Top Banner
Panitikan ng Rehiyon I (Pangasinan, La Union, Ilocos Norte, Ilocos Sur) 1 Panitikan Rehiyon MA Fil 220 Paggawa ng mga PanitikangPanrehiyon  RHEA M. LUCENA Tagapag-ulat  
17

PAnitikan Ng Reh I

Oct 11, 2015

Download

Documents

Rhea M. Lucena
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript

RHEA M. LUCENATagapag-ulatPanitikan ng Rehiyon IMA Fil 220Paggawa ng mga PanitikangPanrehiyon

BALANGKAS NG PAKSA

I. Panimula: Ang Rehiyon IA. Maikling KasaysayanB. Mga Lalawigang Bumubuo sa Rehiyon IC. Mga Panitikan sa Rehiyon III. Panitikan ng mga PangasinenseA. Ang mga PangasinenseB. Ang Panitikan ng mga PangasinenseIII. Panitikan ng IlokanoA. Ang mga IlokoB. Ang Panitikan ng mga Ilokano

IV. Mga Sanggunian

I. ANG REHIYON I

A. Maikling Kasaysayan 16th dantaon dumating ang mga Espanyol at itinatag ang mga misyong Kristiyanismo at institusyong pampamahalaan upang kontrolin ang populasyon ng mga katutubo at ituro ang Katolisismo Marami ang lumaban sa pamahalaang Espanyol- (1764) Diego at Gabriela Silang, Andres Malong at Palaris ng Pangasinan at ang Basi Revolt noong ika-19 dantaon Mga naging pangulo ng bansa na galing sa Rehiyon I Elpidio Quirino, Ferdinand Marcos at Fidel V. Ramos Bago nabuo ang Cordillera Administrative Region (panahon ni Pangulong Aquino), kabilang sa Reh. I ang Abra, Mt. Province at Benguet. Vigan City- sa kasalukuyan ay bishopric seat ng Nueva Segovia Ang ekonomiya ay nakasandal sa agro-industrial at industriyang pangserbisyo Pangasinan- negosyong agro-industrial, bangus cultivation at processing, livestock raising, fish paste (bagoong) processing, trading, financial at educational services Ilocos- pagtatanim ( palay, tabako, mais, tubo at mga prutas) at pagpapalaki ng mga livestock (baboy, manok, kambing at kalabaw) Dagupan City- mga local na entrepreneurs na yumabong hanggang sa antas nasyonal San Fernando City- may international shipping port at planong magkaroon ng paliparang-internasyonal Laoag City- may paliparang- internasyonal Maganda ang likas na yaman ng rehiyon, may eco-tourism advantage (water sports, marine & forest resources) Mayaman sa mga crafts- blanket-weaving & pottery (burnay)

B. Mga Lalawigan na Bumubuo sa Rehiyon I Binubuo ng apat na lalawigan, ang Pangasinan, La Union, Ilocos Norte at Ilocos Sur. San Fernando City (La Union) ang panrehiyong sentro. Binubuo ng Ilokano- 66%, Pangasinense 27% at Tagalog-3%

LalawiganCapitalLungsodPopulasyon (2010)Area (km2)Pop. Density

1.Ilocos NorteLaoag CityLaoag568, 0173,399.3167.1

2. Ilocos SurVigan CityBatac, Candon, Vigan658, 5872,579.6255.3

3. La UnionSan Fernando CitySan Fernando741,9061,493.1496.9

4. PangasinanLingayenAlaminos, Dagupan, San Carlos, Urdaneta2, 779, 8625, 368.2517.8

C. Mga Panitikan ng Rehiyon I1. PANITIKANG PANGASINENSE2. PANITIKANG ILOKANO

II. PANITIKAN NG PANGASINAN (KURITAN)A. ANG PANGASINAN/ PANGASINENSE Pangasinense sinasalita ng higit sa 1.5 milyon (indigenous speakers), mga Pangasinense communities at mga migranteng Pangasinense Pangasinan- galing sa salitang asin na nangangahulugang land of salt place of salt-making o container of salt or salted- products Ortograpiya- gumamit ng indigenous writing system- may kaugnayan sa Tagalog Baybayin script Nagpatuloy ang pag-usbong kahit sa pananakop ng mga Espanyol at Amerikano Mga halimbawa ng wikang Pangasinense:

Absolutive IndependentAbsolutive EncliticErgativeOblique

1st person singularsikak-k(o)ed siak

1st person dualsikatita, ta-taed sikata

2nd person singularsikka-m(o)ed sika

3rd person singularsikat-, -atoed sikato

1st person plural inclusivesikatayitayo, tayo-tayoed sikatayo

1st person plural exclusivesikamkammied sikami

2nd person pluralsikaykayyoed sikayo

3rd person pluralsikaraira, radaed sikara

Panitikan ng Rehiyon I (Pangasinan, La Union, Ilocos Norte, Ilocos Sur)

