NOWA UMOWA KAPITAŁOWA BAZYLEJSKIEGO KOMITETU …rf.edu.pl/uploads/media/Transformacja_Gospodarki_nr111_01.pdf · Analiza znaczenia filaru III dla bezpieczeństwa banków ... Minimalne

Transformacja Gospodarki Nr 111 1

NOWA UMOWA KAPITAŁOWA

BAZYLEJSKIEGO KOMITETU

NADZORU BANKOWEGO

– KONSEKWENCJE DLA GOSPODARKI

I SEKTORA BANKOWEGO W POLSCE

Redakcja naukowa

Ryszard Wierzba

Małgorzata Iwanicz-Drozdowska

Błażej Lepczyński

Raport z badań

sfinansowanych przez Komitet Badań Naukowych w ramach projektu

zarejestrowanego pod numerem 2 H02C 071 22.

Gdańsk 2004

Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową2

REDAKTORZY SERII:

dr Janusz Lewandowski

dr Jan Szomburg

RECENZENT:

Prof. dr hab. Bogusław Pietrzak

Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową

80-227 Gdańsk, ul. Do Studzienki 63

tel. 341-15-35, 341-39-77

fax 341-06-20

ISSN 0867-4167

WYDANIE I

NAKŁAD 500 egz.

Skład komputerowy: Adam Kamiński


SPIS TREŚCI

1. WSTĘP ......................................................................................................................... 7Ryszard Wierzba

2. STANOWISKO INSTYTUTU BADAŃ NAD GOSPODARKĄ RYNKOWĄW ZAKRESIE WPŁYWU NOWEJ UMOWY KAPITAŁOWEJNA GOSPODARKĘ POLSKĄ I POLSKI SEKTOR BANKOWY ............................ 9Małgorzata Iwanicz-Drozdowska, Błażej Lepczyński2.1. Wstęp .................................................................................................................... 92.2. Nowa Umowa Kapitałowa – szanse i zagrożenia ............................................... 112.3. Rekomendacje Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową w zakresie Nowej

Umowy Kapitałowej ........................................................................................... 13

3. WPŁYW ZMIAN W BAZYLEJSKICH REGULACJACHOSTROŻNOŚCIOWYCH NA ATRAKCYJNOŚĆ I STABILNOŚĆ POLSKI– REKOMENDACJE DLA POLSKIEJ POLITYKI GOSPODARCZEJ ................. 17Ryszard Kokoszczyński3.1. Wprowadzenie .................................................................................................... 173.2. Ewolucja międzynarodowych regulacji ostrożnościowych ................................ 183.3. Generalne oceny Nowej Umowy Kapitałowej i jej skutków.............................. 223.4. Skutki Nowej Umowy Kapitałowej dla Polski ................................................... 263.5. Wnioski i rekomendacje ..................................................................................... 28

4. EFEKTYWNOŚĆ BANKÓW W POLSCE NA TLE BANKÓW W KRAJACHUNII EUROPEJSKIEJ W ŚWIETLE NOWEJ UMOWY KAPITAŁOWEJKOMITETU BAZYLEJSKIEGO.............................................................................. 31Jan Szambelańczyk (współpraca: M. Mielnik, M. Ławrynowicz)4.1. Wprowadzenie .................................................................................................... 314.2. Przegląd badań nad efektywnością banków na rynkach krajów Unii Europejskiej .... 394.3.Szacowanie wpływu Nowej Umowy Bazylejskiej na adekwatność kapitałową

banków spółdzielczych ....................................................................................... 494.4. Efektywność banków spółdzielczych w Polsce i Niemczech............................. 574.5. Uwagi końcowe .................................................................................................. 60

5. BEZPIECZEŃSTWO POLSKIEGO SEKTORA BANKOWEGO NAEUROPEJSKIM RYNKU BANKOWYM W ŚWIETLE NOWEJ UMOWYKAPITAŁOWEJ KOMITETU BAZYLEJSKIEGO ................................................. 63Małgorzata Iwanicz-Drozdowska5.1. Wprowadzenie .................................................................................................... 635.2. Analiza znaczenia Nowej Umowy Kapitałowej dla zarządzania bankiem ........ 655.3. Analiza znaczenia zmiany zasad pomiaru ryzyka dla bezpieczeństwa banków ... 695.4. Analiza znaczenia skonsolidowanego podejścia do oceny adekwatności

kapitałowej dla bezpieczeństwa banków ............................................................. 76


5.5. Analiza znaczenia filaru II dla bezpieczeństwa banków .................................... 795.6. Analiza znaczenia filaru III dla bezpieczeństwa banków ................................... 815.7. Wnioski końcowe ............................................................................................... 82

6. OCENA WPŁYWU NOWYCH BAZYLEJSKICH REGULACJIOSTROŻNOŚCIOWYCH NA BANKOWOŚĆ KORPORACYJNĄW PERSPEKTYWIE ŚREDNIOOKRESOWEJ ....................................................... 87Małgorzata Iwanicz-Drozdowska6.1. Wprowadzenie .................................................................................................... 876.2. Analiza znaczenia rozwiązań NUK dla rozwoju bankowości korporacyjnej ..... 896.3. Nowa Umowa Kapitałowa a procykliczność działalności kredytowej............... 956.4. Analiza znaczenia struktury rynku finansowego dla rozwoju bankowości

korporacyjnej ..................................................................................................... 1026.5. Wnioski końcowe ............................................................................................. 106

7. OCENA WPŁYWU NOWYCH REGULACJI KOMITETU BAZYLEJSKIEGONA ROZWÓJ RYNKU BANKOWEGO W PERSPEKTYWIEŚREDNIOOKRESOWEJ ........................................................................................ 107Paweł Dziekoński7.1. Wprowadzenie .................................................................................................. 1077.2. Rozwój koncepcji adekwatności kapitałowej banków ..................................... 1117.3. Regulacje adekwatności kapitałowej w Polsce................................................. 1127.4. Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa – znaczenie i główne obszary zmian ..... 1127.5. Minimalne wymogi kapitałowe z tytułu ryzyka kredytowego

i operacyjnego ................................................................................................... 1137.6. Nadzór bankowy i dyscyplina rynkowa............................................................ 1337.7. Podsumowanie .................................................................................................. 135ZAŁĄCZNIK: Dlaczego Komitet Bazylejski preferuje bankowość detaliczną? .... 139

8. ZMIANY W REGULACJACH OSTROŻNOŚCIOWYCH A HARMONIZACJANADZORU BANKOWEGO W UNII EUROPEJSKIEJ ........................................ 145Małgorzata Iwanicz-Drozdowska8.1. Wprowadzenie .................................................................................................. 1458.2. Harmonizacja regulacyjna ................................................................................ 1468.3. Harmonizacja instytucjonalna .......................................................................... 1528.4. Harmonizacja analityczna ................................................................................. 1648.5. Harmonizacja informacyjna .............................................................................. 1678.6. Wnioski końcowe ............................................................................................. 168

9. AGENCJE CREDIT-RATINGU W PROCESIE POZYSKIWANIA KAPITAŁUNA MIĘDZYNARODOWYM RYNKU FINANSOWYM. IMPLEMENTACJACREDIT-RATINGU W REGULACJACH OSTROŻNOŚCIOWYCHDOTYCZĄCYCH SEKTORA BANKOWEGO ..................................................... 171Danuta Dziawgo9.1. Wprowadzenie .................................................................................................. 1719.2. Agencje credit-ratingu na rynku papierów wartościowych .............................. 172


9.3. Scenariusze rozwoju rynku usług credit-ratingu w Polsce ............................... 1879.4. Propozycje nowych regulacji prawnych w ramach Nowej Umowy

Kapitałowej ....................................................................................................... 1899.5. Ocena propozycji Komitetu Bazylejskiego w zakresie wykorzystania ocen

credit-ratingu do obliczania kapitału regulacyjnego w bankach ....................... 191

10. UREGULOWANIA DOTYCZĄCE SEKURYTYZACJI W UMOWIEBAZYLEJSKIEJ ...................................................................................................... 201Mariusz Chmielewski

SPIS TABEL ................................................................................................................. 207

SPIS RYSUNKÓW ...................................................................................................... 209



1. WSTĘP

W ostatnich latach nasila się w skali światowej proces globalizacji, który obejmujeróżne dziedziny życia gospodarczego i społecznego. Jednym z elementów tego procesu sącoraz liczniejsze i silniejsze powiązania pomiędzy systemami bankowymi poszczegól-nych krajów. Coraz więcej banków nie ogranicza swojej działalności tylko do terytoriumdanego kraju, ale podejmuje działania w innych krajach. Powstają instytucje bankoweo charakterze międzynarodowym. Zjawiskom tym towarzyszy jednak wzrost ryzyka w skaliglobalnej. W konsekwencji zwiększa się zagrożenie stabilności systemów bankowych.Zaistniała sytuacja sprawia, iż w skali światowej podejmowane są działania mające nacelu zwiększenie stabilności i bezpieczeństwa systemu bankowego oraz w celu zrówno-ważenia w maksymalnym stopniu warunków konkurencji w ramach tego systemu.

Ważnym elementem tych działań jest proces doskonalenia bankowych regulacji ostroż-nościowych zawartych w pierwszej Umowie Kapitałowej przez Bazylejski Komitet Nad-zoru Bankowego.

W czerwcu 1999 roku Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego opublikował projektNowej Umowy Kapitałowej, która ma uwzględniać aktualne i przyszłe uwarunkowaniafunkcjonowania systemów bankowych. Umowa ta, po jej przejściu, zostanie przetranspo-nowana do prawa europejskiego w formie odpowiedniej dyrektywy i stanie się obowiązu-jąca również dla Polski.

Trwająca już od pięciu lat dyskusja nad kolejnymi wersjami projektu Nowej Umo-wy Kapitałowej, okazała się bardzo kontrowersyjną. Kontrowersje wynikają przedewszystkim stąd, iż projektowane do przyjęcia postanowienia Umowy miałyby niejed-nakowy wpływ na funkcjonowanie banków i gospodarek poszczególnych krajów.Postanowienia Nowej Umowy Kapitałowej, które znajdą odzwierciedlenie i uszczegó-łowienie w dyrektywie Unii Europejskiej, będą wywierały duży wpływ na funkcjono-wanie polskiego systemu bankowego, który w znacznym stopniu jest odpowiedzialnyza gromadzenie oszczędności i ich efektywną alokację. Od jakości funkcjonowania pol-skiego sektora bankowego, w znacznym stopniu zależeć będzie atrakcyjność inwesty-cyjna naszego kraju.

W Instytucie Badań nad Gospodarką Rynkową w Gdańsku już od kilku lat trwająprace badawcze dotyczące konstrukcji Nowej Umowy Kapitałowej. W ostatnich dwóchlatach prace te realizowane były w ramach projektu badawczego zatytułowanego „Ten-dencje w zakresie regulacji ostrożnościowych i ich skutki dla banków i gospodarki” fi-nansowanego przez Komitet Badań Naukowych (projekt nr 2 H02C 071 22)


Celem projektu było przygotowanie propozycji polskiego stanowiska w zakresiewpływu zmian w bankowych regulacjach ostrożnościowych na gospodarkę polską i pol-ski sektor bankowy oraz wypracowanie rekomendacji zgodnych z polską racją stanu. Osobyuczestniczące w badaniach, analizując propozycje nowych regulacji ostrożnościowychw sektorze bankowym, starały się odpowiedzieć na pytanie: na ile regulacje te wpłyną nazmianę oceny atrakcyjności inwestycyjnej Polski oraz polskich banków przez inwesto-rów? Wyniki tych badań zaprezentowane zostały w niniejszej publikacji. Oddając do rąkCzytelników kolejną publikację naukową Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkowąw Gdańsku wyrażam nadzieję, iż treści w niej zawarte będą przydatne w opracowaniupolskiego stanowiska dotyczącego proponowanych w projekcie Nowej Umowy Kapitało-wej regulacji ostrożnościowych dla sektora bankowego, a jednocześnie stanowić będąpewien wkład w badania naukowe dotyczące funkcjonowania polskiego i międzynarodo-wego systemu bankowego.

Ryszard Wierzba

Gdańsk, luty 2004


2. STANOWISKO INSTYTUTU BADAŃ NAD GOSPODARKĄRYNKOWĄ W ZAKRESIE WPŁYWU NOWEJ UMOWYKAPITAŁOWEJ NA GOSPODARKĘ POLSKĄ I POLSKI SEKTORBANKOWY*

Małgorzata Iwanicz-Drozdowska, Błażej Lepczyński

2.1. Wprowadzenie

Obecnie powszechnie obowiązującym standardem w zakresie pomiaru adekwatnościkapitałowej banków jest Bazylejska Umowa Kapitałowa (International convergence of

capital measurement and capital standards) z 1988 roku, w której zaproponowano jakomiarę adekwatności współczynnik wypłacalności, będący relacją funduszy własnych doaktywów i zobowiązań pozabilansowych ważonych ryzykiem. Istotną słabością takiegosposobu pomiaru adekwatności kapitałowej było objęcie nim tylko ryzyka kredytowego.Nie uwzględniono innych rodzajów ryzyka, a w szczególności ryzyka rynkowego, które-go znaczenie istotnie wzrosło w latach dziewięćdziesiątych wraz z postępującą globaliza-cją i liberalizacją rynków finansowych. Nowelizacja umowy kapitałowej (Amendment to

the capital accord to incorporate market risks) ze stycznia 1996 roku wprowadziła dopomiaru adekwatności kapitałowej banków ten rodzaj ryzyka.

Standardy w zakresie pomiaru adekwatności kapitałowej Bazylejskiego Komitetu Nad-zoru Bankowego znalazły odzwierciedlenie w regulacjach Unii Europejskiej. Początkowokwestie te były zawarte w Dyrektywie 89/647/EEC oraz Dyrektywie 93/6/EEC w sprawieadekwatności kapitałowej instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych (tzw. CAD - Capi-

tal Adequacy Directive). Dyrektywa CAD została następnie znowelizowana w 1998 roku(tzw. CAD II). Obecnie współczynnik wypłacalności instytucji kredytowych jest regulowa-ny w Dyrektywie 2000/12/EC oraz we wspomnianych już Dyrektywach CAD.1

Od 1999 roku Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego opracowuje nowe standardykapitałowe dla banków – tzw. Nową Umowę Kapitałową (New Basel Capital Accord,

Basel II), której ostateczną wersję zamierza przedstawić do połowy 2004 roku.

W Nowej Umowie Kapitałowej (zwanej też Bazyleą II) zakłada się, że pomiar ade-kwatności kapitałowej będzie oparty na trzech filarach:

* Tekst w rozszerzonej wersji opublikowany został w pierwszej części „Niebieskiej Księgi” PFSL nr 5,Liberalizacja i integracja rynku usług finansowych w Unii Europejskiej, IBnGR, Gdańsk 2003.

1 Zob. A. Kawulski, B. Smykla: Nadzorcze normy ostrożnościowe według znowelizowanej ustawy Pra-wo bankowe na tle regulacji Unii Europejskiej (aspekty prawne), Zeszyt nr 156, Seria Materiały i Studia,Narodowy Bank Polski, Warszawa, marzec 2003, s. 23-24.


• minimalnych wymogach kapitałowych, obejmujących ryzyko kredytowe, rynkowei operacyjne,

• nadzorczym badaniu adekwatności kapitałowej,

• dyscyplinie rynkowej.

Nowa Umowa Kapitałowa (NUK) uważana jest za bazę dla nowych regulacji UE2.Dotychczasowe propozycje pozwalają na stwierdzenie, że będzie ona kluczowym ele-mentem nowej globalnej architektury finansowej i jest szczególnie ważna dla krajów, wktórych banki ponadnarodowe stanowią istotny element systemu finansowego. Nowametodologia adekwatności kapitałowej odnosi się bowiem w szczególności do bankówprowadzących działalność międzynarodową (intencja Komitetu Bazylejskiego), przy czymw rozwiązaniach UE ma mieć ona zastosowanie do wszystkich banków.

Wprowadzenie Nowej Umowy Kapitałowej będzie sprzyjało stabilności i przejrzy-stości europejskich systemów bankowych w warunkach ich integracji oraz niwelowałoryzyka, szczególnie w odniesieniu do krajów słabszych. Z Nowej Umowy Kapitałowejwynika bowiem, że:

• regulacje będą dotyczyły przede wszystkim banków prowadzących działalność w skalimiędzynarodowej,

• w systemie bankowym utrzymany zostanie obecny ogólny poziom kapitału,

• nowe uregulowania będą obejmować ryzyka w sposób bardziej wszechstronnyi precyzyjny niż obecnie,

• przyczyni się ona do stworzenia równych warunków konkurencji,

• ulegnie zwiększeniu przejrzystość holdingów ponadnarodowych, w szczególnościpoprzez:

- zachętę do ujawniania struktury i procesu alokacji kapitału ekonomicznego,

- publiczne ujawnianie informacji dotyczących poziomu narażenia na ryzyko, w tymstrategii zarządzania ryzykiem,

- publiczne udostępnianie informacji o strukturze kapitału, cechach wykorzystywa-nych instrumentów kapitałowych.

• możliwie dużo odpowiedzialności za kontrolę ryzyka zostanie przekazane nadzoro-wanym instytucjom.

Elementy te w naszej opinii przemawiają za korzystnym wpływem proponowanychregulacji na bezpieczeństwo systemów bankowych w krajach dokonujących transforma-

2 Por. p. 12 i dalsze w: Working Document of the Commission Services on Capital Requirements forCredit Institutions and Investment Firms, 18 November 2002.


cji systemowej. Ich wprowadzenie bowiem spowoduje, że wartość kapitału regulacyjne-go zbliży się do kapitału ekonomicznego (lub zrówna się z nim), to zaś spowoduje, że dlapotrzeb oceny działalności banku można będzie powszechnie wykorzystać model RA-ROC (Risk Adjusted Return on Capital)3. Model ten łączy efektywność alokacji kapitałuz ryzykiem i stanowi przejrzystą ocenę ryzyka dla krajów, w których holding posiadaspółki zależne. Ponadto precyzuje oczekiwania inwestorów i uwzględnia normy ostroż-nościowe określone przez instytucje regulacyjne4.

Reasumując można zatem stwierdzić, że ani w interesie Polski, ani krajów UE nieleży kwestionowanie NUK jako propozycji zbyt daleko idącej.

2.2. Nowa Umowa Kapitałowa – szanse i zagrożenia

Nowe standardy kapitałowe z pewnością będą miały istotny wpływ na konkurencyj-ność polskiej gospodarki, przede wszystkim z uwagi na fakt, że alokacja kapitału odbywasię głównie poprzez sektor bankowy. Kluczowe wydaje się pytanie, czy nowe regulacjebazylejskie będą wzmacniać konkurencyjność polskiej gospodarki wpływając na:

• wzrost dostępności kapitału pożyczkowego dla przedsiębiorstw,

• redukcję kosztów pozyskania kapitału przez przedsiębiorstwa.

Proponowany w Nowej Umowie Kapitałowej bardziej precyzyjny niż obecnie pomiar ry-zyka kredytowego powinien poprawić dostępność do kapitału pożyczkowego i zredukowaćkoszt kredytu dla przedsiębiorstw o silniejszym standingu, natomiast pogorszyć pozycję kon-kurencyjną na rynku pozyskiwania kapitału przedsiębiorstw o gorszym standingu. Zapo-biegałoby to możliwemu do wystąpienia zjawisku subsydiowania przez banki słabych finanso-wo firm i w rezultacie poprawiłoby efektywność mechanizmu alokacji kapitału w gospodarce.Dodatkową szansą jest obniżenie standardowej wagi ryzyka ze 100% do 75% dla części ekspo-zycji wobec MSP (mieszczących się w definicji ekspozycji detalicznych).

Wprowadzanie regulacji nadzorczych wiąże się z powstaniem kosztów zarówno spo-łecznych, jak i prywatnych, które docelowo powinny pozwolić na osiągnięcie korzyści(przychodów) także społecznych i prywatnych5. Korzyści społeczne można w przypadkuNUK zdefiniować jako zwiększenie bezpieczeństwa sektora bankowego dzięki lepszemu

3 Rozdz. V niniejszego opracowania: M. Iwanicz-Drozdowska, Bezpieczeństwo polskiego sektora ban-kowego na europejskim rynku bankowym w świetle nowych regulacji ostrożnościowych.

4 A. Moneta: The Allocation of Capital within Transitional Financial Holdings; prezentacja na semina-rium Gdańskiej Akademii Bankowej „Zarządzanie wartością a techniki jej pomiaru - rola rady nadzorczeji zarządu”, Gdańsk 23 maja 2002.

5 Koncepcję wykorzystania krańcowych kosztów/ przychodów prywatnych i społecznych w ocenieregulacji nadzorczych zaproponował B.K.Short: Capital requirements for commercial banks: a survey ofthe issues, IMF Staff Papers, July 1978. Przyjmujemy, że koszty prywatne to koszty ponoszone wyłącznieprzez banki jako podmioty gospodarcze, zaś koszty społeczne to koszty ponoszone przez pozostałe podmio-ty gospodarcze i osoby fizyczne.


pomiarowi ryzyka, bardziej dokładnej analizie profilu ryzyka i adekwatności kapitałowejbanku oraz wykorzystaniu mechanizmów dyscypliny rynkowej, natomiast prywatne –jako poprawę wykorzystania kapitału własnego, na skutek zbliżenia do siebie wartościkapitału regulacyjnego i ekonomicznego. Koszty zaś wynikają przede wszystkim ze zwięk-szenia kosztów sprawowania nadzoru nad działalnością banków oraz kosztów zbieraniai prezentacji dodatkowych informacji w ramach NUK. Ocena tego czy przychody z tytułuwprowadzenia NUK przekraczają koszty może być dokonana jedynie ex post, po kilkulatach funkcjonowania banków w realiach NUK. Z tego względu poniżej zostaną przed-stawione szanse i zagrożenia związane z wprowadzaniem rozwiązań zawartych w NUKz perspektywy banków, nadzorców i z perspektywy społecznej.

Z perspektywy banków za wprowadzaniem zapisów NUK przemawia przede wszyst-kim większa elastyczność rozwiązań w zakresie pomiaru adekwatności kapitałowej i moż-liwość dopasowania wagi ryzyka do kondycji ekonomiczno-finansowej kredytobiorcy.Sztywność wag ryzyka była przez długi czas traktowana jako wada Umowy Kapitałowejz 1988 roku. Dzięki możliwości wykorzystywania wewnętrznych rozwiązań w zakresiepomiaru ryzyka kredytowego do celów nadzorczych może dojść do zunifikowania proce-dur zarządczych i nadzorczych w zakresie zarządzania tym ryzykiem, a także do zbliżeniasię wartości kapitału regulacyjnego i ekonomicznego. Aby być w stanie osiągnąć powyż-sze korzyści banki muszą ponieść koszty na wdrożenie nowych rozwiązań zarówno odstrony metodycznej, jak i informatycznej6. Oprócz tych kosztów poprawiających ogólnezarządzanie bankiem, pojawią się zwiększone koszty sprawowania nadzoru7 i pozyskiwa-nia kapitału przez banki, m.in. z krajów Europy Środkowej i Wschodniej8. Dodatkowonależy mieć na względzie ryzyko modelu, rozumiane tutaj jako potencjalnie niewłaściweszacunki wysokości nieoczekiwanych i oczekiwanych strat, które rzutują na poziom kapi-tału ekonomicznego, przy czym banki będą przeprowadzać tzw. stress testing, aby wery-fikować poziom adekwatności kapitałowej.

