Og það sem meira en um mest allir hreppsbúar viðurkenna nú fúslega að félagið hafi á liðnum starfsárum, unnið æskulýðnum í sveitinni og þar með sveitafélaginu í heild ómetanlegt gagn, með starfsemi sinni, og óska einskis fremur en vegun þess meigi jafna standa með sem mestu blóma. Skilningur hreppsbúa á starfi félagsins, kemur nú í seinni tíð hvað mest fram í því, að svo virðist sem allir foreldrar í sveitinni vilji

fremur vita börn ein í þessum félagsskap, en nokkrum örðum, en þau hafa náð þeim aldrei, að félags- og skemtanalíf utan heimilis er þeim nauðsýnlegt. Þetta meðal annars gerir það að verkum, að svo sega alt ungt fólk í sveitinni hefur nú skipað sér undir merki félagsins, enda byrjar það næsta áfanga fjölmennara en það hefur nokkru sinni áður verið. Það er ekki ætlun mín með þessum línum, að rekja sögu félagsins, það verður gert á öðrum stað og af öðrum en mér, og en það er nauðsýnlegt til fróðleiks fyrir komandi tíma, en minnumst þess umfram alt, að það er framtíðin sem er æskunnar að lifa fyrir. Fjölmörg verkefni, óleist að hálfu eða öllu leiti, bíða þess að fjölmennur, þróttmikill og sannhuga félagsskapur taki þau til úrlausnar. Jafnvel Grettistökin verða fislétt í höndum hundrað ungra manna og kvenna, ef allir eru samtaka og allir vilja eitt. Með staðfastri trú á framtíð félagsins okkar leggjum við upp í næsta áfanga.

Bjarni Ólafsson

Hvað var undir kuflnum

Í síðustu blöðum Hreiðars, áttum við Gísli á Írafelli ofurlítill orðaskipti ag Þegnskyldu hugmynd er hann hveifði á fundi í ungmennafélaginu, og síðar vera send sveitarstjórn í tillögu formi, til frekari fyrirgreiðslu Eg var einn þeirra sem undraðist þetta uppátæki hja manninum mikið, og hafði nokkra löngun að grenslast frekar eftir hvaða hvatir lægju hér til grunndvallar gerðum mannsins. Meða annars vegna þess að ég efaðist um heilindin sem á bak við lægju, og eins þátti mér uggvænt um árangurinn, enda virtist mér margst ilt af því hafa getað hlatist, ef málið létt athugað næði fram að ganga í því formi og eftir þeim leiðum sem Gísli hafði hugsað sér, T.d. gátu slíkan ráðstafanir --- ítt undir unga menn, að leit sér frekar bólfestu annarstaðar, sem þeir gætu ha ldið menréttindum sínum óskertum. Hins vegar efast ég um að auðvelt myndi að fá Gísla til að tala af fullri hreinskilni um þetta mál, og skýra hvatir sínar á opinberum vettvangi. Því tók ég það til bragðs að ganga anúðugt til verks, ef með því mætt auðnast að fá hann til að, hrista úr þakanum svo innihaldið sýndi sig. En aðferð mín var í fáum orðum sú sú, að nefna fyrst þá ástæðunasem mér þótti sennilegust, sem sé þá, að þegnaskyldubröll Gísla væri af Pólitískum toga spunnið og hann ynni að þessu máli eftir aðferðum og sjónarmiðum stjórnmálamannsins og sennilega þá vegna beinna áhrifa frá einhverjum þeirra. En Gísli bregst hinn hinn versti við þessar aðdráttun, samanbr. grein hans „nafnarnir“ í 3. T.bl. Hreiðars, og neitar því með hálfkæringi að sér hafi gengið nokkuð slíkt til þetta var nú raunverulega sorgleg niðurstaða af rannsóknum mínum, þegar þess er gætt hvaða hinir ýmsu Pólitísku flokkar velja sér, og starfa eftir í landsmálabaráttunni. En þau eru tvenn. Annars vegar berjast flokkarnir fyrir þeim málum sem forystumenn þeirra telja að geti orðið til hagsbóta fyrir hóp manna, sem þeir eiga aðallega sitt hjá, eða að öðrum kosti, ef flokkurinn er víðsýnn þá berst hann fyrir þeim málefnum, og setur þau oddinn, sem telst þjóðheildinni til blessunar og farsælda. Það var ekki að ástæðulausu að mér brygði í brún, er ég fékk þær upplýsing,ar frá Gísla sjálfum að fyrir honum hafi alls ekki vakað þessi sjónarmið. Að fengnum þessum upplýsingum, fór ég

aftur í stúfana í frekari rannsóknarferð, og beindi því nú að Gísla, að fyrir honum hafi vakað eigingirni Ég vissi að Gísla hlaut að vera það kunnugt, að vegamálin voru, og sennilega yrðu, mjög verulegur liður á útgjöldum hreppsins, og ef þau yrðu að miklu leiti leist með vinnkvöðum. Þá kæmu vegabæturnar a hvíla sem, nefskattur á einstaklingum, en ekki jafnað niður eftir efnum og ástæðum eins og lög standa til, og þannig gætu þeir efnaðari, séð sér leik á borði, ef þeir jafnframt væru fáliðaðir, smokkað fram af sér að greiða nokkrar krónur til almennings þarfa, að. Ég tók það sannanlega nærri mér að verða að gera sveitunga mínum svona smásálarlegan ----, en slíkt var óumflýanlegt, ef rannsókn mín átti að bera fullan árangur. Með hverri neitun sem togað var upp úr Gísla, þrengdist hringurinn umhverfis hann, svo uppvakninar komu honum nú ekki að neinu haldi, útúrsnúninga eða bein ásannindi í opnu bréfi frá Gísla kom svo í ljós árangurinn, en Gísli þar hinn kannpakátasti og telur skrif mín fálm eitt, hins rök þrasa manns, til að vinna gegn „ráðu máli“ eins og hann orðar það. Ber hann af sér með hinu mesta oforsi að eigingirni hafi átt hér nokkurn hlut að máli, og þá vil ég spyrja: „Hver var þá ástæðan ekki Ekki viðhorf stjórnmálamannsins, sem hyggst að vinna flokk i sínum eða þjóðfélaginu gagn, ( í þessu tilfelli sveitinni) og ekki heldur viðhorf símka og eigingjarna manns, sem berst fyrir einhverju máli í von um vesælan stundahagnað. Nei Gísli afneitaði þessu öllu saman, og þá er nú búið að byrgja flest götin á greiinu, aðeins ofurlítil smuga, sem köllu er framhleipni og löngun til að láta á sér bera, og finst mér þá óþarft að eiða meira af rúmi Hreiðars til að sprengja slíka sápukúlu, þær hjaðna hvort sem er á sjálfu sér og vindunum streimir úr þeim engum til tjóns en í sjálfum sér hefur þessi fyrirhöfn mín, að ráða þessa gátu, verið allsendir óþörf, ef ég hefði beðið ofurlítið lengur gat ég gengið á hinn órækasta hátt, úr skugga um áhuga Gísla og einlægni í vegamálum af verkum skulu þekkja þá !

Magnús Blöndal

Athugasemd

Enda þótt framanskráð grein sé meir persónuleg ádeila, en hlutlaus gagnríni á tillögur manna um þegnskylduvinnu til vegabóta í hreppnum, og þar af auki svo strákalega skrifað svo strákslega skrifað að varla sæmir ungmennafélaga, finst mér samt ekki ástæða til að neita henni um rúm í blaðinu, vegna þess að henni fylgir fullt nafn höfundar, og er greinin því byrt hér á hans ábyrð. Hinsvegar gat ég ekki látið hjá líða, að gefa þeim manni, sem deilt er á í greininni, og ekki er ungmennafélagi, tækifæri til andsvara.

Ritstj.

Er afturhvarf að byrja ?

að sýna mér handritið af framanskráðri grein Magnúsar vinar míns með fyrirsögninni : Hvað var undir kuflinum „ og boðið mér rúm í blaðinu til andsvara ef ég vildi. Grein þessi er eins og fyrri ritsmíðar mannsins sama gullið í sömu skál. Hann virðist frekar trúlítill á sína eigin röksemdir, þa sem hann nú í þriðja sinn leggur út á ritvöllinn, með sömu pinklana, með sama unnihaldi, að undanskyldri tíkinni. Hana hefur hann skilið eftir að þessu sinni, og mun enginn lá honum það. Ég lýsti ástandi mannsins mjög rækilega í opnu bréfi til hans í Hreiðari, seinnpartinn í fyrravetur. Ég hefði feginn viljað,- hans vegna, geta komist fram hjá því að segja það alt. En hann lagð þannig grundvöllinn með sinni fyrstu vitsmíð- eins og hann nú sjálfur viðurkennir að hafa farið ágætlega af stað- að óhjákvæmilegt að fólk fengi að vita fyrri um afstöðu hans í málinu, svo það gæti dregið nokkurnveginn réttar ályktanir af heilindum hans, og staðfesta að vera nú orðinn á annari skoðun. Ég gat þess einnig í „opnu bréfi“ að ég myndi láta mig litlu skifta hvað úr penna hans læki, um mig og þegnskyldumálið, á meðan hann væti í sínum álagaham sem ég lýsti þar, og þar sem framanrituð grein hans ber það ekki með sér að sé neitt farinn að átta sig, þá hefði ég getað látið það ógert að taka svo mikið tillit til orða hans, að ég færi að gera við þau athugasemd. En það sem eingöngu kemur mér til að nota það tækifæri og stinga niður penna, en atvik sem gerðist í haust, og ber nokkurn vott um hugafarsbreitingu, eða byrjun á afturhvarfi til hins betra, sem ég tel rétt að geta um sem sé að Magnús gengist fyrir því, að fá menn í þegnskylduvinnu fyrir hreppinn ohg þótt sú þegnskylda væri nu nokkuð takmörkuð og óskipuleg, þá stendur alt slíkt til bóta, og verð ég því að lýsa hinni mestu ánægu minni yfir þessu spori í rétta átt, enda var ég búinn að biðja alla góða vættir að leiða hann aftur á rétta leið og losa hann við vondu andana En þá mun honum hafa orðið það á í haust að vinna ekk meira en sumir þeir fátæku sem með honum unnu sama kom í ljós í fyrrahaust, áður en dómgreind hans ruglaðist í þegnsakyldumálunum, þegar fram- og suðursveitarmenn samþyktu að leggja fram þegnskylduvinnu til vegagerða fyrir hreppinn. Þá bar hann fram þá tillögu að hver bóndi legði fram 12 dagsverk, gefins, án þess að honum dytti í huga að nefna nokkra --- fyrir þá fátæku. Svo kemur þessi maður fram á ritvöllinn með miklu yfirlæti og þykist vera málsvari þeirra fátæku, og lætur sig undir það mjög að ég skuli hafa dyrfsku að til að nefna þegnskyldu sem úrræði til að leisa verkefni, sem bæði fátækum og ríkum mundi veitast léttara að leisa á þann hátt heldur einhöngu með peningagjaldi og reinir hann mjög að leggja sig fram til þess að telja fólki trú um að fyrir mér vaki ekki önnur sjónarmið um þegskyldu, en að níðast á þeim fátæku, og hlífu sjálfum mér þessa ályktun sína dregur hann af það kannast, að hafa hreift þegnskyldumálinu neinn ákveðinn stjórmálaflokk, eða af pólitískum ástæðum þá segir hann að ég hafi þar með játað að ég hafi ekki haft hagsmuni fyrir sjónarmiði, heldur aðeins mína eigin hagsmuni. Hvernig lýst nú á þessar röksemdir mannsins? Þær eru örþrifa fálm hins rökþrota mans sem ekkert hefur nema viljann til þess illa. Þá nefnir Magnús í síðustu grein sinni, að margt hafi getað ilt af því hlotist, ef hann hefði ekki tekið til máls, og mín þegnskylduhugmynd kæmist óathuguð (af honum)? Í framhald. T.d. hefðu ungir menn leitað úr sveitinni, þangað sem þeir hafa óskert mannréttindi, eins og hann orðaði það. Í þessu sambandi vill ég mynna hann á það, að frá gamalli tíð hafa bæði sýslu- og sveitafélög búið við nokkurnskonar lögfesta þegnskyldu í vegamálum, og gerir engan greinarmun á ríkum og fátækum fremur en Magnúsi. Hver

verkfær maður á aldrinum 20-60 ára, átti að inna af hendi minst 1. d.v til hreppsvega, (mátti fjölga nokkuð d.n. ef með þyrfti) og hefi ég aldrei heyrt menn tala um neinn flótta úr sveitunum né mannréttindamissir í sambandi við það Miklu fremur hefi ég heyrt ánægju hjá mönnum yfir háum útsvörum, og þar á meðal hja Magnúsi. Þeir sem ekki hafa verið óánægðir með þessa ráðstöfun löggjafans áður myndu ekki undir neinum kringumstæðum geta talið þær þvingun og því síður kúgun þótt hver verkfær maður yrði nú að leggja nokkuð fleiri d.v. Til þessa sömu framkvæmda en áður, þegar tekið tillit til breittra tíma, bæði hvað snertir fyrirtæki og búnaðarhætti Hér áður meðan 1 d.v. var nóg þá þurfti ekki meira en ryðja götu fyrir hestafætur en nú er svo komið í sveitum landsins að þessar sömu leiðir, þar sem hestslóðirnar lágu aður eiga nú stórir vörubílar að geta gengið alla daga ársins, og til þess þarf að byggja trausta og góða vegi eins og allir vita það er þessi mikla og öra breiting sem svo margir eiga ervitt með að átta sig á, þess vegna verða óþarflega margir árekstrar. En nú vil ég spyrja: væri nokkuð ánægulegra að mæta þessu breitta viðhorfi með lagasvipu yfir okkur, en að geta mætt því með skipulögðu samstarfi, eftir reglum sem við settum okkur sjálf ? Ég held að það sýni meiri mandóm og þroska. Þá segir Magnús en fremur á að hann hafi byrjað að skrifa um málið, til að gefa mér kost á því að skýra tilgang minn og hvatir í þegnskyldumálinu á opinberum vettvangi. Við skulum nú athuga heilindin í þessari yfirlýsingu hans strax í fyrrahaust, eftir að ég hafi hreift málinu á fundi í U.M.D. Dengur ritaði hann sína fyrstu grein um málið, og slær því þar föstu hver tilgangur minn sé, án þess að hafa heyrt sjálfur nokkurt orð af því sem ég sagði á fundinum svo fór hann með grein þessa í félagsblaðið, þar sem ég á ekki aðgang að, nema fyrir góðsemi annara. Svo er honum bent á að ekki sé viðeigandi að taka árasargrein á utanfélagsmann, í blaðið, nema að hann sýni mér hana og bjóði mér rúm í blaðinu til andsvara. En það er Magnús sem gerir hvorugt ! og af hverju? Að því hann blígðast sýn fyrir greinina og vona að hún fari fram hjá mér, ef hann sýni mér hana ekki, og þar með losni hann við öll óþægindi af viðleitni til að ræða við mig um málið þá segir hann að til sé nokkuð sem kallað sé framhleipni og löngun til að láta á sér. Já! Það er nú engin furða þótt maðurinn myndi nú eftir þessum eiginleikum sem fylgt hafa honum sjálfum alla æfina og alt munu hafa raskað sálarró hans, þegar þeir hafa það þeir verið misnotaðir. Eins a í þessu máli, hefur hann orðið að þola það þeirra vegna, upp hefur komist um alt hans skoðanaflakk í þegnskyldumálinu, ósamræmi í orðum og athöfnum og m.fl. síðast puntar hann grein sína upp með skenni, sem ég mun eiga að meðtaka fyrir það að ég gat ekki unnið veginum í haust, eins og hann. Hann hefði nú vel getað sparað sér þá fyrirhöfn, því hann vissi manna best af hverju ég gat ekki komið, ég var búinn að segja honum það, og þarf því ekki að endurtaka það hér. En mér þætti leiðinlegt að þessi góða byrjun hans í haust stigi honum til höfuðsins.

Gísli Guðmundsson

Til athugunar

Það mun alment svo, þegar deilumal eru rædd á opinnberum vettvangi, að málsaðilar sýni meiri prúðmennsku í riti en ræðu, þess vegna kemur mér það undarlega fyrir sjóni, þegar höfundar framskráðra greina snúa þessu alveg við. Þegnskyldumálið, svo kallaða, hefur, mér vitanlega, verið rætt á tveim fundum hér í sveitinni, á ungmennafélagsfundi haustið 1939, og á hreppskilafundi s.l. vor. Gísli guðmundsson ræddi mjög prúðmannlega um málið á báðum þessum fundum, og Magnús Blöndal sem ekki var staddur á fyrri fundinum, leiddi umræður um málið að mestu leiti hjá sér, á hreppskilaþinginu. Mér finst því ástæðulaust að leifa þessum mönnum, til langframa, sífelt hnútukast í Hreiðari um þetta mál, hnútukast sem þeir bersýnilega telja sér ekki samboðið að hafa í franinni á opinberum fundum. Ég vil því biðja þá menn sem næstir hafa með höndum ritstjórn hreiðars, að íhuga það, hvort ekki sé rétt að stemma stigu fyrir frekari umræður um þetta mál í blaðinu, nema því aðeins að þeir sem í hlut eiga, leggja niður persónulega áreittni, og ræði þegnskyldumálið með meiri prúðmennsku en þeir hafa gert til þessa.

Ritstj.

Um íþróttir

Mér dettur í hug að senda Hreiðari heimska nokkrar línur um íþróttastarfsemi og íþróttaviðburði á vegum U.M.F. Drengur, þetta síðastliðna starfsár. Ég skrifa þetta ekki vegna þess að ég haldi að ykkur félögum mínum, sí þetta með öllu okunnugt, heldur af því að ég álít að Hreiðar eigi að varðveita og geima slíkan fróðleik Félagið hóf íþróttastarfsemi sína, á þessu ári, fyr en nokkru sinni áður, með því að láta skíðaíþróttina til sín taka, nú er svo komið að fjölmargir félagsmenn hafa efnt sér skíði, og munu stunda þá íþrótt hvenær sem tími og færi leifir. Þáttur félagsins til eflingar skíðaíþróttinni s.l. vetur, var sá, að það styrkti; 6 félagsmenn til þáttöku í skíðanámskeiði Ármanns í Jálepsdal. Óhætt er að fullyrða að færri gátu sótt þetta námskeið en vildu, og bar margt margt til þess sem ég ætla ekki að rekja hér. En þetta var góð byrjun. Þá er næst að geta þáttöku félagsins í drengjahlaupi Ármanns og víðavangshlaupi S.R í Reykjavík. Æfingatími fyrir þessi hlaup var stuttur eins og endranær, einn mánuður eða tæplega það, og má furðu gegna hvað góður árangur náðist eftir svo stutta þjálfun, og sannar reyndar ekkert annað en það hve góð hlauparaefni við eigum. Í drenjahlaupinu sem háð var 28. Apríl, tóku þótt 5 keppendur frá Í.k. og voru þeir allir úr U.M.F. Drengur, og voru það þeir Guðm. Þ. Jónsson, Óskar Jónsson, Gunnar Ragnarsson, Sigurgeir Jónsson og Þorgeir jónsson. Þótt þessum áhugasömu og efnilegu drengum tækist ekki að bera sigur úr bítum úr þessari hörðu keppni, þá er ég ekki í vafa um að það er mikilsvert, bæði fyrir þá og félagið að þeira tóku þátt í henni.

Víðavangshlaup Í.R. var háð fjórum dögum síðar, og í því tóku þátt 6 keppendur frá Í.K., þarf af 4 frá Dreng, en 2 frá Stefnir í Kjalarnesi. Í þessu hlauði kepptu þeir einnig Guðm. Þ. Jónsson og Sigurjón, og auk þeirra Guðm. á Þúfu og Sveinn í Þúfukot. Frammistaða þessara manna var ágæt. Guðm. á Þúfu varð 4 maður að marki, Guðm. Þ 7 og Sigurgeir 9, og sveit Í.K. önnur í

röðinni. Af þessu veit að við eigum en sem fyrr mjög efnilega hlaupara. Seinnipart vetrar var mikið rætt um að fá hingað íþróttakennara til þess að þjálfa fyrir hitt væntanlega íþróttamót U.M.F.Í. Úr þessu varð þó ekki af ýmsum ástæðum. Það var því ekki um annað að gera en að reyna að æfa eftir fögum. Veðrátta var slæm, þá sérstaklega um helgar, svo að samæfingar urðu litlar, svo það sem á var að byggja, voru sjálfæfðir áhugamenn, þegar lagt var að af stað austur að Haukadal á alsherjarmót U.M.F.Í. Það hefur margt verið skrifað og talað um það mót, og allt hefur það hnigið á eina lund um að það hafi verið einhver glæsilegasta og besta útiskemmtun sem haldin hefur verið á landi, enda var hún hjúpuð í geisladýrð brennandi júnísólar, langt hafin yfir dimmrauðri rigningardaganna á undan og eftir. Slíkt mál hlýtur að hafa djúptæk áhrif á alla sanna ungmennafélaga. Á mótinu tóku þátt þrjú ungmennasambönd. Frá U.M.F. Kjalarnesþings voru 18 keppendur, þar af 9 frá Dreng. Eins og ykkur mun öllum kunnugt þá bar U.M.F.K. sigur úr bítum í þessarri keppni, og kemur til með að verða fyrsti handhafi verðlaunagrips þess en þau systkinin Rannveig og Ólafur Þorsteinsson, hafa gefið U.M.F.Í. handa samböndum þess að keppnum. Er það útskorinn skjöldur í líkingu við hið nýja sambandsmerki U.M.F.Í. Ég hirði ekku um að geta um einstaklingsafrek frá mótinu, því um það er ýtarlegskýrsla í síðasta T.bl Skinfaxa , og það fáið þið væntanlega öll. Skæðasti keppinautur okkar á mótinu var U.M.F. Borgafjarðar, og var það mjög vegna þess hve það hafði góðum sundmönnum á að skipa, enda varla þakkandi þar sem skilyrði eru svo góð til sundiðkunnar sem víða er í Borgarfirði. Ef ég væri spurður að því hvort ég hafi búist við svo góðum árangri hjá mönnum okkar, þá svaraði ég því hiklaust játandi en hinsvegar varð ég stórlega vonbrigðum yfir getuleiti, sérstaklega U.M.F Skarphéðinn. Ég er þó viss um að það býr yfir meiri kröftum en þarna kom fram og dróg ég þá ályktun mína af því að þarna sýndu stórir hópar ungra manna leikfimi undir stjórn þeirra Sigurðar Greifsonar og Jóns Bjarnarsonar, og er mér nær að halda að þeim frítíma, sem þeir í annarri trúa hafa matað til íþróttaiðkanna, hafi þeir farnað til leikfimisiðkana, til þess að leggja einn, einn skrifa að því að mótið gæti orðið sem margbreytilegast og glæsilegast, fara mikið er víst að vel megum við standa okkur í U.M.F.K. þegar röðin kemur að okkur með að halda slíkt mót, ef við eigum að standa á sporði U.M.F Skarphéðinn. Þó að á Haukdalsmótinu voru ekki slegin meiri Íslandsmót í íþróttalegu tilliti, þá saman það þá fljótlega að U.M.F geta hinndarlaust sent bestu menn sína til keppni við íþróttafélög kaupstaðanna, eins og þau hafa nú aðfast reitt til, og þar með ætti að detta úr sögunni það lítilfjörlega kapphlaup, sem hefur átt sér stað meðal sterkustu íþróttafélaganna í Reykjavík um það, að sölva undir sig efnilegustu íþróttamennina í sveitunum. Ég læt svo útrætt um þetta grlæsilega og minnisstæða íþróttamót. Þá er þess að geta að þeir Axel og Sigurjón á Hrútanesi og Guðm. í Laxarnesi, auk þeirra ganna og Sveins Guðmundssonar úr Afturelding – köstuðu frá sér orfi og ljá og lögðu til kapps við þá af íþróttamönnum í Reykjavík og Hafnarfirði, sem drengir kallast og eru innan nítján ára aldur. Kepptu þeir þar undir hinu sigursæla merki Í.K. Var sú för hin mesta frægðarför, því keppt var um og er það í fyrsta sinn sem hann er unninn af félagi því mjög glæsilegan orðstýr, og er það skylda okkar að gera með neyð þá eftir því sem hægt er. Þá má ekki gleyma því er Guðm. í Laxarnesi brá sér frá slættinum suður á íþróttavöll og hljóp 5 km á mótið 4 bestu hlaupurum landsins og varð þriðji. Þá er það íþróttamótið á milli Afturelding og

Drengur í Tjaldarnesi. Þar var nú aðalkeppnin á milli Axels og Janusar, sem á fyrri mótum höfðu sameinað krafta a notasína. Keppnin varð hörð og árangur víða góður, en mótinu lauk með sigri Drengs. Það má nú segja að Drengur hafi ekki legið á liði sínu, þegar til leiks hefur verið komið og það vel. En hvernig hefur starfsemin verið heima fyrir? Það má nú kannske segja að það sé að kasta steini að sjálfum sér að tala íþróttaæfingar um nokkrar helgar, en bæði að veður var oft óhagstætt og fólk sætti illa. Byrjað var að æfa stúlkur í handboltaleik, og verður vonandi framhald á því. Í september hélt félagið íþróttamót á Bugðubökkum, fyrir drengi. Mótið var illa sótt, bæði þá áhorfendur og þáttakendur. Flest einstaklingsstig fekk Axel jónsson Annar varð Sigurjón Jónsson og þriðj Andrés Andrésson. Því verður ekki neitað að félagið á erfið uppdráttar sökum húsleisis og ónógs íþróttasvæðis, sem leiðir af sér örðuleika fyrir æfinga starfsemi félagsins. Og á meðan er það afar mikilsvert að í félaginu er kraftar sem með þrautsegju og viljakrafti, ná þeim árangri með sjálfsþjálfun, að standa á sporði, jafnvel fremstu íþróttamanna landsins að slíkum mönnum þarf að hlynna eftir megni. Haustið er hvíldartími íþróttaumannsins, þá safnar hann nýju starfsþreki, og skipuleggur starfaðferðir næsta árs. Þenna tíma nota íþróttafélögin einnig til að undirbúa æfingar næsta árs Nýja starfsárið byrjar nú sem, og þá meigum við einskis láta íþróttamálunum í fé þá liðsveislu og íþróttamönnum þann stuðning eins við getum Að lokum vil ég óska þess að íþróttalíf félagsins eigi eftir að blómstra. Að þeir sem hafa kynnst íþróttunum eiga eftir að njóta þeirra og ná settu takmarki, og enfremur að þeir sem ekki hafa kynnst þeim, gefa kost á því.

Gísli Andresson

Bjrni ólafsson

(ritstj. Þessa t.bl.)

Hreiðar heimski

XXII. árgangur

Útgefandi U.M.F Drengur

1.tölublað 1941

Hreiðar heimski óskar öllum lesendum sínum árs og friðar og þakkar þeim liðna tíma. Hann vill um leið nota tækifærið, á þessum tímamótum og tæpast um til líta yfir farinn veg. Og einnig ef þess er nokkur kostur, leiða getum að hvað hin líðandi stund má bera í skauti sér. Hann er núþegar búinn að slíta ballskónum og hefur numið gelgjuskeiðið á enda. Í dag hefst hans 22.árg. Við leikur framtíðin, sem tekur í sér lokkandi fyrirheit mannsinns áranna með

skyldum og ábyrgð. Rétt Heiðann er kjarksýnn, sem vera ber, eins og hver ósjaldnar unglingur, sem hefur í sér fólgna svellandi lífsorku og aðhafna þrá. Hann veit, að undir framtíð hans renna styrkar slóðir, starfsgleði og viljaþróttur æskunnar, reynsla og ségg þeirra sem eldri eru. Hann veit, að eins og augun eru spegill sálarinnar, er hann og undyrskyn félagslífssins. Blöð hans munu um ókomnar aldir, geyma minningu samtíðarinnar löngu eftir að hún er liðin, og dúnlaus tími hefur jafnað við jörðu vorkunn hennar og vegsumeskjun. Rétt meðan íslensku þjóðinni er nutið og íslensk tunga lifir, varðar hann ófrilgjann minnisvarði þeirra manna sem störfuðu í Dreng, félaginu sem er orðinn seint sterkast þáttinum í lífi þessarar sveitar. Félagsskapar, sem var þess umkominn, að varð veila æskulýð sinn, frá því að verða vitlaus, rekaviður á fjörum fiskiþorpanna. Rétt tók heldur þann kostinn, að leggja á sig óþollegt erfiði, að leyfa hinum frumstæða kúskap í fyrirmyndarhorf, girða lind og gróða, brjóta ný og byggja, græða skóg og yfirleitt gera hinar stórflestu umkomur, sem mætti sleppa tilfinningu í búnaðarháttum og menningu. Og þetta allt hefur tekist, á tímabili, sem mörg önnur sveitafélög, horfa meiri fljótt til ólífis, sinnum bestu sínum og tötrum. Þau hafa orðið að sjá á eftir unga fólkinu yfirgefa óðul feðra sinna og flykkjast til strandar, því því auðnaðist ekki að finna sjálf sig, í faðmi fósturjarðarinnar, állhaganna. Hreiðari hefði nú leitast við að bregða ljóti yfir starf eitt og stefnu átt þess þó, að gera tilraun að greina milli sín og félagsins, því hann og félagið eru eitt. Hann vill að endingu að einn minna á að mun vandi vil til vernda þeirra, sem sum nú eru fallið til varð veislu, kóði að máli og formi. Ekkert sannar hin um unir, en til þess að vita að í greinunum laus jafn vel fyrir sigrum, sé miðst á algengustu orðum og þau afsræmd svo, að þau verði lítt skiljanleg heilsýnum mönnum.

R.

Lög nr. 74 31.des 1937

Fyrir nokkru síðan var ályktum samþykkt á Drengsfundi, þess efnis, að minna ófullega að því að sjúkrasamlagi Kjósarhrepps verði breytt í það horf sem III. Kafli alþýðutryggingar laganna ræðir um. Virðist mér ályktun þessi í alla staði tímabær. Því þótt hér hafi starfað um skeið sjúkrasamlag, þá var það til mjög lítils gagns, enda mjög vafasamt að nokkur líftóra finnist með því nú, jafnvel þótt til skoðunnarinnar veri kvaddur til, lokunir, alla leið norður af Hornströndum. Mig minnir að síðasti aðalfundur þess félags, hafi verið haldinn 1932 eða 33 og þá kosin stjórn til eins árs, og er ekki vitað hvar nokkur maður lítur sig nú í stjórninni. Rétt ef svo skyldi reynast, velli sem slíkt félagstarfar. Á þessum sama fundi, alla ég, að hafi verið samþykkt, að samlagið reyndi að afla tekna á annan hátt en með iðgjöldunum einum saman, happdrætti, hlutavillu eða slíku og sjórninni taldar framkvæmdir. Rétt ekki lofi mér auðmest að frétta af þeim framkvæmdum. Rétt af þessum tréfótagangi öllum, saman, er það ljóst, að það var ekki að ófyrirsynju að hér. F Drengur fann hjá sér hvöt að hreyfa þessu máli. Hitt banna ég aftur á móti, að samþykkt þessi sem Drengur gerði, hefur ekki einn sem komið er orðið annað er orðin dóm. Alla ég þó, að það liggji algerlega á valdi félgasins, að knýja þetta mál fram til þeirra úrslita, að úr því fáist skorið, hvort hér er fyrir, hendi nægjanlegt fylgi í málinu, til þess að það nái fram að ganga, eins og lög mæta fyrir. Rétt þessi samlög eru stofnuð á þann hátt að annaðhvort á hreppsnefnd .. að almenni atkvæðagreiðslu meðal

kjósenda í sveitinni, eða ef hún hefur ekki skilning á málinu, þá er hún skyld að láta slíka atkvæðagreiðslu fara fram, ef fimmti hluti kjósenda óskar þess, og geri ég ráð fyrir að Drengur hafi yfir því atkvæðamagni að ráða kosningabæna manna. Rétt ef meirihluti kjósenda greiðir atkvæði með því, er skylt að stofna samlagið. Eða með öðrum orðum , það þarf liðugan helming kjósenda að samþykkja störfum sjúkrasamlags, til þess að megi gera það. Rétt þá er að gera sér grein fyrir því hvaða skyldur og hlunnindi slíkur félagss skapar hefur í sér fólginn. Rétt lágmarks hlunnindi samkvæmt tryggingarlögunum eru:

I. Almenn læknishjálp hjá byggingar læknis (en það er lækni sem samlagið hefur samið við) greiðist að felldu, enda fari skoðun fram á læknisstofu og í vinnutíma læknisins. Önnur læknishjálp er að miklu leiti bundin samþykkt hvers samlags.

II. Gyfs og umbúðir, greiðast að fullu á sjúkrahúsi og að 2/3 utan þess.

III. Ókeypis vist á sjúkrahúsi eftir ráði læknis samlagsins. Þessi hlunnindi gilda þó ekki nema allt að 26 vikuna búna fyrir einu og sama sjúkdóm.

Skyldunnar felast í því að inna afhendi iðgjöld sem á öllum gjalddögum. Starfa þau samlög sem til þessa hafa starfað utan bæjanna tekið 8-10 krónu gjald að miðlinum sínum á ári og kæmist sæmilega af, eftir umsögn skrifstofustjórnar í sjúkratryggingum. Börn samlagsmanna yngri en 16 ára njóta sömu hillinda og foreldrar þeirra, án þess að greiða iðgjöld. Tekjur samlagsins myndast á hálfu leyti af iðgjöldum félagsmanna. Að einum fjórða frá sveitarsjóði. Þeir sem hafa meira en kr. 4500, svo skattskyldar tekjur árlega, njóta aðeins skylduna samlagsins. Þetta eru n´ðu aðaldrætinni, sem marka stefnu þessa félagsskapar. Það sem slíkum samlögum hefur aðallega verið falið til frádrátts er að þau séu dýr. Auki furðar hreppsfélaganna, Rétt ef litið er á sjúkdóma sem böl, sem jafnan er reynt að ráða bót á, hvað sem fjárhag eins lak einganna líður, þá eru allir gjaldendur sveitafélaganna raunverulega samábyrgir fyrir kostnaðarleiðinni. Því gefist einhver fjölskylda upp við að standa straum af sjúku sifjaleiði, er það hreppurinn, þ.l. gjaldinu sem loka við. Rétt ávinningurinn fyrir sveitarfélagið í heild, er þá alltaf ríkisstyrkurinn, Gæfi ég vel hvað, að hann hefði orðið alldigur sjóður fyrir Kjósarhrepp á undanförnum árum ef samlag hefði starfað hér. Svo verður hver og einn að gera upp við sig, það siðferðis og tilfinninga spursmál, hvort hann vilji leggja á sig um fáar krónur lífgjöld fúslega, til þess að létta þeim byrgðanar, sem sjúkir og þjáðir eru, í Jón Trausti, að njóta sjálfir slíkra hlunninda, er orðin kemur að þeim.

Magnús Blöndal.

Hreiðar heimski á að koma út 6 – 7 sinnum á ári

Útgefandi

U.M.F.

Drengur

3. tölublað 10 Apríl 1941 XXII

Jónsmessunótt.

Andvaka sólin öldunum tefur,

örmunum Jónsmessunóttin mig vefur.

Heyrði ég hörpuslátt huldurnar kalla

Svífa frá sænum svanir til fjalla

Hvað er sem dvelur þig heillin mín góða

hét má ég bíða, við klíð minna ljóða.

Syng ég um sumarnótt seyð minn í kvæði

frjáls ég þér fagna, fljúgðu nú klæði

Fljúgðu nú klæði yfir fjöllum og heiðum

fljótara og stættara en haukur á veiðum,

langt úti áhyggjum eigum við næði

fram hærra fljúgðu – fljúgðu nú klæði


Verðlaunasagan

Tíu krónur í verðlaun fyrir eina smásögu.

Gaman væri, en hamingjan góða, hvernig mætti það takast að sem ja heila sögu, sem bæði hefði upphaf og endir, en kæmist þó fyrir á einni síðu í „Hreiðari“. það yrði víst að vera sönn saga, því lygasögur eru alltaf svo langar.

Daddi litli hallaði höfðinu spekingslega, stangaði úr tönnunum með pennanum, sleikti út um og skyldi eftir stóra blekklessu á eftir vörinni. En hann ætti að geta þetta, því hann var skáld, að minsta kosta var töluvert mikill skáldskaður, oft eog einatt að bylta sér einhverstaðar innan í honum. þessar 10 kr.-þær út af fyrir sig voru nú raunar einskis virði. En heiðurinn „skáldkóngur Kjósverja“. – Já, það var ómaksins vert að leggja heilann í bleyti, nokkra daga, til að öðlast slíka nafnbót. best væri að verja þessum tíkalli i áheit, heita t.d. á Strandakirkju ef hann fengi nafnbótina. það gerði frændi einu sinni, en hann tapaði ekki krónunum, heldur hinu, og það var honum víst meira virði því allir ætlast til að fá margfalt verðmæti á við það sem þeir verja í áheitið. En frænda tókst ekki að snuða forsjónina. Ekki væri betra að heita á Hallgrímskirkju, því húnkæmist víst aldrei hærr en það að vera kartöflukjallari. Nei, þá væri betra að stofna sjónð eins og Kiljangerði í fyrra. Leggja tíkallinn í sjóð, láta hann ávaxtast þarngaði til hann næði 50 kr. verja síðan ¾ af vöxtum hans til þess að styrkja árlega þrjú efnilegustu skáld sveitarinnar. og rétt væria ð sýna Ólafi á Neðra Hási- sem í byrjun ungaði út tíkallinum, - þá virðingu, að skipa hann í nefnd, til að annast um sjóðinn og úthluta styrkjunum. Þá var þetta vandamál leyst. Daddi litli rétti úr sér og dróg létt andan. En bara að söguskömmin verði ekki of löng.

Sigursaga (Verðlaunasaga)

Það var heldur sigursaga,

sem ég heyrði í gær.

Gvendur yrkir alla daga

óðar hjartað slær.

Hann bjó sig um og bað sér kvinnu

það blessað himna ljós

er hatar brask og bretavinnu

Já – bara hann ætti fjós.

En hvað er nú ég held ég verði

að hinkra hérna við.

Veist þú hvað hann Gvendur gerði

-ég gef þér stundar frið. –

Já alveg rétt! Hann fékk sér fjós,

sem fóðrar belju og kálf,

og seinna fær hann sómadrós

og sagan verður hálf.

Já, hálf er leið þegar hafin er

ég hugsa eins og þú

af öllu sem fyurir augun ber

er ekkert fegra en þú .

Nú, ei við mjaltir Gvendur grætur

glöð er kempan snjöll,

Nóg á sá sér nægja lætur.

Nú er sagan öll-

Alþýðumenntun

Eitt af alvarlegustu viðfangsefnum hverra kynslóða er uppeldi æskulýðsins. Stórfelld þjóðfélagsleg átök hefir þurft til að hrynda fram sjálfsögðustu kröfum til menntunar æskulýðnum. Hér á Íslandi er nú gerð sú lámarkskrafa til 14 ára unglings að hann kunni að lesa og skrifa móðurmálið stórgallalaust, og kunni undirstöðuatriði um meðferð algengra talna.

Þrátt fyrir það, þó þessai kröfu sé fullnægt, er það viðurkennt að slíkt er ekki einhlýt menntunar undirstaða í þjóðfélagi, sem teljast vill meðal fremst þjóða heims um alþýð menningu – þess vegna hafa verið stofnaðair alþýðuskólar. Nú er það orðið all almennt umræðu og deiluefni hvort alþýðuskólarnir ná í raun ogveru tilgangi sínum. Dýrkendur alþýðuskólanna halda því fram að svo sé, og því beri að fjölga þeim og bæta. Aðrir hafa margt útá þá að setja – Telja meðal annars að fjölmennir samskólar pilta og stúlkna leiði til gjálífs og lausungar í þjóðfélaginu. Það er almennt viðurkennt að sérmenntun miðuð við ákveðið lífsstarf er farsælli, en alþýðuskólarnir og því beri að fjölga þeim skólum sem veita hagræna þekkingu sem stefni að ákveðnum starfsgreinum. En um það hvernig leysa beri úr vandræðum hinna mörgu sem engrar framhaldsmenntunar njóta, eru skiftar skoðanir. Sumir vilja gera alþýðuskólana að skyldu skólum, en aðrir vilja auka og efla barnafræðsluna svo að hún jafngildi 1-2 ára námi í alþýðuskólnunum. Þessi skoðun miðast fyrst og fremst við það að margir þeir sem fullnaðarpróf taka á fyrningaraldri og ekki fara í framhaldsskóla, eyða dýrmætum tíma, af æfi sinni án þess að hljóta nokkra viðunanndi fræðslu – slíta tengsli sín við heimilin og gerast sjálfala og viltir vandræða meðlimir í þjóðfélaginu og s.frv. o.s.frv.

Tillaga þessara manna er að lengja skólaskyldur aldurinn til 16 ára aldurs, og leyfa þeim einum inngöngu í framhaldsskóla sem lokið hafa prófi í slíkum skóla.

Með þessu einu telja þeir tryggt að lámarkskröfu um alþýðumenntun í landinu fullnægt.

Hvernig horfir þessi tillaga við okkur Kjósverjum ? Við höfum ennþá farkennslu og við höfum þó leyft okkur að veita 12-13 ára börnum fullnaðarpróf. Með tilliti til þess að farskólar þó erfiðir séu hafa ef þeir geta fengið góðan kennara, sæmilega möguleika til að veita nemendunum allgóða fræðslu, er slíkt varla forsvaranlegt. En bændurnri þurfa börnin til vinnu er þau komast á legg og leggja þá oft á tíðum mestu árherslu á að þau losni við skruddurnar sem fyrst.

Ef hér í Kjósinni væri barnaskólahús á sæmilegum stað, mætti velstarfrækja unglingaskóla 4 stundir 3 daga vikunnar og ætla nemendunum tvent auk lærdómsins. Sem sagt að gang alllanga leið til skólans og vera foreldrum sínum eða forráðamönnum til verulegs gagns heima fyrir.

Með þessu væri aðaltilgangi allrar fræðslu náð, í fysta lagi að undirbyggja almenna og trausta alþýðumenntun um bókleg fræði og í öðru lagi að sá þáttur sem bindur unglinginn við heimlið og heimilisstörfin væri hvergi rofinn og yrði því á margan hátt til eflingar heimilismenningunni, ef vel væri á haldið samstafinu milli kennara, nemenda og heimilanna.

Ég ætla ekki að orðlenga þetta að þessu sinni, en ég geymi í huga þá metðaarfullu von, að strax og hinum ægilega blóðdansi heimsveldanna lýkur takist okkur Kjósaringum að reisa myndarlegan barna og unglingaskóla í sveitinni, sem geti á vel viðunandi hátt fullnægt öllum kröfum um alþýðu fræðslu.

Við skulum stofna fyrirmyndarskóla, sem verði undirstaða hækkandi gengis, framsækinnar og ötullar kynslóðar.

Gestur Gísli Andrésson

Þurkur (Verðlaunasaga)

Það hafði ekki komið skúr úr lofti í margar vikur. Jón bóndi horfði áhyggjufullur á harðbalana í túninu, hvernig þeir gulnuðu með hverjum degi sem leið. Hann hafði stutt sig upp við smiðjukampinn á hverjum morgni, án þess að breyta í nokkru þessum gamla vana.

Ekki er hann þesslegur að rigna í dag – hafði hann tautað úti loftið á hverjum morgni. Því skyldi hann líka vera að rigna ?

Nú stóð hann þarna, - og góðri stundu lengur en hann þurfti með. – Hann hafði komið auga á smá agnarlítinn skýhnoðra út við sjóndeildarhringinn. Hann strauk vandelga úr augunum til að fullvissa sig um að ekki væri komið vagl á augað.

Nú rignir hann í vikulokin tautaði Jón – þetta var mánudagur -

Á þriðjudagsmorgun sá hann skýið aftur. En sú blessun að fá nú loksins vætu. Á laugardagskvöldið kom svo skúrinn – Jón fór til kirkju á sunnudaginn, til að sýna að hann kunni að meta þessa náð. Að lokinni messu drakk hann kaffi hjá maddömunni. Það er vonandi að hann fari nú ekki að ganga til rigninga, sagði maddaman – Já, sagði Jón.

Það er alltaf dýrmætur blessaður þurkurinn um sláttinn – sagði maddaman.

-Ef að ég mætti ráða þá mundi ég hafa því þannig. Sagði Jón – Hann horfði á maddönuna og sá hvernig hárí á henni var álíka hvítgult og harðbalarnir í túninu. -

Það er þó mikil blessun að fá þó ofurlitla skúr þegar sólskinið gengur fram úr hófi.

Draumar (Verðlaunasaga)

Það var einni viku fyrir ástandið – Gvendur smali hafði lagt sig eftir miðdegismatinn og sofnað-

Hann dreymdi að hann væri orðinn bóndi og ætti 4 fallegar kýr – þetta var um sumarmálin og sú skjöldótta nýborin, þvílíkt dásemdar júgur undir skepnunni. Þp heystaðan væri ekki á marga fiska þá teymdi hann blessða kúnna inní tóftina til þess að hún gæti sjálf valið sér það besta úr tuggunni.

En óðara en hann leit við, var kýrskömmin búin að éta sig í gegn um heystæðið svo ekki sást á nema tortuna og granirnar.

Alt í einu sá hann að það var kominn bylur og það snjóaði og snjóaði og fenti inn tóftina.

Undrandi og glaður sá hann að snjórinn var bankaseðlar, fimmkallar - tíkallar alltaf meira og meira.

Hann hamaðist við að tína þá saman loksin fann hann að hann var bæði þyrstur og svangur, en þegar hann ætlaði að fá sér mjólkursopa, sá hann ekkert eftir af þeirri skjöldóttu nema skjátan og beinin.

Allar hinar kýrnar- þessar fallugu kýr lágu hordauðar á básunum.

Gvendur rak upp angistarvein um leið og hann hramsaði eftir bankaseðlunum sem í einnri svipan voru að breytast í snjó.

Af ákafanum datt hann fram úr rúminu og vaknarði. Sóin skein inn um gluggan, það var þó alltaf huggun, að eþtta skyldi þá vera aðeins draumur. –

Hreiðar heimski

XXII. árgangur

Útgefandi U.M.F Drengur

2. tölublað 1941

Móðurmálið

I. Nú að undanförnu hefur töluvert verið ritað og rætt, bæði í blöðunum og útvarpi, um það að íslenskri tungu sé misboðið bæði í ræðu og riti, og einnig í daglegu tali. Sumar nýútkomnar bækur bækur hafa af ýmsum verið harðlega gagnrýndar, og það því að skiljia hver áhrif slíkar bækur geta haft á þá, sem þær lesa, sem að öllum líkindum eru mjög margir. Það hlítur þvi að hafa mikið að segja hvort að viðlesin bók er skrifuð á góðri eða vondri í slensku. Nú mun það yfirleitt svo, að nýjar bækur eru yfirleitt lesnar meira en þær eldri, enda þótt þær hafi ýmsum fengið misjafna dóma. Það virðist því auðsætt, að áhrifin á lesendurna hljóti að verða hið að spilla smekk fólksins á gott mál með því að lesa þær bækur, sem skrifaðar eru á miður góðri íslenskuþ Það sýndist því nokkur sanngirnis krafa, til þeirra, sem leggja það fyrir sig að skrifa, og njóta ríflegs styrks, skrifaðar bækurnar á sæmilegri íslensku. Minni kröfu finst mér varla hægt að gera til þeirra. En manni verður á að spyrja. Hvernig stendur á því, að kunnáttu í íslenskri tungu miðar svo hægt áfram, sem raun miðast bera vitni um? Að hvergi gagni kemur öll sú menntun, sem fólkið fær nú á dögum, borið saman við eldri kynslóðina. Ef til vill mætti ætla að íslenskri tungu væri nokkur hætta búin, vegna komu hins breska setuliðs, og kynningu við það; þegar fólk fær að læra vins orð og setnningar í enskri tungu. Þó má enginn skilja orð mín svo, að eigi megi íslendingar hafa afskipti af hinum ensku hermönnum, eða læra enska tungu; heldur aðeins að heimi sé ekki blandað okkar eigin máli, eins og mörgum mun gjarnt að gera.Ekki man ég eftir að hafa séð tillögur um það, hver ráð séu líiklegust til að vernda móðurmál vor fyrir áhrifum erlendar tungu, eða viðskrípa. Ekki var það meining muni að gerast neinn siða mislæri í þessum efnum. Þó vildi og á þessum sem landi, minna ungmennafélaga á, að á stefnuskrá þeirra mun vera, að fegra og vanda móðurmálið. Ef á að þetta hjal er ekki all vil í bláinn, finnst mér fínni til kominn, að á minnist stefnuskráaratriði sé framfylgt; og að það sé vel athugað á hvern hátt það er hægast mínar hvers ungmennafélags. Enda er það unga kynslóðin, sem taka á við af þeirri eldri og byggja og heysla landið. Dettur mér í hug í þessu samlandi, að menn, sem betur væru að sér,

minntu hina á bæði á félagsfundum og utan þeirra, og reyndu með því að rengja þá smám saman af að nota ýms útlendarðri stað íslenskra, og að engan U.M.F. félaga væri leyft að misbjóða sinni feðratungu. Það er trú mín að töluvert væri hægt að minna á í þessa átt, ef að allir legðust á eitt í því efni. Og þó að við vitum ekki nú hvað framtíðin ber í skauti sínu, okkur til handa, tel ég skyldur okkar að vernda vorra feðra tungu að meðan við viljum kallast íslendingar.

Steini Guðmundsson.

,,Þar laumaði ég þér lambið gráa.‘‘

I. Ríður að þrífa höfðingi heim, hann ætlar að gista á bænum þeim. Hann hafði lengi ítak það er átt að eiga þar greiða ef lá honum á. Það hafði hann kosið sjálfur í sátt, seklina að greiða hann Þórhallur má.

Og þó að nú væri um bónda breytt, hann breytti höflum um það ekki neitt. Því enginn þorði að mæla í mót, og málurnin stóð úr forðum sem fyr. Og aldrei hafði hann loðið fram þann lóð þó læri að lögum hann Víga – Styr.

En yfir forðum hann Þorlákur þá þvílikri venjir mælti svo þá: ,,Fyrir litlar sakir Þórhalla þú, það vissu allir, seldir í hel. En fórnin hans eru bæði hér nú, og bæri þér eitthvað að gera þeim sel.‘‘

Mælti þá Styr: ,,Jeg sveininn vilj sjá, svo að ég viti hvað ætla honum má. Já lítið hann er, jeg hræðist ei hann lít hefnda eftir hann föður sinn. En lítið ég honum launa þó hann, og læt ég þá venjum í þetta sinn.‘‘

,, Og nú mun ég lambið honum grátt, gengur það heim, er nýtt og smátt. En fleira ekki hann fá skal af mér, fullgoldinn er nú hann pabbi þinn. Og betur ég aldrei bætti neinn vor, þó bæri ég að honum vopnin stinn.

Þorleikur mældi svo: ,, þetta er smátt af þér, sem að slíkur ríkdóm átt.‘‘ En Styr ansar aftur: ,, Þegja skalt þú Þorleikur, skiptu þér ekki af mér. Víst skal ég láta þig vita það nú að vissast og berst er það sjálfum þér.‘‘

En síðan frá Jörfa, slípnir hann Styr og stefnir á götu, sem ætlað var fyr. Hann þurfti að fara og þeysti á leið þangað og suður í Borgarfjörð. Því deila þar milli landanna beið, um bera fram átti hann sáttargjörð.

En Gestur hjá fénaði fóstra síns sal, furðu smár vexti, en hlaupið hann gat. Nú var hann hugsi um mál sín og mátti hann ei hefna síns föður á Styr. Hann tók þar úr skógi og tálgaði geiri, hilbúin var ekki öxin hans fyr.

En blóðdropar féllu á skaftið, þá skjótt hann skundaði heim, honum var ekki rótt. Systir hans hittir og segir því frá segir hún ,,Spá mun víst hiðmiði það þó undarlegt virðist þá ætla það má jeg óska að það komi á maklegum stað.‘‘

En Styr er þar kominn og stefnir í hlað, stundum á Hilará ekkert vað. Nú hafði hún bleytt þeirra kapal og kjól, en kalsa veður var allan þann dag. Bóndinn á Jörfa þeim skaffaði skjól, ef skyldu, því komið var á þetta lag.

Úr vosklæðum fóru, en kölum var kalt, þeir kvörluðu, að sparað var eldsneyti allt. En Gestur það heyrði, og sótti allt sóp, sem hann fann og kastaði á glóð. Og rökkur um húsni reykurinn skóp þá rjáfri að selum nú trælunni hlóð.

En Gestur það notar og gengur á snið, það gætir að honum ei þetta lið. Aftan við Styr, hann öxina hóf, aflinu beitti þó væri hann smár. Hann að skalla í heilanum gróf heyktist þá Styr og nær hann nár.

,,Þær launaðri ég þér lambið það gráa sem list þú í tælur um daginn mig fá.‘‘ Mælti hann gestur og boða ei beið hann ljóst ekki við neinn góðu þá. Á laundyrnar hljóp hann þá gafar var gatan var greið honum gekk vel að stökkva hana Hilará.

En hefndir hann Þorstein fljótar vill fá, föður síns hefna strax ef hann má. Og all vill að Hilará elfa þeir Gest, en yfir að hlaupa þeim traust ekki ráð þar skildi með þeim, svo fór það um flest þeir fengu aldrei hefndum á sveininum náð.

Þorri

Menningarstarf U.M.F. Drengur.

Ég hef verið að velta því fyrir mér hvort U.M.F. Drengur væri raunverulega sá menntagrunnur fyrir æsku sveitarinnar, sem á að vera takmark þess. Niðurstaða mín í þessu efni hefur orðið sú, að félagið hafi aldrei verið lengra frá þessu marki en einmitt nú. Ef til vill finnst öðrum þessi fullyrðing mín, vera ranglátur sleggjudómur, sem ekki eigi neinn sitt á sér. En fyrir bæði þá og aðra, skal ég lútast við að færa nokkur rök, fyrir þessari skoðun minni. Fyrst er það, að aldrei hafa hvílt meiri skyldur á félaginu heldur en nú. Það hefur aldrei verið fjölmennara áður. Allt ungt fólk í sveitinni skipar sér undir merki þess. Félagið er, eða á að vera, skóli fyrir þetta unga fólk, nokkurskonar framhaldsskóli, úr barnaskólanum, í samstarfi við heimilin. Skóli þar, sem allir eiga að vera kennarar og allir nemendur þar, sem hver á að læra af öðrum og taka sér annars kosti til fyrirmyndar. Þetta er það grundvallaratriði félagskaparins, sem hver einstaklingur gerir sér ekki nægilega grein fyrir samstarf og alveg þátttaka hvers einstaklings í menningarstarfi félagsins. Fundarhöldin eru fyrst og fremst þá þáttur í starfsemi félagsins, sem aðrir þættir vefast um. Það ríður því á miklu, að sá þáttur sé heill og sterkur. Ef vér segjum: Eru fundirnir, eins og þeir eru nú, yfirleitt þessi sterki þáttur í félaglífinu? Ég segi hiklaust nei. Það þarf ekki að fjölyrða neitt um það, hvernig fundirnir eru. Það er þessi gamli

vanagangur. Ef einhver sérstök málefni ber á góma, taka þetta fjórir, fimm menn til máls. Ef til vill karpa þeir eitthvað um aukaatriði, sem koma málinu lítið við; svo er borin þann tillaga og fundarmenn keppast um að greiða henni atkvæði, til að koma málinu út af dagskrá og þar með loka talandanum á þeim leiðinlegu persónum, er nokkurra viðleikni smá til aðhalda uppi umræðum. En því er unga fólkið að hópast í félagið, þegar það virðist ekki hafa neinn lifandi áhuga fyrir fundarstarfseminni, eða beina löngum til að vera virkir þáttakendur í starfi þeirra? Ég veit það. Það sækist eftir félagsskap sér til skemmtunar, en ekki menntunnar það er ekkert athugavert við það, þótt fólk vilji félagsskap til að skemmta sér. En U.M.F. eiga ekki að vera eingöngu slíkur félagsskapur. Þau eiga að veita heilbrigða skemmtun, og þandlega og líkamlega menningu. Er ég nefni líkamlega menningu, á ég fyrst og fremst við íþróttirnar. Og mætti segja að þar strákum við nokkuð framarlega, en þó eigum við þar lant í lang. Hér eru ekki að við en þeir, sem dvalið hafa á skólum untan takmarka félagsins, sem nokkur undirstöðuatriði þunna í algengi leikfimi. Nú á U.M.F. Drengur 25 ára sögu að baki sér. Ef sú saga er lesin niður í kjölum, þá er ekki hægt að neita því að starf félagsins hefur vel miðað í menningarátt. En því er ekki hægt að neita að vísir tímanst hefur eins og geigað af réttri leið hin síðari ár. En þá er það okkar að koma honum á rétta strikið, að hann vísi að marki, sem á að vera takmark félagsins. Fundarnir hjá okkur verða að batna. Við verðum sér að finna hjá okkur skylduna, sem hvílir á hverjum einasta félagsmanni. Við verðum sér að verða virkir þáttekendur í fundarhaldinu. Ég er ekki svo svartsýnn að ég haldi að þetta komi af sjálfu sér. Þeir, sem kjörnir eru til þess að hafa forustuna í félaginu, þeir verða fyrst og fremst að gera sér þetta ljóst, og sýna í verki að þeir vilji eitthvað á sig leggja í þágu félagsskaparins. Ég set hér fram núna skorðum um það, hvernig ég lét að fundarnir eigi að vera. Fundarhaldið á að vera vel undið búið, og þannig að möguleikar séu skapaðir fyrir sem flesta til að taka virkan þátt í þeim. Á hverjum fundi ættu þrír til fjórir fundarmenn að lesa upp, sjálfvalið efni. Það er auðveldast að koma mönnum af stað með stuttann upplestur, enda er hann sjálfsagður liður í fundarhöldum U.M.F. ekki síst nú orðið; þar sem lestur upphátt á heimilum, hefur mjög minnkað síðan ,,útvarpið‘‘ kom. Þá er sjálfsagt að ætla nokkurn hina til rökræðna um ákveðið málefni, og ætti það að hafa verið auglýst í fundarboði. Á hverjum fundi þarf að skemmta sér við leiki eða dans, en það á ekki að veraí lok fundarins, heldur um á milli annarra dagskráliða. Heillnæg skemmtun , sem mun taka þátt í af lífi og sál,---- menn til dáðríks starfs. Dans á fundum á fyrst og fremst að vera dansæfing og ég vil skjóta því hér inn, að ég vil að U.M.F Drengur gangist fyrir danskennslu, því þá fyrst getur dans orðið heilbrigð skemmtun, er fólk kann að dansa. Þá er blaðið okkar: gagnvart því, er jafnvel sind okkar stæðst. Það er undantekning ef nokkur skrifar það af því hann, finni köllun, eða löngun til þess að skrifa. Ritstjórinn verður í hver skifti að fara tónarveg að mönnum um efni í blaðinu. Enda er það sannast að sega ekki um lagað með öðru en að breyta tilhögun á útgáfu blaðsins. Leiðin, sem ég álít að ætti að reyna er sú, að from. Tilnefni nokkra menn í hvert sinn til að annast um efni í blaðið, og annist þeir upplestur þess á fundum. En það verður aðeins hlutverk ritnefndar að annast bókun blaðsins. Með þessu innist einkum tvent. Fyrst, að efni blaðsins yrði fjölbreyttara, annað, að verkefni skapaðist fyrir fleiri um virka þátttöku á fundunum. Þá eru sjálfstæð erindi sjálfsagður á sumum fundum. Það ætti að vera akveðið strags á haustin, hvað

mörg sjálfstæð erindi yrðu flutt yfir veturinn og fá þá strags til þess ákveðna menn svo þeir hefðu nægan tíma til undirbúnings. Ég hefði nú í stórum dráttum drepið á það helsta, sem ég tel að geti staðið til lófa í samlundi við fundarhöldin. En eins og ég gat um hér að framan eru það þau fyrst og fremst, sem alt menningarstarf félagsins byggist á. það varðar því mildu hvernig til takst með þau. Við höfum einu sinni kosið okkar nýjárs formann. Það er enn óskráð í ----, hvert hans hlutverk kann að verða í menningar málum félagsins. Ef hans hlutverk á að verða stærra en annara, þá er það fyrst og fremst okkur allara að sýna að við höfum viljann og þjöppum okkur saman til sigursælla átaka, um sterkt og voldugt menningarfélag.

Ólafur andrésson

Tilkynning

Ég undirritaður heiti 10,00 kr. verðlaun fyrir bestu smásögu í næsta tölubl. Hreiðars heimska. Verðlaunin skulu veitt eftir þessum reglum. Sagan má ekki vera lengri en ein blaðsíða í Hreiðari: höfundar skulu láta nafn sitt fylgja með til ritstjóra blaðsins, hann færir söguna inn í blaðið aðeins númeraðar. Þegar blaðið hefur verið lesið upp á fundi, skal hver fundarmaður greiða þeim atkvæði eftir númeri hennar, er hann telur besta. Sú saga er fær flest athvæðin hlýtur verðlaunin.

Ólafur Andrésson

Ferðasaga

Gleði mannsins og tilhlökkun yfir að koma einhverju til leiðar, sem honum þykir erfitt og mikils um vert, á óefað mikinn þátt í því að styrkja hann og uppörva í baráttunni að ná settu marki. Þannig var ástatt fyrir okkur þriðjubekkjar nemendum kennaraskólans vorið 1940. Við höfðum lagt hart af okkur með próf ín he í prófum vöktu, og undir síðasta prófið vöktu margir lengi nætur við að lesa íslendingasögur, en próf í henni var það síðasta, þar til markinu var náð, sem keppt var að, og þess vegna óhætt að vaka og lesa, því að gat hver og einn sofið eins og hann hafði löngun til. En hugsunin um það, að nú væri þessi harða barátta á enda gaf kraftinn og þolið. Eftir að síðasta prófið var búið var eins og þungu fargi væri létt af fólkinu. Nú þarf enginn að flýta sér, og nú hafði enginn ahyggjur út af textum sínum. Þegar búið var að ræða mig um spurningarnar ur prófinu, og menn voru nokkurn veginn búnir að fá vissu sínu um einhverjum spurningum hefði verið svarað rétt og einhverjum rangt, barst talið að öðru. Ekki um það hvað gera skyldi, það var fyrirfram ákveðið, heldur hvernig framkvæmdum skyldi hagað. Það var semsé ákveðið að fara skemtiferð eitthvað austur á land. Það varð brátt að samkomulagi, að ferðinni skyldi heitið austur að Skógarfossi undir Eyjarfjöllum, og leggja af stað strax næsta morgun kl.8, og var svo til ætlast, að ferðinni væri lokið áður en skólauppsögn fari fram. Nú var loku fyrir það skotið, eins og sumir höfðu hugsað sér, fara á ærlegt „fyllerí“ þegar öllum plágunum væri létt af. Það veitti heldur ekki af

tímanum að búa sig sem best undir ferðina. Það var varla hinni til þess að skila þeim lökum, sem fengnar höfðu verið lánaðar, hvað þá að vinsa allra leiðinlegustu bækurnar og þær, sem kostað höfðu mest erviðið, úr og ---- þeim. Allt slíkt varð að bíða betri tíma. Undirbúningur undir ferðina var að vissu ekki mikill. --- mat þurftum við ekki að hafa annað en brauð og smjör,kjöt og harðfisk, allt annað átti að kaupa á leiðinni. Eitthvað þurftum við að hafa til þess að sofa við, annaðhvort teppi, eða svefnpoka, því að eina nótt ætlum við að vera í burtu. Miðvikudagsmorgninn, 1.maí, rann upp, ekki skær og Kl.8 um morguninn voru flestir mættir suður við Kennaraskólann, því að þaðan skyldi r sem stundum eru kallaðir „beljur“, komu á tilsettum tíma. Nú var ekkert an að en að koma dótinu fyrir, fara í bílana og leggja af stað. En svp óheppilega vildi til að annar bílinn tilaði um leið og hann tók beyjuna af Laufásvegi og Barónsstíg og var hann talinn ónothæfur. En Steindór á marga stóra bíla, svo að ekki þurfti annað, en síma eftir öðrum bíl á staðinn. Þetta stopp sér að nokkurn leyti vel, ein stúlkan hafði gleymt að fara í sokka um morguninn, eftir því, sem einn pilturinn sagði, hugðist hún nota tækifærið og njótta sólarinnar sem best, en skólasystur hennar tjáðu henni, að þvílíkur útbúnaður væri með öllu ónothæfur. Stúlkan notaði nú tækifærið og nær sér í sokka og klossa í stað hælahárra lakkskóa, sem hún var með. Nú var sest í bílana og lagt af stað. Tveir kennarar voru með í förinni: söngkennarinn og sögukennarinn og voru þeir í sitthvorum bíl. Alls vorum við þrjátíu og tvö í í tveimur átján manna bílum, svo að allmínt í bílunum. Í bílnum, sem ég var í voru sextán, ekki man ég hvað margar stúlkur voru í þeim bíl, en söngkennarann höfðum við. Í hinum bílnum voru einnig sextán og þar var sögukennarinn, en í þeim bíl höfðu þeir eitt framyfir okkur, nefnilega eftirlíkingu af Íslensku trölli. Var það dama ein og ferleg ásýndum, austan úr Hollum, er Sigríður heit. Sigríð þessi var búinn að vera kennari í 2 eða 3 vetur, tók prófið upp þriðja bekk, og ætlaði sér að ná kennaraprófi um vorið. Slíkt er ----, að menn, sem búnir eru að kenna nokkra vetur taki prófið upp í þriðja bekk að hausti og svo kennarpróf að vori. Þannig voru 18 þennan vetur, og voru þeir kallaðir öldungar“. Sigríði sóttist námið allvel, en kæmi það fyrir, að hún gengi upp í tima, eins og prófessor Sigmundur orðaði það, mátti búast við allmennum hlátri: Kvöldin var vægast sagt gróft, og dróg hún síst úr að beita henni þegar hún var spurð, og ef hún var spurð um eitthvað, sem hún ekki vissi, átti hún til með að svara „ það veit ég ekkert um það, en það er staðreynd að svona er það. Oftast var Sigríður í mórauðu vaðm álspilsi frá Álafossi, rauðri peisu og sauðsvörtum ullarsokkum með klossa á fótum. Í þessari ferð þannig búinn, og ysti grárri kápu, er vel var við vöxt. Ekki var göngulagið . þannig hlikkjaðist hún áfram, svo að allur búkurinn hrisfest. Andlitið var stórskorið; „ og varirnar maður, sú var ekki kyssuleg,“ sagði hlauparinn frá Vestmannaeyjum. Strax og bílarnir voru lagðir af stað var lagið tekið. Aðallega voru þau lög sungin, sem æfð höfðu verið um veturinn og þannig var haldið alla leið austur á Kambatún. Þar var stoppað um stund. útsýnið var slæmt yfir Ölfusið, enda rigning og þoka sumstaðar á fjöllum. Var því haldið áfram að Ölfusárbrú, þar var stoppað um hálftíma og keyptu menn sér ýmislegt góðgæti til þess að vera með í ferðinahöfðu. Þegar næst var haldið af stað höfðu sumir skipt um sæti, því að nú hafói fólkið tíma til að raða sér niður eftir eigini geðþótta, það leyndi sér heldur ekki, að einhver samdráttur var ríkjandi milli sumra. Nú var haldið austur ----, yfir Þjórsá og fram hjá þjórsátúni. Fjöllin bak við okkur fjarlægðast okkur

óðum en önnur birtust framundan. Þannig híldum við austur á leið, yfir stórár og með fram bæjum. Þegar við komum austur að Affalli, sem rennur úr Markarfljóti, rifjaðist upp fyrir mér atburður, sem skeði þegar ég fór þarna um síðast með fólki úr kjósinni. Bíll hafði farið útaf brunni, brotið handriðið og steypst á hvolf niður í kolmsráuða ána, og þannig var hann er við komum að honum. Einn maður hafði drukknað og fannst þegar bíllinn var dreginn upp úr. Nú þegar búð var að byggja nýja brú á ána og engin hætta að aka yfir, enda hikaði bílstjórinn ekki hið minsta við brúna. Þannig var haldið áfram viðstríðulaust austur fyrir Markarfljóti. En nú vorum við komnir austur í Eyjafjallasveit. Þaðan var einn nemandinn ættaður eða hafði verið þar lengi og taldi sig þaðan ættann, en annars var hann ættaður úr Dalasýslu og stundum sagðist hann vera úr Borgarfirðinum. Maður þessi var kallaður Kjartan og var kallaður kjartan sterki; hann var útfærður búfræðingur af Hvanneyri, hafði síðast siglt til Noregs og dvaldist þar í þrjú misseri: við höfðum ákveðið að borða hádeigisverð á heimili hans, þó klukkan væri farin að ganga þrjú, en þess betri lyst höfðum við á matnum. Þarna fengum við mjólk eins og við vildum, en af brauðmat höfðum við nóg, svo var drukkið kaffi á eftir,veðrið var nú orðið gott rigningalaust með öllu og sæmilega hlýtt. Þegar lagt var af stað næst var kl. farin að ganga fjögur, en nú var aðeins klukkutíma akstur að náttstað. Eftir átta tíma ferð komum við að Skarðshlíð, en þar höfðum við ákveðið að gista um nóttina. Þarna var samgöngu hús og fengum við til afnota. (um nóttina) Nú voru menn sendir út af örkinni tl þess að kaupa i kvöldmatinn. Það voru þeir kjartan sterki og Vigfús Ólafsson, hlauparinn úr Vestmannaeyjum. Þeir voru báðir kunnugir þarna eystra og því sjálfkjörnir til fararinar. Á meðan var skrafað og skeggrætt um alla heima og geim, meðal annars barst talið að kennara , sem næsta vetur á undan kendi austur í Vík í Mýrdal. Sá hét Ólafur og var kallaður Ólafur Görmarsson. Hann var með okkur einn vetur í skólanum, kenndi svo næsta vetur á eftir og sigldi að því búinn til Danmerkur með Haraldi Magnússyni frá Vindási. Ólafur þessi var einkennilegur maður. Hann var tildæmis fljótur að komast í kunningsskap við heldri mennina þarna austurþá, og prestinn og Sýslumanninn eftir fyrstu vikuna. Hann var semsakt höfðingjasleikja. Nú komu sendimenn einir með matinn, það var skyr mjólk og rjóma: þeir voru fljótt spurðir frétta, því um þessar mundir gerðust svo daglega ---- út í heimi, það fyrsta, sem þeir segja, er, að Ólafur Görmarsson hafi verið staðinn fyrir fjölkvæmi út í Danmörku Haraldur var ekki nefndur, enda ekki álítinn slíkur kvennabósi og Gunnar. En þó hefur margt gerst ótrúlegt um þessar mundir voru sumri, sem efuðumst um sennleiksgildi þessara frásagnar. Talið barst líka að öðru. Nú var það sigríður og strákurinn, sem Gunnar hét, er mesta athygli vöktu, voru fjörugar samræður milli þeirra. Gunnar spurði sigríði um álit sitt á mönnum við borðið, og mal hún þá alla eftir rúmtaki þeirra. Einna drygstur á metunum varð annar bílstjórinn, sem var mjög stór vexti og eftir því þrekinn. Eftið að borðaður hefði verið kvöldverður og borðum og bekkjum rutt til hliðar var farið að dansa, syngja og reynt að skemta sér eftir föngum. Um kvöldið áður en gengið var til náða fórum við nokkrir strákarnir að klifra í fjöllunum . þeu eru mjög einkennileg, þverhníptir hamraveggir og víða hellar og skúfar. Mikið er af fugli í björgunum einkum Fíl, sem verpir þar. Við komumst eftir einstigi einu upp hamrabeltið og þaðan var hið fegursta útsýni, veðrið var einnig dásamlegt á þessari stundu, en nú var farið að skyggja og sáum við þessvegna ekki eins vítt yfir. Að þess öllu

loknu var gengið til hvílu. Samkomuhúsinu var skipt í nnugurbílunum og einn af þeim var ég. Eftir 5-6 tíma svefn var aftur risið úr rekkju, ef svo mætti orði komast, sumir voru þó, sem vildu sofa lengur, en nú var Sigríður komin á kreik og þá varð friðurinn úti. Gunnar, sem kvöldið áður þefði mest karpað við siggu, svaf í svefnpoka. Nú hugðist Siggu hefa harm sinna á honum, skiptir það eingum logum, hún þrífur í neðri enda pokans og hvolfir úr honum, drengurinn átti sér einskis ills von og verður hálf vandræðalegur þegar svona er með hann farið . pokanum henti Sigga út í horn, og ætlar síðan að að halda áfram og gera þeim næsta sömu skil, en hlauparinn úr Vestmannaeyjum brá fæti fyrir hana, svo að hún vall um koll og var það fall mikið og almennur hlátur í húsinu. nú var haldið af stað og næsti áfangi var austur að Skógarfossi. Þangað komum við um kl. 8 að morgni 2 mai: Skógarfoss er alkunnugur fyrir fegurð sína, hann er 170 fet á hæð, og það fór fyrir mér eins og mörgum öðrum, að mér þótti fossinn tilkomu mikill og heillandi að horfa á hann steypast fram að brúninni og hvítfyssani lóðrið fyrir neðan. Fyrir austan Skógaá er Skógasandur stórt flæmi, þar sem ekki sér stingandi strá og yfirborð er mestmegnis blagnýtismót, en innan um alt þetta eru stór björg, sem minna mann á tröllasögurnar, þar sem tröllin dagaði uppi og urðu að steinum. einhverntíma í firndinni hefur verið gróið land og skógur, en svo hefur sandurinn myndast með stórfeldum jökulhlaupum. Við horfðum um stund austur yfir sandinn en nú vorum við komin á leiðarenda. Við höfðum farið um 176 km. og auk þess ætlum við að bregða okkur í Fljótshlíðina. Nú var haldið af stað heimleiðis, veðrið var aftur orðið ógeðfelt, hann hafði aftur gengið útsuður og voru öðruhvoru krapaskúrir, svo að við gátum lítið verið úti. Á heimleiðinni var stoppað hjá Seljálandsfossi, hann, er lítið eitt hærri en Skógarfoss, en þar var hægt að ganga á bak við ir Aftur er ekið áfram. fyrir vestan markarfljót eru svolítil fjöll, ef fjöll skyldi kalla, það eru stóri og lítli Dímon, einhver sneri því upp í Símon, en Símon hét sá er kendi okkur uppeldisfræði í 1.bekk og var prófdómari nú í vor. Þá var eftir að skýra hinn. Hann kölluðum við Ármann, því að svo hét sá, sem kenndi okkur uppeldisfræði og sálarfr. í 3.bekk. Hann var líka minni vexti en símon svo þetta stóð alt heima. það vill oft brenna við, þegar margt ungt folk er saman komið, að það talar margt og þá stundum það, sem sumir mundu kalla óþarfa mas, og þannig varð það í þetta sinn. Næst var stoppað til að skoða Paradísarhellir, þar sem Jón Trausti telur Hjalta eiga sér athvarf í mörg ár, til þess að komast uppí hellinn verður að klifra nokkurjar mannshæðir upp klettabelti. Hellirinn er nokkuð stór en opið lítið, útsýnið er þaðan gott, en sá galli er á því að horfa út um Paradísarhelli, að opið er lítið eins og áður er sagt og verður því að beyja sig mikið til þeýmsass að sjá út eða jafnvel að leggjast flatur. en við notuðum aðra aðferð. Við snérum baki að opinu, beygðum okkur saman og horfðum þannig á milli lappanna. Þannig að höfuðið nam næstum við jörð. Segir núð gátum notið útsýnisi ekki af ferðum okkar fyr en við komum í Fljótshlíð, nú var verðið jafnað, og við gátum notið útsýnisins vel, þó að skrautið í Múlakotsgarðinn vantaði: þarna dvöldum við í tvo tíma og undum okkur vel, fengum leyfi hjá einum bónda að leika okkur á túninu hjá honum, þar fórum við í ýmisa leiki, og í einum leiknum gátum við narrað siggu gömlu, það þótti okkur nú matur. við vorum að nokkru leiti eins og börn, sem leika sér af lífi og sál. Stundum gerðum við ýms strákapör en á slíku var ekki tekið hart, enda vorum við ekki orðin kennarar enþá. Viðbrigðin voru svo mikil, frá því að

sitja yfir bókaskruddunum, að við kunnum okkur ekki læti. klukkan um 2 héldum við af stað úr Fljótshlíðinni glöð og ánægð yfir þeirri skemmtun, sem við höfðum orðið þar að njótandi, og minningin um hana mun lengi vara. Næst ætluðum við að stoppa í skíðaskálanum á Hellisheiði: Á leiðinni þangað var í bílnum, sem ég var í, ýmist sungið, kveðst á, sagðar sögur eða gátur og reyndu allir að leggja eitthvað að mörkum, en í hinum bílnum var öðru máli að gegna, þar var alt á öðrum endanum. Sigga gamla var ekki aðgerðalaus, hún lét engan í friði sem hún náði til. Strákarnir höfðu skipst á að sitja hjá henni, en enginn getað neitt tjónkað við hana. suma hafði hún yfirunnið alveg, svo að þeir flýðu bílinn og komu í okkar bíl, aðrir voru kvartandi og kveinandi yfir átökum við hana, voru jafnvel með slitin axlabönd og rifin föt, hjá einum höfðu átökin orðið svo mikil að munnharpa, sem strákurinn hafði í brjóstvasanum var með öllu ónýt, svo beygluð og skæld var hún orðin. Sögukennarinn hafði að nokkru leyti brugðist skyldu sinni. Við höfðum vænst þess, að hann mundi ráða ferðinni og segja okkur um ýmsa staði, en hann hafði öðrum hnöppum að hneppa. hann hafði orðið alvarlega skotinn í einni stúlkunni, og það (svo) mikið að þau fóru ekki út úr bílnum, þó að stansað væri. Þetta var nú samt giftur maður, og þess vegna sagði Sigga, að hann væri að „trolla“ ; landshelgi: _ Þegar komið var að skíðaskálanum var klukkan langt gengin átta. þá voru sumir farnir að hafa áhyggjur út af því að komast ekki í bæinn fyr en kl.9, og sögukennarinn og hans frilla vildu helst aldrei stoppa. En nú vorum við ekki lengur nemendur hans og því engin ástæða að láta hann spilla ánægju okkar og ferða aætlun. Og nú tóku nokkurjir sig saman og fóru í fjallgöngu , ekki af því að þeir væru ekki búnir að fá nóg af fjallgöngumí ferðinni, heldur til þess að gera þeim grand í geði, sem endilega þurftu að komast í bæinn fyrir 9. En þá vildu þeir, sem eftir voru, að allir sameinuðu sig, og færu í annan bílinn en hinn yrði eftir bíði þartil fólkið kæmi af fjallinu. Ég var einn þeirra, og vildi það alls ekki, og reyndi af fremsta megni að fá fleiri í lið með mér. En svo var það sjá að allir, sem ekki fóru í fjallgönguna, þyrftu að flýta sér allra mest . Ég greip þá til þess óyndis úrræðis að fljúgast á við Kjartan sterka, en hann brást reiður við og ætlaði að láta hart mæta hörðu, en þó að Kjartan væri kallaður hinn sterki, var sannleikurinn sá, að vel mátti ráða við hann með annari hendi. Ég vildi ekki gera Kjartan vondan og sleppti honum því, og nú voru allir komnir í bílinn nema ég. Ekki vildu þeir svo fara við svo búið, því að full margt hefði orðið eftir í hinum bílnum. Þannig feygðist í Frímann og um að bið þegar bíllinn ætlaði að leggja af stað, sést til fólksins koma ofan af fjallinu. Það hafðialdrei farið nema rétt upp fyrir brúnina og afsakaði sig nú eftir megni. Sagðist aldrei heirt á sig kallað o.s.fra. En þegar allir voru komnir í bílinn, sem vildu fara á undan, hélt hann af stað og sáum hann ekki meira. það sem eftir var verðarinnar höfðu flestir hægt um sig, en þó voru sungin nokkur ættjarðarkvæði og talað um helstu viðburði ferðalags. allir í þessum bíl voru innilega glaðir yfir ferðalaginu og skildum við suður við kennaraskólann kl.2 ½ um kvöldið annan mai. Daginn eftir var skólauppsögn. Þá hittust allir og ekki var annað að en að allir væru sáttir. Nú vorum við komin til þess að taka á móti prófskirteinum okkar. Á þessari stundu vorum við orðin kennarar, ferðinni í gegn um skólann var einnig lokið. Á þessum ferðum höfum við séð margt, lært margt, en þetta var aðeins stuttur áfangi á ferðinni, sem allir eru með í, ferðinni gegnum lífið

Njáll Guðmundsso. Kristín Jakobsdóttir skipað blaðinu

Hreiðar Heimski

1945

Útgefandi U. M.F. Drengur

Á að koma út 6 – 7 sinnum á ári. 2. Tölublað. 26. Árg.