17

English - Pangasinan1. I - siak, ak2. you (singular) - sika, ka3. he - sikato (he/she), kato4. we - sikami, kami, mi, sikatayo, tayo, sikata, ta5. you (plural) - sikayo, kayo, yo6. they - sikara (sika ira)7. this - aya8. that - atan9. here - dia10. there - diman, ditan11. who - siopa, sio, si12. what - anto13. where - iner14. when - kapigan, pigan15. how - pano, panonto16. not - ag, andi, aleg, aliwa17. all - amin18. many - amayamay, dakel19. some - pigara (piga ira)20. few - daiset21. other - arom22. one - isa, sakey23. two - dua, duara (dua ira)24. three - talo, talora (talo ira)25. four - apat, apatira (apat ira)26. five - lima, limara (lima ira)27. big - baleg28. long - andokey29. wide - maawang, malapar30. thick - makapal31. heavy - ambelat32. small - melag, melanting, tingot, daiset33. short - melag, melanting, tingot, antikey, kulang, abeba34. narrow - mainget35. thin - mabeng, maimpis36. woman - bii37. man (adult male) - laki, bolog38. man (human being) - too39. child - ogaw40. wife - asawa, kaamong (spouse)41. husband - asawa, kaamong (spouse)42. mother - ina43. father - ama44. animal - ayep45. fish - sira, ikan46. bird - manok, siwsiw (chick)47. dog - aso48. louse - koto49. snake - oleg50. worm - biges (germ), alumbayar (earthworm)51. tree - kiew, tanem (plant)52. forest - kakiewan, katakelan53. stick - bislak, sanga54. fruit - bunga55. seed - bokel56. leaf - bolong57. root - lamot58. bark - obak59. flower - bulaklak60. grass - dika61. rope - singer, lubir, taker62. skin - baog, katat63. meat - laman64. blood - dala65. bone - pokel66. fat (n.) - mataba, taba67. egg - iknol68. horn - saklor69. tail - ikol70. feather - bago71. hair - buek72. head - olo73. ear - layag74. eye - mata75. nose - eleng76. mouth - sangi77. tooth - ngipen78. tongue - dila79. fingernail - koko80. foot - sali81. leg - bikking82. knee - pueg83. hand - lima84. wing - payak85. belly - eges86. guts - pait87. neck - beklew88. back - beneg89. breast - pagew, suso90. heart - puso91. liver - altey92. drink - inom93. eat - mangan, akan, kamot94. bite - ketket95. suck - sepsep, suso96. spit - lutda97. vomit - uta98. blow - sibok99. breathe - engas, ingas, dongap, linawa, anges

