Que Quede Quen o Conte 6

que quen contequede o

O rural: alternativas contra a crise

Panfleto de testemuña e defensa do mundo rural galego Xuño 2013Número 6

Virxi

lio V

iéite

z

QUE QUEDE QUEN O CONTE, Nº 6

Xoán Manuel Andrade Vidal, Alfonso Blanco Torrado, Mercedes Cachaza Platas, Gumersindo

Campaña Ferro, Francisco Carballo, Lourenzo Díaz García, Pura Ferreño Saia, Alicia López

Pardo, Noelia Maceda Gallego, Fernando Marcelín, Bieito Peleteiro Rodríguez, Manolo

Peleteiro Rodríguez, Miguel Rodriguez Carnota (Coordinador), Miguel Rodríguez Sánchez.

que quen contequede o

O rural: alternativas contra a crise

Panfleto de testemuña e defensa do mundo rural galego Xuño 2013Número 6

Volta á xeira, esfenda da restreba. Escañotar, fiandeiras, tecedeiras, peixeiras, polpeiras, botar ferraña e a navega co rastrollo pra parteiras, rosquilleiras, casamenteiras, darlle á vianda. No outono-inverno a toda a curandeiras, compostoras. E tamén meigas. facenda. Bouzallos e rebouzallos. Habelas hainas...

Escambelar, bouzar, touzar, aquenzar, Mallas, castañal, milleira, vendima, liñaredos, agradar, toleáns, queima, estenda, espiliza, fiandóns, fiadas, feiras de gando, festas, sementar e acubillar. Aferrañar, asucar, romarías, romaxes. Casamentos, brindos, avencellar, mollos, moas, medos, medoucos e regueifas. Gaiteiros, cartetos e quintetos. Todas medeiros. Carretar mollos a pecho, carro a estas verbas inconexas terán sentido e voltarán carro facendo a meda nova ou vella no cimo dun xeito ou doutro no noso maquiar baleiro de da aira. palabras facéndonos perder o gran da semente

que aínda podemos atopar na moxega das Nos mellores días de calor solarego do vrao moitas maneiras de falar nas arcas e tullas do facíase a malla que sempre foi a festa da noso rural.colleita, palleiras e palleiros de rastrollo e palla, fanegas nas tullas e nos estoxos das A semente tense que botar na terra fértil cando arcas, ferrados de boa gra, centea e triga voltemos sentir chorar, rir e xogar ós meniños levarémolos ao muíño no morral, de brocados nos camiños e nas escolas aprendendo e na moxega pra moer. Adubo, farelo e boa rebulindo. Cando ollemos na faciana dos nosos fariña, pagándolle ao muiñeiro o seu traballo vellos un fermoso sorriso. O tempo que arrola o coa maquía. Todo isto foi traballo solidario barrelo, adormentando un meniño, ao son para comer a diario unha codia de bo pan. dunha vella cantiga.Todas e todos, loita e traballo por un igual.

[O agro no seu conxunto histórico ten Albardeiros, afiadores, alugados, cesteiros, padecido moitas podas e repodas, non carboeiros, caleiros, canteiros, carreteiros, deixando que xermole o froito da súa cordaleiros, carpinteiros, cubeiros, oleiros, semente. O país que non coida o seu rural labregos, louseiros, ferreiros, zoqueiros, sempre será un país sen futuro. Xa que logo, zapateiros, zarralleiros, xastres. Costureiras, loitemos por un mellor porvir]

lourenzo garcíadíaz[labrego, mariñeiro, traballador da industria]

rural

3

san desebastián cabeirasNo verán de 2006 os incendios forestais asolaron percisan do leite das nais.todo o país convertindo grandes extensións de terra Actualmente a explotación da madeira non é rendible, nun pavoroso ermo negro e fumegante. Aquela moito menos a de piñeiro, que é a que máis se da alí. A imaxen catastrófica da nosa terra ardendo de explotación do eucalipto non a consideran polo moito banda a banda, difícilmente pode ser excluída da que emprobece a terra.nosa memoria. Hoxe ven a explotación eólica Na parroquia de San Sebastián de como o método máis produtivo, Cabeiras, concello de Arbo, o ben que sexa a costa dunha lume apoderouse do monte como importante “contaminación” nunca antes fixera. Falamos con paisaxística e acústica. “Hai que D. Jesús Estévez, presidente da considerar que as zonas onde se Comunidade de Montes, quen nos localizan estes muíños antes non di que o lume entrou por una zona eran produtivas e hoxe sono, de moita maleza, moi difícil de entón. Sen dúbida hai outras limpar. explotacións enerxéticas bastante A magnitude de aquel drama, máis nocivas.”obrigounos a idear algo co que “Antes estaba todo o monte limpo, combatir o abandono ao que era outra economía, a xente tiña están sometidos os nosos montes, a n i m á i s e e s t a b a t o d o e previr que no futuro aquilo aproveitado. Hoxe non dá para voltara a ocurrir. todos, e son moitos gastos”. Cando Dadas as características do seu menos coa explotación das cabras monte, decidíronse pola cría de evítase que se convirta nunha cabras como millor opción. bomba de combustión.Visitaron varias explotacións para tomar referencias do seu funcionamento.Conseguir facerse cun rebaño de cabras de moito volume é tan necesario como difícil para este proxecto. Nun principio contaron con 163 cabezas, das que 137 eran reprodutoras. Na actualidade contan cunhas 180 reprodutoras. Cada certo tempo deben mercar novos sementáis para non minguar a calidade da raza.Traballan una extensión de, aproximadamente, 50 ha, divididas en tres parcelas. As cabras dan conta de toda a masa forestal das parcelas, chegando a ser beneficioso que saian destas e coman o resto de mata do monte. Nas outras zonas do monte o Piñeiro nace de forma espontánea.O índice de incendios forestais disminuíu moitísimo neste tempo, si ben económicamente non resulta rendíble, para que isto sucedera percisarían dunhas 300 cabezas. O beneficio ven dado pola venda dos cabritos. Outra posibilidade que se prantexan é a producción de abono natural. A explotación de leite, queixo, etc. non a contemplan, pois as crías

“A magnitude de aquel drama,

obrigóunos a idear algo co que combatir o abandono ao que están sometidos os

nosos montes, e previr que no futuro

aquelo voltara a ocurrir.”

xoán gonzálezlópez[músico]

4

I escapar e non promover malintencionadamente desde absurdas complacencias ou situación

“ …unha man aberta, con dolor entre os dedos. A privilexiadas de potenciar ou manter a idea (xa de por dolor da soidade, do abandono, da si absurda, pero existente) de que os labregos e as indiferencia.O de todo un pobo desde case labregas son unha clase de inocentes, achantados sempre.” (John Berger) supervivintes (últimos indíxenas ou nativos

resignados ou rendidos). Unha flor pisada cunha bota E así imos buscándonos para establecer o futuro nunha beirarrúa non pode ser o poema de escritura posible (nos casos aos que así o plantexen e o que sentencie o mundo rural, a aldea, o lugar da propoñan). E niso imos no e ao coñecido para ter parroquia, ese xermolo irrenunciable de nación e máis cerca o agardado. Un trance que claramente pobo. Ao pasado mándanse promesas, pero son ha ser afectivo, digo, de amor e de atracción ao necesarias, as elaboradas no presente, envialas ao propio, neste caso ao entorno, á terra, ao rus e futuro para seren de mellor cualidade e posibles de rural, para del e nel facer vida e promover gozo na felicidade de quen somos sendo o queremos existencia de felicidade. ser. Para certas singularidades as Queremos disfrutar da vida do nosas labregas e os nosos labregos de cerca que é a propia, a aínda son, considéranos, servintes, xurdida da matria terra, da criaturas potenciais. Eles e elas que patria incuestionable e aínda teñen máis experiencias de vida e que ben sabemos dos males e viviron máis a historia. Vaites, dos deterioros que sufrimos, vaites… como diría Daniel de Rianxo afirmamos que hai esperanza, e Castelao de Galiza. Hai que fuxir pois hai posibilidades a través das paranoias deste tipo. Non de propostas. Hai obra e olvidemos que a modestia é unha haberá feitos que tecer, que clase preferente da xenerosidade. organizar, que poñer en orde e Basta de que o noso pobo sexa un integración, para dar corpo e protagonista de primeira fila substancia ao sustantivo que rexeitando ilusións. Non podemos nos define, que é Galicia, e ser indiferentes a este tipo de moi en especial, fundamental, crueldades.o rural (rus nacional). E así pois aos seus proxectos e aos seus traxectos, indo a tempos con tempos, con palabras e pensamentos que IIemboquen en ilusións e realizacións estimulantes. Tamén gratificadoras e estimuladoras de mellora, “…se non t raba l las con l iberdade e avance e re-elaboración de ideas. Velaí os soños comunalmente… a luz non será doada”necesarios para ver derredor, para vernos, e sacar conclusións. Soños mesmo obrigados.Todas e todos De primeiras debemos manifestar que a nivel implicados. Velaí a desexada trascendencia de nós individual, aínda que sen moita conexión, pero de e do noso.Velaí o danzar matinal do sol de cada día operatividade importante, que anima, en Galiza e non so por San Xoán. Sol que aluma a toda estanse dando feitos, obras. Tamén desenvólvense enerxía o valer do que temos. A valía das nosas proxectos desde iniciativas emprendedoras, propostas a través de traballo entregado (e oxalá ilusionantes, que xa de por elas nos dan mantenza que máis pronto que tarde, compartido, para intuicións de tempos satisfactorios nos espazos cooperativizado no localglobal). Nisto non haberá diversos, variados (sen varialos moito e si melloralos ) montaxes. Teremos luz propia. Chamémoslle a dos nosos entornos rurais e así comentaremos, expansión das propostas das experiencias.Velaí o significaremos, algunhas desas propostas e futuro unitario, posible, do noso rural. Temos que iniciativas. E dicimos así en clave de esperanza

unha na e chanraiola casa no

“

”

