Srpski Velikaši Nakon Kosovske Bitke

Mladost na carskom dvoru

RODONAČELNIK Hrebeljanovića, otac kneza Lazara Pribac, nije dovoljno poznat u istoriji. Pouzdano se samo zna da se baština Hrebeljanovića nalazila na Kosovu kod Novog Brda, sa sedištem u Prilepcu. U ovom selu se u srednjem veku nalazila omanja tvrđava,koja je zajedno sa drugom sličnom tvrđavom Prizrencem u blizini štitila mnogobrojne rudokope u tom kraju.

Otac kneza Lazara Pribac Hrebeljanović je bio vlastelin i velikaš za vreme vladavine cara Dušana, koga je on sa svojom porodicom doveo u svoj dvor i postavio za logoteta (šefa dvorske kancelarije), a kasnije i za svoga peharnika.

Pribac Hrebeljanović je morao biti dobro pismen, istaknutiji i sa diplomatskim sklonostima službenik, jer su na vizantijskim dvorovima, na koje se car Dušan ugledao, ove položaje zauzimali takvi ljudi. Sačuvani su mnogobrojni dokumenti, iz kojih se vidi da se Pribac dugo zadržao na ovom položaju i sačinio niz povelja i drugih dokumenata po nalogu cara Dušana.

PROGON SRPSKIH VELIKAŠA - VIDEVŠI Uroševu slabost i međusobne borbe despota Simeuna i srpskih feudalaca, a koristeći okolnost što je u međuvremenu umro poznati Dušanov vojskovođa i namesnik Tesalije Preljub, na južne pokrajine srpske carevine krenuše i Vizantinci. Tako potomak starih epirskih gospodara Nićifor II sakupi dosta vojske i brodova i njima doplovi do Tesalije. Osvoji je prognavši odatle Preljubovu ženu i srpske velikaše. Zatim krene na Epir i osvoji ga koristeći Simeunovu zauzetost na severu.

U zvanju peharnika, koji je značio izvesno unapređenje u dvorskoj službi cara Dušana, Pribac se pojavljuje u jednom dokumentu u svetogorskom manastiru Lavri.

Ne može se pouzdano utvrditi dokle je Pribac ostao u carskoj službi i dokle je živeo, ali po svim izgledima on nije imao neku veću baštinu i spadao je u red manje poznate vlastele, koga je car Dušan uzdigao svakako zbog njegovog znanja i verne službe. Imao je sina Lazara, ćerku Draginju, udatu za čelnika Musu i još jednu ćerku čije se ime ne zna.

Knez Lazar je rođen u Prilepcu 1329. godine, a ništa se ne zna o njegovoj majci. Kao dete odveden je u carski dvor, gde je odrastao i vaspitavao se. Na carskom dvoru se 1353. godine oženio Milicom, ćerkom kneza Vlatka, potomka Nemanjinog sina Vukana, koja je takođe odrasla i vaspitavala se na carskom dvoru. Ovim se knez Lazar orodio sa svetorodnom dinastijom Nemanjića, a zatim je kod cara Dušana postao stavilac. Na istoj dužnosti se na carskom dvoru tada nalazio i Vojislav Vojinović, kasnije jedan od najmoćnijih oblasnih gospodara u doba raspada Dušanovog carstva, koji je podržavao cara Uroša.

Sa Milicom je Lazar imao osmoro dece: Maru, Stefana, Draganu, Vuka, Jelu, Teodoru, Dobrivoja i Oliveru.

Sva deca su odrasla na carskim dvorovima careva Dušana i Uroša, gde im je otac službovao.

Pre 1371. godine, znači više od četiri decenije života, o Lazaru Hrebeljanoviću sem njegovog porekla, ženidbe i prvog službovanja se ništa ne zna. Tek od tada o njemu se nešto više saznaje i javljaju dokumenti u kojima se pominje i njegovo ime.

Posle smrti cara Dušana njegova država, etnički veoma raznolika, s moćnim feudalnim gospodarima, među kojima je bilo i dosta Grka, koji su težili da se osamostale od centralne vlasti i da sebi prigrabe što više teritorija, počela se ubrzo raspadati na feudalne oblasti.

DuŠanov sin Uroš, iako je za očeva života upravljao delom carevine (takozvanim srpskim zemljama) bio je nedorastao za ogromno nasledstvo. U veoma složenoj situaciji u državi nije se snalazio, niti je pokazivao poznate očeve crte. Nije bio dobar vojnik ni vojskovođa, ni mudar državnik ni vešt taktičar. Iako je ulagao dosta napora i pokazao neke rezultate, narodno predanje mu je zato dalo nadimak Nejaki Uroš. Srpski letopisci, pišući o njemu, pisali su sa vidljivim saučešćem, svedočeći da je bio krasan i dostojan po izgledu, ali mlad smislom, da je odbacivao savete starijih, a primao i voleo savete mladih, i da je stoga zlo prošao.

Zbog svega ovoga, Uroš nije uspeo da se odupre spoljnjim neprijateljima, ni da drži u stezi feudalne gospodare, među kojima su se isticali Mrnjavčevići, Rastislalići, Balšići, Dejanovići i drugi koji su samo formalno, ili nisu nikako priznavali njegovu centralnu vlast.

Protiv Uroša je među prvima ustao njegov stric, Dušanov polubrat, despot i epirski namesnik Simeun - Siniša, koji je pretendovao da nasledi cara Dušana. Pozivao se na to da ga je car Dušan kao brata svojevremeno naznačio za naslednika. Upravo Simeun je najviše doprineo raspadu Dušanovog carstva ozbiljno poremetivši red i odnose u državi. Na njega su se kasnije ugledali i drugi.

Tako se Simeun ubrzo posle Dušanove smrti (1356. godine), sam proglasio za cara i uz pomoć svoga tasta, despota Jovana Komnina iz Valone, nastojao da ovo i ostvari. Sa vojskom od oko 5.000 ljudi krenuo je iz Kostura prema severu, tražeći od vlastele preko čije je teritorije prelazio da ga priznaju za cara.

Međutim, najveći broj vlastele u ovim krajevima ostao je uz Uroša, jer je on bio stvarni naslednik svoga oca. Osim toga, desilo se to neposredno posle Dušanove smrti dok je još delovao autoritet njegovog reda i poretka. Sa druge strane, Simeun i nije bio popularan kod srpske vlastele. Po majci i vaspitanju smatran je polugrkom.

Zato je došlo do borbe između Simeuna i njegovih najbližih suseda Hlapena, gospodara Vodena i Bera i Branka Mladenovića,gospodara ohridskog kraja. U borbama koje su vođene u leto 1356.godine postradaše mnogi krajevi i gradovi, među kojima naročito grad Ber.

(Nastaviće se)

Činovnik cara Uroša

NA saboru u Skoplju, u aprilu 1357. godine, Uroš je podržan od vlastele i sveštenstva i proglašen za cara, a osuđeni su postupci Dušanovog polubrata Simeuna.

Simeunu sada nije ostalo ništa drugo već da pokuša da povrati izgubljene oblasti. Uz pomoć pobunjenih albanskih plemena, posle bitke kod Aheloja 1358. godine, u kojoj je Nićifor poginuo, a njegova vojska poražena, uspeo je da povrati svoje ranije oblasti u Epiru, kao i da proširi vlast nad Tesalijom.

Početkom 1359. godine Simeun je pokušao da proširi svoje oblasti prema Skadru, ali pošto je tamo naišao na veliki otpor, na kraju se smirio. Zadovoljio se time da vlada na glavnom delu tzv. grčkih oblasti srpske države, sa sedištem u Trikali. U svojoj prestonici živeo je potpuno u grčkom krugu, kao kakav grčki dinast, posvetivši se gotovo isključivo svojim podanicima grčkog porekla. U njegovim poveljama iz toga vremena grčka imena idu ispred srpskih. On se potpisuje samo grčki i kao grčki princ ističe svoje poreklo od Paleologa, a ne od Nemanjića.

MALI VLADARISRPSKA - vlastela verna caru, smatrala se gospodarem svoga područja i nazivala sebe carskim prijateljima i saveznicima. Oblasni gospodari ponašali su se kao mali vladari. Kovali su i svoj novac, naplaćivali carine i druge prihode i lišavali cara njegovih prihoda i prava. Ovakvo stanje u zemlji uticalo je i na privredu.

Ovim Simeunovim postupcima i akcijama, kojima je praktično prekinuo sve veze sa srpskom državom, njegove pokrajine Epir i Tesalija bile su potpuno otpisane za Srbiju.