PangasinanEnglish

isa, sakey, san-one

dua, dua'ra (dua ira)two

talo, -tlo, talo'ra (talo ira)three

apat, -pat, apatira (apat ira)four

lima, lima'ra (lima ira)five

anem, -nem, anemira (anem ira)six

pito, pito'ra (pito ira)seven

walo, walo'ra (walo ira)eight

siam, siamira (siam ira)nine

polo, samplo (isa'n polo), samplo'ra (isa'n polo ira)tens, ten

lasus, sanlasus (isa'n lasus)hundreds, one hundred

libo, sakey libothousands, one thousand

laksa, sanlaksa (isa'n laksa), sakey a laksaten thousands, ten thousand

B. ANG PANITIKAN NG PANGASINAN

Nakaimbak at nanatiling buhay ang lalawigan ng Pangasinan sa kabila ng paglaganap ng mga wikang Espanyol at Ingles. Namulaklak ang panitikan ng Pangasinan (pasalita at pasulat) sa panahon ng mga Espanyol at Amerikano. Nagpatuloy sa pagsulat ang mga manunulat na sina Juan Saingan, Felipe Quintos, Narciso Corpus, Antonio Solis, Juan Villamil, Juan Meja, at Mara C. Magsano sa wikang Pangasinense. Isinulat naman ni Felipe Quintos, isang Pangasinenseng opisyal ng Katipunan angSipi Awaray: Gelew Diad Pilipinas (Revolucin Filipina),na naglalaman ng kasaysayan ng pakikibaka ng mga Katipuneros sa Pangasinan at ang mga kalapit-probinsya nito. Isinulat naman nina Narciso Corpus and Antonio Solis angImpanbilay na Manoc a Tortola, isang maikling kwento ng pag-ibig. Isinalin ni Juan Villamil ang Mi Ultimo Adios sa Pangasinan. Naging editor ng isang news magazine (Tunong) noong 1920s si Pablo Mejia. Sinulat din niya ang Bilay tan Kalkalar nen Rizal (talambuhay ni Rizal). Inilathala naman ni Maria C. Magsano angSilew, magasin na pampanitikan. Isinulat din niya ang. Samban Agnabenegan, isang nobela ng pag-ibig. Inilimbag sa Pangasinan Courier ang mga akdang pampanitikan na gawa sa wikang Pangasinense Marami ring mga nakalimbag sa Pangasinense na gamiting Kristiyano ang naglipana. Mas marami sa mga manunulat sa bernacular ang sumulat sa panitikang tuluyan kung kayat tumaas sa antas na liturgical at literary language ang wikang Pangasinense noong ika-19 dantaon. Unang ginamit ang bernakular sa pulitika, panlipunan at kultural na pagpapahalaga sa pagsulat ng mga zarzuwela (1900s-1930s) hanggang sa panahon ng mga nobelista (1930s-1960s). Unang hati ng ika-20 dantaon- sinasabing ito ang Ginintuang Panahon ng Kuritan sa Pangasinan (Golden Age of Pangasinan Literature). Umusbong ang mga umaanlong (poets) at maraming mga nailathalang tula. Ang anlong ( poetry) - predominantly oral: ang mga tumatagaumen at umaanlong ay nagtanghal ng mga patula. Kadalasan, ito ay sinasamahan ng mga kutibeng (ancient guitar) at tulali (a kind of string instrument similar to kudyapi or lyre.) Isang magandang halimbawa ng pasalitang anlong (oral poetry) ay ang Petek (a kind of poetic joust similar to the Tulang Patnigan of the Tagalogs.) Ang panitikang patula sa kasalukuyan ay binubuhay ng mga pampanitikang palian (workshop) at paliagan (contest), mga limbag na publikasyon (print publications), mga sinasalita, at ang digital o computer poetry na kung saan ang mga salita, imahe/larawan, galaw/kilos at tunog ay nakatutulong sa kasanayang pagsulat at pagbasa.

Malinac ya Labi(Isang awiting bayan tungkol sa pag-ibig.)Composer- Julian Velasco.Malinac ya LabiOras ya mareenMapalpalnay dagemKatekep toy linaewSamit day koguip koBinangonan kon tampolTa pilit na pusok ya sika'y amamayoen(Repeat)

Refrain:Lalo la no bilayNo sikalay nanengnengNapunas ya ami'yErmen ya akbibitenNo nodnonoten ko ra'y samit na ogalimAgtaka nalingwananAnggad kaayos na bilay(Repeat Refrain)A night of calmAn hour of peaceA gentle breezeAlong with it is the dewSo sweet is my dreamSuddenly I awakeBecause of your beautyYou are the only one I will love

Best of all, my lifeWhen it's you that I seeAll are wiped awayThe sorrows that I bear

When I rememberOf your sweet kindnessI will not forget youUntil life is gone

Ama Namin sa PangasinanAma mi a wala kad tawen Nagalang so ngaran Mo Onsabid sikami panarian Mo Onorey linawam diad dalin onung ed tawen. Say kanen min inagew-agew Iter mod sikami ed agew aya Tan paandian Mo ray utang mi Onung na panamaandi miy kasalanan day akapankasalanan ed sikami Tan ag Mo kami iter ed tukso Ilaban Mo kami ed mauges. Ama mi.Diksyunaryo at iba pang tao. Marami ring diksyunaryo ang nasa wikang Pangasinan gaya ng mga sumusunod. Lorenzo Fernndez Cosgaya. Diccionario pangasinn-espaolandVocabulario Hispano-pangasinn (Colegio de Santo Toms, 1865). This is available in the Internet at the University of Michigan's Humanities Text Initiative. Anastacio Austria Macaraeg. Vocabulario castellano-pangasinn (1898). Mariano Pellicer. Arte de la lengua pangasinn o caboloan (1904). Felixberto B. Viray. The Sounds and Sound Symbols of the Pangasinan Language (1927). Corporacin de PP. Dominicos. Pasion Na Cataoan Tin JesuChristo (U.S.T. Press, 1951). Paciencia E. Versoza. Stress and Intonation Difficulties of Pangasinan Learners of English (1961). Paul Morris Schachter. A Contrastive Analysis of English and Pangasinan (1968). Richard A. Benton. Pangasinan Dictionary (University of Hawaii Press, 1971). Richard A. Benton. Pangasinan Reference Grammar (University of Hawaii Press, 1971). Richard A. Benton. Spoken Pangasinan (University of Hawaii Press, 1971). Richard A. Benton. Phonotactics of Pangasinan (1972). Ernesto Constantino. English-Pangasinan Dictionary (1975). Julio F. Silverio. New English-Pilipino-Pangasinan Dictionary (1976). Alta Grace Q. Garcia. Morphological Analysis of English and Pangasinan Verbs (1981). Philippine Bible Society. Say Santa Biblia (Philippine Bible Society, 1982). Philippine Bible Society. Maung A Balita Para Sayan Panaon Tayo (Philippine Bible Society and United Bible Societies, 1983). Mario "Guese" Tungol. Modern English-Filipino Dictionary (Merriam Webster, 1993). Church of Christ. Say Cancanta (Church of Christ, n.d.). Includes translations of English songs like "Joy to the World," and "What A Friend We Have in Jesus." Emiliano Jovellanos. Pangasinan-English English-Pangasinan Dictionary (2002). The compilation has 20,000 entries. Mel V. Jovellanos. Pangasinan-English English-Pangasinan Language Dictionary (Corpuz Press, Calasiao, Pangasinan, March 2007).Ang Panitikang Pangasinense sa Kasalukuyan