Mergur málsins.

Til réttrar þekkingar , heyrir að skoða hvert mál nógu vel. Rangir dómar, stafa ekki æfinlega af hlutdrægfni eða illum villja, heldur oftast nær af vanþekkingu á málinu. Fyrst þá, þegar hvert má hefir verið skoðað nákvæmlega, og frá fleiru en einu sjónarmiði getum við álitið að við berum nægileg kennsl á það til þess að dæma um það. Fyrst þá er um að greina aðalatriðin frá aukaatriðunum, og það sem máli skiftir frá hinum sem engu máli að engu eru hafandi. Varla verður nokkruntíma nógu rækilega brýnt fyrir mönnum að kynna sér þau mál sem annað hvort varða mikil alþáð manna, eða þau er þeri taka beinan þátt í. Annars er svo hætt við, að menn villast á því innra og ytra, á umgerðinni og kjarnanum, á höfuð atriðunum og auka atriðunum, á óvanalegum ytri einkennum, og því sem er mergur málsins. Hvernig er því tafið með dóma okkar um aðra menn? Við gerum naumast varist því, að við fellum ákveðin dóm, að menn sem við höfum nokkur náin kynni af. En að ráðgátum lífsins eru mennirnir ekki þá auðráðanlega góðan. Persónuleikur mannsins, ytra útlit hans og framkoma öll er hið fyrsta sem við rekum augun í. Ekki er það traustur grundvöllur að byggja á dóm um manninn. Næst er þá tal hans og umgengni í viðkynningu ytri fágun, þekking og þroski, bæði andans og líkamans. Við það láta flestir sitja enda eru það allt mikilsverð atriði. En ekkert þetta er þó mergur málsins. Manngildið fer einkum eftir því hvort hann er samur maður eða mannleysingi eða þar eitthvað á milli. Höfuðatriðin eru því að finna þetta, fyr er ekki hægt að dæma um hvort gildi maðurinn hefir. Hvernig er því farið með dóma manna um kristindóminn. Allt frá dómum farisia og tollheimtumanna, hafa menn óðslega vilst þar á hinu innra og ytra, á því sem látið var sýnast, og því sem var. Þar hefir oft verið látið nægja að vera fastheldinn við ---- ----, fastur að líferni, hafa orðið oftlega um hönd og oft á vönum. En ekkert af þessu er þó kjarni kristindómsins, andi hans eða aðal atriði sem vitanlega er kærleikurinn til allra. Kærleikamaðurinn með kærleikshjartað, er bestu kristinn en hin fastvani strangtrúaði hreinlífsmaður, sem fullur er kulda öfudar og útúðar náunga sína. Norska skáldið Björnsson hefði rakið þetta efni í einni af sínum heimsfrægu sögum og niðursstaðan hjá honum verður þessi „Hvar sem góðir menn fara, þar eru guðsvegir“. Og þetta fins mér að sé áreiðanlega sú rétta niðurstaða. Og hvernig er því farið með dóma manna um lífið sjálft, hvert gildi þess sé og aðaltakmark?. Þar verða dómarnir ekki síður margi og ólíkir, sem vonleg er það er nú fyrst og fremst lang frá því, að öllum komi saman

um, hvað sé æðstu gæði þessa heims. Nokkrir álíta að það sé gullið, aðrir gleði og lísfsnautnir, enn aðrir þekking og lífdómur, sumir völd og metorð, og enn þá aðrir að það sé orðstír sem „ aldreigi deyr“. Um hitt kemur mönnum bestur saman að sá sé tilgangur lífsins er fullkomnunin og tilgangur þess er barátta mannkynsins, um að nálgast það takmark. Svo segir ((----) bls.3) í kvæði sínu: „Óður lífsins“:

„Hvorki gleði, hrygð né hagur

heitir takmark lífsins skeið,

heldur það að hver einn dagur,

knífi oss lengra fram á leið“.

Við höfum oft séð ósvífa elltast við að ná í skugga af einhverjum hlut sem var á hreyfingu. Og við höfum sjálfsagt hlegið að óviskunni, því hefði barnið í þess stað, getað höndlað hlutinn sjálfann, hefði það aðuvitað náð skugganum um leið.

En samt er þetta ekki annað enn það, sem um konunginn á Surtseyunum, sem gerist á hverjum degi. Skykdi og skunsamleg sjálfsprófun væri það og ekkert annað að spyrja nokkru sérstöku marki, eða við erum vara að elta skugga. Og þá umfram allt að blekkja sig ekki með ósönnu svari. Viljum við verða að manni. Þá er léttúð gjálífi skemmtanir og því um lík, ekki það, sem fyrst ver að leita eftir. Það eru aðeins skuggar af öðrum hlutum, aukaatriði þess, sem er mergur málsins. Að rækja skylduna og sækja fram til fullkpmnunar er tilgangur lífsins. Það er hluturinn sjálfur og ekki skugginn. Það er merfur málsins. Og höndlum við hlutinn sjálfan, þá náum við skugganum um leið. Þá erum við fremri óvitanum í dæminu áðan. En annars ekki.

X

Íslandsáætlun.

Íslandsáætlun nefnir séra Halldór á Reynivöllum tillögu gjafavinnu, er hann reifaði í Morgunblaðið sl. sumar, og svo aftur á aðalfundi Drengs nú nýlega. Þar sem tillögumaðurinn skaut málinu sérstaklega til ungmennafélagsins, virðist ekki úr vegi að fara um fða nokkrum orðum í félagsblaðinu.

Mér skildist að tillagan væri í stórum dráttum þannig, að hver maður af fúsum vilja eða fyrir fórtölur 16-60 ára legði fram edurgjaldslaust 1 dagsverk árlega, eð jafngildi þess í peningum, til einhverra framkvæmda sem hreppsfélagið hefði á prjónunum, á hverjum tíma. Sennilega á að skilja þetta þannig, að hver og enn sem ánetjast við hugmyndina og lofar stuðningi er siðferðlega bundinn til sextugs. Minnir þetta óneitanlega á vissa persónu sem sagt er að ekki meigi rétta litla – fingurinn. Hitt er svo önnur saga hve margar krónur virði væri hægt að kría saman á þennan hátt, í þessu eða hinu sveitafélaginu. Og eins hvort það væri réttlátt

eða æskileg aðferð að leysa skattamál sveitanna á þennan hátt. Því vinnukvöð getur ekki kallast öðru nafni réttara. Það er eðlilegt, að hugsandi mönnum ói þær geypi fjárhæðir, með núverandi verðlagi, sem þarf til að leysa helstu nauðsinnamál margra hreppsfélaga, einkum þeirra, sem dregist hafa langt aftur úr áframfarabrautinni, og skortir helst það, sem telja má undirstöðu sæmilegs minningareits, svo sem vegi og skóla sína og samskomuhús að ógleymdu rafmagninu, því víða er það starftækt fyrir albúna bæja og sveitafélagmanna. En að sveitafélögin fari að framfleyta sér, að meira eða minna leyti á sníkjavinnu, einkum efnalausra unglinga, ræðumaður sagðist veina orðum sínum sérstaklega til æskunnar, tel ég fráleitt. Fátækur unglingur gæti á þennan hátt í mörgum tilfellum tvöfaldað framleiðslu sitt til sveitafélagsins. En aldraðir ---- aftur á milli, sem ------- tilfellum er orðinn mögu------- sfnaðir slyppi alveg og ----------- . Hans hlutfallslega stóri hlu------- lækkaði að sama---- fleiri féleysingjar gæfu, si---- fjármuni, vinnina ein.....

Magnús ----

Hugdettur gerviblaðamanns.

Þegar ég fæddist voru liðinn nákvæmlega 28 ár frá upphafi júlíönsku aldur, en frá fæðingu Kristjáns konungs hins X 45 ár.

Þegar mér svo óx fiskur um hrygg of elfdist að gáfum og veraldlegurm hyggindum, velti ég því oft fyrir mér hvaða þjóðfélags staða hentaði mér best. Eftir langa athugun komst ég að því að samkvæmt öllum véfréttum og stjörnu spám ætti ég að gerast blaðamaður. Enda var það í samræmi við þá skoðun mína að sá starfi hentaði mér best af þeim vöggugjöfum, sem ég hafði hlotið. Barátta mín til frægðar á vettvangi hins ritaða orðs hefur samt ekki orðið svo greið, sem vænta hefði smátt. Þrátt fyrir góðan vilja minn hefur ávalt orðið eitthvað sem hefur hamlað. Í þau skifti sem andinn hefur verið reiðubúinn ----- það ýmiss verið að penninn hefur -------- frosið á blekbyttunni eða ------ týnd. Þegar ég svo hefi verið ----- kippa þessu í lag hefur ------------- rokinn vegallrar veraldar, en ------ með tómt höfuð. ------ undið. Eg sat við skrifborðið ---- --- fyrir framan mig, -------- spónnýjum lindarpenna og --------- blekbyttu, sem stóð á --------- að koma yfir mig smátt ----- að skrifa. Hufsanirnar ----- mínum þar byltust. ----- skrifaði hraðar og hraðar, ------- undan að koma því á ----- kom. Yfir skamma ----- semja heila ritgerð. -------- labbaði niður á ---- blaðsins, til þess -------- á framfæri. -------- fyrir mér ---------til fréttaritstjórans eða beint til aðalritstjórans. Því í hvaða flokk bókmennta ætti að sitja þetta anans afkvæmi mitt, að vísu tel ég svo á að fljótt á litið virtist það aðeins vera almennt fréttabréf, en þó bæri það svo mikinn svip alþýðlegra fræðiritgerðar, eða jafnvel klassískra bókmennta að fram hjá því yrði ekki gengið.

Ég réð því af að labba inn til aðalritstjórans, og sýna honum plaggið. Hann ríndi fyrst stundar korn á það í gegnum gleraugun, en ýtti þeim síðan upp á ennið og sagði, að því miður væri ekki rúm fyrir þegga í blaðinu enda hefðu þeir fastráðinn fréttaritara og blaðamann í því byggarlagi, sem ég væri sér, væri það yfrið nóg og rúmlega það.

Ég kvaddi og hélt heim, en sár vorkendi aumingja manninum að hafa ekki umráð yfir rúmlegra blaði. Því allt er undir því komið hvernig maður lítur sjálfur á hlutina þegar til þess kemur að við halda sjálfstraustinu. En þá datt mér Hreiðar Heimski í hug. Hann mundi geta tekið ritgerðina. Hann var ekki bundinn við meira ákveðna stærð og þurfti því ekki að vera með neinn grudarskap eða „knífina“.

svo sendi ég ritstjóra Hreiðars Heimska ritsmíðina, og ef hún fellur í þann sama, sem blaðinu er settu, þá fáið þið nú að heyra hana.

Fréttabréf til sveitarinnar.

Nú til dags gerast mörg tíðindi og stór í vorri sveit. Ef þá fyrst að nefna að meindýr það er minnkur nefnist gerir mikinn usla í búpeningi manna. Í stað þess að skarta, sem sparifal hjá stassmeyjum höfuðborginnar, skiftir han friðsama sveotamann og velru þeim stórtjóni. Dæmi eru til þess á einum bæ að yfir að meindýrið hafði með fáæma grimd lamað mikklu af alifuglum búsins, þá lagði það leið sína til íbúðarhúss. En sem betur fór urðu húskarlar þess varir í forsalnum. Tókst þeim þar að umkringja það og settu að því vopnaðir heyforkum. Eftir harða viðureign tókst linum að koma lagi á það svo að á kaf gekk, þó komst dýrið undan í það sinn og til skógar. Skal sú saga ekki rakin hér, hvernig farið hefði ef óvætturinn hefður komist að fólkinu óvörum í húsinu. Skömmu síðar var annð dýr umkringt og að velli lagt með skotvopni á öðrum bæ í sömu sveit. Síðan hefur verið hljótt um vágest þennan, en víst er um það að enn er hann til staðat í sveitinni, til mikillat hrellingar fyrir alla hugsandi menn.

En þá herjar mæðiveikinn sauðfjárstofn vorn, má búast við að mikið fara heldur að lækka á ýmsum sveitungum vorum, þar sem vágestur sá hinn mikkli hefur nú þegar valdið oss tugmiljóna skaða.

Slátur var með væmu móti í haust, þó var haustið hreteiðrótt mjög. Sérstaklega urðu hross grátt leikin. Vér eigum meiri eina bleika, afburðu hross, ekki einusonni hana gátu höluðskeppnurnar í friði látið á þessum hæglega hausti. Hér í sveit á flókið árlega eitthvert afmæli einsog reindar tíðkast er víðast hvar annarstaðar bú nýlega átti ein vel metinn saumakona 60 ára afmæli. Er kona sú sérstakleg kunn fyrir það, að hafa saumað fyrir nokkra sveitunga sína. Hefur hún fyrir það hlotið óskorð þakklæti hreppsnefndar og allra byrgarmeiri stéttborgara sveitafélagsins.

Stórhugur mikill er nú í mönnum og nýsköpunarþrá. Á síðastliðnu vori kom hingað frá Amiríku, jarðyrkju verkfæri það sem „Traktor“ nefnist, er tæki það hið ferlegasta að sjá. Tætir það og rótar í jörðinni með ódæmum. Voru þegar ráðnir fleiri menn til að hemja gripinn. Er ekki hægt annað að segja, en að þeim hafi bara gengið það vel, a.m.k. ef athugaðar eru allar aðstæður. Eigum vér þar við hið mikla menn sagt oss að umgetið áhald hafi afl á við tuttugu og átta Amiríksa sléttuhesta, stríðalda og töðugefna. Af því má sjá að

þarna hafa ekki dugað nein vettlinga tök. Enda er a. m. k. annar vélamaðurinn einnig orðlagður reiðmaður.

Síðast þegar vér fréttum var ferlíkið þrátt fyrir vélamennina búið að róta og tæta um 20. ha. lands. Eru bændur nú almennt farnir að gerast feitir mjög og latir. Hugsa þeir gott til þess að þurfa ekki að standa kófsveittir með orfstíkina í tún þúfunum á komandi sumrum.

Seinnipart sumarsins kom viðbotarhluti á ferlíkið, var hann skrúfaður framan á það og nefnist þá jarðýta. Eigi vitum við hvort þetta muni réttnefni vera, og að hún muni geta ýtt jörðinni tl á braut sinni, en hitt er að róta um moldarbörðum og jafna út gömlum húsatóftum. Þegar menn höfðu skoðað hana um stund var hún send til vestuheims til að grafa niður jarðkapal, ásamt vélamanni. Er hún þar með úr sögunni.

Mjög eru deildar meiningar manna um það hvort betra sé að fara landsveg eða sjóveg milli stórborganna hér á landi. Hafa um þetta mál skapast deilur mikklar og skrifnar skoðannir og sumt af því all „beisið“ sem ekki er von, þar sem vitið og þekkinguna vantar. Nú höfum vér fullan hug á því að leggja nú dálítið orð í belg. Ef skeð gæti að það skýrði málið eitthvða og gæfi betra yfirlit yfir það en, ennþá hefur fengist. Vor skoðum er sú að sjóferðir eru yfirlett viðsjáverðar, auk þess sem þær sem þær stundum geta verið hættulegar eða jafnvel tepps með öllu. Eins og t.d. átti hér stað árið 1882 þegar svell var svo mikið á hafinu að ófært var skipum. Auk þess eru á hafunu oft stórsjóir brimsjóir brótsjóir og hafsjóir, sem óþekktir eru á landleiðum að ófgleimdum stökkálum, kokkálum o.fl. sjávardýrum, sem alltaf geta verið í meiralgi varhuga verð. Ekki verðu því heldur miðað að yfirleitt er byggð meiri meðfram landvegum heldur en á sjóvegum. En þótt ýmsir ammarkar séu á sjóleiðum verður það enganveginn slegið föstu hér að landvegir séu öruggari, því einnig þar kemur ýmislegt til greian sem athugunar þarf með. Ekki verðu fram hja´því gengið að snjó getur lagt þannig að fyrir tiooist landleiði en sjóleiðir, og oneitanleg er meria svigrúm girir farartæk, sem á vatni fljóta, og hafa allt Attlandshafið tli umráða, helur en farartæki sem bundin eru við þriggja til fjögra metra breiða vegi, og ætti vera minni hætta á árekstum og útafstíringum. Auk þess geta í bröttum hlíðum fallið aurskrið á landvegi og brýr sprungið af vatnsmikklum ám í vorleysingum. Semsagt vér munum hér ekki leggja neinn tón á það hvor leiðin bölvaðri sé. Vér höfum aðeins lagt fram vora skoðun á málinu og ef að það hefur orðið tl þess að skýra það eitthvað þá er vel þar sem vér munum ekki efti rað hafa nenu við þetta að bæta. Hvorki almennum fréttum eða alþýðugum fróðleik.

Verið þér bless. Fönix frétsasnapi.

Samræður.

Orð og gerðir er það hermt, sem helst er hægt að dæma menn eftir. Ekki afspurn eða orðrómur, ekki útlit í sjón að sjá, ekki almannarómurinn, öllu þessu getur skjátlað og kjátlar oflega. En orðin og verkin eru ávextir á starfsem huga og handar. „Og af ávöxtunum skuluð þið þekkja þá.“

Hver sem tveir eða fleiri munu vera ráð til að skemmta sér en að tala saman. Sem sjálfsagt er þetta að að veið erum fyrir löngu hætt að veita því eftirtekt. Eitt hið fyrsta, sem við tökum eftir hjá öðrum mönnum, er það hvað þeri tala, og hvernig þeir tala.

Hvaða menn eru það sem við köllum skemmtilega menn? Það eru þeri sem kunna svo að haga orðum sínum --- áhugi og athygli áheyranda þeitta ---- og haldist við meðan á samræðum stendur. Ég geng alveg fram hjá ----- lýsa nauðsinn og nitsemi ----- en ska það einungis ----------- skemmtunarinnar.

Allir taka eftir ------ að heyra menn tala, þar ------ sem kemru til ----- þetta þrennt ------- og orðalag. Skal mikið ----- að þessu hverju um ----- heildar munurinn er varla ---- tveimur mönnum. ------- gryssingslegan málróm ----- þýðan og viðfeldinn ---- þar á þar á ----- flertir. Nokkrir ----- að mönnum – sinn ---- þetta er ---- geta oft --- alveg------. Má þar nefna dæmi Diógenesar, sem lét stein í munn sér og æfði sig í ða buldre í gapp við brinhljóðið, til þess að fá sterkan málróm.

Fóður framburður er eitt af því, sem góðu prestum er talið til gildis og við þekkjum það öll að sama efni getur orðið óþekkjanlegt eftir því hvort það er borði fram vel eða illa. En við allan framburð orða og máls er það einkum málrómurinn sem kemur til greina. Hér mætti benda á það að allur afbrygðilegur og einkennilegur málrómur er einn af þeim hyrningarsteinum er allar eftirhermur byggjast á.

það er ekki síður misjafnd hvað mönnum er tíðast að ræða um. Mörgum hættir helst við að tala um sjálfa sig og að tala um náungann og þá einkum það hjá honum sem miður fer. Sumum er hætt við að fara í kappræður o.s.frm. ----- með tilliti til þess er ------að þeim manni fellur vel í ------ aðalskilyrðirð til þess að ------ maður. Sem er það ------. Mjög er það ólíkt ------- í tilsvörum, ---- orð sín með mikilli -----.

------ klúryntir, blótsamir og ---- aðrir þvert á móti. Hvergi ---- á samræðuhæfileikum ------- í ljós eins og í ----- eins því hvort ----- orðum að -----. Skyldi nú annars --- að leggja rækt við ------ eða yfir höfuð ------- því munu allir ---- að væri eykur ----- að mun, og ----- miklu þægilegri og viðfelldtari. Hvað er þá hægt að gera til að taka sér fram um þetta? Hvað köllum við t.d. fallagan málróm? Ekki að tala mjög lágt og ekki heldur hátt svo til lýta sé, varast kæki eða ólíðlegt hljómfall, seimdrátt, eða því um líkt. Vejna hver otð skýrt og fast með áherslu á réttum stöðum. Hvaða samræðuefni eiga menn svo helst að velja sér?

Hugsum okkur að við séum að tal við einhvern mann til skemmtunar. Við forðumst þá auðvitða öll þau efni, sem honum geta komið illa aða sært hann á einhvern hátt. Við leitumst við að finna á hvaða málum hann hefir áhuga og veljum þau helst. Sjálfsögð kurteisi er að forðast að þaulspyrja eða á annan hátt gerast nærgöngull þeim sem við er talað. Þess er getið um þá sem Einar Skálagan og Egill Skallagrímsson að Einar ræddi við Egil um ferið hans og stórvirki, en það tal þótti Agli gott og rættist vel af. Einar hefur veirð kurteis maður og vel kunnað að velja umtalsefni við víkinginn gamla. Hann snart þann stenginn hjá honum sem heitir mannleg hégómagirni og þap er líklega sú meinlausasta allra þeirra kurteisislega

sem hver sá verður að tamja sér, sem vill vera kallaður skemmtilegur maður því þó vægðarlausi sannleikurinn sé hollur og góður þá er hann einna síst á rétum stað í viðræðum til skemmtunnar. Þá á við hið fornkveðna „ að oft má satt kyrt liggja“.

Z.

Hreiðar Heimski 3. Tölublað 26. Árg.

Í skugganum.

Í 2. tölublaði Hreiðars Heimska, þ. l. Ár, er dálítið furðuleg ritsmíð og nefnir höfundur hennar sig „ Fönix fréttasnaja“. Ekki er gott að vita hver sá hinn rétti höfundur er.

„Því vildur er sá, er geta skal“. „En vel má af máli manninn þekkja“.

En það virðist svo að maður þessi vilji helst hylja sig í skugganum. Þar sem að hann leynir sýnu rétta nafni, í sambandi við þetta, og er það í sjálfu sér vel skiljanlegt, að hann vilji ekki kannast við faðerni hennar þegar á átti að herða.

Maður þessi telur, að hann hafi snúið sér til ritstjóra Morgunblaðsins, með þau tilmæli, að hann teki greinini í blaðið. En eftir nokkra athugun á greininni, hafi látið þau orð falla, að ekki geti af því orðið, og undrar mig það eigi svo mjög, eftir að hafa kynnt mér hana til hlítar. Og hafi ritstjórinn bætt því við, til áréttingar neitum sinni. Ekki getur greinarhöfundur um, hvort hann hafi reynt við fleiri ritstjóra, með að fá ritsmíð þessa birta.

Ef til vill hefði „ Tíminn“ eða þjóðviljinn tekið hana. Því vitað er, að þar kennir ogt margra grasa. Líklega hefir hann hugsað sem svo, að á sömuleið myndi fara einnig þar, og því lagt með hana heim aftur, og hugsað sem svo, að hún væri þá fullgóð handa Hreiðari.

Og helst verður maður að álikta, að greinarhöfundur hafi haft aðgang að þessu tölublaði Hreiðars, og því getað ráðið um birtingu nefndar greinar.

Ekki er vel ljóst, í hvaða tilgang ritsmíð þessi er til orðin.

En helst má af henni ráða, að hún sé skrifuð í þeim einum tilgangi að skorast að fréttaflutningi héðan úr sveitinni. Sem ég á séðastliðinn ári sendi Morgunblaðinu. Fyrir þrábeiðni fréttastjóra Morgunblaðsins.

En en enginn vissi betur en ég, hvað litta möguleika ég hafði til þess, þó að ég léti tilleiðast að reyna það. Ég hefi reynt að segja, sem sannast og réttast frá atburðum, bæði eftir sögusögn annara og svo eftir eigin athugun. Þessari reglu min ég halda áfram á meðan ég fæst við slíka fráttasöfnun.

En ekki skal ég leggja mig á mannjöfnuð við mann þennan. Því eflaust er hann skólagenginn, eins og fjöldinn nú á tímum. Enda þótt grein hans beri það nú ekki með sér. En eins og kunnugir vita, og þá best ég sjálfur, að fræðsla mín á uppvaxtarárunum var mjög svo takmörkuð. Þætti það líklega lítil barna fræðsla nú, eins og ég átti kost á mínum unglings árum þar sem námsbækurnar voru kver og biblíusögur, og auk þess kenndi skríft, lestur og eitthvað í reikningi. Og var þá upp talið.

Fátt eitt skal upptekið úr nefndri grein. Ég vil sem sé hlífa Hreiðari að eyða rúmi í það. Þó skal rúmast eins atriðis úr greininni. Á einum stað er þess getið, að heiðurskona ein í sveitinni hafi átt 60 ára afmæli „Og hér í sveit eifi fólk árlega“. Ætla mætti að greinahöfundur þessi hafi ekki átt mörg afmæli, og sé því alltaf á óvita aldrinum. Hann getur þess um hina sextugu konu, að hún hefi saumað fyrir nokkra sveitunga sína.

En því miður virðist mér sérstaklega einn oriði útundan. Og það, svo að helst hefði átt að sauma fyrir hann á fleira en einum stað, svo að ekki gerði hann meira fyrir sér en enn er orðið. Ég vil þ´vi ráða manni þessum heilt og vanda nú betur til næstu ritsmíðar sínar, og rita þá hvort að ekki gengur betur með að fá hana birta.

Því ekki er víst nema ritsjtórar Hreiðars verði leiðin á slíkum samsetningi, þegar til lengdar lætur, og hætta þá að taka við hverju einni sem að þeim er nítt.

Og þá er ég, til að eftirláta manni þessum fréttaflutning þann, er ég hefi annast um sinn fyrir Morgunblaðið. En til þess að hann getir fengið meðmæli mín til þessa starfa, verður hann að bæta ráð sitt

Til hamingju meða nýju stöðuna!

18/4 1945 Steini Guðmundsson.

Sagan hans afa.

Afi segðu mér sögu, segðu mér sögu afi, það er alltaf svo gaman að sögunum þínum, sagði ég við afa minn, þegar ég var ungur, því að afi var svo ræðinn og skemmtilegur að segja sögur.

Í þetta sinn var frekar illa á mér og hljóp ég þessvegna til afa og bað hann að segja mér sögu.

Þú verður þá að vera þægur og góður, ef ég á að fara að tala, af því að enginn getur haldið ræðu nema vel sé tekið eftir því sem ræðumarðurinn segir.

Já, já, ég skal vera ósköp þægur.

Jæja strákur ég skal þá segja þér sma sögu. Þegar ég var ungur, eins go þú ert núna, þá var karl hér í sveitinni, sem var afar fátækur. Hann var þá einn síns liðs, enginn vildi vera hjá honum.

Hann var heldur helsu lítill, af því að ellikerling var fyrir nokkrum árum búin að heimsækja hann, en svoleiðis kerlingar þola engir karlar.

Karl þessi hét Steinn. Þegar Steinn var um sextíu ára gamall langaði hann öskup mikið til að byggja sér bæ og rækta tún. En þá átti hann ekkert landið, til að byggja bæinn á, og ekkert land til að rækta. Steinn gamli fór því á furn hreppstjórans í þeirri von að hann gæti látið sig fá land. Það væri dálítið annað að biðja um land til þess að byggja á og búa til fallegt tún, heldur en þeir sem þurftu að biðja um sveita styrk, því þeir sem þess þurftu með máttu ekki kjósa þingmann og ýmsilegt sem þeir mistu við það. Þeir áttu sem sé ekki að teljast með mönnum lengur, þetta vissi Steinn allt saman því fór hann með þann fasta ásetning að fá land, til að byggja og yrkja, eins og Ingólfur forðum.

En hann þurfti ekki eins mikið, bara góðann blett, þurran og frasgefinn.

Segir nú ekki af ferðum Steins annað en það að hann fékk útmældan mýrarblett, blautann og gríttan, og á lengd við það, þegar kálfi er hleypt út í fyrsta sinn, það er að segja á lengd við sprettinn sem kálfurinn tekur, áður en hann snýr sér við.

Nú fór Steinn að byggja í mýrinni. Það var þó hægt að skera torfur og nægjilegt grjót var líka í blettinum, en út fyrir merkin mátti hann ekki fara. Oft þurfti Steinn að beygja bakið, áður en bærinn var búinn og allt torfið og gjótið þrufti hann að bera á bakinu því engann átti hann hestinn.

Samt var Steinn hinn ánægðasti með hlut sinn, að vissu bölvaði hann hreppstjóranum fyrir að láta sig hafa svona vont land, en það var þó betra heldur en ekki neitt, nú og verra land var þó til, og þarna gæti hann orðið kóngur á ríki sínu og það var fyrir mestu.

Eftir hálfan annan tug ára var Steini búinn að byggja og rækta allan blettinn, bærinn stóð í miðju túni og túnið á alla vegu, og þá var það eina túnið í sveitinni sem allt var slétt. Og ekki stærra en það að hann gat borið allt heyið á bakinu heim í hlöðu, á sumrinu.

Þetta er nú sönn saga drengur minn, og þú skalt muna hana, þegar þú ert orðinn gamall maður og bara hana saman við nýja tímann, þegar tæknin er komin til sögunnar og tekin í þjónustu þeirra sem vilja byggja bæi og ræta tún. Og ekki einu sinni athugað hverjum stjórnmálaflokki þeir tilheira, eða hvar í sveitinni þeir eru settir, því sá tími kemur að allir gá sama rétt til að lifa lífi sínu og anda að sér loftinu. Og þá verður tæknin svo mikil að það

verða hafðar vélar til þess að stjórna vélum og til þess að eignast peninga þarf ekki annað en láta nokkra aura inn í eina vél og láta hana hringsnúast nokkra klukkutíma, þá skila vélin svo miklum peningum að það verður kallaður sjóður, svo verður sjóðurinn aftur látinn í vélina og enn margfaldast þeir, þá verð þeri kallaðir sjóðir með ýmsum fallegum nöfnum. Auðvitað verða þessa vélar á takmörkuðum svæðum til að byrja með og verða þá svæði þessi kölluð tæknisvæði og þá verður þess vandlega gætt að láta tæknina vera á sem smæðstu svæðum meðan verið er að margfalda sjóðina, en svo kemur að því að þessir sjóðir verða svo stórir og erfiðir að þeir springa utan af sértilbúni tækninnnar og breiðast út yfir allt land og þa´þarg enginn að vinna meira en fjörtúi og fjára daga um æfina. Einn dag á ári frá sextán ára til sextíu.

Nú er ég búin að segja þér nógu langa sögu strákur, já afi, ég þakka þér kærlega fyrir söguna. Það verður gaman þegar sértilbúni tækninnar springur afi.

Z.

Hreiðar Heimski

Útgefandi U. M. F. Drengur

1.tölublað 1946 27. Árg.

Tímamót.

Eins og árið 1945 er eitt af merkustu árum mannkyinsögunnar, er það ekki síðru merkis ár í sögu U. M. F. „Drengur“. Á því ári náði félagið þeim afanga að eiga að baki þrjátíu ára starfsferil, og á því ári réðist félagið í það stórræði að reisa sér vegleg félagsheimili.

Ef litið er yfir 30 ára starf U. M. F. „Drengur“ kemur manni fyrst í hug hvernig félaginu hefir tekist að rækja hlutverk sitt í félags og menningarmálum, samkvæmt stefnuskrá dulist að ímsu hefir verið ábótavant í þessum efnum. Veldur það ef til vill mestu, breytti þjóðfélag hættir og reikull tíðarandi. Þá hefir félagsskapnum staðið fyrir þrifum vöntum á rúmg´ðu og viltlegu heimili og félagslega þroskuðum og áhugasömum forustumönnum. Fyrsta atriðið í stefnuskrá U. M. F. D. er að efla stjórnarfarslegt menningarlegr og fjárhagslegt sjálfstæði landsins.

U. M. F. Drengur hefur lítið látið þessi mál til sín taka ninsta kosti í seinni tíð. Þar eru líka aðrir aðilar sem meira taka hugi manna. Þar sem eru pólutískuflokkarnir og útvarpið.

Annað atriði stefnuskrárinnar er að hjálpa félagsmönnum til aukins menningarþroska með fræðslu og líkamsþjálfun, og til að rökhugsa þjóðnytjamál og vinna ða framgangi þeirra. Um andlega fræðslu á vegum félagsins, er það helsta að félagið hefir nokkrum sinnum fengið

góða fyrirlisara. Einig hefir það lítilega stuðlað að unglingafræðslu. Málfunda starfsemin á líka að miða að aukinni fræðslu til menningarþroska auk þess sem hún á að koma og afa menn í að rökhugsa þjóðnytjamál, og vinna að framgangi þeirra.

Málfundastarfssemi félagsins hefir án efa miklu áorkað í þessum efnum því er enn verra hversu henni hefir hrakað í seinni tíð.

Líkamsþjálfunun er það atriði sem félagið hefir vafa laust náð bestum tökum á. Og hefir árangurinn orðið í samræmi við það.

Samkvæmt þriðju grein skal venda æskunni gegn neyslu áfengra drykkja og vinna að útrýmingu skaðnautna úr landinu. Um þetta má segj að aþr keiri um þverbak. Ekki svo að skilja að alldrei hafi verið unnið að bindindi innan félagsins, því eaunar má segja að til skams tíma hafi ekki annað þekkst innan félagsins, en að þetta stefnuskráratriði væri trúlega haldið. En nú mun leutun á þeim er slíkt gera. Enda verla við að búast, þar sem þeir er til forustu eru valdir, sýna einu sinni ekki þann félagslega þroska. Stefniskráin ætlast ril að ungmennafél. vinni að því að skapa hverri kynslóð næga atvinnumöguleika. Varla getur þetta fallið inní þeirra verkahring, nema óbeint. Uppeldislegáhrif sem stuðla að því að skapa stórhug, framtaksemi og forsjálni, miða að auknum atvinnumöguleikum. U. M. F. Drengur hefir vafalaust haft slík áhrif á meðlimi sína.

Lítið hefir félaði unnið að heimilisiðnaði. En líklega hefir það unnið að verndun skógarleifa. En skógræktin hefir að mestu farið fyrir ofan garð og neðan nema hvað nokkuð hefir verið rætt um hana á fundinum. Hvort skemmtanalíf félagsins hefir verið í þjóðlegum anda verður látið ósvarað, nema hvað skemtifundinir hafa verið það.

Fegrun og hreinsun móðurmálsins hefir lítinn stuðning fengið hjá félaginu. Þótt ímsu hafi verið ábóta vant um framkvæmd stefnuskrárinnar, á félagið samt merkilag og margþátta starfssögu að baki. Oft hefir verið heiðríkja sólskyn og fróandi í félagslíginu. Þeir sem starfað hafa í því um lengri tíma eiga margar fagrar minningar úr félagslífinu.

Málfundir þar sem deilt var þarf en skilið í bróðerni. Skemtanir í skamdegi vetrarins og gróandi sumartíð með dunandi dansi, smellnum upplestrum og skringilega leikja og íþróttaiðkana. Tekið þátt í kappmótum. Farnar hópferðir, akandi eða á hestum. Hópast saman til vinnuhjálpar hjá illa stöddum sveitungum. Svo er það bygging félagsheimilis, sem alltaf hefir veirð unnið að, þótt seint hafi gengið.

Það er búið að sýna sig, í sambandi við byggingu félagsheimilisins að gélagði er nú skipað fólki sem í ríkum mæli er búið samtakavilja og fórnarlund.

Nú þegar U. M. F. Drengur þenur skeiðið á fertugsata áratugin, eru það óskir allra velunnra þess. Að skeiðið verði hreint og laust við öll vígslspor. Skilyriðn til félagslegra samtaka og menningarlífs verða stóurm bætt með hinu myndarlega félagsheimili.

Nú er að hefjast nýtt tímabil í sögu félagsins. Áframhaldið mun verða um blómlegt félagslíf heilbrigðrar --- framsækinnnrar æksu, er markvist vinnur að stofnmálum félagsins, bæði einstaklingum og alþjóð til heilla.

U. M. F. Drengur lengi lifi!

ÓÞ.

U. M. F. Drengur 30 ára.

Á síðastliðnu sumri voru 30 ár liðin síðan unmennafélagið Drengur var stofnað. Ekki eru menn víst alveig á því hreyna með það, hver hinn rétti stofndagur er, því að glöggar heimildir hafa víst ekki fundist, fyrir því, eftir því, sem ég best veit. Ímislegt rifjast upp frá liðinni tíð, í sambandi við þessi tímamörk, hjá þeim sem fylgst hafa með starfseminni fél. frá byrjun. Ekki er það þó ætlunin með greinarkorni þessu, að fara að rekja sögu félagsins. Ætlunin hafði verið að gera það í sambandi við afmælis fagnaði þann, er ráðgert hafði verð að hafa í tilefni af þessum tímamótum.

Eins og flestum félagsmönnum mun kunnugt, var samþykkt á síðasta aðalfundi félagsins að minnast þessa á viðeigandi hátt. Var kosin 6 manna nefnd, til að undirbúa afmælis hátíðina. Varð stjórn félagsins fyrir valinu ásamt þremur eldri félögum. En eftil vill hafa þeir sumir hverjir verið orðir of gamlir til þessa starfa, og þarafleiðandi orðið minna úr framkvæmdum en til var ætlast. En þó held ég að sannast sagna sé, að nefnd þessi hafi haft fullan hug á að leysa það hlutverk, sem henni var falið, á þann hátt að félaginu gæti verið fullur sómi að, og að allir sem þarættu hlur að máli mættu vel við una. Það skal tekið fram, að það sem hér er umþetta sagt er ekki dkrifað í umboði þesasranefndar heldur frá mínum eigin brjósti.

Þó að nokkuð margir af félagsmönnum séu kunnugir gangi þessa máls, þá býst éf við að sumum sé það einnig ókunnugt. Ætla ég þá, í sem fæstum orðum, að segja það helsta sem máli skipti í því sambandi og því að ég var sjálfur við það riðin og það mun aldrei verða gert annarsstaðar innan félagsins. En sem ég hefði þó talið sjálfsagt og réttast.

Gamalt máltæki segir „Hátíð er til heila Gest.“ 6 manna nefndin var kölluð saman að Meðalfelli á hvítasunnudag, 20. maí. Voru allir nefndarmenn mættir. Eins og áður segir voru nefndarmenn á einu máli um aþað að samkoma þessi irði sem veglegurs. Meðal annars sem um var rætt, var að fá sýnda kvikmynd, ásamt fleiru. Ætlunin var einnig að ímsum utanfélagsmönnum irði boðið. Enfremur öllum eldri félögum Drengs. Með þetta fyrir augum taldi nefndin þann húsakost sem til hafði ráð í ófullnæjandi, til að halda þar þessa samkomu. Var húsbyggingar nefnd dkrifð um málið. Var því framkvæmdum frestað þar til svar fengist við því sem um var spurt. Óskað var að mig minnir eftir svari fyrir 10. júní en þá ætlaði nefndin að koma saman í Hækingsdal. Munnlegt svar kom frá Húsbyggingarnefnd, þess efnis að ákveðið væri að ráðist irði í byggingu svo fljót sem kostur væri á.

Á fundinum í Hækingsdal mættu 4 úr nefndinni. Var samkomulag þessara manna að fresta afmælisfagnaðinum í von um betra og fullkomnara húsnæði. Enda þótt það irði ekki tilbúið á hinum rétta afmælisdegi. Ég held að þetta hafi verið álig of vilji allra nefndarmana. Hvað mig sjálfan snerti hefði ég alldreigengið inná að fresta þessu afmælishófi, þetta lengi hefði ég séð fyrir að við ekki gætum haldið það í hinu nýja húsi til. Heldur reint þó með ófullkomnari hætti væri að minnast þess í þeim húsakynnum, sem fyrir hendi voru.

6 manna nefndin var boðuð á fund að Valdastöðum í gær. Mættu 3 úr nefndinni, þó ekki samtímis. Var því engin fundur. Býst ég því við að störfum þessara nefndar sé þar með lokið. Þar sem líka heyrst hefir að húsbyggingarnefnd álíti að ekki verði hægt að halda samkomu í hinu nýja húsi á þessu ári.

Fyrir mína eigin persónu, get ég látð þessi málalok mér í léttu rúmi liggja. En sem nefndarmaður, fyrir ungmennafélagið stendur mér ekki alveg á sama. Og ennfremur fyrir það að búið avar að segja sumum utanfélagsmönnum að afmælisins ætti að minnast. Er mér ekki grunlaust um að sumir þeirra hafi búið sig undir það. Enfremur finnst mér að skemtilegt hefði verið að hægt hefði veirð að minnast 30 ára afmælis félagsins og vígja um leið hina veglegu byggingu, sem félagið er að reysa. Ég held að jafnvel hefði þetta mátt takast á þesus ári, ef samhugur allra og samvinna hefði verið nógu mikil. En hér skal engan um saka. Það sæti síst á mér er heldur ekki ætlunin með línum þessum. Úr því að minnast var 20 ára og 25 ára afmæli félagsins, er leiðinlegra að 30 ára afmælis skulu ekki vera minnst.

Þó að sumum kunni að finnast að starfssemi innan félagsins hefði mátt vera með meria fjöri, og fleiri nefndir, sem kosnar hafa verið innan félagsins hafa ekki starfað mikið, held ég að 6 manna nefndin hafi ekki ætlað sér að hilja sig í skjói þess, þó að svona óhöntuglega tækist til, sem að raun ber vitni um.

Vonandi er, að hin nyja og veglega bygging félagsins, sem er eitt hið msta átak sem félagið hefir gert, sameini félagsmenn m ný átök og nýjar hugsjónir. Því að þó að sú langþráða bygging sé nú risin úr rústum, þá eru verkefnin óþrjótandi fyrir hinar drengilegustu hugsjónir og framkvæmdi öldum of óbornum til blessunar.

Valdastöðum 1. des 1945


Þörf uppfyndning.

Nú eru ekki að verða maðkarni í blöndunni, hjá blessuðu bændununa. Ekki þurfa þeir lengur að eiga neitt undir duttlungum veðráttunnar, með að þurka heyin. Nú er ekki annað en að koma fyrir í hlöðunum einhverskonar apparötum, sem kölluð eru blásarar. Tæki þessi blása lofti gegnum heyið, svo sama er hvort það er látið þurt eða blautt í hlöðuna. Nú hefir framsýnum mönnum dottið það snjallræði í hug, í tilefni af því hvað vætusamt gjörist á öllum skemtisamkomum, að koma þessum undra tækjum fyrir í samkomusölum.

X.

Staka.

Í samvandi við byggingu U. M. F Drengur, eru vandamálin mörg. Það verð nógu dýrt. En stjórnin fann ráðið. Vandinn ekki annar en að reikna nógu mikið af vinnunnu, með helgidags og eftirvinnu legstar.

X.

Staka.

Neðanritaða stökur hirti hreiðar ag eldhúsþyljum nýja hússins. Sjálfur dæmir hana ekki um hvort hún er þess virði.

Enginn skyldi auka vex

eða á þrætum hamast.

Kjósarmann kappið vex

en kapp með forsjá lamast.

Revíja.

Það gjörðist margt í sumum sveitum

sannast það á vorum högum.

Hús eru byggð á heima reitum

til heiðurs okkar liðnu lögum.

önnur reist á urðar eggjum

uppkomin með steyptum veggjum.

Um húsin stendur þræta og þesnsla

þar ungir eiga að koma saman.

Fram skal fara feiknar kennsla

timleikar og annað gaman.

Tugur manna tölti um völlinn

með teikningar, nú reist skal höllin.

Menningin hefir merfð af nótum

margir skylja að aðra langi.

Feðurnir ramba á fjórum fótum

svo framkvæmdirnar eitthvað gangi.

Húsfreyjan við hema störfin

hyggur að hve brín er þörfin.

Það er fleira en þessi þáttur

er þenst hér út of gólk vill rækja,

í kvennfélagið er kominn máttur

og krakkarnir þau skólan sælja.

Mæðurnar þær mikið skrifa

hvort mannalús heim eigi að lifa.

Svo er það eitt sem allilr vita

en enginn skyldur öðrum fremur.

Súkkulaðiði sást hann flytja

og sagðist afhenda það þremur.

En mennirnri höfðu eimikinn tíma

því miljónahverfið þurfti síma.

Nú er það fleira en lúsin lagsi

sem lyggur þungt á okkar hjarta.

Klósettin eru klínd með vagsi,

en krakkarnir meiga aldrei kvarta,

því fræðslunefndin fer með völdin

en fólkið grægur bak við tjöldin.

Framför er á flestum góðu

fátæktin er alveg horfin,

því búhöldar með búsna ljóði

breittu til og gáfu orfin.

Bélræn tækni völdin hefur

af víðsýni hún skurði grefur.

Það eru orðinir æði margir

uppgefnir á hreppsnefndinni.

Konur jafnt sem karlar argir

er kjafta sig upp í veröldinni.

Oddvitinn með allann gróðann

einblínir á sama slóðann.

Svo eru hinur fjóriri fírar

flestum kunnir hér um slóðir.

Tekjur manna telja rírar

þeir taka um það svo ofur hljóðir.

Sannleikann þeir segja stunfum

svona til að þóknast hrundum.

Um iðnaðinn hér enginn talar

því allir eiga snældur tetur.

Kvennfélagið kornið malar

af kappi fram á miðjan vetur.

Allar þær reyna að yrkja landið

þá utan þær standi við hjónabandið.

Frelsunin hér flestir una

það fæðist bíll á hverjum degi.

Um vegleisur þeir verða að bruna

því valdhöfunum þóknast eigi

að byggja vegi brýr og hallir,

þeir Bíða eftir að falla allir.

Nú er liðin þessi þáttur

það er minna en margur hyggur.

Upp er skroppin andans mátur

úthverfur og dauður lyggur.

Allir vita í svona sulli

er sára lítið af díru gulli.

Guðmundur Þorkellsson.

Hreiðar Heimski


2.tölublað 1946 27.árg.

Íþrótt íþróttanna.

Strax á fyrstu árunum eftir að U. M. F. Drengur var stofnað, fóru félagar innan Drengs að æfa íþróttir, að vísu höfðu sumir af þeim eitthvað fengist við það áður. Bæði var það snemma á stefnuskrá ungmannafélagana og eins hitt að meðlimir Drengs fóru að búa sig undir að keyra við næsta nágrannafélag.

Og var það þá U. M. F. Afturelding í Mosfellssveit. Fyrsta mót þeirra var háð á mógilsáreyrum. Af því að eg hafi ekki nein gögn í höndum mínum nú er met ekki full kunnugt um þær íþróttagreinar er keppt var í. Sjálfur var eg þá að lafa með eins og haugsfullin ig var eg með í æfingum undir fyrsta mótið, en þá varð ég fyrir því óhappi að snúast um ökklan, við glímuæfingu heima, viku áður en mótið átti að hefjast, varð því að flytja mig suður fyrst á hestum út á Kjalarnes og þaðan á árabát til Reykjavíkur.

Kom ég svo úr Reykjavík á mótið þá standandi við staf, svo ekki varð Dreng mikil styrkur að minni þátttöku í það sinn og hefði ef til vill ekki orðið, þó að á heilum fótum hefði veirð, en fullan hug hafði á því að láta ekki neitt eftir liggja. En í þetta sinn þurfti ekki minnar liðveislu við frekar en endra nær því að Drengur vann mótið með prýði.

En víst var mér ekki rótt að sitja hjá. Valt þá sigurinn mest á einum manni að Drengur inni mótið, sem og oftar á meðan hans naut með.

En svo kom maður inanns í stað og svo var einnig her að Drengur hefir átt marga knáa íþróttamenn.

Lengi vel var glíman sú íþróttagreinin er mesta athylgi hefir vakið á íþróttamótunum og er enda enn þann dag í dag, enda höfum við Drengsfélagar átt á að skýra dugmikla glímumenn, og er það önnur íþróttin, sem hefir tekið hug minn mest. Teldi ég það leitt og illa farið ef að fleiri mót væru háð á milli félaganna og að ekki væri keppt í Íslenskri glímu. Mér er ekki alveg úr minni liðinn sá spenningur, sem gripið hafði fólkið á öðru mógilsármótinu, sem áhefir verið minnst er þeir Ágúst Jónsson frá Varmadal og Þorgils Guðmundsson frá Valdastöðum áttu úrslita glímiuna á því móti. Báðir voru þeir taldir góðir Glímumenn og mátti vart á mili sjá. En svo fár að Þorgils vann þá glímu og þótti það mikill og góður sigur fyrir það félag er þann mann átti.

Önnur íþróttagreinin er það, sem Drengsfélagar hafa verið sigursælir í og á ég þar við hlaupin þar hafa þeir oft borið glæsilegan sigur frá borði, bæði í félagakeppni og einnig sem einstaklingar.

Má í því sambanid minna á að sigursælir voru Drengsféagar +o Viðarangshlaupunum og unnu þar marga sigra. Einnig í Álafosshlaupi og er það einn af félögum Drengs. Magnús Eiríksson, sem heldur meti í því hlaupi ennþá. Auk annara félaga úr Dreng er unnið hafa þar glæsilega sigra í viðureign við þekta þolhlaupara. Tel eg brína nauðsyn til að endurvekja nú hlaupin að nýju og er víst ekki vonlaust um að það verði reynst, og til ég það vel farið. Annars var það nú ættlunin með þessum fáu línum og minnast á þá íþrótt er ég tel íþrótt íþróttanna það er sú íþróttin, sem ég álít að nú beri að efla á allan þánn hátt er verða má og leggja beri rækt við, sem nokkur kostur er á, og vel má vera og reyndar mjög líklegt að til séu ágæt sundmannsefni innan drengs bæí karlar og konur, sem gætu með góðri forþjálfun orðið sér og sínu félagi tl hins mesta sóma.

Á þessu hefir lítið borið til þessa og má það ef til erviðrar aðstöðu til sundiðkana, borið saman við nágrannafélag okkar.

Þó er vitað að allgóður árangur hefir náðst við þau skilyrði er við búum við í þeirri grein og má í því sambandi minna á sund Þorgilsar yfir Laxvog.

Ekki hafði hann þá átt kost á að iðka sund í heitri laug. Nei það mun þá, sem nú að veljir en drengur hálft hlass.

En úr þessu þarf að bæta, svo fljótt sem kostur er á með byggingu sundlaugar. En þar, sem vitað er að félag vort stendur í stórræðum um aðrar framkvæmdir, bæí um húsbyggingu lögum íþróttavallar og fegrun staðarin á ýmsan hátt er líklegt að sundlaugarbyggingar dragist eitthvað lítið enn, þó að ríflegur styrkur kunni til þess að fást.

Þá heyti eg á karlar og konur að hefja nú samstiltan vilja og hefja sundíþróttina til þess vegsauka, sem henni bver innan ungmannafélaga Drengs svo að ekki þurfi til þess að koma oft úr þessu, að ekki sé hægt að keppa í sundi vegna þess að fáir eða engir séu til, sem færir séu um að taka þátt í slíkri þrekraun. Munið „Tap og fjör og frískir menn, finnast hér á landi enn“. Og einig sérstaklega innan ungmannafélagsins Drengur


Staka

Sjálfsagt er að segja það

og setja í fræða pésa.

Eg ekki kann að yrkja á blað,

og ekki kvæði að lesa.

X.

Nótan.

Í síðasta blað Hreiðars ritar ritstjóri þess tölublaðs hugleiðingar um féagsmál og kemur maðal annars inn á útgáfu Hreiðars og aðbúnað hans þessar hugleiðingar hafa valdið því að ef hefi verið að velta því fyrir mér hverjar kröfur væri sanngjart að gjöra til blaðsins go hvers mætti vænta af því í framtíðinni. Niðurstöður hugsananna er þessar. Í fyrsta lagi ætti að meiga vænta þess að sem flestir félagsmenn styddu blaðið með greinum, sögum eða ljóðum. Það er hinsvegar engin ástæði til að fera sérstaklega háar kröfur um gæði þessara tilmiða og samansburður eins árgangs við annan óþarfur, enda ekki á meðalmanns færi. Þó sumt af því besta sem ritað hefur verið í Hreiðar sé vafalaust jafngild þeirra sem talin eru til sögulegra bókmennta, þá eru það ekki þau verk sem félagslet gildi hafa fyrir líðandi stund þær greinar, sögur eða kvæði sem túlka félagsþrá, lífsnautnir og trúarhneigð framfararvilja, eða máski ekki hvað sést barnaskap líðandi stundar af sannleiksást og frásagnargildi er meira virði en heilir doðranfar af spakmælum sem hinir vitru sögðu. Skolkunnt kvæði orkt í sigur vinnu hinna ungu lífsgleði er verðmæti, sem við getum ekki kastað og sagan um göla andarungann hefur endurtekið sig hvað eftir annað og við meigum ekki missa af sögunum, sem fæðast í munni daganna og eru hrífaðir í laumi á lítinn blaðsnepil. Eða greinakótinn um viðburði eða viðbruðaleysi, áhugamálin eða andvaraleysið. Aðeins að þessar hugleiðingar séu ritaðar og blöðunum ekki stungið undir stól. Ef félagsmenn gjöra þá kröfu til sjálfrar sín að senda blaðinu sögu, kvæði eða grein einu sinni á ári þá höfum við fullt fyrirheit um að Hreiðar verði í framtíðinni góður og batnandi.

Eg fann einu sinni á veginum rétt fyrir norðan Laxá ofur lítin máðan og lúin blaðsnepil, öðrumegin var nóta frá mjólkurfélagi Reykvíginga útlekið 1 sekkur rúgmjöl, 25 kg hveiti og 10

kg strásykur, hinumegin var skrifað með unglingsrithönd þessi látlausu stef. „Augun blá, og hárið mjúkt og hrokkið, hakan smá, en brosið milt og rokkið. Dularfull, sem drauma nótt.“ Það var strikað yfir og leiðrétt og framhaldið ólæsilegt. Ef til vill hefir þetta verið uppkast að fefursta ástarkvæði veraldarinnar a. m. k. dýrmætasta kvæði skáldsins sem orkti í frístundum sínum og ritaði ljóðin á nótu frá mjólkurfélaginu. Sendið blaðinu þessat nótur, þær eru meria virði, en útektin sem skrifðu var hinumegin.

G. G. A.

U. M. F. Drengur 30 ára.

Á síðast liðnu sumri átti U. M. F. Drengur 30 ára starfsafmæli. Það er stofnað 5. ágúst 1916, vegna margra orsaka hefur þessa afmælis lítið verið minnst, ætla ég ekki að rekja þær orsaktr hér, en ég tel þetta svo merkan þátt í sögu sveitar okkar á síðast liðnum 30 árum, að þess hefði verið vel vert að minnast ´aviðeigandi hátt. En hvers er þá að minnast. Hvað hefir starfið verið? Fyrir 30 árum var mörgu eldre fólki sveitarinnar líitið um þessa félagsstofnun, taldi handa valda ærslun og spillingu, ódugnaði og jafnvel iðjuleysi. En æskan var á annari skoðun hún þráði félagslíf, sekmmtanir og menntun. Hún átti hugsjónir, og ein þeirra var sú að láta ekki hugsjón ungmennafélagsskaparins ræst eins vel og þessi, það liðu ekki mörg ár þangað til að allir viðurkendu rétt og nauðsyn ungmannafélagsins, og nú er svo komið að flest miðaldra fólk og nokkuð eldra, niður í 12 ára aldru eru ungmannafélagar og reiknast mér svo til að liðnum 30 árum verði hvert mannsbarn í sveitinni félagi, og ef til vill fer. Unga fólkið byrjaði félagsstarfið með eldheitan áhuga. Málfundir voru haldnir minnst mánaðarlega að vetrinum og þeri voru vel sóttir, þó farartækin væru ekki önnur en fæturnar og fundarstaður baðstofa eða heyhlaða, en fundirnir veittu það sem fólkið þráði, glaðværð og menntun félagslófsins það sótti þangað skemmtun og viðsýni þroska og samtaksmátt og þetta hafa fundirnir og gélagslífið gert öll þessi ár. Það hefur verið hinn virti og góði skáli í önnum daglegra starfa. Eitt af hugtökum og hugsjónum ungmannafélagsins, hefur verið að stuðl að því að allir hefðu fagra sál í fögrum líkama, og þessu takmarki hefur verið reynt að ná með þroskun sálarinnar með heilbrygðu félagslífi og drengssapar kennd, og líkamans með góðu íþróttalífi. Íþróttirnar hafa frá byrjun veirð sterkur þáttur félagsins og má segja að Drengur eigi sér þar glæsilega sögu.

Snamma var reynt að bæta úr aðbúnaði félagsins hvað húsnæði snerti. Hreppsfélagið átti lítið þinghús að Reynivöllum, var ráðist í að stækka það um þriðjung og mikil var ánægjun að geta flutt í sitt hús með fundi og samkomum og kröfurnar og þarfirnar uxu, það vantaði veitingastofu og eldhús, það var hafist handa og bygt við húsið. Þarfir og kröfur tímans uxu enn ásamt stækkun og stórhug félagsins. Gamla húsið varð of lítið og lélegt, enda er nú félagið langt komið með að reisa stórhýsi með flestum nú hina þægindum. Samtaka máttur félagsins hefur víða komið fram það hefði rækktað kartöflur, til menntunar og hagnaðar, grafið skurði, bygt vegi, og hús. Aflað heyja á mörgum heimilum, sem hafa orðið fyrir

sérstökum áföllum vegna veikinda og þess háttar. Þessi störf öll hafa verið unnin mðe góðum hug sem sjálfboðavinna. Félagið hefur átt stóran þátt í vakningu og framkvæmdum á mörgum famfara og menningarmálum sveitarinnar á undanförnum árum, og sá þáttur mun verða enn sterkari í framtíðinni. Hér er ekki tími eða tækifæri til að rekja sögu félagsins til neinnar hlýtar þetta eiga aðeins að vera hlýjar kveðjur frá félaga, sem hefir fylgst með störum þess frá byrjun og telur það besta sem kjósin hefir eignast á síðusntu áratugum sé U. M. F. Drengur því heilli fulgi um alla framtíð

Ólafur Ag. Ólafsson.

Stökur.

Vetur æðir, vekur tár.

Valda þræðir sporið.

Foldu blæðir. Bítur sár

blessað græðir vorið.

Með orðum stórum, hörðum, hálum

hleypt var fót í störfin.

Öllum stjórnum, mönnum, málum,

máttug fórnar þörfin.

Ó. A. Ó.

Fyrir all mörgum árum síðan byrtist í Hreiðari nokkrir vísuhetningar og ætlast var til að við þá yrði skeitt. Einnig man eg eftir að all mjög tíðkast það í gömlum kvöldvökum. Nú man eg ekki til að þetta eða þessu líkt hafi sest nú um tíma. Datt mér því í hug að senda Hreiðari tvö vísu uppdrög til að skeyta við ef að vera kynni að fleiri upphög kunnu að fæðast út af þeim. Það er þegar vitað að ýmsir innan U. M. F. D. geta búið til vísu og er til vill eru líka til enn fleiri en vitað er um. Þó er þetta sent til gamans en, ekki af getu, og ekki er heldur neinum verðlaunum heitið. Botnarnir óskast sendir í næsta tölublaði Hreiðars.

„Sólin belssuð sigin er

sem að fallabaki.“

„Seinna hlæt, en svalað hlið,

seinna blærin gefur.“

Einn af 100 og eitthvað.

Kvennasíðan.

Kæri Hreiðar.

Gleðilegt nýár, þökk fyrir allan fróðleik og alla skemmtun á liðna árinu. Það er svo mikið að gera í kjósinni núna að ég geri helst ráð fyrir að engin megi vera að því að skriga fyrir þig, nema ef vera skyldi kvenfólkið og næst verður þessi útgáfa aðeins kvennasíða jæja hvað um er vonandi að það verði skrautútgáfan. Mikið hefur skeð í heiminum á því herrans ári 1945. Musselin og Hittler hvöddu þennan heim. Friður var saminn í Efrópu atomsprengjum var kastað á Japan og saminn var alheimsfriður og þetta stóra og margfráða orð er því miður enn ekki nema orðið það ólgar, og syður allstaðar í heiminum nema í Kjósinni. Þar eru allir á sama máli. Strax og herlið Breta og Bandaríkjamanna hafði yfirgefið Kjósina fylkti U. M. F. Drengur liði og keypti eða hertóku braggana. Já þvílíkur aðgangur allir voru hallaði á vígsstöð varnar konur jafnt sem karlar ungir sem gamlir og allit fóru hver sem vettlingi gat valdið. Hjón sem bæði voru í félaginu rifurst um hvort þeirra ætit að vera heima því að í U. M. F. Drengur eru karlmennirnir ekki hófinn rétthærri en konur og svo varð úr að margir settu allt á guð og gaddinn nú! Selyjuna, því að þetta var um vor, en senn fóru með krakkana með sér. Já Hreiðar minn! Þú hefðir haft gaman af að sjá þann berserkisgang, þegar mest allt U. M. F. Drengur var komið í sókn. Það sem kostað hafði heri Breta og Bandaríkjamanna margra vikna vinnu, mánaða eða hver veit hvað var nú rífið niður á 2 dögum með köxtum og klaufjárnum. Svo liðu dagar, vikur og mánuðir og alltaf biðum við eftir nýju útboði því að við vissum vel að aldrei er nóg að rífa niður það átti líka að byggja upp aftur og við vonuðum að meiga taka virkan þátt í byggingarstarfinu. Nú í dag sérðu sjálgur Hreiðar minn hvað hér hefur gerst, verkin tala en þetta eru allt verk drengjanna þinna. Þó við séum stoltar af þessu verki engu síður en þeir sem hlut hafa mest til unnið og þó hlutur okkar væri minni á síðasta sðalfundi þá tökum við þeim ósigri eins og hefjum sæmir og higgjumst að vinna vel eigi að síður. En þó engin fulltrúi frá hinu veikara kyni sé í hinu sterku húsbyffinfarnefnd, þá hugsum við um húsið okkar. Stúlkur er ekki yndislegt smávegis sem gleimist hjá þeim sterku svo sem lúkar þurkur og ýmiss húsáhöld. Þetta sem við vitum að eru ómissandi hlutir en koma ekki af sjálfu sér væri ekki tími til kominn að koma sér saman um að sauma þurkur þær kosta engin eða hfil úttát má móta í þæt góða peka. En svo datt mér í hug að senda þér Hreiðar nokkrar krónur sem stofnfé að dúkasjóði skipulagsskrá hans sé að strax og sagnast hefur dúks verð sé það keyptur og þarf hvorki forseta innsigli né konungsudirskrift að koma nærri. Þú Hreiðar tekur á móti gjöfum og á heitum til sjóðsins og heiti eg á allar stúlkur að bregða fljótt og vel við.

Með bestu kveðju.

Ein úr sókninni.

Unnur Ólafsdóttir skrifaði blaðið.

Hreiðar Heimski


3. tölubalð 1946 27. árgangur

Halló félagar!

Ég er Hreiðar Heimski, en einu sinni heilsa ég upp á ykkur. Þó að ég sé magur núna þá er það ekki mér að kenna heldur ykkur. Því sendið þið mér ekki meira slúður. Dag eftir dag stend ég við tómann stallinn og bíð og bíð. Það þýðir ekkert fyrir ykkur að segja að þið hafið ekkert, því ég trúi ykkur ekki. Ég er ekki svo vandlátur, að þið gætuð ekki tínt eitthvða til sem ég gæti þegið. Úr því sem komið er verið ég að sætta mig við það í þetta sinn að koma harður og úfinn framm fyrir ykkur. En ég heiti á ykkur öll sérstaklega ykkur yngri félagana að halda mér þannig við framvegis að ég væri í sæmilegu standi. Ég eyði svo skki fleyri orðum um þetta, veit að þið skiljið það og takið það til greina. Svo vona eg að þið skemmtið ykkur vel.

Hreiðar.

Skemmtiferð, sumardaginn 1. 1940

Veturinn var liðinn. Sumardagurinn fyrsti rann upp. Þokudrög voru í lægðum og lautum. Hinn glæsilegi fjallahringur Borgarfjarðar héraðs, hvarf í þokuhafið. Aðeins hæstu tindur stóðu uppúr eins og eyjar. En með líðandi morgni kom vestannepjan einhversstaðat utan af hafi og sópaði vurt hinni gráu þokulæðu eitthvað austur á öræfin. Heima á hvammeyri sátum við Guðbjörn einarsson frá Kárastöðum á ráðstefnu og bræddum það mið okkur hvernig við ættum að eyða hinum komandi degi.

Okkur kom saman um þap að heppilegt væri að heimsækja skálabróðir okkar Andrés Sveinsson frá Hvammi í Norðurárdal. Þetta var í sjálfusér ágæt hugmynd þá ef þeir

ammaskur hefður ekki verið á að upp að Hvammi voru röskir 50 km og engar áætlunarferðir þangað þann dag. Við eigðum aðeins einn möguleika í þessu máli, og ha nn var sá að fá lánað mótorhjól sem leikfimis kennari staðarins, Hans Jörgensson, átti. En bæði var nú það að við vissum þap af fyrri reynslu að hann var ekki sérlegu fykinn í að lána það, og svo vorum ivð ekki meira en svo klárir að stjórna því. Við ákváðum samt að reina þetta hvorutveggja.

Þennan dag var haldin einhver fræðslufundur í ungmennafélgai sveitarinnar, hafði leikfimis kennarin tekið að sér að kenna hjálp í viðlögum og feeiri þessháttar fræði. Við vissum því hvar hann var að finna. Þegar við svo gengum inn í salinn til að upp hefja okkar erindi stóð svo á að kennarinn var með eina föngulegustu heimasætu sveitarinnar upp á bekk og síndi með liprum höndum hvernig lífga átti hana eftir drukknun. Við hefðurm nú fjarnan viljað horfa á aðfarirnar stundarkorn, en létum það samt ekki trufla okkur og bárum upp erindið. Hvernig sem á því hefur staðið var kennarinn óvenju blíður og auðveldur viðureignar og fengum við leyfi fyrir hjólinu tafarlaust.

Við hröðuðum okkur út og komum okkur af stað eins fljótt og við gátum. Okkur var nefnilega ekki alveg grunlaust um að við gæti hugarfarsbreiting hjá kennarnanum þegar kenslustundin væri úti. Fyrsti þáttur áætlunarinnar hægði gengið að óskum.

Við ókum úr hlaði einsn og þrautreindir herforingjar. Á hlaðinu höfðu safnast saman hópur skólastráka. Horfðu þeir á eftir okkur fullir öfundar. Gáfu þeir okkur ýms ráð og leiðbeningar að skilnaði. Sömuleiðis létu þeri okkur í tá ýmsa spádóma um ferðalagið og hefði þeir sannarlega til að auka bjartsíni okkar ef við hefður lagt á það trúnað.

Niður að hvítá er vegurinn aðeins ruddir maðan skorinn og hlikkjóttur. Kom okkur saman um það að ef við komumst klakklaust eftir honum væri okkur borgið. Það bar ekki á öðru en hjólið skilaði okkur klakklaust þennan fyrsta spotta, utan keðjan fór einu sinni af þegar við lendum ofan í óvenju djúpum skorningi.

Þegar ofan að Hvítá kom vorum við orðnir fullir af sjálfstrausti og bjartsíni yfir velgengni okkar. Þá ók fram í okkur Enskur stríðsmaður sömuleiðis á mótorhjóli. Við ákváðum að þreita kapp við hann um það hver hraðari gæti ekið og skrúfuðum frá bensíninu eins og hægt var. Guðbjörn kallaði til hans einhver sundurlaus orð, sem hann hafði einhvertíman séð í enskri orðabók og áttu að tákna það að við skoruðum á hann í kappakstur. Svo byrjaði kappagsturinn. Sá endki virtist skylja það prýðilega hvða til stóð, því hvað mikið sem við striðuðum áfram var hann ávalt í hlið við okkur, og sáum við ekki betur en að hann væri skellihlæjandi. Á vega mótum þar sem norðulandsbrautin og Borgarnesvegurinn greinast skyldu leiðir. Sá enski kallaði til okkar einhevr kveðju orð og ók leiðina til Borgarness. Um leið herti hann á ferðinni og var innan stundar horfinn. Var hann sennilega að gera okkur það skyljanlegt að hann hefði ekki beitt sér í kappakstinum. Og það er ég viss um að ef hann hefur nokkurntíma komist heim til Englands aftur, þá hefur hann getað sagt skemmtilega s0gu af því þegar hann kepti við Íslensku kappakstusmennina.

Þegar upp Norðurárdalinn kom tók vegurinn mjög að versna. Klakki var að fara út jörðu og víða voru klakaslit í götunni þannig að algert kafhlaup var ef út í það var ekið. Við urðum því að ganga spotta og spotta og draga hjólið með okkur eins og slit uppgefnar húabikkjur. Í kjassi vegarinns laut vifð ratur Baulu áðum við stundarkorn. Við veltum fyrir okkur þetta tignarlegu lipuritfjall sem tegir sig þarna upp 900 metra í lort upp eins og heljarmikill ferkantaður sykurtoppur, eða Egipskur píramídi. Þegar við lögðum aftur af stað sáum við á vegirnum allant fyrir neðan okkur koma mann á mótorhjóli, það virtist vera aðalfarartaki allrta sem um landið ferðuðust þennan dag. Ekki ver laust við að dálítið hlakkaði í okkur yrfir því að hann átti eftir a ð komast yfir allan aurin og vegleisuna sem á milli okka r var.

Við höfðum hvorugur komið á þessar slóðir aður og þegar við ókum aftur af stað gerðum við gledur leiðinlega uppgötvun. Hvorugur okkar vissi hvor Hvammur var. Við höfðum aldrei haft hugsun á því að spyrjast fyrir um það. En svo mundum við eftir því að afa einvern tíma heyrt að Hvammur væri kirkjustaður. Ákváðum við því að aka áfram þangað til við sæjum kirkju, þótt það yrði svo ekki fyr en norður í Heimavatnssýslum. En fyr en varði sáum við kirkjuna og ókum þar heim. Alt stóð þar heima sem við höfðum um talað. Við vorum komnir heim í hlað í Hvammi og Sverrir bóndi stóð sjálfur úti og vísaði okkur til stofu.

Var okkur fagnað þar eins og við værum gamlir fjölskylduvinir, gerðu allir sér það að skyldu að reina að akemmta okkur sæmlegt. Andrés Sverrisson dró upp úr pússi sínu heljarinnar harmanikkubelg, sem hann var þá níbúinn að kaupa og spilaði öll sín uppáhalds lög.

En við höfðum staðið þar við drjúga stund, bar þar nýjan gest að garði, var þar kominn maður sá er við sáum á veginum á eftir okkur fyrr um daginn. Reyndist það vera Gunnar Bjarnarson hrossatæktar ráðunautur, á leið norður í land. Var hann heldur illa til reika, leirugur uppfyrir haus og hinn vesaldlegasti á undum. Hagði hann anað beint af augum afan í eitt hlaupið í veginum og sett bæði sjálfan sig og mótorhjólið á kaf. Lét hann svo að það hefði aðeins verið fyrir vináttu sína við æðri máttar völd að þetta ræki fari. En húsfreyjan tók hann með sér fram í afhúsi átt of þaðan kom hann svo aftur uppstrokinn og pattaralegur. Snerust nú umræður brátt frá hinu léttvægu hversdagshjali, til alverlegra efna.

Varð Gunnari sérstaklega skrafdrúgt um fala einn gráarm sem slopppið hafði upp á heiðar, einhversstaðar út Húnavatnsíslunni þá um vorið, án þess að vera búinn að fá þá með höndum sem æskilega hefði verið, og sem hann áttaðist mjög að eyðileggja mundi hrossakyn þeirra húnvettninga ef ekki væri að gert.

Tíminn leið fyr en varði og við héldum af stað heim þegar við komum niður á móts við svignarskarð, var farið að klinka einkennilega í mótornum á hjólinu. Við fóurm af baki og skoðuðum hann í krók og kring. Stungum puntstrái ofan í bensíngeimin til að athuga hvort við værum bensín lausir. Það virtist vera um tommu dýpi í honum svo við hugðum að það myndi slaka ofan að Ferjukoti.

Er við áttum efti rum 5 km þangað þraut vensínið við urðum því að labba þann spöl. Þar fengum við bensín á geiminn. En er við ókum af stað aftur orðið alldimmt. Þar eð við vorum

ljóslausir og spottinn sem eftir var einhver vetsti vegur leiðarinnar varð þessi síðast áfangi hálfgert hallaris ferðalag. En heim að Hvammeyri komumst við samt rétt efti rháttartíma. Allir vori gengnir til náða nema ein þjóunustustúlka staðarins Elín Helgadóttir. Heim beið okkar með kaffið á könnunni og kökur á fati.

Tveim árum seinna gengu þau svo í heilagt hjónaband Guðbjörn Einarsson og hún.

kom ef svo ekki þessa sögu lengri.

Oddur Þórðarson.

Austurlenskt æfintýr.

Friður var saminn. Sigureinuminn.

Óvinurinn brotinn á bak aftur. Stórmagullinn hafði boðið þegnum sínum til veislu í höllinni. Nú skyldi sigursins mynnst. Í kvöld skyldu á heggjur undan farundi tíma gleimast. Varið og harðrétti var að baki. Þeir tímar voru liðnir er kinir brúu þegnar leddust um í skjóli heima myrku mátta og unnu þjóðina til fylgdar við foringjan. Þeir tímar voru nú óra langt að bakim er á vinurinn var völdugur höfðingi.

Hinar úrsvölu haustnætur höfðu reynst happa sæll tími til þess að rýja hann fylgi og völdum.

En nú var hátíð. Hinir stríðsþreittu hermenn skyldur í kvöld njóta gleðinnar.

En einu sinni skyldi hin aldna höll verða vottur að gleði og glaumi vigrefra sugurvegara. Og í höllinni var hvert sæti skipað.

Það glitraði á hin gullnu þrúgu vín. Hin silfulituðu kristalsglös brutu ljósgeisla hinna mörg kertaljósa á einkennilegan hátt og orsökuðu dularfulla ójarðneska birtu í salnum. Á miðju gólfi undir ljósa hjálmi úr skýru gulli, sem bar uppi ljós hundrað og fimmtíu marglita kerta, sýndi hópur létt klæddra dansmeyja listirnar. Hin flöktandi byrta brá yfir þær einkennilegum töfraljóma. Þær svifu um fislétt eins og verur út öðrum heimi, sem fyrir einskæra tilviljun hefðu hér stundar dvöl.

Og gleðin ríkti. Skáluræður voru fluttar og gamlar hetjudáðir rifjaðar upp. Þær fengu yfir sig nýjan svip, nýjan ljóma, því hið dýra vín árfaði frá sagnar gleðina og fæddi ýmsa vafasama viðburði ansa dáð ríkra afkafna.

Og glösin smullu í borðið og romurinn hækkaði. Sameyginlega höfðu þeir barist þrotlausri baráttu gegn erfða fjanda sínum Bakkusi konunig og félögum hans, er þeir sætan þrælar hugðus herja á ríki þeirra. Sameinaðir stóðu þeri en í vörninni, þótt úmsir féllu aðrir særðus og fylkingar þyntust.

Og sameinaðir stóðu þeir meðan stættvar gegn hinum „lúmsku“ djöfli misofin.

Og ekki bilaði vörnin fyr en hann, með slgð og gerfi mjórra sakleisislegra pappísrvöndla.

Og þótt þeir síðar yrðu að greiða honum árlegan skatt, tóku þeir ósigrinum svo hetjulega að þeri þrátt fyrir hann héldu fullri virðingu umheimsins.

Hvöldið leið. Gleðin varð viltari, ræðurnar heitari. Höfðu ekki vondir menn borið þá brýgstum. Skrökvað upp á þá logum og óræðvendru, en sjálfri legið í taumlausu svalli og álifnaði.

Var það ekki blátt áfram skylda þeirra að taka sér í hönd refsi vöndinn.

Berjast fyrir hinu heilaga réttlæti. Hreinsa burt illgresið úr akrinum. Þeir börðust fyrir háleirum hugsjónum, ekki dagur þrasi.

Þeir stefndu fram á leið, ekki til baka. Þeir litu á lígið of tilveruna af sjónarhóli víðsýndis og þekkingar, ekki af flatneksu númenskunnar.

Nóttin leð, kertaljósin dvínuðu. Kvekirnir lögðust útaf hver á fætur öðrum. Vagsið draup ofan á hinar iburðar miklu persnsku gólfvreiður.

En úti var myrkt. Um geiminn þyrluðust kælsvortit viðáttu milkir skýjaflókar þeri sendu frá sér óteljandi örsmáa vatnsdropa niður til jarðarinnar. Af uppsum hallarinnar draup vatnið niður í stárum draupum. Þeir féllu niður hægt og þungt.

En upp á hallar þakinu sat gömul kráka. Enginn vissi hve gömul hún var. Þarna hafði hún búið í áralangan tíma, gert sér hreiður úr hvistum go stráum, og vyrt fyrir sér veröldina. Hún sat þarna þögul og husgsandi. Hún hafði séð kynslóðir koma og fara. Hún hafði séð hugsjónir fæðast og rætast. Hún hafði séð vígslaspor mannana og gönnhlaup.

Hún hlustaði á veyslunglauminnog hinar innblásnu skálaræður. Og gamal Krákan hristi höfuðið.

Aldrei myndi hún geta skilið mennina, þannig gátu þeir talað og talað, en gáfu henni engan gaum. Þrátt fyrir alla hannar miklu lífsreynslu virtist enginn taka eftir henni. Ef hún aðeins gæti vakið athygli þeirra á sér, látið þá skylja að hún og hún ein hafði að geima lykil alviskunnar, ef þeri aðeins bæru gæfu til að hlíta hennar forjsá, þá skyldi heimurinn ekki vera eins rangsnúinn og hann var nú. Þá skyldi lag, af því sem nú fór aflega, þá skyldi verða þaggað niður í ýmsum ábyrgðrlausum liðskrumrm og málráfs mönnum, sem nú aveguleiddu fóvísa alþíðu með marklausu orðaskvaldri.

Gamla krákan tárfeldi yfir þroskaleysi mannanna og ágæti sjálfrar sín.

Hún þekti hin grimmu örlög, og vissi að kráka mundi aldrei verða annað en Kráka, hversu utroðin af visku og lífsspeki sem hún annars væri.

Og hún sá að hinir fá víssu menn myndu aldrei að eilífu þroskast uppi það að kunna að meta Krákur þrátt fyrir yfir burði þeirra.

Löngu eftir að veyslugleumurinn var þagnaður, þegar hinir fyrstu framverðir hins komandi dags byrtust niður við sjóndeildarhring austurloftsins, þandi hún út sína breiðu vængi og flaug burt.

Gamla krákan kom aldrei aftur.

Krukkur.

Dúkasjóður.

Á síðasta ungmennafélagsfundi var stofnaður svo nefndur dúkasjóðurnemur hann nú kr 78,91. Sjóðurinn stendur enn opinn fyrir öllum þeim sem hann vilja effla með fjárframlögum, og veriti Hreiðar slíkum greiðslum móttöku.

Það þarf ekki að eyða orðum að því hversu þörf þessi sjóðstofnun er. Allir sem til þekkja vita hvernig dúkur félagsins geta farið þegar menn, ölgðir af dansi og gleði með höndla sjóð heita kaffibollana með skjalfandi höndum. Ef er því ekki að orðlegna þetta meira. Treisti ykkur til að efla sjóðin sem mset með ríflegum fjárframlögum.

Vísubotnar.

É síðasta tölublaði Hreiðars byrtist upphaf að heimur vísum, sem þeim af lesendum blaðsins fást við að rína va ættlað að bottna. Nú hafa blaðinu borist nokkrir vísu bottnar og fara þeir hér á eftir.

Upphaf.

„ Sálin blessuð sigin er,

sem að fjallabaki.“

„Suma hlær, en svælað hlið,

samar bærin getur.“

Bottnar.

Falla dögg á faldu fer

og fiski menn á skaki.

Lánið ljær oss ljúfa tíð,

laukur frær um vetur.