Nisto un sente acougo e alegría de volver á semente e ver a recuperación

das sementes autóctonas, nosas,

que deben potenciarse

davidotero[mestre e escritor]

5

porque non se poden sacrificar xeracións á (aínda que nunha ordenación do chan poida ambición sempre sedenta dos poderosos. Non introducirse unha especie que dea rendabilidade podemos perder as capacidades de responder madeireira a curto prazo pero sen facela diante desta trituradora económica e antisocial invasora). dos opresores e dos ricos. O sufrimento do noso Por outra parte o inicio do aproveitamento pobo, o das súas capas máis desfavorecidas, non forestal ao redor das centrais de biomasa. O pode mover ese muíño que acaba con tantas e inmenso mundo dos viños e os seus derivados, as

moitas variedades e de calidade, aínda que sen obedecer a unha programación conxunta que os coloque nas súas posibilidades, que os determine e sen tropezar, colisionar unhas cousas coas outras. Non olvidemos tampouco o mundo da apicultura, dos derivados do leite, etc..Outro aspecto de valor de uso é todo o enorme universo cultural que o noso rural encerra e que é necesario poñer en hoxe, contemporáneo, en valor, en circulación, coa recuperación da lingua, da cultura popular (que é pobo), as construcións e os espazos habitables e sostibles sen olvidar a

tantas expectativas e ilusións. Para vivir… hai que introducción obrigada dos avances tecnolóxicos, inventar o sufrimento…? medios de comunicación, que deben ser Pois ben, e segundo o antedito, referido a ideas e atendidos en clave de contemporaneidade. Isto e propostas, de impulso popular, atenderemos por máis é quen ilustra e constrúe determinación.un lado o traballo no chan, na terra. Facelo Moito máis, para ben noso, poderíamos dicir. produtivo e rendible, diversificado, en base de Pedimos perdón que non se indiquen todas as novas producións ou tamén as vellas que se moitas iniciativas, tanto agrícolas, como recuperan en respecto sempre, e valia para todo, mariñeiras, de mar a terra, de terra a mar, todas coa natureza, co medio e na verdade auténtica, as potencialidades e realidades emerxentes, non simplemente publicitaria, do que se trata de pero si quero incidir na necesidade de tecer obra comercializar sen perder de vista a proximidade, en sentido compartido e unitario, de tal forma a veciñanza de vilas e de ciuades, nin o consumidor. Nisto, como en todo o que aquí analicemos e máis, haberá que escapar de personalismos, dos logros singulares non compartidos.

III

- “ E mira ti…como o meu millo ou o centeo do pan…non hai outro e teño un segredo que non comparto ( chúpate!).

Nisto un sente acougo e alegría de volver á semente e ver a recuperación das sementes autóctonas, nosas, que sen alardes de falsas bonituras, son efectivas e deben potenciarse para orgullo e obter produtos de cualidade e de orixe. Tamén niso a expansión da agricultura ecolóxica e a produción de produtos de cualidade e competitivos pola súa denominación e singularidade na base do máis ético na produción.A gandeiría alternativa e todo o que dela se deriva que os proxectos debesen ser asumidos desde o (todas e todos sabemos da valoración da carne comunal, desde as parroquias en estudos de traballada, vermella e feita, de boi e vaca, sobre eficacias, financiamentos, promoción e todo, o cebo destas reses). Velaí as explotacións diversidade integrada no proxecto común. Pero do porco celta, as galiñas de Mos e piñeiras e así non quedarse no reducionismo, no illar capóns, os polos de curral, os años e cabritos… as espacialmente e si no ampliar e conectar coas posibilidades do cabalo. Todo isto na vías de comercialización sobre todo de tal recuperación dos montes e lugares de pasto e así maneira que iso de Galicia Calidade sexa unha a planta de especies acordes a nós e non foráneas acción dinámica e participativa e non soamente

6

algo de eco propagandístico que non integre e saber (e no sabor) do pequeno (que é xigante). conecte e si se quede na promoción do persoal Recoñecer isto é o comezo e non se pode deixar ou singular. “á man de Deus”. O apoio necesario para tecer Faise pois necesaria unha posta en común coas os proxectos pasa por recoñecelos como son e no posibilidades, coas persoas dispostas a isto, e así que son, melloralos coa intervención de todas e que as institucións de todo tipo se poñan ao lado, de todos (gobernos tamén obrigadamente). Iso que coñezan e saiban, e así asesoren para empezar é falar de sentido común. Estamos limpamente en base aos propios emprendedores na necesidade de volver ás pequenas unidades, no rural e non a recado das grandes áreas de ás básicas e certas e así recuperar os impulsos da mercado. A agricultura e industrias do mundo comunión de terra, idea e traballo. Velaí o rural, os proxectos e realizacións, non poden ser apremio de xerar novas formas de existencia apéndices, peza ou doa, do grande mercado, do con base e contido para formar innovadoras. As mundo dos macroproxectos e finanzas (en nome grandes superestruturas, os mercados globais, da falsa globalización). Non poden ser fillos pouca axuda poden dar aos esforzos dos ananos, inocentes, de baixas capacidades, do individuos. A rexeneración pasa polas pequenas grande xigante chamado mercado. Necesitamos unidades e así, repetimos, polo rural, pola súa unha visión radicalmente distinta do progreso potencia emerxente e obrigada, pero humano, que non se mide polo PIB, pola sistematizada en acción comunal. As produtividade ou pola cantidade de mercaderías individualidades rompen e axudan pouco, máis vendidas e mercadas. Temos que buscar outra que competencias afloran competitividades e calidade de vida. Unha nova relación coa iso leva ao illamento, aos prexuizos, a natureza. O potenciamento do rural como agresividade, ao mal andar e peor actuar. O espazo con tempos de seu. rural colócanos no territorio xusto da verdadeira O facer rural (a vida) ha ser inmediato, cercano, identidade.afectivo, tal como un amor e así baseado no

Rural galego e vivo

Fo

to: P

raza

Pú

blic

a

7

franciscocarballo

A crise actual é xeral; non queda ninguén fora do seu zarpazo. Mesmo os causantes deste cataclismo vense, agora, atemorizados. Final do campesiñado? Mellor, principio dun novo mundo agrícola.Aténdome sómente a Galicia, a clase fundamental deste país foi o campesiñado por séculos. Tivo o seu momento dourado no século XIII; no XIV e no XV os nobres bandoleiros dificultaron a paz campesiña. Os “menestrais”-é dicir, os artesáns e mercaderes das cidades e vilas- uníronse aos campesiños na gran loita “Irmandiña” da segunda metade do s. XV. Nos anos 1466-67 elaboraron un proxecto para este reino e país: voltar á forma de vida do s. XIII, derrubar os castelos e imprantar a “xustiza” para todos. Aquel proxecto foi impedido pola gran nobreza apoiada por os seus semellantes de Castela e de Portugal. Quen gañou? A monarquía que se alzou co poder absoluto; aí está, aliada coa nobreza civil e eclesiástica.O campesiñado perdeu rendabilidade desde o s. XIII a hoxe. Só en intres breves logrou mellorar. Cando proxectaba unha vida digna e sen dependencias, uníronse a monarquía, os aristócratas e a fidalguía -esa nobreza de segundo grado que comezou no s. XVI e vexeta como unha pranta parasitaria– para suxeitar con trabucos aos labregos.Se os Irmandiños do XV foron admirables, igual mérito foi o dos “agraristas” de comezo do s. XX. Este “movemento agrario” liberounos dos foros, dos caciques e de impostos abusivos. Comezaba unha era nova, mais adveu a “guerra e as persecucións” do

para vivir en dignidade con pouco terreo. A vivenda pode 1936. Resistiron como maquis nas montañas moitos cubrirse con láminas solares, obter enerxía, ben do vento labregos, pero o franquismo conseguíu a sua ou xeotérmica e producir estercos vexetais con posible aniquilación. Logo as emigracións dos 50, dos 60, dos gando solto a pacer no monte. Jeremy Rifkin danos a 70, dos 80 do s. XX. Os cartos dos emigrantes serviron pauta con estes consellos. 1º: Utilizar enerxías para industrializar zonas de España, os campesiños renovables. 2º: Unirnos para almacenaren esa enerxías. crearon as granxas familiares, despois as granxas 3º: Usar Internet e transformar a rede eléctrica en unha industriais e agora agonizan. interrede de enerxía compartida. 4º: Cambiar a eléctricos Mais espéranos un tempo mellor. Estamos, os motores de gasolina. 5º: Pasar dunha economía de mundialmente, na “Terceira revolución industrial”.pillaxe a unha sostible e solidaria. A macro industria con base no ferro, no carbón, no Parecen estas medidas un tanto difíciles, mais probemos: petróleo e na electricidade ve a fin deses recursos. Hai temos na man a posibilidade dunha agricultura e gandaría outros recursos que temos na man: uns recursos que sostibles, de tecnoloxía fácil de empregar e de espazo non se esgotan, que son sostibles: a enerxía solar, a do suficiente mediante posesións individuais ou colectivas. vento, a xeotérmica, a química. Os montes veciñais poden ser a gran reserva de cultivos A posesión de pequenas leiras é suficiente para xerar comunais. Un novo amencer para o campo. Alento e unha nova economía grazas ao emprego de enerxías alí aprendizaxe inmediata. Un soño que pode ser realidade mesmo xeradas e de cultivos en hortas protexidas. mañá.Calquera campesiño pode alimentarse e comerciar

o necesario decampo, eixo futuro

[escritor, crego e teólogo]