Z perspektywy nadzorców najważniejszym argumentem za NUK wydaje się byćwprowadzenie filarów II i III, co umożliwi wykorzystywanie dodatkowych narzędziw zakresie nadzorowania banków. Nadzorcze badanie adekwatności kapitałowej (filar II)da szansę na głębszą analizę profilu ryzyka oraz rekomendowanie bankom utrzymywaniawyższego poziomu adekwatności kapitałowej. Wymaga to jednak poniesienia dodatko-wych kosztów na pozyskanie i wykształcenie kadry nadzorczej (m.in. w zakresie weryfi-kacji modeli) oraz zwiększenia zakresu kontroli. Jako odrębny i niezmiernie ważny pro-blem jawi się rozwiązanie kwestii transgranicznych9.

6 Według szacunków Institute of International Finance w związku z NUK 30.000 banków wyda ok.2,25 mld USD w ciągu 5 lat (za: P. Dziekoński: Nowa Umowa Kapitałowa – konsekwencje dla rynku kredy-towego, Zeszyt nr 164, Seria Materiały i Studia, Narodowy Bank Polski, Warszawa, czerwiec 2003 r.).

7 Niezależnie od sposobu finansowania instytucji nadzorczej, bowiem oprócz środków na finansowa-nie organu nadzorczego w grę wchodzą także koszty udostępniania szerszego zakresu informacji oraz zwięk-szenia zakresu kontroli wobec założeń II filara.

8 Ze względu na zróżnicowanie wagi ryzyka w zależności od ratingu.9 Szerzej: High-level principles for the cross-border implementation of the New Accord, Basel Com-

mittee Publications no. 100, August 2003.


Społeczeństwo może doświadczyć zwiększenia bezpieczeństwa sektora bankowegodzięki rozwiązaniom wprowadzonym w NUK oraz uzyskać szerszy dostęp do informacji.Jednak szerszy dostęp do informacji może wywołać u części uczestników rynku szuminformacyjny ze względu na brak umiejętności odpowiedniej ich interpretacji. Jak wspo-mniano, występuje także ryzyko modelu. Banki i władze nadzorcze będą sprawdzać jakośćmodeli i ich aktualność, ale należy mieć na względzie to, że w przypadku nieskutecznościtakich działań konsekwencje zachwiania bezpieczeństwa będzie – tak jak i dotąd – pono-siło społeczeństwo. Z perspektywy społecznej pozytywnie należy ocenić obniżenie stan-dardowej wagi ryzyka dla ekspozycji detalicznych ze 100% do 75%, co może zwiększyćatrakcyjność kredytów dla gospodarstw domowych oraz małych i średnich przedsiębiorstw,spełniających określone warunki.

2.3. Rekomendacje Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową w za-kresie Nowej Umowy Kapitałowej

Rekomendacja 1

Niewątpliwie integracja rynku finansowego wymusza ujednolicanie regulacji ostroż-nościowych. Z drugiej jednak strony nowo tworzone regulacje ostrożnościowe powinnysprzyjać stabilności i transparentności w warunkach integrującego się rynku finansowe-go. Tymczasem konstrukcja współczynnika wypłacalności nie do końca sprzyja stabilno-ści rynków finansowych. Choć w starej, jak i nowo projektowanej umowie kapitałowej(nawet w wersji z kwietnia 2003 r.) nie jest to wyraźnie sformułowane, to jednak po-wszechnie poziom współczynnika wypłacalności oblicza się w kategoriach netto (po od-jęciu rezerw celowych). Jego poziom zależy więc w pewnej mierze od restrykcyjnościsystemów tworzenia rezerw celowych, przy czym systemy bardziej restrykcyjne mogąbyć niekorzystne z punktu widzenia osiągania poziomu współczynnika wypłacalnościodpowiedniego do prowadzonej działalności.

Ten problem dostrzegła KNB, proponując dwa sposoby wyeliminowania tego efektu,a mianowicie:

1) obliczanie współczynnika wypłacalności w kategoriach brutto,

2) wyłączenie należności, na które utworzono rezerwę celową z rachunku współczynni-ka wypłacalności10.

Te rozwiązania nie wyeliminują jednak nieuczciwej konkurencji między bankami.W warunkach braku jednolitych standardów w zakresie tworzenia rezerw celowych sys-temy mniej restrykcyjne będą wypierały bezpieczniejsze, lecz bardziej asekuracyjne.Wprawdzie w styczniu 2004 r. po wcześniejszych konsultacjach rozpoczętych w listopa-

10 Uwagi do drugiego dokumentu konsultacyjnego „Nowa metodologia adekwatności kapitałowej”wydanego przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego, Komisja Nadzoru Bankowego, www.nbp.pl.


dzie 2003 roku Komitet Bazylejski zaproponował ujmowanie w rachunku wymogów ka-pitałowych wyłącznie nieoczekiwanych strat11, lecz nie stanowi to całkowitego rozwiąza-nia wskazanego powyżej problemu.

Jednym z ważnych celów w ramach prac nad integracją rynków finansowych powinnobyć zatem ustanowienie jednolitych standardów tworzenia rezerw celowych w Unii Euro-pejskiej. Brak propozycji rozwiązania tego problemu w warunkach postępującej integracjirynku finansowego nie będzie sprzyjał podnoszeniu stabilności rynku europejskiego.

W interesie Unii Europejskiej leży zatem jak najszybsze wprowadzenie jednolitychstandardów w zakresie tworzenia rezerw celowych, a także ujednolicenie konsekwencjipodatkowych dla banków, wynikających z ich tworzenia. Trudno wyobrazić sobie, aby naprzyszłym jednolitym rynku kredytowym panowała nieuczciwa konkurencja z powoduróżnych standardów tworzenia rezerw celowych i ich opodatkowania.

Rekomendacja 2

Propozycje zawarte w projekcie Nowej Umowy Kapitałowej Bazylejskiego Komite-tu Nadzoru Bankowego powinny sprzyjać stabilności i przejrzystości systemów banko-wych oraz zredukować ryzyko szczególnie w odniesieniu do krajów słabszych, takich jakPolska, przy założeniu, że ryzyko modelu będzie niskie.

Z punktu widzenia zwiększania stabilności i przejrzystości systemów bankowychpozytywnie należy ocenić propozycje bardziej wszechstronnego i precyzyjnego pomiaruryzyka bankowego. Nowa Umowa Kapitałowa zakłada również, że zostanie utrzymanyco najmniej obecny ogólny poziom kapitału w systemie. Co więcej propozycje NUK mająsię przyczyniać do tworzenia równych warunków konkurencji oraz będą prowadzić dowzrostu przejrzystości holdingów ponadnarodowych, przy założeniu, że podobne regula-cje zostaną zastosowane w sektorze ubezpieczeń (tzw. projekt „Wypłacalność II”).

Wprowadzenie propozycji zawartych w NUK może sprzyjać stabilności i bezpieczeń-stwu polskiego systemu bankowego. W interesie Polski leży zatem traktowanie NUKjako ogólnoświatowego standardu w zakresie pomiaru adekwatności kapitałowej. Struk-tura właścicielska polskiego sektora bankowego, oparta na renomowanych inwestorachstrategicznych, powinna wpływać pozytywnie na wdrażanie w Polsce rozwiązań NowejUmowy Kapitałowej. Wprowadzenie nowych rozwiązań w zakresie pomiaru adekwatno-ści kapitałowej mogłoby jednak rodzić perturbacje dla banków nieposiadających inwe-stora strategicznego.

Rekomendacja 3

Propozycje zawarte w projekcie Nowej Umowy Kapitałowej Bazylejskiego Komite-tu Nadzoru Bankowego w zakresie pomiaru adekwatności kapitałowej zakładają istnieniedwóch sposobów pomiaru ryzyka kredytowego:

11 Szerzej: “Basel II: Significant progress on major issues”, press release, 11 October 2003.


1) opartego na ocenach renomowanych agencji ratingowych, a w przypadku braku ta-kiego ratingu dla danego podmiotu na standardowej wadze ryzyka,

2) opartego na wewnętrznych ratingach (w wersji podstawowej bądź zaawansowanej).

Wobec braku powszechności ocen agencji ratingowych w Polsce przyjęcie propozy-cji polegającej na oparciu oceny ryzyka kredytowego na ratingach zewnętrznych możeokazać się w praktyce niemożliwe. Banki działające w Polsce powinny więc koncentro-wać się na ocenie ryzyka kredytowego opartej na ratingach wewnętrznych, aby w przy-szłości móc osiągnąć korzyści płynące z jednej strony z niższych wymogów kapitało-wych, a z drugiej z możliwości stosowania tej samej metodyki oceny ryzyka kredytowegodo celów nadzorczych i zarządczych.

Rekomendacja 4

Wdrożenie Nowej Umowy Kapitałowej w Polsce spowodowałoby pewne pogorsze-nie zewnętrznych uwarunkowań funkcjonowania banków. Dlatego, biorąc pod uwagę sy-tuację banków w Polsce i krajach w okresie transformacji systemowej, warto zabiegaćo stopniowe dochodzenie do standardów proponowanych w NUK, a w szczególności o niż-sze wagi ryzyka dla należności od banku centralnego i rządów12 i rozłożenie w czasiewprowadzania wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka operacyjnego.

Rekomendacja 5

Nowe europejskie rozwiązania kapitałowe (tzw. CAD III) mają objąć wszystkie in-stytucje kredytowe i instytucje inwestycyjne w rozumieniu prawa unijnego. Oznaczałobyto, że nowe europejskie standardy kapitałowe będą miały w Polsce zastosowanie zarównow odniesieniu do dużych banków – spółek córek międzynarodowych instytucji finanso-wych, banków z większościowym udziałem kapitału polskiego, jak także do banków spół-dzielczych.

Powstaje zatem pytanie, czy w interesie Polski leży objęcie nowymi unijnymi regula-cjami kapitałowymi banków spółdzielczych i małych banków komercyjnych w formiespółek akcyjnych?

Stoimy na stanowisku, że byłoby to rozwiązanie niecelowe. Przemawiają za tym w na-szej opinii co najmniej trzy argumenty:

• koszty wdrożenia nowych rozwiązań byłyby niemożliwe do udźwignięcia dla tychinstytucji i przekraczałyby potencjalne korzyści,

• wdrożenie nowych standardów kapitałowych nie miałoby większego wpływu na wzroststabilności tej części polskiego systemu bankowego,

12 Por. szerzej rozdz. IV niniejszego opracowania: J. Szambelańczyk, współpr. M. Mielnik, M. Ławry-nowicz: Efektywność banków w Polsce na tle banków w krajach Unii Europejskiej w świetle Nowej Umo-wy Kapitałowej Komitetu Bazylejskiego.


• mogłaby ulec w istotny sposób pogorszeniu i tak już słaba pozycja konkurencyjnatych banków.

Uogólniając, objęcie sektora banków spółdzielczych i małych banków komercyjnychnowym reżimem kapitałowym nie przyczyniałoby się do poprawy stabilności polskiegosystemu bankowego. Przeciwnie, mogłoby istotnie pogorszyć i tak słabą pozycję konku-rencyjną tych banków na rynku i rodzić koszty trudne do przewidzenia. Dlatego Polskapowinna więc naciskać na zmianę zakresu podmiotowego propozycji CAD III.


3. WPŁYW ZMIAN W BAZYLEJSKICH REGULACJACHOSTROŻNOŚCIOWYCH NA ATRAKCYJNOŚĆ I STABILNOŚĆPOLSKI – REKOMENDACJE DLA POLSKIEJ POLITYKIGOSPODARCZEJ

Ryszard Kokoszczyński

3.1. Wprowadzenie

W 1988 roku Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego (BCBS) opublikował pierw-szą Umowę Kapitałową1 formułującą zalecenia dotyczące adekwatności kapitałowej ban-ków. Celem tego działania BCBS było nie tylko zwiększenie bezpieczeństwa i stabilnościmiędzynarodowego systemu bankowego, ale i maksymalne możliwe zrównanie warun-ków, na jakich konkurowały ze sobą banki działające na ponadnarodową skalę2. Umowabyła wynikiem kilkuletnich prac Komitetu, na których finalny etap składała się publikacjapropozycji kształtu Umowy w grudniu 1987 roku i dyskusje nad nią zarówno wśród człon-ków BCBS3, jak i wielu innych krajów4.

Pierwsza Umowa Kapitałowa dotyczyła adekwatności kapitałowej – podstawowe jejelementy stanowiły więc samo pojęcie kapitału banku5 i sposób jego mierzenia, określeniewag ryzyka dla aktywów banku oraz określenie minimalnej relacji kapitału banku do sumyaktywów ważonych ryzykiem. Jedynym rodzajem ryzyka, jakie BCBS uwzględnił w tej re-gulacji, było ryzyko kredytowe, ale już na tym etapie Komitet zwracał uwagę i na inne rodza-je ryzyka (głównie na ryzyko stopy procentowej i zmian cen papierów wartościowych).

1 BCBS (1988), International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards, Basle Com-mittee on Banking Supervision, Basle.

2 Ten drugi cel jest wyraźnie odzwierciedlony w samym tytule oryginalnego dokumentu KomitetuBazylejskiego – International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards. Międzynarodo-wy wymiar intencji BCBS pozwala na uznanie tych działań za początkowy element procesu tworzenia tzw.nowej międzynarodowej architektury finansowej, choć samo to pojęcie powstało kilka lat później (por.Kokoszczyński, R. (2000), Międzynarodowa współpraca w dziedzinie stabilizacji systemów bankowych,w: L. Oręziak, B. Pietrzak (red.), Bankowość na świecie i w Polsce, Olympus, Warszawa).

3 11 krajów tworzących G-10 (Belgia, Francja, Japonia, Kanada, Holandia, Niemcy, Stany Zjednoczo-ne, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy) i Luksemburg.

4 Krótki, ale wszechstronny przegląd wydarzeń prowadzących do powstania Komitetu Bazylejskiegoi pierwszej Umowy Kapitałowej przedstawia Kräussl, R. (2003), A Critique on the Proposed Use of Exter-nal Sovereign Credit Ratings in Basel II, Working Paper 2003/23, Center for Financial Studies, JohannWolfgang Goethe Universität, Frankfurt.

5 Pojęcia tego będę w tym tekście używał w rozumieniu, jaki nadają mu Prawo bankowe i regulacjenadzorcze, tj. obejmuje ono fundusze własne podstawowe i uzupełniające oraz pozycje pomniejszającefundusze własne.


Do najważniejszych cech pierwszej Umowy Kapitałowej można zaliczyć zarównowyraźne nastawienie na „standaryzację” rozwiązań mających dotyczyć przede wszyst-kim, jeśli nie wyłącznie, podmiotów aktywnych na rynkach międzynarodowych oraz pro-stotę rozwiązań formalnych: dokładnie zdefiniowane zostały pozycje pasywów (instru-menty finansowe), jakie można było zaliczyć do kapitału własnego banku, oraz pozycjeaktywów, o jakie należało kapitał własny banku zmniejszać. Również wagi ryzyka dlaposzczególnych rodzajów pozycji bilansowych i pozabilansowych określone zostały w spo-sób jednoznaczny, choć ryzyko zostało potraktowane w sposób „ryczałtowy”. Jedyna prak-tycznie możliwość wyboru, którą pozostawiono krajom wdrażającym zalecenia Komite-tu, dotyczyła wyliczania ryzyka kredytowego instrumentów pochodnych dotyczących stópprocentowych i kursów walutowych (opcje, swapy, futures)6.

3.2. Ewolucja międzynarodowych regulacji ostrożnościowych

Zalecenia BCBS nie mają formalnie żadnej mocy prawnej i – by obowiązywały –muszą być przejęte przez prawo krajowe. Łatwo więc zrozumieć, dlaczego pierwszaUmowa Kapitałowa, której ważnym celem było zrównanie warunków międzynarodowejkonkurencji bankowej, miała prostą i uniwersalną formę niezwykle ograniczającą możli-wości dyskrecjonalnych decyzji władz krajowych. Z jednej strony forma ta ułatwiła znacz-nie szeroką akceptację Umowy – obecnie jest ona elementem systemu prawnego w ponad100 krajach. Jednak prostota i nieelastyczność rozwiązań Umowy stały się jednocześniepowodem krytycznej jej oceny.

Początkowa krytyka pochodziła z kręgów akademickich, a jej typowym przykłademjest analiza przedstawiona w Kim i Santomero w 1988 roku. Pokazali oni, że wprowadze-nie regulacji określającej minimalny współczynnik wypłacalności - określony jako rela-cja funduszy własnych banku do aktywów ważonych ryzykiem - prowadzi wprawdzie dozmniejszenia wolumenu aktywów obarczonych ryzykiem, ale w ich strukturze rośnie udziałaktywów o wyższym ryzyku.

Drugi ważny nurt dyskusji nad pożądanym kształtem regulacji ostrożnościowychtowarzyszył procesowi tworzenia prawa bankowego w Unii Europejskiej7, a w szczegól-ności powstaniu dyrektywy 89/229/EEC w sprawie funduszy własnych instytucjikredytowych, dyrektywy 89/647/EEC w sprawie współczynnika wypłacalności instytucjikredytowych oraz dyrektywy 93/6/EEC w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwe-

6 Pierwsza Umowa Kapitałowa obejmowała również swoim zakresem pozycje pozabilansowe, choćkonsekwentnie ograniczała się tylko do ich ryzyka kredytowego. Pomiar wartości tych pozycji narażonej naryzyko oparty był na wyznaczeniu tzw. czynników konwersji, określonych przez BCBS dla 5 grup instru-mentów finansowych (rodzajów transakcji). Sama waga ryzyka zależała, tak samo jak dla pozycji bilanso-wych, od charakteru podmiotu będącego drugą strony transakcji (por. BCBS 1988, op. cit., s. 12 i n.).

7 Proces tu opisywany, ze względu na swoje ramy czasowe i zmiany traktatowe, dotyczy jeszcze nawetEuropejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Dla ułatwienia lektury będę się jednak posługiwał w całym tekścienazwą „Unia Europejska”.


stycyjnych i instytucji kredytowych (dyrektywy CAD)8. Prace Komitetu Bazylejskiegozawsze wprawdzie prowadzone były w sposób umożliwiający znaczny stopień harmoni-zacji postanowień BCBS z prawodawstwem unijnym, ale harmonizacja taka nie zawszetożsama była z pełną zgodnością obu grup regulacji9.

Trzeci ważny czynnik kształtujący ewolucję regulacji ostrożnościowych KomitetuBazylejskiego to rozwój rynków finansowych, nowe instrumenty i transakcje oraz postę-pujące w ślad za nimi nowe techniki pomiaru ryzyka i zarządzania nim stosowane przezbanki. Jednym z negatywnie ocenianych w tym kontekście elementów zarządzania ryzy-kiem były działania określane mianem arbitrażu regulacyjnego – typowym przykładembyła tu sekurytyzacja kredytów hipotecznych lub należności związanych z kartami kredy-towymi, motywowana w znacznej mierze przekonaniem banków, że kapitał regulacyjnyzwiązany z tymi pozycjami aktywów jest wyższy niż kapitał ekonomiczny (wynikającyz wewnętrznej oceny ryzyka dokonywanej przez bank lub z oceny rynkowej)10.

Pierwszy ważny etap zmian w regulacjach ostrożnościowych Komitetu Bazylejskie-go to uwzględnienie innych rodzajów ryzyka11. Pierwsza Umowa Kapitałowa dotyczyłapraktycznie wyłącznie ryzyka kredytowego, ale już unijna dyrektywa CAD z 1993 rokuwprowadziła obowiązek utrzymywania kapitału na poziomie wyznaczanym nie tylko przezryzyko kredytowe, ale i ryzyko rynkowe. W ślad za nią idzie również zmiana regulacjibazylejskich – w styczniu 1996 roku BCBS ogłasza dokument rozszerzający UmowęKapitałową również i na ryzyko rynkowe, zdefiniowane w BCBS 1996 jako ryzyko stratw pozycjach bilansowych i pozabilansowych wynikające ze zmian cen rynkowych.

Najważniejsze w moim przekonaniu zmiany wprowadzone w tej nowelizacji to - pozasamym objęciem regulacją ostrożnościową kolejnego rodzaju ryzyka - dopuszczenie wy-boru jednej z dwóch metod całościowego pomiaru ryzyka rynkowego12 oraz zezwoleniew jednej z tych metod na stosowanie przez banki do tego celu swoich wewnętrznychmodeli.

8 Wiele z tych zagadnień jest obecnie regulowanych dyrektywą 2000/12/EC – szczegółową analizę tejproblematyki w języku polskim można znaleźć w Jurkowska, A. M. (2003), Prawo bankowe Unii Europej-skiej. Licencjonowanie działalności bankowej, Branta, Bydgoszcz-Gdańsk oraz Kawulski, A., Smykla, B.(2003), Nadzorcze normy ostrożnościowe według znowelizowanej ustawy Prawo bankowe na tle regulacjiUnii Europejskiej (aspekty prawne), Materiały i Studia 156, Narodowy Bank Polski, Warszawa.

9 Por. np. uwagi w tej kwestii zawarte w przypisach do tekstu BCBS (1996), Amendment to the CapitalAccord to Incorporate Market Risks, Basle Committee on Banking Supervision, Basle.

10 Por. w tej kwestii Ferguson, R. W. (2003a), Capital Standards for Banks: The Evolving Basel Accord,Federal Reserve Bulletin, September, s. 396 i n.

11 Interesującą analizę ewolucji tej grupy bazylejskich regulacji ostrożnościowych przedstawia Dzie-koński, P. (2003), Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa – konsekwencje dla rynku kredytowego, Materia-ły i Studia 164, Narodowy Bank Polski, Warszawa.

12 W ramach metody standardowej, gdzie wagi dla poszczególnych rodzajów ryzyka rynkowego wy-znaczane zostały przez Komitet Bazylejski, dopuszczony został również wybór metody pomiaru ryzyka dlaopcji (por. BCBS (1996), Amendment to the Capital Accord to Incorporate Market Risks, Basle Committeeon Banking Supervision, Basle.)


Koniec dekady lat dziewięćdziesiątych rozpoczyna kolejny ważny etap ewolucji re-gulacji ostrożnościowych13. BCBS publikuje w czerwcu 1999 roku tzw. pierwszy doku-ment konsultacyjny przedstawiający projekt nowej Umowy Kapitałowej. Przygotowywa-nie nowej Umowy okazało się jednak bardzo trudne – dyskusja nad jej kształtem trwapraktycznie do dnia dzisiejszego, stąd prezentowane poniżej główne elementy nowej re-gulacji nie powinny być traktowane jako jej finalna ocena (minął już wprawdzie terminnadsyłania uwag zarówno do trzeciego dokumentu konsultacyjnego BCBS 2003a14, jaki do jego uzupełnienia BCBS 2003c15, ale nie ma jeszcze ostatecznej wersji nowej Umo-wy, a termin jej wdrożenia ustalono wstępnie dopiero na koniec 2006 roku)16.