Oddur Þórðarsson.

Ljúfan ómin loftið ber,

af léttu vængja taki.

Glittar sær og grundin fríð

Gimstin bærinn sefur.

Ólafur Ag. Ólafsson

Leiðit mörgum lífið hér,

í leiðtoganna hraki.

Tapast æra, en taufafríð

tímann læsist betur.

T.

Hún í ránar faðmin fer

fuglar hætta kvaki

Sortnar fyrir sjónum mér,

með siðsta ansartaki

Rumur grær og rásin fríð

rumin snær og vetur.

Indi ljær oss birtan blíð,

bestu er snær og vetur


Niðurlag.

Vill ekki sá er sendir hálfkveðnar vísu botnar þetta stef.

Verður þíða þetta tungl

þrígast víða hænsni.

T.

Hreiðar Heimski

4. tölublað 31. Apríl 1946. 27. Árgangur.

Íslenskt vorljóð.

Ljómar sól og lisna grös af dvala

lífið hefur sigrað vetrar stríð.

Starfsöm hönd, frá djúpi og fram til dala

Dagsverkinu skilar nýrri tíð.

Frjálsri þjóð er skylt að vaka og vinna

vinna að hellum allra barna sinna.

Vakna þú skjótt, já vakna þú er sefur

vakna með gleðisöng og klæð þig fljótt.

Vægt skal ei þeim sem vanadofi tefur

vorið er komið liðin vetrar nótt.

Alfrjálsa land nú ómi vil og lengi

óskin þjóðar heill, um frið og gengi.

Fafni allt sem frelsi og unað þekkir

Fósturjörð! Ó dýra móðurland.

Af þér falla aldafamlir hlekkir

ómar gleðiljóð um hlið og sand.

Ilmur af grasi angan nýrra bóma

ólgar í lofti Gleðisöngvar hljóma.

Gestur Gísli Andrésson.

Ritsjórarabb.

Hreiðar hefir enn þá einu sinni knúið að dýrum hjá félagsmönnum og leiðið þó um venjulegan greiða.

Svörin hafa veirð misjöfn:

Ritari félagsins ver við vinni sína í félagshúsinu, hann svaraði:

Andinn kemur yfir oss

en ekki í kaffi tíma

Ég vendi mínu kvæði í kross

og kjafta vara í síma.

Formaðurinn var hógværði sjálf, en færðist ákveðið undan ritstörfum, en kvað það ósk sína að blaðið gæti fylgt femdum það er: Komið út á hverjum fundi, og vanaðist til þess að það gæti tekist á þessu ári, þó fundir yrðu nokkuð fleiri en að undanförnu.

Fjaldkerinn var viðtaksgóður að venju og er ég ekki vonlaus að blaðið fái frá honum greinarkvern, enda er hann einn þeirra mann, sem ég hefi notið mesta vinsældar hjá á síðari tímum.

Eg hitti Björgvinn á Fossá. Hann kvaðst mega enga skruddu hafa lesið nýlega sem mér væri ekki kunnug. Ert þú vanur því að taka allt eftir öðrum sem þú lætur í blaðið? Spurði ég . Ég hef aldrei skrifað í það, enda aldrei verið leitað til mín um slíkt, enda tilgangslaust! Svaraði hann og þar með var sú von að ég fengi frá honum doktorstitgerð um garnaveiki otðin að engu.

Til fleiri manna hefi ég leitað, en hirði ekki um að birta svör þeirra, en þið verðið þessvegna að afsaka gíðr vinir þó að balðið verið með sérstöku fjáfbrafði að þessu sinni.

Allt virðist benda til þess, að nú s´ru mikilverð tímamót í starfsemi félagsins sem hljóta að skapast af breyttum og bættum starfskylirðum í sambandi við byggingu félagshússins og má þá vonast eftir aukinni fjölbreytni í efni blaðsins efti r því sem tímar líða og æska sveitarinnar þjálfast í magbreyttum félagstörfum.

Ungmennafélögin eru ekki og verða ekki stundargaman, eða lthvarf fyrir yðjulaust föllum sem skortir verkefni. Hver einasta skemmtun. Hver einasti fundur er uppbót á langan og erfiðan vinnudag. Það er aldrei spurt um laun, það er atarfsgleðin sem er eina þóknunin. Þó er ávörtur þessata félagslegu atarfa ómetanlegur fyrir þjóðina. Þau hafa veitt mörfum

mönnum nýtt og fegurra útsýni yfir mátt samtaka og glætt trú þeirra oá sjálfa sig og samferða mennina trúna á lífið sjálft.

Það er samfæring mín að á fyrstu áratugum þessarar aldar hafi ungmennafélögin lagt sinn stóra skerf til að gefa Íslensku þjóðinni menningu hennar og starfsgleði. Nýtt líf. Og á undirstöðu þeirra félagslegu strauma sem ungmennafélögin hafa dreyft um byggðir landsins, verður sú félagslund byggð sem kemur til að sigra þá raungæfu baráttu fyrir tilveru sveita og sveitamenningar sem nú stendur fyrir dyrum.

En til þess verður æskan að verða stefnuskrá ungmennafélaganna trú. Viðhalda hlutleysi við stjórnmálaflokkana og kappkosta að auðga þjóðlífið og varanlegum þjóðlegum verðmætum í störfum og skemmtanalífi.

Ennþá skortir mjög á formfestu og formfegurð í skemmtana lífi, og erum þar misjafnlega hollum erlendum áhrifum háðir og eiga ungmennafélögin þar stórt verkefni óleyst en það gæti orðið til aukinnar heilbrygði og fegurðar í öllu samstarfi.

Bindindissemi er sá meginþáttur í öllu félagslífi, sem ekki verður gengið framhjá. Ég lýk máli mínu með þeirri ósk að ungmennafélögin auðnist í framtíð að verða vitkur og liðtækur þáttakandi í starfi og mennigarlífi hins unga Íslenska lýðveldis, og að æskunni takist í fínfúsu og óeigingjörnu starfi að vinna samkvæmt kjörorði félaganna. Ísland allt!

Hvað er að frétta?

Þær fréttir sem mesta athygli vöktu í sveitinni í vikunni sem leið, voru um fund skála nefndar Kjósarhrepps, sem haldin var á Reynivöllum, sunnudaginn 24. mars.

Þaðan hafa borist þær fréttir að skólanefndin hafi samþykkt að hefja undirbúning að skólabyggingu á kamandi vori, og er líklegt að skólanum verði valinn staður á Valdastaðaásum.

Talið er víst að skólabyggingin muni kosta að minnsta kosti 250 þúsund krónur, sumir segja allt að ½ miljón. Ríkissjóður mun greiða helming kosnaðar og ef til vill meira. Skólasjóður hreppsins er rúmlega 33 þúsund krónur og auk þess mun byggingin njóta einhvers styrks frá Íslansáætlun séra Halldórs. Mikið er rætt um fyrirkomulag byggingarinnar og húsaskipan.

Mánudaginn 25. mars var saman komnir að Reynivöllum allur þorri manna, sem lönd eiga að Laxá og Bugðu, í þeim erindum að snúa hver annan og voru sumir þeirra í uppháum gúmístígvélum, að veiðimanna sið, og þar á meðal einn, sem brelli niður á stígvélin í fundar byrjun, en togaði þau því lengra upp, eftir því sem leið á fundinn. Svo hann væði ekki á vaðlinun, eftir því sem hann sagði.

Ekki er ennþá frétt, hverjum veitti betur í þassa viðureign.

Á fimmtudag var aðalfundur Búnaðarfélagsins í Félagsgarði. Var þar fátt til tíðinda annað en það að utanríkis fulltrúum félagsins var stanglega uppálagt, að ganga af fundi hinna sameinuðu, ef ekki væri þar allt félaginu í hag. Það þótti mestum tíðindum sæta að stjórn Búnaðarfélagsins fól Ólafi á Þorláksstöðum að annast jeppabíl þann, sem félaginu hefur verið úthlutað af föðurlegri náð Búnaðarfélags Íslands, og er ætlast til að hann geymi hann í torfærum við túnfótinn, þangað til búnaðarfélagið er búið að eignast skurðgröfu til að næsa frá honum.

Fréttaritarinn.

Kvennasíðan

Ég get ekki á mér setið að þakka öllum ungmennafélögum og öðrum, fyrir það sem þeir hafa lagt til dúkasjóðsins. Nei í dag verður hann kr. 312,21 og er það ekki svo lítið, þar sem ekki er nema hálfur annar mánuður síðan hann var stofnaður. Margir sem í hann hafa gefið, hafa látið fylgja þau ummæli, að kaupa skuli bolla eða önnur búsáhöld fyrir þær krónur sem þeir létu af hendi. En skipulagsskrín náði eftir dúka og þurkur en það kostar enga lögleistingu. Þó við sé þætt búsáhöldum og þá setjum við það í lögin, að keypt verður dúkar, þurkur, bollar, hnífapör, glös, könnur og allt sem í eldhús vantar, hverju nafni sem það nefnist, svo lengi sem sjóðurinn hrekkur til og er mér vel ljóst að þá þarf enn að heita á sjóðinn. En ef hann heldur áfram að eflast á næstu mánuðum, sem hingað til þá getum við notað okkar eigin dúka og áhöld í okkar eigin húsi á víglsuhátíðinni.

Þetta er draumur okkar kvennmanna og vona ég að hann rætist.

ég hefi heyrt að Ella á Meðalfelli, Unnur á Valdastöðum og Rúna á Hálsi og fleiri ungar stúlkur séu nú þegar farnar að merka dúka og þurkur með stöfunum U. M. F. D svo það er óhætt fyrir byggingarmeistarann að fara að smíða skúffur í eldhúsið brðið, svo hægt verði að taka á móti því sem bráðum kann að berast af heimatilbúnum dúkum og þurkum. Hreiðar heldur áfram að taka á móti gjöfum og áheitum til sjóðsins.

Takmarkið er hátt en alltir hlutir eru dýrir.

Ó. Þ.

Ferðasaga

Eg vaknaði snemma, þriðjud. 5. júní 1945. Það fyrsta sem ég ferði var að gá til veðurs. Jú veðrið var alveg eins og það átti að vera, logn og glað sólskyn. Þetta var stór dagur og mikið undir því komið hvernig veðrið yrði í dag og á morgun, því Kvenfélag kjósarhrepps ætlaði í langt ferðalag. Eg bjó mig í skyndi, fór svo í heppá suður að Skorá, til að taka þar Júlla til, sem þá var orðin næstum fullskipaður konum og 9 karlmönnum. Ekki var þar nú allar, sem vildu hafa mennina sína með í þessa ferð, en þeir selja nú varla heima næst trúi ég, eftir að frétta

það sem gerðist hjá Skorá, þessum fáu mönnum var nú dreift um bílin, það var rétt undantekning að hjón fengu að setja saman, að því loknu var ekið af stað.

Flestir voru þöglir og horfðu hugfangnir á Kjósina baðaða í morgunsólinni, þegar komið var út að Útskálahamri, kvað skáldið (það er að segja skáldið sem lét okkur heyra vísurnar, annars voru það fleiri en einn sem voru í þessari ferð.)

Þegar konur kveðja Kjós,

kærleikseldar loga.

Þar er eins og leiði ljós,

ljúft af himinn boga.

Síðasta konan kom í við Kiðafell. Nú var Kjós kvödd og haldið af stað austur, sem leið liggur um Kjalarnes. Mosfellssveit og Kjalarnes aftur, það vissu nú ekki allir, en nú var spurt og fræðst um bæji, fjöll, örnefni og fleira, allir sem voru vel að sér gáfu okkur hinum greið og fóð svör. Kl. um 10 komum við á okkar fræga sögu stað, Þingvelli, það var numið staðat í Almannagjá. Þar hittum við svo góða kunningja, sem við konurnar tókum hreinn höndum og vildum helst taka þá með, þetta voru þeir Hermann og Jónas ekki fyrstu ráðherrar heldur hinir. Samkvæmt áætlun átti viðdvöl að vera stutt en nú kom þörfin upp í mörgum og pönntuðu þá mennirnir okkar kaffi í Valhöll og máttum við bjóða þeim Hermanni og Jónasi með. Hófst þar hin ánægjulegasta kaffidrykkja, mennirnir okkar tegruðu brúsan, að því loknu kvöddum við þá Hermann og Jónas með trega. Margir höfðu kosið að dvelja þarna lengur, því hvergi gefur að líta yndislegri stað, en Þingvelli í góðu veðri, en ekki máttum við vera lengur í Paradís. Uppi bíllinn, áfram er halidð, við drekkum í okkur fegurð landsins inní bílinn, sem keyrir í austur, stoppað aðeins einu sinni þartil komið er að Hjósafossi, þar skoðuðum við hin mikla mannvirki sem reist hafa verið við fossana, þessa ljóssins lind svo margra íbúa landsins.

Ákveðið var að niður í Þrastaskóg og var tíminn, sem fór í að skofta um dekk, notaðu til að matast, valinn yndislegur staður, teknar fram töskur og skrín og kendi það margra góða grasa, og með bestu lyst. Gengið að verki, að því loknu hefði margur viljað dvelja lengur í skógarrunnanum og sleikja sólskinið, en engin grið voru gefin, af stað var haldið, því lanngt var ferðinni heitið. Nú var keyrt austur Grímsnesið, margir horfðu heim að Niðengi löngunarfullum augum, því þar búa Kjósaringar. Langur áfangi var fyrir höndum alla leið austur að Gullfossi, það hafði í upphafi verið ákveðið að skoða líka Geysir en frá því var horfið og þegar við vorum á móti Geysir rauk mjög úr honum og var stoppað til að sjá hvort úr þessum reyk yrði gos, þarna var brygðið á leik og farið í Síðastaleik, en út því var hálfgerður skessuleikur, þvi ein konan rak sig svo á leitstjóran okkar að blóð stökk úr nösum hans, og varð sá leikur ekki lengri, en vakti þó almennt meiri hlátur en meiðaumkum.

Í leiknum síkti allaf sami gleðiblærinn, sungið, masað, hlegið, borðað því allaf öðru hvoru fór þessi eða þoki herferð yfir bílinn, enginn vissi hvaðan hann kom, eða hvert hann fór, en innihaldinu voru gerð góð skil.

Eftir að hafa heyrt nokkurn tíma, komum við að fegursta foss landsins. Gullfoss laðar seiðir mann í sem allir þustu úr bílnum og beint upp að fossi, eftir að hafa um stund skoðað fossinn og umhverfið, settumst við í hlíðina vestan við fossinn og þar kokmu epli til manns í loftinu og ýmislegt annað góðgæti, þegar við höfðum rennt þessu niður var haldið af stað og næsti áfangi var Laugarvatn. Þar hafði verið pantað kaffi, er þangað kom voru allir orðnir mjög þyrstir, er kaffið kom voru því gerð bestu skil og enn sem fyr borguðu mennirnir okkar. Klukkutíman sem við stoppuðum þarna, notuðum við til að skoða staðinn svo var haldið af stað. Ekki var langt komið þegar maginn í smumum hverjum tók að kalla á mat, loks fós svo að sælgætið gerið ekki annað en æsa upp sultinn, þá kvað skáldið:

Þegar ég kom í kvenna far

kátur hress og latur.

Blíða nóg í boði var

bara lítill matur.

Þegar komið var niður að Ölfusá fóru allir úr bílnum nema bílstjórinn, og gengum við yfir brúna, og var nú haldið í austur átt. Allir voru hressir og kátir þrátt fyrir það, þó sulturinn segði til sín öðru hvoru, en svo fór um síðir að þeir svöngu fengu allar góðar vættir í lið með sér og unnu sigur, með þeim hætti að það sprakk, og sem fyr var tíminn notaður til að fá sér bita. Nú veitti mér sem betur gat, sumir inni í bílun en aðrir úti, þegar búið var að skipta um dekk, var aftur haldið af stað, nú voru ekki maðkar í mysunni allir saddir og ánægðir. Loks var stoppað svo sem 5 – 10 mín. hér var hús rétt við veginn og þar bjó bróðir Úrsölu og fékk hún rétt tíma til að kyssa hjónin og börnin. Svo áfram, þá kvað skáldið:

Meðan hungurð sálin svaf

sumir að mér hlógu.

Nú hef ég glaður notið af

nægta brunni hóu.

Alltaf var keyrt beint í austur, margir vissu skil á sveitum og bæjum sögðu þeir óspart frá öllu er þeir vissu, nú heyrðust engar kvartanir, heldur var sungið og masað og hlegið, svo smitanid var góða skapið, að þeir verið, sem við hliðin voru og vanir eru að aka sér go geispa ólundarlega þegar bílar eru seint á ferð, voru nú eitt sólskunsbros.

Enn kvað skáldið:

Gleðin engan gefur arð,

glepur kvenna óttinn.

En bráðum mun ganga í garð

gamanið og nóttin.

Loks komum við að Strönd, en þar var fyrirskipað að gista og fengum við til umráða skólastofu, en nú reyndist svo, að í hópnum voru nokkrar konur sem ekki átti gætt mað að liggja á gólfinu og fengum við fyrir þær herbegi uppi, svo út þessu bætti húsfreyja á Strönd, frú Málfríður Björnsdótti reftir bestu getu. Er þar nú var komið, var nóf að gera fyrir alla, bera inn mat og föt, matast, þvo sér og hátta og bjó nú hver um sig, eins og best hann mátti.

Sigurjón bauð mér að sofa við sína aðra hönd, en ekki gat ég notið þeirra fríðinda vegna ágengni Ingibjargar, þó Gróa léti kyrt liggja og í öllum hornum gerðust svipaðar sögur. Seint var sofnað, því nóg var af gamanyrðum, enda sofnuðu margir hlægjandi og af því má marka hve vel öllum leið þá nótt, sem í skólanum svæafu eða vöktu eftir á staðum, það fór ekki hjá því að sumir eru dáliítið lerka efti r að liggja á gólfinu, en allt slíkt hér fólk fljótlega burt.

Þegar litið var út, var dimmt í lofti, skyldi ætla að rigna, nei svo miklu sólskinskapi vour allir í, að slík hugsun var rekin á brott, það hlaut að koma sól.

Flestir flýttu sér á fætur og út til að gá til veðurs og s. fr. En nú vantaði tilfinnanlega morgunkaffið, vatnið var heitt við hendina, en okkur hafði láðst að hafa með okkur kaffi. Já, hvílík stjórn hjá þesu félagi, en nú reyndi aftur á gestrisni húsfreyju og brást hún ekki, við fengum nóg kaffi og sykur og það var nú góður sopi. Ekki vildi frúin keyra nefnda borgun fyrir, en sagðist oft vera í þröng með sykur, vegn amikils gestagangs. En húsnæði var 30 krónur sem venjulega er teikið fyrir að þvo.

Allir voru reiðubúnir að kveðja frúna og Strönd kl. 9 og var þá haldið upp að Hallgeirsey, það var sól í sinni. Í Hallgeirsey er kaupfélag og þar átti að tína allt sem sprakk daginn áður, nú þyrptumst við inn í búðina og versluðum, allt var keypt allt frá fötum á abotna og að vaðmálsbætum á bændurna, þarna fékkst allt sem óætt, ávextir höfðu komið þar um morguninn og mikoð af þeim var flutt inní Kjós.

Loks flautaði Júlíus, allir þustu í bílinn, nú var haldið af stað upp í Fljótshlíðina, er þangað kemur tekur við eitt hið fegursta landslag, sem ef hefi augum litið, bæjirnir standa flestir undir Hliínni, svo fellur Markarfljót í fögrum skógardal, skógarnir eru því niður horfnir, en ofarleg er Gunnarshólmi í huga manna, er maður sér þetta hérað í allri sinni tign og vel fanst mer ég skilja Gunnar er hann leit aftur að Gunnar vildi heldur leið hel, en horfinn vera fósturjarðarströndum.

En þegar ég kom aftur út fornöldinni var kominn nýr maður í bílinn, sem ætlað hafði að fá far milli bæja ekki er mér kunnugt um hver rændi manninum, en eitt er vís tað hann fót alla leið ausutr Múlakoti og var ekki skilað fyr en á heimleiðinni.

Í Múlakoti gafst að líta hve mikið svitakonan getu r áorkað ef vilji og dugnaður eru fyrir hendi. Þarna eru margra mannhæða tré, allskonar blóm, uppeldisstöð fyrir plöntur og matjurtagarður. Eg ætla mistaki að lýsa því, sem þarna fyrir augu ber, það hefur svo ogt veirð gert.

Svo skoðuðum viði einnig upppeldis stöð sem Skógræktarfélag Íslands á þarna rétt austan við garðana. Þar var margt að sjá og meria að læra, go hefði verið gaman að eiga í félagsgarðinn plöntur úr, sem svaraði einu til tveimur beðum. Þegar við höfum skoðað það markverðasta, buðust mennirnir okkar til að borga áfallinn kosnað við að fara austur undir Eyjafjöll, og bætist það við ferðina eitt dægur ekki þótti öllum konum það gerlegt eftir alla þessa ferð að fara lengra að sinni, þó flestar vildu sjá meira og var þá ákveðið að fara eins langt inneftir Hlíðinni og bíllinn kæmist með góðu móti. Mikla þökk eiga þó mennirnir okkar skilið fyrir þetta boð.

Svo var haldið af stað, en að Eyvindarmúla og va rþví snúið til baka. Þegar kvatt var í Múlakoti gaf félagið frúnni þar 50.00 krónur fyrir gestrisnina Júlíus bað um að fá að greiða það í bili, þar sem hann þekkti frúnna, ekki held ég að til hafi fengið að greiða honum það aftur.

Á heimleiðinni var fyrst matast fyrir neðan Torfastaði í Fljósthlíð, en á Torfastöðum býr bróðir Ingibjargar á Fremra Hálsi, notaði hún því tækifærið og heimsótti bróðir sinn, þegar búið var að borða og Grímur að taka myndir kom sendiboði frá Ingibjörgu að allir væru boðnir heim uppá kaffi og gott var að fá rjóma kaffi svona rétt eftir matinn.

Svo heldur ferðin áfram hiem á leið. Stöku sinnum var stoppað til að sjá markverða staði og eins til að versla ef búð sást. Við Þjórsá var stoppað því þar bjó mágur Guðbjargar í Miðdal og skrapp hún þar heim ekki fekk hún að dvelja þar lengi, því valnumið þar til komið var að Kjósaringar sem allir þekktu og var því farið þar heim og höfðu húsbændur haft spurnir af ferðum okkar var nú drifið á borð kaffi, mjók með brauði og kökum. Þegar allir voru orðnir mettir og höfðu masað við húsbændurna nokkra stund var þakkað fyrir sig og lagt af stað. Þegar var að Selfossi, var leitað að sysir Guðníar á Írafelli, en hún var stödd í Reykjavík þennan dag, var því haldið áfram og ekki stoppað fyr en á Kambabrún, en þar fóru allir út til að skoða útsýnið, sem er fagurt í góðu veðri.

Því næst var haldið upp að Skíðaskálanum, þar pöntuðum við konurnar kaffi og meðan lagt var á borð fórum við konurnar á fund Kvenfélagasmabands Íslands, en mennirnir að skoða landslagið, þetta varð til þess að Kvenfélagasamban Íslands borgaði kaffið þegar búið var að drekka var haldið af stað út á Heiðina aftur. Veðrið var assag jafn yndælt og áður en varið vorði vorum við komumin uppí Mosfellssveit, nú bauð Júlíus okkur upp að Reukjum og voru margir sem ekki höfðu komið þar lengi og sumir aldrei, var því þessu boði vel tekið. Eftir þessa aukaferð heilsuðu gamilr kunningnar Mosfellssveit, Kjalarnes og loks Kjós.

Þá kvað skáldið:

Kjósarmanna kætist lund

kvenna heimtist blómi.

Það er meir en morgunstund

meira en sólarljómi.

Þessi ferið var sólarljómi frá upphafi til enda og var allt sem gerið sitt itl þess, en mest meigum við konurnar þakka mönnunum sem með okkur voru þeir Ólafi og Sigurjóni í Sogni, Ólafi á Valdastöðum, Grími á Grímsstöðum, Hans í Eyjum, Magnúsi á Grjóteyri og að ógleymdum Júlíusi Jónssyni fyrir þann þátt sem þeir sýndu í að Lengra allan keyptan greiða.

Þegar komið var að kveðustundinni kystust allir ungir sem gamlir komur sem karlar og þar með endaði þessi fyrsta ferð Kvennfélags Kjósarhrepps.

Ólafía Þorvaldsdóttir.

Hreiðar Heimski

5.tölublað 13.október 1946 27.árgangur.

Haust – rabb.

Eins og sjá má af dagsetningu þessa tölublaðs Hreiðars, er mikið liðið á sumarið, eða hafa, nú þegar, mörg félög haldið vetrarstarfið. Sumarið hefir verið eitt hið hagsæðasta, sem við höfum lengi fengið hvað alla afkomu svertir til sveita að minnsta kosti. Hvert ár og hvert misseri hefir um sig sumar sér slíku minningar. Hvort það verði hagsæld til lauts og síldar leysi, eða sérstakri æfburðir á síði Þjóðmála sem hæst bera mumarið 1946 í hinni íslensku þjóðlífssögu á reynslu eftir að skera úr um, en í sögu ungmennafélagsins Drengur er ég ekki í vafa um að víxla hins glæsilega félagsheimilis þess uni skipa veglegasta sessinn í minningunum, en hún fór fram eins og okkur er um í fersku minni í sólbjartasta sumarmánuði þessa árs. Ég ætla ekki að þessu sinni að gera þanna merka áfanga félagsins að frekara umræðuefni að en vil aðeins minna á að Hreiðar Heimski væri vel þess verður að fá að geyma nokkrar miningar um hann.

Sumarið aðal bjargræðis hinnum. Þá er uppskropin forði sá sem sett er á til vetrarins og fólkið luturuærist á sál og líkama í fæðu græoðurs og við frískauð störf. Ekki er þó all sem safna í kornhlöður. Svo er að minnsta kosti ekki með Hreiðar Heimska. Sumarið er fyrir hann einskonar dvalartími, og þegar haustar að vaknar hann af dvalanum og kregst þá ákveðið sús viðurværis. Það sýnist nú ekki vera ástæða til að láta greioð svelta eftir þetta indæla sumar, sem margu hlýtur að hafa góðat minningar um ú ferðalögum af mannfundum og hinu daglega lífi sem vel væri þess vert að færa það í letur og biðja Hreiðar að varðveita. Drengur hefur nú vetrarstarfið við betri skilyrði en hann hefir átt við að búa til þessa, og á því

auðveldara með að viðhalda því líkaus og sálarfjöri sem einstaklinar nú hafa aflað sér yfir sumarið. Við látum því björtum augum til framtíðarinnar. En minnumst þess að það er eitt afar gat með í ferðinni sem engan á aumarforðnn fákum okkar vera það metnaðarmál að honum líði sem best.

Ritstjóri.

Fagra Veröld!

Heitir ljóðabók efni eitt af höfuðskáldum þessa tíma. „Fótatak Manna“ kallar eina skáldsagna safn og sá þriðji nefnir ljóð séu Spor í Sandi.

Það má allat deila um nöfn. Stundum eru þau lesgmál af hughrifum skáldsins sjálfs. Þessi þrjú bókanöfn sem vitnað er til hér að ofan eru einföld og látlaus. En þó vekja þau hvert a´sinn hátt tilfinningu fyrir einhverjum boðskap. Þau vóka á tilfinningar manns eins og sérstakur ilnum eða óskildar kenndir. Fagra veröld! Lofgjörð til lífsins. Það er blóma breiða sólskin og gleði, eða þá nótt, þar sem stjórna augum draga í djúpsins faðmi demantskært og rótt.

Fótatam manna, það er gönguljóð þúsundanna sem kemur og fer, endalaus og óumbretanlegur niður, án upphafs og án pernónuleika.

Spor í sandi hverfulleiki liðasti stundar og verðleysi lífsins á gráðurlausri og veðurbarinni saudraði lífsins þess.

Hér verður gurir okkur ðrennskovar mat á lífsgildi. Ef til vill er það ekki lifskofun höfunda sem 6 ólíka heifi hílka og vel má vera að bækur þeirra hafi annað og stærra erindi en það sem heiri þeirra láta. Það er óneitanlega þarfur bpðskapur að hrópa til fjöldans. Veröldin er fögur og menningin góðir jafnvel þótt fótatak mannanna og veraldar vegur sé allaf eins og aftur þeirra til eftir komedann spor í sandi.

Það var einu sinni lítill drengur sem gætti á sauða. Dag nokkurn skall yfir níðdimm þoka. Drengurinn tapaði af aunum og hljóp í ofvræði í áttina til bæjar. Hann hljóp hraðar og hraðar að honum fannst þær til hann var kominn að niðurlokum af mæði. Þá stansaði hann en þegar hann hafði hvílt sit þá vissi hann ekki hvar hann átti að halda. Hann rölti þá áfram þangað til hann kom á slóð í döggvuðu grasinu. Hann rakti slóðina og þegar hann hafði gengið lengi lengi þá kom hann á slóð sem sýnilega var eftir tvo og seinna varð slóðin stærri og stærri ens og hún væri gengin af hóp manna eða barna. En hvernig sem hann gekk kom hann ekki him eða til annara bæja. Og hann hélt áfram að ganga og ganga.

En sólarlagsbilið rofaði í þokuna. Þá sá drengurinn að hann hafði gengið í gríðarstóran hring og slóðin sem hann hélt að væri eftir marga menn, voru hans eigin spor. Og bærinn hans var

skammt undan. Veröldin var aftur fögur. Þetta er æfin fyrir um spori í vöggunni. Takk manna og fagra veröld.

Ég hefi öðru að sinna.

Ritstjóri Hreiðars bað mig fyriri nokkru síðan að skrifa grein í blaðið, og var ákveðið mál um hvað greinin skyldi vera, en ég var ekki kominn útfyrir Skorá þegar ég var búinn að gleyma öllu saman. Ég var reyndar ekkert að velta þessu fyrir mér eða ónáða samviskuna með óþarfa heilabrotum, því bæði var, að ég hafði engu lofað svo hafði ég langt um þarfara starf á prjónunum, en að skrifa í blaðið. Því annað hvort verður það að vera orðavaðall um ekki neitt, eða þvættingur, sem enginn skilur nema höfundurinn því annars má gjöra ráð fyrir að einhver af þeim sveitarpólitíku flokkinn, sem nú er mest í móð telji sér greinina til tekna og þá er ómögulelgt að vita hvort maður er talinn ganga með hálsbólgu, hettusótt eða kíghósta. Þótt ég kæri mig kollóttan um allar þessar farsóttir hverju nafni sem þær nefnast þá var ég eins og fyrir gefur, öðru að sinna og því löglega áfsakaður og til þess að þþíð haldið ekki að ég sé með högðusótt, ætla ég að segja ykkur krókalaust að ég hefi verið að leita að skola húsin sem þeir ætluðu að byggja, gömlu mennirnir í Kjósinni á þessu útlíðandi sumri. Þeir söfðu mér þarna fyrir verðan, þar sem hálsbólgan liggur í lamði að unglingarirn fyrir neðan á væru búnir að stela öllum herlegheitum. En þegar ég kom þangað drógu þeir bara augun í dónaskap og hrópuðu upp yfir sig fá lagsmaður og endirtóku það hvað eftir annað. Já lagsmaðurtóku!

Það skuldi nú vera að strákarnir hafi alsæi stolið húsinu, en þeim fullorðnu hafi aðeins lást að selja á það hornstogu, og það síðan fokið út úr höndunum á þeim í öllum þessum nasablastri og maldviðri sem myndast hefir í kringum allar þessar hitasóttir.

Núna þegar ég er orðin uppgefin að leita að kofanum, ætla ég að setjast klofvega á fjallegina fyrir ofan félagsgarð, og bíða þar þangað til ég hitti á öskastundina, ég ætla að hrópa þar allan daginn myrkranna á milli og löngu áður en finnst er orðiið og stundu áður en leitir. Skólinn við Félagsgarð framhjá, skulið þið hafa upp eftir me´r orðiion án þess þó að fnefla mig, því þið munið sjálfsagt öll eftir strákunum sem settist á bæjar bústina og óskaði efti rgulli í húfuna sína, og hvernig fyrir honum fór.

Þið sjáið nú sjálfsagt að éf má ekki vera að því að skrifa í balðið. Ég hefi ósk að vinna það er undir ykkur komið hvort þið truflið mig eða ekki, því ógæfileg ósk getur orðið öllum til leiðinda. Takið undir: Skólinn við Félagsgarð!!

Kvennasíðan.

Opið bréf

Hreiðar minn! Aðeins nokkrar línur í kvennasíðuna. Ekki held ég láti þig hafa nene kökuuppskriftir. Við fáum víst nóg af þeim í dagblöðum í öllu sukurkallærinu. Nú er það orin siður blaðanna sérstaklega viku og trúarita að birta ýmislegt um þitustjörnir, maðru fer nú sjálfsagt að verða spenntur fyrir slíku þegar félagið okkar er búið að eignast kvikmyndavél, og getur sýnt okkur myndir við og við.

Ég var að lesa nýtt meimilis og kvennablað sem heitir Femína, þar er löng grein um Gretu Garbo og unnustana hennar. Þú ættir að benda stúlkum á þetta ágæta blað, og piltarnir hafa kanski gaman af að kíkja í það líka.

Jæja Hreiðar minn! Ég veit að það er mörgum forvitni á að vita, hvað dugleur þú hefir verið að sagna í dúka og búsáhaldarsjóðinn. Ég man ekki hvað þú varst búinn að afhenda mikið til gjaldkerans en hjá mér eur 1214 krónur, sem söfnuðust á víslunni og spingmála fundinum en á honum veitti ég kaffi til ágóða fyrir sjóðinn og borguðu margir vel. Ég vænti svo að ritstjóri blaðsisn hjálpi þér að leggja saman. Vertu blessaður

Þín Sesselja Andrésd.

Eftir því sem ég kemst næst mun sjóðurinn nú standa í kronum 1526,21.

Það má af þessu sjá að hugmyndinni um ákalda eg dúka sjóðinn hefir verið vel tekið. Og vil ég leyfa mér að þakka öllum sem stutt hafa hann með peninga og vinnuframlögum. En sem fyrir tekur Hreiðar þakksamlega á móti gjöfunum til sjóðsins.

Ritstjóri.

Íþróttir.

Nú þegar sumariði er að líða er vel að rifja svolíitð upp hvernig íþróttalífið hefir verið hjá okkur í sumar. Veðrátta til íþróttaiðkana hefir verið hin ákjósanlegasta. Fyrripart sumars var haldið uppi reglubundum æfingum á vegum ungmennasambands Kjalarnesþings, til undirbúnings fyrir þátttöku í lansmóti U. M. F. Í. að Laugum sem haldið var um fyrstu helgi í júlí. Á því máoti átti U. M. F. Drengur 12 þátttakendur. Þótt engin þeirra næði því að komast í blöð og útvarp eða hljóta verðlaun, þá stóðu margir þeirra sig ve. Mót eins og það á Laugum þar sem saman koma allir bestu íþróttamenn landsins utan Reykjavíkur og hinna stærri kaupstaða, er fyrir hin einstöku ungmennafélög samjafnandi við þátttöku Íslands í Evrópumeistaramóti, það má þykja gott að fá einn meistara og það feldi U. M. S. K. þótt hann væri ekki út Dreng. Auk þessa tóku íþróttamenn okkar þátt í mörgum mótum í Reykjavík og gátu sér gott orð. Í íþróttamóti U. M. S. K. og keppninvið Boorgfirðinga slóta Drengir sig vel, og að síðustu unnu þeir það afrek að sigra á mótinnu milli félaga. Sá sigur var af mörgum talinn létt hugsanlegur. Við höfðum tapað í þeirri keppni þrjú undanfarin ár og nú var að etja

við mann í hópi mótherjanna sem viðurkenndu var einhver fjölhæfasti íþróttamaður landsins. En enginn má við margnum. Við unnum keppnina á því að við höfðum á að skipta nógu mörgum þátttakendum.

Tvö drengjamót hefir félagið haldið á sumrinu og komu þar fram mörg ágæt íþróttamannsefni, sem ég held að við þurfu m ekki að kvíða því að félagið okkar geti ekki orðið liðtækur þátttakandi í íþróttamótum í framtíðinni. En við þurfum að hleypa veð að þessum efnum. Nú höfum við nóg húsvæðið. Við þurfum að kokma á reglulegum æfingum innan húss að vetrinum og svo er það íþróttavöllurinn hann þurfum við að búa til svo fljótt sem auðið er. Takmarkið þarf að vera almsnn íþróttaiðkun og glæsileg þátttaka í næsta lauðsmóti U. M. F. Í. 1949, sem og öðrum mótum sem félagði tekur þátt í á komandi átum.

Gísli Andrésson.

Kröfur.

Um það hvernig takast má að stöðva fólksstruminn úr sveitunum, hafa komið fram margar og misgóðar tillögur. En þó held ég að engin þeirra feli í sér þar úrbætur sem að gagni mega verða.

Nú er strumurinn hvað örastu sem hann hefir veirð úr fjarlægum byggðalögum glytja þeir nú til Reykjavíkur, sem í fyrsta sinn hafa þau fjárrað að gata tekið sig upp.

Ég ætla að benda þeim mönnum sem þessi mál hugsa og þeis eru alltaf ein hversjár í að ef sveitirnar eiga að aukast of eflast, þá verða þaær að búa þannig að lífskjörum fólksins að þar verði betra að vera. Vinnan verði arðmeiri, félagslífið auðugra og skemmtilegra, heimilin hafi meiri fullkomnari þægjindi, og húsin bjartari, hlýrri og fínni en í borginni.

Það er aðeins með yfirborðið á lífsþægindum sem við getum byggt ástfaninum auka og framhaldi sveitamenningu.

Einyrkja búskapur. Barátta í einveru og einstæðiskap sem ekki menningarbarátta. Hún er erfiður ágani á leið til grafar. Það er heldur ekki þessh´ttar líf sem hefir orðrð viðhald þjóðarmenningar okkar á liðnum öldum.

Sagnritarar okkar og þjóðhetjur voru ekki einyrkjar. En hér er ég kominn inná annað mál.

Við stöndum á þrepskykdi mikilla tímamóta, þar sem krafist verður ákveðinnar ákvörðunar. Lífskrafa þeirra sem eiga að efta landið er sú að hverfi verði linað á hinum ströngustu kröfum. Háaðall hin eiginlega yfirstétt hverrar þjóðar er það fólk sem þorir að gera kröfur til sjálfra sín um leið og það gerir kröfur til annara.

Það má ekki ske í neinu þjóðfélagi að launþegar sem vinna að snúningum fyrir bæi og sveitafélög geti með réttu litið niður á þá sem erja jörðuna og sækja sjóinn. Þeir mega

gjarnan berja sér á brjóst og þekka Guði fyrir að þeir eru fínir menn, en þeri mega ekki geta sagt með réttu um leið, ekki eins og þessir sjóarar eða bændaræflar. Allar tillögur um eflingu sveitanna verða að miðast við að kröfunni um menningar líf verði fullnægt. Annars verða sveitirnar fyrst aðsetur piparsveina og síðan leggjast þær í aðun. Sé slíkt þjóðarvoði þá er það mál alþjóðar að úr þessu verði bætt of það á þann hátt að tileinka sér orð skáldsins: „ Sá kemur til að sárin foldar gróa

sveitirnar fyllast, akrar hylja móa.

Brauð veitir sonunum móðurmoldin frjóa

menningin vex í lundinn nýrra skóga.“

Gestur Andrésson.

Hreiðar Heimski.

1.tölublað. 19. Janúar 1947. 27. Árgangur.

Áramót.

Nú er Hreiðar hefur göngu sína á árinu 1947, flytur hann áramóta óskir til ykkar allra og þakkkar samstarfið á liðna árinu. Hreiðar ber þess ljósan vott, að þrátt fyrir bætt starfsskilirði á viðifélagsmála, hefur sveitungum hans ekki að samaskapi aukist áhugi fyrir að gera hann sem bert úr garði. Oftast vill raunin verða sú að fæstir taka því líklega er þeir eru beðnir um efni í blaðið að nú farast undan í lengstu lög, eða neita með öllu.

Hér á fyrri árum félagsins var því þannig vanið að Hreiðar hafði að flytja margar og langar greinar, einnig sér maður því oft frumsamdar smásögur og kvæði. Einnig ber mikið á að menn láti í ljósi í blaðinu skoðanir sínar á ýmsum þjóðfélagsmálum, og er það víða sótt og varið af kappi jafnvel í tölublaði eftir tölublaði sama málefnið.

Nú er það svo að vanda er að finna slíkt efni í Hreiðari, og er því illa farið. Vanda mun það stafa af því að ekki sé um næg málefni að ræða, og að ekki séru misjafnar skoðanir manna nú, sem fyrr. Og fundargerða bakuðnar bera þess vitni að á því sviði er ekki spillt fyrir Hreiðari, því að á fundum eru menn mjög daufir með að láta í ljósi skoðanir sínar, hvað þá að um nokkrar kappræður sé að ræða til sóknar eða varnar.

Það er auðvita rétt að kapp er best með forsjá, of miklar kappræður geta leitt til illinda og öfga, en þó menn láti skoðanir sínar í ljósi á hógværan hátt er ekki nema til að þroska hvern og einn. Það má segja um ritdeilur eins og t. d. dagblaðanna, að þar eru ogt öfgakenndar og tilfallnar til þess að menn geti af þeim rökum, sem þar eru flett myndað sér heilbrigðar skoðanir en málefnin, því þar ber oft mest á að allt sé gjört til að gártoga og rangfara málstað

mótaðilans , en minna fer fyrir því að færð séu gild rök málstaðmun til stuðning þannig máldeilur verða því freumru til ills en góðs, en svo þarf ekki að vera því betur sem hvert mál er rætt á grundvellu. Við félagar á hverjum fima ættum að kappholsta að því að gera Hreiðar sem best úr garði því um leið og við keppum að því keppum við að því að þroska okkur sjálf ,við höfum gott af því að læra að koma higsunum okkar í búning og reyna um leið að mynda okkru fastar skoðanir um ýmis mál sem við myndum annars lítið hugsa um. Eg efast ekkert um að getan er nóg nú eins og áður, bara ef viljinn er með.

Ritstjóri.

Íþróttir.

Veðráttan, það sem af er vertinum hefur heldur verið andstæð þeim sem hugsað hafa til skiðaiðkana, því veðráttan raður að mestu um hag skiðaíþróttarinnar á hverjum vetri. Fyrir nokkrum árum var all mikill snjór í skíðaiðkanir. Fjöldamargir keyptu sér þá skíði og menn hópuðust saman og lögðu meir að segja upp á nærliggjandi fjöll. Ég man að á annan í páskum var haldið skíðamót á Seljadalnum og var þar þá nógur og fóður snjór. Ég minnist þess að þann vetur undum við strákarnig á Hvítanesi mörgum stundum á skíðum. Einn skafl entist okkur líka langt fram á vor, var hann í djúpu gili var hægt að renna sér hálf ofan úr brekkunum og niður að sjó hengi var hann, notaður þótt hann væri ómjókur viðkomu, því margar vildu verða bilturnar en það var ekki um slíkt að fást en verið getur að í þá daga höfum við verið nokkuð frekir til tafa. Þannig hagaði til að bratt var í sjá fram, og þegar skaflinn var orðin glerháll var ekki vel gott að beita sinni litlu skíðakunnáttu til að stöðva sig, svo varla var um aðra leið að velja til að forðast sjóbað en að kasta sér niður með nægum fyrirvara því ekki var um snögga stöðvun að ræða á þennan hátt, og vildi þá oft sjá á fötum og jafnvel hörundi líka.

Nú liggur skíðaíþróttir næstum niðri vetur eftir vetur vegna snjóseysis og skíðin víða þess rikfallin og máski illa hirt, að íslenski veturinn geti en, þrátt fyrir alla nýshöpun, þurfa að skkreppa bjaraleið.

En ekki ætti maður samt að vera að óska lið miklum snjó, því hvernig erum við blessaðir bílstjórarnir settir, sem höfum orð á okkur fyrir að vera ikið fyrir að ferðast of jafnaframt mikið fyrir að setja, þeir segja gömlu mennirnir að slíkir eigin leitar hafi ekki verið góðir einum manni her áður fyrr.

Frjálsíþróttamaður voru stundaðar af áhuga síastliðið sumar það lýsir bert hvað almennur áhugi er her ríkjandi í þeim efnum hve þatttakendur frá U. M. F. Drengur voru margir á landsmóti U. M. F. Í. að haugum því þótt að sumri sigrar súr góður til að viðhalda sést lakari í næstu keppni, þá er hitt mikklu mera virði að íþróttir séu fyrst og fremst iðkaðar vegna gildi þeirra alhliða en ekki einhaf þjálfun er takmarikð sem keppa ber að fyst og fremst.

Axel Jónsson.

Förin til Sandskeiðs og Mars.

Einn sólbjartan sumardag, nú fyrir nokkrum árum, tóku sig upp héðan úr Kjósinni tvær stúlkur og tveir piltar og lögðu leið sína austur á svonefnt Sandskeið, sakmmt frá Kolviðarhóli.

Þar átit að sýna þann dag svoneft svifflug og fleiri slíkar lystir í flugi. Hugði fólk þetta mjög góða skemmtun þarna þennan dag.

Segir nú lífið af ferðum þess fyrr en komið var á hinn fyrrnefnda stað Sandskeið. Það fór skemmstu leið þangað yfir holf, móa og mýrar og var því skiljanlega orðið hálf búið andlega og líkamalega þarfnaðist því gíðarar skemmtunar og hressingar þegar austur kom. Það var því ekkert að undra þótt stúlkurnar tækju því fágæta voði er þeim bauðst þegar þangað kom. Þegar það var núkomið austur kemur til þeirra maður, öll álítlegur og helsar uppá það, og segist vera einn úr þessu mikla og volduga flugliði sem þarna sé saman komið í dag. Hann vekur máls á því við stúlkurnar þessi tigulegi maður, hvort þeim langi ekki til að fljúga.

Báðar sögðu þær „ jú“ í einu himinlifandi yfir þessari miklu vinsemd. Hann spyr þar enn fremur hvert þær vilji fljúga, hvort þeim mundi t.d. ekki þykja gaman að fara til Mars, „þar sé landslagið ekki ósvipað og á Þingvöllum mikið af skurðum, sem líkist gjánum þangað sé hldur ekki nema stundarfjórðungs flug, þar geti því verið komnar aftur eftir stuttan tíma.“ Yfir þessu verða þeir himinlifandi, en herrarnir heldur brúnaþungir og alvarlegir á svipinn, en urðu samt að gera sér þetta að góðu og muldruðu ofan í barminn þið verðir víst að raða eins og vantið og þar með skildi með hópnum. Nú liðu þrjár klst. án þess að nokkuð sögulegt gerðist. Herrarnir reyndu eitthvað að skemmta sér en nutu þess lífið þar sem hugurinn var allur hjá blessuðum stúlkunum sem voru nú að skemmta sér á þessum Mars. Þeir tóku nú það ráð að fara að leggja á reiðskjótana til þess að þeir gætu verið tilbúnir því nú hlyti „flugan“ að fara að koma því langt var komið fram yfir þann tíma sem hún ætlað að vera í ferðinni. Þegar búið var að leggja á hestana voru þeir bundir á streng.

Síðan sneru þeir baki að hestununm og horfði uppí loftið í þrjár klst. en engin sást flugvélin koma. Nú fór þeim heldur að eymast biðin og taka nú ráð sín saman.

Annari gat þess til hvort ekki hefði geta viljað til slys í einhverjum bansettum skurðinum ef það skyldi vera vatn í þeim eins og gjanum. En hvað sem meira var um þetta rætt hvern þeim saman um að fara að halda ag stað heim (því ef ekkert slys hefði hent hlyti þessi flugmaður að skila stúlkonum) því ekkert gátu þeri gert, þeri höfðu einu sinni ekki haft hugsun á að spurja þennar flugmann hvar þessi Mars væri.

Þótt þeir hefðu komist í og þessvegna myndu nú lítið duga þau fórnarráð sem oft hefðu dugað í sama vandamálum. Eftir að þeir höfðu nú hreyft sig og liðkað efti ralla stöðuna nuddað sovan hvort á oðnum, sem voru orðnir hættulega stirðireftir að hafa snúið andlitinum svona lengi á einn veg. Þá stigu þeir á hesta sína og riðu allt hvað af tók þar til þeir komu að Fellsenda.

Þangað fanst þeim ráðlegt að skreppa heim og spurja frétta, hvort nokkuð hefði sést til ferða flugvélar frá Mars. Hvað sögðuð þið? Frá mars? „Nei hér hefur engin flugvél sést í dag“ sagði bóndinn. „Jæja, þá flýtum við okkur af stað“ sagði annar. Með það stigu þeir á bak aftur og ríða nú allt hvað aftekur niður að Íralfelli. Þar hitta þeir húsbóndan fyrstan manna og segja honum sínar farir ekki sléttar t.d. séu þeir nú búnir að ríða undan 19 hastafótum af 20 sem þeri séu með í ferðinni. En af því Írafellsbóndinn hafði ekki farið í hreppina gat hann skaffað þeim skeifur undir allar fæturnar svo þeir gætu haldið ferðinni áfram. Því næst fóru þeir að spurja bóndann um flugvélina sem hafði ætlað til Mars í dag hvort ekki hefði sést til hennar þar, „Hvað er þetta? Eruð þeir nú farnir að fljúga alla leið til Mars?“ sagði bóndinn. „Ég er nú hræddur um að sú flugvél sé nú annan línu heldur en að sveima hér yfir Kjósinni. Ætluðu þessir flugmenn í rannskóknaferð þangað? spyr bóndinn. Nei þeir ætluðu bara að skreppa þangað með tvær stúlkur þeim til skemmtunar, þær eru héðan úr Kjósinni og voru í fylgd með okkur austur á Sandskeið. Það hlýtur að vera dýr skemmtiferð, segir bóndinn þó þær komist þangað lifandi, því þangað eru margar miljónir milna og Guð má vita hvort flugan fer ekki að snúast í loftinu áður en hú nkemst hálfa leið. En hefrnig svo sem herrunum varð innanvorðs við þetta samtal fáfu þeir ekki upp alla von heldur stigu á hesta sína, án þess að þiggja vott eða þurt, og var nú ferðinni haldið áfram niður í sveit. Nú segir ekki af ferðum þeirra fyrr en þeir koma niður í miðja sveit öðruhvoru muginn við Meðalfellsfjall, þá komu bara blessaðar stúlkurnar þeirra fljúgandi í fangið á þeim. Ekki er veini flugvél heldur bara úr bílnum hans Júlla okakr bílstjóra. Hafði hann nþá hitt þær allslausar suður í Reykjavík.

Ekki veit sá sem þetta krifar hvort stúlkurnar hafa flogið mikið eða ekki og lýkur hér með þessari einkennilegu ferðasögu.

G. G.

Félagsgarður er reystur, að vísu ekki ennþá fullgert, en þó vel notfær til félagsstarfa. Mikill sigur er unninn og megum við vel við una, en mér finnst stjón félagsins og húsbyggingarnefnd ekki skilja eins vel og þeim ber, að það eru ekki þeir einir sem hafa byggt húsið, það eru allir ungmennafélagar Drengs frá þeim yngsta til þess elsta, sem hafa hér lagt skerf að verki. Engum ber að þakka öðrum fermur og því verður næsta verk félagsins að þroska félagana svo að þeir sér starfi sínu vaxnir, beri órakmarkaða virðingu fyrir húsinu sínu og öllu sem í því er sem sinni egin eign. Eg sá á fundinum þá sjón að sjá félaga rífa niður starf sitt óvitaskapur hefur vonandi verið þar að verki.

En það var að taka gúmmítappana bekkjunum og henda þeim á milli sín, slíkur óvitaskapur ætti aldrei að byggja slíkt heyrir ömenningu til.

Meira næst.

Ó. Þ

Guðrún Gísladóttir skrifaði blaðið.

Hreiðar Heimski

2. tölublað 19. febrúar 1947 27. árgangur

Hvenær eignumst við sundlaug?

Þessar þvílíkar spurningar koma við og við í huga mínum. En hvenær þær verða að veruleika kunna víst fáir um að segja. Það velta nú.

Þó higg ég að flestir ungmennafélagar Drengs séu sammála um það, að æskilegt væti að það dræðist ekki mörg ár úr þessu.

Ef til vill má segja, að ekki séu mikla líkur fyrir því nú að sundlaug verði byggði hér bráðlega. Þar sem að svo mörg aðkallandi málefni bíða nú úrlausnar. Og óhjáhvæmilega þarf að hrinda í framkvæmd, og það á þessu ári. Og eins og vitað er heimta þau mikla vinnu og fé. Það sem að sjáanlega kallar að gert sé á þessu ári. Er fyrst og fremst að ganga frá húsi félagsins. Girða landið. Byggja veg heim að húsinu, vinna að íþróttavelli. Undirbúa skrúðgarð, o.f.l.o.f.l.

En hvða viðvíkur byggingu sundlaugar þá mun það nú, sem mörg önnur störf. Að fyrst of fremst sé kaðundir vilja og áhuga félagsmanna, hvernig sinstöku framkvæmdum miðar áfram og svo mun einnig með þetta. Að vísu er það vitað að aðaeins lítil fjárhæð er þegar til er verja má til sundlaugarbyggingar, þegar hún hefur verið samþigt innan félagsins. En ofrast núna fæast all riflegur sytkur frá ríki, til slíkrar byggingar þó að ef til vill sé það nokkuð minsmunandi frá ári til árs. Um kostnaðar hliðina ætla ég ekki að fjölirða að þessu sinni. Fer hún að sjálfsögðu nokkuð efri stærð og gerð sundlaugarinnar, og fá líka einnig hvar hún irði byggð. Ef að sundlaug irði byggð áföst við samkomuhúsið eins og ætla mætti að væri heppilegt gæti það ef til vill sparað kosnað við byggingu hennar. En sjálfsat tel ég að úr því verði skrið og það fyr en síðar hvar hún skuli vera enda þótt að ekki verði birjað á byggingu á þessu ári. Sérstaklega með tilliti um lögum landsins í kringum húsið og hins væntanlega skrúðgarðs sem þar er fyrirskipaður. Líklegt þigir mér, að ekki muniu sund verða iðkað hér að staðaldri fyr en við höfum eignast okkar eigin sundlaug. Enda þótt að aðstaða til sundiðkana muni víða vera lakari en hér, í sambandi við aðrar íþróttir síaðn að samkomuhúið var byggt þar, sem það er nú. Og á e´g þar við sjóinn. Það er vitað að stutt er að skreppa frá samkomuhúsinu ofan í Húsvoginn. Fyrst er nú það að sjórinn er þar ekki nema stundum, og eins hitt að kalt myndi mörgum þikja að fleyja sér í hann nema þá um hásumartímann. Eg bíst því við að bæði af því se, hér hefur verið um þetta sagt og eins hins sem enn er ósagt að við eignumst sundlaug hér í sveitinni og því betra sem það kann að verð fyr. Um það ættum við að vera sammála og vinna að því með einu átaki.

Á meðan að við eignums ekki okkar eigin sundlaug verað skólakrakkarnir að fara út úr sveitinni til þess að læra að synda og sjá allir hvað miklu óþægilegra það er heldur en að þau gætu lært það um leið og annað nám færi framm.

Auk þess geta þau ekki haldið sundinu við eftir að þau hafa lart að fleita sér eins og ef að sundlaug væri hér til í sveitinni. Og sínist það jafnvel ekki vera fjarstæða að það virðist því

hníga að því sama að hvaða beri sem mest að sundlaug verði byggð hér sme fyrst og að því beri að vinna með einum huga.


Glöggt er gests augað.

Skrítin karl, Guðmundur í Móum og skemmtilegur. Hann er fiskimaðr að mentun og atvinnu, en á seinnni árum bóndi sér til dundurs og dægurstillingar. Fyrir nokkrum árujm settist hann að búi á kotbíli á Kjalarnesi, en prýddi það go bætti, með fljótteknum fróða fiskimannsins, svo nú eru Móar eitt af höfuðbólum sveitarinnar, og bera af um alla hirðusemi og snirtimennsku. Annats var það nú ekki meiningin að skrífa æfisögu Guðmundar í Móum hvorki sem fiskimanns né foristumann s á sviði landbúnaðar. Hinsvegar stakk ég niður penna til munnast á ræðu sem Guðmundur hélt einhverjusinni að mér áheirandi það sem hann geðri að untalsefni umgengi á bændabýlum, einkum utanbæjar. Og þar sem almennt mun álitið að Guðmundur gekk trútt úr flokki talað tek ég hér ummæli hans, eftir því sem þau festust mér í minni. Guðmundur sagði frá tilfinniningum sínum og geðhrifum er hann varð fyrir er hann við í hlað á tveim býlum, alls ólíkum að umgengni. Annað nafngreiðin hann Lykkja á Kjalarnesi, þar sem hann mælti að maður þyrfti ekki að koma lengra en að túnhliðinu til að fyllast aðdáun og lottingu fyrir þeim manndóms og snirti brag, er skuni þar af hverjum hlut. Allt jafn traust og vandaði hverfi verkfæri úti nú vottur af drasli sem víða er áberandi umhverfis bæi. Þar sini manndómur og fyrir hyggja hvarvetna er augað liti.

Hitt stórbílið nafngreindi hann ekki, en sagðist hafa filst ömurleik stags og han nkom að túngarðinum. Þar lá grindin brotin út á bala en vírflækja skipaði hennar stað. Og ekki tók betra við er heim var komið. Verkfærin eins og hraviðru, stór og svo í hrúgu kringum bæin og timburdrasl í haugum hér og hvar til uppstillingar. Hiruleisið og ómenningin blasti við í öllum símum ömurleik hvert sem litið væri.

Af verkunnum skuluð þið þekkja þá!. Mér fannst þessi hugvekja Guðmundar mjög eftirtektanverð og lærdómsrík. Glöggt er gests augað! Þeir sem venjast óþrifnaði verða honum samdauma og finna kanski ekki mikið til hans, eða þá hafa ekki manndóm í sér til að ráðast að óþerranum fyrir því fjárhagstjóni sem hirðuleisið veldur.

Annars vildi ég ráðleggja sveitungum mínum að himsækja Bjarna í Hjarðarholti og vita hvað þier geta lært.

Förull.

Mannleg hönd.

Tvent er það einkum er, við veitum athygli, þá er við sjáum mann í fyrsta sinn. Það eru augu hans og hendur. Eðlilega er þetta að því leyti, að á þessu tvenniu lýsa sér best yfirburðir manna. Hvort fyrir sig gefa augum og hendurnar gefið tilefni til mannlegra hugleiðninga.

Falleg augu og fallegar hendur þykja ávalt mikil príði. Ófrítt andlit getur veirð aðlaðandi ef augun eru ljúf hrein og fögur. Að mörgu leiti er höndin undraverðasta aðdáunarverðasta skynfærið, vegna þess hvernig snertingarskinjuninni er fyrir komið í henni þau skinfæri, sem byrta okkur aðrar skynjanir, eru öll þolendur eða óvirta. Snertingarskynfærin eru virk eða gjörndi.

Augað, eyrað og nasirnar standa spin, ljós, hljóð og ilmur komast þar inn, það er við neyðumst til þess að sjá heyra og þefa. En höndin getur valið um á hverju hún snertir, og snertir það eitt sem henni þóknast. Hún heldur sér brott frá þeim hlutum sem hún hatar en seilist til þeirra er hún girnist. Öðruvísi er því varið mað augað við höfum oft að horfa sem töfum bundir á hræðilegar sýnir. Við getum ekki verfndað eyrað fyrir ljótu taki og hjóroma tónum, nú heldur nasir frá óþefa úr illu lofti. Og það sem er meira um vert höndin rætir ekki aðeins sín eigin störf, heldur og tekur að sér störf hinna annara skynfæra, ef þau bila.

Blindur maður norar höndina fyrir augu, þar sem hann staulast um húsin eða á strætum úti. Til er og blindraletur og blindraskrift og við bæði þau atvik er það höndin sem les og skrifar.

Heirnar og málleisingar nota hendurnar til að tala með og einungis á þann hátt er okkur og komast að raun um þeirra hugsanir. Hönd mannsins eykur og þróar starfsemi mannsins og skynfæra hans. Fyrir augað býr hún til önnur langsærri augu, sem er sjónaukinn og smásjáin, þau hjálpa auganu til að sjá inn í þá undra heima, sem þau hefðu eigið getað litið af eigin ramleik. Fyrir eyrað býr hún til tæki er frammleiða hljóðið og knýr það framara úr strengum þeirra. Hún les blómin og fanir þau upp að vitum okkar svo við getum fundið ilminn af þeim. Sé nú hendin þannig þjónn alls kinns mannlega líkama, þá er hún það ekki síður fyrir anda mannsins, hugsvif hans hugrekki og viljafrott. Hvað er það sem hún vill ekki gjört? Hinar ýmsu vélar eru einungis gerð stórar hendur gerðar til þess að framkvæma vilja manshandarinnar og er stjórnað af henni.

Ritsíminn er aðeins langur penni sem hin litla hönd krifar með. Allar hinar stóru og miklu svignelgdar eru aðeins hönd Kains, bara stærri og sterkari og blóðugri. Hvað er annars skipin járnbrautirnar flugvélarnar vitarnir stóhúsin, eða jafnvel allar heimsins borgir meira að segja heimurinn sjálfur að svo miklu leiti sem mennirnir hafa breitt honum annað en verk þeirra nitarhenduar sem mannkynið herja kynslóð eftir aðra hefur rétt út til að frammkvæma vinnu sína og vilja sinn? Þegar ég hugleiði allt það sem mannnleg hönd hefur unnið allt frá þeim degi sem Eva rétti út hönd eftir ávextinum af forboðna trénu til þess tíma er hendur Krists voru nelgdar við krosstréð og allt það sem mannlegar hendur hafa síðan gert bæði gott og illt, rétti eg upp hendina og stari á hana með undrun, skelfingu og ógn. Hvílíkt verkfæri hún er bæði til góðs og ills. Ekkert er það starf að eigi megi nota hendina til þess. Vér nefnum aðeins suma menn hadiðna menn, en það er með röngu gert. Allir sem annate iðja eru það,

öllum heilbrigðum mönnum og konum tilheirir það nafn, og allir mega vera stoltir af því nafni. Sé ekkert starf við okkar hæfi erum við ekki færir til að lifa. En hver sá maður sem elskar starfið hanns mentar hönd sína svo hann geti lagt á sem flest görfa hönd.

X.

Ferð að Hítarvatni.

Um mánaðarmótin júlí og ágúst síðastliðið sumar ákváðu 3 Reykvíkingar og einn Kjósverji að fara í ferðalag upp að Hítarvatni til að veiða silung, njóta fjallaloftsins og sumarblíðunnar og eigð sumarfríinu. Talað var um að ferðin mindi taka 5 – 6 daga og var nesti og annað er til fararinnar þurfti miðað við 6 daga útilegu, þó var ráð fyrir gert að silungur mundi veiðast og hafður til hádegisverðar að minnsta kosti tvisvar sinnum. Fyrsti dagurinn fór að mestu til undirbúnings. Keypt nesti og veiðifæri og bíllin undirbúinn eftir því sem föng voru á. Bíllinn var annars ekki vek fallinn til fólksfluttninga, enda byggður sem vörubíll árið 1942, keyptur af Sölunefnd setuliðseigna 1946 og mestur G. 547. Víða þikkur undir nafninu Snabbi.

Lagt var af stað úr Reykjavík kl. 4 e. h. á fimmtudag. Fyrsti áfanginn var aðeins upp að Varmadal á Kjalarnesi. Þar áttu tveir þeirra er í ferðinni voru konur sínar og þurftu þeir að kveðja þær. Tók það alllangan tíma, því að konurnar höfðu búist við að menn sínir mundu dvelja heima hjá þeim í sumarfríinu, og voru því hálf ánægðar yfir þessu uppátæki manna sinna. Þriðji maðurinn átti sína konu í Hvammsvík í Kjós og var næsti ágangi þangað þá var orðið áliðið dags og því ekki ráðlegt að halda lengra þann dag. Fjórði maðurinn var ég, en eg átti enga konu sem þurfti að kveðja og því engin töf. Við skiptum okkur svo niður á Hvammsbæjinn tveir og tveir á hvorum bæ, og gistum það um nótt. Snemma næsta morgun var lagt af stað og ekið orðum eytt í bændslegs lystingar eða utsíni Hvalfjarðar. Stansað var að Ferstiklu og kaffi drukkið og síðan haldið upp Ferstikluháls, því að ákveðið var að fara Geldingardraga, þó að sú leið sé seinfarnari heldur um vatnið og hlíðarnar, reisulegir bæir og nýslegin tún. Riffill var hafður með í ferðinni og hafði einn maðurinn leyfi til að fara með byssu. Ekki var samt fyrirhugað að nota riffilinn til fugladráps enda gerðum við það ekki. Það eina sem rifillinn var notaður til var að skjóta í mark með honum, voru fonar ávaxtadósir notaðar sem mark. Yfirleitt gekk okkur vel að hæfa dósirnar, og urðum því brátt leiðir á að skjóta á þær. Var þá settur korktappi á girðingarstaur og reint að hitta hann. Fyrsta skotið fór í staurinn rétt neðan við tappann, annað skotið hæfði og hentist tappinn langt í burtu. Nú þurfti að hlaða riffilinn á ný og setja tappann upp aftur því allir áttu að fá að reina. Eftir dálitla stund þegar allt var tilbúið að hefja skothríð á tappann á ný, kom bíll akandi eftir veginum og við sáum ekki betur en það væri sami bíllinn, sem stóð við veginn fyrir austan vatnið og við vorum nýfarnir frammhjá. Fólkið átti tjald í skóginum. Þetta var fólk í sumarfríi eins og við. Okkur brá heldur í brún, en enginn þorði að kveða uppúr með það sem við hugsuðum. Skyldi skotið hafa lent í tjaldinu. Við fórum að miða, hvort tjaldið, sem aðeins

sást í átoppinn, staurin og skaður sá er við stæðum á væri í sama túninu. Við þá rannsókn kom í ljós, að ekki hefði skotið getað farið í tjaldið, en í skuggilega nærri.

Nú var bíllinn komin til okkar og stansaði hjá okkur. Tveir menn stigu út og hóf annar máls, og spurði hvort meiningin væri að gaf skjóta allt tjaldið. Tvö skot hefður farið í gegn um skóginn með hvin miklum og annað farið gegn um toppinn á tjaldinu, síðan spurði hann hvort við hefðum ekkert annað til að miða á en topp einmitt tjaldrppinna. Það fyrsta sem við spurðum að væri hvort slis hefði orðið. – „ ekki“ - Við það létti okkur stórum. Er nú ekki að orðlengja það meir. Maðurinn varð hinn almennilegasti og þar að auki kunningi eins okkar, en hann sagði að fólkinu hefði brugðið helsur er það heirði skothvinin, en ekki sagði hann að samferða fólk hans vissi að kúla hefði farið gegnum tjaldið. Síðan fóru mennirnir að skjóta í mark með okkar riffli, en þá var aðgætt að skotmarkið væri ekki í þeirri línu að hætta stafaði af. Þetta endaði allt vel. En ég vil geta þess að mjóu munaði að slus hlitist af og hverja menn til að fara varlega þó að þeir séu að leika sér að skjóta í mark.

Ferðinni var nú haldið áfram og skeði fátt sögulegt. Við stoppuðum öðru hvoru til að hrista af okkur rikið og lofa bílnum að blása. Klukkan um 7 s.d. komum við að efsta bænum í Hraunahreppi í Mýrarsýslu, Hítardal. Þaðan er um það bil tveggj tíma gangur upp að hlítarvatni og ekki birtast nema 1 – 2 km af þeriir lieð eða svo, var okkur sagt á Hítardal. Tókum við nú saman ráð okkar hvað gera skyldi. Farangur okkar var það mikill að við sáum okkur ekki fært að bara hann allan alla þá leið. Hesta gátum við ekki fenguð fyr en kl. 10, því að veirð var að nota þá á engjunum , og allt fólkið upptekið í þurheyi. Og svo var okkur sagt að túnhliðið væri of mjótt fyrir okkar breiða bíl. Nú fór málið að vandast. Niðurstaðan var sú að einn okkar skildi koma niður að Hítardal kl. 9 morguninn eftir og fá lánaða hesta til að flitja farangur okkar upp að vatninu. Síðan fengum við leifi til að stækka tanhliðið það mikið að bíllinn kæmist í gegn. Ættluðum við að fara svo langt á bílnum sem kostur væri á. Húsfreyjan í Hítardal kom svo með síru í könnu og fjögur glös og gaf okkur að drekka, við þáðum það og heldum svo af stað. Tímahliðið var aðvelt að fást við einfaldur grjótvegur og gaddavísrstreingur fyrir ofan. Ferðin gekk seint þ´vi yfir beglísu bar að fara og við þar að að auki okúnnir leiðinni. Þegar við höfðum haldið þannig árfam að gíska klukkutíma komum ivð gili einu sem hvergi var bílfært yfir, en sumstaðar bar gilið svo mjótt að það gat ekki talist nema skurður, enda hefur gil þetta myndast þannig að batn hefur grafið sundur lausan jarðveginn í leisingum og rigningatíð.

Það þottumst við sjá að kæmum við bílnum yfir þennan farartólma mundum við komast alla leið upp að Hrauni, en þá bar ekki eftir nema 15 mínútna gangur að vatninu. Tókum við það ráð að fylla upp í gilið með grjóti þar sem mþað var mjóðst, Grjót var þarna nóg og svo einkennilega vildi til að það reindist til muna liftara en gjótið í Kjósinni. Þetta var sem sé ekki blágrýti, heldur móbergstallur mjög hentugur og meðfærilegur, líklega ættaðar til þessara.

Eftir hálftíma eftiði var gilið orðið fært og bíllinn fór óhikað yfir en erfitt var upp í því hinumegin. Ferðin gekk nú greiðara því sandur var framundan en mjög var hann laus. Var þarna vikursandur saman blandaður við möl og móbergsmilnu svo að þæfingi færð bar. Að

Hrauninu komum við um kl.9 um kvöldið og var ógreit yfirferðar, en um siðir náðum við samt áfanga staðnum, skálanum við Hítarvatn. Veðrið var dásamlegt kvöldkskin sló rauðum bjarma á móbergsfjöllin Staðahraun var dökkt yfirlitum að vanda en Hólmurinn Eyrasigróði bungumyndað fjall setti svo aðlaðandi og vifeldin blæ á umhverfið að við gátum ekki orða bundist „ Hér er fallegt“.

Hítarvatn liggur á mörkum Mírar og Snæfellsnessýslu. Áin Hítará, sem rennur úr vatninu er sýslum-rk millil þessara sýsla. Á þessum stöðum gerast sumar Íslendingasögurnar. Má þar til nefna Bjarnasögu Hútdælakappa og Grettir Ásmundsson dvaldi lengi á fjalli sem er norðar Hítarár og margir hellar eru þar sem sögur eru tengdar við.

Mikil veiði er í vatninu aðalega silungur, bleikja og urriði. Lax hefur ekki veiðst í vatninu svo vitað sé, en fyrir nokkrum árum var gerður laxastigi upp Kattarfoss og flugvél glutti laxaseiði, sem látin voru í vatnið svo búast má við að laxviðin verði í batninu er stundir líða.

Skáli var biggður við vatnið fyrir löngu síðan. Fyrst og fremst sem leitarmannaskáli en hefur nú verið endurbyggður og er þá einnig notaður sem veiðimannaskáli. Eigendur Hítarvatns eru einhverjir ríkiskarlar í Reykjavík.

Hafa þeir einnig umráð yfir skólanum og leigja svo vatnið og afnot af skálanum fyrir 100,00 á dag. Við vorum komnir að Hítarvatni eftir 14 stunda ferðalag frá Hvammi.

Næsta starf var að búa haganlega um sig í skálanum og reindist það létt verk. Því var bakið um lágnættisleitið. Við lögðum okkur til svefns eftir að hafa snætt kvöldverð, og sofnuðum von bráðar. En „ Snabbi“ beið handan við Hraunið.

Hreiðar Heimski flitur e. t. n. síðar frásögn af dvölinni og ætla föngunum við Hítarvatn.

Njáll Guðmundsson.

Ferðasaga.

Einn sólbjartan sunnudagsmorguninn seinnipartin í sumar lögðum við 3 strákar af stað í smá skemtitúr upp í Borgarfjörð. Við höfðum leigt okkur til fararinar bílstjóra og bíl, sem „ Rangláti“ nefndist, það er að segja bíllinn en ekki bílstjórinn. Meiningin var að fara svo langt sem tíminn leifði. Segir lítið af ferð okkar fyrsta áfangan, en það var upp að Ferstiklu. Þar stigum við út út bílnum til að tegja okkut og fá okkur hressingu. Fátt var af gestum í skálanum, aðeins fjórir ungar stúlkur. Meðan við biðum eftir kaffinu athuguðum við umhverfið og auðvitað stúlkurnar og kom okkur saman um að hvorutveggja væri mjög fallegt. Þegar við vorum rétt að birja á kaffinu, stóðu stúlkurnar upp og fóru að búa sig undir að fara. En sam betur fór tík það töluverðan tíma, svo að þegar við komum út vour þær rétt að leggja af stað.

Það vildi svo einkennilega til að þær fóru einmitt sama vegin sem við höfðum hugsað okkur að fara svo ekki var hægt að segj að við værum beinlínis að elta þær. Var nú haldið sem leið liggur út fyrir Hafnarfjall. Þegar komið var inn í Hafnarskógur stungu þær okkur af, fóru inn á einhvern sportafleggjara inn í skóginn. Við nentum þá ekki að elta þær lengur og héldum áfram okkar leið.

Segir lítið af ferð okkar, nema hvað við hittumst einu sinni, en áttuðum okkur aftur þegar við vorum rétt komnir niður í Borgarnes.

Þegar komið var að skálanum við Hvítárbrú voum við orðnur óþægilega svangir. Hefum við því þá að fengum við nokkuð ætilegt skyldum við éta, ekki eins og skepnur, heldur eins og svangir menn.

Nógan og góðan mat fengum við, og meðan við vourm að borða vorum við að líta um það hvort stúlka sú er færði okkur matinn væri heldur lifandi vera eða málverk eftir Kjarval.

Þegar við höfðum fengið næju okkar og þakkað fyrir okkur, héldum við enn af stað, höfðum við þá tekið þá ákvörðun að fara að Hreðavatni. Ekki man ég til að neit sögulegt gerðist á þeirri leið.

Einn ferðalangurinn fékk þá flugu í höfuðið að fara ekki þangað. Fórum við því heim að Hreðavatni til að spirja til vegar. „Þið verðið að fara yfir fjallið þarna“ sagði maðurinn, sem við hittum og venti á áshrigg álíka háan og ásin fyrir ofna Félagsgarð.

Þegar gönguhrolfurinn var lagður af stað sáum við hinir, sem eftir voum að tilvalið mundi að gerast sjómenn meðan við biðum. Fengum við nú lánaðan bát ef bát skyldi kalla, enn er við ætluðum að fara að íta á flot vissum við ekki fyrri til en við komnir á kafi í fen sem við í fáfræði okkar héldu að væri binhörð grund. Nú voru gíð ráð dýr, ekki þótti okkur sjámanns legt að snúa við áður en við kæmu ofann að vatninu, en ekki höfðum við heldur neina löngun til að láta sparifrottin líta út eins og fjásagalla. Tókum við nú það ráð að fara úr sokkum og skóm og bretta upp búxnaskálmarnar, en ekki dugði það. Fenið var víst milli tíu og tuttugu metra breitt, en við komumst ekki nema út í það mitt. Urðum við nú óskureiðir eftir öllu saman og strengum þess heit að við skildum yfir hvað sem það kostaði. Stukkum við svo til sama lands afutr fórum úr jökkum og buxum og böðluðumst yfir.

Ekki vorum við víst beinlínis þrifalegir er við komum uppúr en það gerið minna til, því að við gáutm þvegið okkur í vatninu.

Þegar við svo vorum búnir að þrífa okkur og klæða og komnir út á vatnið vorum við aftur komnir í besta skap. Þá fyrst tókum við eftir því að eigja ein allstór var í vatninu og eins og ósjálfrát fórum við þangað. Þegar komið var undir land sáum við að bátur lá öðrumegin við eyjuna, fóurm við mað ströndinni þar til við komum hinumegin og virtust eyjaskeggjar ekki hafa orðið okkar varir. Fórum við ná á land og lögðum bátnum við stjóra þannig að fljótlegt væri að koma honum á flot ef mað þyrfti.

Réðumst við nú til upp göngu á eina og fóum mjög hljóðlega. Er við höfðum læðst um stund komum við framm á hana all háan þaðan gaf á að líta fagra sjón. Undir hamrinum láug mefniilega tvær stúlkur í sólbaði, og það meira að segja sömu stúlkurnar og höfðu stungið okkur af um morguninn. Þegar við höfðum horft á þetta náttúrufyrirbrigði um stu d lædumst við til baka og tókum að bara saman ráð okkar. Báðum fannst okkur allveg sjálfsagt að þakka þeim fyrir síðast, en hvað áttum við að gera þeim. Við gátum náttúrulega gengið til þeirra og boðið þeim góðan dag en það líkaði okkur ekki við vildum láta þær koma til okkar það væri miklu skemmtilegra.

Eftir mikil heilabrot datt öðrum snjallræði í hug, þetta er afar visnælt ekkert annað en íta bátnum þeirra frá landi. Þetta fanst báðum alveg ágætt þá yrðu þær að biðja okkur að koma út í land og það var einmitt meiningin. Við hröðuðum ferðinni sem mest við máttum að bátnum þeirra, og hrintum honum á flot, svolítil gola var á batninu og var hún okkur hagstæð því að hún tók bátin fyrir okkur og fór með hann þangað sem hann átti að vera.

Þegar við komum aftur framm á klettinn voru stúlkurnar að klæða sig. Þær vour ekkert að flýta sér sem betur fór. Þegar þær svo vour tilbúnar og komnar þangað sem báturinn átti að vera, var hann rétt komin að landi. Við lofuðum þeim að horfa dálitl stund og hugsa ráð sín, en þegar okkur þótti tími til komin tókum við okkar bát og rerum sem óðir væru frá hólmanum. Er viði vorum komnir svo se, þrjúhundurð metra hægðum við á okkur og tókum að singja hástöfum.

„ Sestu hérna hjá mér ástin mín.“ og svo framvegis. Því okkur fanst það eiga vil við eins og á stóð. Ekki höfðum við víst lokið við fyrsta erindið er við sáum stúlkurar vera komnar niðu í fjöru og veifa ósköpin öll, við veifuðum auðvitað líka kölluðum „halló“ og héldum svo áfram róðrinum. En þá fóru þær að hrópa og kalla og báðu okkur í „ guðsbænum“ að koma til þeirra. Við höfðum eiginlega heldur á móti því að fara til þeirra. Er við komum að landi söguð þær okkur sínar farir ekki slettar. Þær væru búnar að missa bátinn frá sér og hvort við vildum ekki vera svo góðir að lofa þeim að vera með í land. Við sögðum að þeim væri velkomið að vera með í land, en hvernig stóð á því að þið misstuð bátinn. Það gátu þær með engu móti skilið, því að þær hefðu dregið bátinn svo vel upp. Við sögðum að líklega hefðu þær ekki dregið hann nógu vel upp og svo hafi henn tekið út þegar féll að það væri nefnilega aðfall og útfall í vatninu.

Þetta fannst þeim mjög skiljanlegt, þær voru svo hinar ræðnustu á leiðinni í land, eiginlega ekkert líkar stúlkunum sem við báðum góðan dag í skálanum við Ferstilku um morguninn, því þá var ekkert nema ónot af þvím að hafaer við ættluðum að fara að taka við þær.

Við vorum svo ekkert að flíta okkur í land því eiginlega lá okkur ekkert á. Er við nálguðumst meginlandið heirðum við hávaða mikla úr landi, er við svo fóurm að aðgæta hvað hávaða þessum ylli sáum við tvær stúlkur standa í landi og hrópuðu þær og böðuðu út höndunum sem óða væru. Vatnadissurar okkar sögðu að þetta mundu vera ferðagélagar þeirra, þær

hefðu lofað að vera ekki nema 1 kl. tíma en nú væru þær búnar að vera 2. Þegar okkur varð litið á þessar hamfarir landkrabbana hrokk þessi vísulína upp úr öðrum sjömanninum,

„ galar eins og örvða hæna á hól

sem hana laus og yfirgefin á sér hverfi skjól“

en þessi vísubotn var víst búin til um fyrrverandi ríkistjón, en eigi að síður átti hún vel við stúlkurnar sem stóðu í landi.