Svesna da Uroš nije dorastao državnoj moći svoga oca, njegova majka carica Jelena uzima i sama deo tzv. grčkih oblasti oko Sera (Sereza) i Drame, sa sedištem u Seru, dobivši punu podršku tamošnje srpske i vizantijske vlastele.

Na ovako oslabljenu Srbiju sa severa su krenuli Mađari. Njihov kralj Ludovik I, pošto je prethodno pribavio vazalstvo vlastelina Rastislalića u Braničevu i Kučevu, krenuo je 1359. godine sa velikom vojskom na Srbiju i duboko prodro u Šumadiju. Uroš mu je krenuo u susret sa daleko manjom vojskom. Nedovoljno vešt, pretrpeo je poraz na otvorenom polju. Krećući se dalje kroz šumovite predele Rudnika, mađarska vojska je nailazila na sve veći otpor. Ostavši bez hrane, koju je narod sklanjao u šume i zabita mesta, i posle velikih gubitaka u sukobu kod Ostrovice,morala je da obustavi dalje napredovanje i da se povuče. Posle ovoga na severnim granicama Srbije zavladao je mir, uz gubljenje Kučeva i Braničeva, čiji su se gospodari Rastislalići potpuno priklonili Mađarima, kao i Mačve, koju su Mađari zaposeli.

Carica Jelena vladala je u serskoj oblasti deset godina, uz pomoć srpskih i grčkih vlastelina i savetnika. Ona se najviše oslanjala na Uglješu (Jovana) Mrnjavčevića, mlađeg brata Vukašina Mrnjavčevića, koji je postao njen savladar. Kasnije, kada je Vukašin proglašen za kralja, dobio je titulu despota.

Prema Jovanu Kantakuzinu, koji se posle smenjivanja sa carske funkcije studioznije bavio istorijom, carica Jelena posle Dušanove smrti u nastalom metežu nije imala poverenja ni prema sinu ni prema deveru Simeunu, već je sebi potčinila mnoge gradove i počela samostalno vladati.

Carica Jelena je ostala u dobrim odnosima sa svojim sinom Urošem skoro sve vreme svoje vladavine u Seru i priznavala njegovu vrhovnu vlast, kao što je to činio i Uglješa Mrnjavčević, mada je to manje-više bilo formalne prirode. Carica Jelena se uskoro zamonašila pod monaškim imenom Jelisaveta, a vlast u serskoj oblasti predala Uglješi Mrnjavčeviću.

U području oko Konavala, pa sve do Podrinja, s Trebinjem, Gackom i Polimljem, vladao je srodnik i prijatelj cara Uroša Vojislav Vojinović, koji mu je ostao veran sve do smrti.

U ovom periodu Lazar Hrebeljanović službuje na dvoru cara Uroša kao stavilac, gde piše povelje i obavlja ostale poslove dvorske kancelarije. Mada se pominje u nekim dokumentima u vezi sa razmenom poseda čelnika Muse i Vojislava Vojinovića, posebno se ne ističe i nalazi se u senci oblasnih gospodara.

Lazar je završio dvorsku službu kod cara Uroša, po svoj prilici 1365. godine, u najnižem dvorskom zvanju stavioca. Imao je tada oko 36 godina.

Nema pouzdanih podataka kada je i kako postao knez penjući se do ove titule od zvanja stavioca, što je slučaj i sa Vojislavom Vojinovićem, kao i sa kojom je baštinom raspolagao na početku svoga knezovanja.

Titula kneza u srednjovekovnoj Srbiji nije bila dovoljno određena i ustaljena. Nosili su je braća Stefana Nemanje Stracimir i Miroslav. U doba razvijenog feudalizma ona je ređe dodeljivana i bila je niža od vojvode.

Tek u doba opadanja centralne vlasti (raspada Dušanovog carstva) vraća se ugled ove titule i nose je dve istaknute ličnosti - Vojislav Vojinović i Lazar Hrebeljanović, od kojih je titulu pre dobio Vojislav.

Iako je titulu kneza Lazar Hrebeljanović, po mnogim izgledima, imao od 1356. godine, ona je prvi put zabeležena u sačuvanim dokumentima tek u aprilu 1371. godine.

Titulu i kneževsku baštinu Lazaru je za svoje zasluge mogao dodeliti samo car Uroš. Što se tiče prvobitne baštine, knez Lazar je nije mogao imati oko Prilepca, kao mesta njegovog rođenja, jer je u to vreme kralj Vukašin držao ovo područje kao svoj posed.

Polazeći od baština tadašnjih feudalnih gospodara na području tzv. srpskih zemalja, oblast kneza Lazara na kojoj je on počeo da se osamostaljuje, mogla se prostirati između oblasti kralja Vukašina Mrnjavčevića na jugu, oblasti Rastislalića na severu (Braničevo) i oblasti kneza Vojislava Vojinovića, kasnije Nikole Altomanovića, koji je vladao zapadno od Rudnika.

Turci pregazili Trakiju

CAR Uroš i Vukašin su neko vreme dobro sarađivali, zajednički kovali novac, vodili spoljnu politiku i izvodili druge akcije, o čemu je sačuvan niz dokumenata. No ti njihovi dobri odnosi počeli su da se kvare.

Iako je bio savladar caru Urošu, Vukašin se nije zadovoljio postojećim proširenjem svoje oblasti, već je težio da ide dalje ka severu, naročito u kosovskoj oblasti i počeo da ugrožava zemlje Lazara Hrebeljanovića i Nikole Altomanovića.

Po Mavru Orbinu, Vukašin je ozbiljno ugrozio i prihode od carina caru Urošu, koji je skoro ostao bez prihoda. Zato su Lazar Hrebeljanović i Nikola Altomanović, koji su bili u dobrim odnosima sa carem Urošem, uspeli da ga ubede da zajedno skupe vojsku i krenu na Vukašina, obećavši da će mu dati sve što od njega oduzmu.

Do sukoba je došlo na Kosovu. Tom prilikom je Vukašinu u pomoć stigao brat Uglješa. Videvši da je pobeda sigurna na strani braće Mrnjavčevića, Lazar se na vreme povukao, a sa vojskom su ostali i produžili borbu car Uroš i Nikola Altomanović. Braća Mrnjavčević su razbila njihovu vojsku, zarobila cara Uroša s nešto pratnje, koju su pustili, a Nikola Altomanović, koji izgubi gro svoje vojske, uspeo je bekstvom da se spase.

Porazom Lazara i Nikole, koji će ubuduće biti u teškoj svađi i preotimati jedan drugom teritorije, car Uroš je izgubio pozicije i na ovoj strani. Vukašinu, čija je moć sve više rasla, morao je da obeća lojalnost.

Od tog doba Vukašin u svojim ispravama više ne pominje cara Uroša i otvoreno teži da staru svetorodnu dinastiju zameni novom, dinastijom Mrnjavčevića.

Ovo su iskoristili Balšići u Zeti, koji su bili u srodstvu sa Mrnjavčevićima, jer je Vukašin udao svoju ćerku Oliveru za Đurđa Balšića. Ubivši Đuraša Ilijevića, poznatog vojskovođu iz Dušanovog vremena, njegovu oblast Gornju Zetu pripojili su svojim zemljama, ignorišući u potpunosti vlast cara Uroša nad ovom teritorijom.

RAZJEDINjENA EVROPA - PORED Vizantije, Uglješa je pokušao da u borbi sa Turcima nađe saveznika i u Bugarskoj, ali zbog postojećeg stanja, nije ništa ozbiljnije preduzeto da se stane na put turskoj ekspanziji. Vizantijski car Jovan V je molio papu, Mletačku republiku i Mađarsku da mu pruže pomoć, ali je sve to bilo uzalud, jer razjedinjena Evropa još nije bila svesna turske opasnosti, ni spremna da se ozbiljnije angažuje na njihovom suzbijanju.

Posle povlačenja u manastir carice Jelene, što je po svim izgledima učinila dragovoljno, despot Uglješa postaje samostalni gospodar serske oblasti.

Glavna briga despota Uglješe u to vreme bila je suzbijanje Turaka Osmanlija, koji su već preotimali gradove zapadno od prestonice nemoćne Vizantije. Tako su Turci pored Didimotike i Jedrena zauzeli i Plovdiv. U Jedrene su preneli svoju prestonicu i vršili brzu kolonizaciju Trakije. Od Vizantijskog carstva ostali su samo Carigrad sa bližom okolinom, Solun i Moreja (Peloponez).