Szybki rozwój produktów i rynków finansowych oraz technologii teleinformatycznychznakomicie utrudnia określenie standardów kapitałowych dla instytucji finansowych, stąd nowaUmowa Kapitałowa proponuje znacznie odmienną metodykę podejścia do regulacji w tymobszarze. Składać się bowiem na nią mają trzy tzw. filary: minimalne wymogi kapitałowe,zasady polityki nadzorczej oraz dyscyplina rynkowa. Pierwszy filar obejmuje te same zagad-nienia, których dotyczy istniejąca regulacja, tj. określenie kapitału banku, ryzyka jego działal-ności oraz minimalnej wielkości relacji obu tych wielkości. Jedynym elementem, który w no-wej Umowie nie ulega zmianie, jest minimalna wielkość współczynnika wypłacalności, któranadal ma wynosić 8%. Jednak zarówno licznik tej wielkości, tj. kapitał banku, jak i jej mia-nownik, tj. miara ryzyka, na które bank jest narażony, ulegają w nowej Umowie Kapitałowejzmianom, które szczególnie w odniesieniu do mianownika mają charakter zmian fundamen-talnych. Ryzyko działalności bankowej obejmuje teraz ryzyko kredytowe, rynkowe i opera-cyjne. Określenie i sposób pomiaru ryzyka rynkowego nie ulega zmianie. Ryzyko kredytowerozumiane jest również bez zmian, ale w jakościowo odmienny sposób dokonywany jest jegopomiar. Pierwsza różnica dotyczy pojawienia się możliwości wyboru jednego z trzech róż-nych podejść do pomiaru ryzyka kredytowego. Podejście standardowe zachowuje wiele ele-

13 Na początku 2000 roku Unia Europejska przyjmuje wprawdzie nową dyrektywę 2000/12/EC w spra-wie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe, ale jest to akt prawny raczejporządkujący istniejące już przepisy i konsolidujący rozwiązania rozproszone w wielu dyrektywach cząst-kowych niż wprowadzający rozwiązania naprawdę nowe. Z naszego punktu widzenia ważne jest ponadtoto, że nowa dyrektywa reguluje tylko problemy związane z ryzykiem kredytowym, a ryzyko rynkowe nadalregulowane jest dyrektywą CAD. Szczegółowo problemy te omawiają Jurkowska, A. M. (2003), op. cit.(gdzie znaleźć można również pełny tekst dyrektywy 2000/12/EC po polsku i po angielsku) oraz Kawulski,A., Smykla, B. (2003), op. cit.

14 BCBS (2003a), The New Basel Capital Accord, Basel Committee on Banking Supervision, Basle.15 BCBS (2003c), Proposed Treatment of Expected and Unexpected Losses, Basel Committee on Ban-

king Supervision, Basle.16 Zawarta w tekście prezentacja nowej Umowy Kapitałowej ograniczona została, z oczywistych wzglę-

dów, do nielicznych wątków. Pełny tekst ostatniej wersji zawiera BCBS 2003a uzupełniony o BCBS 2003c,a jego streszczenie BCBS 2003b; interesująco prezentują nową Umowę również Dziekoński, P. (2003),Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa – konsekwencje dla rynku kredytowego, Materiały i Studia 164,Narodowy Bank Polski, Warszawa; Ferguson, R. W. (2003a), op. cit., Chami, R., M. S. Khan, S. Sharma(2003), Emerging Issues in Banking Regulation, Working Paper 03/101, International Monetary Fund,Washington, DC., OCC 2003 oraz Zawadzki, P. (2003), Nowa Umowa Kapitałowa (przewidywany wpływna sytuację sektora bankowego), Narodowy Bank Polski, Warszawa (maszynopis).


mentów z regulacji obowiązującej obecnie. Poszczególne pozycje aktywów przypisywane sądo jednej z kilku klas, których podstawowym wyznacznikiem jest rodzaj podmiotu będącegodrugą stroną transakcji (np. rząd, bank, klient korporacyjny). Wagi ryzyka są jednak zależnenie tylko od tej klasyfikacji, ale i od zewnętrznej oceny ryzyka kredytowego (opcjonalnej dlaklientów korporacyjnych), dokonanej generalnie przez uznaną agencję ratingową; wagi ryzy-ka są również przypisywane aktywom sekurytyzowanym. W ramach tego podejścia rozsze-rzono również znacznie listę akceptowanych sposobów pomniejszania ryzyka kredytowego,do których zaliczyć można zabezpieczenia, gwarancje, netting i derywaty kredytowe (choćmożliwe są i tu różne podejścia).

Dwa pozostałe podejścia do pomiaru ryzyka kredytowego oparte są na wewnętrznychtechnikach (modelach) stosowanych przez bank do zarządzania tym ryzykiem (zwyklemówi się tutaj o podejściach opartych na wewnętrznych ratingach). Oba te podejścia wy-korzystują do wyliczenia wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ak-tywów cztery wielkości: prawdopodobieństwo niewywiązania się klienta ze zobowiązań(probability of default, PD), stratę z tego tytułu (loss given default, LGD), ekspozycjębanku w momencie zajścia tego zdarzenia (exposure at default, EAD) oraz okres pozosta-ły do wymagalności (maturity, M). W podejściu podstawowym trzy ostatnie wielkościustalone są przez władze lub regulacje nadzorcze, w podejściu zaawansowanym - wszyst-kie cztery parametry ustalane są przez bank.

Ryzyko operacyjne, przez które BCBS rozumie ryzyko strat wynikających z nieodpo-wiednich lub zawodnych procedur, personelu i systemów oraz strat będących skutkiemwydarzeń zewnętrznych, może być również mierzone na jeden z trzech sposobów. Naj-prostszy z nich, metoda podstawowego (bazowego) wskaźnika, określa wymogi kapitałowez tytułu ryzyka operacyjnego na 15% średniego (z ostatnich trzech lat) dochodu brutto ban-ku. W metodzie standardowej wymogi kapitałowe określa się osobno dla każdego z podsta-wowych rodzajów działalności banku (inwestycyjna, korporacyjna, detaliczna itd.), mno-żąc dochód brutto każdego z nich przez współczynnik ustalony przez Komitet Bazylejski.Metoda zaawansowanego pomiaru wewnętrznego pozwala bankowi określić samodzielniewielkość nieoczekiwanych strat w przypadku zmaterializowania się ryzyka operacyjnego.

Sposób pomiaru kapitału banku w nowej Umowie Kapitałowej przez długi okres nie pod-legał zmianie, jednak w październiku 2003 roku, w reakcji na wiele opinii krytykującychsłabość dotychczas formułowanych propozycji sposobu traktowania wpływu rezerw celowychna współczynnik wypłacalności, Komitet Bazylejski zaproponował uwzględnianie w meto-dzie pomiaru ryzyka kredytowego opartej na wewnętrznych ratingach tylko strat nieoczeki-wanych i pomniejszanie kapitału banku o brakujące rezerwy na straty oczekiwane.

Wiele z nowych elementów składających się w nowej Umowie Kapitałowej na pro-ces określania minimalnych wymogów kapitałowych nadaje temu procesowi elastycz-ność potrzebną dla zachowania adekwatności tej regulacji do szybko zmieniających sięwarunków rynkowych. Jednak regulacja ta ma również za zadanie zachować porówny-walne warunki konkurencyjności, stąd drugi filar nowej Umowy ma dodatkowo zapewnićadekwatność kapitału banków poprzez dokonywaną - praktycznie w sposób ciągły - przez


władze nadzorcze ocenę procedur pomiaru ryzyka i zarządzania nim przez banki. Procesten ma mieć jednak charakter dialogu, w którym informacji przekazywanej przez bankiwładzom nadzorczym (zarówno dotyczącej stosowanych w bankach metod pomiaru ry-zyka, jak i wyników regularnie dokonywanych stress-testów) towarzyszyły będą nie tyl-ko ich formalne oceny, ale i konstruktywne komentarze nadzoru skierowane do banków.

Dyscyplina rynkowa ma uzupełniać powyższe dwa filary, jest ona szczególnie ważnaw przypadku stosowania bardziej złożonych i elastycznych metod pomiaru ryzyka. Słu-żyć jej mają przede wszystkim regulacje określające obowiązki sprawozdawcze banku.Nowa Umowa Kapitałowa dość precyzyjnie formułuje zakres przedmiotowy tych obo-wiązków, obejmując nim zarówno informacje nt. zakresu konsolidacji sprawozdań finan-sowych, struktury kapitału banku, jak i szczegółową prezentację adekwatności kapitało-wej, ekspozycji na ryzyko oraz stosowanych przez bank metod jego oceny.

3.3. Generalne oceny nowej Umowy Kapitałowej i jej skutków

Wspominałem już poprzednio o trudnościach związanych z oceną regulacji, którejkształt zmieniał się wskutek dyskusji prowadzonej od 1999 roku i trwającej nadal. Uwagisformułowane poniżej oparte są na więc na informacjach na temat nowej Umowy dostęp-nych w grudniu 2003 roku.

Publiczny charakter procesu przygotowywania nowej Umowy Kapitałowej przyczy-nił się do pojawienia się dwóch odmiennych wątków dyskusji nad jej kształtem. Pierwszyz nich ma charakter oficjalny – zaliczyć doń należy przede wszystkim oficjalne wypowie-dzi władz nadzorczych poszczególnych krajów oraz narodowych i ponadnarodowych sto-warzyszeń bankowych. Odegrały one istotną rolę w zmianach projektowanej regulacji,której ostatni dostępny tekst (BCBS 2003a)17 nie ma ciągle jeszcze charakteru ostateczne-go, o czym dobitnie świadczą choćby propozycje zmian zawarte w BCBS 2003c. Do tegosamego wątku można zaliczyć również prowadzoną w ramach Unii Europejskiej18 dysku-sję nad kształtem nowej dyrektywy CAD. Toczy się ona równolegle do dyskusji „bazylej-skiej”, gdyż Unia chce, z oczywistych powodów, zapewnić zgodność swoich regulacjiz rozwiązaniami przyjętymi przez BCBS. Ostatnia wersja projektu nowej dyrektywy za-warta jest w EC 2003a i 2003b19 – Komisja20 jednak również nie opublikowała jeszcze

17 BCBS (2003a), op. cit.18 W dyskusji tej mogą brać udział również podmioty z krajów uzyskujących członkostwo w maju 2004

roku, czego świadectwem jest CNB (2003), Comments to the Working Document of the Commission Servi-ces on Capital Requirements for Credit Institutions and Investment Firms, Czech National Bank and CzechBanking Association, Prague.

19 EC (2003a), Review of Capital Requirements for Banks and Investment Firms, Commission Servi-ces. Third Consultative Paper, Explanatory Document, European Commission, Brussels; EC (2003b), Re-view of Capital Requirements for Banks and Investment Firms, Commission Services. Third ConsultationPaper, Working Document, European Commission, Brussels.

20 Formalnie rzecz biorąc przywoływane tutaj teksty zostały opracowane przez „Commission Servi-ces”, a więc nie są one formalnie stanowiskiem Komisji, lecz – w swobodnym przekładzie – jej urzędników.W dalszym tekście będę jednak używał również i krótszego sformułowania.


finalnej wersji projektu i również chce włączyć doń zmiany traktowania oczekiwanychstrat zaproponowane w październiku 2003 roku przez BCBS. Ważnym elementem tegowątku dyskusji są – organizowane i koordynowane przez Komitet Bazylejski - szacunkiilościowych skutków wprowadzenia nowej Umowy. Ich prezentację dla ostatniej wersjiprojektu nowej Umowy znaleźć można dla znacznej liczby krajów w BCBS 2003d i 2003e21.

Drugi wątek dyskusji zdominowany został przez autorów pochodzących z kręgówakademickich i ma znacznie szerszy zakres: od celowości wprowadzania regulacji doty-czących adekwatności kapitałowej w krajach o gospodarkach wschodzących (Rojas-Su-arez 200122), przez analizę zalet i wad kształtu nowej Umowy jako czynnika zwiększają-cego stabilność systemów bankowych (Acharya 2003, Barrios i Blanco 2003, Jackson etal. 2002, Saunders 200223) aż do analizy makroekonomicznych skutków nowej regulacji(Barrios i Blanco 2003, Chami et al. 2003, Chiuri et al. 200224).

Tematyka poruszana w obu tych nurtach zachodzi jednak dość silnie na siebie, stąddla potrzeb niniejszej prezentacji celowe było inne pogrupowanie tez najczęściej formu-łowanych w wypowiedziach dostępnych publicznie.

Pierwsza ich grupa dotyczy generalnej oceny samej koncepcji nowej Umowy Kapitało-wej. Wydaje się, że powszechna jest akceptacja potrzeby powstania nowej regulacji ade-kwatności kapitałowej, nie tylko ze względu na wspominany już wcześniej rozwój rynkówfinansowych oraz technik zarządzania ryzykiem, ale i dla zapobieżenia występującemu nacoraz większą skalę arbitrażowi regulacyjnemu (por. Jones 200025). Również dość powszech-ny charakter ma akceptacja generalnych założeń pomiaru ryzyka, szczególnie kredytowe-

21 BCBS (2003d), Quantitative Impact Study 3 – Overview of Global Results, Basel Committee onBanking Supervision, Basle. BCBS (2003e), Supplementary Information on QIS3, Basel Committee onBanking Supervision, Basle. Dokładniejsze przykłady skutków zastosowania wymogów nowej Umowy doposzczególnych pozycji aktywów znaleźć można np. w Dziekoński (2003), op. cit. (dla Polski) i Partsch,F., B. Wlaschitz (2002), Mögliche Auswirkungen von Basel II auf die Kreditfinanzierung von Unternehmenaus Sicht der Bankenaufsicht, Tourismus Journal 6, 335-352 (dla Niemiec), Zawadzki 2003, op. cit. i Wyatt,K. (2002), Basel II’s New Standardized Approach: Possible Effects of Implementation, New York StateBanking Department pokazują te skutki dla grupy banków (odpowiednio w Polsce i w stanie Nowy Jorkw USA).

22 Rojas-Suarez, L. (2001), Can International Capital Standards Stregthen Banks in Emerging Markets,Institute for International Economics, Washington, DC.

23 Acharya, V.V. (2003), Is the International Convergence of Capital Adequacy Regulation Desitable?,Journal of Finance LVIII, 2745-2781; Barrios, V. E., J. M. Blanco (2003), The effectiveness of bank capitaladequacy regulation: A theoretical and empirical approach, Journal of Banking & Finance 27, 1935-1958;Jackson, P., W. Perraudin, V. Saporta (2002), Regulatory and „economic” solvency standards for internatio-nally active banks, Journal of Banking & Finance 26, 953-976; Saunders, A. (2002), Comments on „Themacroeconomic impact of bank capital requirement in emerging economies: Past evidence to assess thefuture”, Journal of Banking and Finance 26, 905-907.

24 Barrios, V. E., J. M. Blanco (2003), op. cit.; Chami et al. 2003, op. cit., Chiuri, M. C., G. Ferri,G. Majnoni (2002), The macroeconomic impact of bank capital requirements in emerging economies: Pastevidence to assess the future, Journal of Banking & Finance 26, 881-904.

25 Jones, D. (2000), Emerging problems with the Basel Capital Accord: Regulatory capital arbitrageand related issues, Journal of Banking & Finance 24, 35-58.


go, w sposób bardziej adekwatny do jego rynkowej wyceny. Można nawet zauważyć pewneanalogie między wnioskami płynącymi z rozważań teoretycznych na temat optymalnej struk-tury kapitału pośrednika finansowego (por. Freixas i Rochet 1997, r. 8 i 926, Barrios i Blanco2003, op. cit.) a propozycjami niektórych rozwiązań nowej Umowy Kapitałowej.

Jednak w literaturze można znaleźć też poglądy podważające w ogóle zasadnośćwprowadzania regulacji dotyczącej adekwatności kapitału w krajach o gospodarkachwschodzących (emerging markets) – najszerzej prezentuje taki pogląd Rojas-Suarez (2001),która pokazuje, że dla tych krajów wielkość kapitałów banków oraz współczynnik wypła-calności nie chroniła przed kryzysami bankowymi, ani nawet nie była indykatorem po-zwalającym przewidzieć ich nadejście.

Drugi problem to zakres obowiązywania nowej Umowy. Komitet Bazylejski głosi tupogląd, że nowa regulacja ma dotyczyć banków działających na międzynarodową skalę(BCBS 2003a, op. cit.). Podobne stanowisko BCBS miał i w stosunku do pierwszej Umo-wy Kapitałowej, ale presja rynków i niektórych instytucji międzynarodowych spowodo-wała, że w większości krajów, które przyjęły tę Umowę, obowiązuje ona praktyczniewszystkie banki. Z kolei amerykańskie władze nadzorcze chcą, by nowa regulacja objęław najbardziej zaawansowanym kształcie tylko duże banki, aktywne na rynkach między-narodowych, wiele banków amerykańskich stosowałoby nowe zasady tylko w części, a tyl-ko pewna ich kategoria miałaby wybór między proponowanymi przez BCBS sposobamipomiaru ryzyka (kredytowego i operacyjnego)27. Jeszcze inne podejście do zakresu obo-wiązywania ma Unia Europejska – obecne projekty urzędników Komisji Europejskiejwyraźnie sugerują, że nowa dyrektywa CAD miałaby obowiązywać wszystkie banki28.

Więcej jeszcze rozbieżności pojawia się w dyskusji na temat konkretnego kształtuszczegółowych rozwiązań – prezentacja tego wątku jest szczególnie trudna ze względu nato, iż wiele wcześniej formułowanych opinii krytycznych zostało uwzględnione w kolej-nych dokumentach konsultacyjnych BCBS i możliwe jest, że w ostatecznej wersji projek-tu nowej Umowy uwzględnione zostaną jeszcze i inne głosy krytyczne. Warto jednak tuwspomnieć o krytyce roli ratingów zewnętrznych w ustalaniu wag ryzyka i dyskusji natemat właściwych wielkości współczynników potrzebnych do wyliczenia kapitału regu-lacyjnego kompensującego ryzyko operacyjne (por. Claessens i Embrechts 200329, Kräussl2003, op. cit.; Zawadzki 2003, op. cit.).

26 Freixas, X., J.-C. Rochet (1997), Microeconomics of banking, MIT Press, Cambridge, Mass.27 Szczegółowo propozycje amerykańskich władz nadzorczych przedstawione zostały w OCC 2003,

a ich popularne uzasadnienie znaleźć można w Ferguson 2003a, op. cit. i 2003b: Concerns and Considera-tions for the Practical Implementation of the New Basel Accord, wystąpienie na ICBI Risk Management2003 Conference, Geneva, 2.12.2003.

28 Projekt nowej dyrektywy dotyczy także i firm inwestycyjnych, ale nie są one przedmiotem tegotekstu, por. EC (2003a), Review of Capital Requirements for Banks and Investment Firms, CommissionServices. Third Consultative Paper, Explanatory Document, European Commission, Brussels. EC (2003b),Review of Capital Requirements for Banks and Investment Firms, Commission Services. Third Consulta-tion Paper, Working Document, European Commission, Brussels.

29 Claessens, S., G. Embrechts (2003), Basel II, Sovereign Ratings and Transfer Risk: External versusInternal Ratings, University of Amsterdam.


Kolejny ważny problem to relacja między poszczególnymi filarami składającymi sięna nową Umowę. Najważniejsze zagadnienia w tej grupie problemów to koniecznośćzapewnienia właściwej relacji między filarem I i II (por. Acharya 2003, op. cit. Kirstein200230). Chodzi tu w szczególności o stworzenie odpowiednich bodźców, które zapew-niałyby adekwatność stosowanych przez banki wewnętrznych ratingów do ich faktycznejpercepcji ryzyka oraz efektywne i możliwie jednolite egzekwowanie przez nadzór przepi-sów składających się na filar I31. Najczęściej proponowane w literaturze rozwiązania skła-niają się do włączenia do filaru II zasad analogicznych do tzw. prompt corrective action,czyli ograniczeń dyskrecjonalności działań amerykańskich władz nadzorczych sformuło-wanych w ustawie zmieniającej ustawę o Federal Deposit Insurance Corporation z 1991roku (FDICIA), lub też do wprowadzenia zasady nadzoru kraju-gospodarza. W obu tychprzypadkach dochodziłoby do pełnej koordynacji działań składających się na II filar no-wej regulacji. W ramach ugrupowań międzynarodowych, szczególnie w Unii Europej-skiej, rozwiązaniem problemu może być też pełna integracja nadzoru (w szerokim rozu-mieniu, łącznie z gwarantowaniem depozytów bankowych i funkcją pożyczkodawcyostatniej instancji) na szczeblu ponadnarodowym – propozycję taką formułuje na gruncierozważań teoretycznych np. Acharya 2003.

W ramach tego nurtu dyskusji warto wspomnieć również głosy wskazujące na ko-nieczność uwzględnienia przy wdrażaniu nowej regulacji potrzeby uzgodnienia standar-dów rachunkowości, zasad tworzenia rezerw celowych itp. regulacji.

Najważniejsza jednak z punktu widzenia niniejszego tekstu jest ocena ewentualnychskutków wprowadzenia Nowej Umowy Kapitałowej. Pierwsze pytanie dotyczy jej skut-ków bezpośrednich – czy Nowa Umowa będzie wymuszała wzrost kapitałów banków?Intencją Komitetu Bazylejskiego było nadanie neutralnego charakteru nowej regulacji.Zarówno badania organizowane w ramach procesu konsultacji przez BCBS (BCBS 2003di 2003e), jak i inne studia (Partsch i Wlaschitz 2002, op. cit. Wyatt 2002, op. cit.) wydająsię świadczyć jedynie tyle, że nowa Umowa wywiera zróżnicowany wpływ na potrzebnezmiany kapitału regulacyjnego. Zależą one zarówno od struktury aktywów banku, jak i odzastosowanej metody pomiaru ryzyka kredytowego. Można zauważyć, że generalnie bar-dziej wyrafinowane metody pomiaru ryzyka oraz większa skala działalności detalicznejbanku dają korzystniejsze wyniki dla wymogów kapitałowych wynikających z ryzykakredytowego. W przypadku metody najbardziej wyrafinowanej (zaawansowane podej-ście oparte na wewnętrznych ratingach) potrzebna średnia wielkość kapitału dla wszyst-kich banków uwzględnionych w badaniach opisanych w BCBS 2003d nawet maleje. Jed-nak uwzględnienie ryzyka operacyjnego powoduje, że badania te pokazują potrzebę wzrostukapitału o kilka do kilkunastu procent.

30 Kirstein, R. (2002), The new Basle Accord, internal ratings, and the incentives of banks, Internatio-nal Review of Law and Economics 21, 393-412.

31 Pewne szczegółowe propozycje zwiększające jednoznaczność zaleceń składających się na filar IIsformułowane zostały również i przez polskie władze nadzorcze w ramach dyskusji organizowanych przezKomitet Bazylejski, por. KNB (2003), Uwagi do Trzeciego Dokumentu Konsultacyjnego – Nowa UmowaKapitałowa wydanego przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego, Komisja Nadzoru Bankowego,Warszawa.


Odrębnym problemem są pośrednie skutki nowej Umowy Kapitałowej. Można stwier-dzić, że w literaturze, zarówno w oficjalnym, jak i w akademickim wątku dyskusji, pod-kreśla się dwa podstawowe zagadnienia. Pierwsze z nich to procykliczny charakter wpro-wadzanych rozwiązań, a drugie – to kwestia ich wpływu na efektywność mechanizmutransmisji impulsów polityki pieniężnej. W tej pierwszej kwestii zgodność poglądów jestpraktycznie pełna – nowa regulacja będzie powodowała (lub wzmacniała) procyklicznezachowanie się banków jako źródeł finansowania (por. np. Chiuri et al. 2002, op. cit.,Segoviano i Lowe 200232). Formułuje się wprawdzie sugestie mające nie tyle temu zara-dzić, co ewentualnie osłabić ten negatywny wpływ, sugerując np., że banki winny zapew-nić sobie odpowiednio wysoki poziom kapitału w fazie ożywienia, co pozwoliłoby im nałagodniejsze dostosowanie do pogorszenia się ich aktywów w fazie recesji. U niektórychautorów (Gambacorta i Mistrulli 200333) pojawia się wprawdzie propozycja, by ratingiwykorzystywane do pomiaru ryzyka kredytowego miały charakter oceny „uśrednionej”dla całego cyklu, to jednak groziłoby to zbytnim oderwaniem się tak formułowanych ocenod rynkowej percepcji ryzyka i od faktycznego bieżącego ryzyka banku, co podważałobypodstawowe cele nowej Umowy.