Þegar við svo komum að landi heltu þær sér yfir vatnadísirnar okkar með þeim hroðalega munn ofnaði sem tvær reiðar manneskjur geta framleitt. Og minnist ég ekki að hafa heirt eða séð aðra eins hellidembu koma úr heiðskírulofti. Þær hváðu það vera fallegt til afspurnar að þær létu sinn bár gara mannlausan í land en færu svo út í bár hjá einhverjum strákspjesum sem þær þekktu ekki neitt.

Þegar svo laksins blítt upp gátu vatnadísirnar okkar sagt þeim hvernig í öllu lagi þær hefðu ekki dregið bátinn nógu vel á land og svo hafi hann tekið út þegar féll að. Þá afi þær komið auga á okkur og beðið okkur að lofa sér að vera með í land. Þetta gefðu þær aldrei átt að segja því að það var eins og að skvetta olíu á eld. Nú ærðust landkrabbarnri alveg. Það væri ekki nó að þær osriku sig heldur ættluðu þær líka að fara að gera frín að þeim þegar þær loksins komu, en hinu gátu þær vel trúað að þær hefðu kallað á okkur það væri alveg eftir þeim. Hver hefði nú sagt þeim þá vitleiu að það væri aðfall í vatninu. Nei svo leiðis vitleisu þiddi ekki að segja þeim. Ef þær vildu vera með í bæinn skyldu þær koma sér upp í bílinn eins og skot annars yrðu þær skyldar eftir.

bið kvöddum nú vatnadísirnar með mestu virtum alls góðs á leiðinni og kváðumst vona að það springi hvert einasta dekk undir bílnum hjá þeim á leiðinni suður. Við setumst nú inn í Hreðavatnsskála og bíðum þar eftir félaga okkar, hans vegna var heldur ekki langt að bíða. Eftir að hafa drukkið kaffi í skálanum héldum við heimleiðis, sögum við hvert öðrum ferðasögurnar. Göngugarpurinn hafði gengið tjaldgangan ágætlega en til baka var hann reiddur á þrítugum vagnhesti sem ekkert komst úr sporunum. Á heimleiðinni var hvergi stoppað því við ættluðum að ná þeim geðgóðu, en okkur ættlaði ekki að verð að ósk okkar. Þegar komið var að Félagsgarið sáum við margmenni þar heima og fórum þangað. Þar var þá skemmtun svo okkur fanst áfætt að enda þetta ferðalag þarna. Allir vorum við þriflega ánægðir með ferðina og líkur svo þessari ferðasögu.

Ferðalangur.

Staka.

Ástin getur alla brennt,

eins og muntu skilja,

í hennar faðmi hafa lent,

heldur færri en vilja.

Öskudagur!

Öskudagurinn hefur um lagnt skeið veirð einn af þeim dögum sem börn og unglingar hafa notað til einhverskonar blæbrigða, frá hversdagsleikanum. Þó þessi blæbrigði hafi á engan hátt tekið á sig fast form. Þó hefur það veirð fastu siður hjá U. M. F. D. að senda inn á öskudagstund dálítið af öskupokum í umslögum merktum ýmsum félögum og nafn sendandas skrifað undir ljóðkveðju í pokanum. Þetta á allt að vera græskuklaust gaman þó að stundum gæti þar nokkur komi.

Ég tel það illa farið ef þessar bréfasendingar féllu niður, því að við eigum svo lítið af hefðum bundum siðum og venjum, sem einkenna og mynda félagslíf okkar, og í sannleika sagt væri þess full þörf að margt í starfsemi okkar væri betur mótað og ekki eins háð duttlungum líðandi stundar, eins og nú er, ýmsar venjur og hættir sem ganga í erfðir frá manni til manns, eru allaf jafn sjálfsagðir og ferksir ef aldreier gefin afslátrur um að venum sá haldið.

Það er sköpunargáfa þeirra manna, sem með störf séu allaf ný.

U. M. F. D. hefur tekkið sér 1. des og öskudaginn sem fasta skemmtifundardaga, og svarið þessum funda er líkt frá ári til árs, en þó verðum við að fæta þess að þar gæti ekki undanhalds og sérstaklega verðum við að gæta þess að þetta verða alltaf okkar eigin skemmti fundir og láta ekki aðkomadi farfugla taka frá okkur náðina.

Félagi.

Hreiðar Heimski

3. tölublað 1947 28. Árgangur

Á þriðjudögum.

Haustnóttin liðast um hauður og haf hjúpast um alheiminn rótt.

Dagurinn leysir upp ljómandi frat lindinnar niða svo hljótt.

Söngfuglar flýja að suðrænum ströndum

sitja þar hnýptir í ókunnum lönum.

Þeim sem að leiðast um Þjóðveginn ein

þögul er nóttin og góð.

Mynd hennar draummyld máttug og hrein

mótar í hjartanna glóð.

Og elda hún kveikir í æðrum ungu

svo orðin fá brunnið á máttvana tungu.

Þeim máttur er alvaldur niðdimma nótt

þú náðardís, frið aninns mynd.

Er Hundana þeri öldnu við brjóstin þín hljótt

og tegja af draumanna lind.

Þá hýldur þú þjóðvegi handa þeim einum

sem halur hafa kosið að njótast í leinum.

Og er ekki sem að þau elski þig heitt,

sem óskanna veittir þeim stund.

Þú hefur þeim alsælu og unað veitt,

þó leynirðu ei blínskreyttan lund.

Í sal þinna töfrandi húmblæju heima,

þau heillast njóla, baka og dreyma.

Ó volduga friðardís veittu þeim lið,

ó veittu þeim tryggðir og skjól.

Uns aftur þú hverfur á heimkynna svið,

og heimurinn vaknar með sól.

Þú heimsvipti þjóðvegur handa þeim einum

sem heillast, vaka og njótast í leinum.

Stari.

Erindi flutt að Félagsgarið 23/6 1946.

Fyrir 40 árum barst ungmannagélagshreifingin til Íslands frá framadþjóðum okkar á norðurlöndunum, og þó margt gott hafi úr þeirri átt komið, þá má formælalaust telja hana með því beyta.

Enda er hún gríðum sett af góðum Íslendingum í íslenskum menningar jarðvegi, hefur lagað sig eftir landsins staðháttum vaxið og dafnað. Fyrir löngu hafa ungmennafélögin náð til allra byggða á Íslandi. Enginn félagsskapur hér á landi hefur eins mikil áhrif á land og þjóð vegna fjölþættra starfa og uppeldisáhrifa. Fyrir 40 árum bjuggu nállga allir Íslendingar í dreifbýli, á sveitabæjum frá ystu nesjum fram til dala go heiða og svo hafði staðið um aldir.

Samgönguleiðir og faratæki eru á frumstigi. Eigmlegt félagslíf var því mjög lítið. Nokkuð balli þó úr að mörg sveitaheimilin voru fjölmenn ef miðað er við nútíðina. En sá hringur var og þröngur hver einasta mannsál hefur þrá og þörf fyrir samfélag við aðra í störfum og leik, sérstakaleg hún áhrifanæma æska. Ekkert er eins mikills virði gyrir nokkra þjóð, eins og æska hennar starfi í gíðum félagskap, þar sem hún nýtur áhrifa til menntunar, menningar og þroska til líkama og sálar. Slíkt hafa ungmennafélögin gert, grundvöllur þeirra var hið fjölþætta heimilislíf sveitanna sem var í því fólgið að hvert meimili þurfti að vera sjálfu sér nóg. Sjá meðlimum sínum fyrir fæði, klæðum, menntun og skemmtunum. Störfum ungmannafélaganna má í mörgu líkja við gott heimilislíf, þar sem heimilisfólið er heillt sveitarfélag og fjölbreyttnistarfsinns er svo mikil að ekki er þörf fyrir annan félagsskap þar er ekki þörf fyrir sérstök uppeldisfélög, fræðslufélög, bindindisfélög, íþróttafélög eða líknarfélög, ungmennafélagið er þetta allt og mikils meira, enda láta þau ekkert gott mál vera sér óviðkomandi, heldur starfa að þeim með alhug. Enda gætir áhtifum þeirra um land allt. Hvar sem farið er um landið liggja spor ungmannafélaganna, og gleggst eru þau þar sem þau hafa starfað lengst í 30 – 40 ár. Og vil ég leiða ykkur í anda í eina slíka sveit, við förum eftir gíðum vegi sveitina á enda, hann hefir án efa notið styrks frá ungmennafélagi sveitarinnar á beinan eða óbeinan hátt. Við sjáum skrúðgarða og fagra seiti sem upp hafa vaxið vegna áhrifa úr sínu átt. Við sjáum glæsilegt samkomuhús sem er félags og menningarheimili svietarinnar, íþróttahús, íþróttavöll og sundlaug, famaskóla unglingaskóla og jafnvel héraðsskóla. Öll þessi menningartæki eru upp komin fyrir störf og áhrif ungmannafélagsinns. En þar sem eitthvað af þessu vantar enþá eru þau gugjón sem vafalaust sælist á næsut árum, allt eru þetta tæki sem eru ómissandi hverju sveitar og þjóðfélagi til menntunar, menningar og þroska, og er þjóðarheildin mjög í þakklætisskuld viði þá aðila en fyrir slíku standa. Þetta eru störf ungmennafélaganna sem liggja fyrir allra augum, en gitt er ekki meinna verk, þó því sé siður veitt athygli að þau hafa alið upp nýja kynslóð, sem er menntuð, frjálshuga og viðsýn. Kynslóð sem lært hefur að meta ætthaga sína og ættjörð sem sett hefur sem æðsta mark, að bæta og fegra land sitt og þjóð.

Ungmennafélögin eru fyrst of fremmst félög æsku fólks, en komið hefir í ljós að þau eiga starfssvið fyrir unga og gamla, fólk á öllum aldri. Óskar nnýtur mentunar og reynslu hema eldri. Fulltíða fólkið viðheldur lengur hinum frjóa athafnamætti æskunnar, skillningurinn verður betir til ómetanlegs gagns fyrir alla. Samstarfið skapar einingu, einingin athafna mátt.

Þegar í bernsku gerist hin unga kynslóð ungmennafélagar, það er oft fyrsta sporið úr foreldra húsum til samstarfs við umheiminn, það er ábyrgðar mikið starf sem félögin takast á hendur með því að leiðbeina þessum unglingum, færa þeim mentun go þroska, eiga sinn þátt í því að

gera þá að góðum og nútum þjóðfélagsborgurum. Góður árangur sést í því að gíður ungmennafélagi kann að meta og virða sjálfstæði lands og þjóðar, setur drengskap ofar dægurþrasi og sína ofar freistingum.

Enginn neitar því nú að ungmennafélögin hafi unnið mikið og heillaríkt starf í þágu alþjóðar á umliðnum átum og hafa ekki þegið ölmusu laun en þau er starfsgleðin neitir.

En nú gera þau þá kröfu til þjóðarinnar starfmanna hennar og leiðtoga að þeir virði og meti að verðleikum þetta starf, styðji það og styrki það er þjóðar sómi. Félögin munu vinna hér eftir eins og hingað til undir kjörorði sínu : Ísland allt.

Ólafur Ág. Ólafsson.

1. Hér í rúmi hárra sala,

hugsjónir og verkin tala.

Það sem lífi gefur gildi,

unnu saman orka og andi.

Allt hið besta í boru landi,

óska er sjálftað vera vildi.

Þeir sem hafa vit og vilja

viðhorf lífsins til að skilja

æskunnar þekkja undra mátt.

Í henni býr ofur kraftur

ekki þekkri að snúa aftur

merkið setur himin hátt.

Frjálsir menn í frjálsu landi

félagslífsinns hreini andi

ganga saman gæfu slóð.

Líta yfir liðnu storfin

líka sjá að mörg er þörfin

syngja bjartan sigur óð.

2. Við sáum í draumi hamingju höll

hana við byggðum því sameinuð öll

við stóðum í vætandi vanda.

Hér er hún komin kærleik að binda

karlmennsku þróttinn úr biðjum hrinda

hér á hún um aldir að standa.

En þá oss dreymir meira og meira

margþættir tímar hljóma við eyra

Og söngurinn sálina fyllir.

Um æfingu og styrk í æsku og tími

angandi loftið af gróandi lífi

það gleði og gæfuna hyllir.

Draumarnir sælast, Dáð er í spori

drengur er umvafinn sálríku vori

verndandi hug og hönd.

Menningu eykur mentun og starf

manndími skilar þjóðinni í arf

Bindur og treystir tryggðanna bönd.


Bæir í Kjós.

Vandinn óðum vaxa fer

vart mun það í lagi.

Ef ég telja ætla mér

alla Kjósarbæi.

Átjan saman ég skal tjá

andaði hlútt úr blænum.

Kiðafelli keyrpum hjá

Kjósar fyrsta bænum.

Bresku skipin gat ég greint

á geddu við um kamri.

En við héldum áfram beint

að útskálahamri.

Bændum aukast búsafnað

blómgvast sauðahjarðir.

Eyri bæði og Eyrarkot

eru góðar jarðir.

Þar er varla við skjól

vindar gnauða um börðin.

Blönduholt upp á háum hól

horfir út á fjörðin.

Á litla bænum búa hjón

blessun að þeim miði.

Guðríður og gamli Jón

glöð í drottins firði.

Bær í Kjós er blímlegt kot

bóndanns elur hjarðir.

Næst er Þúfa í Þúfukot

þrifagóðar jarðir.

Upp í dalnum fyrðum fjær

finn ei marga slíka.

Miðdalur er myndar bær

og Morastaðir líka.

Innst í fáðum fjallasal

fagurt bóndasetur.

Ég sá bæinn Eylífsdal

er landnáma getur.

Þó enginn lýsi ljósavott

legstað myrkvavaldisnns

Bæinn stendur Hjarðarholt

Hinumegin dalsinns.

Býr þar jafnan bændaval

bús þeim lánast fengur.

Fallegur er Flekkudalur

flest að óskum gengur.

Varla blómgvast byggðin meir

bjartar sjást ei meyjar

Innst við botninn bæir tveir

báðir Eyjar heita.

Myndar eyru foldar far

fyrtur nauðum bönudum

Kátur því að kvöldi dags

kem íeg við á Söndum.

Hef ég það í huga fest

hrjáður lífs í ömmu.

Grjóteyri er gæaðflest

greiða bíður mönnum.

Blímleg jörð við blasir þar

heima slíkt ei hrelli.

Augum senni ágirndar

austur að Meðalgelli.

Finnur mjög við ferðaról

fallega skúðar Blesi.

Yfir móa hæð og hól

heim að Káranesi.

Happarotinn hirðir fé

hleipti á flot þeim brúna.

Heim að koti Káranes

kem alvotur núna.

Ilt við bundinn afívis

ama slegin hrolli.

Labba ég inn í Laxárnes

lamaður í kolli.

Nú skal hleypa Sóla á sund

sinna hvergi vöðum.

Him svo ríða gróna grund

Gríms að friðu stöðum.

Býst ég nú til ferð frjáls

fleiri þarf að sinna.

Efri og Neðri hef ég Háls

hugsað mér að finna.

Beytu fer í brækur þá

beitir undatíma.

Valdastöðum vil ég á

veifin sjóðu finna.

Læt ég fáka skerpa skeið

skeifurnar þó bogni.

Og svo ríð ég alla leið

inn að bænum Sogni.

Dafnar yndi í Dafrasal

dverfa nætti höllum.

Býr á jafnan bændaval

bænum Möðruvöllum.

Að Reynivöllum bý mig beyt

blessist dygðir svinnar.

Þangað sækir fólkið fleyt

fæðir sálarinnar.

Um það talar fólkið fleyrt

festi ég það í minni.

Að Þorláksstaða bóndinn beyt

bústofni alla kynni.

Ferðast menn um farinn veg

fróns af bygðarvegi.

Að Vindási vakran ég

Volkanaðinn leigi.

Á súðaval um fljölnis flík

túkyrðin ei spara.

Ef að Hvamms í væna vík

voga mér að fara.

Óðum sekur upp á sker

afitiðar prammi.

Allir fara á undan mér

inn að bænum Hvammi.

Óðum styttist áfanginn

oft þó stirðan blési.

Nú mér hleipur kapp í kinn

kem að Hvítanesi.

Ég að Fossá fara kýs

frekum lífs í örmum.

greiða þar er vonin vís

vegfarandi mönnum.

Varla sýnist gatan greið

gjarðarfáki hröðum.

Ef ég flækist alla leið

upp að Þrándarstöðum.

Væri ég af vini hress

vegi lífs á hröðum.

Hleypa mundi ístað sess

Ingunnar – að – stöðum.

Að Skorhaga kem um kveld

kjafta beiti falnum fælnum

Er sá bærinn að ég held

neðst í Brynjudalnum.

Gegnum friðan fjallasal

finnst mér örðug ganga.

Háttum ná að Hækingsdal

hyggjar býður stranga.

Greikka spor um grjóttan veg

gef nú um að slóra.

Því nú gíska ætla ég

Írafells hjá Móra.

Á Hurðabaki svo að seyt

svektur lífs í örmum.

Af því gæðin finn þar fleyt

ferðahímum mönnum.

Vart þó karlinn hreppi hórs

hrund hjá frænings túna

alla bæi upp í Kjós

eg hef talið núna.

Vann ég nú af tryggð og trú

traust með geði hlýju.

Talið hef ég baugabrú

bæi fjörtíu.

Illa er tendtuð andann glóð

ótal ber því galla.

Hannes Jónsson lasin ljóð

til út penna falla.

Hulda Sigurjónsdóttir.

Hreiðar Heimski


Hlægja hvítir fossar.

Við kveðjum nú votviðrasamasta sumar sem komið hefur í mannaminnum. Sumar, stórra tíðinda og breytinasamt fyrir íslenskt atvinnu og fjárhagslíf. Íslenskt þjóðlíf leitar nú fótfestu, í straumi örlaganna og engum dyldst að nú eru tímamót í sögunni. Hvort oss tekst að halda bjartsýnni og athafnarsamri lífsskoðun í framtíðinni, er nú eins og fyr að mestu lagt á þrótt og táp þeirrar kynslóðar sem lífið á úrslitastund.

U. M. F. Drengur heilsar nýjum vetri. Mjög mikilsvert er það, hvernig félagið bregst við þeim verkefnum sem framundan eru. Sú alka sem nú gylkir sér til síknar í menningarfmálum

sveitarinnar undir forystu félagsins á vafalaust undirhögg að sækja. Sveita æskan hefir leitað undan straum á margan hátt. Flúið sveitirnar og tileinkað sér marga af ókostum fjölmennrar kauptíma í félags og skemmtanalífi. Ungmennafélögin verða að hafa hug og dug til að byggja upp félags og skemmtanalíf á þann hátt sem er mannsæmandi og vegsauka fyrir íslenska menningu.

Til þess þarf æskumaðurinn að þora að neyta að gjörast skósveinn bakkusar, eða pelabarn þeirrar ómenningar sem honum þjónar.

Sumarið hefir verið vott í tvennum skilningi, í náttúrunni hafa hlegið hveítir fossar og menn og málleysingjar heilsa vetri eftir sólarlaust sumar. En sú væta sem flutt er í gleri frá Reykjavík, er þó varanlegri voði fyrir þá æsku sem á að erfa landið.

Félagar tökum höndum saman til varnar gegn ógangi, aðstiðjanid menningar.

Gestur Gísli Andrésson.

Einu sinni var....

Ég sá þig í sveitinni heima,

einn sumardag fagran.

Upp þá augu mín lukust,

fyrir undisleik þínum.

Hjartað í brjósti mér barðist

af brennandi þorsta,

eftir þann unað að hljóta,

ást þína að veitast.

Og fyrst, er eg hélt þér í faðmi,

mér fannst sem ég svifi

hátt ofar fjöllum og fönnum

á fannhvítum skýjum.

Kossinn fyrsta, er fékk ég

mér fannst sem ég bergði

af ódains unaðs veigum

í upphimna sölum .

Annar nú atlofin hlýtur,

ást þína og blíðu.

því villist eg vegamóður

um verladarstigu.

Anan.

Draumur Péturs mikla.

Það var heiðbjartur þorradagur. Pétur var búin að gefa í fjósið. Hann ók sér og geyspaði. Það hafði fallið heystrá niður í hálsmálið á peysunni. Hann seyldist með hægri hendinni niður með peysukraganum en það tjáði ekki, svo hann hallaði sér upp að einni fjóstoðinni, og ók sér við hana all harkalega.

Það var ekki hægt að segja að Pétur væri neitt glæsilegur þar sme hann ók sér við fjósstoðina þegar Gudda kom inn með mjaltaföturnar.

Það hefi ég vitað að auðsæll ertu. En að þú verðir það er of mikið! Pétur hætti að aka sér. Ég held satt að segja að þú ætlaðir ekki að mjóka í dag. Sagði hann, og saug upp í nefið um leið og hann seyldist undir buxnastrengin til að ná í heystráið, sem nú var komið hæfilega langt niður til þess að því yrði náð. Það er sama veðurblíðn lognið og stillan. Það er ljóti skrattinn að síu sauða þín skuli fera fylfull í þessu einmuna reiðfæri. Gudda er sest og farin að mjólka.

Pétur stendur ennþá á pallinum og klórar sér.

Það er von þig klæji veslingur! segir Gudda, eg heldur illkvitnislega. Það er ekki einu sinni svo vel að skautarnir þínir séu í lagi. Það væri þí ekki amalegt að stíga taktinn m eð einhverri heimasætu. Pétur ræskir sig. Vertu ekki að þessu skvaldri kerling. Eg kemst minna ferða. Ekki á þeirri rauðu þó! Þú lifir þó aldrei á voninni um að þú getir talist með mönnum og haft 2 til reiða eftir 4 eða 5 ár. Ó, ekki væri það nú lakara. Pétur gat ekki fyllilega dulið faleikan yfir því að hafa uppgötvað það fyrir nokkrum dögum að sú rauða var orðin ískyggilega útskofa mikil og upphryggjuð. „Það er verst að eyða heyinu í merarskrattann“, segir Pétur, og tekur mjólkurfötuna og sest undir eina kúna. Gudda hellir fyrstu kýrnetinni í mjólkurbrúsann.

„Ég skil ekki í þér Pétur minn hvað þú ert eitthvað daufur og áhugalaus. Ekki getur þó átt sér stað að þú ætlir þér að verða hér eilífur augnakall og mimnesk hnúta“, segir Gudda „O, jæja ekki hefi ég nú ætlað mér það, en ég hefi hérna sæmilegt kaup“, segir Pétur. Þú verður að gá

að því svoheitir nú Þórarni ekki af það að hafa einhverj hjálp á meðan drengirnir eru ekki komnir á legg.

Þú ætlar þó ekki að telja me´r trú um að það sé af eintómri umhyggju fyrir heimilið hérna að þú ert ekki búin að festa ráð þitt eða hvað, þá þykir mér nú fara að stýra á skarinu. En ég get svo sem sagt þér það. Þú hefur það of gott hérna á Hóli. Þú bókstaflega nennir ekki að hafa þig á kreik, ohana nú.

O,jæja Gudda mín! Bregður þú mér nú um feti“, ansat Pétur. „já“, Gudda er óvenju fastmælt „þú ættir þá að sanna það“. Segir Pétur og sýgur upp í nefið, dálítið drygindalega. Já, Pétur minn, það sal ég gera, þú ert alt of latur þú heldur að það sé nóg að vara samviskusamur athugull og trúr, það ertu. En þú er jafn latu rfyrir því. Gudda hreytir þessu út úr sér í einhverskonar takti við mjaltatökin. Þú ert latur Pétur, þú ert latur.

Jæja?

Þú ert orðin einhver efnaðasti maður hérna í sveitinni. Af hverju heldurðu að það sé? Af þ´vi að ég hefir haft dágott kaup, og svo haf ég ekki eitt því í neinn óþarfa. Pétri finnst að þetta ætti að vera nokkurnvegini augljóst mál, fá auðvitað. Segir Gudda „þú heldur það, en ég get svo sem sagt þér afhverju það er, það er sakl e´g segja þér af því að þú hefur ekki nennt að eyða þeim“ Alltaf skánar það, segir Pétur og hlær. „Segðu meria“ þú það skal ég gera, þær hafa sagt það við mig suma stúknanna heima í sveitinni, að þær skildu ekkert í honum Pétri á Hóli að fara ekki á Búnaðarskólann, eins greindur og álitlegur mannsefni hann er, á meðan þeir eru altaf á þessum menntastofnunum, þessir líka labbakútar á hinum bæjunum. Þú skalt ekki halda það Pétur minn að ég hafi ekki tekið málstað þinn, svona við þær ungu. Hann Pétur minn er nú ekki að eiða í svoleiðis, hefi ég sagt við þær. En þá kasta þær hnakka þessar dúfur. „Hann er þá bara nirfill hann Pétur“.

„Jæja“, segja þær það. „Ég held að mér sé sama hvað hver og ein segir“. Já, já auðvitað Pétur minn þér er sama, af þeirri einföldu ástæðu skal ég segja þér að þú nennir ekki að vera á móti því. Letin er sú góðlátasta skepna sem ég hefi komist í kynni við.

„Þú heldur þó Guddutetur að ég hafi átt að fara á einhvern skóla, eins og hinir strákarnir“?

„ Ó, sei, sei það hef ég aldrei sagt. Ég sagði þetta bara svona til dæmis. Eg held nú að menn geti verið full fambærilegir án skólagöngu eða......

(vantar inn nokkrar síður)

allstaðar umhverfis heyri

ömurleg skerandi vein.

Loftþunginn liggur á mér

sem lamandi heljarfarg

og blærinn sem bærir laufið

mér birtist sem vofugarg.

Vofur og draugar dansa

dillandi um loft og þit.

Hví þurfti ég slíkt að þola?

Hví þurfti ég að berða til?

Anan.

Guðrún Gústafsdóttir skrifaði blaðið.

Hreiðar Heimski.

5. tölublað 1947 27. Árgangur.

Fullveldisdagurinn.

Í dag er 1. desember 1947. Það eru 27 ár liðin síðan samningur var undirritaður milli Dana og Íslendinga, þess efnis fyrst og fremst, að Íslendingar fengju stjórnfrlesi á jafnréttisgrundvelli við Dani, að mestu leyti. Eftir var konungssamband og utanríkisþjónunsta, sem batt þjóðirnar saman meðn samningurinn var í gildi. Þessi samningur gilti í 25 ár, frá 1. des. til 1. des. 1943, og eitt atriði hans var eitthvað á þá leið, að ef Íslendingar að þeim tíma liðnum, kærði sig ekki um samband, sem sabandslagsamningurinn kvæði á um, en kysu heldur algert sjálfstæði, þá væri samningurinn sjálf fallinn. Þetta var gert, og þess vegna höfum við verið sjálfstæð þjóð síðan 1. des 1918. Vegna þessa álít ég, að 1. des. 1918 sé merkasti dagurinn í sjálfstæðisbaráttu okkar og 1. des. 1943 hafi verið fyrsti fullveldisdagur okkar síðan á Sturlungaöld. Tel ég miður farið að 1. des. virðist orðinn hornreka hátðisdaga okkar. Þegar ég lert á dagatal í morgun brá mér, þar var aðeins 1. des. dökkur, hversdagslegur. Þeim sem raða niður dagstölum hefur ekki þótt það ómaksinsvert að geta þess, sem gertst hefur í sambandi við fullveldi Íslands 1. desember.

Þetta ber okkur ungmennafélögum að leiðrétta vegna þess fyrst og fremst að við höfum stutt að því að 17. júní yrði fullveldisdagur þjóðarinnar og það er vil. Hann á það fyllilega skilið sem fæðingardagur Jóns Sigurðssonar, þess manns er hætt ber á sjálfstæðisbaráttu okkar fyrr og síðar. En það má ekki skyggja á þá staðreynd að 1. des. er svo merkur dagur í sambandi við fullveldi Íslands, sá dagur sem fyrst og fremst verður skráður á spjöld sögunnar sem fullveldisdagur þjóðarinnar, þrátt fyrir allan okkar barnaskap í því sambandi, þess skulum við minnug vera. Með þ´vi að þekkja og meta sögumark, verður okkur betur ljóst, hvers virði fullveldið er og varðsta okkar um það styrkari.


„ Höfum við gengið til góðs, götuna fram eftir vegi?“

Þegar ég renni huganum til starfsemi félags okkar nú á þessu ári, koma mér í hug þessar hendingar, eins af okkar höfuð skáldum fur á árum. Höfum við ungmennafélagar ekki gott af að hugleiða þessar hendigar. Það er nú oft venja eftir liðið ár að líta til baka og horfa yfir farinn veg, og þó að ekki sé nú komin áramót, sígur óðum að þeim tíma, þar sem aðeins tólfit hluti þess er ófærinn. Það má þ´vi nokkuð ráða í það nú, hvort meira verður gert af þ´vi sem gera þurfti, se, viðkemur okkar félagi. Því skal ekki veitað, að nokkuð hefufr veirð unnið að því, sem nauðsynlega þurfti að gera t. d. framræsla á landi félagsins. Einnig var nokkuð jafnað í kringum samkomuhúsið. En þess skal um leið getið, að nokkrar hömlur voru víst lagðar á sumt að því, sem ætlað hafði verið að framkvæma. En ég vil í þessu sambandi segja. „ Betur má ef duga skal“. Fyrir 2 – 3 árum síðan var U. M. F. Drengur talið eitthvart fjölmennasta ungmennafélag hér á landi. Hvort í því hefur fækkað síðan, veit ég ekki. Ætla mætti að í jafnstóru félagi þarf nauðsynlega að gera láta, væru félagsmenn vel samtaka, og forustan væri góð. Því verður ekki neitað að allmiklu Grettistaki lyfti félagið, þegar það byggði samkomuhúsið sitt. En helst virðist sem félagið hafi ofreynt sig á því í bili, og svo mætti að orði komast. Ég hafði vonað og vona reyndar enn að þær sem félagði var búið að eignast sitt eigið heimili, myndi það leggja sem mesta áherslu á að prýða það og fegra á allan hátt, félagsmönnum til yndis og ánægju, og öðrum, sem koma á samkomustað félagsins. Fyrst of fremst þarf að girða land félagsins, svo að sá gróður, sem þar er ætlað að dafna, geti þrifist og til þess þarf aðeins samtök fólksins, þar sem mest af því eftni, sem þarf til þess, er eign félagsins. Ég vil engan einn saka, þó að minna hafi verið gert, en nauðsyn bar til. Ef til vill hefur tíðarfarið á síðastliðnu sumri átt sinn þátt í því að minna var aðhafst en þörf var fyrir. Ég veit að til þess að félagið okkar verði sem fullkomnast þurfa félagsmenn að leggja á sig töluverða vinnu. En allt þetta ættu þeir að fá endurgoldið í aukinni ánægju. En mitt álit er að það þurfi fleira að gjöra en fegra og prýða hús félagsins og umhverfi þess, þó að ég teldi það mikilsvert fyrir félagsfólkið.

Ég vil halda þ´vi fram að það þurfi að gefa félagsmönnum kost á að koma saman oftar en á almennum samkomum, með skemmtifundum, sem aðeins væru fyrir félagsmenn og þá máske fyrir annað innansveitarfólk líka. Það er vitað að sumt af fólki í sveitinni sækir lítið almennar dans- eða aðrar samkomur, sem aðeins vætu fyrir innansveitarfólk. Um þetta kann að verða skiptar skoðanir eins og gengur. Sé það ekki aðeins mín skoðun að félagsstarfsemi innan Drengs hafi heldur legið niðri á þessu ári, þá þurfa allir að leggjast á eitt til þess að færa í hana nýtt líf. Ég er þess fullviss að U. M. F. Drengur hefur unnið þessari sveit mikið gagn og að það hafi með starfsemi sinni stutt að því að færa unglingar hafi flúið frá sveit sinni á mölina. Vænti e´g að allit leggist á eitt að svo megi verð um ókomna framtíð.


Ferðasaga.

Mánudaginn 2. júní 1947 kl. 2 e. h. hóf sig til flugs á Reykjavíkurflugvellinum skosk flugvél. Í flugvélinni voru 24 farþegar, flestir þeirra Íslendingar, glímuflokkur frá U. M. F. Í. logn var em lágskýjað, svo að útsýni var slæmt. Flugvélin smáhækkaði flugið og stefndi til austurs. Ferðinni var heitið til Noregs. Nokkrir glímumenn frá U. M. F. Í. ætluðu að sýna glímu í Noregi undir stjórn Lárusar Salómanssonar, fyrrum glímukappa Íslands. Fararstjóri var sr. Eiríkur Eiríksson formaður U. M. F. Í.

Flestir glímumennirnir voru frá ungmennafélagi Reykjavíkur, aðeins tveir frá ungmennafélögum annarsstaðar af landinu, annar þeirra var ég. Öll sæti flugvélarinnar voru fullskipuð, sátu 2 og 2 saman og voru spenntar ólar um mittið meðan flugvélin hóf sit til flugs, en síðan voru þau tekin af og máttum við þá skipta um sæti eftir vild, enda var útsýni mun betra í þeim sætum sem við gluggana voru en eftir að komið var upp fyrir skýjin var lítið að sjá nema endalausa skjýjaábreiðu. Á einstaka stað voru þó göt á, og sást niður á gáráttan og fráan sjóinn. Áfram þaut flugvélin. Hávaðinn suðaði í eyrum okkar, en við vöndumst því fljótt. Einu sinni ætluðum við að syngja, en hættum fljótt, því að vélarhljóðið yfirgnæfði. Enginn hafði meðferðis bók eða blað til þess að lesa, en við gátum ekki fest hugann við að skoða þau. Verst þótti okkur að vita ekkert hve langt við vorum komnir. Við vissum að vísu í hvaða átt flugvélin stefndi og til sálar sáum við, því að við vorum fyrir ofan öll ský. Þá gátum við nokkurn veginn reiknað út eftir sól og klukku, hvar við vorum staddir við hlutum að vera komnir nálægt Færeyjum. Skömmu seinna kom einn flugmaðurinn með miða, þar sem sagt var hvað langt við værum komnir, hve hátt við værum í loftinu og hitastig þess, útreikningur okkar hafði reynst mjög nætti sanni. Að lítilli stundu liðinni sáum við niður til Færeyja, en alltaf voru skýin að þvælast fyrir. Þó sáum ivð eyjarnar nokkra stund, en sér tók aftur við sama tilbreytingalausa skýjabreiðan með svörtum og rællslegum þokuklökkum. Tilbreytingarlaust útsýni, en sólin glampaði á vængi vélarinnar.

Nú var maginn farinn að segja til sín. Við höfðum engan hádegis mat borðað vegna þess, að förinni var flýtt um 2 tíma fyrirvaralaust. En nú fór flugfreyjan að útbúa kaffi og vera það fram, fyrst til þeirra sem aftast sátu. Okkur fannst hún lengi að þessum strákarnir voru líka oft að tefja fyrir henni jafnvel þeir, sem ekki skuldu nokkurt orð í ensku. Einn ætlaði samt að sýna það svart á hvítu að hann gæti láitð skilja sig, skrifaði á miða hvert við ætluðum að fara og til hversm en hann vantaði enska orðið yfir glímaog setti þá íslenska orðið í staðinnn og í sviga fyrir aftan „ að berjast“, því að það gat hann þýtt á ensku. Stúlkan rak upp stór augu og hefur sennilega orðið hálfsmeik, en lít þó ekki neinu bera, þótti nokkuð skrítið að við værum á leið til Noregs til þess að berjast, en við hentum gaman að þessari misheppnuðu tilraun piltsins.

Næst var flogið yfir Skotlandseyjar og þá var orðið stutt til Noregs. Miði kom frá flugmönnum sem á stóð að innan 20 mínotna komum við til stofangar. Þetta drogst þó

nokkuð. Þegar flugið var lækkað vissum við að nú vorum við komnir að ströndum Noregs. Ekkert sást enn nema skýjin. Flugvélin renndi sér skáhalt niður. Allt í einu dimmdi, vélin var stödd í svartaþoku. Allir héldu niður í sér andanum, mönnum var í ferksu minni flugslysið við Héðinsfjörð, en það orsakaðist af þoku. Þannig leið nokkur stund, þá fór allt í einu að birta í lofti, vélin renndi niður út skýjunum, vitinn við stafangur kom í ljós. Innan lítillar stundar lenti flugvélin á Sola flugvellinum eftir 7 kl. st. flug frá Reykjavík. Næst fór fram skoðun vegabréfa og tollskoðun, og nú hljómaði í norskan í eyrum okkar. Fæstir voru færiri í málinu og gátu því ekki allir lsyst úr spurningum þeim, sem fyrir þá voru lagðar, en þá gripu sumir til enskunnar og það merkilega skeði, tollverðirnir skildu ensku, gæti hver sem er í heiminum látið skilja sig.

Norskur maður, gunnar Akselsson, sem lengi var búinn að dvelja á Íslandi, tók á móti okkur, var nú ekið til stafangurs og borðaður kvöldverður á hótel victoria, steiktur lax og brúnaðar kartöflur og gerðu menn matnum bestu skil. Klukkan var nú frin að ganga 10, en kl. hálf tvö um nóttina áttum við að leggja af stað , með skipi til Bergen. Notuðum við þennan tíma til þess að litast um í borginni. Skuggsýnt var um kvöldið og höfðum við þess vegna ekki eins gott útsýni. Fátt fólk var á ferli á götunum, sem voru mjóar mjög og bíll sást varla, þó er þetta bær með álíka marga íbúa og Reykjavík. Lárus leitaði uppi lögreglustöðina og var honum þar vel tekið, en okkur var sagt að bíða. Síðan vorum við settir í tvo lögreglubíla og ekið til skips. Þar fengum við hvílurúm og gengum til náða skömmu eftir var komið bjart veður, en dálítill andvari. Fóru nú menn að líta í kringum sig. Á báðar hliðar var land varið skógi, að austur strönd Noregs, en að vestan eyjar og sker, Skerjagarðurinn svonefndi. Stansað var á nokkrum stöðum og á einum stað stigum við á land og höfðum 10 mínotur til umráða. Áfram var svo haldið. Til beggja handa blasti við fagurt landslag með húsum á víð og dreif, jafnvel fram við sjó stöku hús, því að þangað nær kafaldan ekki. Kl. hálf fjögur komum við til Bergen, þangað var ferðinni hátíð fyrst og fremst. Þar var búið að útvega okkur húsnæði á hóteli, og var þar samastaður okkar meðan við dvöldum í Noregi.

Bergen er önnur stærsta borg í Noregi með um 110. Þús. íbúa, higgur rétt norður við 60° norður breiddar eða litlu sunnar er Reykjavík. Sumir telja Bergen fegurstu borg á norðurlöndunum það get ég ekki dæmt, enda ekki séð nema fáar. Fyrsta kvöldið, sem við dvöldum þarna notuðum við til þess að skoða borgina. Alls staðar voru tré með útbreiddar krónur, á gangstéttunum hvar þá annars staðar, kringum torg stjárnir og skemmtigarða. Undirlendi er þarna líitð og teygir borgin sig hátt upp efti rskógi vaxinni fjallshlíð. Uppi á fjallinu er veitingaskáli, vel upplýstur með rafljósum, svo að þangað er fagurt að líta, þegar dimmt er orðið, en alveg sásamlegt að horfa þaðan yfir borgina. Við heimsóttum þennan stað strax fyrsta kvöldið, þær einni var hljóðfærasláttur og dans en ekki fengum við að koma þangað inn, því að áliðið var dags, og áttum við að hátta snemma til þess að vera vil undirbúnir fyrstu glímusýninguna, sem átti að vera daginn eftir. Klukkan 11 áttu allir að vera komnir til herbegja sinna. Í hergegi því sem ég var í, voru 5 legubekkir og einn að auki, sem ætlast var til að sofið væri í, en hann var svo stuttur og bríkur við báða enda, svo ómögulegt var að liggja þar beinn, enda var bekkurinn ætlaður til þess að sitja á en ekkki til þess að sofa í. Þarna áttum við að vera sex. Einn kom nokkuð seinna en við hinir og vorum við búnir að

velja okkur rúm og háttaðir þegar sá sjötti kom. Auðvitað fékk hann bekkinn með bríkunnum. Það þótti honum hart, sagðist alls ekki vera sá minnsti. Var honum þá sagt að eina leiðin til þess að fá betra rúm væri að fara í hryggspennu við þann minnsta. Um þetta er svo þrættað fram og aftur, og að lokum verður það úr að hryggspenna er tekin. Við sem háttaðir vorum stukkum fram úr rúmunum til þess að standa við borð og stóla svo að þeir ekki brotniðu við stunpingarnar. Verður nú allharður aðgangur og vinnur hvorugur á. Þegar báðir eru móðir orðnir, hefur sá sem í bríkurkinn allmikið afturábak, sáum við hinir að ekki má láta þessa ágætu skemmtin enda svo fljótt, og styðjum við þann, sem að falli var kominn svo að lítið bar á, og halda þeir áfram góða stund enn. Sá varð endir þessarar viðureignar að báðir féllust á að hætta við svo búið og hver hefði sitt rúm. Enginn tík efti rþví meðan á viðureigninni stóð að fólk sem um götuna fór stansaði go horði á aðfarirnar og okkur á náttklæunum því að ódregið var fyrir glugga. Eftir að búið var að því, fór hver í sitt ból en illa leið þeim í bríkurbekknum. Einn bauð hinum þá að skipta ef hann ynni sig í rasskrók, en það sagðist hinn aldrei heyrt hafa og varð ekkert úr þeirri viðureign. Svaf hann svo í bekknum um nóttina en spyrnti annari bríkinni burt svo að hann gæti rétt úr sér. Klukkan 8 morguninn eftir var farið á fætur. Höfðum við góðan tíma til þess að lítast um og var ekið með okkur um bæinn og nágreni. Var okkur sýnd konungshöllin eða hús það sem Noregskonungur dvelur í þegar hann er þarna á ferð. Ennfremur var okkur sýnd vinnustofa tónskáldsins Edvards Grieg, gröf hans, sem höggvin er í keltt. Allt er þetta geymt og haldið við í minningu um hinn merka mann. Þá sáum við kirkju sem byggð var árið 928, er hún eins að öllu leyti og þegar hún var byggð hefur aðeins verið flutt til og er nú sem einskonar minjagripur.

Klukkan 8 um kvöldið hófst svo fyrsta glímusýningin í Vikingahöllinni í Bergen. Húsið var þétt skipað fólki. Glímumennirnir gegu fylktu liði inn í salinn með íslenska fánann í broddi fylkingar. Áður en sýningin hófst hélt fararstjórinn sr. Eiríkur Eiríksson ræðu. Var hún sköruglega flutt, enda sást það á þeim sem á hlýddu að þeir fylgdust með því sem sagt var, fólkið starði á manninn og svo að segja drakk í sig hvert orð sem hann sagði. Hann talaði á norsku. Allir ungmennafélagar á Íslandi þekkja ræðusnilld sr. Eiríks og þarf ég ekki að lýsa þ´vi hér, en víst er það að ræður fararstjórans voru þess valdandi að fylgst var með meiri athygli á því sem fram fór á hverri sýningu fyrir sig, og gerði förina í heild sinni þýðingarmeiri go ánægjulegri fyrir Íslands hönd.

Nú hófst sýningin sjálf, fyrst sýningarglímur síðan bændaglíma. Búið var að raða niður í bæði liðin áður en sýningin hófst og ákveða bændur og koning sú er fram fór þá var aðeins formatriði. Bóndinn í líð því sem ég var í heitir Kristinn Héðinnsson en bóndi hins liðsins heitir einnig Kristinn og er Guðmundsson. Voru fjórir menn í foru liði. Svo voru önnur lið drengja en þær voru ekki nema tveir menn í hvoru liði. Glímumennirnir vour tólf. Þegar sýningunni var lokið og glímumennirnir gengu út úr salnum urðu þau mistök að fánaberinn gekk síðastur vegna þess ða sagt var til hægir snú í staðinn fyrir til vinsti, en töluð orð voru ekki aftur tekin og varð svo að vera.

Morguninn eftir kl. 7:50 var lagt af stað með járnbraut áleiðis til Voss. Margt var að sjá á þeirri leið, þó skyggði skógurinn sumstaðar á, og oft var farið gegnum jarðgöng. Á leiðinni til

Voss lásum við ummæli blaðanna á sýningunni kvöldið áður. Mesta athygli hafði bændaglíman vakið og einkum glíma bændanna sjálfra, enda var þar tekist allfast á, og sem dæmi um það, hvílíkt ógnarþrek þessir glímumenn hefðu, var sagt frá því að einn hefði orðið að glíma við þrjá, hvern eftir annan og fellt þá alla. Þetta þótti okkur ekkert merkilegt, þó að einn legði þrjá. Til Voss komum við kl. 10:50. Þar er alþýðuskóli og var hann starfandi þó að komið væri fram í júní. Um kvöldið var glímusýning í samkomuhúsi þorpsins. Húsið var fullskipað sýningin gekk vel og aftu rvar það hér að glíma bændanna vakti mesta athygli. Sú glíma var bæði löng og hörð, en sá galli var á að fa brögð boru tekin en stimpingar allharðar. Á eftir sýninguna var dansskemmtun þar fengum við að var þessi dansskemmtun með öðru sniði en dansskemmtanir hér á landi. Fyrst voru sýndir listdansar og hringdansar, síðan dönsuðu allir um stund og var spilað á fiðlu fyrir dansinn. Aðeins einn spilari var en haldnar voru stuttar ræður til þess að hvíla hann. Dömufrí voru alltaf öðru hvoru og var þeim norsku sagt að dansa við Íslendinganna. Ekki stóð á því. Sumir höfðu aldrei dansað fyrr, en þeir kunnu ekki við að neita og fóru af stað. Ekki veit ég nú hvernig gekk hjá hverjum og einum en engin slys urðu. Samtalið gekk heldur erfiðlega hjá mörgum en því var öllu vel tekið hjá stúlkunum. Ekki get ég heldur hælt mér af því að vera fær í norskunni enda aldrei lært það málen graut í dönsku og reyndi ég að notast við það, því að mjög eru málin skyld. Kl. 1 var ballinu slitið voru þá sumir Íslendingarnir orðnir svo kunnir norsku stúlkunum að þeir vildu fylgja þeim heim. Ekki höfðu þær á móti því en Adam var ekki lengi í paradís og svo var það hér, Lárus glímustjóri kom að í þessu og kallaði á alla í háttinn, því hlýddu auðvitað allir þó að sumir bölvuðu á Íslensku.

Daginn eftir var lagt af stað kl. 12 í bifreið áleiðis til Norheimsund. Á leiðinni þangað fóurm við yfir lengstu brú Noregs sem er 300 metra löng. Tvær stúlkur komu í bílinn á leiðinni og þá var sungið: „ Ég kyssit hana kossinn einn“ o. s. fr. Við það brostu þær, hafa skilið hvað sagt var. Sýningin á Norheimsund gekk einnig vel. Hér vitist fólkið hafa betur vit á glímu, því að það klappaði einnig þegar góð brögð voru tekin, hvort heldur væri í sýningar eða bændaglímu. Næstu nótt vorum við í Framnesskóla. Það er skóli fyrir stúlkur og voru þær þarna um sextíu, en við höfðum ekkert af þeim að segja, fengum rétt að sjá þær um leið og við vorum að fara. Nú var herðinni aftur heitið til Bergen. Ferðast var í bifreið og er þetta talin mjög fögur leið. Víða var ekið eftir fjallshlíðum og liggur vegurinn sums staðar efti rklettabeltum. Ekið var um Hvamskóg. Þar var okkur sýndur staður sem 30 Norðmenn höfðu varist í þrjá sólarhringa matarlausir gyrir fjólmennum her þjóðverja og fellt þá svo hundruðum skipti en af Norðmönnum hafði fallið einn maður hinir komust undan á flótta.

Laust fyrir hádegi þannan dag komum við til Bergen. Um kvöldið var okkur haldin veisla á Gimli. Þar flutti sr. Eiríkur ræðu og afhenti Heimskringlu Snorra Sturlusonar Norðmönnum að gjöf. Lárus Salómansson flutti frumort kvæði og las það á íslensku. Ekki man ég nöfn þeirra Norðmanna sem þarna töluðu, en skýrt kom í ljós hjá þeim þakklæti til okkar miklasagnfræðings Snorra Sturlusonar. Gunnar Akselsson talaði þarna og kvað Íslendinga eiga Norðmönnum mikið að þakka, þar sem ungmennafélagshreyfingin barst frá Noregi til Íslands. Einn Norðmaðurinn svaraði því til, að ungmennahreyfingin í Noregi hafi einmitt

vaknað af áhrifum ritverka Snorra, Þarna var sýnd kvikmynd frá landsmóti U. M. F. Í. að Hvanneyri. Þar sá maður sjálfan sig glíma. Einnig var sýnd kvikmynd frá hátíðarhöldum 17. júní í Reykjavík. Að lokum var stíginn dans til kl. 3 að nóttu. Næsta dag var ferðast til Arna, er það talin einhver fegursta leið Noregs, enda var þar margt fallegt að sjá. Þar átti að sýna á grasvelli, en hann var talinn ónothæfur vegna þess, hve grýttur hann var, og varð það út að sýnt var í húsi sem var frekar lítið, enda komust færri að en vildu. Meðan verið var að skoða grasvöllinn safnaðist hópur smástráka kringum okkur, fórum vð að tala við þá og spyrja þá um ýmislegt. Sétum við þá giska á, hvaðan við værum ekki gáut þeir það og ekki höfðu þeir heyrt talað um Ísland. Strákar þessir töluðu margt og sögðu ýmislegt um sjálfa sig og þættust áreiðnlega vera menn með mönnum. Þegar sýningunni var lokið stóðu þessir sömu strákar við dyrnar þegar við fórum, nú gláptu þeri á þessa glímumenn frá Íslandi og sögðu ekki orð. Yfirleitt hélt fólk sem horfði á glímuna að þetta hlyti að vera mjög hætutleg íþrótt og mennirnir hlytu að vera mjög sterkir.

Síðasta sýningin var svo í Bergen 9. júní. Var hún einn liður í mikilli íþróttasýningu, sem fram fór þannan dag. Áhorfendur skiptu þúsundum. Við höfðum aðeins 10 mín. til umráða, urðum að glíma á segli, sem lagt var á malarvöll. Samtímis fór fram boxsýning, en það var eins og enginn tæki eftir henni, allra augu beindust að glímumönnunum frá Íslandi. Þegar við gengum út af vellinum var hrópað ferfalt húrra svo kröftuglega, að við gerðum okkur vonur um að sýningin hefði vakið athygli. Daginn eftir sáum við mynd af okkur í blöðunum, sem tekin hafði verið þegar gengið var inn á völlinn. Það áttum við okkar ágæta fulgdarmanni að þakka, Gunnari Akselssyni. Hann hafði fylgst með okkur ferðalagi okkar og geritt fyrir okkur á allan hátt. Annars mættum við hvaevetna hinni mestu velvild og gestrisni, sem ég geri ráð fyrir að verði nánar getið í Skinfaxa.

Sýningin okkar var nú likið, og ég verð að segja það, að þær tókust betur heldur en ég get nokkurntíman búist við. Bargir glímumannanna voru lítt vanir glímumenn og þetta í fyrsta skipti, sem þeir komu opinberlega fram, en svo merkilegt var það að sumar glímur þeirra óvönu voru býstan góðir, því að þegar góð brögð voru tekin á þeim lágu þeir kylliflatir á gólfinu. Allir vorum við hvíldinni fegnir, því að satt að segja er það feiknar erfitt að ferðast um og sýna daglega ogekki leggjandi í slíka ferð nema menn séu í góðri þjálfun. Við vourm samt furðu lítið meiddir en allir meira og minna eftir okkur.

Næstu þrjá daga dvöldum við í Bergen og höfðum lítið fyrir stafni. Peninga höfðum við af skornum skammti og flest allt skammtað í Noregi. Nú var hiemþrá komin í suma og var því farið að hugsa um flugfar til Íslands. Sumir ætluðu að ferðast til Oslóar og þaðan til Danmerkur en flestir vildu komast heim sem fyrst.

En áður en við yfirgæfum Noreg skulum við litast þar um lítilsháttar. Eins og allir vita var Noregur hernumin styrjaldarárin, samt sáust óvíða verki þess, að þjóðverjar hefðu dvalið þar. Norðmenn hafa lagt mikikð kapp á að afmá merki þeirra úr landinu. Merki loftárasa sáust þó í Bergen, því að margar húsarústir sáum við og kafbátahöfn, sem Þjóðverjum entist ekki tími til þess að ljúka við. Húsin eru gömul allflest og sumar göturnar þröngar. Litið um lúla, og

bílar af nýjustu gerð mjög fáir. Allt benti til þess að allmikil kyrstaða hafi við um langt árabil. Sporvagnar gengu eftir aðalgötunum og hestvagnar voru algengir. Lystikerrur sáust helst á sunnudögum, og voru þær aðallega notaðar til þess að aka brúðhjónum að og frá kirkju sennilega gamall siður sem enn helst. Landslag er þarna víða svipað og hér á landi nema skógurinn. Loftslag er óstöðugt á vesturströndinni og Bergen er talið rigningarbæli. Fólkið er eins og gerist og gengur hér heima.

Þann 13. júní kvöddum við Bergen og héldum sömuleiðis til baka með skipi til Safangur. Þegar við komum þangað daginn eftir var allt tilbúið til Íslandsferðar, tollverðir litu aðeins á töskur okkar og vegabréfin voru árituð.

Skömmu síðar hóf sig til flugs af Sola flugvellinum, norsk flugvél með 14 Íslendinga, flugið var smá hækkað og nú hófst aftur sama útsýnið yfir skýjabreiðurnar svo langt sem augað eygði. Að þessu sinni var komið við í Skotlandi, síðan flogið yfir Færeyjar og sest á Reykjavíkurflugvöllinn eftir átta stunda ferð. Við stigum úr flugvélinni og höfðum íslenskt land undir fótum.

Njáll Guðmundsson.

Njáll Guðmundsson skrifaði blaðið.

Hreiðar Heimski.

1. Tölublað 1948 24. árg.

Þar sem þetta er 1. tbl. Þessa árgangs leyfi ég mér að óska öllum félagsmönnum gleðilegs árs með þökk fyrir stuðninginn á liðnum árum.

Ekki get ég hræstnast við að halda ykkur fyrir fórnfýsina, þegar ég er annars vegar að leita aðstoðar ykkar, en gleðst yfir þeim sem halda þá enn tryggð við mig.

Ég á svo örðugt með að skilja ágnaginn í félagsstarfinnn. Er það til fallið að við þurfum ekki annað en koma upp blessðu húsinu okkar? Eigum við ekki að leitast ivð að njóta þess meira en við gerum?

Við þurfum ekki að undrast þó unglingarnir leggi á flótta frá okkur, meðan við gerum ekkert til að vega á móti því, sem virðist mest ekftir sóknar vel en þ.eþ skemmtanalífið og gjölvreyttnin á þ´vi sviði í kaupstöðunum.

Þrátt fyrir hinn mikla félagafjölda okkar munu fundirnir yfirleitt ver sóttir en áður. Yngstu félagarnir sem svo mikið ríður á að hana að, telja það ekki ómaksins vert að koma á fundi til okkar það sé aðeins lagt kapp á að ljúka því nauðsynlegasta sem fyrir liggur, en ekkert reynt

að lyfta sér upp á eftir meira að segja gefa þeir elstu sér ekki tíma tiol að fá kaffi og er þá langt gengið.

Nú er helst vænst einhvers af nefnd sem stofnuð var á síðasta málfundi. Vonandi viðurkennir hún tilveru sína með því að sýna það í starfi, en það er leiknefnd sem um er rætt. Ef samsarfið er nógu einlgt virðist allt svo auðvelt.

Hreiðar.

Minning.

„ Öllum nú lifandi Kjósverjum fellur áreiðanlega alldrei úr minni 8. des. 1947, þegar hin einstæða og átakanlega sorgarfregn barst út um sveitina, að þá um nóttina hefðu bæði hjónin á Hálsi, Ólafía Þorvaldsdóttir og Gestur G. Andrésson drukknað í Meðalfellsvatni.

Þau fara heimanað frá sér á sunnudagskvöldi, góða bæjarleið í góðu veðri og færi. Dvelja nokkra klukkutíma hjá vænsta fóki sínu á Grjóteyri. Aka þaðan á bíl sínum skommu eftir miðnætti, ætla að stytta sér leið með því að fara yfir vatnið sem talið var á sæmilegum ís, en feigðarvökin er framundan, eftir litla stund sígur bifreiðin í djúpið, með tveimur mannslífum. Hjónunum á besta manndímsskeiði, hraustum og starfsglöðum er svift af athafnarsviði lífsins.

Eftir stöndum við félagssystkinin og samstarfsfólk í orðlausum trega. En við eigum eitt eftir og þess skal njóta. Það eru minningarnar. Ég minnist fyrist Gests heitins sem drengs, innan við fermingu við barnafræðslu skýran og glaðværan. Ég minnist þess þegar hann skömmu efti rfermingu gekk í U. M. F. Dreng og gerðist þá þegar ötull starfsmaður í félaginu, sem þá var óvenjulegt af svo ungum félaga.

Síðan ver hann ungmennagélagi til hinstu stundar, og áreiðanlega af lífi og sál. Ég hygg að enginn félagi í Dreng hafi lagt honum jafn mikið starf eða gengt jafn fjölþættum störfum einnan félagsins. Og margar eru þar blaðsíður Hreiðars sem hann hefur skrifað, félagi sem ekki lét sitt efti rliggja að glæða hinar bestu kendir mannlífsins, að fræða og vekja að starfa að aukinni menningu æsku sveitar og alþjóðar. Og eg minnist þess þegar hann síðast tók að sér, og flest til forustu, ýmis sveitar og félagsstörf, þó var starfsgleðin og starfskrafturinn svo störfum hlaðinn, að hann gæti ekki greitt úr erindum annara manna og það á þann einstaka háttt að láta annara hag ávalt sitja í fyrirrúmi síns eigin.

Ég minnist þess er hin unga kona Ólafía Þorvaldsdóttir kom að Hálsi fyrir rúmum áratug. Hún kom beint úr bæjarlífi Akraness þar, sem hún var borin og barnfædd, mjög áhugasöm um félagsmál sem hún hafði tekið nokkrum þátt í í fæðingarbæ sínum. Hún gerist þegar félagi í Dreng og það ekki aðeins að nafninu heldur sem starfandi þátttakanid í ræðu og viti sem hún góði félagi er hugsar fyrst og fremst um hag og heill félagsins.

Ég minnist hinna góðu og mætu hóna á þann veg. Að til þeirra var gott að koma, hjá þeim var gott að dvelja, með þeim var gott að starfa.

Blessu sé minning þeirra.


Flóttinn úr sveitunum.

Það hefur verið mörgum áhyggju efni hin síðari ár, hve ört fólkið úr sveitunum hefur flutt til sjáfarþorpanna og þá helst tli Reykjavíkur.

All flestum útþráin í blöð borin þó að einstaka fólk vilji helst altaf vera heima. Sérstaklega er það ungafólkið sem langar að sjá sig um og svala æfintýra þrá sinni. Er ekki mikið við því að segja þó ungt fólk fýsi að heiman til þess að sjá sig um og leita frægðar og frama. Máltækið segir „ Himskt er heima alið barn“. Enda er viðast í sveitum þann veg farið, ef fólk langar til þess að læra eitthvað, hvort heldur er til munns eða handa, að það verður að sækja þá fræðslu utan síns heimilis.

Við þessu er ekki svo mikið að segja, ef fólkið kysi heldur að loknu námi að hverfa heim aftur, sem aðstöðu hefði til þess vegna sérnáms eða því um líkt. Sem betur fer er enn til fólk er leitað hefur í burtu um sinn, sér til frægðar og frama, sem heldur hefur kosið að flytja heim í sveitina aftur.

Svo er til annað fólk sem flúið hefur sveit sína án þess að stefna að einhverju ákveðnu marki, eða með það fyrir augum að læra eitt eða annað, heldur til þess að leita gæfunnar á einn eða annan hátt. Er það alt eins oft til þess aðeins að vinna hjá öðrum og það jafnvel ekkert betri vinna eða á neinn hátt betri kjör en farið var frá í sveitinni og ekkert meiri eftir tekjur en farið far frá heima.

Fyrir sumum hepnast þetta vel, öðrum miður. Sumt af þessu fólki hreppir eftirsótt hnoss, aðrir ekki, eins og gengur eru því altaf að leita gæfunnar, koma að lokum heim með styfðar fjáðnir og lamað þrek, bæði á slál og líkama. Þeir hafa því altaf leitað gæfunnar langt yfir skamt. Ekki skal ég öðrum lá þó hann eða hana langi til að sjá sig um og kanna nýjan skóg og kynnast nýju fólki, enda fjölmörgum orðið til gæfu og gengis í lífinu.

Ég var einn af þeim sem var með þeim ósköpum fæddur að vilja fara að heiman. Var á þeim árum laust fyrir aldamótin síðustu, ekki um annað að gera en sjóinn. Það var því rétt efti r að ég var fundinn, að ég hélt að heiman úr gíðum foreldra húsum. Ekki til þess að setjast á skólabekkinn eins og nú er altítt orðið um unglinga á þeim aldri.

Nei, ferðinni var heiitð að heiman til þless að vinna heinn ilinu einhvert gagn. Var þess víst full þörf, því í þá tíð voru búin ekki það stór að framflugitt gæru mannmörgum fjölskyldunnar.

Það er síður en svo að ég líti öfundaraugum til þeirra sem eiga þess kost að læra, því þar fór ég svo vel smæð mína á vorð við aðra. Að nokkru leiti var það mín sök að ég þáði ekki aðstoð

til náms þegar mér stóð það til boða. En það var fyrir þá sök að mér féll ekki sá starfi sem námið var tengt við, nefninlega sjómennskan.

Árið sem ég fór á sjó sem fullgildur háseti vourm við tveir frændur saman, mjög á líkum aldri og fermdir saman. Þetta var Guðmundur Heitinn Guðmundsson frá Hvammsvík, bróðir Lofts ljósmyndara og þeirra systkina. Þá voru foreldrar hanns fluttir til Reykjavíkur og hann einnig með þeim. Yfirmenn okkar voru hinir bestu í alla staði. Skipstjóri var hinn ralin kumi maður Jón Jónsson frá Melshúsum á Seltjarnanesi sem bátinn er fyrir all löngu en stýrimaður var Björn Ólafsson frá Mýrarhúsum sem enn er á lífi og margir hér hamast við. Var hann þá á líkum aldri og við Guðmundur og þá búin að ljúka námi við sjómanna skólann, þá nokkuð innan við tvítugs aldur, var það heldir sjaldgæft þá að svo ungum manni væri veitt yfirmannsstaða á skipi. Síðar varð hann dugmikill skipstjóri bæði á skútum og togurum. Þegar að vertíð lokinni þetta sinn, bauð Jón heitinn okkur Guðmundi franda mínum aðstoð sína til þess að læra sjómannafræði. Jón var giftur ágætri konu frá Meðalfesskoti hér í sveit. Er það býli nú ekki legnur til. Kona þessi var Guðrún Brinjólfsdóttir en sá Brinjólfur var sem kunnugt er bróðir Finns á Meðalfelli föður Eggerts eldra þar.

Ekki er mér grunlaust um með þessuð góða boði Jóns heitins, höfðum við notið þess að við vorum úr sömu sveit Guðrún kona hans, eða þá að hún hafi þar sjálf komið til. Því vitað var að hún var hin mætasta kona, eins og þau hjón bæði. Eða hann hafi talið að til nokkurs yrðum við frændur nýkir, ef við vildum okkur þetta æfistarf. En þarna skildu leiðir okkar frandanna. Hann fór og þáði hið góða boð Jóns um aðstoð. Varð skipstjóri og hinn nýtasti maður. Eftir að hann varð skipstjóri sigldi ég með honum eina vertíð. Hans naut skamt við, því hann andaðist úr innflúensunni alkunni 1918. En ég hafnaði boðinu og hélt heim í dalinn minn, sem mér fannst allaf vera að kalla á mig til að fegra sig og bæta. Heim til pabba og mömmu, þar sem ætíð er best. Fór ég marga veríðir að heiman eftir að þetta gerðist, víst eina tuttugu, en þráin var æ hin sama. Að komast heim.

Áður en ég lík þessum fáu hugleiðingum mínum, datt mér í hug að lofa ykkur góðir félagar að heyra álit ungara sveitastúlku sem farið hefur að heiman í þeirri góðu trú að betra væri að vera annarsstaðar en heima. Virðist hún ekki sérstaklega lukkuleg yfir því sem við hefur tekið. Læt ég hana nú sjálfa segja frá:

„ Þá er ég nú hingað komin í vinnumensku. Það er nú kona og kona, maður er ekki hátt upskrifaður. Herturgiðer óvíst legt og sjaldan hlítt með hörðum legubekk. Þetta er þó skárra en að sofa í baðstofunni, því þegar gestir eru kemst maður alldrei í rúmið, gott var að hafa minfötin sín með sér. Mér hálf leiðist, ég þekki engann og heimili ekki vel skemmtilegt. Því er maður annars að þessum flækinki? Ég veit það ekki, líklega þó af æfintýraþrá, en ansi finnst mér ég lenda í fáum. Eg unga fólkið vildi vera heima í sveitinni sinni dálítið margt, þá væri vern ekki yndislegra. Má ekki eins hafa samtökum kaup hér, fer þetta allt í föt og ferðalög. Einir skór kosta nú á annað hundrað krónur, og allaf er eitthvað nýtt sem ná þarf í, til að fylgjast með öðrum, ekki er annað hægt.

Ég fer sannarlega ekki oft í bío eða kaffihús en fíns kaupið fara samt. Mig langaði til að senda smávegis heim fyrir jólin hélt ég gæti það en það var smátt þegar til kom litið meira en kort. Vinnustúlka mín úr sveitinni er að segja mér frá svo ansi skemmtilegu lífi sem þau lífi núna. Söngæfingar, skautahlaup í góða veðrinu og hjálpa svo til heima á milli. Það er svo indælt og þannig ætti það að vera ef alt væri ekki orðið vitlaust. Nú er mamma ein í vetur með 9 ára telpu og þrjá eða fjóra karlmenn. Þetta er öfug streymi. Ómögulegt annað að segja.

Svo farast þessari ungu sveitastúlkur að.

Ekki er hægt að segja að hún sé ánægð yfir um skiftunum. Þetta er að líkinum ekki sú eina rödd frá ungum sveitastúlkum ef þær vilur segja ælt hið sanna, en eru máske svo stoltar að þær vilja ekki snúa heim fyr en alt um þrítur.

Hins vegar er það vitða sem betur fer að sem farið hefur að heiman hefur komið til góðs fólks og hent að lokum hamingjuna sem eftir hefur verið leitað.

Áður en skilið er við þetta að fullu, vildi ég bera fram eina spurnigu sem mig lanfar að fá ykkur til að hugleiða í næði. Hún er þessi. Hafa sveitir landsins rá á nokkurm þeim með vilm, sem stundað gætu að því fólk flytti ekki eins ört úr þeim eins og áttt hefur sá stað hin síðar ár, svo það gæti með sanni tileinkað sér orðtakið? „ Heima er best“.

28/1 ´48


Brynjudalurinn og umhverfið.

Brynjudalurinn er lítill dalur en fallegur. Í honum eru þrír bæir byggðir: Skorhagi, Þrándarstaðir og Ingunnarstaðir ásamt býli sem er nú í eyði en heitir Hrísakot.

Hann gengur um úr Hvalfirði og er fjöllum girtur á þrjá vegu. Múlinn er að norðan og nær austur á móts við Ingunnarstað, þar tekur við Hríshálsinn. Er hann vaxinn skágarkjarri upp á brún, en í hálsinum sunnanverðum er volg laug. Yfir Hríshálsinn er gönguslóði sem oft er farin milli Botnsdal og Brynjudal. Fyrir framan Hríshálsinn tekur við Hvalskarð, þar fyrir framan er Hvalvatn. Norðan við skarðið er Hvalfell en að sunnan botnssúlur, neðst sunnan við það er Sandhryggur.

Þegar haldið er suður með súlunum, er komið ofan í smá dal er heitir Djúpidalur, ef farið er austur úr honum er komið að Sandvatni. Nokkru sunnar er annað vatn sem heitir Myrkavatn, fyrir sunnan það tekur Kjölurinn við.

Sé haldið vestur brúnina á Ingunarstaðafjalli, sem er innnst í dalnum að sunnan kemur maður að Þverárdalnum, rennur samnefnd á eftir honum miðjum og fellur í tveimur fossum viður af brúninni rétt fyrir austan bæinn á Þrándarstöðum, rennur hún síðan norður eyrarnar ogí Brynjudalsá, sem rennur eftir miðjum Brynjudalnum.

Miðfjallið tekur við fyrir vestan Þverárdalinn. Fyrir vestan það er Húsagilið, sem skilur Miðfjallið og Þrándastaðahliðina, Hanadn við hana er djút og hrikalegt gil er Glugugil nefnist. Neðst í dalnum sunnanverðum eru Mosarnir og Selbrekkurnar.

G. G.

Bera bý.

Bagga skoplítinn,

hvert að húsi heim.

Þaðan koma ljós

hin loga skæru

á allari hús göfga guðs.

F. Hallg.

Þetta ljómandi erinda á merkileg sannindi, sem sé þau, hve mikils má sín samvinna samtök. Það er ávalt sannleikur, að það sem einn eldri má, fá fyrir um þokað, og að margt smátt gerir eitt stórt.

Einn af ótal vottum þessa sannleika m´meðal annars sjá og merkja af afrekum Slyavarnafélags Íslands. Það er óþarft að telja upp afrek þess, en þau eru mikli og mörg á liðnum tuttugu árum og er skemmst á að minnast hið frábæra björgunarstarf vnið Látrabjörg í síðast liðnum desembermánuði. Hefði þessa élags ekki notið við, hefði sú björgun ekki tekist. Þetta frækilega afrek sem hefur borið hróður nokkurra fórnfúsra Íslendinga, ekki aðeins landshornann á milli, heldur einnig langt út fyrir landstunana, til margra landamæra.

En hvernig er Slysavarnaf. til orðið? Með samökum, samvinnu fjölda Ísendinga heima fyrir. Fjölda rgir hafa lagt til sinn skerf, sumir lítinn, aðrir halda áhuganum vakandi og efla og styrkja þennan þjóðholla og nausynlga félagsskap.

Þess var nýlega getið í útvarpinu að í tveim nærliggjandi hreppum væri hvert mannsbarn skráðir félagar í félagskapnum. Þetta þykir mér nú bæði fagurt og eftirbreytnisvert. Ég veit ekki hve hátt tillagði er venjulega. En ég get hugsað mér, að menn fætu haft það í hendi sér á hverjum stað, en haft má það ekki vera, svo að öllum geti gefist kostur á að vera með.

Fúslega vildi ég beita mér fyrir slíkum félagsskap, en finst þó réttara að fleiri en einn verði um slíkan félagsskap, t. d. starfandi félög í hreppnum svo að starfið við innheimtu félagsgjaldanna dreifist til lítils á fleiri hendur.

Vildi ég nú beina þeim óslkum til U. M. F. Drengur að það vildi án tafa beita sér fyrir slíkum samtökum hér í hreppnum og ennfremur til kvennfélags sveitarinnar, að það leggði þar sitt fram lið. Konurnar verða löngum drjúgar til liðsinns góðum málefnum, ef þær vildu litlan á leggja.

Við skyldum nú segja, að ein hverjum hefði orðið bjargað frá bráðum bana ella úr okkar vina hópi fyrir atburðina Slysavarnafélagsins og náð er nef auga. Veisulega mundu menn almennt eigi telja eftir sér einhverja litla fórn. Þetta tek ég til dæmis, því máltækið segir að kenni þegar komið er að hjartann.

Hvert mannslíf er dýrmætt, í rauninni ómetanlegt. Hvert verðmæti er felst í einum manni fær enginn metið.

Ég fer um þetta efni eigi fleiri orðum, en vona og vænti þess, að þeim sem orðum mínum aðalega er beint til, tali mínu máli vel og tal útrætt um það að sinni.

Annað mál en þar hefi ég sjálfur komið allmikið mest við sögu, við ég minnast á með nokkrum orðum en það er Íslandsáætlun mín. Eins og kunnugt er er hefi ég haft hana til þessa einn með höndum eða sagna vegna hennar í sarpinn og eru nú í mínum vörslum þó nokkrar þúsundir króna, sem ég mun greiða til skólans, sem er í garð þegar hentast þykir. Auk þess geri ég ráð fyrir, að eitthvað komi í vorinu, en um það er mér ekki kunnugt.

Ég mun að sjálfsögðu reyna framvegis að halda humyndinni vakandi og einheimta tillögin, eftir því sem færi gefst, en þetta er allmikið verk fyrir einn mann að ná í einstaklinga, innheimta tillögin frá þeim og er það öllum skiljanlegt.

Ég nota tækifærið til að þakka þeim, sem fallist hafa á hugmynd mína og tekið þátt í henni og óska þess að sem flestir vildu bætast í þann hóp. Tel ég að ekki muni sá til muna á efnahag nokkurs manns, þó hann inni af hendi þetta eina dagsverk, annað hvort með vinnu eða í peningum, en með þessu styrkir hver fyrir sig skemtilega og blessunaríka samvinnu, og sem öllum ætti að vera til sóma. Auk þess kemur hún hreppsbúum að notum á þann hátt, að ella yrðu þeir að vinna af hendi geriðslu í þessa stað, þó reiknað yrði eftir öðrum reglum.

Það eru tilmæli mín, meðan ég hefi þetta starf með höndum, að þeir komi sjálfir til mín með tillög sín, svo ég þurfi ekki að leita til hvers og eins og elta menn þannig uppi skilningi, að Íslandsáætlunin nái til eins árs. Hún er miðuð við fólk 16 – 60 ára, þannig að hún ætlast til að menn láti eitt dagsverk eða þess í gildi árlega á þessu tímabili, með þeim undantekningum sem ég hefi margsinnis tekið fram í ræðu og riti og að því viðbættu að konur láti hálfu minna en karlar, ekki þó í því skapi að setja þær skór lægra en karla, heldur af hlífð við þær af sjálfsögðu.

Að svo mæltu óska ég U. M. F. Drengur allra heils og blessunnar og að því megi auðnast að styðja og styrkja sem flestar gíðar og nýtar hugmyndir með ráður og dáð.

Reynivöllum 30. jan. 1948.

Halldór Jónsson.

Ferðasaga.

Vorið 1946 fórum við nokkrir vagastrákar út á Akranes. Magnús Benediktsson á Vallá ók okkur. Við lögðum af stað kl. 8 að kvöldi frá Brynjudalsá og fórum sem leið liggur fyrir Hvalfjarðarbotn, námum við staðar við komum að Bláskeggsárgljúfri, það er djúpt og hrikalegt, en hinu megin við ána eru olíutankarnir og öll þau miklu mannvirki. Námum við næst staðar út við Brekku því ivð sáum að þar var verið að sprengja mýrarskurði, stönsuðum við þar um stund og skoðuðum skurðina. Því næst héldum við af stað og út að Ferstiklu, þaðan sem leið liggur um Vatnaskóg og út á Akranes.

Þar sem sumir okkar höfðu ekki komið þar fyr, fórum við að skoða okkur um. Var fyrst farið niður á höfn, sáum við stunkerin sem lágu þar á höfninni, síðan var lagt í bæinn og skoðað það helsta um við var komið á skömmum tíma. Er úr þeim leiðangri var komið var suma farið að langa í einhverja næringu. Var því farið inn á Báruna og keyptur kaffi. Fannst okkur heldur munur að setjast við dúkuð borð og panta það sem magann fýsti, eða að sitja hver í sínu skoti með kollóttan bolla eða krús og skúrgarni, eða á rúmfleti í tjaldi. Er allir voru mettir var lagt af stað heimleiðr því harla áliðið var orðið. Var ekið stanslaust til baka og í tjaldið.

G. G.

Breytt viðhorf.

Nú er nýtt starfsár hafið. Árið 1948. Það er að mestu leiti ór´ðin gáta, hvað hið nýbyrjaða ár ber í skauti sér. Ver mennirnir gerum áætlanir og samþikktir. Reynum eftir viti og vilja, að færa um fer fram þróunarsögu mannkinsins.

Það er markmið ungmennafélagsins að taka sme virkastan þátt í þessu þróunarstarfi. Því marki hyggst hann að ná með þroskandi og mannbælandi áhrifum á meðkini sína.

Aðal starfsemi ungmennafélaganna hér á landi hefir farið fram í sveitum og smærri sjáfarþorpum. Og enn er það svo, því reynslan sýnir að í stærri þorpum og kaupstöðum eru það stjórnmálin og ýniskonar sérfélög sem taka fólkið á sína arma. En víða er það orðið svo í sveitum að ómögulegt er að halda uppi nokkurri virkri félagsstarfsemi vegna fólkstaðar.

Í sambandi við fólksfæðina í sveitum er mikið talað um flóttann. Það er að fólkið flýji sveitirnar, leytandi sér betri lífskjara. Þetta er sannleikur en ekki nema hálfur. Allur sannleikurinn er flóttinn + að með aukinni ræktun, vélanotkun og ýmiskonar búnaðrtækni er ekki til starf fyrir sama fólksfjölda í sveitunum meðan skilyrðin eru ekki bætt til stofnunar nýrra býla.

U. M. F. Drengur verður nú að horfast í augu við þessa staðreynd er þó alt annað viðhorf hér en víða annarstaðar, þar sem félagði starfar svo nærri höfðuborg landsins, að það getur haft samband við félagana eftir að þeir fara að leyta sér starfa utna sveitarinnar.

En staðreyndin er sú að nú dvelur tiltölulega fátt fólk í sveitinni á þeim aldri sem þarf að vera uppiostaða í hverjum ungmennafél. Svo starfsemin geti veirð fjölbreytt og þróttmikil. Þetta er það sem verður að gera sér ljóst og byggja félagsstarfsemina upp í samræmi við þessi breyttu sjónarmið.

Ólafur Andrésson.

Hugleiðing út af spurningu.

Í grein Steina á Valdastöðum í þessu tölublaði Hreiðars er varpað fram spurningu hvort sveitir landsins hefðu rá að nokkrum þeim meðulum er gætu aftrað því að fólkið yfirgæfi þær.

Eins og nú er hafa sveitirnar ekki nema að litil leyti ráð á slíkum meðulum. En vissulega eru þau til, aðeins að kenna m0nnum og gera þeim kleypt að nota þau. Ég vil benda á nokkur:

Fullkomin húsakinni, rafmagn, sími, fullkomið vegakerfi, aukin og fullkomnari ræktun, smæara og kornakrar, umgeyrkir skjólbeltum skógargróðurs, stórvirkar vinnuvélar, þéttbýli, samvinna og þróttmikill menningar félagsskapur.

Ólafur Andrésson.

Hreiðar Heimski.

2. tölublað 1948 24. Árgangur.

Lýðveldisræða

18. júní 1944

sem var aldrei flutt.

Góðir Sveitungar.

Í dag höldum við Kjósarbúar hátíð, til þess að fagna þeim atburði sem gerðist á Þingvelli í gær, þeim atburði, sem við vonum og trúum fastlega að marki mikil og heillarík tímamót í sögu þjóðarinnar, er lýðveldi var stofnað á ný á landi hér.

Við slík tímamót sem þessi, er hollt að líta til baka yori farinn veg og skygnast um hvort þar séu nokkrir áfangastaðir sem vert sé að láta hugann dvelja vi ðog læfra af. Jeg bið ykkur að hverfa með mér sem snögvast aftu rí tímann og svipast um, við skulum fara fljótt yfir sögu.

Við staðnæmumst fyrst við árið930 er alþingi Íslendiga var stofnað, sem talið er að vera elsta löggjafarþing sem til er. Íslendingar urðu fyrstir til að sjá og viðurkenna að ein og sömu lög þyrftuað gilda og ganga jaft yfir alla landsmenn.