8

Miña nai ao teléfono: anecdótico dunha soa cifra que non - Vides este sábado? (...) afecta para nada á tendencia - Xa empezan as nabizas, se que- establecida. res apáñoche unhas poucas e O rural galego está agoniando e mandámosvolas polo Paco (…). parece que iso non importa. Ante a - Non hai moitas novedades, o indiferenza e as mentiras das único os enterros. Onte tivemos institucións e organismos públicos, dous, pero arreglaron as horas e as nais e pais do rural loitamos por púdose ir a todo (…). unha educación digna e de calidade A paisaxe humana do Incio vaise para os nosos fillos e fillas e polo desfacendo ao sol pinga a pinga. seu dereito a ter un futuro no lugar Recordo os carambelos que onde naceron.colgaban do teito do “patio da Nos últimos días de clase do curso serra” no inverno. Era un teito pasado, os inspectores transmitiron vello e baixiño a onde os nenos e aos directores dos centros da zona nenas chegabamos coa man os “terribles” recortes para o para collelos ou practicabamos v inde i ro curso académico: puntería tirando os máis altos reducían o número de unidades con bolotes de neve. Sempre se salvaba algún que agrupando aos nenos e nenas de 4 a 5 niveis na mesma remataba por caer só ou desfacerse lentamente, aula, suprimían docentes e deixaban aos nosos cativos pinga a pinga. e cativas sen o dereito aos especialistas que a lei En cada nevada iamos alí ata que un ano establece.ensancharon a carretera e tiraron co patio. Quedou Nese momento comezou a nosa loita. Quen coñece unha carretera moi boa, por ela foron marchando rural sabe que a dispersión xeográfica unida á propia case todos os da miña xeración cara Monforte ou idiosincrasia da poboación dificultan enormemente o cara Sarria, e moitos xa nin sequera están en xurdimento de movementos de protesta organizados, Galicia. pero tamén quen é coñecedor da condición humana Eu vivo no Incio, nacín e medrei aquí e, grazas a sabe que non hai elemento que imprima maior iso, puiden ter unha infancia privilexiada. Cando determinación que a forza duns pais loitando polos eu comecei a escola no “grupo escolar” como lle dereitos da súa prole.chamaban en tón , Era o momento de eramos 242 alumnos e espertar e de comezar a alumnas. Hoxe, a miña esixir o que é de lei: a filla Sara é unha dos igualdade de oportu-tan só 22 nenos e nenas nidades para os nosos que hai neste concello fillos e fillas. Dende ese de 1874 habitantes. momento comezamos a Dende o Concello reunirnos e a poñernos miden o descenso da en contacto con outras poboación a través do nais e pais de Concellos censo electoral: en veciños que estaban cada lexislatura hai nunha situación seme-200 votantes menos llante. (mágoa que sexa un C a d a q u é n , n o s e u dato que so importe Concello, levou a cabo cada 4 anos) e os actos de protesta e nacementos anuais son recollida de sinaturas apenas un número a n t e a r e a l i d a d e

a loitanosa

“(...) Suprimían docentes e deixaban aos nosos cativos e

cativas sen o dereito aos especialistas que

a lei establece.Nese momento comezou a nosa

loita.”

noelia gallegomaceda[mestra no rural]

9

innegable de que os recortes afectan a todos os centros educativos pero, en maior medida, aos nosos colexios do rural.Decidimos unir esforzos e así o 10 de xullo en Becerreá, representantes de nais e pais de 7 Concellos lucenses (Cervantes, Samos, Navia de Suarna, Becerreá, As Nogais, San Román e O Incio) creamos a “Plataforma pola defensa da montaña e do rural” que nace como nexo de unión para facer fronte común ante as agresións que están a sufrir o medio rural e a montaña atendendo como primeiro problema aos recortes en educación.Ese día decidimos comezar unha peregrinaxe dende O Cebreiro ata Santiago de Compostela levando por mochila as nosas reivindicacións. Cada fin de semana realizamos unha etapa, levando pancartas, berrando consignas, repartindo lazos, cantando, bailando, tocando a gaita … e levando con nós unha “antorcha olímpica rural” como símbolo de unión entre as familias.Na primeira marcha viñeron dende Carballeda de Avia os da ANPA “O Carballo” e aquí comezaron as conversas con ANPAS da provincia de Ourense para a planificación conxunta dunha gran manifestación en Santiago.Cada etapa unha asemblea e, cada día que pasaba, máis familias, ANPAS, asociacións, organizacións, colectivos e movementos sociais que nos axudaban a organizarnos e se nos unían. A corrente das familias dos Concellos de Lugo unidas pola “Plataforma pola defensa da montaña e do rural” e a corrente das familias de Ourense unidas pola “Coordinadora de ANPAS do Ribeiro” confluímos na “Coordinadora Galega de ANPAS do Rural” e todos xuntos marchamos o día 12 coas nosas reivindicacións e os amigos e amigas que nos apoiaban. O próximo 15 de marzo, en Cervantes, a Fomos as familias do rural, independentemente da “Plataforma pola defensa da montaña e do rural” nosa ideoloxía política, as que un 12 de setembro levará a cabo a presentación oficial do documental de 2012 en Santiago de Compostela berramos ben “Somos Acó” que, dun xeito totalmente altruísta, forte diante do edificio administrativo de San “Filmikagalaika” elaborou para difundir a nosa Caetano “O FUTURO DOS NOSOS NENOS NON SE causa. PODE RECORTAR” O próximo 15 de marzo, en Cervantes, volveremos Fomos as familias as que decidimos dar un paso a xuntarnos as familias para recordarlle aos nosos adiante e somos as familias as que seguiremos a gobernantes que aínda temos moito que dicir e que loitar por un rural vivo onde poidan medrar os nosos a participación cidadá é moito máis que emitir un fillos e fillas con dignidade. voto cada catro anos.

10

As mobilizacións que tiveron lugar no verán do máis da resistencia das culturas locais ligadas á Terra 2012 contra os agrupamentos en infantil e primaria por manterse fronte ós ataques do capital.creo que hai que entendelas no contexto de culminación do proceso de despoboamento e Neste contexto a poboación do rural sóbralles, a abandono do rural, proceso “irreversible” en agricultura baseada en pequenas explotacións palabras de Samuel Juárez, cando era Conselleiro familiares sóbralles; a nova lei de montes abre as de Medio Rural, o que nos da unha idea da actitude portas á xestión directa dos montes veciñais por parte das sucesivas administracións ante ese proceso; de empresas privadas do sector forestal. O seu plan máis alá do innegable dereito a de futuro para o rural é claro: unha educación de calidade canteiras, eólicos e eucaliptos.para todos os nenos e nenas Somos poucos, supoñemos poucos independentemente de onde votos e nalgúns casos asegurados vivan, as nais, pais e veciños polas redes caciquís, pensaron que que se mobilizaron eran o tiñan fácil.conscientes de que se pecha o colexio, o pobo (a comarca) Os pasos que seguiron amosan que morre e de que dende a na Consellería que dirixe Xesús Consellería de Educación se lle Vázquez saben perfectamente o estaba a asestar o tiro de graza que fan. Comezaron pola base de forma moi consciente, eliminando Preescolar na Casa, empuxándolles a abandonar o era un programa eficaz, atendía ó rural ó retirarlle servizos rural e ademais en galego, non públicos básicos. podían consentilo e afogárono

economicamente; continuaron cos Creo que é importante agrupamentos en infantil e contemplar os últimos recortes primaria, suprimindo profesorado no ensino rural no contexto da nos niveis básicos, intentando “crise”, esta non é máis que a deteriorar a calidade da educación crise do sistema capitalista baseado no para que foran os propios pais os que levasen @s crecemento económico continuo e ilimitado ó nen@s os centros das cabeceiras comarcais e poder chocar cos límites dun planeta con recursos finitos pechar os centros do rural; recentemente anuncian o e como os poderes financeiros, apoiados nos repago dos comedores mesmo para quen use o gobernos europeos -que renunciaron á súa transporte escolar; non quero darlles ideas pero é ben soberanía e son meros instrumentos do capital - adiantarse ós pasos do inimigo. Canto durará a ESO en pretenden continuar acumulando beneficios moitos CPI?monetarios a costa de empobrecer á poboación, roubando do erario público coa débeda ilexítima, En Grecia hai datos que falan de millón e medio de suprimindo ou privatizando servizos públicos e persoas que retornaron ós pobos como alternativa de expoliando os recursos naturais, sen reparar nas supervivencia á “crise”; semella que dende a consecuencias a curto medio prazo. Consellería queren impedir esa posibilidade