Turci su na ovaj način doprli do serske oblasti i njihov sukob sa Uglješom postao je neizbežan. Njegove opsežne pripreme za rat bile su vojne i diplomatske. Pokušavajući da privuče Vizantiju kao saveznika izrazio je spremnost da Carigradskoj patrijaršiji prizna jurisdikciju nad celom svojom oblašću. Javno je osudio crkvenu politiku cara Dušana, odlazio je u Svetu Goru i tamo delio bogate poklone, ali ni to mu nije pomoglo.

Despot Uglješa je ulagao velike napore i u prvo vreme uspevao da suzbije turske prodore. Kada je video potpunu vizantijsku nemoć, on je dočekujući turske odrede i progoneći ih na istok, sve više prodirao u slabo branjene oblasti Vizantije, pa je njima ovladao i tako znatno proširio granice svojih oblasti.

MeĐutim, borbe sa sve brojnijim i agresivnijim Turcima su iscrpljivale Uglješine snage, pa je on šaljući svoja poslanstva i lično odlazeći na pregovore, ulagao nove napore da privoli Vizantiju i Bugarsku na zajedničku akciju.

Carigrad je izbegavao da se obavezuje, jer je i pored Uglješinih uspeha, sumnjao u moć srpske razjedinjene države. Više se uzdao u bogati zapad (Mletačku republiku, Mađarsku, Francusku). Tamo je uzalud slao svoje delegacije tražeći novac i vojnu pomoć.

Novi bugarski car Šišman, sa sedištem u Trnovu, i pored čestih upada turske vojske na područje njegove države, osećajući nemoć nije želeo da se zameri sultanu Muratu.

Videvši da od zajedničke akcije Srba, Vizantijaca i Bugara nema ništa, despot Uglješa se na kraju opredelio da pozove u pomoć brata Vukašina Mrnjavčevića, sa kojim je bio u vrlo dobrim odnosima.

Ne moŽe se pouzdano utvrditi kako se prema tome držala moćna vlastela u tzv. grčkim zemljama. Međutim, sasvim je izvesno da vlastela u starim srpskim zemljama nije bila u dobrim odnosima sa braćom Mrnjavčević zbog međusobnih sukoba oko teritorija i zato ih ne bi podržala u ovoj borbi.

U ovo vreme kralj Vukašin je bio doneo definitivnu odluku da se do kraja obračuna sa županom Nikolom Altomanovićem. U tom cilju on je obezbedio pomoć svoga zeta Đurđa Balšića, gospodara Zete. Prikupio je vojsku i doveo pod Skadar, gde je očekivana naručena dubrovačka flota koja je trebalo da prebaci vojsku prema Nikolinim zemljama.

Bilo je predviđeno da jedan deo vojske udari preko planine Onogošt, a drugi duž obale. Sa kraljem Vukašinom bio je i njegov sin, mladi kralj Marko.

Baš tada je Uglješa pozvao brata u pomoć da iznenade Turke i napadnu ih u njihovoj prestonici Jedrenu, pošto je sultan Murat sa delom vojske bio otišao na ratni pohod u Malu Aziju.

Dobivši bratovljev poziv, Vukašin je odustao od planirane akcije na Nikolu Altomanovića, koji je ovim spasen od sigurnog poraza. Sa svom prikupljenom vojskom krenuo je prema Seru, ostavljajući sina Marka da u njegovom odsustvu upravlja državom.

(Nastaviće se)

Prištinu darovao Zetu

VUKAŠIN i Uglješa su sa vojskom uspeli da duboko prodru na tursku teritoriju i da se približe njihovoj prestonici Jedrenu, gde su na reci Marici, u šumovitom kraju Črnomena (sada Čimerna) zanoćili nedovoljno obezbeđeni za te prilike.

Turci, koji su pratili njihovo kretanje, pod plaštom ponude pregovora o miru, uočivši njihov nemar, odlučili su da u mrkloj noći pripreme iznenađenje i da ih napadnu sa svih strana.

Nema istorijskih podataka kako je tekla ova bitka.

Prema narodnom predanju, umorna vojska braće Mrnjavčević je noću 26. septembra 1371. godine čvrsto spavala. Turci su ih u toku noći iznenada napali sa svih strana, prvo poklali stražare, odrešili konje i naterali ih u bekstvo, a vojsku u olujnoj noći zbunili žestokim napadima i ratnim poklicima. Izbezumljena vojska je padala pod turskim sabljama i jataganima, a mnogi su se podavili u reci Marici. Tu su poginuli Vukašin i Uglješa, a vojska im je uništena.

CAR UROŠ MUČENIK - SMRĆU cara Uroša, 2. ili 4. novembra 1371. godine, a kasnije Simeuna i njegovih sinova, izumrla je muška linija srpskih Nemanjića. Kasnije priče da ga je u lovu ubio kralj Vukašin i lišio prestola su bez ikakvog osnova, jer je pouzdano utvrđeno da je on umro posle Maričke bitke, odnosno posle Vukašinove pogibije. Međutim, crkva ga je na osnovu tih priča proglasila za mučenika i stavila u krug svetitelja.

Neki turski pisci, da bi što više omalovažili Srbe, navode da je Turaka bilo samo 8.000, a neki da ih je bilo čak i manje. Međutim, izvesno je da je tursku vojsku u ovom boju predvodio njihov iskusni vojskovođa Evrenos beg.

Srpska pogibija na Marici je bila zaista strahovita, a mesto se i danas zove Srb-sinditi, tj. Srpska pogibija.

Bitka na Marici je jedan od najsudbonosnijih događaja ne samo u istoriji srpskog naroda nego i celog Balkana. Po nekim istoričarima čak i sudbonosnija od Kosovske bitke.

Na putu preko Trakije i Makedonije više nije bilo nikoga ko bi mogao zadržati nalet Turaka. Oni nisu odmah iskoristili ovu pobedu za dalji prodor na Balkan zato što se dobar deo njihove vojske sa Muratom nalazio van Evrope, a možda ni sami nisu bili svesni koliko je velika bila njihova pobeda.

Srpski poraz na Marici prvi su iskoristili Vizantijci, čija je vojska još u novembru te godine predvođena despotom Manojlom Paleologom, solunskim namesnikom i kasnije vizantijskim carem,ušla u Sersku oblast i priključila je Vizantiji.

Daljim slabljenjem vlasti cara Uroša, vlastela oko Rudnika,Zapadne, Velike i Južne Morave se okupila oko kneza Lazara, koga je priznala za gospodara ovih oblasti.

Knez Lazar, koji se još na dvoru cara Uroša zalagao za jedinstvo srpske preostale države i sa nasleđenim diplomatskim osobinama svoga oca (slat u ime cara Uroša da miri zavađene strane), nastojao je da ostvari jedinstvo preostale Srbije kojom je vladao. Oštro je istupao protiv velikaša koji

su remetili red u državi, težio da proširi svoju državu u nekim spornim oblastima i da uspostavi što čvršće veze sa feudalnim srpskim državicama i državama drugih Južnih Slovena. Čuvši posle Maričke bitke da okolni feudalni gospodari oko oblasti Mrnjavčevića upadaju sa svojom vojskom u Mrnjavčevića posede, krenuo je i on sa svojom vojskom i zaposeo svoju bivšu baštinu Novo Brdo i Prištinu, koje je svojevremeno prisvojio kralj Vukašin Mrnjavčević.

On ovom prilikom ustupi Prištinu svome zetu Vuku Brankoviću,koji je pripojio svome posedu u severozapadnom delu Kosova i svoju prestonicu iz Vučitrna preselio u Prištinu.

NajviŠe problema knez Lazar je imao sa svojim severozapadnim susedom županom Nikolom Altomanovićem, koji je tada bio gospodar zemalja između Rudnika i Konavala i sporio se sa knezom Lazarom oko Rudnika, koji su jedan drugom preotimali.

U toku ovih borbi rudnički starešina vojske kneza Lazara Pavle Orlović se pod pritiskom znatnih snaga Nikole Altomanovića, koji je u svoju vojsku angažovao i znatan broj plaćenika, morao povući sa svoje teritorije prema Zapadnoj Moravi. Tu ga je prihvatilo pojačanje kneza Lazara, pa se prema Nikoli Altomanoviću uspostavilo više novih položaja, koji su se oslanjali na Zapadnu Moravu i Jelicu. Za komandanta svoje vojske na ovom sektoru knez Lazar je postavio Pavla Orlovića, koji će ubrzo postati rudnički vojvoda i njegov barjaktar.