Næst verður fyrir okkur árið 1000, er kristni var lög tekin, en við lá þó að þing heimur allur berðist. Þá eins og fyr voru ráðandi menn svo giftu sannir að sjá að því aðeins mindi friður haldast í landinu að ein lög giltu. Við nemum nú staðar við árið 1024, er Noregskonungur sendi einn manna sína út hingað. Bar hann höfðingum og öðrum landsmönnum kveðju konungs og vináttu, og það með að hann vill verða iðar drottin ef þér viljið verða hans þegnar. Einnig viður hann um Grímsey að gjöf til handa konungi. Vinmátum konungs svöruðu landsmenn vel, en yfirdrottnun hans vildu þeir ekki þiggja og ekki heldur veita honum nein ítök í landinu. Hér naut enn við ráðs góðra manna og samheldni landsmanna allra.

Við hlaupum nú yfir all langt tímabil, þótt merkt sé að mörfu leiti, og munum staðat árið 1262 þegar menn af meirihluta landsins játuðust undir erlndan konung og lofuðu að greiða honum skatt. Næsti staður sögunnar, sem við dveljum við er árið 1550 er Jón biskup Arason og synir voru hálshöggnir í Skálholti. Undanfari beggja þessara hryggilegu atburða var sundurlindi landsmanna sjálfra. Vigaferli og illvígar deilur höfðu geisað þar sem hver hönd hinna ráðandi manna var upp á móti annari. Hvorutveggja tímamótin vilin enduðu á hinn hörmulegasta hátt.

Enn verðum við að nema staðar við sorglegan og örlagaríkan atburð í sögunni. Það er þegar í Kópavogi 1662 þegar Bjelka höfuðmaður lét landsmenn undir rita skjal sem heimilaði konungi einveldi á Íslandi. Enginn Íslendingur mun nokkurntíma geta minst þessa atburða kaldur og tilfinningalaus, er Árni lögmaður Oddsson, sjötugur að aldri skrifaði að síðustu undir skjal þetta grátandi.

Við skulum nú hverfa frá þessum döpru minningum og fara í einu stökki til ársins 1851, þegar Jón sigurðsson mórmælti aðförum Trampe greifa á þjóðfundinum, og fundarmenn tóku undir með honumog sögðu „ Vér mótmælum allir“. Það er lærdómsríkt að kinnast mörgum atburðum úr lífi og starfi Jóns Sigurðssonar, Enn hvar skyldi staðarnumið ef farið yrði að rifja þau upp.

Nú er ferð okkar Íslendinga sem þjóðar þar komið á lífsleiðinni að við höfum stofnað lýðveldi í annað sinn. Ísland er aftur frjálst of öllum óháð, eins og það var fyrir þúsund árum, þegar alþingi var stofnað. Prófessor Ricarð Beek sagði í sinni ágætu ræðu í gær að sumir aturðir sögunnar græfðu uppúr eins og tindar. Hann taldi athöfnina sem framm fór á Þingvöllum í gær, stofnun lýðveldisins einn slíkan tind og þann glæstasta. Við tökum öll undir það með honum. Nú vil ég óska íslensku þjóðinni þess, og ég vona að ég mæli þá fyrir munn ykkar

allra, að henni megi auðnast að reysa lýsandi vita upp á þessum glæsta tindi. Vita, sem lýsir henni til að þræða frammhjá boðum, sem kunna að verða á leið hennar í framtíðinni svipaða þeim sem hún strandaði á 1262, 1550, 1662 og oftar. Vita, sem lýsi henni til að sigla fleyi sínu til friðar og farsældar, eftir þeim bindingum leiðsögu manna eins og Þorgils Ljósvetningagoða, Einars Þveræings og síðast en ekki síst Jóns Sigurðussonar með því að rísa úr sætum og singja „ Ísland ögrum skorið“.

Ísland, íslenska þjóðin og íslenska lýðveldið lengi lifi!

Ellert Eggertsson.

Rautt er í sveitum.

Ýmsum finnst félagslífið hér í sveitinni með daufara bragði síðustu árin. Lítið um framkvæmdir og fundarhöld strjál og illa sótt. Mig minnir að þrír félagsfundir hafi verið haldnir í „ Dreng“ og gott ef eitthvða af þeim var ekki svokallaðir „ skemmtifundir“ sem flestir muni skilja hvað þýðir á aðalatriðum.

Frekar lítið bar á íþróttaæfingum sem oft undanfarið hafa verið aðal aðdráttarafl og uppistaðan samfunda æskunnar sumar mánuðina.

Um önnur félög er síst fegri sögu að segja. Taflfélagið boðaði til fjögurra funda á árinu, eftir því sem ég best veit og varð aldrei fundarfært.

Bræðrafélagði hélt að vísu sinn lögboðna aðalfund, en annars er starfsemi þess ítið áberandi. Menn nenna núorðið ekki að leggja á sig það erfiði að nálgast bækurnar ril að lesa, eða þá að aukin peningaráð hafa ollið því, að menn kaupa það sem þeir helst girnast, til að gæða andanum á. Og er að vísu gott eitt um það að segja ef að bóka valið bíður ekki við það tjón.

En hvað veldur nú öllu þessu, deifðinni og frammkvæmdaleisinu? Ástæðurnar eur víst margar og samanslungnar, en ein af megin orsökum er að ég higg fólksfæði einkum fámennis þess aldursskeiðs ungafólksins sem allajafni er uppistaðan mannfundum og gleðskap. Nokkuð má sennilega skrifa á skuldalista lata og of gamalla stjörnumeðferða sem una betur hvíldinni heima, en að leggja á sig vökur og svoleiðis, sem vetrarferðum er samfara oft á tíðum, þar sem bílum verður ekki við komið, eða eru ekki fyrir hendi. Úr þessu má og verður að bæta. Velja þá menn til forgöngu, í hverjum félagsskap, sem líklegastir eru til að halda merkinu hátt á lofti, og hafa til þess tíma og táp til að halda félögunum við, efla þau og auka. Finna fundarhöldum og félgasstörfum það form, sem fólkinu og tíðarandanum henntar best á hverjum tíma, munandi það að fjölbreitt og þróttmikið félagslíf er hverju bygðarlagi brýn nauðsyn, ef vaxtarbroddur æskunnar á ekki að bíða varanlegt tjón.

Látum hækkandi sól og vaxandi birtu vekja okkur til nýrra dáða, aukinna starfa, andlegs þroska, þróttmikilla athafna.

Félagi.

Ferðasaga.

Laugardag einn fyrst í ágúst í sumar lögðum við af stað þrír strákar úr Kjósinni í smá skemmtiferð. Ferðinni var heitið upp í Borgarfjörð, og hugðumst við ferðast svo mikið sem við gætum um Borgarfjarðarsýslu. Lagt var af stað kl. átta um kvöldið. Ókum við nú sem leið liggur unn fyrir Hvalfjörð og stoppuðum hvergi fyrr en á Ferstiklu, og hugðumst fá okkur kaffi í veitingaskálanum, en er við komum inn í skálann var þar fullt af fólki svo við komumst þar hvergi fyrir og urðum fegnir að komast út aftur.

Ókum við nú af stað aftur, allir í hálf illu skapi yfir að hafa ekkert kaffi fengið, en bílstjórinn þó verstu. Lét hann reiði sína bitna á alsaklausum bílnum. Kvað svo tammt að fólskunni í honum að við hinir tókum að verða smeikir um líf okkar. Fórum við að singja og tralla til að reina að blíðka hann en allt kom fyrir ekki. Hann sagði bara að ekki veitti af að fara greitt ef við ættum að skoða allan Borgarfjörðinn og fengjum ekkert að borða fyr en við kæmum heim aftur. Er við komum upp á Dragháls var þar all mikil þoka og slæmur vegur svo við urðum að fara hægt, en er komið var viður í Skorradalinn batnaði vegurinn, en þokan helst svo lítið sáum við af fegurð dalsins. Við vorum nú komnir í besta skap, nema bílstjórinn, hann hafði alt á hornum sér. Hann sagði að það væri skemtileg sveit þetta, það fengist ekkert að borða og ekkert væri að sjá nema bíksvarta þoku, það skaust ekki einu sinni holurnar í veginum sem væru þó geisi margar eins og við hefður víst fundið. Víða urðum að kamast við aþað að viðhefðum orðið varir við all mikið af holum, og einmitt í þessu lentum við í allfjúpum skorningi þar sem lækur hafði runnið yfir veginn og grafði hann.

Við fórum nú að skamma bílstjórann fyrir þessa meðferð á okkur og bílnum, sögðum við honum að annað hvort yrði hann að reina að lenda þarna einhversstaðar á veginum og hleypa okkur út, eða þá að fækka flugið það mikið að bíllinn væri ekki altaf að rekast niður í hverja mishæð á landinu því það gæti hlotist slys af því að fljúga lágt í dimmviðri þar sem menn væru ókunnugir.

Um kl. ellefu komum við svo að veitingaskálanum við Hvítárbrú, þar fengum við nóg að borða, og kvíldum við okkur þar dálitla stund. Síðan héldum við af stað áfram í norður átt. Er við komum að Hreðavatni var þar skemtun svo við stoppuðum þar. Ég ætla ekki að lísa skemtuninni neitt, en er henni var lokið um kl. fjögur héldum við áfram norður Norðurárdalinn til að leita okkur að nætur stað. Fundum við brátt ágætan hvamm rétt við veginn og rann árspræna rétt hjá. Drifum við nú upp tjaldið og háttuðum ofan í svefnpoka. En er við vourm rétt að sofna heirðum ivð allmikinn skruðning einhverstaðar rétt hjá.

Einn okkar brölti út að tjaldopinu til að gá að hvað á gengi, en hann hvaðst ekkert markvert sjá, en saðgi að þetta mini bara hafa verið draugagangur. Létum við það gott heita og kúrðum okkur niður aftur en varla var hann lagstu sá sem út hafði litið er við heirðum

einhvern skruðningin aftur og svo mannamál fór hann þá úr pokanum og út úr tjaldinu til að gá betur, er hann hafði litast um, um stund virtist hann komin á allt aðra skoðun um draugaganginn eftir munnsöfnuðunn á honum að dæma. Við hinir skriðum nú út líka til að sjá hvað um væri að vera, sáum við þá hvar bíll lá á hliðinni ofan í ánni og stóð maður uppi á hliðinni á honum og var að drösla einhverju upp um dyrnar. Við sáum að úti mundi vera um svefnsfrið hjá okkur og fórum að klæða okkur aftur.

Er við komum að bílnum voru mennirnir orðnir tveir og báðir dálítið reikulir á fótum. Sá sem ók bílnum var þó til muna reikulli, hann sagðist ekkiert skilja í hvernig í fjandanum hann hafi farið svona. Við bentum honum á að það væri beygja hinu megin við brúna og það gæti komið fyrir allara bestu menn aað athuga ekki að beygja nógu fljótt. Eftir að hafa athugað þetta felst hann á að svona mindi það líklega hafa verið, en hann sagðist hafa verið alveg á eftir oðrum bíl og ekki hafa tekið eftir að hann beigði neitt og þess vegna hafi hann ekki beigt neitt heldur, en það var hann sem þarður um að hefði beygjan ekki verið hanna þá hefði ekki farið svona. Við sendum nú okkar bílstjóra niður að Hreðavatni eftir mannskap og gekk þá vel að ná bílnum upp úr, en þegar mennirnir voru farnir kom bílstjórinn af bílnum sem í ana fór til okkar og bað okkur að keira sig heim. Við spurðum hann af hverju han hefði ekki farið með hinum, en hann segist ekki hafa þorað það því þeitt væru svo fullir. Hann vildi nú endilega fara að borga okkur fyrir hjálpina en hafði enga peninga þegar til kom. Hnn sagðist geta gert gott úr því hann væri ný kominn í sumarfrí ásamt þremur félögum sínum og hafi þeir haft með sér tuttugu og fjórar brennivínsflöskur og áttu átján eftir sem allar væru geimdar í skottinu á bílnum og nú yrðum við að fá sinn hvora. Með það fór hann og opna skottið á bílnum hvað sem við sögðum en loksins þegar það tókst sá hann ekkert nema tóm glerbrot, eftir að hafa horft á glerbrotin góða stund áttaði hann sig, sagðist eiga eina flösku inni í bílnum og hana yrðum við að fá fór hann nú og sótti hana rak hann aðra tánna í einhverja mishæð og stakst á hausinn og ætlaði að bera hendurnar fyrir sig en skelti þá flöskunni á stein og braut hana líka.

Fórum við nú með hann niður að Hreðavatni og kvöddum hann þar, en þegar við vorum búnir að snúa við kom hann hlaupandi til okkar og sagði að sér þætti svo leiðinlegt að geta ekki borgað okkur neitt en ef ykkur liggur einnhverntíman á okkur liggur aldrei svo mikið á að við förum ekki veginn sagði bílstjórinn og fór á stað, já stundum en ekki altaf sögðum við hinir og mintumst flugferðrinnar kvöldið áður.

Fórum við nú að taka saman dótið okkar og fórum svo heim að Forhvammi og drukkum þar morgun kaffi.

Eftir að hafa skoðað okkur um góða stund héldum við af stað suður á bóginn aftur. Við borðuðum hádaegismat í Borgarnesi, drukkum miðdags kaffi í Reykholti, og lögðum síðan á Kaldadal. Gekk allt vel en eftir að hafa ekið í þrjá klukkutíma fórum við að örvænta um að við kæmumst til manna bigða aftur, en eftir nokkra stund komum við niður á Hafmannaflöt hafði okkur verið sagt að þaðan væri stutt til Þingvalla.

Við ókum nú beina leið heim að Valhöll og ætluðum að fá okkur einhverja hressingu, en óheppnin var með okkur eins og fyrri daginn, þap var búið að loka fyrir fimm mínútum þegar við komum þangað, svo við máttum halda heim matarlausir.

Þegar kom vestur á Mosfellsheiði var þar svo svört þoka að vegurinn sást varla. Og ekki bætti það úr að bílstjórinn var orðinn svo sifjaður og hann gat ekki haft nema annað augað opið í einu.

En þrátt fyrir þoku og sifjur komumst við heim aftur og höfðum þá verð rúma þrjá klukkutíma á leiðinni frá Þingvöllum, allir vorum við ánægiðr með ferðina en ekki var hægt að segja að bílstjórinn væri neitt sértaklega hvasseigður þegar heim var komið.

Flækingur.

Hreiðar heimski

5. tölublað 1948

29. árgangur

Vorljóð

Sjáðu bláar brúnir dala

Brekkur grænar hól og rið,

Sjáðu faðminn fjalla sala

Fegurð nátturinnar með,

Blómin þýð í blænum hjala

Bergið fossa sýngur klið,

Finnst þér ekki foldin tala

Fagurt mál um æsku bið.

Baðar sem í blóma rósum

Brekkurnar í fjalla hlið,

Höllum blæ og hlýjum ljósum

Hýrnar allt og lifnar við

Náttúrunnar skrautið skæra

Skreytist fögrum lækjar nið.

Unaðsstreingi hjart hræra

Helgust móðir brjóstin við.

I.G.

Á síðasta vetrardag

Enn þá hefur einn vetur lokið göngu sinni. Það mun æfinlega vera svo, um sérhver tímamót, að oss verður á, að lifa til baka, og hugleiða það, sem liðið er, og einig umleið, að hugsa til hins ókomna. En um það hvað framm við oss kemur á þessum áfanga, sem við kunnum að eiga ólifað, verður nokkurs konar áætlun eins og allt í móðu. Í stað þess, sem að liðið er, þá er það komið framm, sem að skeð hefur.

Sérhver árstíð hefur sína viðburði. Ýmist til góðs eða ills. Bæði á líf einstaklinga, og allrar heildarinnar. Eflaust verður þessi vetur mörgum minnisstæður. Ekki vegna vetrarhörku; nema ef vera kynni á norð-austur hluta landsins. Heldur vegna óvenju miklar úrkomu, og þó sérstaklega vega óvenju mikila og stórkostlega slysa. Og sérstaklega á landi. Og munum við í þessari sveit, minnast þess stóra slys, er var hér 8. Desember síðas liðinn. Þetta er það sem snert hefur okkur persónuleg. Auk þess hafa fjölda margir átt um sárt að binda, af sömu ástæðum. Aðrir hafa misst vini sína á venjulegri sóttar sæng, þanig hafa þrír fyrrverandi sveitungar okkar verið kvaddir sem fluttir voru úr sveitinni. En svo hlýtur það allltaf að vera. Aftur á móti hlotnaðist landsmönnum óvenju mikill og góður fengur, og á ég þar við síldveiðina í Hvalfirði, sem bæði var talin miljóna tuga virði, og kom í veg fyrir yfirvofandi atvinnuleisi í Reykjavík, þetta var mikill og góður fengur, jafnvel, þó að talið sé, að mikið lafi á þeim nokkrum miljónum, þó er ómögulegt að gefa sér til hvað þetta kann að hafa í för með sér á næstu árum. Aftur á móti hefur vetrarvertíðin verið mjög rír í sambandi við þorskaveiðarnar. Nú hefur þetta ekki eins mikil áhrif hér á einsstaklinga eins og var fyrir nokkrum árum. Þegar fjölmargir menn fóru héðan að sjó. Þó að alltaf sé það þjóðartjón ef framleiðslan gengur illa hvort heldur á sjó eða landi. Ýmislegt mætti fleira telja, er til tíðinda hefur borið á þessum vetri, sem nú er að líða.

Flestir munu líta vonglaðir til þeirra tíma móta er veturinn kveður, og sumarið hefur göngu sína, og svo mun það að þessu sinni. Með hækkandi sól og hlýrra vinda léttist lundin, og vorfuglarnir fara að kveða sín vöggu ljóð. Og þó mun tilhlökkunin um sumardaginn fyrsta einna mest hjá börnunum, eða svo var það hjá okkur systkinonum. Þá fengum við alltaf að fara út á búðarsand, til þess að tína skeljar, til þess að leika sér á hól er heim var komið. Þá voru ekki bílar eða önnur faratæki, til þess að létta undir með litlum fótum, því alltaf varð að fara þetta gangandi, og bera auk þess all mikla byrði á bakinu heim að kveldi. Sjálfsagður áningastaður var á Hálsi, og þá skýrt þeim, afla, sem fengist hefði, því allir, sem í fjörunni voru, tíndu í félagi. Einnig þegnar góðgjörðir , og látið liða ofurlítið úr lúnum beinum. Nú veit

ég ekki til að nein börn hafi ánæju af því að fara í fjöru og tína skeljar. Enda mun vera mun minna af skeljum, en var í mínu ungdæmi. Hvað sem kann að valda.

Mér fyndist að rétt væri að barnaskemmtunin væri alltaf haldin á sumardaginn fyrsta, því það er í raun og veru hinn eiginlegi dagur barnanna. Hvað komandi sumar kann að flytja okkur, vitum við ekki. En eitt er víst, að öll munum við óska þess að það reynist, sem bjartast og blíðast. Og að það megi verða að áhrifs orðum, þegar við óskum hvert öðru gleðilegs sumars.

Á síðasta sumardag.

Steini Guðmundsson

Vorkoma

Hlýnar jörð og hlánar sund

Horfinn ertu vetur.

Breið þú þína mildu mund,

Sem miskunnað oss gefur.

Lóan kveður létt með söng.

Ljúft um holt og móa.

Nú finnst oss ei nóttin löng

Og nú fer allt að gróa.

St.G.

Vorvísur

Það fjölgar fjarða vini

Um fjöll og dal og brún

Með söng í sólarskini

Um sælu vorsins rún.

Er skiptir hagl og skini

Þeir skjótt sér hreiður bú

Þeim litla vetrar vini

Það minnst að byggja nú.

Oss sælu veitir sjálfum

Söngfuglanna trú

Úr öðrum heimsins álfum

Til okkar leita nú

Ó, ef ég fjaðrir fengi

Ég flygi eins og hann

Og skyldi skoða lengi

Hvað skaparinn upp fann

Ég skyldi um sól og sumar

Syngja alla tíð

Og glæsast sjá hvað gumar

Gjörðu um löndin frið.

I.G.

Staka

Glóir æskan ör á kinn,

Öllum liftir drunga.

Heyr er barna hlátur þinn

Hringa skorðin unga.

I.G.

Lítil leiðbeining um sáningu og plöntun trjáa.

Þetta er eigi svo auðvelt í stuttu máli, og verklega kennslan verður alltaf best, því að sjón er sögu ríkari.

Ef rækta skal allstóran reit, verður dýrt að kaupa allar plöntur, þótt það verðir fljótara að koma til.

Hitt er mun hentugra og vissara að ala sjálfur upp plönturnar, fylgjast með þeim frá byrjun og sjá hvernig þær hafast við.

Til þess að fá skjól belti um beð eða garð er best að rækta viðir, sem er fljótvaxinn og ódýr. Eftir 2 til 3 ár má líka fara að stýfa viðirinn og þá koma nýir stiklingar til gróðursetningar, og fjölgar þá fljótt. Þingviðirinn er sterkastur skjólbelti, þar mest fagurviðir, yndislegur og þroska-mikill, en hættara við að kala í vorkuldanum.

Best er að setja stiklingana í 3-6 raðir ef á að fá skjólbelti um 30cm milli raða en 20cm milli stikla og víxlsetja svona .´.´.´.´.

Þegar stiklingar eru klipptir, eru þeir hafðir 20-25cm á lengd, og við gróðursetningu er þeim skotið á ská í moldina /svona, svolítill bútur uppúr með efsta bruminu, Gæt að brumið vísi upp.

Sáning: Ef sá skal fræi, verður að sitja ramma um beðið og lista yfir, svo hægt sé að strengja striga yfir sáninguna. Beðin verða að vera melmulin og um fram allt áburðurinn ekki ofan á. Munið að hafa ekki nýjan áburð í fræbeði. Gott að hafa fínt sandlag efst.

Birki er best að dreif sá, og strá svo aðeins á það mold og sandlagi milli greipa sér, má því alstaðar skína í það, þjappa svo að með fjöl. Birki verður að sá í logni. Það er svo létt, að það fýkur fyrir minnsta vindblæ.

Öðru máli er að gegna með reiniberin þeim má sá dýpra , best í raðir með 25-30cm bili. Þegar beðið hefur verið sléttað er gott að gera það með fjaldarröð og raða berjunum þar í með nokkrum cm milli bili, síðan hylja það með fjöl eða öðru áhaldi.

Best er að moldin sé þægilega rök, en ekki klesst. Strengja svo strigann vandlega á. Vökva skal vel en ekki oft. Vökva má yfir strigann vel strengdan, ef hentugra þykir.

Þegar plönturnar eru vel komnar upp, má taka ofan af þeim við og við, en varast að hafa þær of lengi berar í sterkri sól eða stórveðrum, og eftir að þær eru komnar upp verður að vökva þær aftur, en mjög vandlega, og með fínum dreifara_ alltaf.

Í reitunum eru þær hafðar í 2 ár, en þá plantað út á beð, þétt meðan þær eru smáar 15cm milli plantanna. Að haustin áður en frost fara að koma að ráði, verður að setja mosa og lyng á kassana og þekja yfir með léttu torfi, grasrótin á að snúa niður. Þetta heldur niðri

holklakanum, sem vill svo slíta svona fíngerðar og stuttrætar plöntur. Gott er að strengja vír langsum yfir kassana 2 strengi, svo að torfið fjúki ekki af, þegar það er orðið frosið.

Því hefur verið haldið fram af sumum að Björk og Reyni eigi að rækta í lítt frjóri, áburðalitlri mold, saman borið við vaxtarskilyrðin villtra jurta, en reynslan sýnir annað. Plöntur á vel á komnum beðum, eru með þykkum dökkgrænum gljáandi blöðum, eins og kópalinn hestur.

En um fram allt, berið ekki áburð að trjástofnunum á haustin, það getur feigt þá, setjið heldur þökur með stofninum, það heldur líka grasrótinni niðri, og skýlir, svo moldin fýkur ekki frá.

Hirðing: Ekki þarf að taka það fram að nauðsyn ber til að hirða frækassana, svo að ekki kafni allt í illgresi. Gæta má þess að kímblöð birkisins eru lík og arfans, nema ekki, þegar 3ja blaðið er komið, er plantan greinileg. Það er vandi að reita frækassana, svo að yfir borð moldar , haggist sem minnst er þá gott að styðja með fingrunum vinstri handar á moldina, þegar arfinn er tekinn. Arfinn má aldrei ná, að festa rætur í frækössunum, verður að reitast strax og kimblöð hans vaxa. Undir striganum verður hann langur og linur.

Ef 3ja-4ja ára plöntur eru gróður settar, fer það eftir stærð þeirra hve þétt skal setja þær. En eigi þær að standa til langframa ber að setja þær helmingi þéttara, en þeim er ætlað æfirúm og flytja svo aðrahverja plöntu síðar. Séu miklar og flóknar rætur t.d. á Reynivið, þá skellið heldur þvert neðan af þeim, heldur en ræturnar bögglast í holunni, troðið fast að þeim, ef stærri plöntur eru, en haldið þeim beinum á meðan. Gætið að fara varlega með plönturnar, svo einkunn toppbrumið skerðist ekki, þá fer hún að vaxa til hliðar.

„Gróðursettu tré, það vex meðan þú sefur.“ Sá sem fer að rækta plöntur lærir líka að elska þær og þá er takmarkinu náð.

Vorvísur

Vindur okkur heilsar hlýr Hverfur klaka snjái Vorið kemur, vetur flýr Vakna blóm úr dái.

Fjöllum uppá fagur snær Fannir snjós þú lítur. Sumar heilsar, sólin hlær Sunnan gola þýtur

Einar Ólafsson.

Ferðasaga

Einn sólbjartan sumardag, lögðum við þrír karlmenn og ein stúlka af stað í ferðalag á spánýjum landbúnaðar jeppa, sem úthlutað hafði verið af miklu réttlæti til eigandans fyrir skömmu, öllum hugsandi mönnum til hrillingar.

Ferðinni var ekki heitið langt aðeins hérna suður í mosfellssveiti á íþróttamót, og af því að eg er mjög mikill íþrótta unnandi hlakkaði ég mjög mikið til. Okkur gekk vel og segir ekki af ferðum okkar fyrr en við komum suður í kollafjörð, þá fór stúlkan sem með okkur var að taka upp spegil, varalit og púður og snirta sig í framan: „já ekki var ég svona í mínu ungdæmi, þá blómstraði ég í öllum regnbogans litum, og ekki var nú að tala um að ég þyrfti að mála mig þá, en mikið vildi ég að sá langi yrði þarna, þá er víst, að ég fengi marga kossa.“

„Hvað lengi?“ varð mér á að spyrja. „Hvaða langi, mikil forvitni er í þér greyið mitt, og ég skal segja þér það, að þegar ég var ung eins og þú, þá hafði ég vit á að þeigja.“ Varla hafði hún þagnað, er við ókum fram á tvær stúlkur.

„Hæ, hæ, stoppaðu bílstjóri,“ kallaði stúlkan er með okkur var. „Þarna eru vinkonur mínar, stoppaðu fljótt, ég veit að önnur er skemmtilegri heldur en sú sem er leiðinlegri.“

Nú stansaði bíllinn og bílstjórinn bauð ungfrúnum upp í, og þær þáði það mér til mikilla leiðinda.

„Hvað eru þið að fara?“ spurði stúlkan sem með okkur var.

„við erum að fara á íþróttamótið.“ „Á mótið! Ég er líka að fara á mótið, mikið er það gaman, þá verðum við samferða.“

Nú komum við loks á mótsstaðinn. Mikil óskup, þarna voru tjöld, hlaupabrautir, og að ógleymdri stökkgrifju. Lítið sáum við af fólki, en er við gættum vel að sáum við einn íþróttakappa vera að æfa sig.

Nú komu til okkar strákar tveir með skipstjórahúfur á hausnum og heimtuðu að við keyptum af þeim aðgöngumiða, og til þess að bjarga lífi og lúnum keyptum við mið fyrir okurverð, síðan fóru gerfiskipstjórar þessir sína leið og stúlkurnar, sem komu upp í til okkar hjá Varmadal fóru líka.

„Þetta er nú auma íþróttamótið.“ Sagði stúlkan sem var með okkur, eitthvað annað voru mótin þegar ég var ung sú var nú liðin. Ekki er sá langi þarna, útséð er um það. Kannski að við skreppum hérna svolítið austur fyrir, og förum svo til baka og þá getur verið að það verði orðið skemmtilegra á blessuðu íþróttamótinu.“ Bætti hún við.

Nú ökum við austur þingvallaveg, og er við vorum komin svolítið austur fyrir bústað sálmaskaldi kommúnista, þá stakk bílstjórinn upp á það avið snerum við og færum til baka. „Nei, nei, farðu svolitið lengra.“ Bað stúlkan, og enn heldum við áfram.

Nú fór vegurinn að gerast vondur mjög. „Mikið er vegurinn holóttur,“ sagði stúlkan, ekki er hann betri, en þegar ég fór hér á móturhjóli með ungum og fallegum manni einu sinni þegar ég var ung, þá hossaðist nú herra minn trúr. En hvernig er þetta, hver á að hugsa um að hafa þennan veg færan.“ „Það er nú ríkið.“ Sagði ég. „Já það er nú það, en mikið er ríkið í kjósinni slæmt ekki leggur það vegi heim á nærri alla bæi.“ Sagði stúlkan.

„Það er ekkert sérstakt ríki í kjósinni.“ Sagði ég, það er bara hreppsnefnd.“

„Mikið er þá hreppsnefndin í Reykjavík góð.“ Sagði stúlkan. „Því hún lætur leggja steiptar götur heim á hlað á hverjum einasta bæ í Reykjavík. Eitthvað var það nú annað í mínu ungdæmi.“ „Eigum við ekki að snúa við.“ Sagði bílstjórinn. „Nei, förum svolítið lengra.“ Sagði stúlkan.

Og enn héldum við áfram, og aftur vildi bílstjórinn snúa við, en stúlkan halda áfram, og loks rann bíllinn ofan í Almannagjá, auðvitað eftir veginum. „Eigum við ekki að fara í Valhöll og fá okkur kaffi.“ Sagði stúlkan.

„Já,“ svaraði bílstjórinn, það er líklega best.

Svo ókum við sem leið lá niður að valhöll og fórum inn og pöntuðum okkur kaffi, og eftir að hafa beðið í tvo klukkutíma fengum við loks, og er við höfðum lokið við það árans skolp, fórum við út og uppí bílinn og ókum af stað. Er við komum upp í Almannagjá stönsuðum við. Við vorum með myndavél með okkur og stúlkan var með filmu, sem hún lánaði mér. Ég gekk nú upp á hamragirðinguna og fór að taka myndir yfir hið gríða mikla og fagra umhverfi. Átta myndir tók ég, en þegar þær voru framkallaðar var ekkert nema svartnættismyrkur á þeim, annað hvort hef ég haldið vélinni öfugri eða þá að filman hafi verið síðan úr ungdæmi stúlkunnar.

Nú héldum við af stað heimleiðis og segir ekki af ferðum okkar fyrr en við komum niður í Mosfellssveit. Þegar við komum á mótstaðinn voru það engin tjöld ekkert fólk og ekki neitt nema gras, og engin merki þess að þarna hafi verið íþróttamót.

„Það hefur víst allt verið uppnumið,“ sagði stúlkan. „það var gott að við vorum ekki þarna þegar þetta gerðist.“

Nú komum niður á veginn. Þar var þá orðið rausnarball í bragg. Þar var okkur sagt að íþróttamótið hafi ekki orðið uppnumið, og nú væri balli byrjað, sem væri vant að halda ða eftir svona miklum og reisilegum mótum. „Afskaplega hefur mótið staðið stutt,“ sagði bílstjórinn.

„Já, já.“ Sagði maðurinn, sem við vorum að tala við. „Þetta er svo mikill dugnaður hér á öllum sviðum, það er sama hvað það er, þá er alltaf vandvirknin og hröð handtök á öllu eins er með íþróttiranr , Þeir eru ekki að neinu dúttli piltarnir hér, nei. Ónei, þeir flýta sér að ljúka því, sem þeir þurfa að gera, og af því að eru mótin svona stutt heima.“

„heyrðu, hvernig er .ap fæast nokkurstaðar , filmur í myndavélar hérna?“ Spurði stúlkan. „Já, já, mikil óskup,“ sagði maðurinn. „Það er fyrirtæki eitt þarna uppfrá í húsunum þarna,“ og þar fáið þið filmur bara ef forstjórinn er við, hann er ekkert viðkvæmur fyrir því að versla á sunnudögum.“

Nú ókum við upp eftir að húsum þessum, og komum við að stórum braggadyrum er voru opnar, og datt okkur í hug að í bragga þessum væri verslun forstjórans. Nú gengum við inn um dyrnar. Varla höfðum við litið í kringum okkur, er stólpakerling ein kemur æðandi með kökukefli í hendinni.

„Er e-er þetta filmu s-s-sala,“ stamaði ég og dauðskelkaður.

„Hvern fjandinn eruð þið að flægjast æfti kerlingin. Filmusala, filmusala anskotans vitleysa er í þér, þetta er eldhús forstjórans, en engin skransala. Svona snautið þið út.“

Við flýðum í dauðans ofboði, og kerlingin skellti aftur hurðinni svo hrikti í öllu.

Nú fórum við upp í bílinn og ókum af heimleiðis því ekki vildum við leggja okkur í meiri lífshættu og heim komumst við slysalaust en lítið þótti mér af þessum flækingi á íþróttamótið sem ég var svo aldrei á og getið þið skylið því þið vitið hve mikill íþrótta unnandi ég er.

Einar Ólafsson

Ólafía Lárusdóttir skrifaði blaðið

Hreiðar heimski

6. tölublað 1948

29. árgangur

Árið 1918 var að mörgu leyti merkilegt ár í sögu afkomu okkar íslendinga. Í byrjun ársins gengu mestu frosthörkur sem komið hafa á þessari öld. Komst frostið upp undir 40° á celsius, þar sem kaldast var á landinu. Varð mjög þykkur klaki í jörð, og vegna þurrviðra vorsins fór hann ekki úr jörð, fyr en síðla sumars. Það hafði aftur þær afleiðingar, að grasspretta varð mjög lítil heyfengur bænda með alminnsta móti, og þrátt fyrir góða nýtingu, þá urðu þeir að fækka skepnum sínum. Um haustið barst til landsins mannskæðasta farsótt, sem komið hefur yfir landið síðan Svartidauði og Stórabóla geisuðu það var Spánskaveikin svokallaða. Aðeins þeir sem lifað hafa slíka sótt geta gert sér í hugarlund, þvílíkur ömurleiki og erfiði fylgir slíku. Heimilin eru sjúkrahús, með oft takmarkaðri hjúkrun og hjálp, með dauðann í nánustu

nálægð, sem kippir ástvinum og nágrönnum unnvörpum af braut lífsins. Það er von mín og ósk að við þurfum aldrei að lenda í slíku framar.

En svo sást sólskinsklettur eins og skin milli skúra mitt í ömurleik pestarinnar. 1. Desember fær ísland viðurkennt sjálfstæði sitt, auðvitað með nokkuri íhlutun af Dana hálfu fyrstu 25 árin, en að þeim tíma liðnum algert sjálfstæði ef íslendingar vildu og auðvitað vildu þeir það. Það var það sem margir góðir íslendingar höfðu barist fyrir í ár og aldir, og hver sannur íslendingur hefir átt í sál sinni að landið yrði frjálst og fullvalda ríki, og verði það um alla framtíð. 1918 voru raddir til á Íslandi, sem efuðu, að íslendingar gætu staðið einir sem fullvalda þjóð, en við lýðveldistökuna 1944 svaraði þjóðin einum rómi, við viljum við getum, við skulum vera fullvalda, og hún sór þess dýran við að glata því aldrei að sjálfráðu.

En hvað hefur nú gerst með þjóðinni þessi 30 ár, sem liðin eru síðan hún fékk fullveldisviðurkenningu höfum við gengið til góðs, götuna fram eftir veg, og ég vil svara því hiklaust játandi. Ég efast ekki um að 1918 hefur þjóðin átt sinn óskalista eins og nú, og hvernig svo sem hann hefur verið þá er víst að hann hefur ræst á flestum sviðum og víða farið fram úr áætlun. Það hafa orðið meiri framfarir á þessum 30 árum en nokkurn hafði dreimt um.

Í því á sjálfstæðismeðvitund þjóðarinnar drjúgann þátt. Óskalisti þjóðarinnar er glæsilegur nú, en það er enginn ástæða til að efast um að hann standist og vel það. En ef við lítum okkur ennnær þá sjáum við að hver sveit og hvert heimili á sinn óskalista, og þó að þeir séu nokkuð háðir óskum og getu þjóðarinnar þá hafa þeir sína sérstöðu. Hvernig skyldi óskalisti sveitar okkar líta út nú. Ég veit að hann yrði með ýmsu móti eftir því hver hann byggi til. En ég ætla að minnast á nokkra liði, sem alltaf hljóta á honum að vera.

Að ræktunarland sveitarinnar aukist svo, að enginn bóndi þurfi að afla heyja með rányrkju, og æska sveitarinnar þurfi ekki að flýja vegna vöntunar á jarðnæði. Einnig að vélaaflið létti strit handargeri framleiðslustarfir enn eftirsóknarverðara. Að samgöngur batni, komist í það horf að góður bílvegur liggi að hverjum bæ sveitarinnar og bifreið á hverju heimili til gagns og skemmtunar. Sími á hvert heimili til gagns og ánægju. Og nú kem ég að stærsta lið óskalistans þ.e. rafmagninu. Það er áræðanlega von og ósk allra að fá það sem fyrst frá tryggu orkuveri það opnar svo aftur leiðir til gagns og þæginda. Við heyþurftun, og notkun ýmiskonar heimilisvéla, og jafnvel iðnaðar, auk ljóss og hita. Margt fleira er á óskalista okkar og á hann bætist alltaf um alla framtíð. Ef við ættum engar óskirm og hefðum engar vonir um að óskir okkar rættust, þá væri lífið lítils virði. Við höfum unnið sigur í fullveldismálinu og marga aðra sigra. Það hefur gert okkur sigur viss. En höfum í huga að meiri vandi er að gæta fengins fjár en afla þess.

Óskir okkar felast flestar, fullveldis á stóð

hamingja og heilir hestar heimili, sveit og þjóð

Ólafur Ágúst

Miðasala

Hægra megin við innganginn í félagsgarð er gat á veggnum. Þar fyrir aftan er ofurlítið herbergi, þæginda snautt að mestu, einn miðstöðvarofn og ljósastæði. Í þessu herbergi eru miðar seldir að dansleikjum, og þá er þetta áðurnefnda gat notað. Undan farin þrjú skipti sem skemmtanir hafa verið haldnar í Félagsgarði hef ég, ásamt Steinari á Valdastöðum dvalið, mestan hluta þann tíma, sem skemmtanirnar hafa staðið. Atvinnan hefur verið að selja miða. Við tökum okkur stöðu, sitt hvoru megin við gatið klukkan rúmlega 10 að kvöldi. Ég með nokkra tíu og fimm króna seðla og Steinar með aðgöngumiða. Það líður sjaldan langur tími þangað til sala hefst. Viðskiptavinirnir koma akandi á bílum bæði sunnan og norðan, staðnæmast fyrir utan gatið, eftir að hafa stigið út úr bílunum, og kaupa miða.

Sumir eru „kenndir“ sem kallað er, sumir fullir aðrir alsgáðir. Flestir halda áfram inn ganginn og upp í danssal. Hljómsveitin er byrjuð að leika, og nú færist líf í tuskurnar.

Piltarnir líta í kringum sig og gá að dömu, laga bindið og greiða sér, stúlkurnar fara inn á snyrtiherbergið, púðra sig og mála, skafa neglur og lagfæra hárið. Allt gert til að líta sem allrabest út. En innan við gatið stöndum við Steinar og strjúkum sveittan skallann, þegar mesta ösin er liðin hjá, milli þess sem við teljum, hann miðana en ég peningana. Tíminn líður, það er orðið lítið að gera hjá okkur. Klukkan er langt gengin í tólf. Sá tími, sem öllum þeim, sem lífsanda dregur er eðlilegast að sofa. En hérna er annað uppi á teningnum. Þetta er sá tími sem mest er um að vera á þessum stað. Salurinn er orðinn þéttskipaður fólki, sem svífur um gólfið eftir hljóðfalli harmonikunar og slætti trumbunnar. Ánægjubros leikur um andlit sumra, aðrir standa fyrir innan salardyrnar og horfa á. Umgangur er mikill, því að í mörgu er að snúast, sumir fara út aðrir inn. Allsstaðar er líf og fjör. En innan við gatið stöndum við og teljum miðana og peningana, og gjótum hornauga til þeirra sem eru á leið eða búnir „að slá sér upp.“ Þegar þessi tími er kominn eru sumir farnir að þekkja mig frá því ég var í Vestmannaeyjum eða á Siglufirði, en þar segist ég aldrei hafa komið, og kemur það mörgum á óvart. Annars er rólegt þarna í herberginu hjá okkur og nægur tími til þess að láta sér detta ýmislegt í hug athuga umferðina og hlusta á músíkina. Kl. 1 er starfi okkar lokið að mestu, þá er einn tími til stefnu. Við erum stirðir í fótunum eftir þriggja tíma törn. Dansleikurinn er orðinn fullur af fólki, loftið inni er orðið vont og gólfið orðið skítugt og stamt.

Söngur og hávaði heyrist frá þeim stöðum, sem kaffið er drukkið, hljómsveitin í hinum enda hússins færist í aukana til að yfirgnæfa hávaðann, og innan um þetta blandast samtal, hlátur og skóhljóð fjöldans.

Innan skammst fer fólk að tínast burtu, sumt með ánægju í huga aðrir e.t.v. líkir og þeir komu og engu nær takmarkinu. Alltaf eru einhverjir, sem verða útundan, þeir eru úrillir og hafa allt á hornum sér, vill þá oft slást upp í vinskapinn, sem stundum endar með riskingum. En hvers vegna? Yfirleitt má segja, að eftir því sem minna er af dömum, eða piltarnir yfirgnæfandi meirihluta, því meiri órói, því meiri riskingar og hvers vegna? Vegna þess að danssamkomur eru hjá fjöldanum kapphlaup um maka fyrst og fremst. En um það skal ekki rætt frekar. Ég er kominn út í allt og umfangsmikið málefni. Klukkan er orðin tvö. Ballinu er slitið. Allir vilja komast sem fyrst út. Húsið, sem var í rúma þrjá tíma að fyllast, tæmist á örskömmum tíma.

Fólkið ver sitt í hvora áttina, talar daginn eftir um það, sem skeði, og eftir það fer það að hugsa um og hlakka til næstu samkomu.

Hvað skeður þá?

Njáll Guðmundsson

Sigga gamla.......

Það var á sumarskemmtun ungmennafélagssins, sem ég sá Siggu gömlu fyrst. Ég hafði komið í sveitina um vorið, og dvaldi á prestsetrinu hjá móðursystur minni, prestfrúnni, og manni hennar. Það átti að heita svo að ég væri kaupamaður, en ekki var mér haldið strangt til vinnunar. „Blessuðum drengnum veitir ekki af að jafna sig eftir prófið,“ sagði frænka mín. Jæja, gagnfræðiprófið hafði ég lokið um vorið, með sæmilegum árangri, miðað við framlagt erfiði. En þetta var á þeim gömlu góðu dögum, þegar gagnfræðingur var ofurlítið meira en auðsvartur almúinn.

Síðari hluta ágúst var skemmtun ungmennafélagsins haldin. Hún hófst með ræðuhöldum, íþróttum, og öðru, sem slíkum skemmtunum tilheyrir, en frónt var sagt, hafði ég lítinn áhuga fyrir slíku á þeim árum. Það var fyrst þegar dansinn byrjaði, að mér fanst skemmtunin byrja. Það hafði verið fenginn héraðsfrægur harmonikuleikari úr næstu sveit, og þandi hann hljóðfæri sitt af mikilli list og dugnaði, eins og orðstýr hans var sambóðið. Dansinn dunaði, og ég sveif um gólfið með yngismeyjar sveitarinnar í fanginu, æskurjóðar og brosmildar.

„Dömufrí,“ kallaði formaður félagsins. Það varð svolítið hlé. Stúlkurnar voru hikandi við að nota rétt sinn. Þær hrisluðust á, tvær og þrjár í hóp. Voru auðsjáanlega að eggja hvora aðra að fara af stað, en enginn virtist vilja taka sér forystuna.

Ég gaf mig á tal við Sigga á Bakka á meðan. Hann var búfræðingur, hafði tekið próf um vorið. Við vorum ornir nokkuð kunnugir, enda einu menntamennirnir í sveitinni af hinum yngri mönnum.

Ég gaf Dísu á Hóli auga í laumi. Mér fannst hún ansi snotur stelpa, og var ekki vonlaus um að álit hennar á mér væri eitthvað í litlum anda. Þá var allt í einu komið við handlegginn á mér. Ég leit við. Hjá mér stóð kvennmaður, auðsjáanlega komin all-langt yfir fertugustu ár æskunnar. En það virtist svo, sem hún hefði ekki sætt sig við þá ráðleggingu tímans. Hún var smávaxin, og bar enn meira á því, sökum þess, að kjóllinn sem hún var í, náði ekki nema rúmlega að hné. Klæðnaður hennar hafði farið ungri stúlku príðilega, en á henni gerði hann aðeins fingraför áranna enn ljósari. Hún hallaði höfðinu ofurlítið, og leit á mig á ská, svo hneigði hún sig fyrir mér, með smá beygju í hnjánum, og bros sem átti víst að vera ljómandi en mér fannst hálfgerðar grettur. Mér fanst ókurteisi að neita, jafnvel þótt ég sæi, að Dísa á Hóli væri staðin upp og stefndi til okkar Sigga. Ég heyrði hrimta í Sigga á bak við mig. Bölvaður, hann gat hlegið. Spilarinn frægi spilaði polka, og ég þeitti kerlingunni um gólfið, í máttvana reiði, en galt þó mest sjálfur gremju minnar, því hún var ótrúlega þung þó lítil væri. Dansinum lauk , og ég sleppti henni á miðju gólfi. Það var þó ekki laust við að ég skammaðist mín, því auðvitað átti húin sama rétt á að skemmta sér og aðrir í félaginu. En þegar dansinn hófst aftur, sá ég hana stefna til mín, þá fór ég út. Siggi kom út rétt á eftir mér. „Til hamingju, það lítur út fyrir að Sigga-gamla hafi útvalið þig sem ballherra, sagði hann, og mér virtist flottið á honum verulega andstiggilegt. „hvaða kerlingafjandi er þetta“ sagði ég. Hún er hálfgeggjuð, greiið, flæktist á flestar skemmtanir, sem að haldnar eru. Þar húkir hún á bekkunum mest alla nóttina því enginn dansar við hana óneiddur. Annars virðist henni lítast allvel á þig. Ég leit fyrirlítlega á hann, og virti hann ekki svars. Svona fræðbúðing!!! Ég labbaði út í mó og settist, spennti greipar um hnén og horfði út í loftið. Ég var viss um að ef Dísa gæti rekist út og séð mig svona, þá mundi hún halda að ég væri skáld. En hún virtist una sér vel í dansinum. Jæja, skyldi þetta dömufrí ekki vera búið. Ég áræddi að fara inn. Jú hamingjunni sé lof. Ég fór að athuga hvaða dömur væru lausar. Siggi var auðvitað búinn að ná í Dísu. „Eigum við ekki að fá okkur einn dans.“ Það var Sigga-gamla. Röddin var skræk. Það er herrafrí sagði ég þurrlega og gekk burt til þess að bjóða Lóu í Dal upp. Hún var ekkert sérstaklega lagleg, en hún dansaði eins og engill. Við dönsuðum hægan val. Mér var litið til Siggu-gömlu. Hún var á leið að einum auða bekknum. Mér fannst hún væri enn minni en áðan þegar ég sá hana fyrst, og nú brosti hún ekki. Eiginlega var ég ekkert ánægður en gat ekki kerlingarálftin dansað við einhvern annan. Ég fór af dansleiknum nokkru áður en hætt var. Það var ekkert gaman á þessum sveitaböllum.

Hvernig skemtirðu þér í gær Baddi minn? Sagði frænka mín daginn eftir, þegar ég var að drekka morgunkaffið, hádegiskaffið hefði líklega verið réttara að segja. Ó, það var ekkert í þetta varið, og svo var einhver kerling alltaf að ásækja mig. Það hefur þó ekki verið hún Sigga-gamla? Jú svo kallaði Siggi á Bakka hana. Ójá hún má muna tvenna tímana, auminginn, en líklega er það lánið hennar, að hún man ekki. „Nú þekkirðu hana?“ Nei ekki beinlínis, en ég hef heyrt töluvert um hana. Er eitthvað sérstakt með hana, frænka? Auðvitað er eitthvað

sérstakt við alla, en flestir hafa vara lag á að vera eins og fólk er flest. Eins og kallað er. Æi, góða segðu mér eitthvað af kerlingunni, á meðan ég er að drekka. Það er nú í rauninni ekki mikið að segja. Þó get ég sagt þér það, að einu sinni þótti Sigga einhver glæsilegasta stúlkan í þessari sveit. Hún var heitbundin ungum pilti, bóndasyni af næsta (sveit) bæ. Svo var það einu sinni að þau ætluðu á skemmtun, sem halda átti í kauptúninu, hérna handan við fjörðinn. Þetta var um vetur, og höfðu gengið töluverð frost, svo að fjörðurinn hafði lagt. Sigga og fleira fólk hafði farið ríðandi inn fyrir fjörðinn, en Álfur, hann hét það pilturinn, sem Sigga var trúlofuð , vildi endilega nota skautafærið á firðinum. En ísinn reyndist svikull. Þeir heyrðu hljóðin í honum í kauptúninu, en það tókst ekki að bjarga honum. Hann hefur aldrei fundist. Sigga frétti þetta þegar hún kom í kauptúnið. Hún fór strax heim. Næstu daga lá hún í rúminu, og talaði ekki við nokkurn mann. Svo virtist sem ofurlítið frá af henni. Hún fór að klæða sig en virtist alveg sinnulaus. Á Álf minntist hún ekki. Svo var einn dag, að það fréttist, að halda ætti skemtun í næstu sveit. Sigga fór strax að búa sig af stað. Foreldrum hennar þótti vænt um þetta. Héldu að nú væri hún að hressast. Þegar hún kom á skemtunina fór hún að spyrja hvort Álfur væri kominn. Þá skyldu menn hvers kyns var. Hún sat alla nóttina á sama stað, og dansaði ekki neitt. Svo fór hún heim. Enginn sá nein geðbrygði á henni. En eftir þetta fór hún að sækja hverja skemtun. Fyrst í stað spurði hún alltaf eftir Álfi, en svo hætti hún því, sat bara og horfði á fólkið, sljógum augum. Árin liðu. Foreldrar hennar dóu, og þá gór hún að flakka um sveitina, var nokkurn tíma á hverjum bæ. Hún var vel verki farin og vann við heimilisstörf á bæjum, þar sem hún dvaldi í hvert sinn, svo að það var ekkert amast við henni. Hún hafði fengið dálítinn arf, og notaði hann eingöngu til þess að kaupa föt og ýmsa skartgripi. Skemtanir sótti hún, hvert sem hún frétti til þeirra í nágrenninu. En svo hætti hún að láta sér nægja að horfa á. Hún vildi taka þátt í glaðværðinni sjálf. En það var orðið of seint, ungu piltarnir komu sér hjá því að dansa við hana, eftir því, sem þeir gátu, en því fastar sótti hún á. Það var eins og hún hefði ekki orðið þess vör, að æskan var horfin frá henni, og aldrei vildi hún dansa við aðra en ungu menninga. Eldri mennirnir, sem alist höfðu upp með henni, buðu henni stundum í dans. Hún þáði það að vísu, en með þótta og lítillæti. Þess varð enginn var að hún kannaðist við þá, sem gamla félaga. Þetta var nú sagan af henni Siggu-gömlu. Ég þakkaði frænku minni söguna og kaffið, og fór út að sinna heyverkum. En ég gat ekki að því gerð að hugurinn hvarlaði til Siggu, og ég sá hana þar sem hún gekk að auðum bekknum um nóttina, lítil og loðin. En þessi áhrif hurfu brátt fyrir öðrum nýjum og skemtilegri. Það réðst svo að ég yrði um veturinn hjá frænku minni. Mér líkaði vel í sveitinni, presturinn ætlaði að hressa svolítið upp á lærdóminn minn, áður en ég héldi lengra á menntabrautinni. Milli jóla og nýjár var aftur haldin dansleikur í ungmennafélagshúsinu. Ég fór að sjálfsögðu þangað, ekki veitti af að hrísla af sér bókaritið, sem farið var að hlaðast á mig. Nokkru eftir dansinn byrjaði kom Sigga. Hún hafði orðið heldur sein fyrir. Færðin var ekki góð og hún var gangandi. Það var hún alltaf. Það var gáski í mér. Dísa á Hóli hafði verið óvenjulega ástúðleg við mig, og ég sveif í rósrauðum skýjum vonarinnar. Heyrið þið strákar sagði ég við Sigga, og nokkra fleyri, sem að hjá okkur stóðu. „Eigum við að reyna, hvort að Sigga-gamla klárar sig af því að dansa í alla nótt?“ Þeim fanst þetta príðilegt. Hver átti að taka við af öðrum eftir stafrófsröð. Siggi skildi byrja, og ég næstur, og svo hver af öðrum. Um leið

og hver lauk sínum dansi, tók sá næsti við. Við þeittumst með Siggu um gólfið, en hún virtist taka því með mestu ánægju. Þegar fyrstu umferðinni var lokið, náði ég í Dísu á Hóli. Ég ætlaði að fara að segja henni frá þessari ágætu hugmynd sem ég hafði fengið en hún far fyrri til. En hvað það er fallegt af ykkur að dansa við Siggu-gömlu, „aumingjan“. Nú, hún tók það svona. Ég sá enga ástæðu til að leiðrétta þann misskilning. En eftir þetta sveiflaði ég Siggu mjúklegar en áður. Og mér sýndist ekki betur að hinir strákarnir færu að gera það líka. Það var liðið á nóttina og fólki fór að fækka. Síðasti dansinn var kallaður. Ég ætlaði að hraða mér og ná í Dísu, en Siggi varð á undan. Þú átt að taka Siggu mína sagði hann. „Hvaða vitleysa, við sleppum þessum danski.“ Ég held nú ekki, þú stakst upp á þessu, og getur ekki skorðast undan. Og um leið þaut hann út á gólfið með Dísu. Ég var fyrst að hugsa um að reyna að ná í Dísu á undan, en sá að það var of seint. Ég varð því að taka þessu með karlmennsku. En um leið leit Dísa til mín. Hjartað í mér tók að hamast, og ég fann að Siggi mátti dansa við hana þennan dans, en þann síðasta myndi ég þó eiga. Ég gekk til Siggu-gömlu. Þennan dans skyldi ég dansa eins og það væri Dísa sjálf, sem ég hafði í fanginu. Dansinum lauk. Þakka þér fyrir Álfur, þetta var indisleg nótt, hvíslaði Sigga-gamla, er ég leiddi hana framm að dyrunum. Við buggumst til heimferðar. Ég hafði kvatt Dísu, og fann að í þeirri kveðju fólst meira en orðin sögðu. Það var komið létt við handlegginn á mér. Það var Sigga-gamla. Ætli ég mætti ekki fylgjast með ykkur? Sjálfsagt sagði ég. Við héldum á stað. Viltu ekki leiða mig, sagði hún í þíðum tón, ég er dálítið þreytt. Það er velkomið sagði ég. Hún litraði ofurlítið. Það var víst satt, hún var orðin þreitt eftir allan dansinn. Það var fremur stutt leið að prestasetrinu. Og við gengum rólega. Mösuðum og hlóum. En Sigga sagði ekki neitt. Hún átti heima dálítið framar í sveitinni. Við buðum henni að vera á prestasetrinu um nóttina, en hún vildi ekki þiggja það. Við létum hana ráða. Það var heldur ekkert að veðri, að vísu dálítið frost, en leiðin greiðfær og auðrötuð. Hún þakkaði mér vel fyrir er við kvöddumst. Og Víst látum við okkur ekki vanta á næstu skemtun sagði hún glöð í bragði. Ég horfði á eftir henni er hún hélt fram snæþaktan melinn, lítil og umkomulaus. Svo hvarf hún okkur sjónum. Ég fór inn og háttaði. Danslögin ómuðu fyrir eyrum mér, og ég hugsaði um Dísu á Hóli. Svo sofnaði ég. Frænka mín vakti mig morguninn eftir. Þá hefur hún Sigga-gamla fengið friðinn sagði hún. Hvað meinarðu, er hún dáin? Já hún varð úti í nótt. Það var þó besta veður? Þá hún hefur víst verið þreitt. Hún hafði sest niður unfir steini hérna framm á melum og sofnað. Þar fundu piltarnir hana í morgunn. Hún liggur nú hérna framm í stofunni. Mér brá mjög í fyrstu. Ég klæddi mig. Mér fanst að ég yrði endilega að sjá hana. Ég fór framm í stofuna. Þar hafði hún verið lögð. Og þó fanst mér þetta ekki sama stúlkan, sem ég dansaði við fyrir stuttu. Það gat varla verið að mér hefði fundist þetta andlit ófrítt. Nú var bros á því. Bros ungrar stúlku sem hafði fengið uppfylltar sínar heitustu þrár. Nú var hún flogin þangað, sem að eftir henni var beðið.

I.

Ingi Steinar Ólafsson

Skrifaði blaðið

Hreiðar heimski

2. tölublað 1949

30. árgangur

„Afrekshlaup.“

Það munu vera liðin milli 50 og 60 ár síðan atburður sá gerðist er hér skal frá sagt. Líklega eru árin þó nær 60, er eftirfarandi frásögn greinir. Það mun hafa verið komið framm í október heldur en nóvember, er atburður þessi gerðist. Og var farið að frjósa, en jörð alauð en nokkur svell komin. Tveir menn lögðu af stað í smalamennsku einn dag um þetta leyti sem framan getur. Og var ætlunin að smala Reynivallaháls vestan verðan, og Hvammskletta. Þeir eru all-erfiðir yfirferðar, eins og kunnugir vita, og ekki síst þegar farið er að frjósa. Enda-þótt Jóni Þorleifssyni tækist að ganga um þá alla, eftir að hann var svo hætt kominn, að hann hengi aðeins á litlafingri, og sofnaði í því ástandi. En eftir blundinn veittist honum mjög hægt að ganga um þá alla. En það reyndist ekki jafn auðvelt þessum 2 mönnum, er framangreinar, að minnsta kosti ekki öðrum þeirra. En ekki veit ég hvort að hann reyndi að blunda eftir að hann komst í þann lífsháska er síðar greinir. Annar þessara manna, sem að framan getur. Hét Einar Ásgeirsson, og átti þá heima á Valdastöðum. Er hann látinn fyrir nokkrum árum. Var hann hálfbróðir Guðmundar á Valdastöðum. Hinn maðurinn var Jónas Guðmundsson, þá til heimilis á Sogni. Og mun hann enn á lífi, þegar þetta er skrifað. Jónas fluttist síðar að Bakkakoti í Skorradal. En þegar hann hætti búskap flutti hann út á Akranes, og á þar heima nú er ég best veit. Jónas átti eina dóttir, Lilju, konu Kristjáns Guðmundssonar, frá Þyrli. Munu flestir Kjósaringar bera kennsl á þetta fólk. Nú skal vikið að því, sem bar til tíðinda hjá þessum tveimur smala mönnum þennan dag. Smala þeir nú til og frá um Reynivallaháls. Fara síðan innfyrir og hugðust að sækja kindur í Hvammskletti. Var nú illt yfirferðar um þá, vegna þess, hve frostið var, og nokkur svell til og frá. En uppundan Skeiðhól, en svo heitir hóll einn rétt við veginn. Missir Einar fótana á hálku, var það í dálitlum skorningi, náði hann þó nokkurri handfestu og gat tillt eitthvað í annan fótinn. Þannig hékk hann, og mátti sig hvergi hræra. Jónas var ekki alllangt frá er þetta skeði, gat hann ekki komið Einari að liði af eigin rammleik. Sá hann að þess myndi enginn kostur, nema ná í bönd og mannhjálp til þess að reyna að draga Einar upp, ef ske kynni að hann gæti haldið sér þannig að þar til að hjálp næðist, sem þó var litlar líkur til, þar sem að töluverður spölur var til næsta bæjar. Jónas vissi að bátur var til í Hvammsvík og þá um leið stjórafæri, Jónas vissi, að vel gat líf Einars verið undir því komið hversu tækist að ná í hjálp, enda reyndist það. Jónas var á þeim árum afburðaléttur á sér, en sparaði hann sig nú hvergi. Hann lagði nú leið sína að Hvammsvík, vildi þó svo óhygilega til að þótt var þar heima af fóli er liðveisla gat látið í té undir þessum kringumstæðum. Og stjórafærið var í láni inn á Hvítanesi. Þótti Jónasi þá sem vonlítið væri um björgun til handa Einari þó var Jónas ekki á því, að láta hlut sinn fyr en í fulla hnefana, heldur freisti þess að ná í stjórafærið og einhverja hjálp inn á Hvítanesi. Hófst nú annar sprettur hjá Jónasi og hann ekki

skemmri. Á ótrúlega skömmum tíma, en hann var aldrei mældur, hljóp hann þessa vegalengd, var það (aldrei) haft eftir Einari að hann hefði varla getað trúað því að Jónas hefði á svo skömmum tíma getað komist þessa vegalengd á eiginfótum. En þó var það nú svo. Fékk hann stjórafærið og Helga bónda með sér. Stóðst það á endanum að þegar að hjálpin kom, var Einar að þrotum komin með að halda sér. Var nú stjórafærð rennt niður til hans, og gat hann komið því yfir um sig. Og tókst þannig á síðustu stundu að bjarg honum úr yfirvofandi hættu. Báðir komu þeir heim til sín þetta kvöld, en mjög þrekaðir. Heyrði ég þess getið að Jónas hafi lengi að þessu búið, svo var þrekraun hans mikil. Ef til vill hefur hann náð sér aftur. „og ef til vill ekki.“ En í mínum ungdæmi var þetta talið „afrekshlaup.“

Steini Guðmundsson

Hér að framan er ekki alveg réðð skýrt frá, eftir heimildum frá Jónasi. Hann fór fyrst að Hvítanesi, og síðan að Hvammsvík, því engin karlmaður var heima á Hvítanesi og stjórafærið út í hvammsvík. Fékk hann því hjálp í Hvammsvík og stjórafæri.

St.G.

Vegna þess að ritstjórinn háttvirtur, bað mig að útvega sér sögu, já, meira að segja góða sögu, þá fór ég til sögusmiðs sannorðs vinar míns og bað hann miðla mér af sínum ótæmandi fróðleik. Hann tók vel í það og kemur nú sagan.

Eitt sinn fyrir löngu síðan, samt ekki mjög löngu var ég á bæ í sveit nokkurri sem fjörður einn mikill liggur að, sá fjörður heitir Hákarlsfjörður. Á milli dals þess er ég bjó í og fjarðarbotns er há heiði, hún heitir Víðivallaháls, bak við hálsinn, við fjörðinn er sjávarþorp eitt það heitir Svartanes. Um þetta leiti var enginn íbúanna þar, því þeir höfðu þá um vorið, farið allir í sumarfrí til Ameríku. Mér hafði nú borist sú fregn að stærsta skip vorra íslendinga ætti að leggjast að bryggju í Svartanesi, fullt af fínu fólki úr höfuðstaðnum og átti að halda ball í aðal samkomustað Svartanes, fyrir þettað fólk og aðra góða menn. Nú langaði mig og kaupkonur 2 er voru á sama bæ, og ég, að fara inn í Svartanes og sjá skipið og fólkið, og komast á ballið. Nú er ekki að orðlengja að við lögðum af stað þann dag er von var á skipinu og fórum sem leið lá, þvert yfir dalinn og framm hjá Víðivöllum og síðan upp Kapellustíginn og upp heiðina. Er við höfðum skammt farið skall á niðadimm þoka, svo sem títt er á heiðum uppi og villtumst við brátt af réttri leið. Urðum við nú altekin skelfingu og settumst niður, varð nú þarna stuttur og fámennur fundur til skrafs og ráðagerða og varð það að ráði að ég og yngri og sporléttari kaupakonan skyldum fara og leita að vegarslóðinni en sú eldri skyldi bíða þar sem hún var og áttum við að sækja hana er við hefðum slóðina fundið. Fórum við svo af stað. Eftir stutta stund var ég búinn að týna stelpunni, en fann aftur á móti eldri kaupkonuna þar sem hún sat og beið. „Hvað ertu búinn að vera af henni Völu.“? Spurði hún. „Ég, ég er búinn að týna henni,“ stamaði ég. Bölvaður hvolpurinn þinn, aldrei er hægt að trúa þér fyrir nokkrum hlut svona komdu þér af stað við verðum að leita að Völu greyinu. Nú heyrðum við hljóð dimm og drungaleg komu þau einhverstaðar neðan úr undirdjúpum, að mér heyrðist.

„við stefnum á hljóðið.“ Sagði sú gamla og gengum við nú lengi og komum loks fram á brún heiðarinnar fjarðarmegin. Þar sagði sú gamla mér að bíða og fór hún sjálf að leita að Völu, en ég rölti um þarna á klettunum. Mér varð nú litið upp í þokuna sá ég þá mannveru eina koma þjótandi, ég varð alls hugarfeginn og hélt að þarna væri Vala komin bráðlifandi og kallaði ég á hana, en mér varð heldur illa þegar mannveran rak upp þetta ægilega öskur sem smaug í gegnum merg og bein ég treysti mér ekki að lýsa þeim hljóðum, svo voru þau ægileg, og ekki leið mér betur þegar önnur skessa kom æðandi, ég var fyrst eins og jarðnegldur en þegar ég gat hugsað eitthvað af viti tók ég til fótanna og hljóp niður í snös eina sem var þarna fyrir neðan, þar voru báðar kaupkonurnar komnar. „Bölvað brölt er í þér strákur.“ Geturu aldrei verið kyrr? Sagði sú gamla. Ég svaraði henni ekki en sagði þeim frá skessunum. Hvað er þetta strákur getur þú aldrei hreift þig. Jú, ég gat hreift mig og flýttum við okkur sem mest við máttum niður snarbratta gilskoru. Er við vorum að komast niður úr gilinu varð mér litið upp í klettana, þar stóðu bölvaðar skessurnar hlæjandi, já það voru ljótu hljóðin „drottinn minn dýri“ það hefði nú allt verið gott hefðu þær bara hlegið en nú tóku þær stór og þung björg og fleigði þeim fram af klettunum. Ég treysti mér varla að lýsa næstu augnablikum, grjótið hoppaði og skoppaði, sentist og hrapaði, rigndi og brotnaði í smá mola allt í kringum okkur, og allt loftið fylltist reikjarmökki og neistaflugi en ekkert bjarg hitti mig eða kaupkonurnar, slíkir eru vegir drottins alveg órannsaknlegir og ómögulegt í þeim að botna. Jæja, nú hurfu skessurnar okkur til mikils léttis. Gengum við nú niður í Svartanes, lá skipið þar við bryggju. Þarna var allt fullt af fólki sem hafði komið með skipinu. Við spurðum nú mann sem við hittum hvar ballið væri. „Já það er nú víst þarna,“ sagði hann og benti okkur á stórt hús, það sást varla í það fyrir fólki það hékk á öllum hliðum og stóð í þyrpingum fyrir utan, og komust auðsjáanlega færri inn en vildu. Gengum við nú fram á bryggju og að skipshlið, við komum nú að landgöngubrúnni. Þar hitti sú gamla mann sem hún þekkti, vann sá maður á skipinu. Og bauð hann okkur að skoða allt skipið. Það var nú ekki hlaupið að því vegna þess að um borð var allt fult af fólki og ekki neitt hægt að komast áfram, svo sagði sú gamla líka að við værum svo drullug á löpponum og kynnum heldur ekki að umgangast fínt fólk svo ekkert varð úr skipsskoðuninni. Nú klifraði kokkurinn upp á ráða og fór að leika danslög á grammafón til þess að gera þeim léttara í geði sem ekki komust inn á ballið. En kaupakonan hin gamla sagði að svona tónlist væri hvorki holl né uppbyggjandi fyrir unga og óharnaða unglinga, og okkur mundi best að koma sem fyrst heim og svona flakk væri sér ekki að skapi þetta væri bara til að raska sálarró manna og jafnvel til að koma þeim inn í aðra veröld, það hafði svo sem sýnt sig áðan uppi í fjalli. Nú leitaði hún uppi bílstjóra sem við öll þekkum hann var þarna á sinni 30 manna drossíu og var hann einmitt í þessu að fara heim í dalinn blessaðan. Nú hóaði sú gamla okkur upp í bílinn, og var nú ekið út fyrir heiðina og ók Jónsen bílstjóri heim að sumarkofa sínum á Svíra. Ætluðum við nú að ganga það sem eftir var heim, og röltum við inn með Víðidalahálsi. Ég veitti því nú eftirtekt að mikið íþróttamót var háð niður í Hákarlseyri og hafði ég orð á því að fara þangað, því mig langaði til að skemmta mér eitthvað fyrst ég komst ekki á ballið í Svartanesi. En sú gamla var ekki á því, hún hélt nú að flest væri þarfara en að horfa a þessa aumingja sem halda víst að þeir séu eitthvað að striplast þetta á nærbuxunum, það væri nær að flýta sér heim og snúa einum flekk skækli eða svo, ef það skyldi gera svolitla

glýu. Svona gekk lengi hjá henni, og sitthvað sagði hún fleira sem ég ekki man. Er við vorum fyrir niðan Alvaldsstði kom drossía brunandi á eftir okkur, var þarna kominn presturinn á Víðivöllum og bauð hann okkur bílfar heim að Víðivöllum, og þágum við það. Meðan við vorum að vaða heim frá Víðivöllum yfir ár og mýrar sagði kaupakonan hin gamla, okkur að þetta hefði eiginlega verið alltsaman mesta óráðsflan og mesta vitleysa og það hefði getað kostað okkur lífið og það hefði ekki verið nokkur vafi á því hvar við hefðum lent hefðum við látist í svona ferðalagi. Nú er sagan búin og ég segi þér þessa sögu vegna þess að þetta er í eina skiptið sem ég hef lent í lífshættu. Það má vera að þetta með tröllin sé ótrúlegt . Og hef ég komist að því að þetta hafi verið menn og meira að segja fínir menn úr Reykjavík, sem hafa farið upp í sveit til að reyna að drepa saklaust og friðsamt fólk með grjótkasti.

Svona var sagan hans sögusmiðs og er ég honum sammála um að það er ljótt að kasta grjóti í fólk og ætti það að leggjast niður með öllu.

(Ragnar Lindberg skrifaði blaðið)

Hreiðar heimski

3. tölublað 1949

30. árgangur

Hugsað heim

Þegar ég var ungur heima á íslandi, var það mín heitasta ósk, að komast út í heiminn og litast um. Ótal bækur sögðu mér um önnur lönd, vinir mínir komu úr utanförum og gáfu mér glóandi lýsingar af fegurð stórborganna og öllum skemmtununum þar. En hér var ég að hírast heima í Reykjavík, þar sem hver dagur var öðrum líkari og ekkert skeði, sem gaman var að. Svo fékk ég ósk mína uppfyllta að komast út í heiminn, sá stórborgirnar, tók þátt í skemmtununum og þar sem þær höfðu að bjóða, og skemti mér vel. Stundum hugsaði ég heim, sérstaklega þegar eitthvað amaði að. Á sumrin greip heimþráin mig oft sterkum tökum en það sem ég þráði alltaf mest var sveitasælan og fjallaloftið. Það var undarlegt, því ég var bæjarbarn og þekkti lítið til sveitarinnar. Svo liðu nokkur ár og ég fór aftur til íslands, til Reykjavíkur, og það var gaman að sjá æskustöðvarnar og heilsa upp á ættingja og vini, en landið var svo krjóstrugt, ef ég hugsaði til skóganna ytra, og allt var svo smátt saman borið við stórborgirnar. Nei, ég var víst vaxin upp úr smábæjarlífinu, og langaði aftur út í heimin, og fór utan en á ný. Og árin liðu. Þau þutu óðfluga framhjá og nú atvikaðist það svo, að ég fór til Ameríku. Þar hitti ég fólk, sem var ólíkt fólkinu heima á íslandi, ég vandist amerískum siðum, sem ekkert áttu skylt við íslenska siði. Þar var allt nýtt og hrífandi. En stundum skaut þessari spurningu upp í huga mér, ætli það hafi ekki verið misskilningur, að fara að heiman? Enn liðu mörg ár og Ameríka tók mig traustataki. Ég var önnum kafin, svo það var lítill tími afgangs til

að hugsa heim. Enn stundum, sérstaklega í rökkrinu, greip mig laungun – löngunin að fara heim. Oft fanst mér þreytandi að tala önnur mál og það kvaldi mig alltaf, að geta ekki taka málið við nokkurn mann – fegursta mál allra tungna – málið mitt. Stundum greip mig hræðsla, yfir því að mér fanst ég vera búin að gleima íslenskuni. Á leið minni kyntist ég mörgu góðu og menntuðu fólki, en ég hitti engan, sem var alinn upp við Njálu og Laxdælu. Enginn kunni að njóta þess með mér að lesa Bragarbót Matthíasar. Og enginn hafði heirt getið um Eiðinn hans Þorsteins Erlingssonar. Ég sýndi mörgum myndir að heiman og þeir sögðu að þetta væru falleg fjöll, hvað heita þau? En það hafði aldrei séð Esjuna eða Akrafjall, það hafði aldrei séð sólinga ganga til viðar heima, aldrei séð bjartar sumarnætur eða norðurljós. Það skildi ekki, og kunni ekki að tala um það, sem mér var hjarta næst. Og þegar einhver bað mig að segja frá Íslandi, þá hugsaði ég stundum. Það hefur allan vilja á að skilja, en það er engin fær um að skilja Ísland nema Íslendingur. En þá hélt ég áfram að segja frá Íslandi, frá háttum, bókmenntum og sögu, en það var aðeins vegna þess, að mér fanst, að fólkið yrði að vita eitthvað um landið, mér fanst vanþekking vera svo gífurleg. En það eingin sérstök anægja í að segja frá Íslandi, það var svo ólíkt þeirra landi, íslenskur hugsunarháttur svo frábrugðinn, og stundum vissi það ekki, hvað ég var að segja því. En liðu árin, þó mér findist þau lengi að líða, þá geimdi ég alltaf innst í hug og hjarta, ástina til landsins með svanataung á heiði. Svo atvikaðist það, að ég fór heim til Íslands aftur til Reykjavíkur og heim í fögru sveitina, sem ég gaf á vald allan minn hug og krafta.

Flækingur

Hann vildi ráða

Þetta gerðist einn góðveðursdag í byrjun júní, er ég ætlaði að byrja að temja hest er enginn hafði á bak komið. Ég var aðeins átján ára gamall, en hafði þó tamið nokkra hesta eftir að aðrir æfðari menn höfðu byrjað tamningu á þeim. Hestur sá, sem ég ætlaði að fara að temja, hafði náðst fyrir skömmu og aldrei komið undir manns hendur fyr. Hestur þessi var jarpur að lit, ungur og fallegur, óstýrilátur. Ég var nokkuð upp með mér, en þá dálítið kvíðandi, er ég fór út á skeiðvöllinn. Hesturinn tók strax til óspilltra málanna, tók fyrst mikið stökk, reis á aftur fæturnar setti hausinn undir sig og tók svo aftur stórt og mikið stökk. Að svo búnu hljóp hann af stað með svo miklum hraða að hann og ég huldumst rikmekki um stund. Síðan staðnæmdist hann skindilega reis á aftur fæturnar og jós, sem mest hann mátti, síðan ætlaði hann að hlaupa yfir girðingu, sem var þar rétt hjá, en með snarræði mínu tókst mér að afstýra því. Þegar ótemjan reindi þetta bragð, þreif ég fast í taumana og sló all harkalega í og neiddi hann til þess að hlaupa áfram. En eftir fá augna blik, tók hann beigju og hljóp beint í áttina að girðingunni snarar sér yfir hana en stoppar svo rétt strax. En tók síðan aftur til óspektra málana og reindi nú öll þau brögð sem hann kunni, prjónaði reyndi að bíta og sparka, en ekkert dugði til, á meðan á þessu öllu stóð heirði ég afar mikla skothríð fyrir framan okkur, og Jarpur minn virtist hafa heirt það líka og hætti öllum þessum illu látum, fór að titra eins og hrísla í vindi, við urðum víst báðir hræddir, og ekki síður ég, því ég óttaðist

mest að hann mundi hlaupa með mig fyrir einhverja bissukúluna, ég vissi að þetta mundu vera hermenn á skotæfingum. En að skothríðinni lokinni heirði ég hófadyn mikinn að baki mér, leit við, og sá að þar komu félagar mínir, og fóru mikinn. Þeir óttuðust að ég lægji hjálparvana á vegjinum, eða vildu vita hvernig mér hefði reitt af. Síðan sagði ég félögum mínum upp alla söguna, og fanst þeim tamningin hafa gengið giftusamlega, því á heileiðinni var Jarpur eins og tamin hestur. Ég var líka ánægður með unninn sigur, enda urðum við Jarpur miklir og góðir vinir upp frá þessari fyrstu samveru stund okkar. Það má segja, milli manns og hests, hangir leini þráður.

I.

Skemmtiferð

Laugardag einn í sumar lögðum við þrír strákar úr kjósinni í smá skemmtiferð, var ferðinni heitið til Reykjavikur lögðum við af stað á laugardagskvöldi, ætlunin var að fara vera eftir helgina í bænum og skemmta sér þar. Þegar suður kom var það okkar fyrsta verk að fá Morgunblaðið til að sjá hvar mundi vera mest gaman að skemmta sér um kvöldið. Í því sáum við auglýst ball í Hafnarfirði, við hugsuðum okkur að það gæti verið gaman að vera einu sinni á balli þar. Verðum við komnir á ballið um kl 10 um kvöldið og skemtum okkur hið besta. Segir nú fólk af ferðum okkar þar en á sunnudag kl 2 er við hittumst alir glaðir og ánægðir, þá hugsuðum við að gaman væri að fara í Tívolí og eiða deginum þar, löbbuðum við nú suður í Tívolí, fólkið streimir að í sífellu, og bílaraðirnar lengjast óðum á veginum í kring. Miða salan gekk vel og innan skamms gengum við gegnum galdrahliðið, sem telur gestina sem inn fara. Það sem fyrst dró að okkur athygli, var bílabrautin en þar var þraungt að dyrum. Bílarnir eru knúðir með rafmagni, og er sæti fyrir einn farþega auk bílstjóra. Engin er þar krafin um ökuskírteini, enda var það líka gott fyrir okkur. Því ekki hafði nema einn okkar það. Ekki máttum við dvelja lengi við hvort skemmtitækið því ætlunin var að prófa sem flest af þeim. Næst fórum við í hringekjuna sem var sett upp nú fyrir sumarið, vorum við hálf rægir við hana því að brautin liggur á víxl upp í móti og niður í móti, og hraðinn er geisi mikill. Síðan fórum við í Parísarhjólið speiglasalinn og draugahúsið, og fanst okkur það afar vinsæl skemmtitæki. Í skála all stórum eru gestaþrautir, sem ég er ekki fær um að lísa með nafni, en víst er um það, að þar er hægt að reina þrautir sínar við ýmislegt. Meðal annars gefur þar að líta kassa í einu horninu, er hann gerður til þess að mæla krafta sína, og umbunin sem menn fá við það, er að sjá stúlku hátta sig, og því sterkari sem maðurinn er því betra útsíni fær hann, á öðrum stað í skálanum látum við spá í lófa okkar. Á tjörninni í garðinum eru bátar, sem gaman var að fara út á, en rétt þar hjá er skáli með skotbökkum, og þar fær maður riffla og skammbissur til að skjóta í mark með. Þar eru einnig kastþrautir. Norð-austan til í garðinum er leiksvið, þar fara fram ýms skemmtiatriði og til beggja handa standa súlur miklar þar sem loftfimleika menn sína listir sínar. Nú var liðið að lokum og tími hefur ekki unnist til að prófa öll skemmtitækin að þessu sinni, en vonandi verður það hægt síðar. Lögðum við félagar af stað heimleiðis og vorum ánægðir með skemmtunina þó það hefði verið farið að lækka í budduni

Þorgeir Jónsson

(Þorgeir Jónsson skrifaði blaðið)

Hreiðar heimski

4. tölublað 1949

30. árgangur

Þegar ungur ég var.