Pagbabalita

III. Panitikan ng IlokanoA. Ang mga Iloko AngIloko(oIluko,Iloco, puwede ringIlokanooIlocano) ay isa sa mga pangunahing wika ng Pilipinas. Ito ang wikang gamit (lingua franca) ng halos kabuaan ng HilagangLuzonlalo na saRehiyon ng Ilocos, saLambak ng Cagayanat sa maraming bahagi ngAbraatPangasinan. Marami ring mga nagsasalita ng Iloko saNueva Ecija,Tarlac,Mindoroat sa ilang lalawigan saMindanao. Tinatayang may mahigit 8 milyong gumagamit ng wikang Iloko sa Pilipinas. Maraming bahagi ng mundo, kung saan nadako at namamalagi ang mgaIlokano, ang katatagpuan din ng malaking bahagdan ng mga nagsasalita ng Iloko katulad sa mga estado ngHawaiiatCaliforniasaAmerica.

B. Ang Panitikan ng mga Ilokano Ang Panitikan ng mga Ilokano ay isa sa mga pinakaaktibong panitikan sa Panitikan ng Pilipinas, sunod sa Tagalog at Panitikang Pilipino sa Ingles. Dalawang sistema ng panitikang Iloko: The "Spanish" system and the "Tagalog" system. Halimbawa ng akda sa sistemang ito sa Ama Namin.Amami, ga addaca sadi lagit,Madaydayao coma ti Naganmo.Umay cuma ti pagariam.Maaramid cuma ti pagayatamCas sadi lagit casta met ditoy daga.Itedmo cadacam ita ti taraonmi iti inaldao.Quet pacaoanennacami cadaguiti ut-utangmi,A cas met panamacaoanmiCadaguiti nacautang cadacami.Quet dinacam iyeg iti pannacasulisog,No di quet isalacannacami iti daques.Amami, nga addaka sadi langit,Madaydayaw koma ti Naganmo.Umay koma ti pagariam.Maaramid koma ti pagayatamKas sadi langit kasta met ditoy daga.Itedmo kadakam ita ti taraonmi iti inaldaw.Ket pakawanennakami kadagiti ut-utangmi,A kas met panamakawanmiKadagiti nakautang kadakami.Ket dinakam iyeg iti pannakasulisog,No di ket isalakannakami iti dakes.

Maikling Kasaysayan ng Panitikang Iloko Ang katawagang Ilocano/Ilokano ay galing sa i-, "from o mula", at looc, "cove or bay", ibig sabihin "people of the bay o tao mula sa dagat." Itinuturing din nila minsan na silay SAMTOY ibig sabihin, "our language here". Bago dumating ang mga mananakop (Pre-colonial) Ang panitikang Iloko ay binubuo ng mga awiting bayan, bugtong (burburtia), kawikaan, paghihinagpis o lamentations odung-aw, at epiko na makikita sa anyong pasulat o pasalita. Ang mga sinaunang makatang Ilokano ay nagpahayag sa pamamagitan ng mga awiting bayan at awitin tungkol sa pakikidigma. Dallot, an improvised, versified and at times impromptu long poem delivered in a sing-song manner. Panitikan sa Panahon ng Kastila (Spanish regime) pangkalahatang nakaayon sa Panitikang Kastila ang panitikang Pilipino sa panahong ito. Ang pinakamatandang tulang Iloko ay mga tula ng pag-ibig na isinalin mula sa Espanyol ninaFrancisco Lopez, isang prayleng Augustinianna noong 1621 ay naglathala ng sariling salin sa Iloko ng Doctrina CristiananiCardinal Bellarmine, ang unang aklat na inilimbag sa Iloko. Makikita ang pag-aaral sa panitikang Iloko sa Gramatica Ilokana na inilathala noong 1895, base sa Arte de la Lengua Iloca, ni Lopez na inilathala naman noong 1627. PEDRO BUCANEG- Ama ng Panitikang at Panulaang Iloko. Si Bucaneg ay may kapansanan sa mata mula pagkabata. Siya ang sumulat sa epikong Biag ni Lam-ang("Life of Lam-ang") noong ika-17 dantaon. Noong ika-18 dantaon, kinakitaan ang Panitikang Ilokano ng pag-unlad sa pamamagitan ng mga misyonaryo na gumamit ng panitikan sa pagpapalaganap ng Kristiyanismo. Fr. Jacinto Rivera (Sumario de las Indulgenciasin 1719) at angPasion, salin ng sermon ni St. Vincent Ferrer sa Iloko ni Fr. Antonio Mejia noong 1845. Ika-19 dantaon- LEONA FLORENTINO, "National Poetess of the Philippines" "mother of Philippine women's literature" at "bridge from oral to literary tradition." FR. JUSTO CLAUDIO FOJAS (Ilokano secular priest)- sumulat ng mga nobena, prayerbooks, catechism, metrical romances, mga drama, mga talambuhay, isang diktionaryo ng Iloko-Spanish at gramatika ng Espanyol (Spanish grammar). ISABELO DE LOS REYES- anak ni Leona Florentino na sumulat ng mga tula, kwento, folklore, mga pag-aaral, at mga artikulong pampulitika at panrelihiyon. Ipinakilala ang ANG COMEDIA, kilala rin bilang moro-moro, at ang zarzuela. Ang moro-moro ay itinatanghal na nagpapakita ng labiyano at Muslim. Nagmula sa skrip ang mga korido ang komedya gaya ng Principe Don Juan,Ari Esteban ken Reyna Hipolita,Doce Paris,Bernardo Carpio at Jaime del Prado. Malaki ang naitulong ni Marcelino Mena Crisologo sa pagpapalaganap ng zarzuela sa Vigan,Ilocos Sur. Isinulat ni Pascual Agcaoili y Guerrero (18801958) ng Ilocos Norteang"Daguiti Agpaspasukmon Basi."Nakilala rin si Isaias R. Lazo (18871983) ng San Vicente, Ilocos Sur sa pagsulat ng comedia and zarzuela. Taong 1892- naiprinta ang Unang Nobelang Iloko na isinulat ni Fr. Rufino Redondo, isang prayleng Augustinian friar na pinamagatang "Matilde de Sinapangan." Isinulat naman ni Don Quintin Alcid ang nobelang"Ayat, Kaanonto Ngata?"("Love, When Shall it Be?").