Drugą kwestią z tego wątku dyskusji jest ewentualny wpływ nowej Umowy na efek-tywność mechanizmu transmisji. Tanaka 200234 pokazuje model teoretyczny, z któregojasno wynika, że w warunkach, w których kanał kredytowy jest istotnym elementem me-chanizmu transmisji35, niskie regulacyjne wymogi kapitałowe oraz relatywnie wysokiefaktyczne kapitały banków zwiększają – ceteris paribus – efektywność polityki pienięż-nej, gdyż od nich zależy elastyczność podaży kredytów względem stopy procentowej.Z drugiej strony, badania empiryczne, choć w literaturze nie ma ich dużo, wydają siępokazywać, że – wspominany już wcześniej – silnie zróżnicowany wpływ nowej Umowyna poszczególne banki nie pozwala na łatwe generalizacje. Gambacorta i Mistrulli 2003sugerują ponadto, że trzeci filar nowej Umowy, wymuszający znacznie większą przejrzy-stość banków i ich działań, może w istotnym stopniu osłabić, a nawet całkowicie zniwelo-wać negatywny wpływ wymogów nowej Umowy na mechanizm transmisji.

3.4. Skutki Nowej Umowy Kapitałowej dla Polski

Analiza skutków nowej Umowy Kapitałowej dla Polski musi być prowadzona przedewszystkim przy uwzględnieniu zbliżającej się daty uzyskania przez Polskę członkostwa

32 Segoviano, M. A., P. Lowe (2002), Internal ratings, the business cycle and capital requirements:some evidence from an emerging market economy, BIS Working Papers No. 117, Bank for InternationalSettlements, Basle.

33 Gambacorta, L., P. E. Mistrulli (2003), Bank capital and lending behaviour: empirical evidence forItaly, Temi di discussione del Servizio Studi 486, Banca d’Italia, Rome.

34 Tanaka, M. (2002), How Do Bank Capital and Capital Adequacy Regulation Affect the MonetaryTransmission Mechanism?, Working Paper No. 799, CESifo, Munich.

35 W uproszczeniu warunki te zachodzą wtedy, gdy banki są istotnym źródłem zewnętrznego finanso-wania przedsiębiorstw i/lub gospodarstw domowych.


w Unii Europejskiej. Z tego punktu widzenia dla Polski od konsultacji w ramach BCBSważniejsza jest dyskusja prowadzona nad propozycjami Komisji Europejskiej (EC 2003ai 2003b). Na poziomie ocen generalnych starałem się jednak wcześniej pokazać, że różni-ce w propozycjach Komitetu Bazylejskiego i Komisji Europejskiej nie są bardzo istotne36

w części dotyczącej pomiaru ryzyka i wielkości kapitału – poza jednym wyjątkiem,a mianowicie zakresem stosowania nowej regulacji.

Innym problemem w formułowaniu ilościowych ocen skutków wprowadzenia nowejregulacji jest stosunkowo niedawne wprowadzenie do polskiego systemu prawnego przepi-sów dyrektywy o adekwatności kapitałowej, które na szeroką skalę obowiązują w Polscedopiero od 2002 roku i były w niektórych obszarach wprowadzane etapowo37. Powoduje to,że dla oceny bezpośrednich skutków nowej Umowy Kapitałowej można wykorzystać wła-ściwie tylko wyniki badania przeprowadzanego w Polsce dla celów badania organizowane-go przez Komitet Bazylejski, tzw. QIS3 (Quantitative Impact Study 3)38. Wzięło w nimudział 12 polskich banków, które reprezentowały ok. 80% aktywów systemu bankowego.8 banków wybrało metodę standardową pomiaru ryzyka kredytowego, a 4 – metodę we-wnętrznych ratingów w wersji podstawowej. Dodatkowo polski nadzór bankowy przyjąłtam, gdzie to było możliwe korzystne zasady dla krajowego sektora bankowego (chodziłotu głównie o traktowanie należności od banków i Skarbu Państwa, należności przetermino-wanych, na które utworzono wysokie rezerwy celowe, oraz o zastosowanie miary ryzykaoperacyjnego bazującej na wielkości aktywów, a nie dochodzie brutto). Wyniki tego ćwi-czenia wskazują na konieczność wzrostu wymaganego kapitału o ok. 10%, na co składa sięwzrost o ok. 12% z tytułu ryzyka operacyjnego i spadek o ok. 2% z tytułu ryzyka kredyto-wego. Oznaczałoby to – przy pozostawieniu kapitału banków na niezmienionym poziomie– spadek współczynnika wypłacalności średnio o ok. 1,2 punktu procentowego, co nie za-grażało spadkiem poniżej 8% żadnemu z banków biorących udział w tym ćwiczeniu.

Warto tu zauważyć, iż doświadczenia z roku 2002 i pierwszych trzech kwartałówroku 2003 pokazują, że reakcje dostosowawcze banków na nowe przepisy zwiększającewymogi co do wielkości kapitału regulacyjnego raczej polegają na przyzwoleniu na spa-dek współczynnika wypłacalności (ciągle jeszcze na poziomie istotnie przekraczającymwymagane minimum) niż na wzroście faktycznych kapitałów (por. GINB 2003a i 2003b39).

Wśród skutków pośrednich najważniejsze dla Polski byłyby negatywne efekty zastą-pienia przy obliczaniu wag ryzyka kredytowego przynależności do OECD ocenami ratin-

36 Największa liczba różnic między dokumentami Komisji Europejskiej i Komitetu Bazylejskiego do-tyczy trzeciego filaru, dokładną ich prezentację znaleźć można w FBE Comment on the Commission Servi-ces`Phird Consultation Paper on the reviev of capital requirements for banks and investment firms, Europe-an Banking Federation, Brussels, October 2003.

37 Por. Kawulski i Smykla 2003, op. cit., s. 25 i n.38 Informacje na temat tego badania zawarte są w BCBS 2003d i 2003e, a na temat wyników dla Polski

w Zawadzki 2003 (krótkie ich omówienie można znaleźć również w Dziekoński 2003).39 GINB (2003a), Sytuacja finansowa banków w 2002 r. Synteza, Narodowy Bank Polski, Warszawa.

GINB (2003b), Sytuacja finansowa banków w okresie styczeń – wrzesień 2003 r. Synteza, Narodowy BankPolski, Warszawa.


gowymi. Podnosiłoby to przede wszystkim koszt długu zagranicznego polskiego rząduoraz zmieniało istotnie warunki konkurencji wewnątrz sektora – możliwe byłoby bowiemprzypisywanie należnościom od banków wchodzących w skład grup o ratingu wyższymod ratingu Polski niższych wag ryzyka.

Ze względu na występowanie w polskim mechanizmie transmisji impulsów politykipieniężnej kanału kredytowego (por. Kokoszczyński et al. 2002, op. cit.), ważnym skut-kiem nowej regulacji byłoby również pewne osłabienie efektywności polityki pieniężnej.

Kolejny ważny efekt pośredni to głębokie przemiany, jakie musiałyby nastąpić we-wnątrz banków i nadzoru bankowego w związku z nowymi regulacjami. Generalnie, po-prawiłyby one zapewne jakość i stabilność polskiego systemu bankowego, jednak nieko-niecznie byłaby to poprawa rozłożona równomiernie po wszystkich jego elementach; cowięcej, poprawa ta wiązałaby się zapewne ze stosunkowo wysokimi kosztami.

3.5. Wnioski i rekomendacje

Podsumowanie powyższych rozważań warto podzielić na dwie części. Pierwsza z nichdotyczy ewolucji (bazylejskich) rozwiązań ostrożnościowych. Widać w niej w moim prze-konaniu, że Komitet Bazylejski w coraz większym stopniu uwzględnia coraz bardziejwyrafinowane techniki pomiaru i zarządzania ryzykiem. Sprzyja to bez wątpieniu więk-szej bliskości i lepszemu porozumieniu regulatorów i rynków, może jednak utrudniaćrealizację drugiego, historycznie może nawet ważniejszego celu działań BCBS, jakimbyła – i formalnie pozostaje nadal – dbałość o równość warunków konkurowania bankówdziałających na skalę ponadnarodową. Trudności w realizacji drugiego celu rosną jeszczew przypadku krajów należących do Unii, której regulacje dotyczą wszystkich, a nie tylkoaktywnych międzynarodowo banków. Rozwiązaniem tego problemu ma być, w intencjitwórców nowych regulacji, wybór różnych metod pomiaru ryzyka – jednak wybór ten niejest neutralny z punktu widzenia wielkości tak otrzymanych wymogów kapitałowych.Ułatwieniem dla uzyskania pożądanej równowagi między wymaganym przez rozwój ryn-ków finansowych wyrafinowaniem i elastycznością nowych rozwiązań regulacyjnych orazchęcią zachowania równości warunków konkurencji objętych tymi regulacjami bankówsą dodatkowe elementy Nowej Umowy Kapitałowej: zasady polityki nadzorczej oraz dys-cyplina rynkowa, a dokładniej mające ją zapewnić wymogi publikowania szerokiego za-kresu informacji. Jednak liczne stosunkowo ogólne sformułowania dotyczące drugiegofilaru oraz brak pełnej harmonizacji rozwiązań księgowych i podatkowych wpływającyna efektywność regulacji składających się na trzeci filar powodują w moim przekonaniu,że wprowadzenie nowej Umowy Kapitałowej może naruszyć wspomnianą powyżej rów-nowagę na niekorzyść drugiego celu.

Polska powinna więc w obliczu tak tego zagrożenia, jak i praktycznie pewnych nega-tywnych skutków przedstawionych w poprzednim paragrafie, skoncentrować swoją ak-tywność w kilku co najmniej obszarach. Po pierwsze, polskie władze muszą znacznieintensywniej uczestniczyć w dyskusji prowadzonej nad projektem nowej dyrektywy unij-


nej – bowiem to właśnie tekst dyrektywy (oraz terminy narzucone na jej przejęcie doprawa krajowego) będą odgrywały ważniejszą rolę od rozwiązań przyjętych przez BCBS.Nie można oczywiście oczekiwać dużych różnic między tymi dwoma regulacjami, alewarto zatroszczyć się o to, by – jeśli takie różnice wystąpią - były one dla Polski korzyst-ne. Po drugie, przy projektowaniu i realizacji polityki makroekonomicznej i regulacyjnejnależy uwzględniać jej wpływ na zewnętrzne ratingi Polski – w chwili obecnej, jak sięwydaje, jest to przede wszystkim zalecenie pod adresem polityki fiskalnej. Po trzecie,celowe byłoby po opublikowaniu ostatecznej wersji projektu Nowej Umowy Kapitałoweji nowej dyrektywy CAD przygotowanie – zapewne przez banki (lub Związek BankówPolskich) we współpracy z władzami nadzorczymi – dokładnych szacunków kosztów zwią-zanych z ich wprowadzeniem i ewentualne uwzględnienie ich w przyszłych rozwiąza-niach podatkowych. Po czwarte, niezwykle potrzebne byłoby aktywne zaangażowanie sięPolski w prowadzoną obecnie w Unii dyskusję na temat generalnych zasad nadzoru nadrynkami finansowymi (rozpoczętą raportem Lamfalussy`ego), która może doprowadzićrównież do zmian w organizacji nadzoru bankowego. W chwili obecnej nie widzę innychczynników, które mogłyby doprowadzić do zmiany zasady nadzoru kraju macierzystego.Zasada ta, w obecnym kształcie, polskiego systemu bankowego, również może prowa-dzić do wzrostu nierówności konkurencji banków funkcjonujących w Polsce.



4. EFEKTYWNOŚĆ BANKÓW W POLSCE NA TLE BANKÓWW KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ W ŚWIETLE NOWEJUMOWY KAPITAŁOWEJ KOMITETU BAZYLEJSKIEGO

Jan Szambelańczyk (współpraca: M. Mielnik, M. Ławrynowicz)

4.1. Wprowadzenie

Pierwsza próba ujednolicenia pomiaru adekwatności kapitałowej miała miejsce w roku1988. Propozycje Nowej Umowy Kapitałowej Komitetu Bazylejskiego (Bazylea II) wpro-wadzają kilka nowych elementów oraz modyfikują dotychczasowe podejście do wyzna-czania adekwatności kapitałowej. Główne modyfikacje dotyczą:

1. wprowadzenia wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego,

2. zmian uzupełniających metodologię wyznaczania adekwatności kapitałowejo wymagania nadzorcze i sprawozdawcze (Filar II oraz III),

3. zmian metodologii wyznaczania ryzyka z tytułu ryzyka kredytowego (Filar I), wpro-wadzenia szerszego zakresu wag (od 0 do 150%), oparcia miar adekwatności kapita-łowej na ratingach uznanych agencji ratingowych lub ratingach wewnętrznych – pro-wadzonych przez banki oraz uwzględnienia szerokiego zakresu technik ograniczaniaryzyka.

W przypadku nabrania mocy obowiązującej zmiany i uzupełnienia mogą w istotnysposób rzutować na różne aspekty funkcjonowania systemów bankowych, a z uwzględ-nieniem kontekstu systemowego będą miały nietożsamy wpływ na poszczególne bankiw różnych krajach.

Celem badań jest porównanie banków w Polsce z bankami krajów UE w kontekścieosiąganego poziomu efektywności oraz zbadanie ex-ante wpływu wprowadzenia BazyleiII na efektywność banków w Polsce.

Badania podzielono na trzy etapy. W pierwszym etapie dokonano przeglądu literatury w zakresie przekrojowych badań efektywności banków w Unii Europejskiej oraz wybra-nych krajów Europy Zachodniej, dokonując jednocześnie inwentaryzacji dostępnych da-nych liczbowych. W drugim etapie wyniki diagnostycznego sondażu porównawczegoIBnGR oraz opublikowanych badań zagranicznych starano się odnieść do badań efektyw-ności dla banków w Polsce. W trzecim etapie dokonano próby szczegółowych szacunkówefektywności banków spółdzielczych w Polsce należących obecnie co prawda do margi-nalnego, ale ważnego społecznie subsektora bankowego. Wybór banków spółdzielczych


był spowodowany m.in. brakiem odpowiednio szczegółowych danych dotyczących skład-ników aktywów banków komercyjnych. Nadto badanie banków spółdzielczych pozwalaograniczyć analizy wpływu Bazylei II wyłącznie do aspektów związanych z ryzykiemkredytowym. Nie bez znaczenia dla istoty badania miała także znacząca liczbowo popula-cja badanych banków1.

Wyniki porównawczego sondażu diagnostycznego w świetle miar klasycznych2

Przekrojowe porównania efektywności banków działających w różnych krajach mająważkie znaczenie w świetle jednoczącego się rynku europejskiego. Procesy integracjirynków i harmonizacji regulacji wpływają bezpośrednio bądź pośrednio na banki orazotoczenie w jakim działają. Zgodnie z przewidywaniami propozycje BIS, związane z wpro-wadzeniem nowych regulacji adekwatności kapitałowej, spowodują zmiany, które mogąmieć istotny wpływ na działalność i wyniki banków, a tym samym na efektywność ban-ków stanowiącą podstawę decyzji alokacyjnych.

Zarówno międzynarodowe, jak i wewnątrzkrajowe porównania efektywności ban-ków zwykle opierają się na klasycznych miarach takich jak wskaźniki ROA, ROE, struk-turze przychodów i kosztów oraz innych miernikach konstruowanych w układzie ilorazo-wym. Dostarczają one skwantyfikowanej oraz syntetycznej informacji, jednakże obejmu-ją swym pomiarem stosunkowo wąski zakres (aspekt) działalności.

Biorąc pod uwagę pozycję i siłę rynkową istotne znaczenie ma także suma bilansowabanku w porównaniu do innych banków lub całego sektora bankowego.

1 Dla 640 z 642 banków spółdzielczych działających na koniec roku 2002.2 Do analizy wykorzystano bazę danych IBnGR z panelu badawczego o trzyletnim okresie trwania.

Banki zagraniczne pochodzą z 10 elementowej próby celowo-losowej.

Tabela 1.

Sumy bilansowe wybranych banków krajowych i zagranicznych na koniec 2001 roku

* Obecnie Bank Millenium S. A.Źródło: Dane IBnGR na podstawie raportów rocznych banków za 2001 r.

Lp. Bank krajowy 2001 Bank zagraniczny Kraj 2001

1. PKO BP S.A. 75 751,83 Banco Popular Hiszpania 125 865,65

2. Bank Pekao S.A. 73 399,74 Banco Sabadell Group Hiszpania 97 389,50

3. BPH PBK S.A. 43 391,41 BPI Portugalia 90 952,75

4. Bank Handlowy S.A. 33 118,97 Commercial Bank of Greece Grecja 65 010,36

5. ING Bank Śląski S.A. 26 313,62 Ceska Sporitelna Czechy 52 945,86

6. BZ WBK S.A. 24 829,41 Jyske Bank Dania 50 237,07

7. BRE Bank S.A. 22 978,64 OKOBANK Finlandia 46 406,53

8. Kredyt Bank S.A. 22 376,60 First Active Irlandia 22 515,42

9. BIG Bank Gdański S.A.* 19 262,84 Hansabank Estonia 16 885,37

10. BGŻ S.A. 17 943,88 Sparnord Bank Dania 14 271,58


W porównaniu do 2000 r. aktywa ogółem badanych banków krajowych wzrosły no-minalnie o 16,2%, co oznacza realny wzrost rzędu 10,1% (w 2000 r. – 6,4%), natomiastw analizowanych bankach europejskich realny wzrost osiągnął poziom 11,5% wobec 15%w 2000 r. Wskazuje to na zbliżoną dynamikę wzrostu tego agregatu. Jednak bezwzględnawartość analizowanych sum bilansowych uwypukla słabą pozycję polskich banków nazintegrowanym rynku europejskim. Wątpliwe jest także aby ewentualne pogłębianie fi-nansowe w Polsce pozwoliło, bez intensywnego procesu konsolidacji, na zajęcie znaczą-cej pozycji na tym rynku.

Rok 2001 był kolejnym okresem malejącej efektywności krajowych banków, mierzo-nej rentownością aktywów ogółem (ROA), której poziom obniżył się z 1,37% w 2000 r.do 1,02% w 2001 r. W konsekwencji wysoka przewaga konkurencyjna krajowych ban-ków w stosunku do banków europejskich pod względem osiąganej rentowności aktywówogółem w latach 1998 – 1999 została utracona (w 1998 r. banki krajowe charakteryzowa-ły się ponad czterokrotnie wyższą - od banków europejskich – rentownością aktywów,a w 1999 r. dwukrotnie wyższą).

W 2001 roku średni poziom rentowności aktywów (1,14%) w badanych bankach eu-ropejskich ukształtował się na poziomie wyższym niż w bankach krajowych, pomimoiż banki europejskie odnotowały spadek ROA w stosunku do 2000 r. rzędu 0,25 pkt. proc.

Wśród banków krajowych tylko trzy - Bank PeKaO S.A., PKO BP S.A. oraz BGŻ S.A.– uzyskały rentowność aktywów ogółem na poziomie wyższym niż w 2000 r. JednocześnieBank PeKaO S.A. i PKO Bank Polski S.A. na tle krajowych i europejskich banków charak-teryzują się wysoką rentownością aktywów ogółem; średnio– dwukrotnie wyższą. W gru-

Tabela 2.

Rentowność aktywów ogółem* banków polskich i zagranicznych w 2001 roku

* Rentowność aktywów ogółem mierzona jest jako iloraz zysku brutto w okresie (t-1, t) i aktywów ogółemw okresie (t). Przyjęcie do obliczenia ROA wartości zysku netto, byłoby zapewne bardziej poprawne, ale zewzględu na różne systemy i stawki opodatkowania zysku brutto, powodowałoby trudności przy porówna-niach międzynarodowych.Źródło: Dane IBnGR na podstawie raportów rocznych banków za 2001 r.

Lp. Nazwa banku krajowego 2001 Nazwa banku Kraj 2001

1. Bank PeKaO S.A. 2,40% Hansabank Estonia 2,43%

2. PKO BP 2,07% Commercial Bank of Greece Grecja 2,11%

3. BRE Bank S.A. 1,79% Banco Sabadell Group Hiszpania 1,36%

4. Bank Handlowy S.A. 1,11% Banco Popular Hiszpania 1,33%

5. BGŻ S.A. 0,83% First Active Irlandia 0,89%

6. BZ WBK S.A. 0,51% OKOBANK Finlandia 0,88%

7. Kredyt Bank S.A. 0,49% BPI Portugalia 0,79%

8. BPH PBK S.A. 0,48% Jyske Bank Dania 0,78%

9. ING Bank Śląski SA 0,45% Ceska Sporitelna Czechy 0,59%

10. BIG Bank Gdański S.A. 0,12% Sparnord Bank Dania 0,20%


pie banków europejskich porównywalnie wysoki poziom rentowności odnotowały: estoń-ski Hansabank (2,43%) i grecki Commercial Bank of Greece (2,11%). Procesy rynkoweoraz jakość zarządzania powodują różnokierunkowe zmiany. Relatywnie wysoki spadekrentowności aktywów w 2001 r. zanotował po raz kolejny BRE Bank S.A. (o 1,1 pkt. proc.w 2001 r. i o 4,1 pkt. proc. w 2000 r.), jak również połączony Bank Przemysłowo-HandlowyPBK S.A. – spadek rzędu 1,56 pkt. proc.

W dalszym ciągu utrzymuje się wysoka dysproporcja pomiędzy grupą banków pol-skich i europejskich pod względem wartości aktywów przypadających na jednego zatrud-nionego. Na koniec 2001 roku badana wielkość w bankach krajowych była ponad cztero-krotnie niższa od średniej w grupie badanych banków europejskich. Jednak podobnie jakw poprzednim roku, dynamika przyrostu aktywów na jednego zatrudnionego w bankachkrajowych była wyższa niż w przypadku banków europejskich i ukształtowała się na po-ziomie 24% wobec 9,6% wzrostu w przypadku banków europejskich. Biorąc natomiastpod uwagę wartościowy przyrost poziomu aktywów na jednego zatrudnionego w ciągu2001 roku, był on wyższy w badanych bankach europejskich (1,36 mln zł na jednegozatrudnionego) niż w przypadku banków krajowych (0,74 mln zł na jednego zatrudnione-go). Powyższe zestawienia świadczą m.in. o potencjale zmian w krajowym sektorze ban-kowym.

Średnia wartość aktywów ogółem w 2001 r. przypadająca na jednego zatrudnionegow grupie banków krajowych wyniosła 3,85 mln zł (wobec 3,11 mln zł w 2000 r.), podczasgdy w badanych bankach europejskich średnia wartość ukształtowała się na poziomie15,42 mln zł na zatrudnionego. Wskaźniki te wskazują na duży potencjał wzrostu efek-tywności banków krajowych w wymiarze technologicznym, w warunkach odpowiednichzmian w otoczeniu gospodarki realnej. Warto dodać, że zarówno poziom kredytów jaki depozytów na zatrudnionego w bankach krajowych jest kilkakrotnie niższy w porówna-niu do badanych banków zagranicznych. Stwierdzenie to ma istotne znaczenie, w kontek-ście propozycji stosowania ratingów nadawanych przez uznane agencje ratingowe czy teżwewnętrznych ratingów bankowych. Skala przeprowadzanych operacji aktywnych w pol-skich bankach oraz specyfika klientów w istotny sposób podnosić będzie koszty pośred-nictwa kredytowego osłabiając tym samym konkurencyjność banków w Polsce. Prowadzito do wniosku o celowości wydłużenia okresu przejściowego dla banków w krajach trans-formacji systemowej lub wprowadzenia rozwiązań specjalnych.