Borbe između kneza Lazara i Nikole Altomanovića se nastaviše nesmanjenom žestinom, pri čemu je Nikola nastojao da ovlada Jelicom iznad Čačka i da odatle prodre u dolinu Zapadne Morave. U toku ovih borbi vojska Pavla Orlovića potuče Nikolinu vojsku na Jelici.

Da bi rešili međusobne sporove i sprečili međusobne sukobe, knez Lazar i Nikola Altomanović, po svoj prilici 1373. godine, ugovore sastanak na ulazu u selo Lunjevicu na starom nemanjićkom putu, koji je iz Kraljeva vodio u Brusnicu i dalje prema Rudniku.

Dok je knez Lazar pošao na ovaj sastanak iskreno se nadajući postizanju sporazuma, župan Nikola Altomanović je na njega pošao sa namerom da ga ubije, a da zatim prodre niz Zapadnu Moravu i osvoji Kruševac.

Na ugovoreno mesto knez Lazar i Nikola je trebalo da dođu bez oružja i sa pratnjom. Nikola je na ugovoreno mesto stigao nešto ranije. Tamo su razgrnuli sneg i prikrili oružje. Kada je do susreta došlo, Nikola i njegovi ljudi su se dohvatili svoga prikrivenog oružja i navalili na golorukog kneza i njegovu pratnju.

Tom prilikom je poginulo nekoliko kneževih pratilaca, a knez Lazar zadobio veću ranu u grudi i pao u sneg. Videvši šta se dešava, najbliže odeljenje Lazareve vojske je pojurilo u pomoć, a Nikola i njegova vojska utekli su ka Rudniku.

Knez Lazar je ovom prilikom imao sreće. Vrh mača mu je samo delimično prodro u grudi jer je prethodno udario u veliki zlatni krst, koji je uvek nosio na grudima.

Nikolina vojska je ubrzo napala na Kruševac, ali je tamo potučena.

(Nastaviće se)

Prestonica kraj Morave

KAD je video da sam ne može da izađe na kraj sa lukavim i snažnim Nikolom Altomanovićem, Lazar se udružio sa bosanskim banom Tvrtkom I Kotromanićem koristeći okolnost što se Nikola bio i njemu zamerio. Međutim, pošto su procenili da ni udruženi nemaju dovoljno snage da poraze Nikolu,

zatraže pomoć od mađarskog kralja Ludvika, koji im pošalje Lazarevog zeta Nikolu Garu sa 1.000 kopljanika.

Njima se pridružio sa svojom vojskom Lazarev zet Vuk Branković, kao i braća Musići - Stefan i Lazar.

U borbi u blizini Užica, Nikola bi potučen, pa se na kraju zatvorio u užičku tvrđavu koja je opkoljena i osvojena.

TRGOVAČKI CENTAR BALKANA - Centar privrednih aktivnosti bio je grad Kruševac. Tu su se na ulicama grada i na velikom trgu susretali trgovci iz skoro svih pokrajina Balkana, gde su naročito prednjačili trgovci iz Dubrovnika. Kruševac i čitava kneževina su u ovom periodu ostvarili i veliki napredak u oblasti zdravstva i kulture.

Neizvesna je dalja Nikolina sudbina. Po jednim izvorima on je oslepljen smešten u neki zetski manastir, gde je ostao do kraja života. Po drugim izvorima, dobio je jednu malu oblast kojom je upravljao do smrti.

Njegove zemlje podelili su knez Lazar, ban Tvrtko, Vuk Branković i braća Musići. Knez Lazar je dobio Nikoline zemlje od Rudnika do Drine. Na ime nadoknade za pomoć, dao je mađarskom kralju nešto srebra i obavezao se da mu bude vazal.

Posle smrti mađarskog kralja Ludvika I, knez Lazar se oslabađa mađarskog vazalstva, upada u Braničevo i Kučevo, odakle je ranije Radič Branković (Rastislalić), oslanjajući se na Mađare upadao u njegove severne oblasti i pljačkao ih. Zatim je upao i u Mačvu, koju je caru Urošu preoteo mađarski kralj Ludovik i pripojio ove oblasti svojoj državi.

Sada se Lazareva država znatno proširila i zahvatala površinu od oko jedne četvrtine bivše Dušanove države. Prostirala se dolinama Zapadne, Južne i Velike Morave, zahvatajući Braničevo i sve veće gradove u Pomoravlju, izbijala do blizu Dunava, a zatim ispod Golubca i Beograda išla na zapad, obuhvatala Mačvu i planiskim predelima izbijala na Zapadnu Moravu. Na jugu je izašla na Ibar, pa pored Trepče i Prištine sekla Kosovo, zahvatala Novo Brdo i u luku izbijala ispod Vranja.

Južno od kneza Lazara vladao je Vuk Branković, gospodar Kosova i dela Zete. U Zeti je gospodario Đurađ Stratimirović, Balšić, koji je posedovao i deo Metohije.

Daleko na jugu oko Prilepa, gospodario je kralj Marko Mrnjavčević, a pored Vardara prema Skoplju njegov brat Andrijaš.

U okolini Slavišta i Žegligova kao i zemljištem između Strume i Vardara gospodarili su braća Dejanovići (Dragoš i Konstatin).

Pored Drine u Bosni prostirala se država kralja Tvrtka.

Prenošenjem središta srpske države u Pomoravlje ukazala se potreba izgradnje nove prestonice u tom središtu.

Dugo su knez Lazar i kneginja Milica istraživali gde će izgraditi novu prestonicu, koja će istovremeno biti i značajna tvrđava u tom delu Srbije. Po narodnom predanju zanoćili su jedne noći na ćuviku iznad Zapadne Morave. Tom prilikom se kneginji Milici u snu javio Stefan Nemanja i rekao joj da novu prestonicu izgrade baš tu gde su zaspali. Izjutra ona ovaj san saopšti knezu Lazaru, pa oni poruku Svetog Simeuna prihvate.

Mesto se nalazilo u najbogatijem i najplodnijem delu Lazareve Srbije. Na jugu se nalazilo Kosovo, podređeno Lazaru, koje je štitilo Srbiju sa te strane, a kojim je upravljao njegov zet Vuk Branković. Knez Lazar se nadao da će u savezu s njim, Bosnom i Bugarskom obezbediti Srbiju.

Sa brežuljka, na kome je trebalo da bude centar grada, pucao je veličanstven pogled na Jastrebac, Kopaonik, uzdignuti Temnić, Zapadnu Moravu i ušće Rasine u nju, a u neposrednoj blizini lanac značajnih srednjovekovnih srpskih tvrđava Borač, Rudnik, Maglič i Koznik.

Srpska vlastela je prihvatila njihov predlog. Angažovani su stručnjaci u Italiji i Primorju za izradu planova grada i tvrđave i već na proleće iduće godine otpočela je izgradnja grada i tvrđave Kruševac.

Tako je na odabranom brežuljku visokim kamenim zidovima bio ograđen veliki prostor na kome je podignut knežev dvor, crkva, stanovi za kneževu visoku vlastelu, poslugu i kasarne za vojnu posadu. U sklopu zidova izgrađena su snažna utvrđenja sa osmatračkim kulama, kao i duboki opkopi koji su premošćavani lančanim mostovima, koji su podizani noću i u slučaju opasnosti.Utvrđenje je opremljeno bacačima kamena, samostrelama a neposredno pred kosovski boj i topovima koji su nabavljeni u Dubrovniku.

Izgradnja Kruševca je potrajala nekoliko godina, a za njegovu izgradnju je dovlačen kamen iz Zapadne Morave i okolnih kamenoloma. U radovima su učestvovali vojska i stanovništvo, kao i radnici iz Primorja.

Nadzor nad gradnjom je vršila grupa stručnjaka iz Italije i knežev čelnik Radič Postupović.

Posebna briga je posvećena izgradnji crkve Lazarice, koja je izgrađivana pod rukovodstvom Rada Borovića.

Po svom arhitektonskom sklopu crkva pripada moravskoj školi, a u njoj su zastupljene dve vrste slikarstva, koje su tada bile vladajuće u moravskoj školi.

Pošto u gradu nije moglo da stane svo stanovništvo koje je to želelo i mnogobrojne izbeglice sa juga, iz bivše carevine, Vizantije i Bugarske, to su iza grada, odmah do gradskih bedema podizana naselja sa kućama za stanovanje, dućanima, konacima za prenoćište trgovaca i putnika iz daleka, trgom i drugo).