eliminando servizos públicos básicos; polo tanto as Non estamos ante un proceso de evolución da nais que loitan polo dereito á educación dos seus cultura labrega cara a superar as súas miserias fill@s tamén o fan polo dereito ó asentamento de morais e materiais, senón ante a súa eliminación novas xeracións que dean nova vida ó rural e son (simbólica e física) e substitución pola sociedade conscientes diso. de consumo globalizada para que o capital financeiro se faga co control dos recursos naturais Como di Carlos Taibo, unha alternativa ó darwinismo do rural e a produción mundial de alimentos e iso social militarizado ó que nos aboca o actual sistema acontece a nivel global, Galiza é só un escenario pasa necesariamente por recuperar outra forma de

as destemobilizacións verán

“Comezaron pola base eliminando

Prescolar na Casa era un programa eficaz,

atendía ó rural e ademáis en galego,

non podían consentilo e afogárono

económicamente”

fernandomarcelín[mestre no rural]

11

relacionarnos coa Terra e nese sentido recuperar o valor das relación humanas dentro das comunidades, o apoio mutuo e os saberes tradicionais do mundo rural son fundamentais.

As mobilizacións deste verán supuxeron para as persoas que participamos activamente delas un feito histórico; xa que fronte a recortes de anos anteriores, nos que cada colexio loitaba illadamente polo seu problema, este ano houbo unidade de acción traspasando mesmo o ámbito provincial, algo inaudito para unha sociedade rural dispersa xeograficamente, envellecida, desestruturada e de mentalidade fatalista e individualista; a nosa unión conseguiu unha repercusión pública que chegou poñer nervioso ó conselleiro, que por única resposta tivo a calumnia de acusarnos de intereses partidistas.

Nesta loita confluímos xente moi diversa, con experiencias vitais moi distintas, de moi diferente forma de pensar, de ser, de entender cal podía ser a mellor forma de organizarnos, xa que non tiñamos experiencia previa; en certo sentido somos reflexo da diversidade da poboación rural do s. XXI, pero tamén do máis dinámico dela, xente de aldea por nacemento ou por vocación e decisión persoal, en todo caso persoas que queremos un futuro vivo para o rural e estamos dispostas a loitar por él.

Dende o principio fomos conscientes da importancia de establecer redes de apoio mutuo cos colectivos urbanos (sindicatos, asociacións culturais, ecoloxistas, grupos de consumo, etc.) por un lado porque a xente do rural necesita sentir que non está soa e por outro lado o futuro do rural non afecta só a quen nel vivimos senón o conxunto espontáneo de mulleres e nais creo que lle aporta uns da sociedade e son moitos os colectivos urbanos valores especiais de cooperación, tesón, comprensión que son conscientes diso, loitando xuntos podemos e coidado mutuo entre as persoas que participamos, aprender uns dos outros. algo moi valioso que cómpre potenciar en tódolos

movementos sociaisFoi unha loita na que o motor foron as nais que co seu entusiasmo souberon arrastrar a veciños e Tódolos movementos teñen momentos de expansión docentes e o feito de ser un movemento nos que hai que facer esforzos intensos, a costa

mesmo de roubar tempo á vida familiar, precisamente para defendela e momentos de recollemento no entorno familiar de cada quen, nos que acumular forzas e ideas. Tralo verán, se cadra non fixemos moito ruído público, pero seguimos en contacto entre nós e fortalecendo relacións de apoio, reflexión e aprendizaxe mutua coas persoas, asociacións e organizacións que nos apoiaron este verán (elas saben quen son e nomealas a todas sería imposible a risco de esquecer algunha). Seguimos traballando e madurando ideas, a contracorrente porque a Consellería non dorme.

Os derrotistas dirán que non conseguimos nada, pero acaso o exemplo de dignidade ante nós mesmos e

12

A sensación de solidariedade, de non estar sos outros e de persoas de longa tradición de traballo e nesta loita, o calor humano non vale nada? Os loita na defensa do rural. Temos ante nós o reto de contactos feitos con colectivos urbanos dando a ser capaces de coordinarnos e crear algo en coñecer a nosa situación e recibindo o seu apoio colectivo, é un proceso no que temos que ir non vale nada? A ocasión de coñecernos ó longo do aprendendo a construír sobre a marcha, (e a camiño de Santiago e o que aprendemos uns dos marchas forzadas porque a Consellería non dorme) outros non vale nada? Loitar por romper as inercias sendo imaxinativ@s e creativ@s, aprendendo a seculares do rural e por defender aquilo que superar as nosas diferencias, sendo conscientes de merece a pena na vida non vale nada? que tod@s facemos achegas positivas a unha tarefa

común.O 15 de Marzo fixemos en Cervantes a presentación oficial de Somos Acó, o documental que Fílmika A sociedade galega toda, non só a rural, ten ante si Galaika fixo desinteresadamente e que había o reto de superar o lastre de fatalismo e meses que xa estaba colgado en vimeo e youtube, a individualismo que secularmente impuxo na nosa presentación foi unha festa multitudinaria que mentalidade o sistema caciquil, para aprender a amosou a capacidade de convocatoria da pensar e a actuar en colectivo; unindo esforzos, veciñanza de Cervantes, froito do traballo de respectando a pluralidade enriquecedora á hora de moitas persoas durante anos de labor social e buscar alternativas a un sistema criminal; cultural creando comunidade. Este acto serviunos superando sectarismos e sendo conscientes de que para reencontrarnos coa firme convicción de dar é moito máis o que nos une que o que nos separa.un paso adiante; non se trata só de protestar ante os recortes e dicir o que non queremos, senón de Ao longo de máis de dez anos traballando no ensino facer propostas e esixir o que queremos, o modelo en CPI do rural, estou farto de escoitar en boca de de Educación Pública de calidade que o mundo veciños e docentes frases como “aquí non hai rural necesita para a súa revitalización, esixir e saída”, “isto xa morreu”, “pouco faltará para que crear alternativas dende a base e nese sentido a pechen o colexio”, “non hai que facerlle”, “total iniciativa das nais de Samos de organizar elas nada imos conseguir”, “han facer o que queiran” mesmas un programa similar a Preescolar na Casa un pobo que así fala non cre en si mesmo, porque que cubra a súa carencia. “Da Casa ó Cole” é un bo non é capaz de valorarse e de traballar e loitar exemplo. unido, está derrotado de antemán pola súa

mentalidade; por iso é fundamental o labor da Teño a sensación persoal de estar participando dun escola e que nunca perdamos a ilusión e a alegría espertar colectivo no que moitas de nós que para seguir loitando por un mundo rural vivo, para traballábamos illadamente entramos en conexión que dunha vez Galiza deixe de ser o país “do que e estamos tendo ocasión de aprender uns dos puido ser e non foi”.

13

Calquera cristián vivo, non digo practicante anque valéndose da crise pensan nos obreiros como tamén a este lle pode acontecer sempre e cando utensilios, ferramentas das súas ganancias. estea liberado de fariseismo, sinte dentro este interrogante nos tempos en que nos encontramos. El estaría entre os sin teito e entre os indignados. A resposta obvia non é outra mais ca o mesmo que fixo na sua estancia terrea neste mundo. Por que? El non frecuentaría a catedral da sua diócese; iría Pois porque a liberación salvadora pola que el loitou algunha vez á súa parroquia para falar do amor de Deus é tan necesaria hoxe como naquel tempo. ós homes inda que algún cura o botara fora. Cambiaría, sen dúbida, o método da súa predicación, pero os feitos, cerne da súa mensaxe El loitaría pola conservación do planeta, polos rios, de liberación, responden ás mesmas necesidades do polos montes,polos animais, polos froitos... seu tempo.