Z punktu widzenia akcjonariuszy istotną miarą efektywności banku jest wskaźnikstopy zwrotu z kapitałów własnych - ROE3.

Porównując poziom rentowności kapitałów własnych banków polskich i europejskich,zysk brutto skorygowano o wielkość średniorocznej inflacji4 w poszczególnych krajach.Ma to na celu uzyskanie realnej a nie nominalnej stopy zwrotu z zainwestowanego kapi-tału, ważnej z punktu widzenia potencjalnych inwestorów.

3 Zarówno wskaźnik ROA, jak i ROE bazuje w niniejszym opracowaniu na zysku brutto.4 Jako poziom inflacji przyjęto indeks cen i towarów konsumpcyjnych.


Utrzymująca się w latach 1998 – 1999 przewaga konkurencyjna krajowych bankówpod względem osiąganej realnej stopy zwrotu z kapitału, stopniowo malała i w 2000 r. poraz pierwszy – w toku trzyletnich badań była niższa od uzyskanej przez banki europej-skie. W 2001 r. średnia stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału w bankach polskichbyła blisko dwukrotnie niższa niż w badanych bankach europejskich i ukształtowała sięna poziomie 16,6% wobec 30,7% w bankach europejskich.

Zbliżony lub wyższy poziom od średniej ROE w badanych bankach europejskich(30,7%) uzyskały w minionym roku tylko dwa banki krajowe: PKO BP S.A. i Bank Pe-KaO S.A.

Tabela 4.

Realna stopa zwrotu z kapitału* w bankach polskich i europejskich w 2001 r.

* Realną stopę zwrotu z kapitału własnego obliczono jako relację skorygowanego o inflację zysku brutto dokapitałów własnych na początek okresu.Źródło: Dane IBnGR na podstawie raportów rocznych banków za 2001 r.

Lp. Nazwa banku 2001 Nazwa banku Kraj 2001

1. PKO BP 63,7% Jyske Bank Dania 106,4%

2. Bank PeKaO S.A. 31,9% Commercial Bank of Greece Grecja 53,8%

3. BRE Bank S.A. 18,6% Hansabank Estonia 30,4%

4. BGŻ S.A. 15,7% Banco Sabadell Group Hiszpania 22,7%

5. Bank Handlowy S.A. 11,3% BPI Portugalia 21,0%

6. ING Bank Śląski SA 7,2% Banco Popular Hiszpania 20,5%

7. BZ WBK S.A. 6,1% OKOBANK Finlandia 18,5%

8. Kredyt Bank S.A. 6,1% First Active Irlandia 17,5%

9. BPH PBK SA 4,4% Ceska Sporitelna Czechy 12,8%

10. BIG Bank Gdański S.A. 1,3% Sparnord Bank Dania 3,4%

Tabela 3.

Aktywa ogółem w mln zł na zatrudnionego w bankach polskich i europejskich w 2001roku

Źródło: Dane IBnGR na podstawie raportów rocznych banków za 2001 r.


1. BRE Bank S.A. 8,42 OKOBANK Finlandia 43,37

2. Bank Handlowy S.A. 6,37 First Active Irlandia 32,35

3. Bank PeKaO S.A. 4,05 Jyske Bank Dania 15,10

4. ING Bank Śląski S.A. 3,43 Sparnord Bank Dania 12,86

5. BPH PBK S.A. 3,30 Banco Sabadell Group Hiszpania 12,51

6. BIG Bank Gdański S.A. 3,22 BPI Portugalia 11,23

7. Kredyt Bank S.A. 2,95 Banco Popular Hiszpania 11,11

8. BZ WBK S.A. 2,54 Commercial Bank of Greece Grecja 9,23

9. BGŻ S.A. 2,27 Ceska Sporitelna Czechy 4,18

10. PKO BP 1,97 Hansabank Estonia 2,27

11. Średnio dla 1.-10. 3,85 Średnio dla 1.-10. 15,42


Wśród krajowych instytucji cztery banki: BZ WBK SA, Kredyt Bank S.A., Bank Prze-mysłowo-Handlowy PBK S.A. i BIG Bank Gdański S.A. – charakteryzowały się relatywnieniską stopą zwrotu z kapitału – średnio rzec biorąc – pięciokrotnie niższą niż średni poziomw badanych bankach europejskich. Jeżeli ROE w polskich bankach odzwierciedla rzeczy-wisty zwrot z inwestycji to stanowi realną groźbę braku zainteresowania inwestorów bezpo-średnich, jednak wiele okoliczności i uwarunkowań sprawia, że obecnie pomiar ROE dajenieobiektywny obraz zwrotu z inwestycji w polskim sektorze bankowym.

Biorąc pod uwagę symulacje w oparciu o wymagania Bazylei II trzeba liczyć sięz różnymi scenariuszami rozwoju sytuacji. Przykładowo wysoka rentowność PKO BPS.A. i PeKaO S.A. może ułatwiać ich dokapitalizowanie zgodnie z wymaganiami nowejumowy kapitałowej. Jest to ważne gdyż, nawet w umiarkowanym wariancie Bazylei IIszacowany współczynnik wypłacalności dla PKO BP S.A. wynosiłby ok. 5%. Znaczniegorzej sytuacja przedstawiała by się dla BGŻ S.A., który w tym wariancie miałby ok. 6%współczynnik wypłacalności a jego atrakcyjność ze względu na poziom ROE jest znacz-nie niższa.

Zresztą symulacje wpływu Bazylei II na adekwatność kapitałową banków komercyj-nych w Polsce - według danych na koniec 2000 r - wskazują, że w wariancie5:

• optymistycznym 12 banków wykazywałoby ok. 3% niedobór kapitału własnego,

• umiarkowanym 24 banki wykazywałyby ok. 20% niedobór kapitału własnego,

• pesymistycznym 34 banki wykazywałyby niedobór 40% kapitału własnego.

Ponadto tylko w pierwszym wariancie średni ważony współczynnik wypłacalnościprzekraczałby minimalny wymagany poziom 8%.

5 Szacunki na podstawie danych sprawozdawczych banków na 31.12.2000.

Tabela 5.

Zysk brutto na zatrudnionego w bankach polskich i europejskich w 2001 roku (w tys. zł)


Lp. Nazwa banku 2001 Nazwa banku Państwo 2001

1. BRE Bank S.A. 150,92 OKOBANK Finlandia 380,56

2. Bank PeKaO S.A. 97,06 First Active Irlandia 286,73

3. Bank Handlowy S.A. 70,44 Commercial Bank of Greece Grecja 194,80

4. PKO BP S.A. 40,88 Banco Sabadell Group Hiszpania 170,38

5. BGŻ S.A. 18,86 Banco Popular Hiszpania 147,77

6. BPH PBK S.A. 15,93 Jyske Bank Dania 118,05

7. ING Bank Śląski S.A. 15,54 BPI Portugalia 88,65

8. Kredyt Bank S.A. 14,42 Hansabank Estonia 55,28

9. BZ WBK S.A. 12,90 Sparnord Bank Dania 26,21

10. BIG Bank Gdański S.A. 3,78 Ceska Sporitelna Czechy 24,64

11. Średnio 1.-10. 44,1 Średnio 1.-10. 149,3


W 2001 r. utrzymała się wysoka dysproporcja pomiędzy badanymi grupami bankówpod względem poziomu zysku brutto na jednego zatrudnionego.

W 2001 r. utrzymała się wysoka dysproporcja pomiędzy badanymi grupami ban-ków pod względem poziomu zysku brutto na jednego zatrudnionego. Na koniec po-przedniego roku na jednego pracownika zatrudnionego w krajowym banku przypadało44,1 tys. zł zysku brutto, podczas gdy w badanych bankach europejskich relacja ta ukształ-towała się na poziomie ponad trzykrotnie wyższym (149,3 tys. zł na jednego zatrudnio-nego).

W porównaniu z 2000 r., zysk brutto na zatrudnionego w badanych polskich bankachobniżył się o 10,6%, podczas gdy w analizowanych bankach europejskich o 18,1%. Wy-nika to po części z faktu, iż banki krajowe odnotowały w 2001 r. 8,2% wzrost zysku bruttoprzy jednoczesnej redukcji zatrudnienia rzędu 3,6%, podczas gdy banki europejskie uzy-skały 3,7% przyrost zysku brutto, a zatrudnienie wzrosło w tym czasie o 7,2%.

W grupie banków polskich znaczący wzrost zysku brutto na jednego zatrudnionegoodnotowały główne banki detaliczne banki – BGŻ SA (624,0%), Bank PeKaO S.A. (74,0%)i PKO BP S.A. (73,7%), przy czym uzyskany w 2001 r. poziom badanej relacji znacznieodbiegał od średniej uzyskanej przez banki europejskie. Porównywalny do średniej euro-pejskiej poziom zysku brutto na zatrudnionego uzyskał w grupie krajowej tylko BREBank, pomimo, iż w minionym roku odnotował spadek badanej relacji – z 188,7 tys. zł do150,9 tys. zł.

Poziom marży odsetkowej netto – relacja dochodów odsetkowych do aktywów - odkilku lat w Polsce systematycznie obniża się, przede wszystkim wskutek wzrastającejkonkurencji w sektorze bankowym. Rok 2001 był kolejnym okresem spadku poziomu

Tabela 6.

Poziom marży odsetkowej6 w bankach polskich i europejskich w 2001 r.



1. PKO BP S.A. 5,1% Hansabank Estonia 3,7%

2. BGŻ S.A. 4,5% Banco Popular Hiszpania 3,5%

3. Bank PeKaO S.A. 3,8% Commercial Bank of Greece Grecja 3,1%

4. BPH PBK S.A. 2,5% Ceska Sporitelna Czechy 3,1%

5. Kredyt Bank S.A. 2,5% Sparnord Bank Dania 2,9%

6. BZ WBK S.A. 2,4% Banco Sabadell Group Hiszpania 2,6%

7. Bank Handlowy S.A. 2,2% Jyske Bank Dania 2,0%

8. ING Bank Śląski S.A. 1,8% BPI Portugalia 2,0%

9. BRE Bank S.A. 1,6% First Active Irlandia 1,7%

10. BIG Bank Gdański S.A. 1,1% OKOBANK Finlandia 1,2%

6 Poziom marży odsetkowej liczony jest jako iloraz dochodów odsetkowych do aktywów ogółem we-dług stanu na koniec roku.


marży odsetkowej w krajowych bankach, która na koniec roku ukształtowała się na po-ziomie 2,8%, tj. o 0,8 pkt. proc. niższym niż w 2000. W przypadku banków europejskichobserwuje się stabilizację średniego poziomu marży odsetkowej, która oscyluje wokół2,59%.

Na tle wszystkich badanych banków, wysokim poziomem marży odsetkowej charak-teryzują się przede wszystkim trzy banki krajowe – PKO Bank Polski S.A., BGŻ S.A.i Bank PeKaO S.A.

Podnoszenie efektywności i konkurencyjności w bankach krajowych będziew znacznej mierze zależało od poziomu wskaźnika kosztów do dochodów7 i możliwościjego obniżenia w przyszłości. Nakłady inwestycyjne na nowe technologie i rozwój sieciplacówek muszą wiązać się z racjonalizacją kosztów pracy. Jednakże wymogi Bazylei IIspowodują powstawanie dodatkowych kosztów operacyjnych i regulacyjnych, co w świe-tle analiz zysku brutto na zatrudnionego oraz marży odsetkowej wskazuje na pogarszaniesytuacji banków w Polsce.

Na koniec 2001 r. relacja kosztów do dochodów w badanych grupach banków kształ-towała się na poziomie 62,2% w bankach europejskich i 65,0% w badanych bankachkrajowych. W ostatnim roku poziom wskaźnika wzrósł w obu grupach banków, przy czymkrajowe banki odnotowały wyższy wzrost wartości kosztów do dochodów – rzędu 3,8pkt. proc., a banki europejskie na poziomie 3 pkt. proc.

Tabela 7.

Poziom wskaźnika kosztów do dochodów w bankach krajowych i europejskich w 2001 r.


Lp Nazwa banku 2001 Nazwa banku Kraj 2001

1. BIG Bank Gdański S.A. 80,0% Jyske Bank Dania 70,1%

2. BZ WBK 78,0% Sparnord Bank Dania 70,1%

3. Kredyt Bank S.A. 70,7% Banco Popular Hiszpania 69,2%

4. BGŻ S.A. 66,4% Ceska Sporitelna Czechy 68,6%

5. BPH PBK S.A. 65,9% Hansabank Estonia 59,7%

6. ING Bank Śląski S.A. 63,8% OKOBANK Finlandia 59,3%

7. BRE Bank S.A. 60,8% First Active Irlandia 58,8%

8. Bank Handlowy S.A. 59,0% Banco Sabadell Group Hiszpania 41,7%

9. PKO Bank Polski S.A. 58,7% BPI Portugalia bd

10. Bank PeKaO S.A. 47,1% Commercial Bank of Greece Grecja bd

7 Poziom wskaźnika kosztów do dochodów jest relacją kosztów działania banku wraz z amortyzacją wwyniku działalności bankowej.


4.2. Przegląd badań nad efektywnością banków na rynkach krajów UniiEuropejskiej

Przydatność klasycznych miar efektywności jest ograniczona w przypadku, gdy ana-lizuje się efektywność z uwzględnieniem szerokiego spektrum czynników ją kształtują-cych.

Korzystając z metod opartych na koncepcji funkcji (granicy) produkcji, można wy-znaczyć miary efektywności w oparciu o wiele czynników (nakładów) użytych lub zuży-tych do wytworzenia wielu produktów (efektów). Wyznaczanie efektywności w oparciuo granicę8, w przeciwieństwie do metod klasycznych korzystających z mierników w po-staci ilorazowej (ułamkowej), wymaga zastosowania metod: parametrycznych (np. funk-cji Cobb-Douglas’a) lub nieparametrycznych (np. Data Envelopment Analysis9). W bada-niach zagranicznych często wykorzystuje się te metody do szacowania miar efektywnościbanków zarówno wewnątrz, jak i pomiędzy różnymi krajami.

Farrellowska analiza efektywności (miary efektywności technicznej, alokacyjnej,kosztowej) pozwala oceniać wiele aspektów aktywności przedsiębiorstwa. W badaniachzagranicznych, które są prowadzone od wielu lat10, badania efektywności technicznej roz-szerzane są często o analizy efektywności ogólnej (lub kosztowej)11.

W odniesieniu do sektora bankowego w Polsce - zgodnie z wiedzą autorów - opubli-kowano nieliczne analizy efektywności technicznej banków komercyjnych (M.Gospoda-rowicz, T.Kopczewski, M.Mielnik i M.Ławrynowicz)12 oraz banków spółdzielczych (A.Go-spodarowicz, M.Zychowicz)13.

Analizy efektywności w szerszym – kosztowym - kontekście znalazły się w pracyL.Weill’a14, który badał wpływ pochodzenia kapitału (kapitał krajowy vs. zagraniczny) naefektywność kosztową, wyznaczaną równocześnie dla 31 banków polskich oraz 16 cze-skich. Do estymacji miar efektywności L.Weill używa metody parametrycznej (SFA - Sto-

8 Pierwowzorem tych metod jest koncepcja zaproponowana przez Farrell’a w 1957 roku.9 Nazwa Data Envelopment Analysis (DEA) pochodzi od właściwości, która w języku matematycz-

nym oznacza, że granica (tutaj produkcji) otacza (ang. envelop) analizowane punkty naszych obserwacji(por. W.W. Cooper i inni [2000]).

10 Dominują badania amerykańskich banków i innych instytucji finansowych (USA, UK, Kanada),w ostatnich latach coraz częściej pojawiają się publikacje dotyczące banków krajów europejskich, zwłasz-cza badań analizujących wpływ jednolitego rynku UE.

11 Efektywność kosztowa często w literaturze jest określana jako efektywność ogólna.12 Gospodarowicz M., (2000), Procedury analizy i oceny banków, NBP, Materiały i Studia, Zeszyt nr

103; Kopczewski T., (2000), Efektywność technologiczna i kosztowa banków komercyjnych w Polsce w la-tach 1997-2000 Część I, NBP, Materiały i Studia, Zeszyt nr 113; Mielnik M., M. Ławrynowicz, (2002),Badanie efektywności technicznej banków komercyjnych w Polsce metodą DEA, Bank i Kredyt 5.

13 Gospodarowicz A., (2002), Analiza i ocena banków oraz ich oddziałów, Wydawnictwo AkademiiEkonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu; Zychowicz M. (2002), Efektywność banków, Nowocze-sny Bank Spółdzielczy, nr 9.

14 Weil Laurent, Foreign Ownership and Cost Efficiency: Evidence on Polish and Czech Banks, http://www.univ-orleans.fr/DEG/GDRecomofi/Activ/weillpau.pdf.


chastic Frontier Approach). Jego badania wskazują, że banki których właścicielami sąpodmioty zagraniczne mają niższą średnią efektywność kosztową niż banki należące dopodmiotów krajowych.

Porównując efektywność kosztową badanych banków komercyjnych z wynikamipodobnych analiz w literaturze, można przyjąć, że poziom efektywności kosztowej pol-skich i czeskich banków w 1997 r. był bardzo podobny do obserwowanego w innychsystemach bankowych.

Tabela 9.

Efektywność techniczna banków komercyjnych w Polsce dla stałych efektów skali

Źródło: Obliczenia własne na podstawie M.Gospodarowicz, op. cit.

Lata Średnia Mediana Minimum Maksimum Odchylenie Stand.

1997 0,816 0,837 0,446 1,000 0,168

1998 0,788 0,813 0,147 1,000 0,211

1999 0,768 0,769 0,271 1,000 0,199

M.Gospodarowicz analizuje efektywność 50 banków komercyjnych w Polsce15 w la-tach 1997-1999 r. z wykorzystaniem metody DEA. Do estymacji miar efektywności autorzastosował model pośrednika16, a wartości średnich dla poszczególnych lat prezentujetabela 12. Wskazują one na obniżanie się średnich miar efektywności oraz zawężaniepasma wahań.

15 Wykorzystano dane z publikowanego rankingu największych banków w Polsce.16 Tutaj bank występuje jako instytucja transferująca aktywa finansowe pomiędzy jednostki (klientów)

nadwyżkowe (gromadzące środki pieniężne) i deficytowe (wykazujące zapotrzebowanie na pieniądz).17 Ujęcie producenta oznacza, że bank jest traktowany, jako instytucja świadcząca usługi właścicielom

rachunków: bank przeprowadza transakcje, świadczy usługi doradcze, produkuje dokumenty dla klientównp. raporty, czeki, wyciągi.

Mielnik i Ławrynowicz poddali badaniu próbę 34 banków komercyjnych w Polsce,a analizę efektywność przeprowadzono na danych z roku 1999, z wykorzystaniem mode-lu producenta17. Wyniki obliczeń, w zakresie wartości średniej dla roku 1999, oraz innychstatystyk opisowych zawarto w tabeli 10.

Tabela 8.

Efektywność kosztowa banków komercyjnych w Polsce (1997 r.)

Wyszczególnienie Średnia Odchylenie standardowe

Banki z kapitałem zagranicznym 0,8440 0,0671

Banki z kapitałem krajowym 0,8582 0,0841

Banki razem 0,8500 0,0768

Źródło: Obliczenia własne.


Szerszy, od prezentowanego powyżej, zakres analizy efektywności znajdujemy w pracyT. Kopczewski18. W okresie od 1997 do 2000 r. autor wyznaczył miary efektywności19 dla42 banków komercyjnych w Polsce oraz zbadał m.in. zależność efektywnościi współczynnika wypłacalności. Uzyskane wyniki świadczą o istnieniu statystycznie istotnejkorelacji między tymi zmiennymi (przy 10% poziomie istotności). Na podstawie przepro-wadzonej analizy autor stwierdza: „siła związku między miarami efektywności a tymi współ-

czynnikami finansowymi (w tym współczynnikiem wypłacalności – przyp. autorów)pozostaje stała w czasie”, i dodaje że: „... ujawnienie się zależności między współczynni-

kiem wypłacalności a miarami efektywności świadczyć może o istnieniu relacji wymien-

nej (trade-off) między ryzykiem a efektywnością”.

Tabela 10.

Efektywność techniczna dla zmiennych efektów skali

Źródło: Na podstawie Mielnik i Ławrynowicz, op. cit.

Rok Średnia Mediana Minimum Maksimum Odchylenie.Stand.

1999 0,799 0,896 0,347 1,00 0,227

Tabela 11.

Korelacja między efektywnością techniczną dla stałych i zmiennych efektów skalia współczynnikiem wypłacalności

* - stałe efekty skali** - zmienne efekty skali***- wartość istotna statystycznie na poziomie 5%Źródło: Na podstawie T.Kopczewski, op. cit.

Lata Efektywność techniczna (CRS)* Efektywność techniczna (VRS)**

1997 0,49 0,52

1998 0,51 0,48

1999 0,46 0,61***

Wyniki T. Kopczewskiego, w zakresie analizy związków pomiędzy efektywnością -w ujęciu granicy produkcji - a współczynnikiem wypłacalności banków w Polsce, mogąmieć istotne znaczenie w przewidywaniu wpływu ewentualnego wprowadzenia wymo-gów Bazylei II na działalność banków w Polsce.

Efektywność banków w krajach europejskich - w kontekście integracji krajów człon-kowskich w Unii Europejskiej - w większości badań szacowana jest w aspekcie porów-nawczym i koncentruje się na determinantach oraz względnych różnicach efektywnościmiędzy poszczególnymi systemami bankowymi krajów członkowskich.

18 T. Kopczewski, op. cit.19 Dla modelowania działalności banku zastosowano podejście określane jako value added.


Porównawcze badania efektywności banków podzielić można na dwa nurty. Pierwszyskupia się na porównaniach banków zagranicznych i krajowych z perspektywy kraju, w któ-rym działają, drugi zaś zawiera międzynarodowe porównania instytucji kredytowych.

Pierwszy nurt nie bierze pod uwagę specyfiki działalności w konkretnym kraju, gdyżbanki działają w tym samym otoczeniu. Przegląd literatury dostarcza dowodów, że bankizagraniczne są relatywnie mniej efektywne niż banki miejscowe, co prowadzi do wnio-sku, że możliwości transgranicznych aplikacji unikalnych umiejętności zarządczych sąograniczone.

Drugi nurt skupia się na porównaniach banków w ujęciu kraju pochodzenia, szacującwspólną granicę funkcji produkcji i zakładając, że różnice w efektywności (banków w da-nym kraju) mogą być wyjaśniane przez różnorodność technologii bankowej, specyficznejdla kraju pochodzenia instytucji kredytowej.

Ostatnio pojawiły się pierwsze próby włączenia do analizy efektywności - szacowa-nej za pomocą metody DEA - czynników otoczenia zewnętrznego, charakterystycznychdla kraju, których nieuwzględnienie powodować może zakłócenia, a nawet błędy w sza-cunkach relatywnej efektywności.20

Niżej przedstawiono krótki przegląd literatury zagranicznej poruszającej oba nurtyanaliz dotyczących efektywności banków w Unii Europejskiej.

Casu i Molyneux21 zastosowali metodę DEA do badania 750 banków z 5 krajów UniiEuropejskiej (Francji, Niemiec, Włoch, Hiszpanii oraz Wielkiej Brytanii) w latach 1993 -1997. Sugerują oni, że różnice efektywności stwierdzone w bankowości europejskiej możnawyjaśniać głównie specyfiką kraju (technologią bankową, która może być odzwierciedle-

Tabela 12.

Miary efektywności banków (VRS -zmienne efekty skali)

Źródło: Casu i Molyneux, op. cit.

Francja Niemcy Włochy Hiszpania Wielka Brytania

LataŚrednia

Odch.