Zahvaljujući relativno mirnom razdoblju i bogatstvu zemlje, pre svega rudnicima, plodnoj zemlji i šumama, privreda je procvetala u Lazarevoj državi, u kojoj su prednjačili rudarstvo, trgovina, zanatstvo i poljoprivreda.

(Nastaviće se)

6. Bitke despota Stefana

KNEZ Lazar i njegova plemenita supruga kneginja Milica živeli su u veoma skladnom braku u kojem su izrodili osmoro dece - sinove Stefana, Dobrivoja i Vuka i kćeri Maru, Draganu, Jelu, Teodoru i Oliveru.

Lazareva porodica nije sledila primer dinastije Nemanjić i nije ostavila fresko-rodoslovno stablo tamo gde su bili ktitori, ni u Ravanici, ni u Ljubostinji, ni u Manasiji, kao ni u drugim svojim zadužbinama. Nema ni drugih sačuvanih podataka, niti se zna tačan redosled rađanja Lazareve dece. Po svoj prilici, Mara je najstarija od ženske dece, a najmlađa je Olivera.

Lazareva i Miličina deca su vaspitavana u lepo izgrađenom i opremljenom dvoru kneza Lazara u Kruševcu, i za njihovo vaspitanje bili su angažovani mnogobrojni domaći i strani učitelji. Tu su imali na raspolaganju dobro snabdevenu porodičnu biblioteku.

POETSKA PRIRODAPO prirodi nežan, Stefan je bio naklonjen književnosti i poeziji. Napisao je pesmu "Slovo ljubavi", punu nežnih osećanja. U isti mah, kod njega je bilo i nečeg grubog i bezosećajnog, što ga je navodilo na dela koja nisu bila saglasna s njegovom prirodom. O tome svedoči slučaj surovog obračuna sa pobunjenim rudarima u Srebrnici, pri kraju njegove vladavine.

Pored opšteg obrazovanja, Stefan i Vuk su na dvoru stekli i solidno vojno obrazovanje, a poznato je da su Lazareva i Miličina deca učila i strane jezike. Ženska deca su dobila i solidno domaćičko obrazovanje.

Mladost Stefana Lazarevića nije bila laka. Kao dečak, video je slom srpske države, poraz i tragičnu smrt svoga oca. Odmah posle toga, kao mladić od 17 godina, morao je da primi upravu državom u svoje ruke, i to u veoma teško doba i u nebično komplikovanim prilikama. Taj veliki teret Stefan možda ne bi ni izdržao da se uz njega nije našla njegova majka, plemenita, razborita i energična žena, koja je upravljala državom do sinovljevog punoletstva. I kasnije, sve do svoje smrti, stajala je uz njega, pomagala mu mudrim savetima i često pronalazila najbolja rešenja.

Stefan je po prirodi bio tih i povučen, nije mario za muziku, pesmu, vesele razgovore i nakit. Odličan organizator, svestan svoje vladarske dužnosti, vitez od glave do pete, Stefan bi bio slavan vladalac da je živeo u povoljnije vreme. Za nevolju, bilo je to doba kada je država propadala, i zbog toga je, i pored svih svojih sposobnosti i vrlina, postao tragična ličnost.

Svestan da Srbija ne može opstati ako se ne prikloni Turcima, Stefan im je pomagao u pohodima. O njegovoj hrabrosti pričala su se čuda. Bitku kod Nikopolja rešio je u tursku korist, a u bici kod Angore izazvao je divljenje tatarskog kana Timurlenka, koji je zbog poštovanja prema Stefanovoj hrabrosti pustio njegovu sestru Oliveru, koja je bila zarobljena zajedno sa ostalim Bajazitovim ženama.

Kad je sazreo, sa osećanjem stida i žaljenja sećao se vremena saradnje sa Bajazitom. Tada se bio izmirio i sa svojom najstarijom sestrom Marom, udovicom Vuka Brankovića, i sa sestrićem Đurđem, sa kojim je ratovao. Poslednjih 15 godina svoje vladavine bio je staložen, realno je prosuđivao prilike, znao šta hoće i šta treba da se radi. To je doba kada je despot Stefan stekao ugled i autoritet ne samo kod svojih podanika, već i u Evropi.

Crkvi je bio odan i pomagao joj je širokogrudo, kao i njegov otac Lazar. Ktitor je čuvenog manastira Manasije, Koprijana i drugih, i pobornik pismenosti i umetnosti.

Njegovu smrt ožalili su ne samo Srbi, njegovi podanici, već i Dubrovčani, Kotorani, Venecija i Mađarska.

O Životu Vuka Lazarevića, mlađeg brata despota Stefana, nema obimnih podataka. Kao dečak, 1390. godine, zajedno sa malo starijim Stefanom, vodio je svoju najmlađu sestru Oliveru u Bajazitov harem u Plovdivu, gde ih je Bajazit primio veoma srdačno. Zajedno sa bratom Stefanom i srpskim oklopnicima učestvovao je 1402. godine u čuvenom boju sa Tatarima kod Angore, gde je Bajazit poražen.

Đurađ Branković je bio nezadovoljan zato što su Lazarevići po Bajazitovom odobrenju stupili u posede zemalja Vuka Brankovića na Kosovu, koje mu Stefan Lazarević nije hteo vratiti. Zato je postigao sporazum sa Bajazitovim sinom Sulejmanom, pretendentom na turski presto, i sa svojim

pristalicama i Sulejmanovom vojskom posle bitke kod Angore krenuo u Srbiju da zauzme Stefanove zemlje. Tada su Stefan i njegov brat Vuk s prikupljenom vojskom krenuli njemu u susret. Došavši na Kosovo, Stefan je odlučio da napadne Turke kod Gračanice, a bratu Vuku dao je deo vojske koji je krenuo na Đurđeve snage kod Lipljana.

Stefan je potukao Turke, a njegov brat Vuk pretrpeo poraz od sestrića Đurđa i sa ostatkom vojske utekao u tvrđavu Novo Brdo. Tu je Stefan teško prekorio Vuka zbog slabo vođenog boja i gubljenja mnogobrojnih vojnika. Posle toga, Vuk je napustio brata i prebegao Bajazitovom sinu Sulejmanu, stavljajući se na njegovu stranu u borbi protiv Stefana.

Sukobu je doprinelo i to što mu brat Stefan nije dao polovinu nasleđenih zemalja od oca.

To je teško palo kneginji Milici, koja je odmah krenula u Ser kod Sulejmana i izmolila ga da sa Srbijom stupi u mir i vrati joj sina Vuka. Sulejman je lepo primio i, s obzirom na to da je bio u sukobu sa braćom oko prestola i da mu je predstojala velika borba sa njima, ponuda mu je dobrodošla. Pristao je na mir sa Srbima i vratio Milici sina Vuka.

On se vratio u Srbiju i na kneževom dvoru živeo u Kruševcu sa majkom Milicom, bratom Stefanom, sada despotom, i sestrama.

Međutim, Vuk je i dalje bio nezadovoljan, izazivajući svađe sa bratom i, na kraju, kada je despot Stefan preneo svoje sedište u u Beograd, 1409. godine ponovo je prebegao Sulejmanu i zatražio od njega pomoć za borbu protiv brata Stefana.

(Nastaviće se)

7. Deoba zavađene braće

SULEJMAN je početkom 1409. godine sa vojskom od oko 30.000 Turaka uputio Vuka u Srbiju. Pridružio im se Đurađ Branković sa bratom Lazarom. Kivni na despota Stefana zbog poraza kod Gračanice, Turci su pljačkali i pustošili po Srbiji.

U ovakvoj situaciji, despot Stefan zatraži pomoć od svojih novih saveznika Mađara i uz njihovu pomoć potuče Turke i protera ih iz Srbije, zajedno sa svojim bratom Vukom i sestrićima Đurđem i Lazarom.

Posle izvesnog vremena, Vuk Lazarević, braća Đurađ i Lazar, zajedno sa Turcima su ponovo upali i duboko prodrli u Srbiju. Kad je video da neće moći lako da se izbori sa njima, a i da bi sprečio dalje prolivanje bratske krvi, despot Stefan je sa bratom Vukom postigao mir.

Po ugovoru o miru, Vuk je dobio južni deo Srbije, sa sedištem u Kruševcu, a Stefan severni. Prihode od rudnika Novo brdo delili su napola. Vuk je zajedno s braćom Brankovićima priznao tursku vrhovnu vlast, a Stefan je i dalje ostao uz Mađare.

U daljoj borbi za prevlast između Bajazitovih sinova Sulejmana, Muse i drugih, umešali su se Vuk Lazarević i njegovi sestrići Đurađ i Lazar i često menjali strane, da bi na kraju princ Musa, kome je Vuk dopao šaka, naredio svome vojvodi Alijazu da ga kod Plovdiva pogubi.