El faríase gandeiro e labrego para liderar un El dixo, e as súas verbas non se esfumaron: ”Eu movemento en defensa do seu traballo frente ós viñen para que todos teñan vida”. Empezando polos intermediarios. pobres: ”Meu pai mandóume a evanxelizar ós pobres e ás viuvas”. El crearía un grupo de base no que convivir e

baleiraríase para convertir ós compañeiros en carne da El denunciaría ós poderosos que non queren saber súa came e sangue do seu sangue para que en faltando do poder como servizo sen medo ás represalias, el a súa mensaxe seguira adiante. convencido de que lle ían vir encima a moreas clavándoo de pes e mans. El usaría poderes sobrenaturais para curar a drogatas e

c o n t a m i n a d o s d a S I D A El predicaría e iría por decididos a deixar os seus diante co seu exemplo que hábitos, para amosar que con non se pode servir a Deus e fe pódese facer máis do que se ós cuartos ó mesmo tempo. pensa. Q u e a x u s t i z a e o capitalismo neoliberal son El enrolaríase en Cáritas da súa incompatibles. parroquia; visitaría a todos os

que non lle entra un can na Él descubriría o fariseísmo casa, buscando, rebuscando, das leis marxinadoras dos paitillando e repartindo pans e e i v a d o s , d o s peixes a desempregados, d e s e m p r e g a d o s , d o s enfermos, nenos... emigrantes e dos cánones q u e e n c a d e a n a s El enfrontaríase ó poder coa conciencias en nome de súa forza interior consciente Deus. de que o perseguirían e

presentarían como perdedor, El liberaría ás prostitutas p e r o s a b e d o r d o s e u por neces idade e ás rexurdimento e o da súa mulleres que como a mensaxe. samaritana están afogadas no seu isolamento, e tamén Xesús está facendo hoxe o que a toda muller marxinada por fan os limpos de corazón, lei ou por costume. traballando na escuridade sen

saír na televisión. El escandalizaría a políticos que somente buscan o sillón Pobre Xesús, canto ten que e a empresar ios que facer!

quefaría hoxe?xesús

bieitopeleteiro[crego no rural]

14

Neste episodio histórico, no que viñemos desta actividade tan completa.Tampouco as familias padecendo a desaparición de Preescolar na Casa poden asumir a perda da única oportunidade de (PnC), comezan a xurdir reaccións optimistas. As formarse no papel máis importante da súa vida.persoas conscientes desta perda non a podemos As persoas e colectivos vinculadas a PnC negámonos asumir cos brazos caídos. Ante unha privación tan a tolerar que este legado se perda no esquecemento. importante non cabe a resignación; bule un Non ficará afogado pola insensatez de quen ignora a empuxe para atopar alternativas. súa valía, nin pola barbarie provocada por intereses

de políticos. Nesta difícil transición trátase de Por diversos lugares de Galicia comezan a agromar mantelo vivo a toda costa. Lograrase actuar con iniciativas esperanzadoras. Por riba das medidas longas miras, ata que cheguen tempos nos que o irresponsables do actual goberno galego rexorden cometido de PnC sexa asumido polo sistema resistencias. Érguense forzas herdeiras e educativo público.semellantes ás que na súa orixe puxeron en marcha un Para emprender esta nova andaina proxecto tan comprometido. é bo lembrar as súas orixes e o senso Mestras orientadoras de PnC, actual. É oportuno facer memoria grupos de nais-pais e outros de como Preescolar na Casa se colectivos reaccionan contra a concibiu dende a acción de persoas perda. comprometidas co mundo rural.

A n t e o m u t i s m o d a Coa entrega apaixonada e coa Administración de cara ás inmensa visión de Antonio Gandoy, reclamacións incesantes, ante puido acontecer aquela “utopía a impotencia de sermos realizable”, como el dicía. Unha escoitados, pasamos a acción. utopía agora chamada a continuar; Organ í zanse i n i c i a t i va s vencendo os inconcebibles partindo esencialmente do atrancos destes tempos. voluntariado de diversas persoas (orientadores/as e de Un modelo insustituible.nais-pais e outro colectivos) Refírese este dito a un programa decididas á recuperación dun que destacou por un senso global da patrimonio co que manteñen vida e da infancia, pola práctica vínculos extraordinarios. Algúns destes grupos creativa e por sempre optar polas máis avanzadas despregan con mínimos recursos propios, outros metodoloxías. Unha intervención que se anticipa na contan coa colaboración dalgunha entidade. En preparación das nais e pais dende o tempo do calquera caso trátase de solucións valentes, para embarazo e cun seguimento educativo modélico dar atención inmediata a uns nenos que se lles vai durante o proceso da crianza. un tempo decisivo para súa estimulación, nunhas idades que non teñen agarda - como dicía Antonio Gandoy "os nenos medran, non esperan"-. Coa mesma acción sostense aceso o espírito do programa e, dentro das limitacións existentes, vaise aproveitando parte do seu potencial de recursos.

Non podemos permitir que á escasa infancia do rural se lle quite a oportunidade de asistir aos únicos encontros nos que poden gozar cos seus iguais. É imperdoable privar as nosas crianzas

rexorde napreescolar casa

“Por diversos lugares de Galicia comezan a agromar iniciativas esperanzadoras. Por

riba das medidas irresponsables do actual goberno galego rexorden

resistencias”

alicia pardolópez[mestra no rural]

15

Cos mesmos argumentos que PnC coinciden as Tamén é preciso lembrar a importante militancia de últimas conclusións do Consello da Unión Europea PnC na Mesa Galega de Educación Infantil, sobre Educación Infantil e Atención Infancia. (desaparecida pola falta de apoio da Administración Opinión contraria sae da Consellería de Traballo e Educativa aos Movementos de Renovación Benestar da Xunta cando se atreven a dicir que Pedagóxica), dende a que se defenderon e espallaron Preescolar na Casa é un programa obsoleto. reflexións pioneiras. Outra tanta ben sendo a súa Afirmacións tan absurdas quedan en evidencia achega na Mesa Galega de Educación no Rural na cando se contrastan coa traxectoria do programa. defensa dun "plan específico para o medio rural".

Tampouco se pode esquecer o criterio integrador Seguimos confiando nun rexurdir de Preescolar na deste programa en relación ao medio natural e á Casa, pese a que isto non suceda polo compromiso da identidade cultural. En ningún ámbito educativo a Administración. Non é de esperar que tal cultura rural tivo tanta presenza. A dignificación e responsabilidade saia dun goberno totalmente dinamización da cultura galega, sempre invertido nos surrealistas rescates bancarios.marxinada, foi un constante obxectivo do programa. A consideración da lingua galega, co Neste lamentable momento político as alternativas debido recoñecemento, veu sendo exemplar. xorden á marxe dos poderes dirixentes; despois de

esforzos incontables faise realidade a recen creada Nos eidos da renovación pedagóxica dende sempre Asociación Socio Educativa Antonio Gandoy como deixou a súa pegada. En ningures, coma en garantía para amparar e fomentar o legado de PnC. Preescolar na Casa, se asentaron fundamentos Outras grupos diversos amosan con semellantes decisivos, baseados na experiencia e no afondar inquedanzas. teórico. Todo isto contribuiría de xeito significativo para a reivindicación de que o período É posible o rescate desta herdanza inmensurable. Das cero-tres anos sexa integrado na considerada cinzas tamén se renace. Hai xermolos que prometen."etapa educativa" cero-seis .

Alicia López Pardo é membro da Mesa Galega de Educación no Rural e ex-orientadora de PnC.

Estatua de Antonio Gadoy en Lugo

16

A de educación é unha das Recortar en educación nunca sae de partidas presupostarias que balde e isto é algo do que ningún más está a ser castigada polos dirixente político é alleo, nen salvaxes recortes que os sequera un ministro cuxo afán galegos estamos a sufrir nos privatizador e desvertebrador das últimos tempos. Recortes nos diferentes realidades nacionais do fondos asignados aos centros estado levan a sacar adiante a peor educativos e nas subvencións lei educativa da historia da que se prestaban ás familias democracia. A educación supón para o pago do comedor unha importante inversión de escolar, dos libros e de outros futuro, inversión nas persoas que servizos que están afectando nunhas décadas levarán adiante o ao conxunto da cidadanía, e en desenvolvemento dun país en todas especial ás clases máis as súas vertentes. Pero ditos desfavorecidas. Os fondos para recortes, restultan máis nocivos a investigación nas universi- cando se levan a cabo sobre un dades tamén sufriron impor- sistema educativo que, como o tantes disminucións frenando o n o s o , x a p r e s e n t a b a n u n vital avance da ciencia en disciplinas tan importante problema de escasez presupostaria e importantes como a investigación médica e falta de competitividade a todos os niveis: O informe farmacolóxica e deixando sen emprego a unha PISA, realizado trianualmente pola OCDE (a última gran cantidade de personal investigador, moitos edición publicada é de 2009) no que se mide o deles xoves brillantes cun potencial extraordinario desempeño dos estudantes de un gran número de que agora ven só na emigración unha saída, como a sistemas educativos, deixa ao sistema educativo viron décadas atrás os seus avós. español nunha vergoñenta 30ª posición, superada por

todolos países da UE a excepción de República Checa, O g o b e r n o c e n t r a l l e v a a t a c a n d o Eslovaquia, Lituania, Bulgaria e Rumanía. Outro sistemáticamente á Educación desde o estalido da informe do estilo, The Learning Curve, da editorial crise, comezou Zapatero na súa segunda Pearson, arroxa similares resultados. O gasto en lexislatura e tomou o relevo con máis énfase e indo educación como porcentaxe do PIB era antes da crise máis alá do eido económico (degradando o estatus un 10% inferior á media da OCDE, a ratio de alumnos do noso idioma no ámbito educativo ata niveis inusitados nun provocador e premeditado xiro ultra centralista), o goberno de Mariano Rajoy desde o ministerio do mediático e decadente Ignacio Wert. Dende Bruxelas advírtese ao executivo español do perigo que os recortes en materia educativa terán de seguro no crecemento económico futuro. Ao mesmo tempo desde Alemaña, que deixou xa de esconderse para se mostrar como o que é; o verdadeiro centro de poder decisorio na UE, ínstase a seguir coas políticas de austeridade.