Video compact discs of some popularIlocanofolk songs. After, the Tagalogs, theIlocanoshas the best preserved repertoire offolk songsin thePhilippines. Arturo Centeno ng Vigan, Ilocos Sur sumulat ng 3 nobela "Apay a Di Mangasawa?"("Why Doesn't He Get Married?"),"Dispensara"and"Padi a Puraw Wenno Naamo a Kibin"("A White Priest or a Good Guide").Panitikang Iloko ng ika-20 dantaon Ang ilan sa mga panitikan ng dantaon ay "Biag ti Maysa a Lakay, Wenno Nakaam-ames a Bales"("Life of an Old Man, or a Dreadful Revenge") by Mariano Gaerlan (1909);"Uray Narigat no Paguimbagan"("Improvement Despite Obstacles") by Facundo Madriaga (1911);"Mining Wenno Ayat ti Cararua"("Mining or Spiritual Love") ni Marcelino Pea Crisologo (1914);"Nasam-it ken Narucbos nga Sabong dagiti Dardarepdep ti Agbaniaga"("Sweet and Fresh Flower of a Traveller's Dreams") ni Marcos E. Millon (1921);"Sabsabong ken Lulua"("Flowers and Tears") ni R. Respicio (1930);"Apay a Pinatayda ni Naw Simon?"("Why Did They Kill Don Simon?") UNANG NAKILALANG NOBELANG DETECTIVE ng Panitikang Iloko niLeon C. Pichay(1935);"Puso ti Ina"("A Mother's Heart") ni Leon C. Pichay (1936). MagasingBannawag, sister publication ngLiwayway,BisayaandHiligaynon, inilimbag noong Nov. 3, 1934 humikayat sa mga manunulat/makatang Iloko para magsulat ng mga akdang pampanitikan. 1947- Ang nilalaman ng Bannaway ay tungkol sa mga karanasan ng mga mamamayan sa pananakop ng mga Hapon. 1954 Si Mercedes F. Guerrero ng Manuel L. Quezon Educational Institution (now MLQU) ay gumawa ng masteral thesis na pinamagatang "Critical Analysis of the Outstanding Iloco Short Stories Published in the Bannawag from 1948 to 1952." Inilathala naman ni Dr.Marcelino A. Foronda, Jr.noong 1967 ang"Dallang: An Introduction to Philippine Literature in Iloko" na tumatalakay sa mga katangian ng mga Iloko. 1961- Naglunsad angBannawagng Paligsahan sa Pagsulat upang payabungin pa ang panitikang Iloko. Ang mga hurado ay sina Prof.Santiago Alcantarang National University, Prof.Angel C. AndenngManuel L. Quezon University, at Dr. Marcelino A. Foronda, Jr. ng De La Salle University-Manila. Tumagal ang paligsahan na ito hanggang 1970. Mga Halimbawa ng mga kasabihang Iloko:Ilocano: Ti nasadot a baro kas karne a nadangro.English: A lazy young man is like a foul-smelling meat.Ilocano: Ti saan a matimtemek, nauyong no makaunget.English: A quiet person is slow to anger but terrible when aroused.Ilocano: Awan ti basol nga haan nga masinger.English: No debt remains unpaid.Ilocano:Dika agkapkapoy no bassit ti inapoy; dika agnengnengneng no bassit ti diningdeng.English: Dont be too slow if theres only a little rice, dont be too shy if theres only a little viand.Ilocano:Nasayaat man ti banag isu saan uray inton kaano met maladaw.English: A good thing is never too late.Ilocano:Nasayaat a babai isu gatad ad-ado ngem ti kagat ti aso.English: A good woman is worth more than rubies.Ilocano: Kalpasan a gumatang agpaay a maysa atid-dug a panawen isu a murdong iti panaggatang.English: After shopping for a long time, he ended up with a poor purchase.Ilocano:Ti panang-ipateg ken nataengan ti tao isu nga kayat iti maysa a birurukong dayta agkaradap.English: The love of an old man is like a snail that crawls.Ilocano:Rag-o isu agnanayan iti guardia asideg iti ladingit.English: Joy is always guarded by sorrow.Ilocano: Aramiden iti awan ti ikabel iti ruar nga maipang-gep inton bigat ania dakayo mabalin.English: Do not put off for tomorrow what you can do today.Ilocano: Ania ti kinapudno nga maipanggep iti maysa nga tao, kaano nu isu na ket dakes a panangal-lukoy met amin tayo.English: What is truth about a man, when he is a bad influence to all of us.Ilocano: Imnas ti kunan isu nga pagrukbaben iti pangnga-eddeng.English: Beauty they say is a subjective judgement.Ilocano: Sumagmamano iti libro ag tilmonen, ket man-mano tapno agngal-ngal ken natakneng.English: Some books are to be tasted, others to be swallowed, and few are to be chewed and digested.Ilocano: Agbasa iti aramid iti napunno nga tao makisango ket sagana dyay tao nga agsurat ken awan kurang na nga tao.English: Reading makes a full man, confering a ready man and writing an exact man.MGA BUGTONG BURBURTIA