Tako je završio Vuk Lazarević, koji je živeo veoma pustolovno i nije imao porodicu.

Mara je bila najstarija ćerka kneza Lazara i knjeginje Milice.

Ona se udala za Vuka Brankovića, gospodara Drenice, Prištine, Vučitrna i Trepče.

Vuk i Mara su imali tri sina Grgura, Đurđa i Lazara. Vuk Branković je bio značajan oslonac svome tastu knezu Lazaru. U Kosovski boj je odveo oko 3.000 svojih ratnika i, prema istorijskim izvorima, časno se poneo u toj bici.

Posle Kosovskog boja Vuk je pružio podršku tašti kneginji Milici da učvrsti ono što je ostalo od Lazareve države. Izbegavao je bilo kakvu saradnju sa Turcima i usmeravao kneginju Milicu prema Mađarima.

Pritisnut Turcima koji su mu oteli Skoplje, on je na kraju i sam morao da postane turski vazal, ali je izbegao da se bori na Bajazitovoj strani. Osetivši da će ga zbog toga Turci još jače pritisnuti, stupio je u kontakt sa Dubrovnikom, tamo preneo najveći deo svoje pokretne imovine i obezbedio azil za sebe i svoju porodicu.

Kivni na njega zbog neizvršenja vazalskih obaveza, Turci su mu u proleće 1396. uzeli Prištinu, a zatim i rudnik gvožđa Gluhavicu i išli dalje. Pružajući otpor, Vuk Branković se povlačio na zapad. Nije poznato kako je završio život. Po jednima, pokušao je da pobegne posle izgubljene bitke, ali je uhvaćen i bačen u tamnicu, gde je ubrzo pogubljen. Po drugima, on se posle izgubljene bitke dokopao manastira Hilandara, kome je svojevremeno obimno pomagao, i tamo imao brata Romana. Tamo je ubrzo i umro.

Najveći deo Vukovih poseda Bajazit je dao despotu Stefanu, verovatno zbog njegovih zasluga u Nikopoljskoj bici, ali je verovatno na insistiranje sultanije Olivere, ostavio predele između Trepče, Mitrovice i Vučitrna Vukovoj ženi Mari i njihovim sinovima.

Sa ovakvom raspodelom Vukovih zemalja nisu bili zadovoljni ni Mara, ni njeni sinovi.

Dragana je bila druga ćerka kneza Lazara i kneginje Milice. Bila je udata za Aleksandra, sina bugarskog cara Jovana Šišmana u Trnovu. Desilo se to negde oko 1386. godine.

Kada je turski sultan Bajazit 17. jula 1393. godine osvojio Trnovo, Aleksandar je zarobljen, zajedno sa ocem Jovanom Šišmanom. Bajazit je jedno vreme Jovana držao u tamnici, a zatim ga pogubio 1395. godine.

Aleksandar Šišman je tada odveden u Malu Aziju, tamo prešao u islamsku veru i od Bajazita dobio na upravljanje jednu oblast na Crnom moru. Posle Bajazitovog poraza kod Angore (1402. godine) i borbe Bajazitovih sinova za nasleđe, Aleksandar je postao upravnik Smirne i 1418. godine poginuo, boreći se da smiri ustanak jedne islamske sekte.

O životu Draganinom, ništa se pouzdano ne zna. Poslednji put se spominje 1396. godine, kada joj se gubi svaki trag.

Jela je bila treća ćerka kneza Lazara i kneginje Milice.

Rodila se između 1366. i 1371. godine, a udala se za zetskog gospodara Đurđa Stracimirovića Baošića negde oko 1386. godine.

Jela je bila lepa žena i dobro obrazovana. Spada u red jedne od najsimpatičnijih žena srpskih srednjovekovnih dinastija i ostala je nezaboravna po umeću, naporima, borbenosti i odlučnosti.

Jelin muž Đurađ Stracimirović se iz nepoznatih razloga nije odazvao pozivu kneza Lazara da sa svojom vojskom učestvuje u boju na Kosovu.

Pritisnut od Turaka kao i druge preostale srpske državice oko njega, Đurađ je ubrzo posle Kosovskog boja morao da primi tursko vazalstvo, ali je nastojao da izbegava da sa svojom vojskom učestvuje u borbama protiv Bajazitovih neprijatelja.

Đurađ i Jela prihvataju u Baru Stefana Lazarevića kada se vraćao u Srbiju posle boja kod Angore sa bratom Vukom i preostalom vojskom i daju mu pratnju do Srbije, jer mu je bila zapretila opasnost da ga na putu presretnu Đurđe Branković i vojska turskog princa Sulejmana.

S Đurđem je Jela imala sina Balšu III, a prvi glasovi o njoj pojavljuju se u Dubrovniku, početkom 1392. godine kada je njen muž, zetski gospodar Đurađ pred turskom opasnošću odlučio da ženu i dete pošalje u Dubrovnik i zamolio Dubrovčane da mu pošalju brod za njihov prevoz.

PLEMENITA MARA

PO narodnom predanju, Mara je bila veoma lepa žena, dobro obrazovana i dobro upravljala raspoloživom imovinom. U vezi sa tim sačuvano je niz dokumenata o njenim veoma dobrim odnosima sa Dubrovnikom.

Dugo je poživela i izdašno pomagala crkvama i manastirima. Umrla je neznano gde, 12. aprila 1425. godine, ostavivši za sobom brojne potomke po liniji svoga sina Đurđa.(Nastaviće se)

8. Olivera prva u haremu

JELA Stracimirović Balšić je ostala udovica Đurđevom smrću, početkom aprila 1403. godine. Tako je ona, uzevši vlast u svoje ruke u ime maloletnog sina Balše, punih pet godina vodila uspešnu borbu sa Mletačkom Republikom da bi očuvala svoju Zetu.

Krajem 1411. godine Jela se udala za čuvenog humskog vojvodu Sandalja Hranića, koji se beše razveo sa svojom ženom Katarinom. Smatra se da je ovaj brak imao i političkih pobuda, u vezi sa Sandeljevim daljim namerama prema Zeti i Primorju.

Po nekim istoričarima Jela je Sandalja skoro potpuno oplemenila. Svedoči o tome da su o Duhovima u Budimu 1412. godine, među mnogobrojnim uglednim gostima bili i Sandelj i Jela.

Jela je 1435. godine postala ponovo udovica. Bila je i dalje veoma ugledna žena, prema kojoj su svi imali puno obzira i poštovanja.

Umrla je početkom marta 1443. godine i sahranjena u crkvi Sv. Bogorodice u Beški.

Njen život je bio pun borbi i odricanja. Sahranila je oca, majku, preživela pogibiju brata Vuka i smrt despota Stefana, nadživela tri sestre, sahranila dva muža i sina jedinca.

Teodora Gorjanski, četvrta je ćerka kneza Lazara i kneginje Milice. Bila je udata za mađarskog plemića Nikolu Garu Gorjanskog. On je prvo bio mačvanski ban, a zatim hrvatsko-dalmatinski ban i mađarski palatin. Bio je privržen knezu Lazaru, predvodeći 1.000 kopljanika koje je mađarski kralj poslao u pomoć knezu radi suzbijanja župana Nikole Altomanovića

O Teodorinom životu se ne zna ništa, sem da je bila živa do 1405. godine.

Olivera je bila najmlađa ćerka kneza Lazara i kneginje Milice.

Rođena verovatno 1376. godine i još kao dete, po zahtevu turskog sultana Bajazita odvedena je u njegov harem.

Turski istoričar Ašik Paša Zade je pisao da je ona, kada je poodrasla, bila neobično lepa i zavodljiva. Kao miljenica sultana, izdejstvovala je da Turci ne progone Srpsku pravoslavnu crkvu i pomogla brata Stefana i zeta Đurđa kada su bili zapali u nemilost kod Bajazita.

Kod Angore 28. jula 1402. godine, tatarski kan Timurlenk je zarobio Bajazita i čitav njegov harem. Bila je tu i Olivera. On je znao da je ona Bajazitova miljenica, pa je dovodio pod njegov šator, gde ga je u prisustvu Bajazita služila, što je sultanu veoma teško palo. Neki istoričari kažu da je Bajazit posle toga izvršio samoubistvo. Po drugim izvorima, Timurlenk je ubrzo po zarobljavanju naredio da se Bajazit poseče.