recortar educaciónen

“

”

Este ataque ao noso sistema público de

ensinanza é intolerábel ao igual

que o é o ataque que o resto de

institucións públicas están a sofrer

miguel sánchezrodríguez[economista]

hipoteca nosoo futuro

17

por aula superior ás medias OCDE e UE21 e cun grandes pasos a xa de por sí ferida educación pública.abanodno escolar entre os máis altos de Europa (un

Os recortes na educación pública supoñen poñer en de cada tres alumnos de entre 15 e 24 anos perigo o crecemento económico futuro, crean abandona o sistema escolar sen ter completado a desigualdades sociais, opóñense á igualdade de ensinanza secundaria, frente a media europea de oportunidades para todolos cidadáns e fan descender un de cada cinco).o nivel cultural da poboación. Este ataque ao noso

Vista a situación previa aos recortes, o futuro non sistema público de ensinanza é intolerábel ao igual semella nada prometedor para o sistema público que o é o ataque que o resto de institucións públicas de ensinanza, o afán privatizador da vertente máis están a sofrer e que supoñen un vergoñento transvase ultraliberal que parece terse imposto no Partido da inversión na sociedade e no desenvolvemento Popular sumado á sumisión de outras forzas futuro cara o sector bancario, responsábel último da políticas da oposición perante as políticas crise financeira.impostas desde Alemaña, están mermando a

18

máxico ó xeito cunqueiriano…, puxeron enriba da O 16 de Nadal xuntámonos en Compostela algunhas mesa datos e posibilidades coma puños, que e algúns destes soñadores que agora compartides remarcaban o valor da súa obra coma un patrimonio nesta revista. Naquela noite sentímonos envoltos inesgotábel para enxergar un futuro próspero para a nunha voráxine de inquedanzas e desafíos, vetusta sede episcopal… Era a saudade impulsora de provocados polo desacougo que estamos a vivir. innovacións, capaz de imprimir un sentido de Foron horas de comunicación intensa. Volvín á progreso ó pobo.Terra Chá, a cabalo da nostalxia na que me Soñei con aquelas feiras e festas das San Lucas, que asulagou aquel debate... Ó día todos os outonos a enchen de seguinte a Paula de Mondoñedo vida… Cunqueiro é Mondoñedo, e repinicaba a festa. Era o para seguir recreándonos con el, centenario de Cunqueiro. A cómpre mergullarse na súa paisaxe Asociación Abrindo Camiño e paisanaxe. A súa fortuna estética convidárame a representar os foi cimentar a obra na cultura colectivos da Terra Chá. O autor popular que mamou dende neno. mindoniense sempre me Naquela mañá xa me precederan sorprende co seu inxenio, fai labaradas de creatividade, cando máis feiticeiras as viaxes, atravesaba a antesala do val, que achegando novos acompa- anunciaban esta explosión de luz, ñantes, porque Cunqueiro son e que me permitiron saborear unha mil e un personaxes da Chaira, alternativa a esta crise capitalista da Mariña… Encamiñeime moi que nos levou ó desastre. Apreciei de vagar para escoitar a como os nosos produtos de sempre, escritores e críticos literarios, os propios, poden competir cos nunha táboa redonda, sempre manufacturados lonxe, moitas baixo a nube da crise que nos veces reducidos ó lixo que están a aguilloara a véspera, na mesa vendernos, que non sabemos de de redacción. Unha celebración que están feitos, por moi envoltos na que se implicaron todas as asociacións da que veñan en mentiras e publicidade. Os únicos cidade, coma algo propio, tamén estaba o alcalde tesouros e segredos capaces de abrirnos as portas nos e algúns concelleiros. Aquela cunca deleitosa mercados internacionais, son estes froitos que fervía de creatividade, e coma todo evento que estamos a conseguir con esa calidade e ética abrolla das entrañas do pobo rebentaba en profesional das e dos nosos traballadores, porque son novidades. O tratamento literario tornouse nun os que achegan a nosa sabedoría, tecnoloxía e alegato a prol do desenvolvemento sociocultural artesanía diferentes, as que non se atopan en dunha cidade que estaba ferida polo peche da ningures, e só aquí, as que nos axudan a orientarnos e madeireira Ecar e o ERE de Mobles Hermida. pivotar o noso destino no planeta. O Marqués de É verdade que os tres ponentes eran mindonienses, e contaxiaban coraxe e agarimo. Pero alucinei, todas e todos os que falaron apostaron polo futuro de Mondoñedo, unido á escrita de Cunqueiro. Ata deseñaron unha nova industria, a ligada á produción do autor: libros, cine, música, novas tecnoloxías, rotas turísticas, gastronomía e produtos típicos da comarca, paisaxe, teatro na rúa cos seus personaxes… No transcurso dos relatorios, percibín coma estaba a erguerse unha nova catedral. Non era un soño

haialternativas

“Cunqueiro é Mondoñedo, e

para seguir recreándonos con

el, cómpre mergullarse na súa paisaxe e paisanaxe”

alfonso torradoblanco[crego no rural]

19

Sargadelos, no “mar ao norde” que cantou Terra Nai, aturdíndonos con proclamas obtusas, Cunqueiro, profetizou no século das luces, que indescifrables para o común: Ibex, primas, etc. Galicia sería rica cando asentase a súa economía Compren reformas estruturais en Galiza, políticas nos propios recursos. e económicas, do elemento ou medio primordial, o Cheguei a Mondoñedo motivado pola travesía que xera toda esta riqueza: o territorio, que daquelas parroquias que producen o queixo de San reforce a nosa autoestima coma traballador@s e Simón da Costa, mesmo deleitando os meus cidadáns, pero tamén neste eido xa hai colectivos ouvidos con boas novas: “Prestes”, unha das 7 que van por diante. queixerías, está a montar unha nave no polígono Na festa do centenario, despois dun xantar a base industrial de Vilalba para almacenar 50.000 q. e da gastronomía do país, a que gabou Cunqueiro na curalos e afumalos debidamente coa madeira da súa literatura, decidín facer un longo paseo, como bidueira, cando exporta ó estranxeiro un 25%. “As a el lle gustaba, sen abandonar o seu universo Fontelas” tamén están m á x i c o , m e n t r e s a construír outra… agardaba a hora do Teñen unha web en 7 teatro nas rúas de idiomas, con miles de M o n d o ñ e d o , e visitas, que os deron a achegueime a Trabada, coñecer en todo o lindante, e desfrutei do mundo , c oma un arrecendo dos froitos da queixo que é fiel a unha súa sociedade forestal, t rad ic ión secu lar, un colectivo de 327 froito dun talento que propietarios con 1157 non esmorece e do has., magoadas por o r g u l l o d e e s t a r tanta partición, que colaborando a manter foron quen de converter unha alimentación 7338 fincas en 513. Unha sa,,. Si procedésemos xestión colectiva contra d u n h a c o m a r c a e i v a s s e c u l a r e s , vitivinícola poderiamos potenciando outro dos acreditar que os viños eixes da nosa economía. da terra atoparon o seu Unha das trabas da lugar no planeta pola súa fidelidade á Terra que os produción madeireira é a dificultade de poder viu nacer, porque cada paisaxe deita un viño moverse con tanto minifundismo e valos, para o diferente. Esta competencia pola calidade, sen tratamento e comercialización do monte dun xeito perder as súas raíces, choca coa corrupción coa lucrativo. que amasan tantos alimentos, nun neoliberalismo Despois daquela experiencia colectiva de ducias de arrepiante, aínda que veñan presentados en veciñas e veciños dando nova vida ás e ós celofán e cartos, coma o marisco ilegal, os personaxes de Cunqueiro, emocionado por tanta produtos transxénicos, ou a cadea de alimentación enerxía, púxenme a escribir estas notas, contaminada por aditamentos adulterados, etc. acreditando que outra Galiza é posible, Pero estas alternativas á crise da Galiza interior, só liberándonos das garras do capitalismo salvaxe e son posibles dende un autogoberno, que valore os ficando nos nosos recursos, cunha política atenta á nosos recursos e desenmascare as trampas da cartografía peculiar do noso país, fornecidos polo economía e do mercado global, das que somos traballo das nosas comunidades coma un servizo á vítimas todos. Uns esquemas alleos, afastados das sociedade, e non coma escrav@s arrastrados polo persoas e dos pobos concretos, que só atenden ás mercado, porque ensináronnos dende pequenos f l u t uac i ón s d a s que non se xoga m u l t i n a c i o n a i s . coa comida nin coa U n h a s f o r z a s v o n t a d e d o s e s c u r a s , i r r a s - pobos, iso que treables, mesmo chaman demo-para os gobernos, cracia. que están a engulir o noso aprezo pola