No sibibiag may-ayatNo matay maibibitin--Tabako

Adda imbitin ko nga ugingTangtangaden ti ubbing--Lumbay

No bigat lussokNo rabii takop--bintana

MGA AWITING BAYAN/ AWIT NG PAG-IBIGDUNGDUNGUEN KANTODungdunguen kanto unay unay,Indayonen kanto iti sinamayTultuloden kanto nalumanayPagamuanen inka mailibay

Apaman nga inkanto makaturogIyabbongkonto ta rupam daytoy paniok.Tapnon dinakanto kagaten ti lamokKen maimasmonto't maturog.

*Annay, pusok, annay, annay,Nasaem, naut-ut la unay.Itdem kaniak ta pannaranayTa kaasiak a maidasay.

PAMULINAWENPamulinawenPusok indengam manToy umas-asugAgrayod'ta sadiam.Panunotem manInka PagintutulnganToy agayat, agukkoy dita sadiam.Essem nga diak malipatanTa nasudi unay a nagan,Uray sadin ti ayan,Lugar sadino man,Aw-awagan di agsardayTa naganmo kasam-itan.No malagipka, pusok ti mabang-aran.

Adu a sabsabong, narway a rosrosasTi adda't ditoy a di nga mabuybuya,Ngem awan man laeng ti pakaliwliwaanNo di dayta sudim ken kapintas.Aywen, biagko, indengam man.Iyasasokko nga inaldawTa diak to a kayatTi sabali nga imnasSika laeng, o, biagkoIta ken uray tanemmanNo malagipka, pusok ti mabang-aran.

Dakay nga ububbing,Didakam' tultuladenTa dakkel kamin nga agiinnaremTa ituloyyo ta panagadalyoTapno inkay magun-odKakaligumanyo

Essem nga diak malipatanTa nasudi unay a nagan,Uray sadin ti ayan,Lugar sadino man,Aw-awagan di agsardayTa naganmo kasam-itan.No malagipka, pusok ti mabang-aran.No malagipka, pusok ti mabang-aran.