Kada se vratio iz ovog boja, Stefan Lazarević je u Carigradu doznao da mu je sestra u zarobljeništvu kod tatarskog kana. Pošto je mnogo voleo, pozajmio je dosta novca kod očevih prijatelja i uputio Turčina Ajdina, koji je bio u njegovoj službi, da otkupi Oliveru.

Po nekim izvorima, tatarski kan je pristao na ovaj otkup. Turčin Ajdin je Oliveru doveo do Carigrada, odakle je kasnije, preko Bara, uz pomoć sestre Jele Stracimirović stigla u Srbiju.

U Beogradu se zatekla i 19. jula 1427. godine kada joj je umro brat despot Stefan. Istoričari pričaju da je za bratom mnogo žalila i primala saučešća.

Kada je despot Đurađ Branković vratio Beograd Mađarima po ugovoru u Tati, ona je otišla u Dubrovnik, po garantnom pismu koje je dobila 16. decembra 1427. godine i tamo ostala do kraja života.

Koliko se moglo ustanoviti, Olivera se posle Bajazitove smrti nije udavala, niti je za sobom ostavila poroda.

Turci Osmanlije pod vođstvom cara Murata, posle Maričke bitke 1371. godine, prodirali su dalje na sever i severoistok pljačkajući susedne hrišćanske države i sve više stežući Vizantiju oko Carigrada.

Prvi turski napad na Lazarevu državu, izvršen je prema našim starim letopisima 1380. godine. Po nekim istoričarima 1381. godine. Turci su tada prodrli čak do Paraćina, ali su ih na Dubravici potukli srpski vlastelini Crep i Vitomir i prognali iz Srbije.

Zauzet na drugim stranama u Maloj Aziji, turski car je Srbiju nekoliko narednih godina ostavio na miru, a knez Lazar osetivši tursku opasnost preduze niz mera za jačanje odbrane.

Počeo je da ojačava tvrđave koje su prve bile na udaru Turaka (Pirot, Niš, Novo Brdo), otvorio niz radionica za izradu oružja, među kojima i livnicu topova u Kruševcu.

Ubrzo su iz Dubrovnika dovedeni majstori i u kruševačkoj livnici izliveni su prvi topovi. Međutim, oni su bili malog dometa i punjeni kamenim đuladima, pa nisu bili od velike koristi.

Opremajući vojsku, knez Lazar je preduzeo i niz mera za uvežbavanje, a uporedo je snabdevao pogranične tvrđave hranom i drugim potrebama.

Pored toga je preduzeo i niz mera na diplomatskom polju. Tako je preko svog zeta Nikole Gorjanskog nastojao da pridobije mađarskog kralja Žigmunda za sklapanje trajnog mira sa Srbijom i zajedničku borbu sa Turcima, kao i bosanskog bana Tvrtka da se i on priprema za odsudnu borbu.

Sredivši prilike u Maloj Aziji, car Murat se opet okreće Srbiji. Velika vojska koju je predvodio 1386. godine upala je iz Bugarske u pirotski, niški i toplički kraj. Njihovi brzi konjanici (akindžije) su duboko prodrli na svim pravcima izviđajući, pljačkajući i pustošeći.

Raspolažući brojnim opsadnim spravama, vešti i iskusni u osvajanju tvrđava iz ratova u Maloj Aziji, Turci su brzo prisilili branioce pirotske tvrđave kojom su komandovali kneževi sestrići braća Musići, da se povuku ka Nišu, uspevši samo da je zapale pri povlačenju.

Bolje izgrađena i sa većom posadom, niška tvrđava se branila punih 25 dana. Kada su je osvojili Turci su nagrnuli u Toplicu.

STEFAN I VUK BEZ PORODA

Iz podataka se vidi da sinovi kneza Lazara i kneginje Milice Stefan i Vuk nisu ostavili poroda iza sebe, da su knez Lazar i kneginja Milica udavali svoje kćeri za uticajne srpske ličnosti i strance preko kojih bi mogli da steknu potporu za predstojeći odsutan boj sa Turcima, kao i da su najviše poroda ostavile kćeri Mara Branković i Jela Stracimirović Baošić.(Nastaviće se)

9. Pričest uoči bitke!

TURSKA vojska je, prošavši Kumanovsko polje i obronke Skopske Crne Gore, početkom juna izbili na Južnu Moravu, odakle je prešla u borbeni poredak.

Procenjeno je da je car Murat tada imao oko 35.000 aktivnih vojnika, što je za srednji vek bila ogromna vojska. Za vojskom se vukla u nedogled brojna komora (natovareni konji, magarci, kamile, kola). Tu su bili i oružari koji su izrađivali i popravljali strele, lukove, jatagane, ubojne sekire, koplja, džilite, bojne vile, štitove, zatim majstori zaduženi za opsadne sprave, mesari, pekari, kuvari, krojači, obućari, pa i trgovci koji su u turskim logorima prodavali razne potrepštine za vojsku. Nadajući se pljački u bogatoj srpskoj zemlji, Turci nisu sa sobom nosili mnogo hrane.

Turci su pre Kosova poslednji put konačili u blizini Novog Brda. Turskim vojnicima se pred molitvu obratio Muratov sin Bajazit, obećavajući im sve srpsko bogatstvo i roblje ako se kao pravoverni budu hrabro borili protiv nevernika i izvojevali pobedu.

Na drugoj strani, na Kosovu, kod crkve u Samodreži, okupljenoj vojsci obratio se knez Lazar, pozdravio ih i sokolio: "Vi, o druzi i braćo moja, blagorodni velmože, vojnici, vojvode, veliki i mali, bolje nam je smrt u podvigu negoli život u sramoti, bolje nam je u borbi smrt od mača primiti negoli pleća neprijatelju našem podati..." Na reči kneza Lazara, vojnici su klicali na vernost.

Posle službe u crkvi, sva se vojska pričestila.

Sutradan, Turci su od Novog Brda krenuli na Kosovo i predveče stigli nadomak srpske vojske.

O toku bitke, nema pouzdanih izvora. O tome govore neki turski istoričari očigledno tendenciozno, zatim turske hronike, neki strani izvori, a najviše narodna predanja i legende.

Analizirajući sve ovo, moguće je rekonstruisati tok bitke.

Turski komandanti, ustavivši vojsku na valovitim predelima između Prištine i današnjeg Gazimestana, okupili su se oko Murata da se dogovore kako dalje da postupe. Murat je, osmatrajući srpsku vojsku i ocenivši da je njegova daleko veća, bio za to da se odmah izvrši napad. Komandanti su ga od ovoga odvraćali, govoreći da im je vojska veoma umorna od puta po sparnom danu i da napad treba odložiti za sutradan.

Brojno manja srpska vojska koja je ranije pristigla, bila je odmornija od turske i spremna za borbu, pa je bilo dvoumljenja da li da se odmah krene na Turke. Po oceni vojnih stručnjaka, srpska vojska je

imala više šansi za pobedu da je odmah, odmornija, krenula na Turke, a sa druge strane Turci ne bi imali vremena da im na glavnom pravcu udara, kao što su učinili u toku noći pred bitku, iskopaju jame i u njih ugrade zašiljeno kolje (palisade), na kojima je uglavnom slomljena udarna moć srpske oklopne konjice.

Međutim, razmišljanje komandanata obeju vojski, prekinula je velika oluja, a zatim i jaka kiša - prava provala oblaka koja se sručila na obe vojske.

Čim se kiša smirila, Turci su pod zaštitom mraka krenuli na kopanje jama na centralnom delu mogućeg sutrašnjeg sudara, u koje su postavili zašiljeno kolje, ostavljajući njima znane prolaze za nastup pešadije koju su obično isturali napred.

GIZDAVI RATNICI ZA razliku od turske, srpska vojska je bila teško oklopljena po ugledu na zapad. Bogata srpska vlastela je nosila gizdavu odeću, sa kožnim dugim prslucima preko pancira i čizme sa srebrnim ukrasima. Njihovi konji su bili odnegovani i često imali oklope sa ukrasima od srebra i zlata.

Kosovo na kome se odigrao boj 15. juna 1389. godine, predstavlja visoravan na severu od Kosovske Mitrovice i na jugu do Kačanika, a ograđeno je na severu ograncima Kopaonika, na jugu ograncima Skopske Crne Gore i Šar-planine, na istoku brdovitim padinama Prugovca, Mramora, Koznice i Žegovca, a na zapadu planinama Nerodimke, Crnovljeve, Drenice i Čičavice. Prosečna nadmorska visina Kosova polja iznosi 530 metara, površina je blago nagnuta, uglavnom prema reci Sitnici.