Std.Średnia

Odch.

Std.Średnia

Odch.

Std.Średnia

Odch.

Std.Średnia

Odch.

Std.

1993 0,607 0,179 0,697 0,132 0,558 0,080 0,534 0,096 0,725 0,108

1994 0,648 0,144 0,725 0,109 0,567 0,064 0,590 0,081 0,763 0,089

1995 0,589 0,139 0,690 0,121 0,502 0,066 0,540 0,079 0,772 0,096

1996 0,620 0,136 0,724 0,128 0,508 0,059 0,544 0,071 0,829 0,108

1997 0,653 0,121 0,762 0,118 0,553 0,063 0,644 0,074 0,819 0,114

20 A. Lozano-Vivas, J.T. Pastor, I. Hasan, European Bank Performance Beyond Country Borders: WhatReally Matters?, European Finance Review 5, s. 141-165.

21 Casu B., P. Molyneux, (2000), A comparative study of efficiency in European Banking, WhartonSchool – Financial Institutions Center WP, 17, University of Pennsylvania.


niem różnic regulacyjnych lub odrębnością przyjętych strategii). Niżej przedstawiono dwietabele zawierające średnie wartości efektywności estymowane dla banków w poszczegól-nych krajach oraz dla grupy tych krajów - oznaczonej Euro5.

Dane tabeli 12 wskazują, że ranking efektywności banków (przy zmiennych efektachskali) dla pięciu badanych krajów (z wyjątkiem zamiany pozycji Włoch i Hiszpanii w pierw-szym roku analizy) jest całkowicie stabilny. Najefektywniejszy przez cały okres jest sys-tem brytyjski, dalej niemiecki, potem francuski, wreszcie hiszpański (z wyjątkiem 1993 r.)a najmniej efektywny system włoski. Interesujące jest także, że z wyjątkiem systemubrytyjskiego pozostałe cztery mają bardzo zbliżone - co do kierunku - przebiegi zmienno-ści badanych miar efektywności.

Wyniki analiz dają względnie niskie poziomy średniej efektywności, niemniej jed-nak, w badanym okresie obserwuje się wzrost średniej efektywności niemal wszystkichsystemów bankowych poddanych analizie, z wyjątkiem Włoch. Ponadto otrzymane wy-niki wskazują, że w okresie 1993-1997 rosła luka efektywności pomiędzy bankami anali-zowanych krajów.

Tabela 13.

Efektywność techniczna banków grupy Euro5

Źródło: Casu i Molyneux, op. cit.

Zmienne efekty skaliStałe efekty skali

Orientacja na nakłady Orientacja na efektyLata

Śred. Med. St.D. Q1 Q3 Śred Med. St.D. Q1 Q3 Śred Med. St.D. Q1 Q3

1993 0,591 0,571 0,125 0,507 0,648 0,619 0,595 0,143 0,516 0,694 0,624 0,597 0,144 0,522 0,701

1994 0,634 0,616 0,111 0,552 0,700 0,651 0,631 0,125 0,558 0,719 0,654 0,632 0,126 0,562 0,720

1995 0,567 0,547 0,106 0,493 0,634 0,601 0,570 0,133 0,508 0,671 0,609 0,585 0,134 0,508 0,679

1996 0,602 0,569 0,137 0,496 0,670 0,630 0,585 0,151 0,520 0,702 0,635 0,593 0,153 0,522 0,726

1997 0,649 0,626 0,125 0,560 0,716 0,682 0,655 0,134 0,591 0,753 0,690 0,667 0,132 0,596 0,765

Bikker22, ocenę efektywności europejskich banków, oparł na podejściu wykorzystują-cym stochastyczną granicę kosztów. Z jego analiz wynika, że (na podstawie wartościśredniej) hiszpańskie, francuskie i włoskie banki są mniej efektywne niż bankiw Niemczech, Holandii, Wielkiej Brytanii, równocześnie banki w Luksemburgu, Belgiioraz Szwajcarii są najbardziej efektywne. Ponadto autor podkreśla, że analiza dostarczadowodu na to, że ocena efektywności na podstawie badań pojedynczego kraju, może pro-wadzić do błędnych wniosków.

W tabeli 14 kolumny oznaczone: Eur 14, 22, 28, zawierają średnie wartości estymowa-nych miar efektywności uzyskanych dla różnych modeli: odpowiednio dla 14, 22 oraz 28

22 J.A. Bikker, (1999), Efficiency in the European banking industry: an exploratory analysis to rankcountries, Research Series Supervision 18, Netherlands Central Bank.


zmiennych, natomiast kolumna country-specific efficiency zawiera średnie wartości szaco-wanej efektywności technicznej banków dla poszczególnych krajów z osobna.

Wyniki Bikker’a wskazują, że prawdopodobnie wszystkie rodzaje banków w dzie-więciu europejskich krajach tworzą bardzo niejednorodną grupę względem warunkówdziałania (procesów produkcyjnych).Wyniki te, jak podkreśla sam autor, powinny byćoceniane z należytą ostrożnością, m.in. z uwagi na niejednorodny charakter badanychbanków, specyfikę otoczenia, technikę jaka jest używana itp. Niemniej jednak, otrzymanewyniki potwierdzają, że różnice w przeciętnych poziomach kosztów oraz efektywnościpomiędzy krajami EU są bardzo duże; a ponadto że, przeciętna nieefektywność jest wy-ższa niż często wymieniane w literaturze 20 %.

Na podstawie przeprowadzonych badań Bikker stwierdza, iż w krajach gdzie banki sąmniej efektywne, nieuniknione będą procesy konsolidacji na dużą skalę oraz koniecznabędzie racjonalizacja działalności sektora bankowego.

Maudos i inni23 wykorzystując metody parametryczne szacowali efektywność kosz-tową i dochodową (profit efficiency) banków z 10 krajów Unii Europejskiej w latach 1993-1996. Z przeprowadzonych analiz wynika, że średni poziom efektywnościw poszczególnych krajach zależy od dekompozycji próbki banków i ich grupowania we-dług kryterium specjalizacji. Estymowane metodą DFA24 (Distribution Free Approach)

miary efektywności kosztowej i dochodowej przedstawiono w tabeli 15.

Autorzy konkludują, że ocena efektywności kosztowej i dochodowej różnych syste-mów bankowych Unii Europejskiej, wskazuje, że średniej wielkości banki osiągają naj-

Tabela 14.

Efektywność techniczna banków dla modeli uwzględniających specyfikę otoczenia kra-jowego

Źródło: Bikker, op cit.

KrajeCountry-specific

EfficiencyEur14 Eur22 Eur28

Belgia 0,524 0,431 0,196 0,237

Francja 0,268 0,261 0,361 0,377

Niemcy 0,691 0,424 0,523 0,562

Włochy 0,781 0,273 0,483 0,505

Luksemburg 0,436 0,560 0,344 0,352

Holandia 0,498 0,382 0,408 0,441

Hiszpania 0,533 0,242 0,341 0,351

Szwajcaria 0,659 0,430 0,393 0,449

UK 0,364 0,297 0,359 0,416

Średnia ważona 0,615 0,381 0,460 0,493

23 Maudos J., J. M. Pastor, F. Pérez, J. Quesada, (2002), Cost and profit efficiency in european banks,Journal of International Financial Markets, Institutions and Money, 12, s. 33-58.

24 Metoda opracowana przez A.N. Berger i inni 1993.


wyższe poziomy efektywności w obu miarach: kosztowej i dochodowej. Natomiast kryte-rium specjalizacji banku nie jest statystycznie znaczące w wyjaśnianiu różnic efektywno-ści pomiędzy bankami. Charakterystyczne jednak jest, że banki wykazujące wyższą war-tość wskaźnika kredyty/aktywa są bardziej efektywne. Natomiast jeśli chodzi o wpływryzyka na osiągany poziom efektywności, stwierdzono, że wyższe ryzyko wyrażone zapomocą odchylenia standardowego ROA, jest pozytywnie związane z efektywnością do-chodową, i nie ma statystycznie znaczącego wpływu na efektywność kosztową.

A. Lozano-Vivas25 i inni analizowali efektywność banków europejskich w kontekścieintegracji krajów członkowskich Unii Europejskiej szacując wspólną dla wszystkich ba-danych banków granicę, ponadto założyli, że różnice w efektywności wynikają tylkoi wyłącznie z różnic w specyficznej dla każdego kraju technologii bankowej. W odróżnie-niu od innych badań nie zakładano, że istnieje dla wszystkich europejskich banków wspólnagranica efektywności, bez względu na specyfikę kraju.

W omawianym artykule w szacowaniu efektywności uwzględniono czynniki: demo-graficzne, regulacyjne i ekonomiczne, będące poza kontrolą menedżerów bankowych,a wpływające na osiąganą efektywność.26 W tabeli 16 przedstawiono średnie wartości

Tabela 15.

Efektywność kosztowa i dochodowa banków europejskich

Źródło: Maudos i inni, op. cit.

Wyszczególnienie Efektywność kosztowa DFA(5) Efektywność dochodowa DFA(5)

Austria 0,913 0,426

Niemcy 0,869 0,524

Belgia 0,846 0,287

Hiszpania 0,846 0,455

Francja 0,778 0,338

Włochy 0,769 0,489

Finlandia 0,683 0,295

Luksemburg 0,801 0,560

Portugalia 0,833 0,540

Wielka Brytania (UK) 0,821 0,481

UE-10 0,827 0,454

Odchylenie standardowe 0,078 0,184

25 Lozano-Vivas A., J. T. Pastor, I. Hasan, European Bank Performance Beyond Country Borders:What Really Matters?, European Finance Review 5; s. 141-165.

26 Dochód per capita (IC), wynagrodzenie per capita (SC), gęstość zaludnienia (PD), gęstość popytu -depozyty na km2 (DD). Dostępność do usług bankowych mierzona była za pomocą wskaźnika: dochód naoddział (IB), depozyty na oddział (DB), placówki per capita (BC), gęstość placówek (BD). Wskaźnikamiśredniego kapitału i dochodowości szacowano warunki regulacyjne i konkurencyjne systemu krajowego:kapitał własny w sumie aktywów (EOTA), zwrot na kapitale ROE. Spośród powyższych wskaźników okre-ślających specyfikę kraju jedynie cztery (wytłuszczone) okazały się statystycznie istotne.


miar efektywności banków w macierzystych krajach, przy uwzględnieniu cech otoczeniaoraz hipotetyczne miary efektywności banków z innych krajów, gdyby zdecydowały sięprowadzić działalność w danym kraju.

Najniższe miary efektywności mają banki z Danii, Portugalii i Hiszpanii, jednakże pro-wadzenie w tych krajach działalności przez banki z innych krajów nie będzie wiązało się zeznacząco wyższą efektywnością. Przyczyn należy szukać w cechach otoczenia wpływają-cych na działalność bankową. Z drugiej strony banki z Belgii, Danii, Portugaliii Hiszpanii mają średnio najwyższe miary efektywności z działalności w innych krajach,(natomiast banki włoskie i francuskie najniższe). Prawdopodobnym wyjaśnieniem tych ob-serwacji są najtrudniejsze warunki otoczenia, zidentyfikowane w tych czterech krajach.

Badania te doprowadziły do wydzielenia trzech kategorii banków i warunków działania:

• banków funkcjonujących w niesprzyjających warunkach otoczenia, lecz osiągającychwysokie miary efektywności (Dania, Portugalia, Hiszpania),

• banków działających w sprzyjających warunkach otoczenia, lecz z krajowym sekto-rem bankowym działającym nieefektywnie (Francja, Włochy),

• banków z dobrymi warunkami otoczenia, których sektory bankowe osiągają wysokiemiary efektywności (Luksemburg, Belgia, Niemcy, Holandia).

Prowadzenie działalności w pierwszej z wyróżnionych kategorii wiązać się będziez osiąganiem efektywności niższej niż w krajach macierzystych. W przypadku drugiej kate-gorii korzystniejsze niż w innych krajach warunki otoczenia, a w szczególności niska efek-tywność banków krajowych wpływać będzie na ekspansję banków z innych krajów. Ko-

Działalnośćbanku w kraju j

Belgia Dania Francja Niemcy Włochy Lukse-

mburgHolandia Portugalia Hiszpania

Wielka

Brytania

Belgia 42,20 20,93 46,90 36,56 60,94 63,01 57,29 15,88 18,26 29,86

Dania 40,14 19,91 44,61 34,77 57,97 59,94 54,50 15,11 17,37 28,40

Francja 21,8 10,81 24,23 19,89 31,48 32,55 29,60 8,20 9,43 15,43

Niemcy 30,79 15,57 34,22 26,67 44,46 45,97 41,80 11,59 13,32 21,79

Włochy 17,61 8,73 19,57 15,25 25,43 26,29 23,91 6,63 7,62 12,46

Luksemburg 33,14 16,44 36,84 28,71 47,86 49,49 45,00 12,47 14,34 23,45

Holandia 27,53 13,66 30,60 23,85 39,76 41,11 37,38 10,36 11,91 19,48

Portugalia 42,49 21,08 47,22 36,81 61,36 63,45 57,69 15,99 18,39 30,07

Hiszpania 43,70 21,68 48,57 37,86 63,11 65,25 59,33 16,44 18,91 30,92

Wielka Brytania 31,20 15,48 34,68 27,03 45,06 46,59 42,36 11,47 13,50 22,08

Tabela 16.

Średnia efektywność banków w j-tym kraju przy uwzględnieniu specyfiki otoczenia krajowego

Źródło: Lozano-Vivas A. i in., op. cit.Uwaga: Wartości wytłuszczone to miary efektywności banków krajowych prowadzących działalność wewłasnym kraju.


rzystne warunki prowadzenia działalności występują również w trzeciej grupie, lecz wzrostpresji konkurencyjnej ograniczony zostanie przez wyższą efektywność banków krajowych.27

Na zakończenie przeglądu zagranicznych badań przedstawiono dwa badania analizu-jące związek efektywności oraz adekwatności kapitałowej. Jackson i Fethi28 szacują efek-tywność techniczną banków w Turcji dla roku 1998 z wykorzystaniem metody niepara-metrycznej DEA. Determinanty efektywności badają modelem Tobit, z wykorzystaniempięciu następujących zmiennych objaśniających: liczba placówek, wielkości banku, do-chodowości, własności, wskaźnika adekwatności kapitałowej.

Z analizy wynika, że większe i bardziej dochodowe banki mają wyższą efektywnośćtechniczną. Ponadto, stwierdzono, że w Turcji wskaźnik adekwatności kapitałowej jestnegatywnie skorelowany (oraz statystycznie znaczący) z efektywnością banków. W tabeli17 zaprezentowano wyniki estymacji regresji modelem Tobit.

27 Nie wgłębiając się w rozważania autorów należy wspomnieć o cechach najsilniej determinującychdziałalność w analizowanych krajach. Najsilniejszy negatywny wpływ na efektywność banków w Luksem-burgu i Holandii ma cecha gęstość popytu depozyty na km2 (DD). Natomiast w przypadku Belgii, Francji,Włoch, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii rolę tę odgrywa zmienna dochód na oddział (IB), a Niemiec i Daniiwynagrodzenie per capita (SC).

28 Jackson P. M., Fethi, M. D., (2000), Evaluating the efficiency of Turkish commercial banks: Anapplication of DEA and Tobit Analysis, Presented at the International DEA Symposium, University of Qu-eensland, Brisbane, Australia, 2-4 July, 2000.

Tabela 17.

Zmienne objaśniające efektywność banków komercyjnych w Turcji

Źródło: Jackson i Fethi, (2000), op. cit.

Wskaźnik Wielkość standardowa Błąd T-ratio Wartość P

Stała 0,701 0,05337 13,1366 2,89E-15

Liczba oddziałów -0,0003 0,00033 -0,94502 0,344647

Aktywa ogółem 4,95E-05 2,45E-05 2,02353 0,043019

Dochodowość 0,00973 0,00311 3,12715 0,001765

Własność -0,08055 0,14534 -0,55423 0,579423

Współczynnikadekwatności kapitałowej

-0,00796 0,00308 -2,58146 0,009838

Sigma 0,1985 0,0203 9,7980 2,89E-15

Inne badania efektywności, prowadzone przez Yeh (1996) dla 6 banków na Tajwaniew okresie 1981-1989 wskazują, że wyższą efektywność wykazują banki z wyższym wskaź-nikiem adekwatności kapitałowej. Podobne wnioski płyną z badań T. Kopczewskiego dlaPolski. Obie generalizacje empiryczne są jednak odmienne od wniosków z analizy Jacksoni Fehti dla banków w Turcji. Pomijając nietożsame okresy badań oraz specyficzne dla krajuwarunki działania banków można postawić hipotezę, że nie ma uniwersalnej prawidłowościdla związków miar efektywności banków i wskaźników adekwatności kapitałowej.


Tradycyjne analizy i oceny banków koncentrują się głównie na rentowności (ROA,ROE, a także innych wskaźnikach strukturalnych). Ostatnio jednak coraz częściej oceniasię efektywność za pomocą miar szacowanych w oparciu o granicę (funkcję) produkcji.Jedną z podstawowych różnic tych dwóch podejść jest ilość wymiarów (aspektów) dzia-łalności banków jakie można analizować z pomocą powyższych miar.

Dla wskaźników określonych jako tradycyjne wskaźniki rentowności, możliwa jestw zasadzie analiza jedynie w dwóch wymiarach, co powoduje konieczność stosowaniadużej liczby różnych wskaźników.

Natomiast, miary efektywności wyznaczane metodą granicy produkcji mogą być sza-cowane dla przypadków wielowymiarowej przestrzeni - różnych czynników - które do-starczają syntetycznej informacji w postaci wartości skalarnej – uwzględniającej wielenakładów i wiele efektów.

Każde z tych podejść dostarcza odmiennych informacji. Nyhan i Martin29 dokonującprzeglądu trzech metodologii wyznaczania ocen podmiotów: za pomocą wskaźników,metod regresji oraz metody DEA, podkreślają (za DeLancer)30, że tradycyjna analiza wskaź-nikowa oraz analiza regresji, które dostarczają ograniczonych informacjio efektywności, powinny być rozszerzane o podejścia alternatywne - w tym wypadkuo analizy z wykorzystaniem metody DEA.

W przypadku porównań miar efektywności estymowanych dla banków należy byćostrożnym gdyż stosowanie ujęć granicy produkcji nie zapewnia jednoznacznych ocen.Jak zauważyli Wheelock i Wilson31, średnia wartość efektywności banków wyraźnie za-leży od założeń, jakie badający przyjmują względem bankowego procesu produkcji. Dlaprzypadku bardzo odmiennych podejść (bank jako pośrednik czy bank jako producent),dowodzą, że dla podejścia, w którym bank jest traktowany jako pośrednik wartość średniamiar efektywności technicznej a także ogólnej (często w literaturze określanej jako efek-tywność kosztowa) jest wyższa.

Z punktu widzenia nadzoru bankowego ważne są zarówno kontrola, jak i porówny-wanie efektywności osiąganych przez banki. Naturalną konsekwencją tych procesów jeststosowanie metod, które pozwalają na identyfikację najlepszych w praktyce oraz tychktórzy nie osiągają maksymalnych, a możliwych wartości tych ocen. W rezultacie jestmożliwe wyznaczenie odchyleń (różnic) wartości miar jakie uzyskują poszczególne ban-ki względem najlepszych w praktyce (w tym przypadku służących jako punkty odniesie-nia), co pozwala władzom nadzorczym na identyfikację oraz ocenę zagrożeń dla całegosystemu jak i pojedynczego banku.

29 Nyhan R.C., Martin, L.L. (1999), Comparative performance measurement, Public Productivity & Ma-nagement Review, San Francisco, March.

30 DeLancer P.M. (1996), Public productivity and data envelopment analysis (DEA): How comparati-ble are they?, Paper presented at the annual meeting of the American Society for Public Administration,Atlanta, GA.

31 Wheelock D. and Wilson P., (1995), Evaluating the Efficiency of Commercial Banks: Does OurViewof What Banks Do Matter ?, Review of Federal Reserve Bank of Saint-Louis 77, 4, s. 39-52.


4.3.Szacowanie wpływu Nowej Umowy Kapitałowej na adekwatność ka-pitałową banków spółdzielczych

Celem tej części opracowania jest analiza wpływu Nowej Umowy Kapitałowej (Ba-zylea II) na adekwatność kapitałową banków spółdzielczych (bs) w Polsce. Szczególnynacisk położony został na analizę funduszy własnych niezbędnych do sprostania nowymregulacjom oraz możliwościom pozyskania tych funduszy, przy uwzględnieniu osiągane-go wyniku finansowego i szacowanych miar efektywności.

W analizach wzięto pod uwagę dwa warianty zakładające pewną swobodę KomisjiNadzoru Bankowego w ustalaniu wag ryzyka niektórych kategorii aktywów. W tabeli 18zaprezentowano założenia obu wariantów.

Szacując wpływ projektowanych regulacji adekwatności kapitałowej, poczyniononastępujące założenia:

• wzięto pod uwagę należności od instytucji finansowych oraz należności od budżetówlokalnych (należności od podmiotów kl. II),

• konstruując współczynniki wypłacalności i wymogi dotyczące kapitału brano poduwagę fundusze własne, bez pożyczek podporządkowanych i innych pozycji zwięk-szających fundusze, co miało na celu zbadanie stopnia niedokapitalizowania bankówspółdzielczych w Polsce,

• zwiększenie funduszy w bankach spółdzielczych jest możliwe przez zatrzymanienadwyżki bilansowej i przeznaczenie jej na fundusz zasobowy,

• banki spółdzielcze nie wykorzystują ratingów wewnętrznych a ponadto ze względuna charakter działalności oraz potencjał finansowy nie obsługują przedsiębiorstw po-siadających ratingi uprawniające do zastosowania wag ryzyka o wartościach innychniż 100%,

Tabela 18.

Propozycje nowych norm adekwatności kapitałowej – Bazylea II

Wagi ryzyka (w %) dla wariantówWyszczególnienie

obecny umiarkowany pesymistyczny

Należności od podmiotów kl. II(banków i władz lokalnych państw strefy A,w tym krajowych i banków rozwoju

wielostronnego)

20 50 100

Należności od podmiotów kl. III(głównie przedsiębiorstw, podmiotówniefinsowych)

100 100 100

Źródło: Opracowanie własne.


• w szacunkach pominięto wpływ zmian wag ryzyka dla pozycji pozabilansowych.

Przyjęta w opracowaniu metodyka polega na:

• oszacowaniu wpływu zmian wysokości wag ryzyka na wartość współczynnika wy-płacalności,

• oszacowaniu wielkości niedokapitalizowania banków (różnicy pomiędzy kapitałemwłasnym a kapitałem regulacyjnym), oraz możliwości zwiększenia kapitału własne-go przez absorpcję wyniku finansowego,

• porównaniu wielkości niedokapitalizowania banków spółdzielczych z miarami efektyw-ności w celu określenia możliwości samodzielnego wypełnienia wymogów kapitałowych.

Pierwszym analizowanym zagadnieniem jest zmiana wartości współczynnika wypła-calności badanej populacji banków spółdzielczych32.

Wprowadzenie zmian przyjętych w wariancie umiarkowanym powoduje zmniejsze-nie współczynnika wypłacalności o 2 pkt. proc. (p.p.). w ok. 50% banków spółdzielczych,spadek o 3-7 pkt. proc. odnotowano w ok. 40% tej populacji. Największy spadek wartościwspółczynnika w wariancie umiarkowanym wynosił 25 pkt. proc., natomiast najmniejszazmiana tej wartości wynosiła 0,009 pkt. proc.