Það er skemmtilegt að rifja upp endur minningar frá hinum gömlu og góðu dögum. Það var vorið 1936. Ég var átján ára. Þá fórum við Dagbjartur Gíslason múrara meistara ríðandi upp að Hofsstöðum í Hálsasveit og erum í hestöflunar hugleiðingum. Þá bjó að Hofstöðum Guðmundur heitinn Eyjólfsson og hélt ráðskonu, sem Helga heitir. Hún hafði eignast barn með Helga G. Lauga(?). Var það dóttir sem Helena heitir og var ýmist kölluð Helena fagra eða Stella(?). Helena var á aldur við mig. Ég reið rauðum fjörhesti sem Guðmundur, núverandi mágur minn átti. Hann var óhreinn á gangi en fór vel með mann. Ferðin uppeftir gekk að óskum og gistum við í besta yfirlæti að Hofstöðum um nóttina. Morguninn eftir var farið að reka saman stóð Guðmundar. Talið var að hann ætti a.m.k. 70 hross en töluvert var nú á fjalli. Guðmundur og Dagbjartur fóru saman, en við Helena fagra vorum send austur hálsa og var ég á láns hesti, gráum að lit. Við riðum allt hvað af tók austur undir Kollslæk, en þá taldi Stella ekki þörf að fara lengra. Þarna var fagurt um að litast, enda stúlkan falleg, sem með mér var. Við fórum þarna af baki og áðum og settumst á sína þúfuna hvort í hæfilegri fjarlægð, svo hjartsláttur minn a.m.k. heyrðist ekki. Ég var uppburðarlaus unglingur, hafði varla stelpu kysst, hvað þá meira, en vit hafði ég á því, að Stella leit títt til mín kveljandi augnaráði, en ég sat sem fastast. Þegar hún sá að aldrei yrði af ævintýri með þessum þura Kjósarpilti, gaf hún bendingu um afturreið, þ.e. á bakaleið. Ég lét ekki segja mér þann hlut tvisvar, var víst orðinn hálf smeikur um að falla fyrir fegurðinni. Ég fleygði mér á bak grána, sem þreif skeiðið, enda hafði hann unnið 1. Verðlaun fyrr um vorið á Hofstaða melunum. Heimreksturinn gekk vel og mættum við þeim Dagbjarti og Guðmundi þar sem þeir komu með marglitann stóðhóp vestan að. Öllum hrossunum var safnað saman og þau rekin í þrönga rétt, þarna voru saman komin mörg falleg hross, meðal annara Stella, en svo hét rauðskjótt hryssa, sem Guðmundur átti og var óbyrja, ennfremur tveggja vetra rauðvindótt þengla (?) afar rennileg. Stella var 6 vetra. Báðar þessar hryssur á Dagbjartur nú og eru afburða góð reiðhross. Þá voru þarna mörg álitleg reiðhestsefni ef þau lentu í góðra manna höndum. Ég hafði ekki trú a mér sem hestamanni og hafði meira að segja heitið því, þegar ég var strákur að aldrei skyldi ég hest eiga og allra síst gráann að lit. Þá vildi mér það óhapp til

að gráskjóttur hestur, sem hann Bogi á Reynivöllum átti, en þangað átti ég að fara með hestinn, lenti ofaní frosnu(?) ræsi vestan við Laxárnes og reif af sér einn hófinn frá kviku, og var ekki um annað að ræða, en að lófa honum. Jæja margt fer öðruvísi en ætlað er og svo fór hér. Bjartur kaupir þegar grámoldóttan hest 6 vetra gamlan grannholda en fremur myndarlegan. Auðvitað ætlaði ég líka að fá mér reiðhestsefni en það var bara úr vöndu að velja. Það er best að ég láti þig fá gráskjótt gæðingsefni, undan þessari gráskjóttu hryssu og frænda skeiðhestsins, sem þú reiðst á frameftir í morgun. Hann er ekki nema 5 vetra og verður ljúfur. Nafn hans er Stígandi og kaupverð skal vera 230kr. Þetta segir Guðmundur og bendir mér á fínlegan fold í einu horni réttarinnar. Það varð úr að ég kaupi þann gráskjótta. Við fórum ekki fyrr en morguninn eftir, því dagurinn fór í að handsama og járna gæðingsefnin, og svo hjálpaði Bjartur Guðmundi að marka 8 eða 9 folöld. Það gekk allt slysalaust og vorum við búnir löngu fyrir kvöld. Þegar mjólkað var um kvöldið fór ég út í fjós. Þá sá ég í fyrsta skipti mjólkað þannig að fötunni var haldið milli hnjánna, en það gerði Helga ráðskona, mikið fannst mér sú manneskja hlyti að vera með sterk læri þegar fatan var orðin fleyti full. Ég svaf hjá Bjarti í gestaherberginu eins og fyrri nóttina og sofnaðist vel. Morguninn eftir vorum við snemma uppi og fórum að týjast til ferða. Guðmundur fylgdi okkur á Spora gamla, Hauks bróður síns, það var gamall góðhestur. Unggæðingarnir voru þungir taumnum í fyrstu. Ég teimdi Stíganda minn og var honum ekkert um þetta nýstárlega ferðalag, ýmist stóð hann kyr eða tók kipp áfram og stóð þá ekki nema á afturfótunum. En Mumma rauður lét það ekki á sig fá enda einhver liprasti hestur sem að ég hef komið á bak til að teyma á ótemjur. Ferðin gekk vel heim, en vel minnist ég þess þegar við hittum Jón bónda Pétursson í Geirshlíð í flókadal. Hann tók með nokkrum spámannssvip í taum á Stíganda mínum og kippti í „Já hann fær góðan vinnuvilja þessi grai“ segir Jón. Mikið reiddist ég mannfjandanum fyrir að segja þetta. En seinna hafi ég sannfærst um að þetta er gott orð fyrir viljakraft þessa þarfa þjóns og reyndar fleiri sem þjónustu eiga í tí að láta því, hver afkastar vinnu í nokkrum mæli nema að hafa til þess vilja og hann griðan. Að minnsta kosti er ég viss um að vinnuafköst þjóðarinnar í heild og um leið þjóðarhagurinn væri betri ef þennan umrædda vinnuvilja vantaði ekki í launaskatt þjóðarinnar. Jæja Stígandi er minn fyrstu hestur og er en hinn mesti, enda ekki nema 17 ára. Hann er ákaflega prúður hestur, þó er hann nú soldið varla nógu reistur, enda notaður sem heimilishestur upp á síðkastið. Hann er afar ganggóður töltari á hægum og hröðum gangi og hefur stökkferð á skeiði. Hann er vel byggður. Hálsinn vel settur og höfuðið þétt, eyrun nokkuð há og all vel borin, fætur sterkir, réttir og vel settir við bolinn. Honum hefur aldrei verið misdægurt. Viljinn er góður vinnuvilji. Ég sé aldrei eftir þeim hestakaupum.

Gísli Andrésson

Ræktunar Rabb

Ræktun lýðs og lands, er kjörorð ungmennafélaganna, stefnuskrá þeirra og markmið. Spurningin er svo, hversu staðfastlega hafa félagssamtökin haldið þessu fagra merki á lofti?

Ekki verður því þó neitað, að ýmislegt er um hönd haft innan félaganna sem miðar í þessa átt, til ómetanlegs gagns og blessunar fyrir þjóðina og landið í heild. Þarf ekki að lýsa því fyrir lesendur Hreiðars, hve margþættum menningarmálum t.d. Drengur hefur beitt sér fyrir. En á hitt skal heldur drepið, í pistli þessum sem vangert er til varanlegs tjóns fyrir framtíðina. Frá stjórnarmiði búandlýðsins, er ræktun ekki eingöngu falin í því að slétta túnin og rækta þar kyngóð og afurðamikil grös, heldur einnig hitt , engu síður að rækta þar fleiri úrvals grös. Þessi hlið lýðræktunar ungmennafélagsskapurinn, algerlega látið undir höfuð leggjast að sinna. Getur þó ungum hugsandi manni dulist hversu mikið framtíðarspursmál er í fámennu þjóðfélagi, að þessum ræktunarmálum, sé rækilega gaumur gefin. Innan þessa félagsskapar er stór hópur ungra manna og meyja, sem mikill hagur væri fyrir þjóðarheildina að ýkja kyn sitt og uppfylltu jörðina, eins og mannabörnum var boðið í upphafi vega. Ég tel óþarft að nefna dæmi, máli mínu til stuðnings, hversu mikill fengur væri í því, að þessi eða hinn bætt við sitt og hættu öllu piparstandi. Dæmin eru deginum ljósari, líka farið að kvisast að fleiri en ég, hafi komið auga á þessa hættu, sem af þessu stafar. Það er þegar farið að fljúga fyrir, að við næstu hreppsnefndar kosningar, ætli B-lista menn, að hafa þetta mál sem eitt af sínum aðal trompum, og þykir mér þeim öruggast, að lýsa þegar yfir fylgi við hreppsnefndina, í þeirri von, að ég geti tryggt mér sjötta sætið á listanum. En nú bæti ég aðeins við þeirri áskorun til ykkar lesendur góðir, og tek þar undir með B-lista mönnum „Kjósið enga guðsgeldinga í hreppsnefndina í vor.“ Þá mun okkur vel farnast.

Piparkarl.

Ferðasaga (niðurlag)

Fyrir um það bil tveimur árum flutti Hreiðar-heimski frásögn af ferð fjögurra manna til Hítarvatns. Í lok greinarinnar var sagt að Hreiðar mundi e.t.v. síðar bæta þar einhverju við. Hér kemur niðurlag frásagnarinnar. Við vorum staddir við Hítarvatn að kvöldi dags. Veðrið var ágætt, logn en skýjað og útlit fyrir þurrk, enda voru bændur að snúa heyi á túnum, þar sem við fórum fram hjá. Morguninn efir var komin rigning. Veiðiveður, rögtum við, veiðarfæri voru nú lagfærð og ýtt úr vör á árabát. Einn settist undir árar en tveir renndu færum. Hinn var í landi að matbúa. Ekki leið á löngu uns kippt var í færin, þau dregin inn fyrir borðstokk og rennt út á nýjan leik. Veiði var þó fremur treg þennan fyrsta róður. Næstu veiðiferðir voru til muna veiðisælli, en alls voru farnar 6 eða 7 ferðir og tók hver fer 4-5 st. hver. Vorum við þá búnir að róa um vatnið þvert og endilangt og orðnir kunnugir bestu miðunum. Veiðin nam um 200kg og urðum við að fá hesta til þess að reiða aflann til byggða. Hinn daginn meðan við dvöldum við vatnið fengum við allmyndarlega heimsókn. Þetta var sunnudagur. Ungmennafélagið úr Kolbeinstaðahreppi kom ríðandi á hestum að heimsækja ungmennafélagið Björn Hítardælakappa. Var yfir fjallveg að fara og ætlaði fólkið að hita sér kaffi í skálanum við vatnið. Flest var þetta ungt fólk, ef til vill getur sumt þeirra rakið ætt sína til kappa þeirra sem uppi voru á dögum Bjarna Hítadælakappa. Það mátti líka ætla að fólið hugsaði sér, að það lifði á dögum víkinga, því að svo var að sjá sem það ætlaði að taka

staðinn með áhlaupi. Kaffi sykur, katlar og könnur var þrifið og tekið sem herfang. Við, sem vorum nýkomnir úr einni aflasælli veiðiför og vorum að gera að silungunum, stóðum of horfðum á, reyndum ekki einusinni að verja sigur okkar, svo sem kaffi og sykur. Gáfumst upp bardagalaust. Skálann og áhöldin átum við ekki, en höfðum umráð yfir því meðan við dvöldum þar. Þá er það gamall maður, sem með var í för unga fólksins sem segir „ætli við eigum nokkuð með að taka þetta allt saman, ætli mennirnir eigi þetta ekki, þetta eru veiðimenn, sem fengið hafa skálann leigðan og eiga kaffið og sykurinn.“ Þögn sló á fólkið þetta hafði það ekki athugað „Já, hver fjandinn,“ sögðu sumir. „Það verður að tala við fuglana.“ Nú koma tveir menn til okkar og spyrja okkur um alla málavöxtu(?). því, við áttum kaffið og sykurinn og skálann og áhöldin höfðum við á leigu, en það var margvelkomið fyrir fólkið að hita sér kaffi og gera sér að góðu, það sem til var í kofanum matarkyns. Kaffið var svo hitað og drukkið, við nutum góðra gesta og fengum einnig kaffi. Enda var nú komið fleira fólk, sem seinna var í förum eða hægara fór. Hafði það meðferðis kaffi og kökur. Þar var einnig formaður félagsins úr Kolbeinstaðahreppi, fór hann að afsaka frekju og yfirgang þeirra, sem fyrst komu. Auðvitað sögðum við að ekkert væri að afsaka, og dvaldi fólkið góða stund þarna við skálann, eða þar í kring og skoðaði þarna sögustaði. Einhver okkar benti tveim stúlkum á bátmótor, sem í skálanum var og sagði að þarna væri rassmótor, en þær snéru á sig og hlógu. Ekki veit ég hvað þær hafa haldið, en sennilegt er að slíkt nafn sem rassmótor höfðu þær aldrei heyrt. En svo eru nefndir utanborðsmótorar og notaðir eru á smábáta. Má halda á slíkum vélum undir hendinni og festa þeim með tveim skrúfum á bátinn. Sá galli var á þessari vél að skrúfuna vantaði. Eins og áður segir var aflinn það mikill að flytja varð á hestum til byggða. Fengum við bóndann í Hítardal til þess að annast flutninginn. Notaði hann svo tækifærið og fór með okkur, með ull sína til næsta kauptúns, en það er Borganes. Þegar þangað kom, spurðum við bóndann hvað við ættum að borga fyrir flutninginn á silungnum. Hann setti upp 50 krónur sem sanngjarnt var, en hann spurði aldrei hvað hann ætti að borga fyrir flutninginn á ullinni, heldur sagðist hann borga 15kr. Fyrir sig og ullina og þá ættum við að borga 35kr. Þetta sagði hann svo ákveðið, að við hreyfðum ekki mótmælum, annars ætlðum við alls ekkert að taka fyrir flutninginn. Við vorum búnir að þyggja góðgerðir hjá honum, og þó að við létum hann hafa silung í soðið munaði okkur engu, þó að við flyttum fyrir hann ullina. Ég segi þetta heldur ekki bóndanum til lasts. Búskapur hans í Hítardal sýnir, að þar býr framtakssamur og ákveðinn bóndi. Hýbýli, tún og öll umgengni er til fyrirmyndar. Heiðin suður Borgarfjörðinn er öllum kunn, þar bar fátt til tíðinda. Nú var ekið vestan Hafnarfjalls, inn fyrir Hvalfjörð og suður í Kjós. Allir voru hinir ánægðustu með ferðina. Gott veður, góð veiði, fagurt umhverfi milli tignarlegra fjalla, heilnæmt loft og hæfileg áreynsla, ánægjulegt ferðalag um blómleg héruð veitir hvíld frá hversdagslegum og einhliða störfum.

Njáll Guðmundsson

Hulda Sigurjónsdóttir skrifaði blaðið

Hreiðar heimski

2. tölublað 1950

31. árgangur

Ferð norður í land.

Það er sunnudagur annar júní 1946, sólbjartur og fagur með fuglaklið og vorangan í lofti. Ég labbaði rólega út með fjallinu rétt ofan við vatnið, er lá sem spegill. Hvergi var minnsta gára á því að sjá, en byggðin umhverfis endurspeglaðist fagurlega í því á þessum indæla vormorgni. Fyrsti áfanginn var að ná í áætlunarbílinn, sem fara átti kl 10 af Meðalfellsholti. Taska mín var farin á undan mér, en hún hafði að geyma nesti og nýja skó, en það þurfa þeir allir að hafa, sem leggja upp í langt ferðalag. Þegar ég var nýkomin á holtið kom bifreiðin. Fáir voru farþegarnir. Nú var ekið til Reykjavíkur, einn og einn farþegi bættist í hópinn á leiðinni. Þegar til Reykjavíkur kom, tókum við eftir því að hún var öll fánum prýdd. Jú, það er alveg rétt það er sjómannadagurinn í dag og það var hann, sem nú setti svip sinn á bæinn. En þetta hafði gleymst í sveitinni, mættum við þó vel minnast hans. Minnast hinnar miklu hörðu baráttu, sem sjómannastéttin íslenska á við hafið. Ég fór til vinkonu minnar, sem geymdi fyrir mig saumaðan jakka, er nú skyldi vígður. Ég settist að snæðingi og fór yfir blöðin í leit að einhverri ferð til að komast lengra áleiðis. Nú var ákveðið að fara til Akranes í kvöld og ná svo í áætlunarbifreið norður í land daginn eftir. En af því það var hvíldardagur sjómannsins, þá var eingin skipsferð. Ég hringdi í nokkur númer og spurðist fyrir um ferðir fyrir Hvalfjörð, nú engin ferð til Akranes eða neitt annað í dag, en á morgun. Á bifreiðastöð Heklu fékk ég þær upplýsingar að fara ætti bíll kl.2 upp í Vatnaskóg til að sækja fólk, og ef til vill færi hann út á Akranesvegamót. Mér þótti þetta allgott, þó það sé nokkuð löng leið að ganga þaðan. Ég tók mér far með bíl þessum og var komin á stöðina 20 mín. Fyrir burtfarartíma. Lagt var af stað á tilsettum tíma og voru farþegarnir auk mín, karlmaður einn er ætlaði að fara til Akranes og fjórir útlendingar, ég held Danir, tveir karlar og tvær konur. För þeirra var heitið inn að Múlafjalli, sagði ekillinn. Segir nú ekki af ferð okkar fyrr en við komum hér inn í Kjós, inn fyrir Eyri, þá tóku Danirnir ókyrrast, báðu um að nema staðar, var það gjört og þar með skildu leiðir okkar, þarna mitt á milli Eyrar og Fells. Við héldum áfram ferð okkar, alltaf var sólskin og nú ókum við inn með Hvalfirði, spegilsléttum og fegurð fjallana og umhverfisins heillaði mig. Er við komum móts við Hlaðhamra varð að stöðva bílinn, því nú var farið að sjóða á honum. Karlmennirnir höndluðu brúsagarm, sem illa hélt vatni og báru í honum á hinn heita farkost okkar. Að þessu loknu var ferðinni haldið áfram og ekið stanslaust að Ferstiklu. Ökumaður var ófáanlegur að fara lengra, sagði við gætum setið í, út í Saurbæjarhlíð um leið og hann færi upp í skóg. Nú hringdi samferða maður minn á Akranes og hugðist fá sér bíl þaðan að sækja sig og átti ég þá að fá að vera með. Engan bíl var þar að fá. Hvað er nú til ráða. Það er líklega best ég reyni að útvega bílinn. Ég hringi nú til föður míns og tjái honum vandræðin. Hann leysir fljótt og vel úr þeim sagði að systir mín gæti sótt mig að Ferstiklu og farið síðan á Akranes og var það gert. Þegar þangað kom, sagðist Ásdís systir mín sú er ætlaði norður með mér, að hún hafi verið orðin vonlaus um að ég kæmu þennan daginn. Hún var í

þann veginn að byrja að búa sig á sjómannaballið þegar við komum svo ég slóst í för með henni. Við skemmtum okkur allvel og þar með er þessum fyrsta degi lokið. Nú átti að leggja af stað kl. 9. Við vöknuðum fyrir 7, það hefur víst verið ferðahugur sem sagði til sín, við mösuðum saman góða stund fórum því næst að klæða okkur og líta til veðurs. Það var sólskin og hugsuðum við gott til ferðarinnar. Klukkan rúmlega hálf níu röltum við niður bæinn og niður á bryggju, því þaðan skyldi lagt af stað. Á bryggjunni var krökkt af bílum og fólki. Tveir af bílum þessum áttu að fara norður, annar rauður og hinn grár og stóð hann ofar á bryggjunni. Okkur kom saman um að taka okkur sæt í honum. Þegar við komum þar, var þar fyrir gamall og góður bóndi úr Kjósinni Ólafur frá Vindási og dóttir hans. Þetta þótti okkur nú ekki verra að þekkja eitthvað af samferðamönnum okkar. Nú varð kl. 9, svo korter yfir, síðan hálf tíu, þá loksins kom ekillinn. Sem við farþegarnir vorum orðin svo langeygð eftir, já þeir voru meira segja tveir og var annar þeirra samferða maður minn frá deginum áður og var hann að hefja starf sitt á norður leiðinni með þessa ferð. Nú var ekið upp úr bænum og inn með Akrafjalli, dregið var fyrir sólina en samt milt og gott veður. Er nálgaðist Hafnarskóg gaf að líta vinnuflokka sem ummu að niðurgrefti jarðsíma línunnar norður í Hrútafjörð. Áfram var haldið allt að Hvítárskála. Þar var drukkið morgunkaffið og var þeim, sem úr Reykjavík komu um morguninn með Laxfossi orðið mál á þessari hressingu. Að kaffidrykkju lokinni héldum við áfram ferð okkar um hinar fögru byggðir Borgarfjarðar. Ofarlega í Norðurárdal stóð lítill drenghnokki við veginn. Bíllinn nam staðar og bílstjórinn spurði . „Hvað vilt þú góði minn?“ „Viltu gjöra svo vel og taka þetta að Fornahvammi, annað var það ekki,“ sagði sá litli og fór. Nú bar ekkert til tíðinda, ekið var áfram norður Holtavörðuheiði, þegar komið var norður af heiðinni var skínandi sól um allt og var fagurt yfir að líta. Á stökustað var stoppað, pökkum skilað og farþegar fóru. Þessu næst átti að á, á Blönduósi og þar skildi matast. Við systur máttum þó ekki vera að því, af þeirri ástæðu að við vorum beðnar fyrir pakka til stúlku, sem dvaldist á námskeiði í húsmæðraskólanum þar. En þar sem matsöluhúsið er hérna megin við Blöndu en skólinn hinu megin, var útilokað að við næðum þangað aftur áður en farið yrði af stað. Báðum við því ökumanninn að taka okkur við vegamótin heim að skólanum. Hann sagði: „Já, ef þið verðið komnar, en ég bíð ekki, þið hafið það varla.“ „Allt í lagi við skulum bíða,“ sagði systir mín hlæandi. Við tókum nú á rás og hlupum sem við máttum og er við nálguðumst skólann sá sú til okkar sem pakkann átti. Stóð hún við opinn glugga í kjallaranum og notfærði sér hann sem dyr og kom móts við okkur, bauð okkur í bæinn g veitti okkur mjólk og kökur. Nú þurftum við að flýta okkur til baka og stóð það heima að bíllinn var að koma, við gátum þó kastað mestu mæðinni áður en hann komst alla leið. Nú var ekið til Varmahlíðar í Skagafirði og lítið stansað á þeirri leið. Þegar hér er komið skiljum við, við bílana því ætlunin var að fara að Álfgeirsvöllum í Lýtingsstaðahreppi og er það um 1½ - 2 klst. gangur frá Varmahlíð. Við hresstum okkur á kaffi áður en við hófum gönguna. Hér var sólskin en fremur andkalt. Systir mín hafði farið þetta áður og vissi hvert halda skyldi, ég vissi ekkert. Við gengum nú lengi, lengi eftir allgóðum vegi, síðan út af honum og fórum yfir holt, móa og mýrasund og alltaf var ég að spurja, „hvar er bærinn, er langt eftir enn?“ Loksins er við komum upp á eitt holtið sáum við bæinn í svo sem 10 mínútna fjarlægð. Eftir litla stund koma tvær konur hlaupandi á móti okkur, var það húsfreyjan á bænum og stúlka, sem við þekktum,

sem var stödd hjá henni. Okkur var boðið í bæinn og veittur beini góður. Fórum við seint að sofa, því að nóg var um að tala, sváfum vel því að við vorum þreyttar mjög. Daginn eftir var kuldastormur af norðri og fórum við því minna út en ætlað hafði verið. Okkur var nú sagt um heiti allra þessara fögru fjalla, sem til sást, en ekki get ég greint frá því hér, man það heldur ekki nógu vel til þess. Á miðvikudag fórum við út á Sauðárkrók ásamt húsfreyju. Til fararinnar var fenginn jeppi, enn var kuldastormur af norðri, en sólskin. Á Sauðárkróki dvöldumst við fram eftir degi, fórum í búðir og skiluðum bréfum, sem við vorum beðnar fyrir. Okkur þótti skrítið að þar var allt það fólk, sem í búðina kom látið koma inn fyrir búðarborðið og líta þar á varninginn, en ekki að afgreiðslufólkið rétti það fram sem um var beðið eins og siður er hér syðra. Sérstaklega var það ein búðarhola, sem vakti eftirtekt okkar. Hana átti gömul kona og afgreiddi hún sjálf. Þar var allt á tjá og tundri, ægði þar saman allra ólíklegustu hlutum. Hún bauð fram allt mögulegt, nærföt, sokka, kjóla, blússur, leðurbelti, hnakkólar, dósahnífa og fl. Fyrir ofan kauptúnið eru allháir malarkambar sem Nafir nefnast og er þaðan útsýni gott, en vegna þess hve veður var kalt og hvasst, fórum við ekki þangað. Er á daginn leið, snérum við heimleiðis og gekk það allt að óskum. Næsta dag var rigning en ekki mikill vindur, þá fórum við að Varmahlíð í veg fyrir Akureyrarbílinn, en það var næsti áfangi. Þetta fórum við á hestum og var það góð tilbreiting frá allri bílasetunni. Um kl. 6 vorum við komnar í bílinn og ekið var af stað, farþegar voru frekar fáir og var aðeins ein kona í bekk þeim er við fengum okkur sæti í. Sagði hún okkur það helsta er fyrir augum bar, en hennar fróðleiks nutum við aðeins skamma stund, því að hún fór úr bílnum hjá Silfrastöum í Akrahreppi. Þegar þessi skemmtilega kona var farin, fórum við að líta í kringum okkur þarna í bílnum fyrst veðrið var nú svona vont. Í öðrum bekk fyrir aftan okkur sátu tveir menn er vöktu eftirtekt okkar og helst vegna þess að annar þeirra talaði annað mál en við íslendingar. Hinn mælti hvortveggja á okkar móðurmáli og eins hinu óþekkta. Þegar við komum í Norðurárdal, en svo nefnist dalur sá, er næst liggur öxnadalsheiði hérna megin þá stytti allt í einu upp og komið var sólskin helst það þar til norður yfir miðja heiði, en þá fór að rigna aftur og hélst það sem eftir var leiðarinnar. Til Akureyrar komum við um hálf tíu um kvöldið. Hér vorum við öllu ókunnugar og vissum ekki hvert halda skildi, en ætlunin var að fá gistingu á hótel K.E.A. Spurðum við okkur áfram, en er við komum að K.E.A. var þar ekkert herbergi laust. Svipað var ástatt um fleiri af þessum farþegum, það sáum við að þeir komu hér í sömu erindagjörðum. Afgreiðslustúlkan sagðist nú skildi hringja í hótel Norðurland og spurjast fyrir um herbergi. Jú þar voru nokkur herbergi laus. Nú var um að gera að vera snar, við sáum einn samferða manninn taka sprett. Við þökkuðum fyrir okkur í snatri og tókum á rás á eftir áður nefndum mannim hófst nú spennandi eltingarleikur. Hann var góðan spöl á undan en samt ekki svo, að þótt við mistum sjónar á honum í bili, sáum við hann aftur áður en hann komst fyrir næsta húshorn. Og á þennan hátt fundum við hótel Norðurland og herbergi fengum við strax og nú var allt í lagi. Skömmu seinna fengum við okkur hressingu. Svo fórum við að hátta því við ætluðumst mikið fyrir næsta dag. Sváfum nú af nóttina, vöknuðum kl. 8 að gá til veðurs. Það var þykkt loft og fjöll þau er við sáum voru orðin hvít niður í miðjar hlíðar. Við hölluðum okkur aftur og spjölluðum saman, það lá ekki á að klæða sig. Kl. 9 fórum við að klæða okkur og fá okkur morgunkaffið. Að því loknu fórum við út að skoða bæinn.

Meðal annars fórum við í lystigarðinn, en hann var lítið farinn að blómgast, vegna þess hve snemma vors þetta er. Kirkjan stendur mjög hátt og liggja tröppur frá henni og niður í bæinn, er ég nú búin að gleyma hvað margar þær eru. Eftir matinn fengum við okkur bíl og fórum inn í gróðrastöð. Þar voru nokkrar stúlkur við vinnu sína. Tókum við þær tali og svöluðum mestu forvitni okkar þar var búið að slá nýrækt og setja upp í smásæli. Þaðan lögðum við leið okkar gangandi lengra inn fyrir, snérum til baka, en þá aðra leið. Nú tókum við okkur hvíld fram yfir kvöldmat. Þá fórum við enn út þótt kalt væri, við áttum eftir að fara um verksmiðjuhverfið og það gerðum við nú. Þegar við komum úr þessum leiðangri drukkum við kvöldkaffið og fórum síðan að hátta. Næsta dag skildi snúið heim á leið. Kl. 7 voru þeir vaktir, sem ætluðu að fara. Við klæddum okkur í skyndi og tókum saman töggur okkar er við litum út brá okkur í brún. Úti var orðið alhvítt og bylur. Kl. 8 var lagt af stað, voru það tveir bílar og báðir fullskipaðir. Margt af þessu fólki voru nemendur úr menntaskólanum, sem nú voru að fara heim til ættingja og vina. Sessunautar okkar urðu útlendingurinn, sem áður er getið og félagi hans, allra skemmtilegasti náungi. Hann sagði okkur að félagi sinn væri sænskur verkfræðingur og væri hann hér á skemmtiferðalagi um landið og hefði nú síðast verið að sjá verksmiðjurnar á Akureyri. En ekki lagði hann í þá ferð, fyrr en hann hafði getað aflað sér íslenska ullarsokka til að vera í á ferðalaginu. Bylurinn hélst þar til við komum yfir öxnadalsheiði og í Norðurárdalinn, þar var rigning, en er honum sleppti var aftur bylur . Þetta þótti okkur einkennilegt, þar sem þetta er frekar þröngur dalur og liggur ekki lágt. Skólafólkið virtist vera þreytt og þjakað, það fór að bera á því að höfuðin hnigu niður á bringu eða þá út á hlið, risu aftur er bíllinn lenti í holu, hnigu á ný. Í næsta bekk fyrir framan okkur hallaðist ung stúlka upp að manni þeim er hjá henni sat og virtist sofa. Mér datt í hug vísa sem ég kunni, mun hún vera eftir mann þann er nefnir sig Hallfreð vandræðaskáld. Vísan er svona.

Mér mun vera minnisstætt meðan bílar hreifa sig hvað þið gátuð sofið sætt svona báðar upp við mig.

Er að Varmahlíð kom, skildum við, við bílana og lögðum nú land undir fót og gengum ap bæ þeim er Saurbær heitir og er það um klukkustundar gangur. Þar komum við á afliðnu hádegi. Var okkur vel tekið, ráðgert hafði verið að sækja okkur. En þar sem allt var nú komið á kaf í snjó var lagt allt kapp á að ná saman ánum og koma þeim í hús, nú voru ærnar sem óðast að bera. Af þessum sökum hafði því seinkað að við yrðum sóttar. Búið var að ákveða að fara í Löngumýri næsta dag, en þegar veðrið var orðið svona breytt snérist hugur okkar og hugsuðum við okkur að ná í bíl til Akranes daginn eftir. Þegar á daginn leið fór að rigna svo við héldum okkur innan fjögurra veggja. Drenghnokki frá Siglufirði var þarna til sumardvalar, fannst okkur sumt af því sem hann sagði láta all kynlega í eyrum, t.d. spurðum við hann hvaða vinnu faðir hans stundaði, „hann er stúari“ sagði hann. Þetta skyldum við ekki en komumst þó að því að hann stundaði vinnu þá er hér syðra kallast eyrarvinna. Næsta dag, sem var hvítasunnudagur kvöddum við þetta ágæta fólk og vorum nú reiddar út að

Varmahlíð. Þar var kominn bíllinn, sem suður átti að fara og hafði hann harla fáa innanborðs, og var þetta bílstjórinn minn en svo kölluðum við mann þann er ferðin hófst með. Nú var sæmilegt veður sást til sólar öðru hvoru og hlínað hafði um nóttina, svo að upp voru komnir vindar hér og þar. Í Vatnskarði voru skaflar miklir hafði verið mokað þar daginn áður, en vo‘ sluppum með naumindum. Blönduós var fyrsti áfangastaðurinn og þar átti að snæða hátíðarmatinn. Tók það hátt í kl.tíma, sem var stoppað þar. Einn bættist í bílinn og áfram var haldið, nú var farið að rigna og stormur að aukast. Þegar á Holtavörðuheiði kom var úrkoman snjór. Sunnarlega á heiðinni mættum við vörubíl, sem sat fastur í snjóskafli. Ferðamenn þeir urðu fegnir að sjá okkar bíl og báðu um liðveislu. Enga höfðu þeir skóflu og ekki keðjur eða annað það er að gagni mætti koma. Svo heppilega vildi til að tó og skófla var í okkar bíl og voru bílarnir tengdir saman og tekið í, en þetta slitnaði hvað eftir annað. Loks hafðist hann úr skaflinum og þökkuðu mennirnir fyrir góða góða aðstoð með mörgum fögrum orðum. Við héldum ferð okkar áfram þar til komið var að Fornahvammi, þá var kominn kaffitími, því voru allir feignir, nema kannski þeir sem tekið höfðu hina illræmdu bílveiki. Eftir hálftíma stopp var enn lagt af stað og ekið í einum áfanga á Akranes. Lýkur þar með þessari ferð.

Ólafía Ólafsdóttir.

Þegar ég gekk á konungsfund.

Þetta var árið 1926. Ég var þá nærri 11 ára. Laust fyrir miðjan júní fór ég í nokkurskonar kynnisför eða skemmtireisu til Reykjavíkur og dvaldi þar nokkra daga hjá frænku minni Guðríði Þórðardóttur og manni hennar Kristni Péturssyni. Þar komst ég í kynni við Sigurberg Árnason, bróðir Ingva Árnasonar og þeirra systkina. Sigurberg, sem venjulega var kallaður Beggi, var um tveimur árum eldri en ég og hinn ágætasti piltur, sem jafnframt lét sér ekki allt fyrir brjósti brenna. Hann hafði aldrei í sveit verið, en gerði sér næsta draumóra kenndar hugmyndir um sveitasæluna og dásemdir sveitalífsins. Var hann óþreytandi að tala um kýrnar og hestana, kindurnar, fuglana, blómin og fjöllin, fossana lækina og yfir höfuð allt, sem sveitinni við kom. Er skemmst frá því að segja að hið besta féll á með okkur. Tók hann að sér að sýna mér, alla dýrð höfuðborgarinnar. Vorum við löngum saman þessa daga, sem ég dvaldist í borginni. Fór hann með mig á söfnin, niður á höfnina, út í skipin og yfir leitt á alla líklegustu og ólíklegustu staði. Frænka mín, sem alltaf var hálf hrædd um mig þegar ég var einn, vissi að ég var í góðum höndum þegar ég var með Begga, svo við höfðum góðan tíma og algert frjálsræði til að fara og skoða það sem okkur sýndist. En svo var það 12 júní, sem gesti var að garði í Reykjavík, sem vöktu þar meiri athygli en koma mín. Þá kom sjálfur konungur íslands, ásamt drottningu sinni til landsins ásamt fríðu föruneyti. Þau voru flutt hingað á þremur herskipum og var bærinn allur fánum skreyttur í tilefni þessa atburðar. Þegar konungshjónin stigu á land var þar saman kominn mikill mannfjöldi til að fagna þeim. Vitanlega vorum við Beggi þar framarlega í fylkingu. Það sem sérstaklega vakti athygli okkar var að eldrauður flónelssdrangi (eða eitthvað þess háttar) hafði verið rakið niður alla leið frá bryggjusporðinum og upp eftir, þangað sem bílarnir biðu eftir höfðingjunum. Okkur þótti það

einkennilegast, að þegar gestirnir stigu á land, sáum við kóng og drottningu leiðast upp bryggjuna utan við dúkinn. En í halarófu á eftir þeim komu svo ráðherrar og hershöfðingjar og ýmislegt annað stórmenni Danaveldis, með himin háa pípuhatta og gljá fægða blank skó tiplandi á tánum upp miðjan dúkinn, sennilega dauðhræddir við að fá fiskslor á sína göfugu fætur. Öll var athöfn þessi hin hátíðlegasta og þegar við gengum upp í bæinn, fannst mér næstum því, ég hafa tekið þátt í heimssögulegum atburði. Í hrifningu minni hafði ég orð á því, að ekkert vantaði nú á frægð okkar en það að við gengum nú á konungsfund, svo sem gert höfðu hinir höfðingjadjörfu forfeður okkar. Vitanlega meinti ég þetta ekki bókstaflega og hugsaði ekki meira um það. En Beggi, sem sett hafði metnað sinn í það að gera mér dvöl mína í höfuðborginni, sem eftirminnilegasta tók það, eins og það var talað. Tveim dögum seinna bauðst svo tækifærið. Við vorum eitthvað að tóna niður í bæ, þá heyrum við að lúðrasveit Reykjavíkur er að blása í sína ágætu lúðra, niður á Austurvelli. Við auðvitað þangað. Þá sáum við að kóngurinn stendur fyrir framan Alþingishúsið ásamt fleira stórmenni. Og þá flýgur að Begga djörf hugmynd. Hann bendir mér á að þarna sé líklega eina tækifærið, sem bjóðist til, að heilsa upp á kónginn. Ég varð næsta ókvæði við og tek því fjærri að taka þátt í þeirri fyrirætlun og þótt hann beiti öllum sínum ágætu forlöggafum(?) malda ég í móinn og neita jafnvel alveg að fara með honum. En að lokum gerir hann sig hátíðlegan á svipinn og seigir, „að ef við ekki þyrðum að ganga um okkar eigin höfuðborg hvar sem okkur sýndist, jafnvel þótt kóngurinn væri einhverstaðar að flækjast þar líka, já, þá værum við ekki jafnokar okkar höfðingja djörfu forfeðra, sem ég hafði áður um getið.“ Og þá gafst ég upp, því enginn ættberi vildi ég vera. Og nú var teningum kastað. Við leggjum krók á leið okkar og förum inn í Alþingis garðinn. Þaðan smeyjum við okkur út á milli tveggja rimla, sem voru á girðingunni. Og áður en ég veit af stöndum við frammi fyrir sjálfri hátigninni. Allra augu lotu forviða á þessa tvo snáða sem byrtust þarna allt í einu, rétt eins og við værum að fremja einhver helgi spjöll. Mér féll satt að segja allur í ketill í eld svona býræfnu fyrirtæki hafði ég aldrei tekið þátt í áður. En Beggi lét sér hvergi bregða. Hann stóð þarna teinréttur, eins og gamall herforingi, sló saman hælunum og lyfti hendinni upp að húfunni, eða þangað, sem húfan átti að vera, því berhöfðaður var hann. Síðan mælti hann öruggri röddu, sem að vísu var heldur á lægri nótunum. „Heill sé konungurinn.“ Ég sá að ýmis brostu og einhver borðalagður náungi rétti okkur stóreflis konfektpoka. En við flýttum okkur til baka aftur, sömu leið og við komum. Og þar með var þessu afreki lokið. Eftir þessa Reykjavíkurdvöl mína liðu nokkur ár áður en ég hitti Begga aftur, hann var þá í Veslunarskólanum, þá barst þessi frægðarför í tal. Sagðist hann þá enn geima hin marglitu silkibréf utan af hinu konunglega konfekti. En ég sem alltaf fékk hjartslátt þegar ég minntist þessarar glæfrafarar, benti honum á að okkur hefði alls ekki verið fengið það af kónginum sjálfum, heldur gæti ég best trúað að það hefði verið einhver matsveinn eða undirtilla úr eldhúsi drottningarinnar, sem það gerði. Það vildi hann alls ekki heyra, en fullyrti að þótt það hefði ekki beinlínis verið kóngurinn sjálfur, þá hefði það að minnsta kosti verið innsiglisvörgur hans. Frá því að þessir atburðir gerðust eru nú liðin nær tuttugu og fjögur ár. En svo minnisstæðir hafa þeir verið mér að síðan hef ég ekki gengið á fund nokkurs þjóðhöfðingja, og þeir ekki heldur á minn.

Ö.Þ.

Hvar er vaxtarbroddurinn?

Af hendingu rakst ég á Hreiðar félagsblaðið okkar og fór að blaða í síðustu árgöngum hans, til að kynna mér hugarefni og áhugamál leiðandi manna félagsins nú, eftir því sem kostur var á, við svo fljótlegt yfirlit. Og ég gat ekki varist því, að mér virtist kenna all mikilla breytinga á blaðinu, frá því sem var, fyrir 15-20 árum síðan, eða svo. Ég saknaði hlutdeild yngri kynslóðarinnar, með draumórum sínum og ærslum, þar sem þróttur og athafnaþrá gneistar af hverri hugsun, hverri línu, hverju orði. Nú ber hæst á í blaðinu, hugleiðingar um dagleg störf hins fulltíða manns, eftir fertuga fimmtuga menn, ásamt nokkrum ferðalýsingum, eftir alla aldursflokka. En aftur á móti minnist ég þess ekki, að hafa rekið mig á eina einustu grein um íþróttir, hverju nafni, sem þær nefnast, að frá talinni einni ferðasögu, af glímuför um háloftin. Þótt þessi samanburður minn, sé mjög lauslegur, og ég hafi hvergi nærri kynnt mér blaðið til þeirra hlítar, sem til hefði þurft, svo þessi samanburður hefði orðið nokkuð ábyggilegur, þá get ég þó ekki stillt mig um að kasta hér fram nokkrum spurningum, sem hlóðust að mér, ef þær gætu orðið einhverjum umhugsunarefni. Hvar er vaxtarbroddur félagsins, hinir tvítugu menn og konur? Fólkið sem á að bera uppi félagslífið á komandi árum. Er það orðið svo hlédrægt, að það láti ekki á sér kræla og sitji í skugga eldri félaganna? Er hin upprennandi æska hætt að hafa áhuga á íþróttum, bindandi skógrækt og málverndun, sem öll voru lyftistöng ungmennafélaganna á fyrstu árum þeirra og bera enn hæst á stefnuskrá félagssamtakanna? Eða þá eitt enn, er ég sjálfur orðinn elliær, og hættur að fylgjast með? Að vísu eru í blaðinu, allmikið af dulnefndum greinum, sem sumum hverjum er illt að átta sig á, eftir hverja eru. En mér fannst svipmót blaðsins svo fágað í heild, að það beri frekar vott um lífsreynslu þeirra eldri. Nema þá, að hin tvítuga æska sé þegar búin að ná þeim þroska, er okkur eldri nægðum ekki minna en 30-40 ár til að öðlast.

M.

Hreiðar heimski

3. tölublað 1950

31. árgangur

Ekki á sama máli.

Ég sit inni í herberginu mínu með dúkinn minn í höndunum og hugsa um það hvað lífið sé eitthvað leiðinlegt núna. Þá er allt í einu bankað á dyrnar hjá mér. „Kom inn“ segi ég. Stína kemur inn, það er auðséð að hún hefur verið að skemmta sér í gærkvöldi, hún er svo syfjuleg að sjá. „Nú, sæl og blessuð Sigga mín, en hað þú ert að sauma fallegan dúk þarna“ segir hún. „Æ, blessuð góða, ég er orðin hund leið á honum, þetta eru eftirstöðvarnar úr húsmæðraskólanum, ég held bara að ég ætli aldrei að klára hann. En hvar varstu eiginlega í

gærkvöldi, Stína mín, það er eins og þú hafir ekki sofið dúr síðastliðinn hálfan mánuð“? „Ertu ekki búin að frétta það manneskja? Ég sem var á balli í Félagsgarði, ég fór með krökkunum á Laugaveginum og það get ég sagt þér, að það er það svæsnasta sem ég hef komist í um æfinga.“ „Nei, var það, fórstu í garðinn? Var ekki gaman“? „Gaman ! já þvílíkt og annað eins, ég hef aldrei lent í annari eins lífshættu. Þú veist, þessi langi ljóti sem alltaf er fullur, og var þarna síðast þegar við fórum á ball þangað. Ann var nærri búinn að koma mér öfugri inn í eilífðina, hann ætlaði að slá þennan sniðuga sem er alltaf í miðasölunni, en sem betur fór lenti höggið í vegginn rétt utan við gatið á miðasölunni, og var það til að bjarga bæði mín og manninum í gatinu.“ „Hvað varst þú að gera þarna niðri“? „Nú ég var auðvitað að kaupa miða.“ „Og var maðurinn orðinn svona fullur stra“? „Ég held nú að þú ættir að vera farin að þekkja þessa gutta, þeir geta aldrei verið öðruvísi en blind fullir.“ „Var annars mikið fyllirí þarna“? „Góða besta, það var varla nokkur maður með fullu viti, ég skil bara ekki hvernig þetta er orðið.“ „Já Stína mín, finnst þér ekki agalegt að sjá svona marga unga og myndarlega menn gera sig að þessum fíflum með því að drekka þennan óþverra“? „Jú, en ekki er það betra þegar stelpurnar eru orðnar svo aumar líka að þær geta ekki einu sinni gengið óstuddar.“ „Ég held að það komi nú sjaldnar fyrir, eða var það kannski svoleiðis í gærkvöldi“? „Ég sá ekki betur en sumar væru valtar, og ég verð bara að segja það, að ég var hissa á að það yrði ekki meiri hasar en þó varð.“ „Klukkan hvað komuð þið svo í bæinn“? „Ballið hætti kl. tvö og þá fórum við beint í bæinn , keyrðum einn rúnt, en sáum ekki nokkra mannhræðu, fórum þá heim, kl. hefur verið rúmlega þrjú þegar ég kom inn til mín.“ „Ég trúi því nú varla að þú hafir farið að sofa kl. þrjú, svo aum ertu núna.“ „Ha, veistu það ekki að ég er í vist og verð að færa frúnni morgunkaffið í rúmið.“ „Já, hvernig líkar þér annars í sveitinni, er mikið að gera „? „þakka þér fyrir mér líkar vistin ágætlega, ég hef frí eftir kl. átta á kvöldin og þá fer ég á bið eða skemmti mér eitthvað annað, já eða þá ég sit kyrr heima og stappa í sokkana mína, svo veist þú það líka að ég kann ágætlega við mig hér í bænum.“ „Ég vildi að ég gæti sagt það sama Stína mín, ég held ég sé að verða vitlaus í öllum þessum saumaskap og svo að koma heim í þessa kytru, það er ekki einu sinni almennilegur stóll hérna, það er einhver munur að vera í sveitinni.“ „Blessuð góða, þú ættir þá að ná þér í einhvern sveitamann og fara að búa, það er nóg af ógiftum og myndarlegum mönnum í Kjósinni, það væri synd ef þeir pipruðu allir.“ „Já, heldurðu að það væri ekki munur að eiga góðan bónda, fallega jörð og skjólgott hús, þó svo að það væri ekki með öllum þægindum, heldur en leigja kannski íbúð á fjórðu hæð í húsi hér í Reykjavík.“ „En Sigga mín, það þyrfti ekki endilega að vera á fjórðu hæð, ég skal segja þér hvernig ég vil hafa það. Ég vil eiga mann stórann og myndarlegan, með blá augu og svart hrokkið hár og hann verður að vera svo vel efnum búinn að hann gæti veitt mér öll lífsins þægindi, stórt og flott hús með fallegum skrúðgarði í kring, svo verða að vera í húsinu allar þær nýtísku vélar svo sem, ryksuga, ísskápur, þvottavél, strauvél, bónvél að ógleymdri uppþvottavél.“ Nú, já, já, ekkert er það nú, vildir þú ekki helst sitja alltaf í djúpum stól í einni stofunni þinni, með einhverskonar tæki við fæturnar, svo að þú þyrftir ekki annað en að stíga á það þá færu allar þessar vélar í gang“? „Nei, auðvitað vildi ég hafa eitthvað fyrir lífinu, ég myndi fljótt verða leið á því að sitja alltaf á sama stað og gera ekki neitt. Svo vil ég líka eiga bíl sem ég gæti skemmt mér á eins og mig lysti.“ „Það er nú líka

hægt að eiga bíl í sveitinni. Og það get ég sagt þér að ekki væri ég lengi að hugsa mig um, ef ég mætti velja um góða jörð, t.d. í Kjósinni, öllu þessu nýtísku dóti þínu hér í Reykjavík. Ég myndi velja sveitina.“ „Jæja ertu nú viss um það“? „Já, ég myndi frekar velja sveitasæluna en nokkuð annað.“ „Þú um það. En ég er búin að slóra allt of lengi hérna hjá þér meg sem er boðin í bíó kl. níu.“ „Og nú vantar klukkuna tíu mínútur. Þú verður að flýta þér Stína mín.“ Um leið stóð Stína upp bauð mér góða nótt og hvarf út um dyrnar. Ég sat eftir með dúkinn minn í höndunum og hugsaði um hvað lífið gæti verið leiðinlegt hér í Reykjavík.

I.H.

Í Mývatnssveit.

Það eru endurminningar um komu okkar í tvö byggðarlög á Norðurlandi, úr bændaförinni 1948, sem eru mér sérstaklega minnisstæðar. Önnur er frá hringferðinni í Svarfaðardal og viðkomunni á Dalvík, en af sérstökum ástæðum segi ég ekki meira um það nú, að minnsta kosti, hin er um móttökurnar í Mývatnssveit og gistinguna þar, og um það vildi ég fara nokkrum orðum. Við erum komin vestur yfir nýju brúna á Jökulsá á Fjöllum skammt frá Grímstöðum. Mikill er nú munurinn á traustleika þessarar brúar eða gömlu brúarinnar niður í Axarfirði, sem er svo mikið „gálgatimbur“ að hraustasta fólki liggur við yfirliði við að ganga yfir hana. Jæja, við erum komin yfir þessa nýju og góðu brú og erum bæði syfjuð og þreytt, syfjuð vegna þess að við sváfum ekki meira en í 2-3 klst. síðastliðna nótt og sum jafnvel ekki neitt, og þreytt, bæði af svefnleysinu og svo líka því að hossast og skekjast í bílunum þessa 140 km vegalengd, sem við erum búin að fara í dag eftir erfiðum og fremur ógreiðum vegi. Það hafa líka margir ruggað hálfsofandi í sætum sínum og hrokkið upp með andfælum við það að rekast óþægilega á sessunauta sína þegar bílarnir fóru kröppustu beygjurnar, eða við það að hendast fram úr sætunum þegar bílarnir steyptust niður snarbrattar brekkurnar. Nú eru ekki eftir nema 37 km. til Reykjahlíðar og það er eftir mishæðalitlu og fremur gróðurlitlu hálendi mest alla leiðina. Það sem vakti athygli okkar og eindum(?) voru moldarstrókar, sem alltaf öðru hverju þyrluðust hátt í loft upp allt í kringum okkur, stundum langt í burtu og stundum rétt við bílana, og þá var stilli-logn, glaðasólskin og hiti. Við nálguðumst nú óðum Mývatnssveitarfjöllin og fyrr en varði vorum við komin á gráa og gróðurlausa melbungu, sem er lægst þar sem vegurinn er, en helst til tveggja hliða upp að lágum fjöllum sem eru þar fyrir norðan og sunnan; við erum komin í Námaskarðið. Þannig í skarðinu er hópur manns, karlar og konur úr Mývatnssveit sem hafa komið til móts við okkur. Við staðnæmumst og stígum út úr bílnum. Stór og löngulegur maður gengur fram úr hópi Mývetninganna, það er Pétur Jónsson í Reykjahlíð, hann ávarpar okkur og býður okkur velkomin á þessar slóðir. Síðan lýsir hann fyrir okkur sveitinni þeirra og umhverfi hennar, héðan sést yfir mest alla sveitina svo við fylgjumst nokkurnveginn með þegar hann bendir á bæina og aðra markverða staði. Að lokinni sveitarlýsingunni syngur karlakór Mývetninga, síðan er sest í bílana og ekið heim að Reykjahlíð sem er þó nokkur spölur. Reykjahlíð er merkur staður. Þangað og að Lautlöndum rekja flestir eða allir Mývetningar ætt sína. Þar er margbýlt; það er nú reyndar víða í

Mývatnssveit, þarna voru einir tveir eða fjórir stæðilegir torfbæir, timburbyggingar voru þarna líka og ennfremur nýtísku steinhús, þetta er hálfgildings sveitaþorp, hér er líka menningarmiðstöð sveitarinnar. Okkur var boðið til inngöngu í annað steinhúsið, það er gistihús sem heitir Reynihlíð og ræður Pétur Jónsson ríkjum. Hér var matur á borð borinn fyrir okkur, ósvikinn Mývatnssilungur og margt fleira góðgæti. Borðhaldið tók stutta stund, við vorum matlystug og engar ræður voru fluttar. Eftir máltíðina var farið suður fyrir húsið, þar er dálítill aflangur þríhyrndur flötur, þar sem húsið er við stystu hlið hans, en stígurinn heim að húsinu og grasi gróið (þ..) mynda hinar tvær hliðarnar. Þarna fór fram einn skemmtilegasti og sérkennilegasti atburðurinn, sem gerðist í bændaförinni. Fyrst fóru fram ræðuhöld og söngur, síðan var okkur ferðafólkinu skift niður á bæina til gistingar og það fór nú skemmtilega fram. Allur mannfjöldinn sem þarna var, hafði skipað sér umhverfis þríhyrnda flötinn. Nú kom Pétur i Reykjahlíð enn til skjalanna. Hann nefndi nafn einhvers bónda í sveitinni og hann gekk þegar í stað fram á miðjan flötinn, síðan, nafngreindi Pétur það fólk, sem átti að gista hjá þessum bónda og þá skyldi það ganga til hans. Bóndi gekk á móti gestum sínum, heilsaði þeim alúðlega og bauð þá velkomna. Síðan vék sá hópurinn til hliðar. Þannig gekk það þangað til öllum hópnum var ráðstafað, en það var 120 manns rúmlega sem skift var á 17 bæi, en auðvitað miklu fleiri heimili, og nú var farið að búast til að fara í náttstað. Einn Mývetningurinn sem þarna var mættur heitir Þórarinn Stefánsson hann býr á Neslöndum eða nýbýli úr þeirri jörð. Þórarinn er skólafélagi minn frá Hvanneyri og hjá honum var okkur hjónunum ætluð gisting. Neslönd eru sennilega á tanga miklum, sem gengur langt norðaustur í Mývatn, þangað er ekki vélfært en Þórarinn var mættur þarna á mótorbáti til að flytja gesti sína heim. Konan mín var töluvert lasin þennan dag, hún hafði lagt sig fyrir í bílnum „okkar“ meðan á máltíðinni stóð og „sundurdrættinum“. Ég fór nú að vitja um líðan hennar og segja henni hvert við ættum að fara til gistingar. Hún treysti sér ekki til að fara í þessa „sjóferð“ svo ekki var um annað tala en að reyna að fá skifti á gististað við einver önnur hjón, en hvar skyldi bera niður? Nú komu strax í hug Sognshjónin Kristín og Ólafur, hvortveggja var, að ég treysti þeim til hins besta, eins og reyndar öllum öðrum, Ólafur hafði líka verið talið í upphafi ferðarinnar, að vernda okkur sveitunga sína frá öllu illu, og svo vissi ég að hin Sognshjónin Gróa og Sigurjón áttu að hafa sama náttstað. Ég hóf nú leit að þeim Ólafi og Kristínu og fann þau von bráðar, bar upp bón mína og skýrði frá aðstæðum. „Hvaða fólk á að gista þarna fleira?“ spurði Kristín. „Það eru hj-“ ég hóstaði og ræskti mig , „Það eru hjónin í Skjaldarkoti,“ svaraði ég. Nú, þetta var auðsótt mál, þau skifta við okkur en ærið glettingslegur svipur var á Kristínu þegar ég skildi við þau, aldrei veit ég hvað olli honum. Bráðlega var lagt af stað frá Reykjahlíð, ýmist í bílunum eða á bátum, það fólk sem fór vatnsveginn kom í Slútnes og á fleiri fagra staði á leiðinni. Bílarnir áttu samleið lengi fyrst, suður með vatninu að austan. Bíllinn sem við vorum með stoppaði hjá Höfða, það er hamrahöfði allhár sem gengur út í vatnið. Þarna var farið út úr bílnum og leitast um af höfðanum. Hann er allhár eins og fyr segir, einkum að norðaustan, en hallar til suðvestan að niður að vatninu. Neðarlega í hallanum er túnblettur ekki allstór en fallegur, vestarlega í túninu er vinalegur gamall bær, sem heitir Höfði. Þetta býli keypti Héðinn Valdimarsson fyrir nokkuð mörgum árum og reisti sér þar sumarbústað skammt frá gamla bænum. Nú er þetta í

eigu Guðrúnar ekkju Héðins. Þarna á Höfðanum er dásamlega fagurt og hlýlegt, eða svo var það að minnsta kosti þetta kvöld. Þó verður miklu unaðslegra þarna eftir nokkra tugi, eða öllu heldur hundruð ára, því þau hjón hafa gróðursett þar trjáplöntum í þúsundatali. Höfðinn er svo hár að efst af honum sá víst yfir vatnið með öllum víkum þess og vogum, eyjum og hólmum, vöfðum í þróttmiklu grasi og blómaskrúði, glitrandi á geislum kvöldsólarinnar. Við verðum nú að hverfa frá þessum fagra stað og halda áfram ferðinni. Þegar komið er þangað sem vatnið nær lengst suður skiftast leiðir, þjóðvegurinn beygir til norðvestur, en til suðvestur út af honum förum við, til hægri handar við okkur sjáum við stöðuvatn, sem okkur er sagt að heiti Grænavatn, innan stundar hverfur það bak við hæðarbungu lága, sem við ókum meðfram; sunnarlega á bungunni stendur bær og allstórt tún umhverfis. Við förum í sveig suðvestan fyrir túnið og allt í einu blasir vatnið við okkur aftur, þá erum við líka komin að bæjargötunni, sem liggur heim húsið. Hér er bíllinn skilinn eftir og gengið heim að bænum, hann fær nafn sitt af vatninu og heitir Grænavatn og ef þið viljið fá rétta hugmynd um hvernig hann lítur út, þá bið ég ykkur að skoða forsíðumyndina á Frey í febrúar 1949, þar gefur að líta framhlið þess bæjar , sem við tvenn hjón og einn bílstjórinn gistum á næstu nótt. Líklega er þarna líka á myndinni einhver bóndinn á Grænavatni, ég ímynda mér að það sé gestgjafinn okkar Jónas Helgason hreppstjóri og söngstjóri karlakórsins. Ekki er ég viss um hvað konan hans heitir, en ef ég man rétt er hún náskyld Þórði Flóvenssyni sem bjó í Svartárkoti í Bárðardal og frægur var fyrir fiskirækt. Fyrir framan bæinn stóð „drossia“ sem kom okkur eitthvað kunnulega fyrir sjónir, þetta var líka bíll fararstjórans okkar, hann gisti þarna líka, ekki samt á sama heimilinu og, ég veit ekki hve margir bændur eru á Grænavatni, en það eru að minnsta kosti tvö heimili í þessu húsi, sem Jónas býr í. Skömmu eftir að við komum inn bættust við tveir næturgestir, það voru hjón frá Húsavík, það voru því orðin sjö næturgestir þarna. Eftir að við höfðum fengið rausnalegar veitingar fórum við út að skoða okkur um. Jónas bóndi sýndi okkur meðal annars tvær gamlar hlöður, veggirnir voru hlaðnir úr torfi og grjóti sex álma háin, önnur hlaðan var yfir 100 ára gömul. Þegar við fórum frá annari gömlu hlöðunni gengum við fram hjá heljarmikilli torfbyggingu, sem stóð á bak við bæ Jónasar en áföst við hann. „Svo er þarna heilmikil hlaða,“ sagði ég og benti á bygginguna „Nei,“ svaraði Jónas og brosti góðlátlega að framhleypni minni „Þetta er nú annar bær.“ Við komum líka í fjárhús og hlöðu, sem var þar utantúns. Það er myndarleg bygging eins og annað á þessum bæ. Það er þriggja garða hús undir einu þaki, allir veggir steinsteyptir og ennfremur milligerðin milli krónna rúmlega meters háar. Ofan á þeim var komið fyrir steyptri rennu til þess að safna fénu í. Krærnar eru tveggja metra breiðar svo að ekki eru þrengslin. Jónas sá að við vorum ap gefa auga holum, sem voru með ákveðnu millibili í öllum milligerðunum. Hann sagði að við vissum ef til vill ekki til hvers þær voru. Og jú við Sigurjón þóttumst nú vera dálítið út undir okkur, þær mundu vera til þess að festa í þeim milligerðin þegar þyrfti stía ánum sundur t.d. þegar þær bera einni. Það var nú kominn háttatími. Við Sigurjón fórum að leita til svefnherbergjanna, sem okkur hafði verið vísað á, en konur okkar voru þegar gengnar til hvílu. Ekki féll þetta ágæta heimili í áliti mínu þegar ég kom inn í svefnherbergið. Það bar að öllu leiti langt af því sem ég hafði haft við að búa áður í þessari ferð og var þó hvergi yfir neinu að kvarta. Ég þvoði af mér ferðarykið áður en ég lagðist fyrir í

þessari drifhvítu og dúnmjúku hvílu, sem mér var búin þarna, ég sofnaði fljótlega og dreymdi víst eitthvað fallegt, annað gat ekki verið. Við þurftum að leggja tímanlega af stað morguninn eftir; ég var nú samt eitthvað að gaufa uppi í svefnherberginu lengur en þau hin, svo að ég kom ekki til að drekka morgunkaffið fyr en þau voru rétt að ljúka við það. Það hafði valdið mér dálitlum áhyggjum um morguninn hvort við ættum að bjóða borgun fyrir næturgreiðann eða ekki. Mundu húsbændurnir telja það móðgun ef við byðum greiðslu, eða mundu þeir láta á okkur sem hverja aðra dóma ef við gerðum það ekki? Um þetta var ég að hugsa meðan ég var að sötra í mig kaffið, en þá var það Sigurjón, sem leysti mig úr vandanum. Meðan ég var að hugsa í síðari bollanum víkur hann sér að húsráðanda og spyr um leið og hann þakkar fyrir móttökuna: „Hvað eigum við að borga fyrir gistinguna?“ „Borga“ segir Jónas, „Þið eigið ekkert að borga“ „Við höfum nú þurft að borga fyrir okkur þar sem við höfum gist,“ sagði Sigurjón. „Hvernig sem það hefur verið þá höfum við það svona hér, það er útrætt mál,“ svaraði bóndi. Ekki veit ég hvort nokkurstaðar var tekin greiðsla fyrir gistinguna í Mývatnssveit þessa nótt, en hitt veit ég að hafi allstaðar verið tekið á móti bændafararfólkinu með slíkri alúð og gestrisni og myndabrag eins og tekið var á móti okkur á Grænavatni, og það hygg ég að veri hafi, þá verður það ekki metið til fjár, það verður ekki endurgoldið öðruvísi en í sömu mynd. Við kvöddum með kærleikum fólkið á Grænavatni og héldum af stað. Hjá Arnarvatni kom ferðafólkið aftur saman á tilsettum tíma, nema það, sem gisti á Helluvaði, það kom að veginum vestur undir heiðinni. Allir luku upp saman munni um ágæta gistingu. Svona á að taka á móti bænda för eins og Mývetningar gerðu. Kom minnar í Mývatnssveit mun ég alltaf minnast með mikilli ánægju og þannig hygg ég að flestum muni fara.

Ellent Eggertsson

Meðalfelli

Kvennasíðan.

Ritstjóri Hreiðars fór þess á leið við mig að ég lagði til nokkur orð í kvennasíðuna. Ég minntist þess þá að í næst síðasta tölublaði var á það minnst að kvennasíðan fyrirfyndist ekki í þremur síðustu árgöngum. Vil ég nú af miklum vanmætti, gera litla tilraun að vekja hana aftur til starfa af hinum langa svefni og eftir mikla hvíld. Mér var að detta í hug að snúa mér að ykkur kæru félagssystur, og masa ofurlítið um þau okkar ágæta félags, en þá á ég við slíka, leinþurrkum og handklæði. Félagið hefur verið sæmilega vel stætt með þessa hluti, en allt þarf endurbóta við. Nú eru þurrkunar mjög teknar að slitna og sumar orðnar ónothæfar. Einnig voru margir dúkarnir orðnir slæmir, þeir hafa orðið illa fyrir h... á..... neistum sem falla af sígarettum ölvaðra manna. Gætum við nú ekki bætt ofurlítið úr þessu og saumað og gefið, þó ekki væri nema eina eða tvær þurrku hver og skift svo dúkunum á milli okkar til að gera við þá. Við erum svo margar að þetta ættum við að geta gert. Ég veit að það er okkar einlægi

vilji að styðja hæg heill U.M.F. Drengur og allt það verði til sóma og yndis sem fram fer í félagsheimilinu Félagsgarði.

L.E.

Heillaráð.

Þeir sem ætla að megna sig skulu alltaf drekka vatn með matnum, gæta skal þess þegar drukkið er kaffi að taka inn eina tsk. af köldu vatni á eftir hverjum sopa af kaffi.

Fyrir þá sem hafa af gildvaxna fætur er að ganga á tánum mjög stuttum skrefum stundarkorn á degi hverjum. Standa kyrr og lyfta sér vel upp á tærnar með snöggum hreyfingum.

Skrítlur.

Þeir karlmenn sem hafa ætlað sér að pipra, skulu aldrei biðja sér stúlku.

Maður nokkur var að koma úr kaupstað þóttist hann sjá konu sína standa við bæjardyrnar, hann gengur þangað og rekur að henni rembingskossi, en heldur fannst honum hún köld vera. Við athugun reyndist þetta vera olíutunnan sem hann heilsaði svo innilega.

Maður kom til læknis og sagðist hafa sár á tungunni. Læknirinn sagði, að hann hafði líklega bitið sig í tunguna. Ja, sagði hinn, máske í myrkri.

Frúin: Heyrðu Gunna mín, réttu mér bréfin, sem liggja þarna á náttborðinu. Vinnukonan: Hvaða bréf er það, sem frúin vill þá? Er það bréfið, sem hún móðir yðar er að kvarta yfir manninum, eða bréfið frá vinkonu frúarinnar, sem vill fá peningana sína aftur.

Heilabrot Lása.

Lási sat inni í skrifstofu sinni og lagði saman langa dálka af tölum. Þetta var erfitt verk að reikna allt í huganum, munar hjá þeim, sem hafa vél til þess arna, hugsaði Lási. En ekki þýddi að fást um það, þessu varð að vera lokið fyrir hádegi næsta dag.

Þá var útrunninn sá frestur, sem settur hafði verið til að skila skattskýrslum. En hvað átti allt þetta framtal að þýða, var nokkuð farið eftir því við skattaálagninguna? Nei, því fór fjarri, að minnsta kosti ekki nú í neinni tíð. Það sannast alltaf betur og betur mállokið. „Heimur versnandi fer.“ Og svo tíðarfarið, ekki fer það batnandi, sífelldur éljagangur og b... á milli,

sem ekki gera nema illt verra, en tók þó út fyrir allt, stórhríð á norðan með frosti miklu, já, hvar skyldi þetta lenda? En verst var þó hvernig áfalt var heima fyrir, alltaf var það að versna, það er allt eins kerlingin farin að jagast og eldavélin farin að leka, fyrr mátti nú vera, þessi líka ekta vél, að allir sögðu. Hún reyndist nú bara þó að liti út í upphafi, ekki vantaði það. Eða þá hvernig hún var tilkomin, það var eini ljósi punkturinn í þessu öllu saman. Fyrirhafnalaust kom hún upp í hendurnar á honum, svo mikið var víst. Aðrir hafa ef til vill haft eitthvað fyrir henni, það varðaði engan um það, enda ekki til þess ætlast, að slíkt þekktist. Það var rétt fyrir k..., þá var gaman að lifa. Þá fékkst allt, fyrirhafnalaust og þar á meðal þessi vél, en nú, Lási andvarpaði við tilhugsunina um samanburðinn. Loforðin höfðu verip svikin og það sem efnt var, var einnig svikið. „Fyrr má nú r... um d...“ Og nú varð hann að telja þetta fram til skatts, en hvar og hvernig átti hann að fara með framtal þessarar vélar. Hvergi var dálkur fyrir lekar eldavél. Og þó að hann sleppti nú lekanum, þá varð hann að telja þetta óvæntar tekjur, enda hafði hann aldrei búist við að fá þessa gersemi, þá voru lúkurnar orðnar miklar fyrir því, að skattaálögunum yxu það, að hagnaður yrði vafasamur, þegar allt væri athugað. Best væri þessum heilabrotum og senda enga skýrslu, þá losnaði hann líka við þessa samlagningardálka, sem alveg ætluðu að gera hann vitlausan. Þar með dró hann tvö pennastrik yfir pappírsörkina og stóð á fætur. Það var komið fast að matmálstíma, en fyrst varð hann að skreppa og finna hann Bensa, það tæki ekki nema örlitla stund, en hvað átti hann að segja Bensa, ekki dugði að segja eins og var, það var hann búinn að margreyna, en að skella á hann vísu, það væri nú best af öllu, því að þá færi karl að hugsa og jafnvel búa til aðra vísu. – Lási hugsaði sig um andartak, hvernig best væri að byrja vísuna. Nú kom það.

Úti er stórhríð og stormur í stofunni einn ég sit

Lengra komst hann ekki „Það er best að láta Bensa botna, honum verður ekki skota skuld úr því, karlinum“. Lási gekk út að glugganum og leit út. Jú, það var alveg eins og hann hafði sagt, úti var stórhríð og stormur, það kom ekkert málinu við hvort hann sat eða stóð, en út í þetta veður var ekki farandi, erindið var heldur ekki svo áríðandi. „En bíðum við, er ekki nóg að hringja? Ég held maður hætti bara á það, það má hver hlusta sem vill. Hann gekk að símanum og hringdi. Halló, var sagt við hinn endann. – Nú kom babb í bátinn. Var ekki rétt að þéra Bensa, það var þó alltaf mannalegra, svo mikið var víst. Það varð að taka ákvörðun strax. „Jú, halló, komið þér sælir, Bensi. Ég fékk bréf frá yður núna um daginn, viðvíkjandi framtalinu, og skil ekki hvað þér meinið, ég var nú að athuga þetta allt hjá mér og finn engan botn, og svo vantar mig botn á vísuna mína, hún er svona

„Úti er stórhríð og stormur

í stofunni einn ég sit“

„Ja, aldrei hélt ég að þú verðir skáld,“ segir Bensi, en þetta með bréfið, það var ekki nema lausleg áminning, og botninn get ég látið þig fá.

„Þú erfiðið eins og ormur,

er þetta nokkuð vit.

- Verið þér sælir.“ Þar með skellti Bensi heyrnartólinu á símann. En Lási sem í sömu svifum hóstaði lítillátlega, heyrði ekki kveðju Bensa og hélt áfram. „Þetta getið þið sagt, ég hélt að menn í svona stöðu, væru vandari að vindingu sinni en það, að þeir þéruðu almenning, og ég skal nú bara láta þig vita það, að það verða kosningar aftur, og þá er ekki víst að upplitið verði b..., ég fer ekki að mæla svona mönnum bót, það skuluð þér vita. – Heyrið þér ekki hvað ég segi, ha, halló, ertu mát eða hvað? „Hann er farinn,“ sagði rödd í símanum. „Nú, það var eins fallegt, þar náði ég mér virkilega niður á fantinum, og ég á eftir að velgja honum betur.“ Lási settist aftur við borðið, leit yfir það sem hann hafði gjört „og sá það var harla gott.“ En nú varð hann að ljúka við skýrsluna, svo að enginn hafði höggstað á honum. „Best að fara varlega að öllu.“ Nú var teningunum kastað. Lási sló þéttings fast í borðið, tók saman blöðin og læsti þau niður, leit á klukkuna og gekk út. „Það getur hvesst á fleiri en einni átt áður en líku,“ hugsaði Lási um leið og hann lokaði hurðinni á eftir sér og stökk út í hríðina

Hlustandi.

Úr símanum.

Halló, er það hreppstjórinn,

Ég hyggst nú þér að stefna.

þá reiðan gerðiru ráðsmanninn

reyni ég mín að hefna

Afsökunar áttu nú

sem allra fyrst að biðjast.

Ef ekki gerir þetta þér

þá muntu seinna yðrast

Halló! Svenni sæll ver þú.

Mig síst hefði þig grunað,

á þér hef ég nú enga trú.

Allt skal þetta munað.

Hvort ég var e... eða þú

engan trúi ég vandi.

Aldrei framar áttu nú

að auglýsa ball í Garði.

Halló! Veiga í hasti ég bið

um að hafa tal af sýsla.

Á fundinum ég fekk ei þið

fyrir Sveini og Gísla. Rex

Hreiðar heimski

4. tölublað

31. árgangur

Ritdómar

Tvö merk leyndarmál hafa komið fram á síðustu fundum ungmennafélagsins, það er að segja álitin vera um mjög merkileg mál, hitt er svo annað mál að þeim hafi í nefndarálitum verið gerð þau skil sem skildi.

Varðandi álit hinnar svokölluðu lögreglunefndar er hægt að vera ... og er best að vísa til reynslunar, hún er sum sagt sú að er nefndin fór að hugsa málið betur, þá hún hafa komið á aðra skoðun og n... aðstöðu sinnar til að stöðva framgang þess er hún fyr lagði til og fékk samþikt.

Um álit hinnar svokölluðu flóttamannanefndar var ég og fleiri fyrir þónokkrum vonbrigðum, þó hún að vísu væri orðmörg um að þau atriði en hún drap á, svo að líkt var, af einum fundarmanna við nefndarálit frá hinu háa alþingi, kannski hefur honum fundist vart lengra til jafnað um mál... í úrræðaleysi. Að minnum dómi var þarna sneitt hjá veigamiklu vandamáli, að vísu kom nefndin inn á það en aðeins litið l... en hvorki í hinum langa formála eða tillögum ásamt heilli örk af greinagerð en fylgdi hverri tillögu, nei þarna var ekki orð að finna um eitt mesta vandamalið sem nú er uppi í litlum eftirmála eða kveðjuorðum drepur nefnid á þetta og viðurkennir þetta sem það alvarlegt vandamál að full ástæða sé til að það sé athugað rækilega, var það máske þess vegna að hún drap svo lítið á það?

Nefndin játar að hún sjái sér ekki fært að koma með tillögu um þetta mál, virðist þó sem hún hafði haft allangan starfstíma, eða það verða 14 vikur að teljast, hún lagði fram í áliti sínu 6 tillögur, ekki finnst mér það hefði verið ofverkið hennar þó hin hefði soðið saman eina tillögu á hverjum 3 vikum. Fyrst vil ég taka fram að ég l... að við valið í nefndina hafi ekki verið gætt sem skyldi að fá alla aðila að, ég tel að þar hefði átt að vera sú breiting á að ógiftu stúlkurnar hefðu átt þar einn fulltrúa, nefndin skipuð einni stúlku ógiftri, einum giftum og einum ógiftum karlmanni án tillits til þess hvort þeir nytu nokkrar sérstöðu, sem nú er svo mikið falað um en ekki fæst fyllilega úr skorið í hverju er fólgin. Annars í fljótu bragði virðast þó flestir eða allir ógiftu bændurnir hafa þá sameiginlegu sérstöðu, meðal fullþroskaðra karlmanna að þeir séu hræddir við kvenfólk, en sleppum því í bili. Ef nefndin hafi verið þannig skipuð eins og fyr er lagt til eru meiri vonin til að hún hafði ekki vannægt þetta vandamál.

Nú er fullkunnugt um það að ógiftu stúlkurnar biðu með eftirvæntingu eftir tillögu nefndarinnar og væntu þess fillilega að nefndin gerði hlutverki sínu fylli skil en nam varð á, það er fyllilega eðlilegt að þeim finnst sér of lítið getið í á..., og hefur konan þó verið talin betrihelmingur mannkinsins og ef betrihelmingurin er vanrægtur þá mun hinum síðari hætt. Getur nefndin ímyndað sér að það sé glæsilegt fyrir ungu stúlkurnar hér í sveitinni að hugsa til hvort þó heldur að gera að veruleika að drepa bestu tækifærisár ævi sinnar innan um karlmenn er hafa fyrrnefnda sérstöðu.

Þrátt fyrir allt tal um jafnrétti meðal kynja er það nú svo að flestar stúlkur munu þannig gerðar nema þær hafi skapað sér einhverja sérstöðu, að þær kunni því betur að karlmennirnir þoli örlítið meira en að svara sótrauðir og niðurlútir ef á þá er yrt, eða á dansleikjum! þarna þ... þeir saman og hálf troðast undir eins lítt stolpaðir kjukklingar, í einu horninu á salnum, en á bekkjunum sita stúlkurnar særðar á sál og líkama.

Nú, eins og nú er ástatt er það eðlilegt að stúlkurnar ráðist í b... er færis gefst, þarna er því auðsjáanlega um vandamál að ræða, eða svo þá hliðina sem að ungmannafélaginu veit, eru þessir fyrrnefndu ógiftu menn líklegir til að leggja félaginu til starfskrafta í framtíðinni, nei gagnvart félagi sínu bregðast þeir einnig sinni skildu með slíkri hegðun. Hefur nefndin gert sér ljóst hve margir hlekkir bresta í starfskeðju félagsins, þegar þessir ógiftu menn gerast gamlir og l... að taka þátt í félagsstörfum en leggja ekki til neina krafta í staðinn. Á fundinum um álit flóttamannanefd. kom fram athiglisverð ábending um hvort ekki væri rétt að setja takmörk á hvað bændur mættu búa gamlir, þetta er fyllilega athugandi, en þá er ekki séð þörf á að sett séu takmörk fyrir því hvað menn megi lengi hafa jörð til á... án þess að festa sér einnig stúlku.

Þettað mun mun einhverntíma hafa borið á góma er einhver hinna ógift þóst svara vel fyrir stéttina með því að leggja til að þar yrðu konurnar einnig l.. af þeim mönnum þar sem hjónaböndin voru barnlaus, þettað er veigalítil afsökun. Í fyrsta lagi er í sveitinni hópur ógiftra stúlkna, og til ég þær eigi að ganga fyrir, í öðru lagi má gera ráð fyrir að öll hjón sem

vilji eignast barn reini það sem í þeirravaldi stendur til þess að svo geti orðið, annars má kannski tala um einhverja sérstöðu í því sambandi.

Ég get hinsvegar ekki að svo komnu máli séð að hinir ógiftu bændur hafi gert allt sem í þeirra valdi stendur til að útvega sér stúlku. Sannist hið gagnstæða um einhvern hinna ógiftu bænda er eðlilegt að á hann sér litið öðrum augum en hina, hann sem sé öðlast sérstöðu meðal ógiftra bænda.

Rex.

Hreiðar heimski

1. tölublað 1951

32. árgangur

Allir eitt

Árið 1950 er liðið, nýtt starfsár er hafið einu blaði fullskrifuðu hefur verið flett við í sögunni fyrir liggur liggur annað óskrifað, við vitum ekki hvað hið nýja ár hefur okkur að færa, við erum lítilsmegnaðir til þess að ráða gangi þeirra mála sem varða okkur mest.

En við erum n... þess að ráða því af það sé samheldni og bróðurkærleikur sem einkenni félagsstörf okkar öllum hlítur okkur að vera það sameiginlegt áhugamál að óskabarn okkar ungmannafélagið dafni, að það m... að rekja störf sem í anda stefnunnar sem mörkuð var af foneiginmönnum þess í fyrri tíð.

Árlega hverfa úr röðum okkar félagar er láta eftir sig hugljúfar endurminningar tengda ungmennafélaginu það er skilda okkar að varðveita ávögstun af starfi þeirra. Árlega bætast félaginu nýjir starfskraftar hraustrar tápmikillar æsku er hafa haft djörf og framsækin mál komandi tíma. Tilbúin að leggja sig fram til að vinna félaginu gagn, tökum í þessar útréttu vinahendur og gerum okkur til að æskan finni það að félagsskapur okkar sé þess virði að fórnað sé fyrir hann tíma og kröftum. Hvað sem nýja ár býr í skauti sínu er það ásetningur okkar að standa vörð um félagið okkar heilsi hinu n... með kjörorðinu –Íslandi allt-

Axel Jónss.