U njegovom severozapadnom delu (kraju u kome se odigrao Kosovski boj) presecaju ga reke: Lab, koji od Kopaonika ide ka zapadu i uliva se u Sitnicu, Sitnica, koja iz pravca juga ide ka severu i uliva se u Ibar, i Gračanka, koja od Gračanice ide sa juga na sever i uliva se u Sitnicu.

Lab je po svim izgledima, u odnosu na stanje u vreme Kosovskog boja, u svome donjem delu promenio tok idući više prema jugu. Prema mrtvajama koje danas postoje između sela Bariljeva i Drenovaca i selima Babin Most - Drenovci, on je tekao za jedan do jedan i po kilometar severnije.

I sama reka Sitnica je u odnosu na stanje u doba Kosovskog boja promenila tok u donjem delu kod Vučitrna, idući za oko jedan kilometar prema zapadu.

Preko kosovskog bojišta je išao srednjovekovni Prištinski put, koji se od Kosovske Mitrovice račvao u dva pravca: prvi preko Banjske i Rogozne za Ras (današnji Novi Pazar), a drugi dolinom reke Ibra.

Od Prištine na oko četiri kilometra severozapadno, između rečice Prištevke i Brnjičkog potoka, nalazi se južni ogranak Prugovca, koji se idući na zapad račva u tri kose, i to Dragodan, Lolovina i Brnjičko brdo. Kao najviši, Dragodan se završava Orlovim brdom i Lolovinom sa Gazimestanom, koji prelazi u talasasto zemljište, a od sela Mazgita prema zapadu završava se sa dva brežuljka iznad sela Obilića, čije padine završavaju u ravničarskom zemljištu na rekama Labu i Sitnici.

Lolovina i Gazimestan, u odnosu na celokupno bojište, imali su dominantni položaj.

Brnjički potok, koji ide od Brnjičkog brda, ne predstavlja nikakvu prepreku za prelaženje, kao ni reka Lab, što se tiče količine vode u letnjem periodu. Međutim, njihove obale mogle su da uspore prelaženje. Za razliku od njih, dosta veća Sitnica nije pogodna za prelaženje, naročito kod ušća reke Lab.

(Nastaviće se)

10. Osveta ljutog Bajazita

NA dan odsudnog boja na Kosovu, 28. juna (15. juna po starom kalendaru) 1389. godine, obe vojske su rano ustale, doručkovale i pripremale se prema rasporedu koji su sačinili njihovi komandanti.

Centrom turske vojske je komandovao car Murat sa vojskovođama Ali-pašom i Timurtašem.

Levim krilom komandovao je Muratov mlađi sin Jakub Čelebija uz pomoć Ali-bega i Balaban bega. Desnim krilom komandovao je stariji Muratov sin Bajazit, zvani Ildirim (Munja) sa vojskovođama Saridže-pašom, Kurdom i poturčenim Grkom iz Kirmenkije Mihailom Kezeom, koji je nosio ime Evrenos-beg.

Turska pešadija je na čitavoj liniji rasporeda bila u prvim borbenim redovima, a iza nje se nalazila konjica. Jedan oveći odred konjice Turci su stavili u rezervu.

Turski istoričar Nešrija potvrđuje da su u Kosovskom boju obe strane imale topove i da je car Murat predlagao da se ispred turskog borbenog rasporeda postave kamile, ali su ga od ovoga odvratili komandanti govoreći da se kamile mogu poplašiti, izgaziti turske vojnike i izazvati paniku među njima.

Srbi su učinili ovakav raspored svoje vojske:

SrediŠnjim delom fronta na kojem se nalazila oklopna konjica, komandovao je knez Lazar, a uz njega su bili knežev barjaktar Pavle Orlović i vojvoda Krajmir.

Desnim krilom (konjica i pešadija), komandovao je Vuk Branković. Sa njim su bili i braća Musići, Stefan i Lazar.

Levim krilom komandovao je bosanski vojvoda Vlatko Vuković na kome je bila bosanska konjica i pešadija. Sa njim su bili i hrvatski "krstaši" pod komandom Ivana Paližne.

Za podršku središnjem frontu bila je raspoređena ostala srpska pešadija i konjica, s tim što je jedan deo pešadije (strelci) bio isturen ispred oklopne konjice.

Rezerve u Srba nije bilo.

Čitava turska vojska raspoređena u dva borbena reda, prema svom brojnom stanju, mogla je zauzeti front u dužini oko tri kilometra, a srpska dosta manje. Zato je njen borbeni raspored, morao biti ređi.

Raspored turskih i srpskih snaga nalazio se na levoj obali Laba, pri čemu je srpski front bio okrenut prema jugoistoku, a turski prema severozapadu.

Pucnjima iz topova, čija kamena đulad nisu mogla ni da domaše neprijatelja, otpočeo je boj na Kosovu.

Prema turskom istoričaru Nešriji, prvi su u napad krenuli srpski strelci iz odreda Vuka Brankovića. Njegova vojska je uspela da prodre duboko u tursko levo krilo kojim je komandovao mlađi Muratov sin Jakub sa vojskom iz Male Azije.

Ovaj smeli srpski prodor pokolebao je tursku vojsku kao i poznati potez kneževog viteza Miloša Obilića, koji je nekako uspeo da se probije kroz turske redove i ubije turskog cara Murata.

Pobedu turske vojske rešio je Muratov sin Bajazit.

Na vest o Muratovoj pogibiji on je energično i brzo reagovao. Prepustio je komandovanje vojskom svojim komandantima, naredio da se prikrije Muratova smrt, pozvao brata Jakuba, tobože kao da ga

zove otac u vezi sa uzmicanjem njegove vojske, a u stvari da ga ukloni kao konkurenta na prestolu. Naredio je da ga zadave i prikriju njegovu smrt.

RAZBIJENO LEVO KRILO - RazbivŠi tursko levo krilo, Vukova vojska je imala priliku da zahvati Turke sa boka i izazove još veću pometnju i rasulo, pogotovo što je do turskih vojnika i pored prikrivanja, doprla vest o Muratovoj pogibiji. Međutim, Vukova vojska naleti na tursku komoru koja se smestila u šumarke iza bojnog rasporeda turske vojske. Šumarci, natovarena kola, kamile, stoka, kazani u kojima je pripremana hrana, napravili su pravi mali zid za srpsku vojsku, čiji je nalet splasnuo.

Zatim je preuzeo komandu nad celokupnom vojskom, uveo konjičku rezervu i udario po već zamorenoj bosanskoj vojsci. Uspeo je da zaustavi nadiranje i obuhvati u obruč jedan njen deo.

Knez Lazar, posle kraće borbe srpske pešadije sa Turcima u centru vojnog rasporeda, pokrenuo je centralni konjički deo srpske vojske i uspeo da potisne turski centar. Turski strelci i konjanici povlačili su se ostavljenim prolazima mameći srpsku konjicu na jame.

Konji srpske vojske upadali su u jame, lomili se, nabijali se na kolje. Srpski teški oklopnici nisu mogli brzo da se podignu, a oko kojih su obletali sa krivim sabljama vešti turski janičari, azapi i drugi pešaci.

Jašući u prvim borbenim redovima i hrabro se boreći, knez Lazar je zadobio ranu na donjem delu lica i više drugih rana. Kada je satrven gro njegove oklopne konjice, zarobljen je od Turaka, upavši sa konjem u jamu, a pre toga su dva ubijena pod njim.

Za to vreme teško su krvarila oba srpska krila, desno kojim je komandovao Vuk Branković i levo kojim je komandovao Vlatko Vuković. Videvši da je centar skršen i poraz neizbežan, napustili su pod borbom bojno polje i uspeli da spasu deo vojske.

Turski istoričari opisuju da je Bajazit knezu Lazaru i zarobljenoj srpskoj vlasteli pokazao mrtve, svoga oca i brata na nosilima i glavu Miloša Obilića zahtevajući pred svojim doglavnicima osvetu za Miloševo delo. Naše legende govore da je knez uzvratio Bajazitu, da je ranije znao za junački podvig svoga viteza i da je za to znala cela srpska vojska, učinili bi da i Bajazit leži na trećim nosilima.

Bajazit je zatim naredio da se knez Lazar i zarobljena srpska vlastela pogube.

Nije poznato ko je i kako sa bojnog polja izneo telo kneza Lazara i predao ga na balsamovanje i čuvanje kaluđerima. Njegovo telo je sačuvano, balsamovano i preneto u crkvu Vaznesenja u Prištini.