Cunqueiro, Del Riego e Carvalho Calero

20

21

Unha granxa de vacas de leite no producir alimentos de primeira rural galego non tería que ser calidade nun mercado cada vez máis ningunha novidade. Houbo c o n t r o l a d o p o l a s g r a n d e s tempos nos que se contaban corporacións.decenas de miles. Agora quedan Este sentimento moveunos a botar a arredor de 11.000 e todo indica andar no ano 2009 Granxa O Cancelo que este número se verá no concello de Miño (A Coruña)**. reducido nos vindeiros anos. Q u i x e m o s r e c u p e r a r u n h a Aínda así cómpre dicir que Galiza explotación abandonada coa segue a ser a principal produtora intención de producir leite de de leite no estado español con excelente calidade, de servir de moita diferencia sobre a campo de ensaio, de centro de segunda. formación, experimentación e Mais aínda que sigamos a divulgación ou para buscar novas producir o mesmo ou incluso vías de comercialización.máis leite, aínda que se xeren Na Granxa O Cancelo, utilizamos máis ingresos, aínda que se teña técnicas que nos permiten obter os mellorado de xeito significativo mellores resultados garantindo un a calidade de vida das persoas uso responsábel dos recursos, o que viven e traballan nas explotacións, deixouse respecto do entorno, o benestar do gando e, por un enorme buraco no medio rural. suposto, emprego de calidade para as persoas. Non Terras abandonadas que non sempre pasaron a ser podemos nin debemos dicir que sexa exclusividade utilizadas polas outras explotacións en activo e son nosa este xeito de actuar. Son moitas as explotacións pasto das lapas por vez de selo das vacas, cabras e galegas que traballan así.o v e l l a s . A l d e a s q u e Ma i s demos ou t ro pa so . desaparecen pola marcha da Decidimos aproveitar os nosos xente moza cara a cidade na recursos e probar novas vías de procura de empregos na comercialización e posta en valor industria ou nos servizos. do leite. Quixemos achegar leite Pais e nais que estudaron ás da granxa ás consumidoras e fillas e fillos para que c o n s u m i d o r e s , s e n “ m a r c h a r a n d a q u e l a intermediación da distribución. miseria”. Nenas e nenos que Non é doado. As grandes áreas pensan que as leitugas nacen comerciais “axudaron”, por nos andeis do supermercado interese propio evidentemente, a e imaxinan unha granxa cambiar os hábitos de consumo. c o m a u n p a r q u e d e Leites que duran ata tres meses, atraccións ou un zoo. enriquecidos, sen lactosa, con Somos moitas as persoas que calcio engadido, sen nata, con sabemos da importancia do pouco nata... Tampouco faltaron sector lácteo galego a nível n i n f a l t a n p r o b l e m a s e c o n ó m i c o , s o c i a l e burocráticos. Ordenanzas que medioambiental. Como tal permiten que as rúas foran gostamos de reivindicar o “ocupadas” por terrazas mais que recoñecemento e respecto non “atopan espazo” para para o traballo destes homes instalar un dispensador de leite e mulleres que seguen a fresco.

granxa cancelo*:

proxecto realidadeo

do á

“Somos moitas as persoas que sabemos

da importancia do sector lácteo galego

[...]. Como tal gostamos de reivindicar o

recoñecemento e respecto para o

traballo destes homes e mulleres que seguen a producir alimentos

pura saiaferreño[enxeñeira agrícola]

21

22

M a i s s o m o s x e n t e incendios e axudan a fixar teimuda e non nos poboación. Isto tiñamos rendemos ao primeiro que contalo.p r o b l e m a , n i n a o E daquela nace a “Aula de segundo... Sabemos que divulgación do sector aínda quedan persoas lácteo”. Un nome quizás que gostan do leite de un pouco longo para un verdade, do que separa a lugar onde formarnos e tona, do que hai que axudar a formar a persoal gardar en frío, do que técnico mais tamén, un sabe a leite. Non só xente punto de encontro, unha maior; tamén mozas e porta de conexión entre o mozos se achegan ás urbano e o rural,n o s a s m á q u i n a s Na actualidade son moitas expendedoras todos os as nenas e nenos “que non días para consumir un teñen aldea”. Que non leite que foi muxido tiveron a sorte de ver como moito no día muxir unha vaca, nacer un anterior. “Da vaca á becerro ou sachar unhas boca” como dixo o patacas. Granxa O Cancelo irrepetíbel Xurxo Souto non é un parque de na inauguración do noso atraccións. É unha granxa primeiro dispensador na onde hai obrigas que cidade da Coruña. E atender e horarios que seguimos buscando novos camiños para dar maior cumprir. Mais tamén é un lugar que se pode, e incluso valor ao noso leite. se debe, visitar para coñecer como se produce un Decidimos comezar cós Xeados Artesáns. Unha alimento tan importante coma o leite, como se vive sobremesa que é moito máis que una larpeirada. traballando nunha granxa ou a importancia Xeados de crema elaborados có noso leite de económica da actividade agro-gandeira.verdade acompañado de nata, azucre, cacao, licor Finalmente cómpre mencionar que nunha zona onde a de café, vainilla ou froita fresca. Cando a materia especulación urbanística deixou desemprego, prima é excelente e quen traballa o fai con gusto o esqueletos de vivendas e urbanizacións a medio resultado só pode ser excelente. desenvolver, as pequenas granxas manteñen e incluso Por coherencia, á hora de distribuír os nosos crean emprego de calidade e reinvisten os seus produtos, tamén gostamos de traballar có beneficios no lugar de onde saen.comercio local, coas pequenas tendas próximas á Granxa O Cancelo foi un proxecto que naceu para granxa, con persoas que compartan con nós o traballar a prol do sector lácteo. Hoxe é unha interese polos alimentos de calidade e o trato realidade. É unha pequena empresa na que as persoas personalizado. son o principal capital e na que apostamos pola Mais seguía pendente un asunto de vital defensa do noso medio rural coma un xeito de axudar importancia. Consideramos imprescindíbel que a ao desenvolvemento económico do noso País.xente coñeza o importante papel que as explotacións agrarias *Granxa O Cancelo é e g a n d e i r a s u n p r o x e c t o d e s e n v o l v e n n o desenvolvido pola medio rural desde un Cooperativa Agraria punto de vista social, P r o v i n c i a l d a e c o n ó m i c o e Coruña.medioambiental. As e x p l o t a c i ó n s agrícolas e gandeiras c r e a n e m p r e g o , manteñen as terras cultivadas, evitan os

22

Eu son unha muller da aldea. - Leite con pan.Nacín na aldea, traballei case - Queixo fresco ó mesmo tempo sempre no medio rural. Coñezo que o facía a miña madriña na a aldea, amo a aldea e vivo feliz beira do lume e tamén queixo nunha aldea situada nun curado.“Paraíso entre Ríos.” Por estas - Xamón curado co fume do lume razóns estou moi sensibilizada que se facía na lareira e os coa poboación rural, tanto a chourizos curados no caínzo.galega como a doutros lugares - Papas de fariña con leite, papas de España nos que pasei algún de arroz con leite, sopa en leite...tempo. Cando era nena, - Troitas recén pescadas no río.disfrutei do campo, das flores, - Caldo de verzas, caldo de xenos, das cereixas brancas e tamén caldo de repolo, caldo de grelos, das vermellas, dos figos caldo de castañas…maduriños, dos migueliños, das - Morcillas feitas co sangue do brevas, das peras de manteiga, porco cando se mataba.das urracas, das rabudas, dos - Cachola polo Entroido e tamén abruños, dos péxegos, das freixós.mazás de príncipe, das de san - Sopa de fideos, cocido e xoán, das amoras das silveiras, dos amorodos que bizcochada polas festas do patrón, dúas veces ó anohabía polos cómaros, das ameixas, dos fatóns, etc, - Chulas, roxóns, tripas, torresmos, papas de etc.Todo abonado con esterco da corte das vacas. maicena, pan con mel e outros...Nada de productos químicos.

Todos estes alimentos cociñados en potas de Tomei: porcelana de cor granate por fóra que se colocaban - Leite ó dereito da vaca. encima do tres pés ou trébades e estes á súa vez - Tona co pan de vez en cando á merenda. encima do lume feito con leña ben enxoita no medio e - Pan de centeo, pan de millo e pan de trigo feito medio da lareira. Cando se levantaba a tapadeira na casa e a bola p a r a r e m e x e r , quentiña con leite aproveitaba a ocasión cando se cocía. para entrar alguha - Tortilla con patacas muxica do lume, pero novas , cebo l iñas estaba completamente tenras e ovos das desinfectada. As potas nosas galiñas. afumábanse por fóra co - C a c h e l o s c o n fume cada vez que se sardiñas salgadas, usaban e logo tocaba escoadas nun cesto sacárlle-lo cisco con con pallas debaixo cinsa. E dálle que que sabían a gloria, dálle..!tamén sardiñas fritas e incluso crúas. D e l a r p e i r a d a s : - Patacas con carne r o s q u i l l a s d a s c a n d o v i ñ a n a s rosquil leiras polas c o s t u r e i r a s o festas do patrón, carpinteiro ou xente caramelos, biscoitos de fóra a traballar. dos de dous reais ou - Sopas con refrito ó dunha peseta, algúns almorzo. caramelos de martillo,

alimentos miñada infancia

“

”

Cantos nenos de hoxe en día poden

disfrutar en vivo da nai naturaza como disfrutamos os da miña xeración?