Frúin á landið!

Í biblíusögunum er greint frá því, af Abraham og ... voru svo fjárríkir menn af landið bæn það

Hreiðar heimski

2. tölublað

32. árgangur

Hefjum sókn

Allt er á framfarabraut segjum við, það er satt, aðeins er skrúðurinn mismikill. Sjávarútvegur og iðnaður, hefur tekið afar miklum framförum á síðustu árum, sem hefur meðal annars orðið til þess að draga fólk frá landbúnaðinum, sem ekki hefur skapað jafn mikla stundar velgengni, en því meiri tryggingu fyrir einstaklinga og þjóðarheildina. Margt hefur verið rætt og ritað um flóttann úr sveitunum, um orsakir hans, og um nauðsyn þess að stemma hann áður en í óefni er komið. En til þess að geta gert nokkuð í málinu, er nauðsynlegt að þekkja bæði orsakir og afleiðingar.

Ein stærsta orsök flóttans er sú ótrú á möguleikum landbúnaðarins sem ríkt hefur á undangengnum velmegunarárum. Hefur þessi ótrú gengið svo langt, að foreldrar hafa eggjað börn sín á að stunda alt annað en búskap, og ... þau fjarskylt landbúnaði. Í stað þess að glæða áhuga þeirra fyrir ræktun jarðar og búpenings, og skapa möguleika til fjölgunar bújarða. Afleiðing þessarar ótrúar hefur aftur orðið sú, að unga fólkið hefur haft lítinn áhuga fyrir sveita búskap, og ekki komið auga á þá mörgu g miklu möguleika sem í ræktuninni býr.

Það er óðum verið að bæta úr annari orsök flóttans. Það er bættum samgöngum, og möguleikum til skemtana g félagslífs hvar sem verið er á landinu, og þegar þar að kemur að byggðin þéttist, sem hún hlýtur að gera þá aukast þeir möguleikar mjög. Þá er það næsta sporið að skapa trú á landið, og möguleika fyrir unga fólkið til heimamyndunar í sveitinni, og það verður aðeins gert með aukinni ræktun, og fjölgun bújarða en til þess að það megi verða

þá þurfa allir að vera samtaka. Landeigendur verða að láta land af mörkum, með góðum hug og greiðvirkni þó þar sé ekki farið fram á neinar gjafir. Síðan verður fólkið að taka við, bæði sem einstaklingar g félög.

Í þessu sambandi hefur mér komið til hugar að U.M.F. Drengur hefjist handa um landnám. Að félagsmenn fengju til dæmis land til ræktunar, annað hvort til kaups eða leigu, á þremur slóðum í sveitinni t.d. framsveit vestan Bugðu g norðan Laxár. Síðan skiptu félagsmenn sér í hópa, g mynduðu nokkurskonar hlutafélag. Þegar landið væri fengið þá væri hafist handa, um framræstun og vörslu, og síðan landið brotið. Þá mætti rækta á því kartöflur rófur og korn, ásamt grasarækt. Gætum við hugsað okkur að ræktun þessari yrði það mikil tekju öflun, að það borgaði tilkostnað allan, og auk þess væri með þessu sköpuð góð skilyrði til nýbýlamyndunar þegar unga fólkið þyrfti á slíku að halda væru ég og hin velvakandi flóttamannanefnd sveitarinnar, taki þessa tillögu til athugunar, og helst hrindi henni í framkvæmd. Kjörorð okkar allra er, eins og hingað til. Heima er best.

Ólafur Ág. Ólafsson

Ferð á Barðaströnd

17. júní 1950 fór hópur manna úr U.M.F. Drengur í skemtiferð, g var ferðinni heitið vestur á Barðaströnd. Kl. 9 um morguninn var bíllinn orðinn fullur af kátu fólki, því bæði var veðrið yndislegt, og svo var ferðalöngun og tilhlökkun í algleimingi. Fyrst var farið að Félagsgarði til þess að ná í kaffi áhöld, svo hægt væri að hita kaffisopa í ferðinni. En það var heldur verra að ekkert kaffi var hægt að hafa með vegna þess að fékkst ekki um þessar mundir í Reykjavík, en við treystum á greiðasemi gistivina, enda reindist það ekki aflalaust Var nú ekið fyrir Hvalfjörð, og fyrsti áningarstaður var Ferstikla, of snemt þótti að taka sér árbít, g því lítið stansað, en tveir þrír fórum heim í skála og þegar þeir komu aftur veifuðu þeir tveimur kaffi pökkum. Vakti það almennan fögnuð. Áfram var haldið og komið að Hreðavatni. Þar var drukkið morgun kaffið. Ekki var trútt um að sumir piltarnir hugsuðu meira um stúlkurnar sem báru fram kaffið en sjálft kaffið, einhvern veginn náðu þeir þó að koma því niður. Að því búnu var haldið af stað, en við Dalsmynni í Norðurárdal skiptast leiðir, Norðurlandsvegur til hægri, en vesturlandsvegur til vinstri, og þá leið fórum við, yfir fjallveginn Bröttubrekku.

Í fögru dalverpi sunnan brekkurnar var snæddur hádegisverður, en að sjálfsögðu höfðum með okkur nokkurn skrínukost Þar voru reistar hlóðir að gömlum íslenskum sið, og kveikt undir katlinum. En meðan vatnið hitnaði var farið í handbolta með miklum bægslalátum, því ekki var völlurinn hallalaus, og máttu leikmenn hafa sig alla við að koma í veg fyrir að bolti færi ekki í á er rann þar skamt frá. Nú sauð á katlinum, og var fengið sér hressing áður en brekkan væri könnuð þegar komið er yfir Bröttubrekku er komið aftar í Miðdali. Þar blasir við hið sögufræga Sauðafjall. Ekið var fram hjá Búðardal, og nokkru síðar Hjarðarholti. Það voru 2-3 kort í bílnum og gengu þau manna á milli. Þá var og mikið sungið og trallað g voru flestir orðnir nokkuð hásir er yfir lauk ferðinni.

Áfram var nú ekið inn með Hvammsfirði fyrir Miðfjall og Ásgarðsfjall og niður að Gilsfirði. Með honum er ruddur vegur sem liggur og hátt í hliðar á vísu með kröppum beigum og bröttum brekkum og má ekki glæfralegri vera. Næsti fjörður við Gilsfjörð er Króksfjörður. Á milli þeirra er sauðfjársveikivarnagirðing Hliði girðingarinnar er gætt af einsetu karli. Numið var staðar hjá honum, og hann spurður að ýmsu þar í nágrenninu. Meðal annars hvort skemtun yrði þar á næstunni. Jú hann hélt að Kvennfélagsskemtun yrði í Nesodda í Miðdölum næsta dag. Var karlinum gefið tóbak að launum fyrir greið svör og skemtilega viðkynningu. Aðeins var hikað við Bæ í Króksfirði: til þess að virða betur fyrir sér hið glæsilega stórbíli. Farið var fyrir botni Berufjarðar að Bjarkarlundi. Þar var ákveðinn gististaður, og borðhald kl 8, og nú var kl. ekki nema 6, og til þess að nota tímann var haldið að Reykhólum en þeir eru 13 km. leið frá Bjarkarlundi, og einhver fegursta leið hér á landi eftir hinni fögru Barmahli´ð, sem um er kvæðið „Hlíðin mín fríða. Við skoðuðum staðinn á Reykhólum. Hefur þar verið stórt búið með fjölmeni, eftir því sem gömul bæjar g gripa hús sína. Nú er þar að myndast þorp með gróðrastöð ríkisins presti og lækni, og ýmsu aðstoðarfólki. Eru þar nú 8 stór íbúðarhús auk kirkju. Þar vellur sjóðandi vatn um jörðu miklir ræktunarmöguleikar, og útræði, varp, og selveiði mikið. Þegar við höfðum kynt okkur Reykhóla stað, var haldið til baka að Bjarkarlundi. Var okkur þar fengið gistiherbergi til umráða og fluttum við farangur okkar þangað. Var síðan borðað þar hin ágætasta máltíð. Einnig var okkur tilkynnt að skemtun ætti að verða þar um kvöldið, sem hefjast ætti um 10 leytið, en til þess að nota stundina fórum við á bílnum á meðan að Skógum í Þorskafirði. Þar Matthías Jokkmunsson fæddur og uppalinn. Fyrir botni Þorskafjarðar er bærinn Kollabúðir þaðan liggur vegur yfir Þorskafjarðarheiði Arn... erfiðum fjallvegum en þó góður tengiliður við Hestfirði.

Þegar við komum aftur að Bjarkalundi var kl. að verða 10. Flýttu sér allir að búa sig undir ballið er nú skyldi hefjast. Nokkuð kom af aðkomufólki, en á hverju stóð jú það upplýstist, það vantaði spilarann, var þá tekið það ráð að dansa eftir hljómleikum útvarpsins. Að lokum um hálf tólf kom spilarinn, bíll hans hafði bilað, ekki meira um það. Færðist nú dansinn í aukana, en fólk nokkuð feimið að taka út fyrir sína sveit. Krafðist þá stjórnandi samkomunnar, að skift irði við milli.

Hreiðar heimski

2. tölublað

32. árgangur

Hefjum sókn

Allt er á framfarabraut segjum við, það er satt, aðeins er skrúðurinn mismikill. Sjávarútvegur og iðnaður, hefur tekið afar miklum framförum á síðustu árum, sem hefur meðal annars orðið til þess að draga fólk frá landbúnaðinum, sem ekki hefur skapað jafn mikla stundar velgengni, en því meiri tryggingu fyrir einstaklinga og þjóðarheildina. Margt hefur verið rætt

og ritað um flóttann úr sveitunum, um orsakir hans, og um nauðsyn þess að stemma hann áður en í óefni er komið. En til þess að geta gert nokkuð í málinu, er nauðsynlegt að þekkja bæði orsakir og afleiðingar.

Ein stærsta orsök flóttans er sú ótrú á möguleikum landbúnaðarins sem ríkt hefur á undangengnum velmegunarárum. Hefur þessi ótrú gengið svo langt, að foreldrar hafa eggjað börn sín á að stunda alt annað en búskap, og ... þau fjarskylt landbúnaði. Í stað þess að glæða áhuga þeirra fyrir ræktun jarðar og búpenings, og skapa möguleika til fjölgunar bújarða. Afleiðing þessarar ótrúar hefur aftur orðið sú, að unga fólkið hefur haft lítinn áhuga fyrir sveita búskap, og ekki komið auga á þá mörgu g miklu möguleika sem í ræktuninni býr.

Það er óðum verið að bæta úr annari orsök flóttans. Það er bættum samgöngum, og möguleikum til skemtana g félagslífs hvar sem verið er á landinu, og þegar þar að kemur að byggðin þéttist, sem hún hlýtur að gera þá aukast þeir möguleikar mjög. Þá er það næsta sporið að skapa trú á landið, og möguleika fyrir unga fólkið til heimamyndunar í sveitinni, og það verður aðeins gert með aukinni ræktun, og fjölgun bújarða en til þess að það megi verða þá þurfa allir að vera samtaka. Landeigendur verða að láta land af mörkum, með góðum hug og greiðvirkni þó þar sé ekki farið fram á neinar gjafir. Síðan verður fólkið að taka við, bæði sem einstaklingar g félög.

Í þessu sambandi hefur mér komið til hugar að U.M.F. Drengur hefjist handa um landnám. Að félagsmenn fengju til dæmis land til ræktunar, annað hvort til kaups eða leigu, á þremur slóðum í sveitinni t.d. framsveit vestan Bugðu g norðan Laxár. Síðan skiptu félagsmenn sér í hópa, g mynduðu nokkurskonar hlutafélag. Þegar landið væri fengið þá væri hafist handa, um framræstun og vörslu, og síðan landið brotið. Þá mætti rækta á því kartöflur rófur og korn, ásamt grasarækt. Gætum við hugsað okkur að ræktun þessari yrði það mikil tekju öflun, að það borgaði tilkostnað allan, og auk þess væri með þessu sköpuð góð skilyrði til nýbýlamyndunar þegar unga fólkið þyrfti á slíku að halda væru ég og hin velvakandi flóttamannanefnd sveitarinnar, taki þessa tillögu til athugunar, og helst hrindi henni í framkvæmd. Kjörorð okkar allra er, eins og hingað til. Heima er best.

Ólafur Ág. Ólafsson

Ferð á Barðaströnd

17. júní 1950 fór hópur manna úr U.M.F. Drengur í skemtiferð, g var ferðinni heitið vestur á Barðaströnd. Kl. 9 um morguninn var bíllinn orðinn fullur af kátu fólki, því bæði var veðrið yndislegt, og svo var ferðalöngun og tilhlökkun í algleimingi. Fyrst var farið að Félagsgarði til þess að ná í kaffi áhöld, svo hægt væri að hita kaffisopa í ferðinni. En það var heldur verra að ekkert kaffi var hægt að hafa með vegna þess að fékkst ekki um þessar mundir í Reykjavík, en við treystum á greiðasemi gistivina, enda reindist það ekki aflalaust Var nú ekið fyrir Hvalfjörð, og fyrsti áningarstaður var Ferstikla, of snemt þótti að taka sér árbít, g því lítið

stansað, en tveir þrír fórum heim í skála og þegar þeir komu aftur veifuðu þeir tveimur kaffi pökkum. Vakti það almennan fögnuð. Áfram var haldið og komið að Hreðavatni. Þar var drukkið morgun kaffið. Ekki var trútt um að sumir piltarnir hugsuðu meira um stúlkurnar sem báru fram kaffið en sjálft kaffið, einhvern veginn náðu þeir þó að koma því niður. Að því búnu var haldið af stað, en við Dalsmynni í Norðurárdal skiptast leiðir, Norðurlandsvegur til hægri, en vesturlandsvegur til vinstri, og þá leið fórum við, yfir fjallveginn Bröttubrekku.

Í fögru dalverpi sunnan brekkurnar var snæddur hádegisverður, en að sjálfsögðu höfðum með okkur nokkurn skrínukost Þar voru reistar hlóðir að gömlum íslenskum sið, og kveikt undir katlinum. En meðan vatnið hitnaði var farið í handbolta með miklum bægslalátum, því ekki var völlurinn hallalaus, og máttu leikmenn hafa sig alla við að koma í veg fyrir að bolti færi ekki í á er rann þar skamt frá. Nú sauð á katlinum, og var fengið sér hressing áður en brekkan væri könnuð þegar komið er yfir Bröttubrekku er komið aftar í Miðdali. Þar blasir við hið sögufræga Sauðafjall. Ekið var fram hjá Búðardal, og nokkru síðar Hjarðarholti. Það voru 2-3 kort í bílnum og gengu þau manna á milli. Þá var og mikið sungið og trallað g voru flestir orðnir nokkuð hásir er yfir lauk ferðinni.

Áfram var nú ekið inn með Hvammsfirði fyrir Miðfjall og Ásgarðsfjall og niður að Gilsfirði. Með honum er ruddur vegur sem liggur og hátt í hliðar á vísu með kröppum beigum og bröttum brekkum og má ekki glæfralegri vera. Næsti fjörður við Gilsfjörð er Króksfjörður. Á milli þeirra er sauðfjársveikivarnagirðing Hliði girðingarinnar er gætt af einsetu karli. Numið var staðar hjá honum, og hann spurður að ýmsu þar í nágrenninu. Meðal annars hvort skemtun yrði þar á næstunni. Jú hann hélt að Kvennfélagsskemtun yrði í Nesodda í Miðdölum næsta dag. Var karlinum gefið tóbak að launum fyrir greið svör og skemtilega viðkynningu. Aðeins var hikað við Bæ í Króksfirði: til þess að virða betur fyrir sér hið glæsilega stórbíli. Farið var fyrir botni Berufjarðar að Bjarkarlundi. Þar var ákveðinn gististaður, og borðhald kl 8, og nú var kl. ekki nema 6, og til þess að nota tímann var haldið að Reykhólum en þeir eru 13 km. leið frá Bjarkarlundi, og einhver fegursta leið hér á landi eftir hinni fögru Barmahli´ð, sem um er kvæðið „Hlíðin mín fríða. Við skoðuðum staðinn á Reykhólum. Hefur þar verið stórt búið með fjölmeni, eftir því sem gömul bæjar g gripa hús sína. Nú er þar að myndast þorp með gróðrastöð ríkisins presti og lækni, og ýmsu aðstoðarfólki. Eru þar nú 8 stór íbúðarhús auk kirkju. Þar vellur sjóðandi vatn um jörðu miklir ræktunarmöguleikar, og útræði, varp, og selveiði mikið. Þegar við höfðum kynt okkur Reykhóla stað, var haldið til baka að Bjarkarlundi. Var okkur þar fengið gistiherbergi til umráða og fluttum við farangur okkar þangað. Var síðan borðað þar hin ágætasta máltíð. Einnig var okkur tilkynnt að skemtun ætti að verða þar um kvöldið, sem hefjast ætti um 10 leytið, en til þess að nota stundina fórum við á bílnum á meðan að Skógum í Þorskafirði. Þar Matthías Jokkmunsson fæddur og uppalinn. Fyrir botni Þorskafjarðar er bærinn Kollabúðir þaðan liggur vegur yfir Þorskafjarðarheiði Arn... erfiðum fjallvegum en þó góður tengiliður við Hestfirði.

Þegar við komum aftur að Bjarkalundi var kl. að verða 10. Flýttu sér allir að búa sig undir ballið er nú skyldi hefjast. Nokkuð kom af aðkomufólki, en á hverju stóð jú það upplýstist, það vantaði spilarann, var þá tekið það ráð að dansa eftir hljómleikum útvarpsins. Að lokum

um hálf tólf kom spilarinn, bíll hans hafði bilað, ekki meira um það. Færðist nú dansinn í aukana, en fólk nokkuð feimið að taka út fyrir sína sveit. Krafðist þá stjórnandi samkomunnar, að skift irði við milli.

Hreiðar Heimski


Hliðið gullna.

Já, ljótt var það, en samt var það satt. Gvendur góði lá á banasænginni og var sýnilega mjög langt leiddur.

En Gvendur var nú ekki mikið hnugginn, þó að hann vissi vel að hann ætti stutt eftir ólifað, og því síður vinir hans og vandamenn. Enginn þurfti svo sem að efast um að Gvendur yrði sáluhólpinn, eins og hann var nú vel að sér í biblíunni.

En eitt var það þó, sem angraði Gvend, og það var það, að hann hafði einhverntíma heyrt það spakmæli hermt að þeir deyja ungir, sem guðirnir elska. Og Gvendur var nú ekki beinlínis ungur, en þó var hann varla gamall, þótt hann væri liðlega sextugur. Gvendur hafði hugsað dálítinn tíma, þegar hann loks fann skýringuna á þessu misræmi. Auðvitað átti spakmælið við það að vera ungur í anda. Já, svona var það. Gvendur gat svo sem hugsað rökrétt enn þá, þó að sálin hans hengi á taug við hans vesæla búk.

Gvendur lagði augun aftur, þetta hafði reynt ákaflega á hann að hugsa svona mikið, og ekki hafði liðið löng stund þegar allt var um garð gengið og Gvendur hinn góði hafði algjörlega yfirgefið þessa aumlegu en þó haglega samansettu „kjötkássu skipulega kryddaða beinum.“

„Guðdómlega er það skrýtið að vera dauður,“ hrópaði Gvendur frá sér munninn af undrun þegar hann rankaði við sér í nýja ásigkomulaginu. En hvað var hann að hugsa maðurinn, hann varð að flýta sér til himnaríkis til að ná háttum, það var nú þegar orðið áliðið dags. Gvendur smeygði sér út í húsagarðinn. Þar kom hann af tilviljun auga á rörbút á lengd við þægilegan göngustaf, einkar góð rör heiðarlega innflutt. „Það gat komið sér vel að taka rörhólkinn með,“ hugsaði Gvendur, um leið og hann beygði sig niður og tók bútinn upp. Það gat verið gott að hafa hann, þar sem vegurinn kynni að verða úr hófi grýttur eða þá brattur. „Hver vissi líka nema rör væru sjaldséð þar efra. Kann ske kæmist hann strax í virðingastöðu þarna. Það væri nú ekki dónalegt,“ rumdi í Gvendi um leið og hann sökk upp í hné í forarpolli á þessum lífsins vegi. Hann brá rörinu góða harkalega niður og losaði sér upp og hélt síðan áfram bæði hugleiðingum sínum og göngunni. Hann gæti líka með rörbútnum og sinni frábæru málafærsluhæfni sannað tvöfalt góðverk sem hann hafði unnið, að frádregnum biblíulestrinum, en hann var auðvitað fyrir mestu, eins og allir vita.

Þetta góðverk var í því fólgið að hann hafði gefið fátækum bónda ógrynni af samskonar rörum og þessu, sem hann nú hélt á. En í staðin fyrir rörin hafði hann fengið landsskika, sem var ákaflega ómerkilegur en varð fyrir hans albeina merkur og heilagur gjört. Það gat enginn rengt að þetta var góðverk og meira að segja tvígilt góðverk.

Nú hætti Gvendur þessum hugleiðingum, því að Gullna hliðið blasti við í allri sinni dýrð, og versti hluti vegarins var líka eftir, og ekki dugði annað en að sjá fótum sínum forráð, því að það hafði ekki verið neitt grín að hrasa þarna.

Loks stóð Gvendur góði II. frá Íslandi við „Gullna hliðið“. Hann barði lítillega en þó fyrirmannlega á hliðgrindina helgu, með rörinu góða. Það var „sosum,“ óhætt að láta Pésa vita að þarna var enginn aumingi á ferð, síður en svo.

Nú opnuðust dyrnar. Pétur leit rannsóknaraugum og sagði síðan á slæmri íslensku: „Góðan daginn Gvendur. Þú ert þá kominn hingað og vilt auðvitað komast inn. – Já þetta vilja þeir allir.“

„Komdu hér inn í rannsóknarstofuna,“ sagði St. Pétur og benti Gvendi inn í þokkalega stofu. Í öðrum enda stofunnar var vog. Pétur gekk að voginni og lagði þar lóð á aðra skálina. Það var lítið stærra um sig en „túkall.“ „Hvað er þetta,“ hrópaði Gvendur. „Ég hélt að góðverk umsækjenda væru lögð í aðra skálina á móti illverkunum ef þau eru þá nokkur.“ „Þetta er nu allt breytt,“ sagði Pétur. „Þetta var svona áður fyrr, en nú fara mannskepnurnar dagversnandi, og fyrir nokkrum árumvar svo komið, að varla nokkur maður komst inn, svo við gripum til þessa ráðs til þess að koma í veg fyrir að landdauði yrði hjá okkur.“

„Jæja,“ sagði Pétur. „Komdu þá með góðverkin.“ „Biblíulestur, frelsun syndum hlaðins landsskika og svo til gefin ógrynni af rörum,“ þuldi Gvendur með yfirlæti. „Dugar ekki,“ rumdi í Pétri þá brá Gvendi. Þetta var það sem honum hafði aldrei dottið í hug. Mikið dauðans óláns fyrirkomulag var þetta, hann hefði flogið inn með gamla fyrirkomulaginu, en komust bölvaðir syndararnir inn alveg eins og þeir sannkristnu. „Heyrðu Pétur,“ sagði Gvendur. „Sjáðu rörbútinn þann arna.“ „Sé ég hann,“ svaraði Pétur.“ „Þetta var víst óþekkt þegar ég var þarna niðri.“ „Þetta má nota fyrir göngustaf,“ hélt Gvendur áfram. „Afbragðs létt og þægilegt í hendi,“ Nú leit Gvendur einstaklega innilega á Pétur, svona rétt eins og hlýðinn hundur á húsbónda sinn og sagði grátklökkum rómi: „Má ég ekki leggja rörbútsræfilinn á skálarskömmina með góðverkunum, þú skildir þá einhverntíma njóta góðs af honum seinna.“ „Nú jæja,“ sagði Pétur. „Gerðu það þá.“ Og ekki stóð á að Gvendur gerði það: - en ekki dugði það. Þá mátti heyra Gvend góða ... með innilega sárum raddblæ: „Bara að það hefði nú verið aðeins þykkara í bansettu rörinu.“

„Jæja Gvendur minn,“ sagði Pétur. „Þú sérð nú líklega hvernig þessum málum er háttað, og hvað hlýtur að verða um þig.“ „Já, sagði Gvendur alveg gjörsamlega bugaður, útskúfaður og vonsvikinn með tárin í augunum. „En heyrðu annars Gvendur minn,“ sagði Pétur, í því að Gvendur ætlaði að ganga burt. „Ætli ég megi ekki til með að veita þér undanþágu og hleypa

þér inn. Ég get ekki hugsað mér að láta skrattann ná í rörhólkinn, þótt hann sé kannski ekki upp á marga fiskana.

X+Y

Rúsínulausir steinar.

Árið 1914 voru harðindi einhver hin mestu er komið höfðu langa lengi hér um suðvestur land, þá hrundi niður fé bænda í stórum stíl og jafnvel þó nóg hey væri til, og horfðu bændur með ugg fram í tímann, hvernig þeir mættu bæta við sig fjármissi þann er þeir urðu fyrir. Ofan á þetta bættist svo það, að unga fólkið í sveitinni hópaðist saman á árbökkum einum, og fóru það að sparka á milli sín kúlu einni mikilli, sem útblásin var með lofti, og eltu hana þannig alla helga daga, og þótti þá hver mestur maðurinn sem mest gat sparkað kúlunni og gekk það svo langt að jafnvel þeir, er best voru af guði gerðir til líkamans urðu varla jafngóðir til annarra starfa dagana á eftir loft kúluleikinn og fór þessu fram um sumarið. Um haustið lagðist þessi leikur niður og lá niðri um veturinn. Næsta vor er snjóa leysti var strax tekið til við þar, sem hætt var um haustið, af enn meiri krafti, og loftkúlan látin þjóta um alla árbakkana ofan frá fjalli og langt ofan í sveit. Og fékk þá margur að taka fótanna, því að allir vildu ná í kúluna, til að sparka í hana. Eina hvíldin, er menn fengu í þessum eltingaleik var það, þegar einhver nógu fótsterkur sparkaði svo fast, að bíða þurfti eftir kúlunni niður úr loftinu aftur. Eftir allan þennan eltingaleik urðu margir fyrir því, að fá svokallaðar harðsperrur í líkama sinn og urðu því varla eins duglegir við sláttinn næstu daga en vóru þó búnir að ná sér um næstu helgi. Þegar menn voru búnir að standa meiri partinn af sumrinu við orfið með harðsperrur; líkamanum þótti þeim nóg komið og hugsuðu ráð til að breyta um leiki, enda sáu þeir fljótlega raðið og stofnuðu eitt alls herjar félag þar, sem allir hreppsbúar skildu taka þátt í. Þetta var samþykkt í þegjandi hljóði, og gell svo fljótt, að skírnarveislan var haldin um leið og bændur héldu töðugjöldin. Þetta nýja félag hlaut eitthvert það alíslenskasta nafn, sem í málinu fannst: „Strákur.“ Þetta gerðist eins og fyrr er sagt sumarið 1915 og er því „strákurinn“ kominn á þrítugasta og sjötta árið.

Strax vildi „strákurinn“ vera til bæði sumar og vetur, en til að geta verið til allt árið þurfti hann húsaskjól. Því útigangurinn þrífst illa þó honum sé beitt á guð og gaddinn. Voru nú góð ráð dýr. Enginn var þó svo spámannlega vaxinn að spá því að til að fá húsaskjól yfir einn strák þyrfti þrjátíu ára stríð, eins og raun varð á. Að vísu var til húskofi í sveitinni, sem ætlaður var til mannfunda og byggður hafi verið fyrir sektarfé sem annar hreppur varð að greiða vegna þess að maður nokkur með sveitaskuld gekk að eiga konu þá, er hann elskaði. En þar sem húsið var til og litið notað, fékk „strákurinn“ það til afnota, með eftirfölum þó, en brátt reyndist það of lítið, og varð þá að hugsa um annað stærra, enda margir hugsjóna menn uppi á þeim tíma, er frelsisbarátta Íslendinga stóð sem hæst. Fékk nú „Strákur“ leyfi til að lengja sektarkofann í annan endann. Eftir að leyfið var fengið stóð ekki lengi á því að færa út endum og gekk svo um hríð og voru menn hinir ánægðustu.

En vegna þess, að lítið var um flótta úr sveitinni eftir áfangann, er náðist í frelsisbaráttunni 1918 leið ekki á löngu þar til kofinn varð of stuttur í báða enda og „strákurinn“ sí stækkandi. Var nú margt hugsað og mælt, nú vildu margir láta til skarar skríða og byggja svo stórt hús, að það yrði aldrei of stutt, ekki í annan endann hvað þá báða. En eins og hverjir aðrir andans menn fengu þeir því ekki til vegar komið, og eftir margra ára glímu varð úr, að haustið eftir alþingishátíðina var önnur hlið kofans færð norður og .......... Varð nú nokkurt hlé á húsnæðis vandamáli stráksins. En eftir þriggja ára frið skaut draugsa aftur upp á yfir borðið, því alltaf gengu nýir strákar í „Strákinn“ og svo var líka blásarakúlan alveg dauð og því allt sparkið orðið innan. Eins og mætti má gefa voru allmargir fundir í húsinu og unglingarnir lærða þar ýmsar þær listir, sem annars hefðu aldrei í hug þeirra komið, þar á meðal má nefna að halda ræður, og urðu margir snjallir ræðumenn eins og mætti má gefa.

Eins og áður segir hófst nýtt húsastríð þremur árum eftir 1000 ára afmæli alþingis, og hófst með snjallri ræðu eins hugsjóna mannsins í félaginu, og eftir þá ræðu tóku margir til máls. Einn stakk upp á því að kjósa skildi að minnsta kosti 10% af félagsmönnum í eina nefnd, og skildi hún vinna að þessu máli, svo því yrði komið í lag, svo „strákurinn“ þyrfti aldrei að verða húsnæðislaus meira. Skyldi stjórn félagsins alltaf vera sjálfkjörin í nefndina, og var nefndinni fengin í hendur stefnuskrá, lög og annað til að átta sig á. Þetta þótti flestum nokkuð góð hugmynd, því að alltaf var von til fyrir hvern og einn, að komast í nefndina. Eitt af þeim lögum sem nefndinni var sett var það að til þess að gerðir hennar væru bindandi fyrir alla yrði nefndin að samþykkja það með 80% atkvæðum af þeim er áttu atkvæðisrétt í nefndinni. Síðan var nefndin kosin og settist á rökstóla, nú skildi mikið gert enda til mikils að vinna. Nú skildi byggja hús, er allir gætu verið ánægðir með í nútíð og framtíð, og stæði það af sér allar breytingar tímans og háðsglósur heimsins barna. Þetta varð nefndinni fulljóst strax í upphafi lífs síns, enda var nægur tími fram undan því að henni var alls ekki ætlað að flana að neinu. Þessi 10% nefnd starfaði svo af allmiklum krafti á sínum yngri árum. Fundir, ræður, hlutaveltur, samkomur, happdrætti. Allt var þetta haldið fyrir málstað húsbyggingarinnar. Oft var meira líf í nefndinni þetta árið en hitt, og voru ýmsar ástæður fyrir því svo sem verð á refaskinnum, lambadauði, kúadoði, sveitastjórnarkosningar eða bara heimstyrjaldir, allt gat þetta haft áhrif á eina húsbyggingu. Eitt var það, sem nefndin hafði efst í huga. Það var að safna krónum í sjóð til að eiga þegar sú stund rynni upp er húsið skyldi fæðast því eins og allir vita verða margar krónur að vera til þegar mikið á að gera , ... var svo það hvar eiginlega hið mikla hús skildi standa og eru um það margar ræður til, bæði skráðar og óskráðar. Oft voru haldin þing út um holt og hæðir, hér og hvar í sveitinni, ýmsar góðar tillögur gerðar, sumir gengu örna sinna á öðrum stöðum og sögðu: „Hér skal reisa höll eina mikla.“ Þó leið og leið, án þess að hinn mikli draumur rættist.

Í hverju ári var kosið í nefndina og þeim kastað fyrir borð, er ekki nutu fylgis í það skiptið. Eins var líka skipt um forustu í nefndinni sjálfri, en þá þurfti líka að koma hæstráðandi úr nefndinni því enginn vildi taka af höfuðið og setja það við rassinn. Eftir nokkurra ára starfsemi nefndarinnar skall á heimsstyrjöldin, sem þó var nefndinni ekki neitt að kenna, en kom þó við hana, eins og öll önnur landsins börn og var þá lítill áhugi í „stráknum,“ fyrstu ár

hennar að minnsta kosti, en þjóðverjar fóru að fara halloka fyrir Rússanum. En þá gat enginn gert sér vonir um að 50% nefndarinnar yrði sammála um að byggja, hvað þá 80-100% eins og þó þurfti til að duga. Samt var það vordag einn blíðan og helgan að nefndin var kölluð saman, og vonuðu þá margir að nú skyldi til skarar skríða, og hægt yrði að gera sáttmála einn mikinn, úr því Rosevelt og Chursill gerðu sáttmála inni í Hvalfirði þá skömmu áður. Þó voru nokkrir er vonuðu að slíkur sáttmáli yrði ekki gerður að sinni, og helst aldrei. Og í lok fundarins kom fram tillaga um að fresta öllum framkvæmdum og var hún samþykkt með 30% atkvæðum nefndarmanna og þar með afneitað öllum húsbyggingar sáttmála að sinni. Varð því „Strákurinn“ að gera sér að góðu gamla kofann enn um stund og varð það síst til bæta, því um sumarið var haldið eitt það fjörugasta laupakonuball er þar var nokkurn tíma haldið. Næsta vetur, þegar félagið hélt sitt merkasta ársþing, þó ekki væri þá farið að semja fjárlag að dæmi Alþingis, var ein samþykkt gerð allmikil, sem var sú, að halda nú eina mikla veislu, því að á sumri komandi sé félagið „Strákur“ orðið 30 ára gamalt, og sé þá vel við eigandi að gera sér dagamun.

Til að sjá um að þessi veisla yrði haldin. og það heiðarlega, voru menn kosnir í nefnd og ekki valdir aðrir en þeir, er búnir voru að starfa í félaginu alla þessa tíð, enda orðnir heiðursfélagar fyrir löngu, og skyldu þeir hafa stjórn félagsins sér til aðstoðar.

Það mun hafa verið þrem dögum fyrir páskahátíðina, er þessir heiðursmenn þinguðu um veisluna, á eina ættaróðalinu, sem þó var til í sveitinni. Og er það skemmst frá að segja, að þeir, er komnir voru á þrítugasta árið í félaginu, og höfðu barist alla tíð fyrir bættum húsakynnum félagsins, þótti óvænlega horfa til með húskostinn, og sögðu með allra mestu hægð, að þeir treystu sér ekki, til að halda veislu, sem heiður væri að, í gamla húsinu og þar, sem alir í sveitinni væru nú komnir í félagið, bæði konur og karlar og margir utan sveitar menn líka, þá yrði það enginn smáræðis hópur, sem drekka vildi heiðursminni bæði sjálfra sín og annarra á afmælisdaginn. Þessu veislumáli lauk þannig að þessi heiðursnefnd vísaði málinu skjallega til nefndarinnar þeirrar er um húsagerð átti að fjalla. Hvort hún treysti sér til að bæta húsakostinn á næstu árum. Þessu til staðfestingar skrifuðu allir nefndarmenn undir og stjórnarmeðlimir líka, eins þeir, er vildu láta gamla kofann duga miklu lengur.

Nú var úr vöndu að ráða fyrir æðsta ráð félagsins, heiðursmenn þess gera verkfall, og neita að gera, það, sem fyrir þá er lagt, eins og kommúnistar, heimta betra hús og stjórnina til að gera það líka, og stjórnin á að sjá um að byggja betra hús, en stóra nefndin ekki sammála þó að nú sé liðið eitt ár síðan að allir stjórnmálaflokkar á Íslandi gátu komið saman, og staðið sem einn maður að endurreisn Íslenska lýðveldisins. Eftir nokkurt ... er svo kallaður saman fundur í 10% nefndinni, og þar margar ræður fluttar, enda margur orðinn vel máli farinn í allri þeirri baráttu, sem um þetta hafði staðið. Og endirinn varð sá, að þar var gerður sá sáttmáli, sem nefndin var búin að glíma við á 18 ár, og meira að segja samþykktur með 100% atkvæðum. Og ekki einn einasti maður fékk sig til að standa lengur á móti því, að betra hús yrði byggt.

Enda voru stóru nú heimsveldin búin að semja vopnahlé, og friður kominn á í heiminum.

Eftir þann mikla sigur, sem nú var unninn með sáttmála þeim, er stóra nefndin gerði í húsagerðamálinu var takmarkinu auðvitað ekki að fullu náð, eftir var svo allt sköpunarverkið og verður í fáum orðum reynt að lýsa sköpunarsögunni.

Fyrsta dagskipan er gefin var út, var á þá leið að nú skildi rífa niður alla þá hermannaskála, er til voru á tólf ferkílometra svæði og safna öllu því efni er í þeim væri í eina hrúgu, og sjá svo um að ekki yrði einn einasti bútur eftir hvorki í jörðu eða á, hvort heldur það væri tré, járn eða steypa, því allt þetta skildi molað í hina miklu höll. Þetta fyrsta átak gekk allt að óskum, utan þess að ... ..., er að rörgretti unnu, urðu ósammála um, hve djúpt þeir væru skyldugir að grafa í jörðu niður, þar til að annar, sem neðar byggi ætti eignarréttinn á því er þeir findu.

Þegar hrúgan var orðin stór og mikil og ekkert eftir af skálunum var tekið til að finna lóð til að byggja á og gekk það þrautalaust af. Því að svo stóð á, að tveir bláfátækir en góðhjartaðir heildsalar úr höfuðborg landsins gáfu „stráknum“ holt eitt lítið, en þó nógu stórt, til að byggja húsið á, og töldu allir það höfðinglega gert, því hefði holt það staðið tæpum 50 km sunnar á landinu, þá hafði það verið metið á margar milljónir króna.

Var nú farið að grafa í holtið, og var til þess notuð vél ein mikil sem lét sér nú ekki allt fyrir brjósti brenna og hefði slík vinnuafköst sést fyrir einum mannsaldri, hefði menn búist við að sá gamli sjálfur væri kominn á yfirborð jarðar.

Ekki leið á löngu þangað til grunnur hússins var fullgerður og farið að láta spýtur standa upp á endann og aðrar liggja endilangar, allt eftir vissum reglum. Gekk það svo um stund að að alltaf bættist við timburverkið. Þegar „Stráknum“ þótti nóg komið af spýtum var sandi, möl, sementi og vatni hrært í einn graut og og helt á milli fjalanna, svo þegar þetta harðnaði í mótunum varð úr þessu veggir.

Þetta gekk bæði fljótt vel og voru menn hinir ánægðustu. En er líða tók að slætti fóru menn að hugsa um heyforða handa kúm sínum, svo að heldur dró úr hraðanum um sláttinn. Þegar slátturinn var um garð genginn tóku margir til við framkvæmdirnar á holtinu ef þeir ekki áttu jarðepli í jörðu niðri, eða þá að þeir töldu sig græða svo mikið á öðru meira, því eiginlega voru þeir, er unnu að rörgreftrinum um vorið ekki búnir að jafna sig að fullu. Þetta tók heldur að ágerast, er leið að því er hrútar voru teknir í hús, þar til að einn strákur gerðist all reiður og helli úr skálum reiði sinnar. Ekki yfir því að menn tækju hrútana í hús, heldur yfir því að láta ekki framkvæmdirnar á holtinu ganga fyrir öllu öðru. Eftir þá dembu er hinir fengu fjölgaði húskörlum á holtinu og sköpulagið fór að fá sinn rétta svip.

Nú fór málið að taka ýmsum breytingum eins og allir hlutir gera í sköpunarsögunni. Nú var svo komið allar þær krónur, sem 12 ára barátta var búin að smala saman, voru komnar út í veður og vind, þ.e.a.s. orðnar fastar í holdinu. Svo nú þurfti að fara að smala saman þing í 10% nefndinni til smalamennskun. Fjallkongurinn í þeirri smalamennsku lagði það til að hver og einn smalaði sitt heimaland, og vita hvort þeir findu ekki svo mikið fé að það væri 5000 kr. virði. Einn af smölunum tjáði kóngi sínum að hann mundi ekkert fé finna í sínu heimalandi en beljur bjóst hann við að finna, og ef hann seldi þær gæti það orðið fimm þúsund krónur. ...

tjáði kóngi að í sínu heimalandi væri alls ekkert fé að finna, nema þetta gjafafé, sem ekki þyrfti að smala.

Þessu mátti raunar alltaf búast við, enda höfðu menn svo sem varað við því, þó þeim hafði ekki verið trúað að fullu, og nú mundu þeir sjá í hvílíka klípu strákurinn væri kominn með þetta allt saman. Nú, eitthvað varð úr þessu að gera. Ekki dugði að drepast ráðalaus á þurru landi. Einn vissi að í kjöllurum bankanna í Reykjavík lágu stórar hrúgur af peningum, ekki þyrfti annað en skrifa á víxl einn stóran nokkur orð þá mundu bankarnir láta peninga í staðinn. Þetta þótti flestum nokkuð sniðugt og fellust á það. En svo dreymdi hann hinn, sama, er um peningana vissi draum nóttina á eftir, sem hann réði þannig, að réttara mundi nú að ganga til smalamennskunnar fyrst.

Fór svo fram smalamennska á öllu því fé, er fyrir fannst og urðu leitir all góðar, og áfram var haldið á holtinu og tók húsið að halda vindi þá á það var blásið, utan frá að minnsta kosti. En þó fór heldur að kólna, því þó mikill áhugi sé í mönnum og hiti út frá honum, þá megnar hann ekki að hita veröldina þannig að steinsteypa þoli hvernig sem viðrar, og vegna þess að margt þurfti að sleppa innanhúss varð ekki hjá því komist að fá hita með því að kynda eld en þó að eldur sé kyntur á einum stað, skapast ekki sá hiti í stóru húsi að hann sé svo jafn um húsið, sem allir geta verið ánægðir með. Til þess þarf auðvitað að flytja hann, og hefur mörgum tekist sá flutningur vel með því að láta þyngdar lögmál vatnsins færa hann til í þar tilgerðum rörum. En vegna þess að rör voru, einnig þá, að hitamáli, vildu sumir nota sem allra minnst af þeim í þetta hús og hugsuðu því, hvort ekki væru til aðrar leiðir til að flytja hitann um húsið, og víst voru til fleiri leiðir. Þeir vissu að ef stór eldur væri einhversstaðar þar, sem vindur næði að blása á hann þá færi hitinn með vindinum langar leiðir, og líka vissu þeir að til voru hlutir, sem hægt var að búa til vind með, (sb. vindbelgir). Þetta hugsuðu þeir nokkuð vel og lengi og niðurstaðan varð sú að þeir trúðu því að minnsta kosti að það væri mikið snjallara að fá einn heljarmikinn vindbelg til að færa til hitann heldur en að notast við gömlu að ferðina með rörin.

En vegna þess að þeim þótti nafnið ekki fara vel í málinu, fannst þeim réttara að kalla það heldur blásara.

Þegar þeir voru búnir að fá sjálfa sig til að trúa þessu vildu þeir fá aðra til að trúa því líka. En þó að Íslendingar séu yfirleitt trúgjarnir menn þá gleypa þeir ekki við öllu að óreyndu. Eins fór í þessu blásaramáli, þar urðu ekki allir á eitt sáttir í fyrstu og stóð um þetta gustur nokkur um sinn, veitti ýmsum betur (eins og segir í Hænsna Þóris sögu). Þetta var nú mál sem þurfti að fá skjótan útskurð því alltaf fór Frosti gamli lifnandi, og var þetta hitamál því tekið fyrir í stóru nefndinni, og þar margur fræðandi fyrirlesturinn haldinn og það um allskonar efni svo sem hagfræði, raffræði, málfræði, siðferði, litbrigði, lýsingar, nýjungar, framfarir, hamfarir og m. fl. og sýndu menn fram á allskonar ágæti í sambandi við málstaðinn, og höfðu menn hina bestu skemtun bæði af sjálfum sér og öðrum. En í fundarlok kom þar maður nokkur, sem vissi um allan þann gust, sem af þessu stóð, en kom þá málið ekki við, og bauðst til að lána rör og annað, þar til blásarinn yrði á ferðinni (því að auðvitað var enginn blásari til á Íslandi í

þann tíð). Þetta gátu allir fallist á, utan sá er mest hafði hugsað um blásarann. Þetta hefði orðið nokkuð góður endir á þessu hitamáli, ef sá sem lána vildi rör og annað hefði ekki sett þá kosti fyrir láninu, sem ekki var hægt að ganga að.

Ekki varð þetta hitamál til að draga úr ágreiningi þeim, er fæddist um vorið, heldur lifnaði hann, og svo fór að líða að þeim tíma, er félagið var vant að halda sitt mesta ársþing, þar sem allar gerðir eru vægðarlaust gerðar upp og hver og einn verður að standa reikningsskap gjörða sinna. En það dugar ekki að láta þá, sem illa gera lofa bót og betrun, heldur verður að hegna þeim með því að láta þá sitja auðum höndum, því þar á ekki máltækið við, sem segir: „það er betra illt að gera en ekkert.“ Og þar eð þessi stjórn, sem ný situr að völdum hefur gert allra stjórna mest í þrjátíu ár þá er auðvitað mest hægt að lasta lasta hana líka og þar sem hún er búin að standa lengur en nokkur önnur stjórn þá verði hún að víkja fyrir annari betri, því að það er svo á þessum framfara línum þá líða varla svo fimm ár að annað komi ekki betra á þeim tíma, hvort heldur það eru menn eða málefni.

Þegar sá dagur rann upp, að árþingið skildi haldið var búið að sjá svo um að hægt var að hafa það í hinum nýju húsakynnum, og átti það vel við og kom sér vel fyrir alla hvað í flokki, sem þeir stóðu, því að nú stóð mikið til. Síðasta hálfa mánuðinn fyrir þingið hafði verið skotið á ýmsum smá fundum og þá tekinn upp sá gamli siður að blóta á laun og ákalla Þór, því aðra guði þekktu þeir ekki betri. En þar, sem öll bæna hús voru löngu úr sögunni voru ýmist notuð fjós, hesthús eða aðrir kofar til að magna seiðinn, og var þar gamli Þór dýrkaður svo að fallega af honum ljómaði og urðu margir fyrir áhrifum af þeim ljóma, án þess að geta sér grein fyrir af hverju sá ljómi stafaði.

Þegar þingið var sett þremur dögum eftir Pálmamessu, var það gert í tvennskonar tilgangi. Annar var raunverulegt árþing hinn raunveruleg vígsluhátíð. Það vildi svo til að sá hinn sami, er fór með æðstu völd í „Stráknum“ þegar hugsjónamaðurinn fyrir þrettán árum hélt sína miklu ræðu er varð til þess, að 10% af félagsmönnum voru kosnir í eina nefnd til að sjá um húsnæðismál félagsins, varð nú bæði til þess að vera æðsti maður í að ákalla Þór og um leið að halda vígsluræðu í hinu nýja húsi á holtinu, því ef nokkurn tíma hefur farið fram eldvígsla á Íslandi þá var það í þetta sinn, því þar kom fram allt í sem, það sem stjórnin hafði gert, það hafði hún illa gert. Hún hafði haft siðspillandi áhrif, hún hafði brotið lög, drukkið lög, er hafði æsandi áhrif á mannlegan líkama og allskonar mennska hafði dafnað í skjóli hennar, þó að hún hafi komið upp húsinu þó sé það lítil borgun fyrir alla siðspilling er hún væri sek um og þó ættu þetta að heita menn í kristinna mannatölu, nei, þá væri betra að afneita guði og ákalla Þór.

Eftir eldvígslu ræðuna hélt svo þingið sínum störfum áfram, þingforsetinn sagði bara að það væri ekkert betra að vera fullur í kirkju en annarsstaðar, að öðru leyti fór þingið fram eins og ekkert hafði í skorist. Stjórnin lagði fram margar tillögur fyrir þingið, og voru þær allar samþykktar í einu hljóði, þar var ekki um ágreininginn að ræða.

Þegar að þingflokkum leið fór fram hin árlega kosning á æðsta ráði félagsins og þá fyrst skein Þórsljóminn fyrir alvöru og það svo að elstu menn höfðu aldrei annan ljóma augum litið, enda blindaðist svo fyrir mörgum að þeir gerðu það, sem þeir vildu að þeir hefðu ekki gert.

En það undarlegasta við þetta allt saman var það, að þessi ljómi óx stöðugt, þar til að sá er fyrir þórsljómanum stóð ofbauð og sá ekki önnur ráð en að snúa við blaðinu, en til þess að geta það, varð hann að fá aðstoð frá lögreglunni í höfuðstað landsins.

N.N.

Auður Ingv. skrifaði blaðið.

Hreiðar heimski

4. tölublað

33. árgangur 1951

Edinborg heimsótt

Siðari hluta dags i byrjun september 1949 lagðist skipið Hekla við bryggju á Clydeánni i Skotlandi. Fyrir höndum farfuglaskipsins var fjögra daga dvöl þar i landi og átti að verja þeim tíma til þess að skoða ýmsa merka staði og byggingar. Fyrsta daginn var fyrirhuguð ferð til höfuðborgar Skotlands, Edinborg. Kl. um 8.30 f.h. var lagt af stað frá Glasgow i fjórum 30 manna bílum og í ferðinni voru eitthvað yfyr hundrað Íslendingar, auk bílstjóranna, sem voru skoskir. Veður var hið alkjósanlegasta, logn og hiti en sólskinslaust að mestu og ágætt skigni. Það þarf ekki að geta þess, hvernig vegurinn var, því að allir þeir vegir, sem við finum voru ... milli Glasgow og Edinborgar er um þriggja stunda akstur um blómleg héruð, akra og engi, þorp með fagrar byggingar en sum staðar eru skógarlundir til þess að ... ... Á nokkrum stöðum var stansað til þess að skoða en það mark-verðasta má þar t.d. nefna brúna yfir Forthána. Sú brú var vígð 1890 af prinsinum af Wales er síðar varð konungur Bretlands, Edward VII. Brú þessi var sjö ár í smíðum eins og musteri Salómons og 5100 menn unnu við hana dag og nótt enda hafði hún kostað yfir 50000 sterlingspund.

Skammt utan við Edinborg er kastali sem einhver drottning, sem ég man ekki hvað hét, bjó í um tíma, þeim kastala er við haldið eingöngu vegna sögulegra atburða, en enginn býr þar nú. – Til Edinborgar komum við um klukkan tólf, og áttum að snæða hádegisverð í einu af fullkomnasta hófi borgarinnar. En er við komum þangað var þar mikill mannfjöldi til þess að

sjá ensku krónprinsessuna sem þar var á ferð. Við urðum svo fræg að sjá þegar að hún steig inn í bifreiðina og ók af stað. –

Nú gengum við í hótelið og settumst að borðum. Von bráðar komu þjónar með matseðil og spurðu hvaða rétt við óskuðum. En nú vandaðist málið, því að nú varð hver að bjarga sjálfum sér og matseðillinn á ensku og auk þess um þrjá rétti að velja, og ekki nóg með það, heldur var borðbúnaðurinn þannig að hver réttur hafði sín ákveðin áhöld, svo að ekki var notaður nema einn þriðji af þeim borðbúnaði, sem á borð var borinn.

Við borð það, sem ég sat voru fjórir og enginn af þessum fjórum hafði borðað við slíkt borð sem þetta. Jæja, eitthvað verðum við að gera. ég kunni ofurlítið í ensku og pantaði tómatsósu, en það var fyrsti rétturinn á blaðinu, hinir báðu um það sama.

Eftir skamma stund kemur svo þjónninn með þessa tómatsósu í glösum og kollu með. Við vissum nú varla hvort við ættum að drekka sósuna eða not skeiðar, en samt verður það úr, að við súpum á glösunum og grettum okkur. Bragðið var ekki gott. Sumir sugu aftur og hættu svo, ég þrælaði í mig úr mínu glasi. –

Við ... nú að aðgæta hvað borið var á borð hjá öðrum félögum okkar. Sumir höfðu fengið ágætan mat og borðuðu af mikilli lyst, en aðrir sátu yfir tómatsósuglösunum og voru auðsjáanlega í stökustu vandræðum. Það þótti okkur vænt um, að fleiri skyldu hafa fengið það sama við. En næsti réttur var auðveldari og ég held, að allir hafi komist þar að sæmilegum kjörum, en svo var það ábætirinn, þar var um tvennt að velja, annað var einhverskonar ís, en hitt vissum við ekki hvað var, og auðvitað pöntuðum við það. Jú, við höfðum af að ljúka við það en gott var það ekki.-

Nú kom þjónninn og fór að tala við okkur, og auðvitað varð ég fyrir svörum, ég svaraði eins stutt og ég gat, treysti mér ekki út í langar samræður, enda stóð þetta samtal stutt yfir.

Þegar að borðhaldinu var lokið og allir orðnir mettir, var gengið inn í sal nokkurn. Þar var okkur borið kaffi í bollum, en engar voru undirskálarnar og allir urðu að standa meðan drukkið var. Þarna mætti sjálfur borgarstjóri Edinborgar og þetta kaffi, sem við fengum var víst frá honum sjálfum.

Hann hafði fyrr um sumarið komið með Heklu til Íslands og fengið hinar ágætustu viðtökur á Íslandi, og þótti ferðin öll skemmtileg. Fyrir þetta var hann að þakka, þó að við nytum þarna góðs af, sem að engan hlut áttum í fyrirgreiðslu við ferðalag hans hér heima. –

Fararstjóri ferðarinnar færði svo borgarstjóranum fánastöng með íslenska fánanum á og átti það að vera þakklæti frá Íslendingum fyrir móttökurnar í Edinborg. Auðvitað allt undirbúið og ákveðið löngu fyrir framm.

Næst var þá að skoða hinn forna og þæga Edinborgarkastala. Hans er gætt af vopnuðum hermönnum, en við höfðum skoskan leiðsögumann, sem sýndi okkur kastalann og sagði okkur stutt ágrip af sögu hans, en túlkur snaraði yfir á Íslensku. Sagði skotinn sögu sína með

mikilli alvöru og var auðséð á öllu þarna, að Skotar bera mikla lotningu fyrir sögu og frægð þess kastala, enda er öllu vel við haldið og vandlega gætt. Kastalinn stendur á klettahæð í miðhluta borgarinnar og er þaðan gott útsýni. Nú hefur hann enga hernaðarlega þýðingu, en fyr á öldum var hann öflugt vígi. Á einum stað sjást járngrindur, sem mynda einskonar rimlakassa, og þar var áður fyrr kveikt bál til þess að gefa til kynna ef hætta bar að höndum, og seinast var þar kynnt bál í Napóleonsstyrjöldinni. –

Þegar allt þetta hafði verið skoðað gafst okkur tækifæri til að ganga um og skoða aðalgötu borgarinnar, Princes-Street, og þá einnig að fara í verslanir, sem að þarna voru margar og útstilling í gluggum glæsileg. En nú vantaði hinn margumtalaða gjaldeyri – þó voru margir, sem höfðu ótrúlega mikið af enska pundinu og keiptu ýmislegt. Ég lenti í því þarna að fara í búðir með nokkrum konum, sem ekkert kunnu í ensku, þær ætluðu að kaupa sér skó að minnsta kosti völdu þær búðir sem skór sáust í gluggum. Þá var skoðað, mátað og skilað aftur og farið í þá næstu, skoðað, mátað og ef til vill keypt. Mér þótti lítið gaman að túlka þetta kvabb og vildi fara og litast eitthvað um í borginni, en við það var ekki komandi.

Svo var það eitt sinn, er við vorum að labba milli búða að maður vindur sér að einni konunni og ávarpar hana mjög kurteislega. Hún kallar á mig, og maðurinn endurtekur spurninguna. Vantar hann þá að vita hvar einhver gata sé, sem hann til nefnir. Nú, ég vissi það ekki, því miður, en á Íslensku sagði ég andskotann heldurðu að þýði að spyrja mig að þessu?

Alls staðar er fólk og alls staðar eru farartæki. Umferðin er geysileg. Strætisvagnar, tveggja hæða sporvagnar, litlir fólksbílar og jafn vel hestavagnar. Allt er á fljúgandi ferð og þeir, sem þurfa að fara fótgangandi yfir götu verða ef til vill að standa á henni miðri, meðan tveir sporvagnar mætast og sjá þá aðeins upp í heiðan himin. En fjölförnustu götunar eru breiðar og allt fer eftir settum reglum. Þó er þarna eins og víða annarsstaðar ... lögbrot framin, til dæmis skeði það þarna þennan dag, að ráðist var á mann og hann rændur. Ræninginn hugðist komast undan með því að hverfa í mannhafið, en lögreglan er öflug, og þegar sá, sem rændur var hrópaði: „grípið þjófinn, grípið þjófinn komu verðir laganna og handtóku þjófinn.

Nú var eftir að fara í dýragarðinn, þangað komum við um klukkan fjögur og höfðum þrjá tíma til umráða. Sumum fannst það allt og langur tími til þess að skoða um dýragarð, en sú varð raunin, að þegar þessir þrír tímar voru liðnir, var margt, sem eftir var að skoða. Dýragarður þessi er stór og fullkominn. Þar sjást villidýr frumskóganna, rándýr kuldabeltisins, fuglar ýmiskonar og fjölmargir fiskar og önnur lagardýr. –

Fíll, stærsta landdýrið, spilaði fyrir okkur á munnhörpu með rananum, en lagið kannaðist ég ekki við. Sá sem stjórnaði fílnum var svertingi og virtist fíllinn láta all vel að stjórn. –

Að öllu þessu loknu var snæddur kvöldverður í gistihúsi þar nálægt, en nú var borðhaldið fábreyttara, en um hádeigið og maturinn auk þess lélegur, en til þess að bæta um þennan lélega mat var okkur borið kaffi og te, þeir sem það vildu, á hóteli því, sem við borðuðum í fyrr um daginn.

Síðan var farið að hugsa til heimferðar og komið til skips klukkan tíu til ellefu um kvöldið. Allir voru ánægðir eftir viðburðaríkan dag og ánægjulega ferð!

Njáll Guðmundsson

Hreiðar heimski

1. tölublað

33. árgangur 1952

Áramóta þankar

Enn þá einu sinni höfum við mætt nýjum tímamótum. Út árið hefur enn þá bæst í sjóð fortíðarinnar. Með minningar sínar um gleði og sorg - um baráttu, sem leiddi til sigurs eða þá ósigurs - um vonir, sem ýmist brugðust eða rættust. Þær eru margháttaðar minningarnar, sem bundnar eru við árið 1951. - En hversu margháttað það kann að vera, sem liðið ár hefur fært hverjum einum okkar, þá hefur það þó fært okkur öllum eitt sameiginlegt en það er aukinn aldur, og með honum aukin g dýrmæt lífsreynsla, sem okkur ber að notfæra sem best á komandi ári og árum.

Allar hingar margháttuðu minningar, sem við eigum, hver og einn um atburði fortíðarinnar, eru okkur hin dýrmætasta eign um ókunna stígi framtíðarinnar, jafn vel þótt þáttur okkar sé ekki gjarnt á að brjóta svo mjög heilann um það. – En það mun flestum vera eiginlegra, þegar einhverskonar tímamót verða í lífi þeirra, að hugsa heldur fram á leið til hins ókomna, en bæta til hins liðna, ekki síst þeim, sem ungir eru og eiga sér því margar vonir og drauma bundna við framtíðina, - drauma sem ýmsir eiga að rætast fyrir góðvild örlaganna, eða þá framkvæmdir sem eigin vilji.

Hún hefur löngum fylgt manninum sú þrá að skyggnst um í hið ókunna og hugsa fram í tímann, hvernig þetta eða hitt muni verða – löngun til að „spyrja og spá, hvar sporin muni liggja um heiminn“ eins og skáldið segir, jafnvel þótt mönnum sé það vel kunnugt, að það væri flestum til neinnrar gleði að geta skyggnst einn i sína eigin framtíð. – En svona er nú

maðurinn gerður. Hann langar að komast að markinu fyrr en takmörk rúms og tíma geta leyft. Þess vegna reyndi hann að leita þar upp í vökudraumum sínum, sem hugur hans þráir heitast. Þess vegna verða sérhver merk tímamót til þess að vekja manninn til umhugsunar um framtíðina. Þetta er eflaust ekki nema gott fyrir manninn, ef það leiðir þá ekki til draumamóra og dáðleysis, í staðinn fyrir að fylgja draumum sínum og vonum eftir ... athöfnum veruleikans.

Þegar ég hugsa nú til þess, að það mun vera léttur vel flestra manna að brjóta heilann um það, hvað framtíðin kunni að bera okkur í skauti sér, og hvað við getum sjálf lagt fram til þess , að draumar okkar um bjarta framtíð megi rætast, draumar, sem við öll eigum, þá vildi ég gjarnan að við dokuðum við eitt atriði. – Mál, sem mikið hefur verið rætt á undan-förnum árum, enda ekki að undra, því að undir því getur framtíð þjóðar okkar verið komin, hvernig þetta mál ræðir í náinni framtíð. En þetta er flóttinn frá sveitunum. Það, sem ég vil sérstaklega ræða hér, er það, hvort hinni uppvaxandi æsku, sem hefur ekki ákveðið sér starfsvið, sé að heillavænlegra, bæði vegna lífsafkomu sinnar og andlegs þroska, að búa sér framtíð í sveit eða borg.

Nú er það ekki ætlun mín, að ég sé þess megnugur að gefa framandi því síður algilt svar við þessari spurningu. Hinsvegar vildi ég að þessi hugleiðing mín gæti orðið til þess að aðrir hugsuðu um þessi mál, ekki síst æskufólkið, af alvöru og víðsýni. – Ég hygg, að það hafi svo margur æskumaðurinn yfirgefið æskustöðvar sínar í sveitinni af algjöru hugsunarleysi, og þar með ef til vill valdið ellimóðum foreldrum sínum sorgar og svift þá fegursta draumnum um framtíð barnsins síns, að það sé kominn tími til, að æskufólk sveitanna stingi við fótum, áður en það leggur að heiman úr föðurjörð frá einmana foreldrum og framtíðarstarfi, og hugsi um það í alvöru, hvar þeim muni vera best að hasla sér starfsvöl á manndómsárunum.

Eins og allir vita hefur flóttinn úr sveitunum verið svo mikill undanfarin ár, að það má svo heita, að í sumum sveitum landsins finnist varla byggt ból, lengur, eins og skæðar drepsóttir hefðu gengið þar yfir, og þótt mörgum kunni að finnast það undarlegt, þá er þetta ekki neitt eindæmi fyrir afskekktustu sveitirnar. Það er jafnvelálit sumra, að auknar samgöngubætur hafi síðar en svo dregið úr þessum flótta. – Af hverju stafar þessi geigvænlegi flótti hafa menn spurt og svörin hafa lítast verið þessi: Í þéttbýlinu við sjóinn hafa menn fengið fleiri krónur fyrir minni og léttari störf. – Í þéttbýlinu njóta menn meiri þæginda, ekki aðeins við störf sín innan hús og utan, heldur einnig til þess að njóta hinna mörgu frístunda. Og síðast en ekki síst í þéttbýlinu eru meiri og fjölbreyttari skemmtanir fyrir unga jafnt sem aldna, og meiri og betri skilyrði til að njóta þeirra. Fólkið hefur, sem sagt flúið einangrun og erfiðleika sveitalifsins. –

Á þessum forsendum byggir svo sú skoðun, sem mjög er haldið fram, bæði í ræðu og riti og ... að ég ... sveitunum meira til tjóns en hagnaðar að þess sé ekki nú versta, að fólk muni ... að í sveitum landsins meðan íbúar þeirra geta ekki notið hinna sömu skilyrða til skemmtana og starfa og fólk í þéttbýlinu, og þá alveg sérstaklega höfð Reykjavík í huga. En

hræddur er ég um að sveitir landsins, eigi litla framtíð fyrir sér, ef þær eiga þá fyrst að teljast byggilegar, þegar þær geta veitt fóli sömu aðstöðu til starfa og leiks og þéttbýlið.

Það er raunar einginn vafi á því með aukinni tækni munu öll störf sveitanna léttast þetta. Þetta hefur þegar komið á margann hátt í ljós, og þar sem tæknin er komin lengst til sveita getum við með sanni sagt, að aðstoða konunar til starfa sé eingu líkari á sveitabænum en í borginni. Að þessu marki ber auðvitað að ... svo miklu leyti sem unnt er, ... innan húss sem utan. – Hinsvegar efast ég um að bóndinn eða þeir, sem vinna að útistörfum sveitanna, geti nokkurntíma notið sömu aðstæðna til starfa og þeir sem í þéttbýlinu búa. – Ég ber mjög mikinn efa á það, að íslenski bóndinn geti nokkurn tíman orðið svo óháður hinni umhleypinga sömu veðuráttu landsins, að hann geti gengið jafn reglulega að störfum sínum sem borgarbúinn.

Og sumir hygg ég, að sveitamaðurinn geti notið sama frjálsræði til skemmtana og borgarbúinn, sem á dag hvern frá störfum eftir klukkan fjögur eða fimm, og auk þess allan eða hálfan laugardaginn og auðvitað allan sunnudaginn. Bóndinn sem þarf að sinna skepnum sínum dag hvern, mjólka kýr sínar kvölds og morgna, jafnt helga daga sem aðra, hann getur ekki horfið að heiman til skemmtana um miðjan laugardag og, skemmt sér áhyggju laust fram til mánudags morguns, ætli þess að það skerði til muna afkomu hans.

Þeir, sem dreymir um það að skilyrði til starfa og leiks geti orðið hin sömu í sveit og bæ , og að á því byggist framtíð sveitanna, hafa tæpast hugsað um það, hvað allar aðstæður, jafnt sumar, sem vitur, þrátt fyrir alla tækni, eru ólíkar í sveit og borg.

Það þarf auðvitað skilyrðislaust að keppa að því að gera öll störf sveitanna sem léttust og auka þægindum á allan hugsanlegan hátt – að minnka sem hægt er bilið sem nú er á starfsháttum til sveita og í borgunum, en ef sveitirnar eiga þá fyrst að geta talist byggilegar, eins og margir halda fram í fulri alvöru, þegar það bil er horfið, þá verður eitthvað að gerast, sem hefur gjörbreytandi áhrif, - ekki aðeins hvað snertir starfshætti manna, heldur einnig hvað snertir veðurfar og jafnvel eðlishætti skepnanna. Nú er hver veit nema við eigum eftir að lifa það, að við eignumst eitthvert tæki, sem við getum stillt, eða er við förum að heiman og þá gefi það kúnum og annað sem mjólkar kýrnar, og enn annað, sem setur mjólkina á brúsana, flytur þá í kæli, og svo þaðan á sínum tíma í bílana eða farartæki sem flytur hana til neytenda, því er sjálfsagt verður þá ekki á ferðinni svo fornt farartæki sem bíll. – En ef flóttum á þá fyrst að stöðvast, þegar einhver slík skilyrði eru fyrir hendi, þá er ég nú hræddur um að við verðum að horfa fram á auðn þeirra áður.

Ég hef oft lagt þá spurningu fyrir mig, hvort þetta sé nauðsynlegt til þess að stöðva flóttann úr sveitunum. Er það heilbrigður hugsunar háttur að gera þá kröfu til sveita-lífsins, að það veiti manninum sömu skilyrði til þæginda og þeim, sem í þéttbýlinu býr. Hafa sveitir landsins ekkert það til brunnu að bera fram yfir borgirnar, sem leiðir til þess, að það æ... mörgum manninum að þykja fýsilegra að byggja sér og sínum framtíð þar en í þéttbýlinu, þrátt fyrir erfiðari skilyrði til starfa og leiks.

Eru þægindin, hvort sem þau birtast í léttum störfum eða góðum möguleikum til skemmtana, manninum svo mikils virði að það sé öllu fórnandi fyrir það. – Er það eðlileg þróun, sem veldur því að ungt fólk, sem er að byrja að vinna fyrir sér, flýi umvörpun sveitarnar, af þeim ástæðum einum, að þar séu störfin á margann veg lítt þyngri og minni möguleikar til skemmtana. Nú fyrir mitt leyti finnst eitthvað bogið við þá uppeldisaðferð sem leiðir til þess, að þetta verði þær l... kröfur, sem gerðar eru til lífsins.

Sumir halda því raunar fram, að það sé ill m0gulegt fyrir ungt fólk að flytja búskap í sveit núna. Það er vissulega satt að það er ..., og miklu erfiðara en að slitna sér heimili í borgunum. En undarlegur finnst mér sá æskumaður, sem einga löngun hefur til að glíma við ... líkama og bera þar sigur úr bítum. – En svo efast ég um að það sé rétt, að það sé nokkuð erfiðara að byrja búskap í sveit núna en áður ef ekki eru gerðar óhóflegar og óheilbrigðar kröfur til að byrja stórt. Það hefur vissulega aldrei þurft jafn margar krónur til þess að stofnsetja bú sem núna hvort heldur þar er til bústofn kaupa eða bygginga, en það hefur aldrei fengist jafn margar krónur fyrir afurðir og núna. Nú eru líka veittir ýmsir styrkir til ræktunar og bygginga í sveit, sem fyrri tíma kynslóðir fengu einga. Og aldrei hefur verið auðveldara að afla l... en núna. Ég efast því um, að það hafi nokkurn tíma verið léttara að byrja búskap en einmitt núna, ef ekki eru þá gerðar látlausar kröfur strax í upphafi. En það er nú einmitt þar sem skórinn kreppir að. Menn vilja njóta þægindanna, án þess að leggja neitt verulega á sig til að afla þeirra. Ég held að allur fjöldinn sé að glata þránni til að skapa. Sá maður sem á ekki þann dýrmæta eiginleika, að geta notið þess að byggja upp smátt og smátt, getur aldrei orðið bóndi, hvernig svo sem að honum er búið í upphafi. Lífræn uppbygging þarf að vera markmiðið, þægindin afleiðing þess, að því hafi verið náð.

En svo verður heldur ekki með sanni sagt, að þeir erfiðleikar, sem eru vissulega á því að hefja búskap í sveit, séu fyrst og fremst ... þess, að þótt hefur svo mjög ... sveita-... Mikill fjöldi ungs fólks hefur einnig horfið af heiman frá heimili, oft bráðmyndarlegu búi, sem það hafði haft möguleika, til að taka við, og losnað þannig við þá erfiðleika, sem sá á við að stríða, sem verður að selja allt frá grunni. Hversu mörg ágætlega hýst og ræktuð býli skyldu nú standa auð og yfirgefin, fyrir það eytt, að hin uppvaxandi kynslóð vildi ekki staðnæmast í sveitinni og halda áfram starfi foreldranna. – Og meðan það virðist æðsta að fá sem allra léttust störf og sem mestum l..., sem nú er raunar að verða eitt l... vandamál manna, hvernig eigi að e... þess að það ... manninum ... bæði á líkama og sál, þá held ég, að sveitirnar geti seint keppt við þéttbýlið, sem æskufólkið, hversu vel sem að því verður búið, því að þar geta störfin aldrei orðið jafn auðvísilega létt og mörg störf borganna og möguleikarnir aldrei jafn miklir, til skemmtana.

Nei það verða að gerast einhver breyting á hugsunarhætti manna. Mönnum verða að fara skiljast, að þær eru komnar út í öfga. Þegar h... kröfur, sem gerðar hafa verið undan farin ár um sífellt minni og minni störf og auknar frístundir. Slíkt getur ekki leitt til annars en v... dóma, líkamlega og andlega.

Ef menn hugsuðu heilbrigt og hefðu einhvern snefil af vinnugleði, þá geta þeir víst að forðast sveitalífið. Því að þótt frístundirnar séu fleiri í borgunum og frjálsrætir því mun til skemmtan, og þótt sveitastörfin séu þar eins létt og mörg störf borganna, og þótt sveitabóndinn fær eflaust þess konar fyrir hverja stundina, sem kann vinnur búi sínu, en sá sem í borgunum býr, þá hefur sveitalífið svo ótal margt ... yfir borgarlífið, sveitamaðurinn mun þó, þegar allt kemur til alls, bera meiri og betri hlut frá borði en borgarbúinn.

Þótt það verði ef til vill seint eða aldrei, sem sveitamaðurinn ber jafn margar krónur sér bitum fyrir störf sú, þá hafa störf hans það fram yfir flest önnur, að þau tryggi framtíð hans. Hann þarf varla að óttast hið mikla ból borgarbúans, atvinnuleysið með þeim skorti, sem af því leiðir. Seint hygg ég, að þeir vágestir geti barið að dyrum bóndans, að hann þurfi að óttast sult.

Sá, sem gengið hefur um atvinnulaus, en það hefur margur borgarbúinn orðið að gera, veit að það eru flestu meira virði að geta verið ... um það, að hann þurfi ekki að líta skant, að hann þurfi ekki að svelta sig né ... – Þetta þarf sveitabóndinn tæpast að óttast. En auk þess sem sveitastörfin hyggja mönnum lífsviðurværi öllu öðru ... þá veita þau manninum meira frelsi en flest önnur störf. Ekki frelsi út á við. þau binda manninn flestum öðrum störfum meira við sama blettinn, við heimilið, en hann er frjáls til að haga störfum eftir sínu eigin höfði. Ekki fyrst og fremst fyrir það að sveitamaðurinn sé engum háður, heldur af því, að störfin eru lífræn. – Og það er einmitt hvað helst þetta, sem gerir sveita lífið að ... að gera sveitalífið dyrðlegar, hvað störf þess eru lífræn. Hvert starf, sem bóndinn sinnir, er lifandi á einhvern hátt til þess að efla lífið. Enginn maður ætti að geta fundið betur til þess að hann sé frjáls og eingum háður nema lífinu sjálfu, sem hann er einn þáttur af. Allt sitt sækir hann fyrst og fremst lífsmátt móður jarðar, og hún er gjöful, ef maðurinn kann að umgangast umgangast hana. – Honum verður því minni hætta á að skella skuldinni yfir á aðra, ef eitthvað fer aflaga. – Þessi tilfinning skapar sjálfstætt einstaklingsmót, sem allt fram til þessa hefur einkennt íslenska sveitamanninn, og hafið hann yfir allar stéttir þjóðfélagsins. – En það er einmitt þetta fjölbreytta og fasta einstaklingsmót, sem er tryggasta undirstaða sjálfstæðis og menningar hverrar þjóðar. – Úr sveitum landsins er því að vænta andófsins gegn rótleysi borgarlífsins og öfgastefna þeirra, sem í slíku umhverfi vilja þróast lífi og heill þjóðarinnar til tjóns og tortímingar. – Það er ekki síst af þessum sökum nauðsynlegt, að æskufólk sveitanna taki tvinnaskiptum og hugsi sig um, áður en það haslar sér starfsvöll fyrir lífið.

Það er ekki ætlun mín, að þessi orð mín séu skilin þannig, að hver sá æskumaður, sem elst upp í sveitum landsins, þurfi endilega að skapa sér framtíðarstarf þar, og því síður hygg ég á neina byltingu á þjóðfélagsskipulaginu, með því að flýja í stórum stíl borgarlífið og setjast að í sveitunum. Það er ekki nema eðlilegt, að eitthvað af því fólki, sem elst upp í sveitum, leiti á burt þaðan, af því að það sé hneigðari fyrir einhver önnur störf, en þar er grundvöllur fyrir, alveg eins og það er ekki nema eðlilegt, að sumir þeirra, sem alast upp í borgunum, óski frekar að starfa í sveit. Hitt er ekki nema eðlileg afleiðing hinna margbreyttu hneigða mannsins, og á ekkert skilt við flótta. Ef það hafði aldrei annað gerst í þessum málum en þetta, þá væri ekki hægt að tala um neinn flótta, og þá hefði þróun þjóðfélagsins verið eðlileg

á undanförnum tímum. – En það er þetta, sem ekki má gerast lengur, að æskufólk sveitanna yfirgefi sveitalífið af þeim sömu orsökum einum, að það séu meiri möguleikar til skemmtana og léttra starfa í borgunum. Það er flótti, - flótti frá heilbrigðri og hollri baráttu lífsins.

Það er ekki nema eðlilegt, að ungu fólki hafi allt þar. Til þessa þótt skorta mjög á að það geti búið við svipuð lífsþægindi í sveitinni og í borgunum, og átt allt með að ætla sig við það. En það er hinsvegar ekki eðlilegt að hlaupa frá öllu saman á þeim forsendum, í staðinn fyrir að leggja lönd að verki og byggja það upp, sem aflaga fer. – Aldrei hygg ég, að íslensk sveitaæska hafi átt sér glæstari framtíð en einmitt núna, og hún er fyrst og fremst í því fólgin, að það er hennar valdi að stöðva flóttann úr sveitunum, með því að helga sig því starfi, sem nú er byrjað fyrir alvöru, að byggja upp sveitir landsins. – Það er sá minnisvarði, sem sú kynslóð, sem nú er að vaxa upp, á að reina sér. Þá mun hennar verða minnst á ókomnum tímum til blessunar fyrir land og þjóð.

K.B.

Hreiðar heimski

2. tölublað

33. árgangur 1952

Inngangsorð.

Hreiðar heimski flytur að þessu sinni greinar eftir yngstu félagana og þá, sem ekki eru enn komnir í félagið, eða börn á aldrinum 10-14 ára. Þetta er fyrsta blaðið, sem börn úr barnaskólanum í Kjósinni sjá um. Tími sá, er þau hafa haft til undirbúnings er harla stuttur, aðeins 3 dagar. En sá tími hefur líka verið notaður vel. – Börnin hafa verið áhuga-söm og öll af vilja gerð, að þetta blað muni verða þeim sjálfum og skólanum til sóma.

Viðfangsefni, sem þau velja sér að skrifa um, eru ekki mörg eða langt sótt. Þau skrifa um leiki sína, ferðasögur og ævintýri, og þó að þessar ritgerðir séu hvorki langar né merkilegar á mælikvarða hinna fullorðnu, þá liggur mikið starf í samsetningu þeirra, mikið hugsun og heilabrot lítt þroskaðra nemanda, sem nú í fyrsta sinn rita grein í blað, sem lesið verður upp á e.t.v. fjölmennum fundi í „Umf. Drengur.“ Og þó að þau hafi áður skrifað stíla í kennslustund, þá tekur kennarinn vægt á smá yfir sjónum og leiðbeinir hvernig letur megi fara.

Til þess að hafa sem minnst áhrif á það, um hvað börnin skrifuðu, sagði ég þeim, að þau skyldu ráða efninu sjálf, þess vegna eru líka sumar ritgerðirnar um sama efni. Og þau, sem enga greinina eiga í blaðinu að þessu sinni, skrifuðu að vísu greinar eða sögur, en þær voru svo líkar þeim greinum, sem hér birtast og þar að auki styttri, að ég sá ekki ástæðu til að taka þær allar.

Þegar þið, félagar góðir, heyrið þessar ritsmíðar, þá setjið þið ykkur í spor 10-14 ára og minnist þeirra stunda, þegar þið voruð að semja stíla í barnaskóla og heyrðuð e.t.v. einhvern

segja: „Ég get ekkert skrifað um þetta.“ – En nú get ég sagt ykkur það með sanni, að ekki einn einasti nemandi forðast undan að semja ritgerð í Hreiðar heimska. Af þessu dreg ég þá ályktun, að Hreiðar eigi bjarta framtíð fyrir höndum, og ég tel víst, að þetta verði ekki eina ritsmíðin, sem Hreiðar fær frá þessu unga fólki og fleiri ungmenni bætast við. Hvernig væri að næsti Hreiðar fengi greinar eftir félaga á aldrinum 14-20 ára? – Þá mundu þeir eldri, eða þeir sem komnir eru yfir þrítugt, enn einu sinni láta pennann festa hugsanir sínar á pappír og senda Hreiðari heimska.

Ásgarði, 16. mars 1952.

Njáll Guðmundsson

Uppreisn í hænsnahúsi.