Zmiany wartości współczynnika wypłacalności w przypadku wariantu pesymistycz-nego wskazują, że obniżki w granicach od 0-2 pkt. proc. zaobserwowano jedynie w 18%populacji banków, a spadek o 3-7 pkt. proc. odnotowano w ok. 56% tej populacji. Naj-

32 Do analizy wzięto 640 z 642 banków spółdzielczych, które na koniec 2001 r. w sprawozdaniu WE-BIS pozycja B0001.o1.a1 wykazywały wartość większą od zera.

Rysunek 1.

Zmiany wartości współczynnika wypłacalności

wsp.akt-um

wsp.akt-pes

-7 -5 -3 -2 -1

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Lic

zba o

bs.

6%

8%

18%

17%

28%

23%

27%

15%

26%

15%

12%

7%

Źródło: opracowanie własne.


większy spadek wartości współczynnika w wariancie umiarkowanym wynosił 40 pkt.proc., natomiast najmniejsza zmiana tej wartości wynosiła 0,025 pkt. proc.

Nieznaczne zmiany wartości współczynnika wypłacalności należy tłumaczyć niskimzaangażowaniem banków spółdzielczych w operacje z instytucjami finansowymi i bu-dżetami lokalnymi. Natomiast największe zmiany współczynnika dotyczą banków, którelokują znaczne środki (względem innych należności) w należnościach instytucji finanso-wych.33 W przypadku banków spółdzielczych są nimi lokaty w banku zrzeszającym. Po-wyższe zmiany przedstawiono na rysunku 1.

Analiza wykazała nieproporcjonalny spadek wartości współczynnika wypłacalnościw dwóch rozpatrywanych wariantach. Oznacza to, że realizacja wariantu pesymistyczne-go spowoduje konieczność natychmiastowego uzupełnienia kapitałów (funduszy) w znacz-nej części banków, aby utrzymać współczynnik na niezmienionym poziomie.

Powyższe rozważania nie rozstrzygają kwestii jaka część populacji będzie wymagaładokapitalizowania by spełnić minimalne wymogi adekwatności kapitałowej (8%). Śred-nia wartość współczynnika wypłacalności w sektorze banków spółdzielczych jest znaczącowyższa niż porównywalna średnia dla banków komercyjnych i wynosi ok. 17%. Rysunek2 ilustruje rozkład szacowanej wartości współczynnika w populacji banków spółdziel-czych dla wartości granicznej 8%.

W wariancie pesymistycznym 18% populacji, czyli w ok. 116 bankach zgromadzonekapitały nie będą wystarczające by spełniać wymogi adekwatności kapitałowej na poziomie8%. Natomiast wprowadzanie rozwiązań zaproponowanych w wariancie umiarkowanympowoduje obniżenie współczynnika poniżej wartości granicznej tylko w 32 bankach.

Rysunek 2.

Rozkład wartości wypłacalności dla wartości granicznej

wsp. aktualny

wsp. w.umiarkowany

wsp. w.pesymistyczny

��1%

99%

5%

95%

18%

82%

8

0

100

200

300

400

500

600

700

liczba o

bs.


33 W poniższych obliczeniach nie uwzględniono 75% wagi ryzyka dla ekspozycji detalicznych, w tymczęści MSP.


W bankach spółdzielczych powiększanie kapitału dokonywane jest w dwojaki sposób.Po pierwsze w wyniku mobilizacji funduszy udziałowych, co wymaga zwiększenia zaanga-żowania społeczności członkowskiej. W świetle doświadczeń ten sposób powiększenia fun-duszy własnych w tempie zapewniającym wypełnienie nowych norm adekwatności kapita-łowej jest praktycznie nieskuteczny. Bankom pozostaje więc druga z możliwości, tzn. zwięk-szanie funduszy własnych poprzez zatrzymanie nadwyżki bilansowej i przeznaczenie jej nazwiększenie funduszy zasobowych. Istnieje wprawdzie możliwość pozyskania funduszyw postaci pożyczek podporządkowanych, jednakże należałoby to traktować jako rozwiąza-nie tymczasowe, obarczone dodatkowo specjalnymi wymogami.

Zakładając, że źródłem uzupełnienia funduszy własnych może być niemal wyłączniewynik finansowy, analizie poddano wartości nadwyżki kapitałowej34 banków do roku 2004,czyli proponowanej daty przedstawienia ostatecznej wersji Bazylei II.

Pod koniec 2001 roku kapitały własne większe od kapitału regulacyjnego posiadało72% banków spółdzielczych. Analiza wykazała, że przeznaczenie całości wyniku finan-sowego na zwiększenie kapitałów własnych zmniejszy liczbę niedokapitalizowanych ban-ków do 12% populacji. Założenie utrzymania na niezmienionym poziomie wyniku finan-sowego, wielkości i struktury aktywów, powoduje, że wzrost funduszy zmniejsza liczbęniedokapitalizowanych banków do 5% populacji w roku 2004.

Wprowadzenie nowych regulacji adekwatności kapitałowej w rozważanych warian-tach i przy zachowaniu założeń absorpcji wyniku finansowego w fundusz zasobowy przed-stawiono na rysunku 3.

34 Nadwyżka kapitałowa to różnica między kapitałem własnym banku a kapitałem regulacyjnym tego banku.

Rysunek 3.

Wprowadzenie nowych regulacji adekwatności kapitałowej w rozważanych wariantach

Histogram (model_popr 22v*640c)

jeden rok

dwa lata

um jeden rok

um dwa lata

pes jeden rok

pes dwa lata

12%

88%

5%

95%

24%

76%

12%

88%

43%

57%

28%

73%

0

0

100

200

300

400

500

600

700

Lic

zba o

bs.



Analiza wykazała, że szacunkowy przyrost kapitału związany z absorpcją wynikufinansowego w całości przez dwa lata nie będzie wystarczający, aby uzupełnić kapitały doodpowiedniej wysokości w 180 bankach (wariant pesymistyczny) lub w 77 bankach (wa-riant umiarkowany).

Świadomość ograniczeń wynikających z założeń o stałości elementów strukturalnychbilansu banku, w tym wyniku finansowego wymaga pogłębionej analizy nadwyżki kapi-tałowej banków w różnych wariantach, w świetle wskaźników efektywności.

Zmieniająca się wartość nadwyżki kapitałowej w różnych wariantach jest odzwier-ciedleniem struktury aktywów banku. Do analizy wykorzystano dwie miary efektywno-ści: ROA netto oraz efektywność techniczną dla stałych efektów skali35.

Banki zostały podzielone na cztery grupy36 względem osiąganych wartości miar efek-tywności. Efektywność techniczną banków spółdzielczych szacowano modelem,w którym ich działalność charakteryzuje 7 zmiennych. Liczba zatrudnionych, majątek,suma depozytów podmiotów niefinansowych oraz fundusze własne, są zmiennymi od-zwierciedlającymi nakłady w działalności banku, natomiast wielkości: kredyty i pożyczkiosób prywatnych oraz rolników, należności podmiotów niefinansowych (przedsiębior-stwa i przedsiębiorcy), oraz należności od sektora finansowego, są zmiennymi określają-cymi efekty działalności banku. Zastosowany dobór zmiennych (nakładów i efektów) doszacowania miar efektywności technicznej, określany jest w literaturze jako model pro-ducenta37.

Kolejna część analizy zawiera informacje o rozkładach nadwyżki kapitałowej ban-ków w dwóch wariantach względem miar efektywności. Pierwszą miarą efektywnościjest wskaźnik ROA netto. Analiza pozwala wykorzystać informację niesioną przez nad-wyżkę kapitałową o strukturze aktywów i zestawić ją z efektywnością.

Banki podzielone zostały według dwóch kryteriów; podgrupy wydzielone względemwartości efektywności (niska – poniżej dolnego kwartyla, średnia, wysoka powyżej gór-nego kwartyla), a w ramach rozgraniczonych podgrup na klasy banków względem zero-wej granicy nadwyżki kapitałowej.

Analiza efektywności mierzonej wskaźnikiem ROA netto prowadzi do następującychwniosków:

• Jedynie w grupie banków osiągających najwyższą efektywność (wariant pesymistycz-ny) utrzymuje się przewaga banków z kapitałem własnym większym od kapitału re-

35 Miara jest otrzymywana za pomocą metody nieparametrycznej DEA (Data Envelopment Analysis).Szczegółowy opis metody DEA w Cooper W.W., L.M. Seiford, K. Tone, (2000), Data Envelopment Analy-sis A Comprehensive Text with Models, Applications, References and DEA-Solver Software, Kluwer Acade-mic Publisher.

36 Podział został dokonany za pomocą statystyk opisowych, a granice przedziałów wyznaczają średniaarytmetyczna, dolny i górny kwartyl.

37 Więcej na temat modeli działania w Berger, Humphrey [1997].


gulacyjnego. W wariancie umiarkowanym powyższy warunek jest spełniony równieżprzez banki ze średnią efektywnością.

• Banki charakteryzujące się nadwyżką oraz efektywnością wyższą od średniej uznanemogą być za podmioty, których funkcjonowanie nie zostanie zakłócone zmianamiregulacyjnymi. Odpowiednio dla wariantu umiarkowanego i pesymistycznego jest togrupa 241 i 156 banków.

Rysunek 4.

Rozkład nadwyżki kapitałowej banków w dwóch wariantach względem miar efektywności


nad.kap.um

Lic

zb

a o

bs.

109; 17%

50; 8%

0

0

20

40

60

80

100

120

140

ROA netto: (1,1;1,72]

80; 13% 87; 14%

0

ROA netto: (1,72;2,35]

43; 7%

109; 17%

0

0

20

40

60

80

100

120

140

ROA netto: > 2,35

29; 5%

133; 21%

0

banki niezagrożone

banki zagrożone

ROA netto: <= 1,1


nad.kap.pes

Lic

zba o

bs.

ROA netto: <= 1,1

129; 20%

30; 5%

0

0

20

40

60

80

100

120

140120; 19%

47; 7%

0

ROA netto: (1,72;2,35]

90; 14%

62; 10%

00

20

40

60

80

100

120

140

ROA netto: > 2,35

68; 11%

94; 15%

0

banki niezagrożone

banki zagrożone

ROA netto: (1,1;1,72]



• Banki spółdzielcze o parametrach: efektywność niższa od średniej, niedobór kapita-łu, uznane mogą być za podmioty silnie zagrożone zmianami regulacyjnymi (189banków w wariancie umiarkowanym i 249 w pesymistycznym).

• Pozostałe banki podzielić można na dwie podgrupy

- grupa pierwsza – banki wykazujące nadwyżkę kapitałową i efektywność poniżejśredniej należy uznać za stabilne, jednakże ich egzystencja uzależniona jest i bę-dzie od wzrostu efektywności,

- dalsze funkcjonowanie banków grupy drugiej posiadających zbyt niskie kapitały,lecz charakteryzujące się efektywnością powyżej średniej najprawdopodobniej uza-leżnione będzie od pomocy banków zrzeszających (pożyczki podporządkowane)do momentu osiągnięcia wymogów kapitałowych.

Analizę efektywności działania banków uzupełniono o analizę efektywności technicznej,która z racji zmian zachodzących w sektorze bankowym w Polsce, a w szczególności zawęża-nia marży odsetkowej, będzie miała bezpośredni wpływ m.in. na wskaźniki finansowe.

Wyszczególnienie Średnia Mediana Minimum Maksimum Odch.Std.

Efektywność techniczna CRS 0,8671 0,8730 0,3530 1,00 0,0901

Efektywność techniczna VRS 0,8881 0,8970 0,3690 1,00 0,0919

Tabela 19.

Ektywność techniczna banków spółdzielczych w Polsce w 2001 roku

Źródło: Obliczenia własne.

Analiza efektywności technicznej niesie dodatkowe informacje wynikające ze specy-fiki metody, która ze względu na przyjęte założenia przykłada większą wagę do efektyw-ności procesu transformacji nakładów w efekty, nie zaś do osiąganych wyników finanso-wych uzależnionych w większym stopniu od czynników zewnętrznych i otoczenia banku.Poniżej zaprezentowano wykresy podgrup banków spółdzielczych wydzielonych wzglę-dem osiąganej nadwyżki i miar efektywności technicznej.

Analiza efektywności (na podstawie wyników uzyskanych metodą DEA) bankówi zestawienie miar z nadwyżką kapitałową w różnych wariantach prowadzi do następują-cych wniosków:

• utrzymanie poziomu efektywności powyżej średniej oraz nadwyżki kapitałowej jestmożliwe odpowiednio dla wariantów umiarkowanego i pesymistycznego w grupie219 i 128 banków,

• podmiotami silnie zagrożonymi nowymi regulacjami (efektywność powyżej średniejoraz niedobór kapitału własnego) jest grupa 118 banków (wariant umiarkowany) i 173(wariant pesymistyczny),


Rysunek 5.

Podgrupy banków spółdzielczych wydzielone względem osiąganej nadwyżki miar efek-tywności technicznej

nad.kap.um

tecrs: <= 0,82

67; 10%

91; 14%

0

0

20

40

60

80

100

120

tecrs: (0,82;0,86]

51; 8%

69; 11%

0

banki zagrożone


nad.kap.pestecrs: (0,86;0,92]

78; 12%

111; 17%

0

0

20

40

60

80

100

120

tecrs: > 0,92

65; 10%

108; 17%

0

banki niezagrożone


Lic

zb

a o

bs.

• populacja, dla której zmiany nie rodzą zagrożenia obejmuje 219 (wariant pesymi-styczny) i 128 banków (wariant umiarkowany).

Analiza nadwyżki kapitałowej w zestawieniu z dwoma różnymi miarami efektywno-ści prowadzi do wniosku, że w określonych granicach miar efektywności technicznej,



istnieje mniejsza populacja banków niezagrożonych i zagrożonych zmianami regulacjiadekwatności kapitałowej.

Badanie wpływu regulacji kapitałowych na funkcjonowanie banków spółdzielczychw Polsce potwierdza, że istniejące niedokapitalizowanie banków spółdzielczych wzmoc-nione zostanie przez nowe regulacje adekwatności kapitałowej, co może doprowadzić doznacznego zakłócenia funkcjonowania tych banków. Wynikać ono będzie z braku możli-wości mobilizacji dodatkowych kapitałów w okresie dwóch lat, przy zmniejszających sięmarżach odsetkowych, wpływających na ograniczanie generowania zysków. Najtrudniej-szą sytuację przy ograniczonej możliwości samodzielnego wypełnienia wymogów kapi-tałowych, ma grupa banków cechująca się niską efektywnością i niedoborem kapitału.Stosunkowo liczna jest grupa banków, której osiągana efektywność działania zapewniawypełnienie wymogów regulacyjnych poprzez absorpcję wyniku finansowego, lecz wy-magająca w pierwszym okresie po wprowadzeniu zmian pomocy banku zrzeszającego(pożyczki podporządkowane).

Odrębnych badań wymaga kwestia łączeń banków spółdzielczych powodowana prze-widywanym brakiem możliwości wypełnienia norm kapitałowych. Za podmioty narażonena „wymuszone” łączenia uznać można banki niedokapitalizowane, a wykazujące efek-tywność poniżej średniej na tle grupy. Silnie „namawiane” do łączeń będą banki spół-dzielcze działające efektywnie (powyżej średniej), lecz borykające się z brakiem kapita-łów38. Analiza łączeń banków spółdzielczych w Polsce rozpatrywana była jedyniew kontekście zwiększania kapitałów, lecz w literaturze pozostaje do tej pory nierozpozna-na pod względem problematyki efektywności.

Zakładając, że efektywność banków spółdzielczych jest kluczowym elementem pro-cesu jaki spowoduje wprowadzenie regulacji Bazylei II, należałoby rozszerzyć badaniao analizę efektywności w okresie po wprowadzeniu pierwszej regulacji. Takie ujęcie niedawałoby jednoznacznej odpowiedzi na pytania o efektywnościowe skutki wprowadze-nia zmian, jakie wywoła Bazylea II, jednakże może być bardzo pomocne przy wyjaśnia-niu interesujących niepewności. Wykonanie takiej analizy, w tym opracowaniu nie jestmożliwe głównie z uwagi na brak danych źródłowych dla odpowiednio długiego szereguczasowego.

4.4. Efektywność banków spółdzielczych w Polsce i Niemczech

Odrębnym zagadnieniem jest porównanie efektywności osiąganych przez banki spół-dzielcze w Polsce z innymi spółdzielczymi instytucjami finansowych działającymiw krajach Unii Europejskiej. Przegląd dostępnej literatury zagranicznej dotyczący badańefektywności banków UE, prowadzonych z wykorzystaniem metod opartych na granicyprodukcji, w przeważającej mierze dostarcza informacji o bankach komercyjnych, nato-

38 W procesie łączenia bank przejmujący w wyborze banku przejmowanego rozważać powinien możli-wości usprawnienia efektywności funkcjonowania, które nie zawsze zależą jedynie od decyzji zarządczych


Wyszczególnienie Suma Aktywów (mln DM) Liczba banków Średnia wartość efektywności

Grupa 1 0-25 16 0,87

Grupa 2 25-40 72 0,80

Grupa 3 40-60 96 0,75

Grupa 4 60-80 96 0,72

Grupa 5 80-100 65 0,69

Grupa 6 100-150 140 0,66

Grupa 7 150-200 86 0,63

Grupa 8 200-250 48 0,63

Grupa 9 250-350 65 0,60

Grupa 10 >350 73 0,57

Tabela 20.

Efektywność techniczna banków spółdzielczych w Niemczech względem wielkości aktywów

miast badania prowadzone wyłącznie dla spółdzielczych instytucji finansowych dotyczągłównie banków niemieckich.

Lang i Welzel39 analizowali efektywność 757 niemieckich banków spółdzielczychw okresie od 1989 do 1992 r. Do szacowania miar efektywności zastosowali translogaryt-miczną funkcję kosztów. Autorzy przystępując do analizy dokonali podziału próbki na 10grup wg wielkości aktywów banków. Tabela 20 zawiera średnie wartości uzyskanychmiar efektywności kosztowej dla banków spółdzielczych w Niemczech w 1992 r. w po-szczególnych grupach wydzielonych względem wielkości aktywów.

W innej publikacji Lang i Welzel40 analizują wpływ połączeń, jakie dokonały się w la-tach 1989 1997 wśród bawarskich banków spółdzielczych (283 przypadki) na efektyw-ność techniczną.

Kolejna praca (Wutz41) dotyczy analizy wpływu warunków otoczenia na efektywnośćbawarskich banków spółdzielczych (wielkość depozytów, liczba mieszkańców, strukturaklientów, marża odsetkowa brutto, wielkość i „penetracja” rynku). Do estymacji miarefektywności wykorzystano metodę nieparametryczną (DEA).

Przegląd wyników analizy efektywności spółdzielczych instytucji finansowych wska-zuje, że efektywność techniczna banków niemieckich jest bardzo zróżnicowana, a jej śred-nia wartość według różnych analiz oscyluje w granicach od 57% do 97%. Przyczyn tego

39 Lang G., Welzel P. , (1996), Efficiency and technical progress in banking Empirical results for panelof German cooperative banks, Journal of Banking & Finance 20, s. 1003-1023.

40 Lang, G., Welzel P., (1999), Mergers among German Cooperative Banks: A panel based StochasticFrontier Analysis, Small Business Economics, vol. 13, s. 273-286.

41 Wutz A., (2000), Einfluß der Modellierung auf die Effizienz der Bank - Produktions- und Intermedia-tionsansatz im Vergleich, Beitrag 198, Volkswirtschaftliche Diskussionsreihe, Universität Augsburg.

Źródło: Lang, Welzel, op. cit.


zróżnicowania należy upatrywać w odmienności stosowanych metod, uwzględnianiu bądźnie wpływu czynników zewnętrznych itp.

Dla banków spółdzielczych w Polsce średnia wartość oszacowanej efektywnościtechnicznej wynosi ok. 89%, co przez porównanie wprost należy uznać za dobry wynik.Mając jednakże na uwadze pojawiające się wątpliwości dotyczące porównań efektyw-ności banków komercyjnych, akcentowane przez cytowanych autorów (podkreślająceuwzględnienie czynników charakterystycznych kraju, czy otoczenia), należy ze szcze-gólną ostrożnością interpretować uzyskane wyniki. Oznacza to, że obiektywna analiza

Tabela 22.

Efektywność techniczna banków spółdzielczych w Niemczech według wielkości banków

Wyszczególnienie Grupa 1 Grupa 2 Grupa 3 Grupa 4 Grupa 5 Grupa 6Grupy

razem

Wielkość(mln. DM)

0-50 50-100 100-150 150-250 250-500 >500

Liczba banków 37 110 95 113 117 61 533

Efektywność techniczna bez uwzględniania czynników zewnętrznych

Średnia 0,9546 0,9001 0,8942 0,8966 0,9069 0,9545 0,9100

Odch. std. 0,0513 0,0573 0,0590 0,0574 0,0542 0,0528 0,0560

Maksimum 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000

Minimum 0,8363 0,8042 0,7936 0,7904 0,7880 0,8387 0,7880

Liczba banków

efektywnych14 15 14 13 16 28 100

Efektywność techniczna przy uwzględnieniu czynników zewnętrznych

Średnia 0,9443 0,9089 0,9128 0,9077 0,9269 0,9733 0,9231

Odch. std. 0,0610 0,0543 0,0576 0,0526 0,0484 0,0350 0,0557

Maksimum 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000

Minimum 0,8204 0,7822 0,7985 0,7864 0,8006 0,8345 0,7822

Liczba banków

efektywnych14 15 14 13 16 28 100

Wielkość

grupy0-25 25-40 40-60 60-80 80-100 100-150 150-200 200-250 250-350 >350

Liczbaobserwacji 102 799 1009 788 1213 746 496 600 497 481

Średnia 0,917 0,928 0,926 0,928 0,917 0,920 0,924 0,924 0,925 0,918

Odch. std. 0,090 0,048 0,046 0,042 0,049 0,042 0,039 0,036 0,037 0,052

Tabela 21.

Efektywność techniczna banków spółdzielczych w Niemczech według aktywów (mln DM)

Źródło: Lang, Welzel, op. cit.

Źródło: Wutz, op. cit.


porównawcza efektywności banków spółdzielczych w Polsce wymaga włączenia dobadania zagranicznych instytucji spółdzielczych oraz uwzględnienia odpowiednich czyn-ników.

4.5. Uwagi końcowe

Kompleksowa analiza wpływu Nowej Umowy Kapitałowej (Bazylea II), uwzględ-niająca przeprowadzone studia, uzupełnione o opinie ekspertów bankowych pozwala sfor-mułować następujące wnioski i dyrektywy dotyczące efektywności banków w Polsce w sto-sunku do banków zagranicznych.

1) Poszczególne banki, a dokładniej ich klasy wyróżnione, ze względu na klasycznekryteria oraz badane metodami parametrycznymi i nieparametrycznymi znajdą sięw niejednakowej sytuacji.

2) Potencjał kapitałowy i skala działalności banków polskich nie stwarzają im więk-szych szans na samodzielną ekspansję na rynkach zagranicznych w ramach jednolite-go rynku UE.

3) Pomimo ograniczonej porównywalności wyników, w świetle przyjętych założeń, efek-tywność techniczna i kosztowa banków w Polsce, zarówno w modelu pośrednika jaki producenta jest nie niższa niż w średnia w badanych krajach UE. Według klasycz-nych miar efektywności jest odwrotnie.

4) Efektywność techniczna banków spółdzielczych w Polsce w porównaniu do tej grupybanków w Niemczech wskazuje na sytuowanie się miary polskiej w górnej strefiewyników badań niemieckich.