MANANG BIDAY

Manang Biday, ilukat mo manTa bintana ikalumbabamTa kitaem toy kinayawanAy, matayakon no dinak kaasian

Siasinnoka nga aglabaslabasDitoy hardinko pagay-ayamakAmmom ngarud a balasangakSabong ni lirio, di pay nagukrad

Denggem, ading, ta bilinenkaTa inkanto diay sadi dayaAgalakantot bungat manggaKen lansones pay, adu a kita

No nababa, imo gaw-atenNo nangato, dika sukdalenNo naregreg, dika pidutenNgem labaslabasamto met laeng

Daytoy paniok no maregregkoTi makapidut isublinantoTa nagmarka iti nagankoNabordaan pay ti sinanpuso

Alaem dayta kutsilioTa abriem toy barukongkoTapno maipapasmo ti guramKaniak ken sentimiento

C. PANITIKANG ILOKO SA KONTEMPORARYONG PANAHON

Ang wikang Iloco ngayon, bukod sa gamit nito bilang lingua franca ng Hilagang Luzon, ay kinikilala rin bilang Heritage Language ng Estado ng Hawaii. Ito ay sa kadahilanang nakararami sa mga Filipino-Americans ay may dugong Ilocano at sa kadahilanan ding marami sa mga nauna nang sakada(mga Pilipinong nagpunta sa Amerika noong panahon ng pananakop) ay dugong Ilocano at hindi nakapagsasalita ng Tagalog. Samakatuwid, mas nakararaming Filipino-Americans ang may lahing Ilocano at nakapagsasalita ng Ilocano, bagamat ang mga bagong henerasyon ngayon ay marunong kahit papano sa Tagalog. Idagdagpa diyan na sa loob ng libu-libong taon ay napayaman pa ang bokabularyo ng wikang ito. Sa katotohanan, tinatayang ang Iloco ang pinakamatandang wika sa Pilipinas at isa sa mga may pinakamayamang bokabularyo. Sa katotohanan, sinasabi ng mga eksperto na ang wikang Iloco ay may kompletong bokabularyo bago pa dumating ang mga Kastila ngunit ito'y nawala dahil sa gahum ng wikang banyaga. Tunay na mayaman ang wikang Iloco dahil may mga salita itong panumbas sa ibang dayuhang salita na hindi naman natutumbasan ng Tagalog, ang kinikilalang lingua franca raw ng Pilipinas. Isa na diyan ay ang region, na tinatawag na rehiyon ng mga Tagalog, ngunit sa mga Ilocano ay deppaar. Sa Honululo ngayon ay may sinimulang layunin ang mga anak at kaapuapuhan ng mga naunang sagada. Ito ay ang pagpapalawak ng salitang Ilocano at ang paghihikayat sa mga Ilocano sa Pilipinas na ito ay gamitin at ituro sa mga anak. Idagdag pa na ang wika ay itinuturo sa Unibersidad ng Hawaii bilang isang kurso. Wala silang kurso para sa Tagalog. Ang Ilocano ang tanging Wika sa Pilipinas na kinikilala bilang Heritage Language sa Hawaii. Tinataya ring may humigit-kumulang na 20 milyon native speakers ang Ilocano sa buong mundo. Maraming mga manunulat na Iloko ang nakapaglathala ng kanilang mga aklat sa ibayong bansa. Isa sa mga pinakapopular sa kanila ay si Carlos Bulosan, isang migranteng Iloko na galing ng Pangasinan. Isa rin si F. Sionel Jose, isang internasyonal na manunulat na kinilala sa kanyang Rosales saga, limang nobela tungkol sa angkang Ilokano. Isinalin ang nobelang ito sa 22 wika. Marami ring manunulat na Iloko ang nanalo sa Gawad Palanca. Kabilang dito sinaReynaldo A. Duque, Ricarte Agnes, Aurelio S. Agcaoili, Lorenzo G. Tabin, Jaime M. Agpalo Jr., Prescillano N. Bermudez, William V. Alvarado, Maria Fres-Felix, Clarito G. de Francia, Arnold Pascual Jose, Eden Aquino Alviar, Severino Pablo, Ariel S. Tabag, Daniel L. Nesperos,Roy V. Aragon, Danilo Antalan, Joel B. Manuel, Bernardo D. Tabbada, Noli S. Dumlao at iba pa.Mga Aklat Pambata Ti Bantay A Nagayat Iti Maysa A Billitmula sa orihinal na kwentong The Mountain That Loved A BirdniAlice McLerran. Akda ni Eric Carle, isinalin sa Iloko ni Herminio S. Beltran, Jr.at inilarawan ni Beaulah Pedregosa Taguiwalosa pamamagitan ng pagguhit ng mga lugar sa bansa.The GUMIL - Gunglo dagiti Mannurat nga Ilokano On October 19, 1968 Binuo ang GUMIL Filipinas(Ilokano Writers Association of the Philippines) saBaguio City.Si Arturo M. Padua, dating mayor ng Sison, Pangasinan ang nahalal na presidente. Nanumpa ang mga opisyal kay dating PangulongFerdinand E. Marcos.