Ungamóðirin breiddi hina breiðu vængi sína yfir ungana sína, og kvakaði hænuvöggu hljóð. Flestir þeirra voru sofnaðir og tístu ánægjulega undir vængjum hennar, en einn var eitthvað óþekkari en hinir, hann vildi ekki sofna og rak hausinn undan stélinu. „Ég er svöng mamma,“ tísti hann.

Hænan hristi höfuðið armæðulega. „Það var ekki lítt verk að seðja alla þessa svöngu munna.“ Flesta ungana hafði hún tekið í fóstur um leið og þeir komu úr útungunarvélinni, og þeir voru nægjusamir og lítillátir því þeir þekktu ekki betra. En þessi litli, sem var gul hæna, og fóstra kallaði Nóru, hafði verið tekin í ógáti frá mömmu sinni, brúnu hænunni, sem verpti gullbrúnu eggjunum. Ungamóðirin andvarparði aftur og stakk höfðinu undir vænginn, hún var óskaplega þreytt og sofnaði. Nóra litla var þess fljótt vís og skaust nú undan væng fóstru sinnar. Nóra litla vissi vel, hvar hin rétta móðir hennar var og skjögraði „nú til hennar með vandamál sín. „Mamma, ég er svöng, mig langar í mat,“ kvakaði hún, hinir ungarnir eru vondir við mig og kroppa í magann minn, ég fer þangað ekki aftur.“ „Ég verð þá að finna einhverja aðra fóstru handa þér, sagði sú brúna, og vappaði til vinkonu sinnar, sem átti heima ginum megin í hænsnagarðinum. Nýja fóstra tók vel á móti Nóru, og þar varð hún aldrei svöng. En fóstra setti það skilyrði, að hún yrði að ganga til gömlu fóstru og lærði hjá henni hænsnasiðina. En ungarnir tístu og gerðu gis að Nóru litu. Hænurnar kvökuðu, og lífið gekk sinn vanagang á ný.

Björg Jónsdóttir

Dvergarnir.

Einu sinni voru 3 dvergar og 1 dvergastúlka. Dvergarnir hétu Stubbur, Kubbur og Stúfur, en dvergastúlkan hét Dugga. Stubbur, Stúfur og Kubbur sátu við borðið í hellinum sínum, en Dugga var að búa til matinn. „Dugga, komdu með nýju húfuna mína. Þessi gamla húfa mín er orðin svo ljót, að ég get ekki verið með hana lengur.“ kallaði Stúfur. Dugga kom með húfuna. „Það er mikill munur á henni Duggu okkar eða mennsku stúlkunum.“ sagði Kubbur. Það þarf nú ekki að líkja henni við þær, ég sá eina stelpu í gær, sem var með hárið upp í hnakka, það er munur eða hárið á henni Duggu, sem er sítt alveg niður á bak,“ sagði Stubbur „já, dvergar eru ábiggilega mikið fallegri en mennirnir.“ sagði Stúfur. „Ekki er nóg með það ég sá stelpu, sem var á svo skrítnum skóm, að ég get varla lýst þeim, hún stóð nærri því á tánum og svo var hún svo undarlega rauð á vörunum,“ sagði Stúfur.

„Sannarlega eru karlmennirnir ekki betri ég sá einn með prik út úr munninum, ég varð bara hræddur og hljóp á burt,“ sagði Kubbur. En nú kom Dugga með matinn svo þeir gátu ekki talað meira saman.

Ragnheiður Hannesdóttir

Ferðasaga

Í fyrra summar efndi Kvenfélag Kjósarhrepps og nemendur í Ásgarðsskóla, til skemmtiferðar til Þingvallar um Uxabryggi til Borgarfjarðar. Var lagt af stað klukkan 10 að morgni í góðu veðri, og allir voru í góðu skapi.

Ferðafólkið var í 3 bíla fulla. Fyrst var haldið á Þingvöll, gekk það mjög vel. Var fyrst staðnæmst á vestri barmi Almannagjár, var þar borðað nesti, sem kvenfélagið veitti, og var bæði mikið og gott. Þegar búið var að borða, þá var gengið niður í Almannagjá, og hún skoðuð. Sést þar enn fyrir búðum fornmanna, er þeir dvöldu í er þeir voru á alþingi til forna. Síðan var gengið heim að Þingvöllum og skoðað bær og kirkja. Austur á völlunum var farið í bílana á ný, og ekki stansað fyr Hoftmannaflöt, var leikið sér þar góða stund. Var það mjög gaman enda leikvöllur góður.

Var síðan haldið í norður, upp svonefndar Kluftir og voru þær svo brattar, að sumir urðu að ganga, en það gerði nú ekkert til. Eftir að upp kom gekk allt að óskum, og var ekki stansað fyrir en upp í Lundarreykjadal í Borgarfirði, þar var borðað og drukkið eins og hver gat.

Var síðan haldið niður dalinn, sem er mjög langur, síðan yfir Hestháls í Skorradal, þaðan fram fyrir Hafnarfjall, og þegar komið var að Hvalfirði, var farið að dimma en það gerði ekkert til, þá var bara sungið og skemmt sér í bílnum. Á Ferstiklu voru borðaðar appelsínur. Dálítið stansað við Hvalfjarðarbotn, en síðan haldið áfram, og heim komið um miðnætti. Allir ánægðir með góða ferð.

Tómas Ólafsson

Skemmtikvöld í Félagsgarði.

Það er komið kvöld og fólkið er farið að búa sig, því að það á að vera skemmtikvöld í Félagsgarði. Og ef maður ekki veit um það, þá þarf maður ekki annað en að taka símatólið og það líður ekki á löngu, þangað til að maður fær vitneskju um, að eitthvað skemmtilegt er í aðsígi. „Ætlarðu í Félagsgarð í kvöld.“ Segir einhver. „Já það er nú líkast til, en þú?“ segir annar. Ja hvernig spyrðu maður, auðvitað fer ég.“

Jæja, þarna hefur maður það og þá er best að koma sér á stað, svo að ekki sé hætta á , að maður komi of seint því að vel gæti svo farið, að maður fengi ekki inngöngu. Því að Kjósverjar eru allra manna stundvísastir á þessum kvöldum. Þessar samkomur hefjast vanalega með því, að fólkið stendur allt upp á endanum og skrafar um daginn og veginn í klukkutíma og þar með er einum skemmtiþættinum lokið, og þar með þeim skemmtilegasta. Þar næst er leikið til að spila og allir eru að keppast við að spila. Sumir segja: „Ég ætla að vinna núna, ég hef aldrei fengið neitt og allt lítið er betra en ekkert, en svo segir annar „Ég vinn alltaf og ég vinn líka núna.“ „Þú hefur ekkert að gera við það, því að þú ert svo ósköp vitlaus, en ég er svo vitur að ég vinn alltaf.“ „Jæja, eigum við ekki að fara heim, svo við getum farið að hátta, því að það er orðið svo framorðið. Jú, við skulum fara strax og drífa okkur. Komdu upp í bílinn góða mín, og sko skulum við flýta okkur heim og hátta upp í rúm. Góða nótt.

Erna Sigþórsdóttir

Dvergur gefur hringa.

Það voru einu sinni gömul og fátæk hjón. Þau áttu eina döttur barna, er hét Rósalinda og var alltaf kölluð Rósa.Svo bjuggu þar skammt frá önnur hjón er áttu son, er hét Sigurður og var alltaf kallaður Siggi. Voru börnin orðin nokkuð stálpuð. Rósa var orðin 18 ára en Siggi 20 ára, og felldu þau hugi saman, en þau báru einn kviðloga í brjósti, og það var, að þau voru svo fátæk, að þau gátu ekki gift sig.

Það var einn sunnudag, að Rósa og Siggi fóru upp í fjall bara í skemmtiferð, þau settust í djúpa laut. Þau voru orðin þreytt, þegar þau komu þangað. Þau hentu sér niður í lautina, en er þau voru búin að liggja stutta stund, heyrðu þau að kallað var rétt hjá þeim: „Rósa og Siggi.“ Þau þutu á fætur og litu í kringum sig, en sáu ekkert, en allt í einu sáu þau lítinn mann standa rétt hjá þeim. Hann var með tvo hringa í annarri hendinni „Ég ætla að gefa ykkur þessa hringi, þeim fylgir sú náttúra, að ef þið segið hringur, hringur, láttu það verða. Berið svo upp óskina og þá mun allt gerast sem þið óskið ykkur“, sagði litli maðurinn. Að svo mæltu hvarf hann, en Rósa og Siggi giftu sig og lifðu góðu lífi upp frá þessu.

Grasa-Gudda

Hjálpsemi.

Nokkrir menn voru á ferðalagi. Þeir voru 3 í fjagra manna bíl. Ferðin var frá Reykjavík, og upp í Kjós.

Nú var lagt á stað. Ferðin gekk ágætlega þangað til þeir komnir inn fyrir Elliðaár.

Þar fóru þeir fram úr manni. Hann gefur bílstjóra bendingu að stoppa, bílstóri stoppar bifreið sína, og segir.

„Hvað var það fyrir yður?“ Maðurinn gengur að bílnum og segir. „Get ég verið með?“ Bílstjórinn spyr hvert hann ætli að fara.

Maðurinn segir, að hann ætli að Lágafelli. Þá segir bílstjóri: „Það er ekki hægt, góði maður, við erum að fara að Selfossi, gefur bensínið í botn og húrraði af stað með miklum skarkala.

Þegar þeir koma að Hlégarði, sáu þeir mann. Maðurinn gefur bílstjóranum merki um að stoppa. En bílstjórinn stoppar ekki. Mennirnir hófu upp mikinn hlátur. En hvað haldið að maðurinn hafi hugsað?

Segir nú ekki af ferðum þeirra félaga fyrr en þeir koma í Kjósina. Fyrir neðan Félagsgarð ná þeir dömu. Hún var ein á ferð. Bílstjórinn stoppar bifreið sína og býður henni inn í bílinn. Hún þyggur það. Húnvar að fara á söngæfingu í Ásgarði.

Nú byrjar glaumur og gleði, milli hennar og hans, sem sat í aftursæti bílsins.

En hvað haldið þið að mennirnir segðu, ef þeir visu þetta. Þetta kallast þá líklega hjálpsemi eða þá hitt þó heldur. Eitt sinn var meyja, sem sveinum mætti þerem.

Og hana nú.

Gluggagægir

Brellur.

Einu sinni skruppum við 5 stelpur út að hjóla. Á leiðinni datt okkur í hug að heimsækja vinkonu okkar, en þar sem okkur þótti ein stelpan svo leiðinleg, og það þótti vinkonu okkar líka, þá ákváðum við að reyna að losna við hana á leiðinni. Hvernig áttum við nú að fara að því? „Eigum við að koma í kapp,“ hrópaði ein okkar allt í einu. Boss bum buskvetta, en það hét sú leiðinlega, tók þennan voða kipp og þeyttist áfram á hjólinu, og sú sem hrópaði, fór á eftir og þóttist vera að keppast voða mikið. Jæja, nú vorum við lausar við stelpuna um stund, og gátum við nú lagt á ráðin um, hvernig við ættum að koma henni fram hjá bænum, sem við ætluðum á. „Hæ, nú dettur mér ráð í hug,“ sagði ein okkar

Hvað haldið þið nú að henni hafi dottið í hug? Komi fleiri en ein rétt ráðning verður dregið um verð launin, sem er sokkabandsorðan af fyrstu gráðu. Ráðningum sé skilað til Hreiðars heimska fyrir kl. 8 í kvöld.

Þóra Jónsdóttir

Mis heyrn.

Einu sinna var ég að ganga á milli bæja. Þá heyri ég allt í einu háreysti mikla og fer ég þá að athuga að hverju hún muni stafa. Kemur það þá í ljós, að tveir menn mjög heyrnadaufir sitja skammt frá undir hól nokkrum og eru að tala saman. Ég fer að leggja eyrun við. Þá heyri ég að annar segir. „Hvaðan ber þig að?“ Þá svarar hinn, sem hét Jón „Jæja var kýrin að bera? „Ég var ekki að tala um neina anskotans kú, en hvert ert þú að fara?“ spyr Páll.

Þá segir Jón „Nú ert þú farin að spara, það er nú það sem ég hef alltaf verið að segja.“

„Skipar þú mér að þegja,“ segir Páll.

„Já, það er um að gera að heyja vel.

„Ha,“ segir Páll.

„Ég var að sega, að það sé um að gera að heyja vel, meðan maður getur.“ „Já, já segir Páll „En hvað hefur þú smalað oft í haust“?

„Ég held að hana skömmin hafi galað og helst í sumar. maður gat bara ekki sofið hálfan svefn“ segir Jón. – Sú kollótta hefur víst ekki komið? Hún var með tvö lömb og þau voru bæði golsótt, spyr Páll

„Hann heldur sér nú saman blánóttina.“

„Já, sú gráa fékk nóttina í fyrra og það leiddi hana til bana.“

„Já, ég á víst eitthvað yfir 6 hana.“ segir Jón.

„Sú höttóta bar og var tvílemd,“ segir Páll.

„Hvað ert þú að segja maður, heldur þú, að ég trúi því, að hænsnin þín séu tvílemmd,“ segir Jón með þótta svip.

„Ha var ég nokkuð að tala um það?“

„Nú ég heyrði það, og það var engin mis heyrn.

Þóra Jónsdóttir

Snjókast.

Það voru einu sinni krakkar í sveitarskóla. Einn dag fóru krakkarnir í snjókast, það voru 9 stelpur og 5 strákar. Þau skiptu sér nú í tvo flokka, og voru 7 í hvorum flokk, og voru það systur sem fóru fyrir flokknum. Önnur þeirra hét Linda en hin Björg. Það voru margir kaffærðir, og strákarnir voru nú svo sem ekkert sérstaklega karlmannlegir, þegar verið að velta þeim upp úr snjónum, þótt þeir væru nú að reyna að burðast við, að bera sig vel, og segja, að stelpurnar væru aumingjar, og gætu ekki neitt gert. En þegar bardaginn stóð sem hæst, var kallað inn i tíma, og þar að auki varkomin rigning, svo að krakkarnir fóru inn, sumir voru líka orðnir blautir, bæði af rigningunni, og svo líka af snjónum, sem kannski hafði farið niður í bakið á þeim eða þá þau höfðu vaðið í snjónum. Það átti líka að vera handavinna hjá stelpunum, svo að þær fóru nú að sauma.

Ása Jónsdóttir

Snjókast.

Það var í heimavistaskóla í sveit að krakkarnir fóru í snjókast. Stelpurnar voru 5 en strákarnir 4. Fyrst höfðu strákarnir betur, en þá fóru stelpurnar að sækja á, og þá fór nú karlmennskan að dvína. Þegar einn þeirra sá það, gekk hann í lið með stelpunum undir eins, og annar hljóp út í móa og tvær stelpur eltu hann og kaffærðu hann. Þá fór hann að orga og baðst vægðar. En stelpurnar létu hann ganga í lið með sér, áður en þær slepptu honum.

Nú voru tveir eftir, og annar var nú ekki sérlega duglegur. En hinn svona í meðal lagi. Nú tóku stelpurnar til við annan strákinn, en ein fór að elta hinn strákinn. Stelpurnar 4 kaffærðu nú strákinn, og er þær slepptu honum, reis hann upp half organdi. En nú var kallað á krakkana inn og hættu þau þá leiknum og fóru inn.

Guðrún Hansdóttir

Þegar Katla gaus.

Það var einu sinni í sveitaskóla. Það voru margir krakkar og þar á meðal stelpa sem hét Ingveldur. Hún átti að vera í heimavistinni en mömmu hennar líkaði ekki allkostarvel. En Ingveldi fannst ráðskonan ekki nógu góð við sig. Og ekki fannst henni krakkarnir betri. Þeir voru alltaf að stríða henni. Þar var líka strákur, sem ráðskonan átti og hét Stubbur. Hann var nú meiri strákurinn. Hann var svo misjafn að aðra stundina var hann alveg frá í óþekt og hina stundina ágætur. En svo var það eitt sinn að Katla byrjaði að gjósa en svo hét mamma

stelpunnar. Hún vildi ekki hafa Ingveldi lengur í heimavistinni: Og ákvað að taka hana burt úr heimavistinni: Það þótti krökkunum gaman sestaklega Stubb. Hann hoppaði upp af glepi og söng: „Það er gott að Ingveldur er að fara.“ En Kötlu þótti þetta í meira lagi, og var rauð sem dreyri. Katla fór nú með Ingveldi og kom henni fyrir í Tungu. Þar gekk það þannig, að bóndinn þurfti oft að fara ofan á nóttunni til þess að Ingveldur gæti sofið.

Ó.Ó.

Þeir sem skrifuðu blaðið voru:

Björg Jónsdóttir, Þóra Jónsdóttir, Tómas Ólafsson og Matthías Þorkelsson.

Hreiðar heimski

3. tölublað

33. árgangur 1952

Orð í belg.

Á síðustu jólaföstu sat ég félagsfund í Dreng, mér til yngingar og uppbyggingar og hlýddi á hugðarefni hinnar upprennandi æsku sveitarinnar.

Umræðuefnið reyndist líkt og í gamla daga, hið sígilda viðfangsefni hinnar verðandi kynslóðar og eilífa umhugsunarefni alls æskufólks:

„Hvort er betra er betra að vera giftur eða ógiftur.“ Málshefjandi var Einar Ólafsson, og taldi hann giftingar ekki gæfuleiðina, þessa ... var og Bjarni á Þúfu og allir þeir hinir yngri en uppúr kváðu með skoðanir sínar.

Allt annað hljóð var í gömlu og giftu mönnunum, er til máls tóku. Þeir lofuðu allir hjónabandið litríkum myndum.

Einkum hvatti presturinn unga fólkið til giftingar, og gæti maður kannski hugsað sér að pússunartollurinn kæmi þar eitthvað við sögu.

Ég lagði nokkuð til málanna á fundi þessum, en læt nú flakka skoðanir eins og þær eru í dag, unga fólkinu til umhugsunar. Mér virðist ókleift að fella nokkurn einhlýðan dóm um það, hvort betra sé að vera giftur eða ógiftur, einstaklingarnir sjálfir skera þar úr og ef til vill aðstæðurnar að nokkru. Sumum reynist hjónabandið ... yndis stundin, einn samfeldur sólskinsdagur, en öðrum ... það sút og sorg, böl og bágindi af ýmsu tagi. Tökum dæmi: „Bóndi einn hér í Kjósinni, lét svo ummælt fyrir skömmu, að hann skyldi drepa helvítis skessuna (þ.e.

konuna sína) ef hann þyrði.“ Haldið þið ekki að þeim manni hafði verið betra að vera ókvæntur?

Berið þetta svo saman við vitnisburð Einars í Bæ og fleiri bænda er töluðu á fundinum, þá ætla ég að fáist yfirsýn yfir dæmið frá báðum hliðum, allt frá himnaríki til helvítis, svo að þekkt hugtök séu nefnd.

Svo að síðustu þetta. Einari á Þorláksstöðum og skoðanabræðrum hans vil ég segja þetta. Ég var líka einu sinni ungur og hugsaði heilmikið um giftingar eins og þeir og þá var það líka sannfæring mín eins og þeirra að betra væri að vera ógiftur. Seinna, þegar ég fékk meiri þroska, og lærði betur að þekkja sjálfan mig, skildi ég að einmitt þessar hugleiðingar voru fyrstu merki þess, að í fylgsnum sálar minnar blunduðu þær frómu óskir að fastna mér komu við fyrsta tækifæri.

M.B.

Hugdettan um ferðalög.

Nú er blessað vorið komið með allt sitt líf og fjör, og með vorkomunni vaknar ferðahugurinn og ferðaþráin. Það er líka nú þegar farið að tala um ferðalög innanlands og út fyrir landsteinana. En við Drengsfélagar hugsum lítið út fyrir pollinn, enda er það æði margt og mikið sem við höfum hér að sjá á þessu litla landi okkar.

Þegar fara á í ferðalag er það margt sem þarf að athuga. Það er nú fyrst, hvert á að fara? og hvernig á að fara? að því þarf varla að spyrja, þar eru bifreiðarnar í fyrsta sæti. Hve langan tíma þurfum við til þess og hvað kemur það til með að korta? þetta allt og margt fleira þarf að athuga. Þegar maður heyrir minnst á ferðalög, fer, maður ósjálfrátt að hlakka til og draga upp myndir í huga sér af liðnum ferðalögum. Fram koma myndir af ...boðhlaupi á Mosfellsheið, boltaleik í Vík í Mýrdal, gengið upp í Jarðkagavita, halupið í skarðið á Hugarvatnavöllum, verðinum hjá Þorbergsstöðum í Laxárdal gefinn vindill og neftóbak, byggð hlóð og hitað upp kaffi og margt fleira líður um hugann, jafnhliða þessu fer hugurinn og ímyndunaraflið að skapa myndir af væntanlegri ferð.

En hvað er það sem gerist í þessum ferðalögum; er það til nokkurs gangs eða góðs þeim sem fer í þau?

Það sem mest einkennir skemmtiferðir okkar er hin mikla glaðværð, söngur og létta hjal hjá ferðafélögunum og allir eldri sem yngri taka þátt í jafnt hinir lagvissu sem og líka laglausir. við þjótum á fleygi ferð í áttina að ákvörðunarstað og nemum sjaldan staðar nema þegar sulturinn tekur mjög að segja til sín. Eru þá einkum valdir til þess þeir staðir sem hafa

eitthvað skemmtilegt til að bera, svo sem skógarrjóður, sérkennilegar bergmyndanir, blómskýldar brekkur og skemmtileg yfir sýn.

Svo bregður æskan sér á leik að afloknum snæðingi, því næst er haldið af stað aftur, því að tíminn er naumur, en eftir verður skýr mynd í huga fólksins af þessum borðsal og næsta umhverfi og svo er um alla þá staði þar sem staðnæmst er. Vissulega man maður nokkuð eftir öðrum stöðum, en það er svo margt sem fyrir augun ber, þegar hratt er farið yfir, að það vill ruglast saman í eina heildar hringiðu nafna, fjalla og bæja. Í þessu efni hjálpa ferðakortin mjög mikið, séu þau meðferðis.

Við höfum víða farið, en víða ófarið, en hvernig er það með næsta nágrennið hversu vandlega höfum við skoðað það. Við erum víst ekki mörg sem höfum komið á Botnsúlur, sem er þó svo víðsýnt af að þaðan sést í yfir helming sýslna landsins, væri ekki vel þess verð að leggja á sig það erfiði að fara þangað. Sömuleiðis gæti gönguför á Esju verið mjög skemmtileg. Hvílík skýrð í góðu veðri en ilmur af allskyns gróður angan og hinar margþættu fuglaraddir, sem berast að vikum manns í slíkum ferðum

Þessum ferðum gleymir hinn gangandi maður ekki, þær gefa manni trú á mátt sinn og megin og trúna á hina lifandi náttúru. Ól. Ól.

Sendibréf.

Bollagerði 18 maí 1952

Ungfrú Heiðbjört Andradóttir

Ástæðan fyrir því að ég tek mér penna í hönd og pára þér nokkrar línur er sú, að ég var núna eitt kvöldið að blaða í nokkrum blöðum af hinu vinsæla heimilisblaði Vikunni. Í hverju blaði er sem kunnugt er langur nafnalisti karla og kvenna á ýmsum aldri, þeirra er óska eftir að komast í bréfasambönd. Ég fór nú að hugleiða eftir lestur þessara lista, að það væri nógu gaman að skrifa einni af þessum ungu stúlkum, er stóðu heima við aldur minn.

Ég ákvað að skrifa einni, „en hverri á ég að skrifa af öllum þessum hópi?“ Það er vandi að velja hugsaði ég. Ég hugsaði lengi lengi, loks sá ég hvernig ég átti að ... það og það var ofur einfalt, sem nú skal þá skýrt. Ég byrjaði á að telja nöfnin sem til greina gátu komið, þau voru hvorki fleiri né færri en 19 og allstaðar að af landinu.

Þessu næst bjó ég til jafnmarga miða og nöfnin voru, síðan skrifaði ég eitt nafn á hvern miða. Að því loknu lét ég allt í tóman kassa, hristi hann vandlega og þá var komið að lokaþættinum í þessu vandasama máli. Ég lokaði augunum og fálmaði óstyrkri hendi ofan í kassan og greið einn miðann. Á hann var þetta ritað. Heiðbjört Andradóttir Haganessýslu.

Ég dró andann léttar, þá var það fengið. Þannig varð það tilviljun að þú varðst fyrir valinu, en svo er mynd fylgi bréfi. Það var nú verra ég á enga myndina eins og er, en ætla að láta afmynda mig við fyrsta tækifæri. Ég er nú þegar búinn að tala við þrjá ljósmyndara, hjá þeim

fyrsta var lokað um óákveðinn tíma vegna breytinga, annar var upptekinn við starf sitt fyrir skóla borgarinnar, en sá þriðji sagðist eingöngu taka myndir af börnum.

Ég lagði niður nótuna og hætti við þetta í bili, en þótti það slæmt. Mig óraði ekki fyrir að þetta tækist ekki svo að segja fyrirvaralaust. Ég var altilbúinn nýbakaður með nýtt stælbindi og í nýju sumarfötunum mínum þá í hitteð fyrra, en ég er ekki af baki dottinn það er alveg víst.

Ég verð því að láta nægja í þetta sinn að gefa smávegis lýsingu af mér.

Ég er vel í meðallagi hár, frekar grannvaxinn, ljóshærður skipti til hægri, augun blá liggja innarlega, ennið hátt, kinnbeinin mikil, útstandandi haka, nefið í stærra lagi. Ekki telst ég drykkjumaður, einnig geri ég lítið að því að reykja, nema þá helst kjöt. Ég sæki oft skemmtisamkomur, dansleiki og leiksýningar hafi einkum áhuga fyrir söngleikjum. Aðalatvinna mín er að sitja á stól og lesa bækur þess á milli að keyra bíl. Læt ég nú þetta nægja í bili, svo vonast ég eftir bréfi frá þér áður en langt um líður.

Með vinsemd og virðingu

Þórólfur Eyjólfsson

Skrítla.

„Sæll og blessaður Petur minn“ sagði Páll, ég hitti hann Bárð vin okkar um daginn og hann sagði mér að þú værir alltaf að búa til bönd, og hann sagðist hafa fengið eitt þessara bandaog það væri hreint það besta band sem hann hafði komist í.

Já, sagði séra Pétur hann meinar víst hjónabandið, eg gifti hann um daginn. „Guð hjálpi mér“ sagði Páll og flýtti sér burt.

Tekið úr greinarflokknum Lyndur í Útvarpstíðindunum.

Fyrir mörgum árum var vinnuflokkur við áveitugerð fyrir ... uppi í Kjós. Bátur kom frá Reykjavík vikulega og lagðist þar að sem mætt var verkamannaflokknum, en þeir sendu þá lista yfir þær nauðsynjar, sem þá vanhagaði um og kom báturinn með vörunar næst þegar hann kom. Einn verkamannanna „Á G.“ sendi eitt sinn eftirfarandi pöntunarlista, vakti hann kátínu og lifði á vörum verkamanna og bátverja upp frá þessu.

1. Ég panta sófa og sápu

saltkjöt og rúgbrauð mörg

klofhá stígvél og kápu

kaffi og allskyns björg

rauðmaga, reglustiku,

rúsínur, mergarím,

kringlur, kex og sykur,

kvenfólk og brennivín.

2. Já vil ég líka frakka,

flibba, lykil og skrá,

geltinn og röskan rakka

því reka þarf ég frá,

skóflu, pál, skæri, brýni

skrúfhamar, töng og þjöl,

tóbak í munn og trýni,

... og haframjöl.

3. Svo þarf ég salt og rengi,

silung og prjónabol,

hespu, lás hurð og kengi,

hálfbaunir, grjón og kol,

faeina harða fiska,

fingravetlinga og nál,

skeiðar og djúp diska,

... og matarskál.

4. Grjótklöppu, grútarlampa,

griffil og reikningsspjald,

... og svampa,

sjálfskeiðing, húfu, tjald,

sög, öxi, hamar, hefil,

hárgreiða, vagn og plóg,

stremjakka og stóran trefil,

strákúst og leðurskó.

5. Flesk þarf og flautaþyril,

silunga, skyr og mjólk,

krappeldur, snæri, sneril,

snældu, kopp, ost og hólk,

kartöflur, krítarmola,

kynbóta-hrút og á

hest, meri, belju, bola,

brauðhníf og sláttuljá.

6. Eins þarf og pott og pönnu,

prímus, skilvindu, strokk,

ketil skörung og könnu,

klifbera og spólurokk,

torfljá og þverbakstösku,

trog, ausu, kjöt og lax,

fernisoliu á flösku

og – fá vil ég dótið strax.

Ágúst Einar Guðbrandsson frá Hækingsdal

... skrifaði blaðið.

Hreiðar heimski

1. tölublað

34. árgangur 1953

Fyrsta sveitaballið mitt.

Ég stóð á miðju eldhúsgólfinu heima í léttu ... minni með japönsku silkislæðuna í hendinni og blés upp og nyður af mæði, sem ekki var nema von því tíu mínútum áður var ég hjá henni Möggu vinstúlku minni; og ég er vön að vera tuttugu mínútur frá henni og hingað heim en nú eru aðeins tíu mínútur síðan ég sat þar og var ekki farin að hugsa til heimferðar – en svona getur þetta snúist. – Það er best að segja hverja sögu eins og hún gengur og því ætla ég að byrja á byrjuninni; það hafði aldeilis leikið við mig lánið allan daginn – ja, að undanteknum fáeinum óhöppum sem reyndar snerust mér til góðs að síðustu. – Þegar ég leyt inn til Möggu eftir hádegið rýkur hún upp og óskar mér til hamingju! ég stóð þarna eins og illa gerður hlutur og góndi á hana, því ég vissi satt að segja ekkert með hvað stúlkan var að óska mér til hamingju og þegar hún spurði „Nú hvað er þetta, lestu ekki Moggann?“ fór nú heldur að færa um mig; skyldi nú einhver blygðunarlaus gutti hafa sett það í Moggann að við Svenni værum búin að opinbera, því þó ég hafi verið að slá mér upp með honum undanfarið þá var ég alveg hætt við hann núna þegar Magga sá skelfingasvipinn á mér spurði hún hvað væri eiginlega að mér í dag; ég flýtti mér að segja að það væri ekkert að mér; en hvað hafði staðið í Mogganum vildi ég fá að vita. – „Nú þú ...,“ sagði hún þá „þú fékkst 1000 krónur á miðann þinn í happdrætti Háskólans, þann sem ég keypti fyrir þig; þú ert þó ekki búin að týna honum?! –

Nei, nei, ég flýtti mér að afneita þeim möguleika en vildi vita hvort hún væri viss um að það væri minn miði sem hafði hlotið vinning; já, hún var það sagði að hann væri einu númeri ... ... sinn og hún hafði einmitt verið að athuga með sinn miða þegar hún sá þetta. – Við fórum nú að bræða með okkur hvað gera skyldi í tilefni þess að ég vann; eitthvað sniðugt varð það að vera; böllin í bænum eru síður en svo lokkandi um hásumarið en Magga sem var úr sveit hafði oft sagt mér hvað sveitaböllin væru skemmtileg á sumrin en ég hafði en sem komið var aldrei fengið að fara út úr bænum á ball enda heldur ekki staðið það til boða. – Við létum okkur detta í hug bíó – ef einhver sæmileg mynd væri þar sem ekki var lokað vegna sumarleyfa, - og svo kaffi á Skálanum á eftir. –

Kl. var langt gengin þrjú, er við lögðum af stað til að athuga bíóútstillingarnar. – Við höfðum ekkert nema vont skap uppúr því; við höfðum nefnilega ákveðið að engin annars flokks mynd kæmi til greina; svo það var heldur súr á okkur svipurinn þegar við snerum aftur heim til Möggu „Við skulum þó fá okkur eitthvað gott með kaffinu! sagði Magga um leið og hún lauk upp útidyrunum. „Því ég er ein heima, frænka mín er út í sveit og kemur ekki aftur fyrr en í kvöld.“ – Þegar við komum upp heyrðum við mannamál og í eldhúsinu sátu frænkan sem átti að vera úti í veit og pabbi hennar Möggu sem hafði komið með henni í bæinn einhverra erinda og ætlaði aftur heim um kvöldið. – Þetta var ansi fjörugur og léttlyndur karl, hann sagði að það ætti að vera ball í samkomuhúsi rétt þar hjá sem hann bjó, þá um kvöldið og

vildi endilega bjóða okkur þangað og því var það að ég næstum sprengdi mig á að hlaupa heim og fá fararleyfi sem ég líka fékk. – Þá var næsta vandamálið: í hverju átti ég að vera? Átti ég að fara í rósótta sumarkjólinn eða átti ég að fara í ... pilsið og bleiku blússuna? Ég kaus pilsið og blússuna. Það var eitthvað svo frjálslegt og átti svo vel við skapið sem ég var í. –

Ég var fljót að snagga mér í og mála pínulítið á mér varirnar og þar með var ég tilbúin. – Svo flýtti ég mér aftur heim til Möggu; þegar ég kom þangað stóð leigubíll fyrir utan húsið og pabbi hennar Möggu var að tala við bílstjórann; ungan mann sem hann kynnti fyrir mér sem fyrverandi snúningsstrák sinn og átti hann að keyra okkur á ballið. – Þegar Magga kom var ekið vestur í bæ eftir þrem piltum er sem fararstjórinn – pabbi hennar Möggu - hafði lofað að taka með; svo var lagt af stað. – Fararstjórinn vildi nú óðara taka lagið en strákarnir voru því mótfallnir; einn hafði nefnilega uppgötvað að við vorum einum of mörg í bílnum svo ekki væri gott að vekja mikla athygli á meðan ekki væri komið út úr bænum. – En þegar inn fyrir Elliðaárnar kom hófu allir upp raust sína og þó allir syngju af jafn mikilli tilhrifningu var vel helmingurinn af söngvörunum lag lausir; en það gerði engan mismun; slagið var létt í öllum og svo hafði fararstjórinn meðferðis flösku sem hann sagði að væri full af söngvatni og ef honum fannst strákarnir vera að slá af sér í söngnum þá hressti hann þá við með sopa af söngvatninu. – Og áfram var haldið þar til við vorum um það bil hálfnuð í áfangastað; þá bað fararstjórinn bílstjórann að berja heim að reisulegum bóndabæ sem stóð rétt við þjóðveginn; þangað sagðist hann endilega þurfa að koma; bóndinn þar hefði boðið sér heim fyrir mörgum árum en hann hafði aldrei haft tækifæri til að þyggja það. – Bóndinn stóð úti er bíllinn rann á hlaðið; fararstjórinn okkar snaggaði sér út úr bílnum og heilsuðust bændurnir með ... og gengu þeir svo í bæinn. Við bjuggum okkur undir að bíða þarna dálítið en við vorum rétt búin að kveikja okkur í sígarettum þegar bóndinn kom út aftur og sagði okkur að koma inn því fararstjórinn okkar ætlaði að drekka hjá sér kaffi og það væri eins gott fyrir okkur að koma inn og fá kaffi sopa eins og að bíða í bílnum; okkur var nú boðið inn í fína stofu og settumst við Magga á dívan undir glugganum sem fullur var af pottablómum. – Enginn öskubakki var þarna sjáanlegur, svo við komumst í hreinustu vandræði með sígaretturnar og það var nóg til að við Magga fengum óþolandi hláturssýki sem okkur hættir mjög til þegar síst skyldi. – Húsbóndinn og fararstjórinn okkar voru niðursokknir í að skoða málverk sem hékk á vegnum móti okkur svo Magga skellir öskunni af sinni sígarettu í einn blómapottinn og segir um leið: „Þetta gerði presturinn alltaf þegar hann kom að húsvitja þegar ég var lítil!“ og skellti óðara upp úr og nú voru strákarnir farnir að smitast af okkur og hlógu hástöfum; karlarnir héldu víst að það hafði losnað í okkur ótal skrúfur og fóru að veita okkur athygli sína; húsbóndinn uppgötvaði fljótt hvað að okkur var og náði í öskubakka. – Frúin fór nú að bera á borð kaffi og við Magga píndum niðri í okkur hláturinn til þess að hún héldi ekki að við værum að hlæja ... – Bílstjórinn sat á móti okkur og sá hvað okkur leið og reyndi með öllu móti að koma okkur til en tókst það sem betur fer ekki; þegar konan hellti kaffinu í bollana gleymdi hún bolla bílstjórans ætlaði svo út með könnuna en sagði okkur að gjöra svo vel, þakka þér fyrir“ gall þá við í bílstjóranum við tístum eitthvað smávegis og frúin leyt þá við og sá hvað vantaði og hellti í bollann „Nú ég hef þá verið að þakka fyrir ekki neitt,“ sagði þá bílstjórinn svo sallarólega en gaf okkur Möggu spark undir borðið svo við Magga

hlógum og skömmuðumst okkar svo á eftir. – Við lukum við að drekka kaffið og svo var aftur haldið af stað. – Strax og út á veginn kom var söngurinn hafinn á ný nema hvað fararstjórinn sagðist þurfa að spara röddina þangað til á ballinu og söng hann svo ekki meir fyrr síðasta lagið þegar bíllinn renndi upp að samkomuhúsinu þá vorum við öll hásyngjandi. – Hópur af piltum er staðið höfðu við dyrnar á húsinu flykktust nú utan um bílinn. – „Hvað vilja þeir eiginlega“? spurði ég í fávisku minni; en áður en nokkur hafði svarað því þreyf einn pilturinn upp hurðina við hlið bílstjórans og sagði „Áttu nokkuð“. „Nei“ sagði bílstjórinn. – „Er það alveg víst; ég býð 150 kr. í hálfflöskuna“ sagði hann þá. – „Og ég 250“ gall þá í öðrum fyrir aftan hann. – „Alveg sama piltar mínir; ég á ekki neitt“ sagði bílstjórinn og með það fóru þeir. – Við Magga skyldum kápurnar okkar eftir í bílnum. Það er tryggast sögðu þeir kunnugu. – Svo flýttum við okkur inn þar var þegar byrjað að dansa, salurinn var þéttskipaður fólki, við náðum samt í síðasta borðið innarlega í salnum; rétt hjá hljómsveitinni. – Okkur Möggu var rétt strax boðið í dans; við dönsuðum víst flest alla dansana og skemmtum okkur vel; Magga hafði átt þarna heima og þekkti því marga og sá ég því lítið af henni á ballinu. – Þegar á leið ballið fór loftið að þyngjast í salnum og hitinn var óskaplegur; aðeins einn glugginn var opinn utarlega í salnum þar voru við eitt borðið hjón úr Reykjavík sem ég þekkti; ég settist hjá sem snöggvast milli dansa því þar var mikið svalara en við borðið okkar innst í salnum; þegar ég var nýsest þarna kemur ungur piltur all ölvaður á fleygiferð fram hjá borðinu og hoppar út um opna gluggann! nokkrir menn sem sáu til hans þyrptust út að glugganum til að gá að stráknum sem í sama bili kemur inn um dyrnar fyrir aftan þá – hann vindur sér að mönnunum við gluggann og spyr þá hvað um sé að vera, - „Það stökk maður hér út um gluggann“, segir þá einn, með öndina í hálsinum „þá er að ná í hann“ segir strákur og vindur sér aftur út um gluggann ég fór nú aftur að dansa og vissi ekki hvað úr þessu varð. – Þegar ballið var var búið og ég kom út að bílnum þá vantaði Möggu; bílstjórinn bauðst til að finna hana tók með sér eldspýtur og hvarf svo út í þokuna sem grúfði þétt yfir öllu alveg heim að húsdyrunum, - stillilogn var og notaði bílstjórinn eldspýturnar óspart þegar hann rakst á pörin sem nú voru að kveðjast hingað og þangað í þokunni; hann lýsti á þau og tautaði eitthvað um of lítil ber þegar hann sá að það voru ekki þau sem hann vildi finna; - Þegar svo allir voru mættir við bílinn kvöddum við fararstjórann okkar og þökkuðum honum ógleymanlegt kvöld svo fór hann heim til sín en við héldum af stað í bæinn. – Við Magga eftirlétum piltunum aftursætið því þeir voru orðnir ansi ölvaðir. – Þokan var biksvört svo hægt var ekið en samt komumst við einhverntíma í bæinn; sifjaðar og þreyttar vorum við en umfram allt, ánægðar.

Borgarmær

Mánaskin á Marseille

Heitur andvari Miðjarðarhafsins strauk mjúklega vanga hinna tveggja vaggandi sjómanna er lögðu leið sína yfir landganginn; Þeir voru í 48 stunda landgönguleifi; peningaveskin þeirra voru úttroðin af allskyns „valútu“ þeirra einasta hugsun var „kalt öl, kalt öl“ dásamlegur

drykkur í þessu sjóðheita Miðjarðahafsloftslagi. – Þeir gengu áfram fjaðurmögnuðum skrefum og eftir tveggja mánaða útivist á hafi fundu þeir streymandi sælutilfinningu líða uppeftir líkama sínum. – fæturnir heimtuðu „hlaupið þið, hlaupið þið“ en hugurinn sagði „48 stunda frí öl, öl, ískalt öl? – Þreytulegur bílstjóri stoppar við hliðina á þeim og spyr: „Taxi monsur?“ Þeir svara „mersi!“ Marseille er yndisleg borg með óteljandi hugfangandi ævintýrum; hinn þikki ilmur „perfune“ og „shanell“ fyllir loftið siðmagnaðri angan. – Ljósadýrð og ... frá fagurlega skreyttum dansstöðum seiðir og lokkar og dreifir að lokum síðustu hinna tveggja vaggandi sjómanna um að vera varkárir og með ánægjuþrungnu andvarpi líða þeir inn í ódáins land óska sinna. – Á dansstaðnum „Pari Momart“ virtist allt vera yfirfullt en er dyravörðurinn sér svo útlendinga kemur varkár peningasvipur í augu hans sem áður voru sifjuleg; eftilvill átti hann konu og börn er biðu hans heima svöng, illa klædd og veik, og nú hugsar hann „hér koma peningar kannske nokkrir frankar, kannski mikið? og hann setur upp vanafast vélrænt bros kinkar ... kolli til hinna glæsilegu klæddu „Madmoselle“ er sátu við barinn og drupu ofur sakleysislega fögrum augunum ofan í bardiskinn síðan hló hann niðurbældum ögrandi hlátri langt til hinna vaggandi sjómanna eins og hann vildi segja „Ó hugleysingjarnir þorið þið ekki?“ Sjómennirnir tveir stóðust ekki ertandi hlátur dyravarðarins þeir litu með stolti og fyrirlitningu á hinn auma þræl, - sem hamslu var ekki aumari en þeir sjálfir. – Með snöggum hreyfingum köstuðu þeir 500 frönkum til dyravarðarins, sem ekki fór framhjá árvökrum augum Madmosellanna við bardiskinn. – Voru þeir síðan leiddir bugði og berjmgum á mjög ákjósanlegan stað í salnum „Hvers óska herrarnir?“ Þeir kusu kambavín og öl, ó, þetta lanþráða öl. – Þegar tvær flöskur höfðu verið tæmdar var eins og allt fengi á sig svo undarlegan töfrasvip „Madmosellernar“ við barinn virtust bregðast í holdi og silkiklædda engla og nú var það einasta hugsun hunna tveggja vaggandi sjómanna sem nú voru orðnir ennþá meira vaggandi „að það mundi vera hámark jarðnesskararsælu að halda þessum silkiklæddu verum í örmum sér svífandi yfir dansgólfið í draumaprýðum langt eftir tónum frá frönsku hljómsveitinn. – Ó, þú dýrðlega Marseille. – Þegar dansinum er lokið stittist leið fallegu draumaveranna frá bardisknum að borði sjómannanna tveggja.- Franskan þetta heflaða ryndislega mál virðist vera orðið sambland af hundruðum tungumála af ólíklegasta uppruna en engu að síður ríkir mikill skylningur milli þessara frönsku Evudætra og útlendu sjómannanna tveggja.- Þegar dansinum er slitið sem hinum vaggandi sjómönnum virðist alltof fljótt kemur þjónninn með vinsemdar brosi og segist hafa pantað bíl og réttir reikninginn til sjómannanna tveggja 8,500 frankar! – Sem snöggvast virðist töframáttur vínsins ætla að þverra en skeytingarleysi hinna yndislegu Evudætra sem hjá þeim sitja eyðir örvæntingarsvipnum af andlitum þeirra og með heimsmannsinsbrosi rétta þeir 10,000 franka seðil að þjóninum og benda um leið hendinni eins og til merkis um að þetta sé ekki sá síðasti.- Hið hvíta mánaskin fyllir bifreiðina sem með jöfnum hraða vaggar hinum ennþá meira vaggandi sjómönnum eftir breiðum götum Marseilliborgar, og þeir taka að syngja:

Á slíkri stundu er stjörnur blikaog stýgur húmið um vog og grund

Rósir anga og öldur kvikaég uni hjá þér á slíkri stund...

Og allt það mánaskin sem fyllir veröldina á slíkri nóttu minnir á mánaskin í Marseilli.

B.K.

Stella Hannesdóttir skrifaði blaðið.

Hreiðar heimski

2. tölublað

34. árgangur 1953

Inngangur.

Á síðastliðnum vetri flutti Hreiðar heimski greinar eftir börnin úr barnaskóla sveitarinnar. Það þótti það gott, að stjórn UMF. Drengur óskaði eftir, að svipaður háttur yrði hafður á einu blaði í vetur. – Varla getur maður búist við merkilegum greinum, sögum eða öðru, sem bókmenntalegt gildi hefur. Það er heldur ekki til þess ætlast. Hitt þykir mikils um vert, að viðleitni sé sýnd og þátttakan almenn, það hefur félagslegt gildi. – Gæði og efnisval, frágang og form verður að miða við aldur og þroska hvers og eins.

Hreiðar heimski hefur oft flutt góðar greinar, skemmtilegar sögur, stökur og kvæði og þátttaka verið allsæmileg, en nú virðist heldur vera farið að kalla undan fæti hjá Hreiðari hvað þáttöku snertir.- Blaðið er nú að byrja sitt 34. ár, en síðasti árgangur birti greinar eftir aðeins 7 einstaklinga, þegar frá er skilað blað það, sem barnaskólinn sá um útgáfu á, árið 1945, sem er fyrsti árgangur þessarar bókar, komu út 7 tölublöð með greinar eftir a.m.k. 14 og ég leyst við að eitthvað svipað hafi verið á árunum þar á undan og næst á eftir. – Ritstjóri hvers blaðs hefur oft orðið að biðja um greinar og oftast orðið nokkuð ágengt, en nú dugar það ekki lengur. Menn fást ekki til að skrifa, eða mega ekki vera að því. – Þegar athugað er hverjir skrifað hafa í blaðið, kemur í ljós að langmestur hluti greinanna er eftir fulllíða menn. Menn, sem í mörg undanfarin ár hafa skrifað í Hreiðar, og eðlilega eru farnir að letjast. – En

hvernig er þá með unga fólkið? Kemur það ekki með nitsmíðar sínar og fyllir í skarðið? Nei, því miður. Við þessa athugun, hlýtur sú spurning að vakna, hvort Umf. Drengur sé að missa þá hugsón, eða það markmið, sem það setti sér með stofnun þessa blaðs? En það hlýtur að hafa verið takmark blaðsins að gefa mönnum tækifæri og æfa í því, að koma hugsun sinni á framfæri með skrifuðu máli.- Læt ég svo staðar numið með þessi inngangsorð, en gef börnunum orðið.

Njáll Guðmundsson

Greinarnar hér á eftir eru eftir þessi börn:

Steinþór Jónsson, Aðalstein Grímsson,Svein Sigurjónsson, Ásu Jónsdóttur,Sveindísi Eggertsdóttur, Ernu Sigþþórsdóttur,

Ragnheiði Hauksdóttur, Guðrúnu Hauksdóttur og Signýju Ólafsdóttur.

Þeir sem skrifuðu greinarnar inn í blaðið eru:

Ragnheiður Hauksd. , Guðrún Hauksd.Matthías Þorkelsson, Ása Jónsd. ,Sveindís Eggertsd. , Erna Sigþórsd.

Um hitt og þetta.

Mér finnst veturinn í vetur vera óvenjulega góður.

Hann er afskaflega snjóléttur. Venja er til að vetur séu oftast snjómiklir. Ég gæti trúað að sumarið yrði vont. Ekki væri það nú gott, meðan háslátturinn stæði yfir. Þá yrði vont að þurrka heyið handa kúnum. Skepnurnar þurfa mat eins og mennirnir, ef þær eiga að lifa. En nú sný ég mér að skólanum. Þar eru margir krakkar, og eru þau dáldið stíf við kennarann. Handavinna er á miðvikudögum og þykir krökkunum þá mjög gaman. Strákarnir smíða bíla og skip en stelpurnar sauma út og gera allskonar flíkur. Alltaf fara krakkarnir heim um helgar þegar fært er, stundum er ófært, og þá þykir þeim vont að geta ekki komist heim til sín. Það er nú varla nema von, að þau vilji fara að sjá foreldra sína. Nú get ég ekki samið meira.

Kötturinn á klósettinu

Það var einn morgun í barnaskólanum Ásgarði, að fjórar stelpur þurftu að fara á klósettið, en þegar þær er komnar inn, sjá þær gráan, stóran kött í einu horninu, þær voru búnar að læsa sig inni og allar ruddust að dyrunum, svo að engin gat opnað, kötturinn stökk upp um alla

veggi til þess að reyna að komast út. Skólastjórinn fór að gá, hvað um væri að vera, en þegar hann var að komast að dyrunum, var opnað og þá stekkur kötturinn út og ofan á gang. Krakkarnir eltu öll. Hann stökk upp í glugga og veinaði mikið, þá var farið til ráðskonunnar og fenginn kjötbiti til þess að gefa honum, en ekki vildi hann það, þá stökk hann að útidyrahurðinni til þess að reyna að komast út. En nú fór að koma tími, skólastjórinn var að kalla. Krakkarnir þutu upp báða stigana eins og þau gera alltaf, því að ekki var verið að ganga hægt og rólega um, það var verið góða stund í tíma, en nú komu allir út, og nú sást kötturinn hvergi. Hann var horfinn, hvert gat hann hafa farið, og allar hurðir lokaðar, en það var smá skot hjá ofninum og þar var hann líka. Hann stökk upp á ofninn og síðan út í glugga, og allir stukku að honum, svo að hann varð hræddur. En þá kom skólastjórinn og sagði þeim að opna. Kisa varð frelsinu fegin og stökk út.

Óskasteinninn.

Það var einu sinni gamall maður sem átti heima í hrörlegum kofa í skógarjaðri nokkrum. Þessi gamli maður var skógarhöggsmaður, hann þurfti alltaf að vera að vinna, hann var orðinn lotinn í baki. Eitt sinn fór hann út í skóg að höggva tré í eldinn. Þá fann hann mjög fallegan stein. Aldrei hafði hann fundið eins fallegan stein, en þegar hann var að skoða steininn, kom til hans álfakona nokkur og sagði, að þetta væri óskasteinn og hann mætti óska sér þrjár óskir. Og nú byrjaði gamli maðurinn að óska sér. Fyrst óskaði hann sér að krörlegi kofinn hans væri orðinn að stóru fallegu húsi og að hann þyrfti aldrei að höggva skóg framar, svo óskaði hann sér, að það yrði allt svo skemmtilegt. Þegar hann kom heim var allt eins og hann hafði óskað sér, og mikið varð hann kátur. Hann lék sér eins og krakki svo kátur varð hann þegar hann sá að allt var eins og hann hafði óskað sér. Nú þurfti hann aldrei að höggva tré framar og búa í hrörlegum kofanum. Hann var orðinn ríkur maður, og gamli maðurinn lifði lengi góðu lífi kátur og fjörugur var hann alltaf eftir þetta. Og hér með er þessi saga búin.

Reiðhjólið.

Siggi var alls ekki eins vitlaus og hann leit út fyrir að vera. Hann gat romsað upp úr sér langri bunu af staðanöfnum og örnefnum, en þegar hann átti að fara að læra námsbækurnar kom babb í bátinn. Þegar hann átti að fara með einhverja sögu, sat hann og glápti út í loftið eins og hann væri eitthvað utan við sig. Kennarinn var alveg í vandræðum með hann. Hann var látinn hafa upp, en ekkert dugði. Hann var alltaf jafn vitlaus. (þegar) það var ómögulegt að koma viti í hausinn á honum. Foreldrar hans voru alveg í öngum sínum yfir þessu. Skyldu ekkert í hvað drengurinn var heimskur. Svo var það eitt kvöld, þegar Siggi kom heim úr skólanum, að mamma hans sagði við hann: „Siggi, ef þú kannt í skólanum í mánuð, þá ætlum við, ég og pabbi þinn að gefa þér hjól. Langar þig ekki til þess?“ „jú,“ sagði Siggi dræmt, „en kennarinn segir að ég geti ekki lært og þá get ég það víst ekki.“ „Vertu ekki svona kærulaus Siggi,“ sagði mamma hans, „þú ættir heldur að vera áhugasamur um lærdóminn.“ „Til hvers er það?“ spurði Siggi þráalega, „kennarinn segir að ég geti ekki lært og þá get ég það ekki.“

„Hvaða vitleysa er þetta í þér krakki,“ sagði mamma hans, „víst getur þú lært.“ Siggi ansaði engu setti upp fýlusvip og labbaði út. Þá heyrði hann allt í einu kallað: „Siggi,“ og varð önugur yfir því að vera truflaður í hugsunum sínum. „Siggi,“ var aftur kallað. Hann leit við og sá Geira skólabróður sinn standa fyrir aftan sig. „Komdu að leika,“ sagði Geiri. „Nei,“ sagði Siggi önugur. „ég þarf að fara læra.“ „Læra, ertu nú farin að vera áhugasamur,“ sagði Geiri hissa. „En það þýðir ekkert fyrir þig, því þú getur ekki lært.“ Það fór að síga í Sigga. „Ég skal nú bara sýna þér það,“ sagði hann reiðilega. „Sýna mér það,“ sagði Geiri háðslega. „Viltu veðja hvor okkar verður hærri á miðsvetrarprófinu?“ Siggi var til í það, þó að hann væri hálfsmeikur við að taða. Nærri því viss um það. „Hverju eigum við að veðja?“ spurði hann borginmannlega.

„Tíkall,“ svaraði Geiri. „Allt í lagi,“ sagði Siggi. „Nú þarf ég að flýta mér heim Bless.“ Siggi flýtti sér heim. Hann hljóp inn í eldhús til mömmu sinnar og

kallaði: „Mamma, ég ætla að reyna að vera hærri en Geiri á miðsvetrarprófinu. Og ég þarf að fara læra undir eins.“ „Það er nú gott Siggi minn, og nú skaltu sjá til hvort þú getur ekki lært.“ Og daginn eftir þegar Siggi kom í skólann varð kennarinn alveg hissa. Siggi kunni allt reiprennandi. Það var ekki hægt að rugla hann. Krakkarnir störðu á hann eins og eitthvert viðundur, en sérstaklega þó Geiri.

Siggi lærði og lærði og kunni alltaf reiprennandi. Hann varð hæstur yfir sinn bekk á miðsvetrarprófinu. Áður hafði Geiri skipað það sæti. Þegar hann kom heim stóð nýtt hjól á tröppunum. Siggi varð hissa. Hann hljóp inn til mömmu sinnar og spurði: „Hvernig vissir þú að ég yrði hæstur?“

„Ég vissi að þú gætir lært. Þess vegna keyptum við hjólið handa þér.“ „Siggi hljóp upp um hálsinn á mömmu sinni og kyssti hana fyrir. Svo leit hann við og sá pabba sinn standa í dyrunum. Hann hljóp upp um hálsinn á honum og kyssti hann líka fyrir hjólið. En í huganum þakkaði hann þeim fyrir trúnaðartraustið, sem þau höfðu borið til hans. Og upp frá þessu slakaði Siggi litli aldrei til við lærdóminn.

Samtalsþáttur.

Inga og Lilla eru að tína ber úti í skógi. Þær keppast við að tína.

Lilla: Hvað ert þú búin að tína mikið, ertu búin að fylla körfuna þína? Ég er ekki alveg búin að fylla mína körfu. Má ég sjá?

Inga: Ósköp ertu dugleg, ég er að verða búin að hálffylla. Ég þarf endilega að ná þér. Við skulum fara lengra inn í skóginn, það hljóta að vera meiri ber þar, en hér. Eigum við að gera það, Lilla mín ?

Lilla: Já, Inga mín, ef það verða mikil ber þar, þá skulum við tína í dósirnar okkar og alla vasa og svunturnar okkar. Eigum við að gera það Inga?

Inga: (áköf) Já, það skulum við gera, svo þegar við komum heim með allt fullt, verður mamma hissa, og þá verður líka nóg að gera á morgun, að hreinsa berin og búa til saft og sultu. (þær hlaupa af stað.) Við skulum biðja mömmu að búa til mikið saft og gefa okkur tvær flöskur hverri.

Lilla: Já, það skulum við gera, en sjáðu hérna skulum við tína, hérna eru mikil ber, en nú skulum við vera duglegar að tína. Hérna erum við enga stund að fylla.

Inga: Ég er búin að fylla.

Lilla: Ég líka. Nú skulum við tí na í dósirnar og vasana.

Inga: Já. (þær keppast) Ég er búin að fylla dósina og báða vasana mína. En þú?

Lilla: Já, ég er líka búin að fylla báða vasana og dósina mína. Nú skulum við tína í svunturnar og fara svo heim.

Inga: Nei ég nenni ekki að tína meira við skulum fara heim.

Lilla: Já. (þær fara.)

Skötuhjúin.

Einu sinni voru gömul hjón ósköp fátæk, þau voru búin að búa á sama stað í nærri fjörtíu ár. Þau höfðu fjósa mann, sem hét Jón. Hann var búinn að vera hjá þeim síðan þau byrjuðu búskap. Hann var orðinn næstum því piparkarl. En svo var líka gömul piparkerling, sem var búin að vera jafnlengi og karlinn. Þeim kom mjög illa saman, víst af því að þau voru eiginlega alltaf ein, til dæmis út í fjósi, því að þau mjólkuðu nú ein, en svo var karlinn alltaf öðruhverju að laumast til að blikka kerlinguna, en einu sinni sá hún þegar hann var að því, og hún varð svo vond, að hún lét karlinn mjólka kýrnar, sem hún var vön að mjólka. Nú fer kerlingin inn og segir, að karlinn verði að fara burt því að hann sé alltaf að kvelja sig, þegar þau séu úti í fjósi. Frúin segir. „Að sé bara af því að hann sé svo hrifinn af henni.“ Ekki bætti þetta skap kerlingar, því hún var búin að segja, að þetta væri ljótasti maður í allri veröldinni. Svo fer kerling út að mjólka næsta morgun. Þá sér hún karlinn sitja grátandi úti í horni. Og þegar hann sér kerlinguna koma, þá stendur hann upp og gengur til hennar, og segir: „Villtu fyrirgefa mér þetta, sem ég gerði í fjósinu í gærkvöldi? Hún verður alveg hissa og segir: „Já, ef þú hættir þessari keksni við mig alltaf.“ „Ég hrekki þig aldrei.“ „Jú, þú hefur verið eins og svín við mig í allan vetur.“

„Nei, nei, það er af því að ég er alltaf að hugsa um konu, sem ég er hrifinn af.“ „Því segir þú þetta maður, þú, svona gamall.“ „Ég er ekkert mikið eldri en þú.“ „En hvaða kona er þetta, sem þú hugsar svona mikið um.“ „Það er nú varla að ég vilji segja þér það, en ef þig langar til að vita hver það er þá skal ég segja þér það, það ert þú.“ „Ég,“ hrópaði kerlingin, „en ég skal segja þér það, að ég er svo vond útí þig.“ „Nú en þú sagðist vera búin að fyrigefa mér.“ „Það er nú varla, fyrst þú ætlar að byrja aftur.“ „Eigum við ekki að fara að mjólka, eða hvað? Eigum við að vera að tala um brúðkaupið í allan dag“? „Ég mjólka ekki ef þú ert alltaf að kvelja mig, og ef þú þegir ekki meðan ég er að mjólka, þá fer ég og það strax. „Nei, þú mátt ekki fara“, segir hann. „Heyrirðu, nú er frúin að koma, klukkan er orðin svo margt.“ „Hvað hafið þið verið að gera? Og þið eruð að byrja, ég sem ætlaði að lofa ykkur að skemmta ykkur á eftir með okkur. Við ætluðum að spila eitt spil, en ég sé ekki að það verði hægt, ef þið ætlið að vera að mjólka í alla nótt. Reynið þið nú að flýta ykkur.“ „Já, en hann er alltaf að hugsa um mig. Já, hann er genginn í barndóm karlinn. Jæja, nú er ég búin að mjólka og nú fer ég.“ „Nei, bíddu eftir mér. Þú gerir mér þá skemmtun, er það ekki?“ , segir hann. „Jú, flýttu þér þá.“ „Já, ég er að verða búinn, sko nú er ég búinn, góða mín, nú skulum við fara heim.“ „Það er mikið að maður fær að sjá ykkur skötuhjúin,“ segir frúin, þegar þau koma inn. „Viltu hætta að kalla okkur skötuhjú eða ég fer í burtu, og þá verður þú að mjólka með karlinum, þig langar kannski til þess.“ „Jæja, nú skulum við fara að spila, ef við eigum nokkuð að eiga við það,“ segir bóndinn. „Ætli það sé ekki betra að við drögum okkur saman?“ „Jú, er það ekki?“ Það má nú ekki minna vera en maður viti, móti hverjum maður spilar.“ „Þá er búið að draga og við hjónin erum saman, og þið skötuhjúin.“- Þau spila góða stund, en þá segir Jón: „Jæja, það var nú gott að við unnum, við verðum líklega svona hamingjusöm á brúðkaupsdaginn okkar.“ Bætir hann við. „Nú verðum við að hætta spilamennskunni, klukkan er orðin svo margt,“ segir bóndi. Næsta morgun fara skötuhjúin út í fjós, en eru þá eitthvað einkennileg. Þau hlæa og flissa hvort framan í annað. „Hefur eitthvað komið fyrir,“ segir frúin. „Nei, nei, við verðum að flýta okkur í fjósinu núna.“

Hreiðar Heimski.

Útgefandi U.M.F.Drengur.

1.Tlb. 37. Árgangur. 1957

Bindindis hvöt.

1. Brenda vínið böl sem lér

barna og kvenna fjandi

gleðigjafi enginn er

ætti að hverfa úr landi.

2. Óhugnaður er það þeim

eiturbalndið sakpar

er afarhraustur yngissveinn

afli og viti tapar.

3. Íhugun það eykur mér

attjörð kennir nauða

að fullum helming framleiðir

flestan slysadauða.

4. Íslands fjárhag að meini

á sama þyrfti að stinga

ódrúgir hjá Eysteini

eru blóðpeningar.

5. Æsingar og öfgamál

ýmsir þetta kalla

sannleikans þó sárbeitt stál

sést mun ryð á falla.

Bindindisvinur.

Ferðast um Árnessýslu.

Það hefur verið fastur liður á þeim námskeiðum, sem Búnaðarsamtök Suðurlands hefir haldið, að ferðast um, og kynnast þannig búnaðarháttum bænda. Að þessu sinni urðu Árnesimgar fyrir barðinu á þessum flökkuhóp Miðvikudaginnn 23. Febr. 1955. Lögðum við af stað frá Stóru-Sandvík í þessa ferð í bifreið frá Kaupfélagi Árnesinga. Við héldum sem leið liggur upp að Selfossi, en þar var stansað til þess að taka þá ráðunautana Kristinn Jónsson og Hjalta Gestsson, sem var fararstjóri, en á Selfossi fór úr bifreiðinni heimasætan í Stóru-Sandvík, en hún hafði orðið okkur samferða fyrsta spottann okkur öllum til ánægju og yndisauka. Fyrsti áfangastaður ferðarinniar var Þjóstártún, þangað var komið um níu leytið. Ölver bóndi sýndi okkur kýr og fé. Féð er af skafffelskum stofni, ekki virtist okkur hann álitlegur, sáum aðeins eina á fallega og var sú úr Öræfum. Þar sem við sáum ekki annað athyglisvert í Þjórsártúni en hrörlegar byggingar fórum við á næsta áfangastað, en það ver Blesastaðir á Skeiðum. Þar búa þrír feðgar Magnús og Hermann, synir Guðmundar bónda sem einnig býr þar. Þeir feðgar reka félagsbúskap að nokkru leyti, þannig að þeir vinna öll útistörf saman, eiga allar vélar saman, rakta sameiginlega en eiga skepnurnar aðskildar og skifta heyinu jafnt á hlöðurnar. Á Blesastöðum skoðuðum við ný fjárhús, og tvö nýleg fjós, svo og fénað , sem var vel hirtur. Ræktað land á Blesastöðum töldu þeir bædur mill 60 – 70 ha.

Frá Blesastöðum var haldið að Skeiðháholti, það er stutt leið og því fátt til frásagnar, annað en það að við reyndum að tína af okkur öskupoka, sem upprennandi heimasætur höfðu hengt á okkur. Í Skeiðháholti byrjuðum við á að ganga í bæinn og þiggja hádegisverð. Eftir að menn höfðu matast var farið og skoðaðar byggingar og fénaður. Þar voru margar prýðilegar mjólkurkýr, en fjósið hafði þann ókost að helst hefði þurft að smíða nokkrar tommur af okkur Ágúst í Birtingaholti, ef við hefðum átt að koma í það oftar en einu sinni. Bæði á Blesastöðum og á Skeiðháholti eru votheysturnar, eins og mjög víða á Skeiðum. Frá Skeiðháholti héldum við svo upp í Gnúpverjahrepp að Þrándarholti. Um morguninn hafði verið nokkur þoka, en nú hafði henni létt upp og nutum viðþví þess að sjá vel uppbyggð býlin á Skeiðum og fjallahringinn í kring, víðan og tilkomumikinn. Í Gnúpverjahreppí er víðast mikil náttúru fegurð. Þrándarholt stendur nokkuð hátt sunnan undið Skarðsfjalli. Þar byrjuðum við á að koma í nýja steinsteypta hlöðu, sem á að taka nær 2000 hesta af heyi með votheysgryfjum, sem í henni eru, mun þetta vera enn víðamesta hlaða sem byggð hafði verið til þess tíma. Við þessa hlöðu var svo í smíðum hjarðfjós . Í Þrándarholti skoðuðum við fé ættað úr Kelduhverfi, var það mjög jafn fallegt, en þó var þar hrútur einn, sem bar af, var hann sá þyngsti, sem Hjalti hafði vigtað til þess tíma 131 kg. og þá tveggja vetra. Frá Þrándarholti fórum við svo upp að Hæli. Skoðuðum við þar fyrst ær og kýr hjá Steinþóri, en að því búnu fórum við að skoða fjárbú Hjalta Gestssonar. Skýrði hann okkur þar frá margskonar tilraunum, sem hann hafði gert, en ég man nú ekki að rekja. Hjalti á þarna ný fjárhús fyrir 120 fjár, og kostuðu þau 50.000 kr. án hlöðu. Að sjálfsögðu var fé ráðunautarins fallegt. Frá Hæli fórum við að Hlíð, en þar býr hreppstjóri Gnúpverja, Lýður Pálsson. Þar byrjuðum við á að ganga í bæinn og þiggja kaffi. Það sem menn gátu helst auga innan bæjar var að sjálfsögðu vinnukonan. Þegar við höfðum lokið kaffidrykkjunni, fórum við svo sem okkar var vani út í fjós og fjárhús. Í fjósi voru röskir 50 gripir, þar á meðal tarfur mikill og

mannýgur, kynbótagripur ágætur , þarna voru líka margar álitlegar mjólkurkýr. Í fjárhúsunum var mjög vænt fé, þó var ein ær mest, og glímdu menn lengi við að taka hana upp en það gekk misvel, þó fór svo að flestir grösuðu henni.

Frá Hlíð fórum við niður að Miklaholtshelli í Hraunamannahreppi, en þar búa bræðurtveir, Bjarni og Einar Eiríkssynir. Skoðuðum við allt gaumgæfilega, fjós, hænsnahús, vélageymslur og verkfæri. Þar komum við einnig í kornhlöðu, því þeir bræður rækta bygg og hafra. Uppskeran á síðastliðnu sumrivar 9 tonn og töldu ráðunautarnir komið ágætlegaþroskað. Ekki vildu þeir bræður telja neinn gróðaveg að rækta korn, en töldu að hænsnaræktin gæfi mestan arð af þeirra fjölþætta búskap. Kartöflugeymslu skoðuðum við mjög sérkennilega í „Helli“, var það móbergshellir einn mikill höggvinn með risi. Forleifafræðingar telja að hellir þessi hafi verið höggvinn þannig í bergið á tíð Papa. Um stærðina er það að segja að hann rúmar með góðu móti 200 – 250 tunnur af kartöflum. Miklaholtshellir er ekki stór jörð og var fyrir 30 árum eitt af aumustu kotum í Flóanum, nú var þetta myndarlegasta býlið, sem við ferðalangarnir komum á, öll hús nýleg máluð utan og innan og umgengnin öll með þeim ágætum að við höfðum að minnsta kosti engir séð hana betri. Hjalti sagði þeim bræðrum að aðeins eitt væri í ólagi með búskap þeirra en það var það að báðir eru þeir piparsveinar.

Frá Miklaholtsheilli fórum við að Ölvusholti til Runólfs Guðmundssonar. Þar beið okkur hlaðið borð af hangikjöti, sem sest var að. Í ölvusholti eru margar mjög góðar kýr, þar sáum viðeinnig best fóðruður gemlingana í ferðinni. Frá Ölvusholti fórum við svo niður að Stóru-Sandvík, og komum þangað um kl. 11.30. Lögðumst við síðan til svefns, og segir ekki af því fyrr en morguninn eftir að farið var af stað kl. 8. En ekki var langt komið þega einn félagi okkar gerði þá uppgötvun efti rað hafa rækilega snúið stírurnar úr augunum, að hann var á inniskónum. Varð ekki úr þessu bætt fyr en á Selfossi, en þar fékk mannstetrið gömul ráðunauta stígvél. Þóttist hann mú fær í flestan sjó og að minnsta kostigat hann nú fullkomlega fetað í fótspor ráðunautanna.

Frá Selfossi var haldið rakleitt austur í Hraunamannahrepp, og farið þar á milli bæja mestan hluta dagsins oft kúin sem við sáum, er minnisstæðast Grána á Galtafelli sem mjólkaði 7300 kg. með um 4% fitu árið 1954. Grána er ekki stór kýr laglega vaxin með möjg stórt júgur. Árni bóndi sagði að hún hefði haft það fram yfir aðrar kýr um sumarið að ganga laus í túninu og fá allmikinn fóðurbæti. Þarna komim við á fleiri afurðasöm kúabú, svo sem í Efra-langholti, en þar voru að meðaltali um 15.000 l.e. á kú úr Mjólkurbúi Flóamanna 1954, og Berghyl, þar voru 7 kýr og úr þeim fengust 3500 kg. að jafnaði í M.B.F. árið 1954. Hér er nær alls staðar um Kluftastofn að ræða og hefir breiðst um alla sýsluna og víðar.

Sauðfé þeirra Hreppamanna er af þingeysku kyni, allt hyrnt, með gulleitum blæ á andliti, en ullin hvít, alstaðar var það mjög fallegt, en þó vænst á Syðraseli, þar vógu 24 ær, sem við vigtuðum að jafnaði 72,3 kg. Á Hrafnkelsstöðum var mjög vel vaxið fé og einnig vansta ær, sem við vógum, Drottning, sem var 87 kg. gaf Helgi bóndi aldrei þreytist á að láta okkur skoða hana. Marga ágæta hrúta sáum við í Hraunamannahreppi og bar helst að nefna Þór í Núpstúni og Nökkva, eign Sauðfjárraæktarfélagsins. Í Hraunamannahreppi eru mjög miklar

framkvæmdir, þar voru á flestum bæjum annað hvort ný fjós eða fjárhús eða hvort tveggja. Fjárhúsin oftast yfir 150-300 fjár, en fjósin yfir 30-45 kýr í flestum tilfellum. Þegar langt var liðið dags ókum við svo upp á Brúarhlöð, og að Gýgjarhólskoti í Biskupstungungum, en áður en við komumst svo langt sáum við eitt afbrigði af búskap Hreppamanna, sem stakk í stút við það sem við höfðum sé fyr um daginn, en það voru mjólkurkýrnar í Hlíð í Hraunamannahreppi. Þar voru skammt utan við veginn í slyddu-rigningu að krafsa, töldum við um 14 gripi. Ekki þótti okkur þar líklegar til afurða, þessar kýr, horaðar, strengdar, og stóðu í keng. Bóndi sá er býr í Hlíð, heitir Guðbrandur og hefir að sjálfsögðu eitthvað af lausum skrúfum í kollinum. Eftir að þessar útigangs kýr höfðu verið skoðaðar sem skyldi héldum við upp að Gýgjarhólakoti. Bóndi og húsfreyja stóðu á hlaði, og buðu okkur í bæinn, sem við þáðum. Húsfreyja þótti slæmur hagur dætra sinna, er þær voru ekki heima, er slíkan hóp af ungum og ógiftum mannsefnum bar að garði, og ekki þótti okkurferðalöngunum þetta gæfulegt, þegar við höfðum aðeins séð tvær á Syðraseli og svo ekki fleiri þann daginn.

Eftir að góðgerðum hifðu verið gerð skil efti r bestu getu, skoðuðum við fénað þeirra hjóna en þar eru bestu kýr í Tungum, féð ve af vestfirskum stofni og margir prýðilegir einstaklingar. Frá Gýgjarhólskoti fórum við að Svínavatni í Grímsnesi, en það býr Ingileifur Jónsson fyrverandi fjallkóngur Grímsnesinga, þar skoðuðum við vestfirskt fé. Ekki virtist okkur fóðrun vera eins góð á þessum tveimur bæjum og var í Hreppnum. Frá Svínavatni fórum við svo áleiðis niður að Stóru-Sandvík eftir mjög ánægjulega ferð. Alstaðar mættum við gestrisni og alúðlegu fólki, sem fúslega veitti okkur þær upplýsingar er við óskuðum eftir. Mörg býlanna standa mjög framarlega í búnaði , svo og um allan myndarbrag. En það sem gestir reka æfinlega augum í fyrst, er hirðing og umgengni gripa og tækja. Á einum stað skýrið bóndi okkur frá ágæti heyhleðsluvélar , en hvar var svo þetta ágæta verkfæri hans? Það reið klofvega á túngirðingunni og með tók þar veðurblíðu íslenska vetrarins. Á öðurm stað komum við í stóra vélageymslu, en hún var bara tóm, en vélarnar eins og hjá síði um allt tún. Heim að Stóru-Sandvík komum við svo kl. 11:30 og segir svo meira af þessari ferð.

M. J.

Litið um öxl.

Það mun flestum vera svo farið, þegar þeir hafa farið í eithvert ferðalag að þeir líta til baka, og rifja upp það sem við hefir borið. Slíkt hið sama gildir um lífið sjálft þegar fólk er komið á fullorðisár, getur það farið að horfa til baka og glöggva sig á því sem fyrir hefir komið, bæði í þeirra eigin lífi, og eins hvað áhrærir fjöldanum miklar og margvíslegar eru breytingarnar, sem orðið hafa, bæði hjá þeirri kynslóð, sem nú er að hverfa og eins þeim sem eru á miðjum aldri. Ef litið eru aftur tl aldamótanna síðustu, virðast þá hafa orðið tiltölulega litlar breytingar frá því land byggð út. Við skulum taka smá dæmi af því hvernig umhorfs var í sveitum landsins um 1880. Þá eru flestallar byggingar úr því efni sem hægt var að afla í landinu sjálfu, að vísu var reynt að fá máttarviði til að bera uppi hin þungu torfþök, en járn

eða annað byggingarefni mun varla hafa þekkst, svo nota varð torf, grjót og mold, en eins og að líkum lætur var þetta efni mjög eningarlítið og þurfti mikla endurnýjun. Svipaða sögu má segj um verfærin, sem unnið var með, allt handverkfæri, og þau fremur fábrotin svo ekki var hægt að ætlast til mikilla framkvæmda við slík skilyrði. Það þóttu því ekki litlar framfarir, þegar hestaverkfærin komu fyrst til landsins, og má segja að hér hafi þá orðið nokkurs konar bylting á þessu sviði en hraðinn var samt ekki mikill því margir munu hafa haldið fast við það sem þeir voru vanir að nota og höfðu komist af með. Til dæmis mun mörgum hafa þótt það ill meðferð á hestum sínum að láta þá draga plóg eða herfi, enda voru það ekki nema sárfári með, en smám saman bættust fleiru við. Sömu sögu má segja um hestakerruna, mikill fjöldi bænda mun ekki hafa eignast hana fyrstu árin eftir að hún kom, enda voru skilyrðin ekki góð, vegir engir, og túnin þýfð. Þó mun allir bændur her um slóðir hafaeignast kerru og dráttarhest, enda bötnuðu skilyrðin ár frá ári til notkunnar á þessum tækjum. En svoer með þetta eins og svo margt annað hjá okkur mönnunum, ekkert má standa í stað, dráttarhesturinn og þau verkfæri er honum fylgja, eru að verða úrelt, og annað betra komið í staðin. Það er ekki hægt að telja það langan tíma, sem dráttarhesturinn hefir verið aðal aflgjafinn hjá okkur þar sem núlifandi menn muna eftir þeim fyrstu, og í dag eru þeir varla til. Í þeirra stað er komin véltæknin með sínum kostum og göllum, enda hafa framfarir á þessu sviði oriðið svo stórstígar memð hina bjartsýnustu menn mun varla dreymt um slíkt. Skykdi maður þá alla að allt væri í uppgandi hað búskapinn snetir, og ef borin er saman efnahagur bænda nú og fyrir tveimur til þremur áratugum, sjá allir að þar er mikill munur á, húsakostur víðast sæmilegur eða ágætur, og ræktun hefir margfaldast. Sama má segja um afurðirnar, sala á þeim hefir gengið með ágætum. En eitthvað virðist samt vera að, því alltaf fækkar þeim, sem við þessi störf vinna. Hvað er þá að munu menn spyrja en þeirri spurningu er ekki gott að svara, því margar munu orsakirnar vera, og verður aðeins reynt að nefna nokkrar þeirra. Á vegi ungs fólks, sem ætlar að stofna heimili í sveit, verða erfiðleikarnir miklir, því margir eru ekki svo efnum búnir, að þeir geti keypt jörð, bústofn og margt fleira, sem þarf til þess að lífvænlegt sé við búskapinn. Í kaupstaðinum er þetta á annan veg, þar þarf hvorki að kaupa jörð eða bústofn, aðalatriðið er að ná í þak yfir höfuðið því atvinna hefir verið ná á undanförnum árum. Í mörgum tilfellum mun þetta hafa ráðið úrslitum hjá hinu efnaminna fólki. Annað vandamál fyrir þau sem vilja búa í sveit er að ná í jarðnæði. Að vísu hafa venjulega þá um marka, sem nútímann getur ekki sætt sig við, illa í sveit settar, vegna sambandslausar, og þar af líðandi erfitt með fluttninga að og frá. Aftur hafa þessar jarðir oft mikil og góð lönd, en það nægir ekki til að vega upp á erfiðleikunum. Hvað er þá hægt að gera? mun margur hugsa. Er ekki best að leggja árar í bát og láta reka og sjá hvað verað vill? Nú, slíkt má ekki henda okkur, þá lendum við í vandræðum fyr eða seinna. Í fyrsta lagi þarf að tryggja ungu fólki, sem vill reisa bú í sveit, hagkvæm lán bæði til kaupa á bústofni og til bygginga, í öðru lagi land, þar sem ræktunarskilyrði eru góð og góðar samgöngur. Um land handa þessu fólki þarf varla að ræða, því allir sjá þau mikla landflæmi, sem lítð eða ekkert eru notuð. Meiri hlutinn af þessu landi er í eign bændanna sjálfra of ætti því að vera hægt um vík mað fjölgun býla, þá munu leysast mörg vandamál sem annars yrði erfitt eða jafnvel ómögulegt að leysa.

Að endingu óska Hreiðar unga fólkinu gæfu og gengis í þessum efnum.

Ungmannafélagi.

Ritsjóri: Hans Guðnason.

· Web viewÉg gat þess lauslega í síðusta blaði, að ég myndi láta til míns heyra í þessu máli sinnum slenns. Allt....

Documents