Cantos poden tomar leite ó dereito da

vaca?

mercedes platascachaza[mestra no rural]

23

galletas, chocolate e pouca cousa máis. A contaminación non se coñecía, o aire estaba puro, a auga da fonte e dos regatos valía toda para beber; só tiñas que mirar que non fora auga parada. De feito antes de beber en calquera regato dicías: “auga corrente non mata á xente” e púñaste a beber tanta auga como sede tiveras.

Totalmente certo.Bebín en canto regato atopei e nunca unha infección collín.Ruídos tan só se oía:- O quiquiriquí do galo ó abrir oía.- O cacarexar das galiñas que andaban ceibas polo curral, pola eira e pola horta.- O rechouchío dos paxariños nas silveiras que anunciaban a chegada dun novo día o do cambio de tempo ou o casamento pola Candelaria.- Os gatos cando miañaban ou cando procreaban polo xaneiro.- O can cando ladraba porque chegaba algún estraño.- As ovellas cando beaban polos seus añiños e o

Daba moito gusto escoitar:- Os aturuxos dos nenos que andaban coas vacas ó outro lado do rio.- Ou unha muller que pasaba pola corredoira cantando. Ou un home que asubiaba a calquera hora e por calquera circunstancia.

Tamén era moi bonito o canto do carro cando chegaba cargado de estrume ou de leña, á beira da noite. Cantaba porque rabeaba por non te-lo eixo ben engraxado.- O piar dos pitiños detrás da mamá galiña era todo un espectáculo.- Os lagartos subindo polos valados cando había sol, e outras cousas polo estilo.

Agora, botando unha ollada ó pasado decátome de que sen sabelo, tocoume pasar a miña infancia nun paraíso terrenal. E agora pregúntome: Que nos queda de todos aqueles productos naturais?Como tratamos a natureza os da miña xeración?Que recibimos dos nosos antepasados e que lles

deixamos ós que veñen detrás?carneiro cando andaba en celo. Cantos nenos de hoxe en día poden disfrutar en vivo - O burro cando orneaba ou tomaba a cebada. da nai naturaza como disfrutamos os da miña - De vez en cando oíase unha vaca ou varias á vez. xeración?- Os ranchos no cortello púñanse furiosos cando Cantos poden tomar leite ó dereito da vaca?tiñan fame.- Os grilos cantaban que daba gusto nos día de sol. A que lle chamamos calidade de vida?- Oías unha ra en calquera cano de calquera prado. A min paréceme que non é ouro todo o que reloce.

Pero é vostede quen ten a última palabra. Vostede dirá.

Virxi

lio V

iéite

z

24

Nos tempos de crise, tamén dixestivo, e moi san para os l abregos p rec i san quen non queira engordar, inventar, ou inventarse, un produto lácteo con para vender o s séus froita, sobre todo para a produc to s .O ca so de xente maior. Doutra volta, Fernando Conde, de 47 anos, fíxose con plátano, e casado, con dous fillos, que mesmo con champiñóns. vive no lugar de Bidueiro, Pero, o forte, forte é o parroquia de Ordes, non é a queixo con marmelo. A do afortunado "bicho raro". simple vista, ves un queixo Por esta razón, situamos normal fresco, tipo queixo esta conversa no local do séu de Burgos. Pero córtalo, e Sindicato (SLG), en Ordes, é cando ves as capas de como o referente impulsor, marmelo polo medio.e tamén, no contexto do grupo de compañeiros/as Recibiches axudas para afiliados/as. Porque, varios este produto? deles participan do mesmo Para este tipo de cousas, espírito innovador ("I"). Por non houbo axudas de esta contorna, xa que logo, ningún tipo. As axudas que non é descoñecida, entre outras, a experiencia de tiven foron cando me incorporei á explotación, grupo cooperativo gandeiro de Marisol García despois de ter traballado 6 anos na construcción. Freire e os compañeiros socios. Nen, tampouco, a Eran as axudas que daban a todo o mundo. Saíndo na de cultivo de chícharos, para alimentación do TV e na Prensa, foi cando se deu a coñecer o gando, de Xosé Manuel Calvo. Desde a produto. Non houbo ningunha campaña de "complicidade" do grupo, é o propio Xosé Manuel publicidade, porque son custosas, e ti non tes quen lle fai a Fernado estas preguntas. medios. As marxes que deixa en si o produto non son

moi grandes. Tal como está o mercado, non pode un Fernando, como naceu en ti a idea do queixo facer campañas publicitarias, como fan as grandes con marmelo? industrias.Facendo no queixo, botas moitas horas, e así un día e outro, e a cabeza trabállache. Pensas que Pódese estar no mercado sen axudas?en Galicia é moi típico de postres o queixo con As axudas, moitas veces, non che fan falla, se fas un marmelo. Foi de aí cando, un día, produto de calidade. O noso é un produto natural, experimentando, se me ocorreu meterlle totalmente natural. Non leva ningún tipo de marmelo no medio do queixo, facer o queixo co químicas, nin de nada. Non leva máis ca leite, o sal marmelo incorporado. Así, non terás que andar e o callo. Se fas un bo producto, o que fixeches ti xa enzoufando os dedos. vai pasando de boca en boca.

Como levaches á práctica esta idea? Ándache na cabeza algo, paralelo ao do queixo? Debeu ser aló polo ano 98 ou 99. Ao principio, era Aquí, no Sindicato, fíxose un curso de queixo que, de unha soa capa de marmelo, no medio do queixo. verdade, me encantou. Aínda que un sabía, sempre Foise perfeccionando, e despois, xa levaba 2 ou 3 che quedan cousas. Aprendín, nese curso. E, sí que capas. Co tempo levaba arriba uns motivos, unhas che andan cousas na cabeza. Quédame, tamén, o de dedicatorias, se alguén quería facer un facer iogur, pero, ben, son cousas de facer moito agasallo,polo día do santo ou aniversario. Máis investimento, e non está o momento para facer tarde, metémoslle (el e María Xosé, a muller) moitas festasmazá no medio: a mazá é un produto moi

[I+D+i: a xente labrega tamén inventa]

o conqueixo marmelode

fernandocondegil

gumersindo ferrocampaña[crego no rural]

25

Sénteste valorado na túa profesión?Sí, que me sinto. Pero o queixo é un mundo. Hai xente á que lle gusta o queixo dunha maneira, e á que lle gusta de outra. A quen lle gusta o queixo natural, e ao que lle gusta de fábrica. Hai que respectar o gusto e cada un. Pero eu síntome valorado. Xente que che di: "aquel queixo estaba riquísimo". Pois, xa te sentes valorado.

Un produto artesán coma o teu, ten futuro?Penso que sí. Aínda que a cousa está dificil. É o que lle sinto cada día aos que veñen polos queixos. Moitos dos meus clientes son particulares. Pero outros moitos son intermediarios, que venden despois, os queixos na Coruña ou en Santiago, Malpica, Carballo, e noutros sitios. Síntolles que moitas tendas pequenas que hai por toda Galicia, están vida. É un obxectivo importante.pechando. Ése é o problema dos produtos artesanais. Ti fas o produto e tes que educar á xente, non

tería que educar a Administración?E por que pechan as tendas artesanais? Falámolo nas charlas do Sindicato. Hai que valorar Porque as grandes áreas as fan pechar. Tamén, un pouco máis os mercados rurais, as feiras, e porque os hábitos da xente para comer son todo iso que serve para que a xente merque os distintos. A xente non quere facer as comidas con nosos produtos. É o que se tiña que valorar máis, cousas naturais, porque andan moi apurados, e apoiar e dar e máis axudas para estas cousas. Ésa fan as comidas de calquera maneira, ou todo é a maneira de valorar máis os nosos produtos precociñado. Están perdendo os valores. Segue naturais.habendo xente que apreza os productos naturais, pero, a maioría non sabe o que é un producto E que pensas sobre o dos prezos dos nosos natural. Non teñen padal, vamos. produtos?

Nós non poñemos o prezo, prácticamente, de E o tema da terra para a alimentación das nada. Non podemos dicir: isto é tanto. Na vacas? práctica, dinche o prezo Sería moi importante ao que tes que vender. Tí ter unha cantidade máis non tes o poder de dicir: de terreo. Podías eu vendo o queixo por este producir alimentos prezo. Non, chega a naturais para o teu empresa do leite, e dinos: gando, e abastecer a o leite é a tanto, se explotación. Non ter queres, ben, senón que depender tanto de quédache aí. E tí vas ao mercar productos de supermercado, e o prezo fora. E, claro, sería o póñencho eles, non podes leite moito máis poñelo tí. Vaia, que non natural. nos valoran como debían.

Que obxectivos te Por último, consideras marcas no teu viables as iniciativas no proxecto? campo? Neste momento, teño Para mín, é máis viable en mente reformar a que hai. O que está no corte, unha queixería campo, xa non vai pasar nova, máis ampla, máis fame. Dentro dos grande, e poder ter inconvenientes que ten, unha calidade de vida. hoxe en día, é o sector Poder coller un fin de que está aguantando isto. semana, para ir coa Dentro de todas as crises familia a onde sexa. que houbo, o campo é o Non estar tan que está empurrando.amarrado. Iso, sobre todo: a calidade de

Sabela Arias

26

que quen contequede o