1. Mga Nagpapayaman ng Panitikang Ilokoa. Indigenous/ Ilokano CommunityIto ang wikang gamit (lingua franca) ng halos kabuaan ng HilagangLuzonlalo na saRehiyon ng Ilocos, saLambak ng Cagayanat sa maraming bahagi ngAbraatPangasinan. Marami ring mga nagsasalita ng Iloko saNueva Ecija,Tarlac,Mindoroat sa ilang lalawigan saMindanao.

b. Ilokano ng Cordillera Administrative Region (CAR)Ang wikang Iloko ay nagsisilbing bridge language ng CAR. Dahil sa dami ng mga dayalek sa rehiyong ito, malaking tulong ang ginagampanan ng Iloko. Sa katunayan, malaking tungkulin ang kanilang ginagampanan sa pagyabong ng wikang ito- mula sa larangan ng pagtangkilig hanggang sa paglikha ng mga panitikan sa wikang Iloko.

Ni KUAROG ken tata badong

Lampitok

c. Mga Iloko sa Ibang BansaPatuloy sa pagpapayaman ng panitikang Iloko ang mga Ilokano expats. Sinasabayan nila ang paglaganap ng internet at mga social networking sites upang patuloy na gamitin at tangkilikin ang panitikang Iloko, at higit sa lahat, lumikha ng mga inobasyon upang patuloy na umunlad ang panitikan.

2. Mga Patunay ng Pagyabong ng Panitikang Ilokoa. Komedyang Iloko

b. Tulang LirikoPatuloy ang paglaganap ng mga awiting Iloko. Ang ilan sa mga tulang liriko na ito ay ang mga sumusunod.

c. Mga Limbag na Pahayagan at Magasin sa Wikang Ilokano

Malaki ang gampanin ng magasing Bannawagsa pag-unlad ng panitikang Iloko. Maliban sa magasing ito, nakatulong din ang mga drama sa radyo na patuloy na gumagamit ng wikang Iloko na sumasahimpapawid sa mga istastyong lokal gaya ng Bombo Radyo na may mga sangay sa ibat ibang sentrong panrehiyon, at ang mga iba pang pribadong istasyon gaya ng DZWT at DZWR ng Baguio City, DZAG ng Agoo, La Union at iba pa. Ang mga ito ay naglalathala at nagsasahimpapawid ng mga poems (daniw), short stories (sarita), novels (nobela), essays (salaysay), comics, biographies, folktales at marami pang iba.

d. Wikang Iloko sa Senaryong Internasyonal Maraming mga websites ang aktibo sa pagpapaunlad ng panitikang Iloko. Narito ang mga halimbawa.

c.1 (http://manoa.hawaii.edu/ilokano/affiliations/nakem.html)Nakem International Conference

c.2 http://ilocanoyork.com/post/journal/poems/Halimbawa ng mga artikulo sa website na ito:AG-ABROADAK KUMA, ASAWAKOur Ilocana contributor is a serious blogger, educator, and a graduate of the UP-Dilimans Department of English and Comparative Literature (DECL), aCenter of Excellence in Literature and in the English Language in the Philippines.She writes in Tagalog, Ilocano and English.The poem is a dialogue between a husband and wife that was mainly carried by text messenging. It shows conflicting views with the wife offering a more conservative stance while the husband, inspired by a balikbayan friend, contemplates working abroad for better opportunities.Agur-urayak kengka, simmangpetIti text mo kenyak,Maka-abroad ak tu man met kuma asawakDattuyak gayyem ko, naggapu idiay Dallas.

Mayat ngatan ti bumaknangAgay-ayab pay isuna idiay bistruanNaganas ngatan a maygatangakKanayon a litson ti pamilyak nga awidan.

In-reply ko met: Mayat dayta a arapaapNgem ana ngatan ti lid-liday nanu haan agkakadwa?Mayaten a makaawid ka, nasalun-at,Naragsak tayo nga ag-iinnisturya.

Idi kuwan, nagsipngetenKinnit ti lamok ti kadwa mi dagiti annak mo idiay ruarenGasyan kami maturugenIdi simmangpet ka- napnek ka ti araken.

Ti abroad ket mayat, aglalo nu maysa a bakkatNgem ti simple a biag, haan ko pay la isukatNu laeng ti papanan na ti ado nga kuwarta ket kastaAy haanen- nu agur-uray met latta ti pamilya.

Dimo ammo iti darasko nga nangipalpas,sangwanan ti pag-pagay, arakup ti angin nga pariira palamuyuten napnu ti init ken ayatayti pagbadum kuma inton bigatnu rubwatak ti nagaget a rumaep nga asawak.

September 2011

MGA SANGGUNIANhttps://ph.news.yahoo.com/blogs/the-inbox/keeping-alive-pangasinan-language-190936538.htmlhttp://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=1318581&page=2http://www.pangasinan.gov.ph/2013/02/2nd-pangasinan-literary-contest-now-open/https://docs.google.com/file/d/0ByVFvKzo7XnoUm9lMnFVYmVuczA/edit?pli=1http://ilocanoyork.com/http://iloko.tripod.com/Ilocano.htmlhttp://tl.wikipedia.org/wiki/Pedro_Bukaneg