5) Rozbieżności pomiaru efektywności technicznej i kosztowej w stosunku do średnichmiar ROA i ROE wskazują na znacząco różne warunki funkcjonowania bankóww Polsce i w krajach UE.

6) Specyfika rynku polskiego w ramach jednolitego rynku UE ograniczać będzie eks-pansję nowych banków zagranicznych w Polsce.

7) Według tradycyjnych miar efektywności (ROE i ROA) sytuacja polskich banków jestgorsza, co wobec koniecznych nakładów na wdrożenie rozwiązań Bazylei II istotnieosłabi ich międzynarodową pozycję konkurencyjną.

8) Wymogi Bazylei II wywołają konieczność przyspieszonej konsolidacji wewnętrznejlub zewnętrznej banków komercyjnych, a także spółdzielczych (bądź ich zrzeszeń).

9) Biorąc pod uwagę sytuację instytucji kredytowych w Polsce oraz w krajach transfor-macji systemowej powinno się zabiegać o stopniowe dochodzenie do standardów pro-ponowanych w Nowej Umowie Kapitałowej, a w szczególności o niższe wagi ryzykadla należności od banku centralnego i rządów.


10) Niższa średnia efektywność banków w Polsce wymaga aby dla utrzymania zdolno-ści do konkurowania na jednolitym rynku UE, banki w Polsce znacząco racjonalizo-wały koszty działalności.

11) Modyfikacja metodyki wyliczania współczynnika wypłacalności (w tym: nadawa-nie aktywom wag ryzyka na podstawie ocen ratingowych zewnętrznych lub wewnętrz-nych, uwzględnianie terminów zapadalności) generować będzie zmianyw strukturze kwalifikacji pracowników banków i odpowiednie koszty szkoleń lubrekwalifikacji; ponadto konieczne będą odpowiednie zmiany w systemach informa-tycznych banków, które łącznie pociągną za sobą koszty obniżające rentowność i efek-tywność banków w Polsce, pogarszając ich konkurencyjność.

12) Nowa Umowa Kapitałowa spowoduje znaczące zapotrzebowanie na dokapitalizo-wanie banków w Polsce lub daleko idącą zmianę struktury aktywów prowadzącą doniższej efektywności.

13) Bazylea II wpłynie pośrednio lub bezpośrednio na wzrost ceny pieniądza pożycza-nego od zagranicznych banków przez polskie banki i polskich kredytobiorców.



5. BEZPIECZEŃSTWO POLSKIEGO SEKTORA BANKOWEGONA EUROPEJSKIM RYNKU BANKOWYM W ŚWIETLE NOWEJUMOWY KAPITAŁOWEJ KOMITETU BAZYLEJSKIEGO


5.1. Wprowadzenie

Nowa Umowa Kapitałowa po opublikowaniu jej ostatecznej wersji stanie się z cza-sem standardem międzynarodowym, który znajdzie dwoje odzwierciedlenie w regula-cjach Unii Europejskiej. Władze UE prowadzą równolegle prace związane z ostatecznymkształtem i przygotowaniem do implementacji NUK.1 Konsekwencją harmonizacji pol-skiego prawodawstwa do regulacji unijnych będzie przyjęcie rozwiązań NUK do polskie-go systemu regulacji ostrożnościowych2. Z tego względu w pełni uzasadnione jest podjęcietematu dotyczącego wpływu nowych regulacji ostrożnościowych na bezpieczeństwo

polskiego sektora bankowego na europejskim rynku bankowym.

Przed przystąpieniem do dalszych rozważań niezbędne jest jasne określenie zakresubadań, bowiem można sformułować wiele definicji pojęć: bezpieczeństwo (banku i syste-mu bankowego), polski sektor bankowy, nowe regulacje ostrożnościowe.

Bezpieczeństwo banku jest tożsame z wypłacalnością. Występuje ono wtedy, gdywartość rynkowa aktywów banku przekracza wartość jego zobowiązań. Ze względu natrudności w określeniu wartości rynkowej aktywów, wypłacalność banku może być mie-rzona stopiem pokrycia ryzyka podejmowanego przez bank przez jego fundusze własne(regulacyjny kapitał własny). Do definicji tej nie włączono jako kryterium bezpieczeń-stwa płynności banku, ponieważ jej utrata ma charakter wtórny do utraty wypłacalności.3

Bezpieczeństwo systemu bankowego może być w ogólności tożsame z jego stabil-nością. Należy je zdefiniować jako zdolność sektora bankowego do dokonywania opera-

1 Pierwsza propozycja NUK, opublikowana w czerwcu 1999 roku znalazła swoje odzwierciedleniew dokumencie przygotowanym przez Komisję Europejską pt. „A review of regulatory capital requirementsfor EU credit institutions and investment firms (consultation document)” (październik 1999 r.), zaś drugaprzedstawiona w styczniu 2001 roku w: „Commission Services’ second consultative document on review ofregulatory capital credit institutions and investment firms” (luty 2001 r.). Dodatkowo w 2002 roku ogłoszo-no przetarg na przeprowadzenie analizy wpływu nowych rozwiązań na działalność banków i firm inwesty-cyjnych w UE.

2 W IV kwartale 2002 roku w Generalnym Inspektoracie Nadzoru Bankowego utworzono odrębnywydział, który zajmuje się NUK.

3 M. Iwanicz-Drozdowska, „Determinanty bezpieczeństwa banków w świetle analizy wybranych kry-zysów bankowych”, Wyd. SGH, Warszawa 2000, s. 12.


cji bankowych bez żadnych istotnych przeszkód oraz pełnienia funkcji pośrednika finan-sowego. Występuje ono, jeżeli większość banków jest bezpieczna. Niezmiernie trudnejest precyzyjne określenie czy system bankowy jest bezpieczny czy też nie, bowiem niema jednolitej miary bezpieczeństwa. Pewnym przybliżeniem może być poziom wypłacal-ności systemu bankowego.4 Należy zaznaczyć, iż na wypłacalność systemu bankowegoskłada się wypłacalność poszczególnych banków, a zatem nawet jeden duży bank możeistotnie obniżyć wypłacalność całego systemu bankowego. Obniżenie wypłacalności sys-temu bankowego jest możliwe również w przypadku skumulowania się utraty wypłacal-ności przez dużą liczbę relatywnie małych banków.5

W dalszej części opracowania jako miernik bezpieczeństwa przyjmujemy współ-czynnik wypłacalności.

Precyzja pojęcia polski sektor bankowy jest trudna do uzyskania, ale przyjmujemy,że polski sektor bankowy obejmuje ogół banków działających w Polsce (w tym oddziałybanków zagranicznych), przy czym wyodrębnia się ich 2 grupy:

• banki będące spółkami-córkami, podmiotami zależnymi bądź oddziałami banków za-granicznych o wysokich ratingach (grupa I),

• banki pozostałe (grupa II).

Podział taki jest niezbędny z punktu widzenia określania wpływu nowych rozwiązańregulacyjnych na bezpieczeństwo.

Pojęcie nowe regulacje ostrożnościowe odnosimy wyłącznie do propozycji NowejUmowy Kapitałowej, bez odnoszenia się do innych zaleceń wydawanych przez Bazylej-ski Komitet Nadzoru Bankowego czy regulacji wydawanych przez władze nadzorcze róż-nych krajów, np. UE czy polskie.

Celem niniejszego opracowania jest znalezienie odpowiedzi na następujące pytania:

• jak rozwiązania proponowane w NUK mogą wpłynąć na bezpieczeństwo bankóww ogólności,

• jaki będzie ich wpływ na banki działające w Polsce (grupa I i II).

Metody badawcze wykorzystywane w niniejszym opracowaniu obejmują metodęopisową, porównawczą i dedukcyjną.

Rozważania dotyczące kwestii wpływu propozycji NUK na bezpieczeństwo bankówskoncentrujemy na następujących zagadnieniach:

• ogólnej koncepcji zarządzania bankiem,

4 Założenie takie za: C.Lindgren, G. Garcia, M. Saal, „Bank soundness and macroeconomic policy”,IMF, Washington D.C., 1996, s. 10.

5 M. Iwanicz-Drozdowska, „Determinanty...”, op.cit., s. 12-13.


• zmianie zasad określania wag ryzyka dla celów oszacowania ryzyka kredytowego(filar I),

• możliwości stosowania rozwiązań wewnętrznych dotyczących pomiaru ryzyka kre-dytowego i operacyjnego dla celów wyznaczania adekwatności kapitałowej (filar I),

• skonsolidowanym podejściu do oceny adekwatności kapitałowej,

• znaczeniu nadzorczego badania adekwatności kapitałowej (filar II),

• znaczeniu dyscypliny rynkowej w ocenie adekwatności kapitałowej (filar III).

5.2. Analiza znaczenia Nowej Umowy Kapitałowej dla zarządzania bankiem

Porównując praktykę zarządzania dużymi bankami w krajach wysoko rozwiniętych6

i propozycję NUK można stwierdzić, iż jej wprowadzenie w życie wpłynie istotnie naujednolicenie sposobu zarządzania bankiem z dualnego, w którym z jednej strony bankstosował nowe rozwiązania w zakresie pomiaru i zarządzania ryzykiem oraz efektywno-ścią, np. model RORAC/RAROC7 z kapitałem ekonomicznym, zaś z drugiej musiał mie-rzyć ryzyko w sposób ściśle określony przez władze nadzorcze (wyjątek stanowi ryzykorynkowe, do pomiaru którego dopuszczono stosowanie modeli wewnętrznych) i odnosićje do kapitału regulacyjnego (funduszy własnych)8, na jednolity, w którym ryzyko będzie

6 M.in: Ch.Matten, „Managing bank capital”, John Wiley & Sons, Chichester 2000; M. Crouchy, D.Ga-lai, R.Mark, „Risk management”, McGraw-Hill, New York 2001; A. Saunders, „Metody pomiaru ryzykakredytowego”, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2001; J. Bessis, „Risk management in banking”, John Wiley& Sons, Chichester 2002.

7 RORAC = Return on Risk-Adjusted Capital; RAROC = Risk-Adjusted Return on Capital; możnaspotkać się również z nazwą RARORAC = Risk-Adjusted Return on Risk-Adjusted Capital, która lepiejoddaje konstrukcję wskaźnika. W praktyce przyjął się jednak akronim RAROC.

8 Można wyróżnić cztery rodzaje kapitałów: 1. kapitał fizyczny (physical capital) – wykorzystywanyprzez zarządzającego gospodarką pieniężną banku (treasurer), który jest zainteresowany tym, jaki kapitałjest dostępny, jakie instrumenty do pozyskiwania kapitału istnieją i w co zainwestować pozyskane środki;2. kapitał regulacyjny (regulatory capital) – stosowany przez władze nadzorcze, które zwracają uwagę na toczy bank ma dostatecznie dużo kapitału, aby zabezpieczyć deponentów i innych wierzycieli przed poniesie-niem straty; 3. kapitał ryzyka (risk capital) – szacowany przez zarządzającego ryzykiem, który bada, jakamoże być potencjalna strata banku, biorąc pod uwagę profil ryzyka, jakie jest prawdopodobieństwo wystą-pienia tej straty oraz czy efektywność banku jest mierzona z uwzględnieniem ryzyka; 4. kapitał ekonomicz-ny (economic capital) – ważny dla akcjonariusza – jaki zwrot osiągnięto na zainwestowanych środkach orazczy ryzyko zostało odpowiednio zrekompensowane osiągniętymi zyskami.

(za: Ch.Matten, op. cit, s. 30-40). Z tak zróżnicowanym postrzeganiem kapitału wiąże się zróżnicowa-nie jego definicji. W literaturze można odnaleźć różne definicje kapitału ekonomicznego. Przyjmujemy, żekapitał ekonomiczny to kapitał przeznaczony do absorbowania nieprzewidywanych strat z określonychpoziomem ufności. Ma on zapewnić zaufanie deponentów i innych wierzycieli banku. Szacowanie kapitałuekonomicznego jest możliwe przy zastosowaniu skomplikowanych modeli ryzyka (za: M. Crouchy, D.Ga-lai, R.Mark, op.cit., s.531-532).W oparciu o taką definicję można by podstawić znak równości międzykapitałem ryzyka a kapitałem ekonomicznym. W praktyce często, aby uzyskać kapitał ekonomiczny dodajesię do kapitału ryzyka goodwill (za: Ch.Matten, op.cit., s. 34).


mierzone zarówno dla celów zarządczych, jak i nadzorczych w taki sam sposób i będzieodnoszone do kapitału, przy czym kapitał ekonomiczny i regulacyjny staną się wielko-ściami do siebie zbliżonymi. W przypadku banków, które będą zarządzały (bądź już za-rządzają) ryzykiem w zaawansowany sposób, tj. przy zastosowaniu modeli do pomiaruryzyka (vide tab. 23) zaakceptowanych przez władze nadzorcze, pojęcie kapitału ekono-

micznego i regulacyjnego zbliżą się do siebie w sposób bardzo istotny.

To czy będą one ekwiwalentami zależy bowiem nie tylko od podejścia do szacowaniapotrzeb kapitałowych (w obu przypadkach w oparciu o skalę podejmowanego ryzyka,abstrahujemy od goodwill), ale również od zakresu pomiaru ryzyka. Generalnie w NUKw I filarze (tj. minimalne wymogi kapitałowe) ma być uwzględnione ryzyko kredytowe,rynkowe i operacyjne, zaś w II filarze (tj. nadzorczym badaniu adekwatności kapitałowej)ryzyko stopy procentowej księgi bankowej (banking book), a także inne aspekty kształtu-jące profil ryzyka banku. Biorąc pod uwagę fakt, że nadzór będzie wykorzystywał dwawspomniane filary do oceny adekwatności kapitałowej banku, to w przypadku zarządza-nia przez bank tylko tymi rodzajami ryzyka, pojęcie kapitału ekonomicznego będzie ekwi-walentem pojęcia kapitału regulacyjnego. Niektóre banki jednak włączają ryzyko stopyprocentowej księgi bankowej do ryzyka rynkowego (np. JP Morgan), co uniemożliwiłobyosiągnięcie pełnej zgodności między wartością kapitału ekonomicznego i regulacyjnego.

Gdyby doszło do zrównania się obu tych wielkości, wtedy do celów oceny działal-

ności banku można by wykorzystać model RORAC/RAROC. Uznaje się, że łączy on

potrzeby zarządzania bankiem z potrzebami zewnętrznych interesariuszy (stakehol-

ders), którzy w różnym stopniu zainteresowani są efektywnością i ryzykiem, będą-

cym przeciwieństwem bezpieczeństwa (vide: rys 6)9. Można przyjąć, że obecnie mo-

del RORAC/RAROC jest jedyną metodą, która odpowiada potrzebom szerokiego

kręgu podmiotów zainteresowanych oceną banku.

9 M. Crouchy, D.Galai, R.Mark, op.cit., s.569.

Sposób pomiaru ryzyka

kredytowego


rynkowego


operacyjnego

Wystandaryzowany

(zmodyfikowana wersja sposobu

obowiązującego obecnie)

Wystandaryzowany Wskaźnik podstawowy

Podstawowy oparty na

wewnętrznych ratingach ryzykaModele wewnętrzne Wystandaryzowany

Zaawansowany oparty na

wewnętrznych ratingach ryzyka- Pomiar wewnętrzny

Tabela 23.

Możliwości pomiaru ryzyka w Nowej Umowie Kapitałowej

Źródło: „The New Basle Capital Accord”, Basle Committee on Banking Supervision, April 2003.


Reasumując, propozycje zawarte w NUK doprowadziłyby do zmiany ogólnej kon-cepcji zarządzania bankiem, co pozwoliłoby na obniżenie kosztów dzięki ujednoliceniu

sposobu oceny ryzyka i zapotrzebowania na kapitał własny (tutaj: ekonomiczny=re-gulacyjny) oraz zwiększyłoby przejrzystość oceny ryzyka. Można uznać, iż zwiększy-łoby to bezpieczeństwo banków, bowiem oszczędności pozwoliłyby na poprawę wyni-ków finansowych, a to z kolei zwiększyłoby możliwości akumulacji kapitału. Z drugiejstrony jednak rodzi to pewne zagrożenia, bowiem ocena adekwatności kapitałowej odby-wałaby się głównie przez pryzmat modeli oceny ryzyka, które mogą okazać się zawodne(do tych zagadnień powrócimy w dalszej części opracowania).

Tak można określić wpływ na zarządzanie bankiem w ogólności. Z perspektywy

banków działających w Polsce wpływ ten będzie zróżnicowany. W przypadku bankówgrupy I podejście do zarządzania będzie warunkowane rozwiązaniami stosowanymi przezspółkę-matkę, która może już być zarządzana w oparciu o model RORAC/RAROC, bądźteż zdecyduje się na jego wybór z racji możliwości połączenia zarządzania kapitałemregulacyjnym i ekonomicznym. Wpływ uzależniony jest od stopnia integracji spółki dzia-łającej w Polsce z jej zagraniczną „centralą”. Można uznać, że pełna integracja występujewtedy, gdy bank jest 100% własnością, zaś zdecydowana, gdy ponad 50% jego akcji znaj-duje się w rękach banku zagranicznego.

Banki grupy II to głównie banki, w których większościowym właścicielem jest skarbpaństwa (PKO BP S.A., BGŻ S.A., BGK), jak też banki o przeważającym polskim kapi-tale prywatnym (m.in. banki spółdzielcze). Jak widać z danych w tabeli 24 banki te mająok.30% udział w aktywach. Wpływ wprowadzenia NUK na zarządzanie tymi bankamijest trudny do określenia. Można jednak sformułować kilka hipotez:

Rysunek 6.

Zrównoważenie potrzeb różnych interesariuszy przy zastosowaniu RORAC/RAROC

Źródło: M. Crouchy, D.Galai, R.Mark, op.cit., s. 569.

Zarządzającybankiem

Bezpieczeństwo:- wierzyciele,- nadzórbankowy- agencjeratingowe

Efektywność:- akcjonariusze,- analitycy(pośrednio:inwestorzy)

Ryzykoi kapitał

Ryzyko aefektywność


• jeżeli do momentu wprowadzenia NUK do systemu polskich regulacji ostrożnościo-wych banki te nie zmienią istotnie struktury właścicielskiej, wpływ NUK na zarzą-dzanie bankiem będzie silnie uzależniony od stopnia zaawansowania technicznegotych banków oraz od stopnia zaawansowania metod pomiaru ryzyka bankowego;

• w przypadku zmiany przez nie struktury właścicielskiej10 wpływ ten będzie zaś uza-leżniony od stopnia integracji z „centralą”, przy założeniu, że inwestorem banku zo-stanie renomowany zagraniczny bank komercyjny;

• jeżeli do momentu wejścia w życie NUK na polskim rynku przetrwają małe bankio przeważającym kapitale polskim, wtedy prawdopodobne jest, iż wpływ nowychregulacji nie będzie znaczący, bowiem korzyści z zaawansowanego zarządzania ry-zykiem w porównaniu do sposobu zarządzania określonego standardowo przez wła-dze nadzorcze mogą nie występować (oznacza to, że koszty wprowadzenia nowychrozwiązań przewyższałyby efekty),

• gdyby zaś banki te zainteresowały się jednak nowymi możliwościami oceny swojejdziałalności, wtedy prawdopodobny jest outsourcing modeli RORAC/RAROC.

Czy upowszechnienie zintegrowanej koncepcji zarządzania opartej na modelach

RORAC/RAROC wpłynie pozytywnie na bezpieczeństwo polskiego sektora banko-

wego? W przekonaniu autorki powinno mieć to wpływ pozytywny w dłuższej perspekty-wie11, bowiem w krótkim terminie należy wskazać na kilka czynników mających wpływnegatywny:

• wprowadzenie modeli RORAC/RAROC wymaga poniesienia kosztów na infrastruk-turę informatyczną, organizacyjną i analityczną, co powoduje czasowe obniżenie wy-ników finansowych,

• zastosowanie tych modeli do celów zarządczych wymaga od decydentów zapoznaniasię z nową metodologią i chęci jej wykorzystywania, co wymaga czasu na dostosowa-nie się do zmian,

Tabela 24.

Banki działające w Polsce wg stanu na 30 września 2003 roku, z uwzględnieniem struktury własności

Źródło: Dane NBP; oprac. własne.

Wyszczególnienie Liczba bankówUdział w aktywach

sektora bankowego (%)

Banki spółdzielcze 601 5,3

Banki komercyjne, w tym: 57 94,7

• z przewagą kapitału polskiego 12 27,7

• z przewagą kapitału zagranicznego, w tym: 45 67,0

- 100% udział kapitału zagranicznego 24 8,3

Razem: 658 100,0

10 Uwaga ta nie dotyczy BGK, który ma pozostać bankiem państwowym i banków spółdzielczych.11 Abstrahujemy w tym momencie od ryzyka modelu, o którym będzie mowa w dalszej części opracowania.


• modele te, jeżeli nie będą odpowiednio dostosowane do realiów polskiego rynku ban-kowego (głównie chodzi o dane, które są podstawą ich tworzenia), mogą wymagaćweryfikacji, bowiem ich wskazania będą niewiarygodne.

5.3. Analiza znaczenia zmiany zasad pomiaru ryzyka dla bezpieczeństwa banków

Zmiana zasad określania wag ryzyka dla celów oszacowania ryzyka kredytowego(filar I NUK) pozwoli na zróżnicowanie wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka kredyto-wego stosownie do kondycji kontrahenta banku.

W Umowie Kapitałowej z 1988 roku określono standardowe wagi ryzyka dla kontra-hentów banku stosownie do subiektywnej (dokonanej przez zespół Cooke’a) oceny ryzy-ka kredytowego. Pod adresem tak skonstruowanego systemu określania wag ryzyka moż-na poczynić zarzut, iż traktuje on równą miarą wszystkie podmioty zaliczone do danejgrupy, bez uwzględnienia ich kondycji ekonomiczno-finansowej. Kontrargumentem możebyć jednak to, że kondycja ekonomiczno-finansowa kontrahenta jest odzwierciedlonaw utworzonych przez bank rezerwach celowych (specific provisions) i ogólnych (general

provisions). Zmiana podejścia do konstruowania regulacji nadzorczych została zapocząt-kowana w 1996 roku, kiedy to opublikowano nowelizację Umowy Kapitałowej, w którejumożliwiono bankom stosowanie indywidualnych, własnych rozwiązań w zakresie po-miaru ryzyka rynkowego, pozwoliła na kolejne działania w zakresie indywidualizacji

regulacji ostrożnościowych.12 Za możliwość indywidualizacji należy uznać:

• powiązanie systemu wag ryzyka z ratingami nadanymi przez renomowane agencjeratingowe - indywidualizacja polega tutaj na doborze wag ryzyka stosownie do kon-dycji i wiarygodności kredytowej kontrahentów, wobec których bank wykazuje zaan-gażowanie w swoim portfelu kredytowym (typ I),

• umożliwienie bankom nadawania wag ryzyka w oparciu o własną ocenę kontrahentaokreśloną na podstawie wewnętrznego ratingu (IRB - internal ratings based appro-

ach), albo w oparciu o metodę podstawową, albo o zaawansowaną - indywidualizacjapolega w tym przypadku na samodzielnej ocenie skali ryzyka i przypisaniu odpo-wiedniej wagi ryzyka kontrahentowi (typ II). Wagi ryzyka odzwierciedlają przeszłedoświadczenia banku w zakresie działalności kredytowej, bowiem parametry okre-ślające ryzyko kontrahenta13 są szacowane w oparciu o dane historyczne.

12 W polskiej literaturze poświęconej regulacjom nadzorczym (m.in. D. Daniluk, M. Zaleska) możnasię spotkać ze stwierdzeniem, iż odchodzi się od nadzoru ilościowego do nadzoru jakościowego. Stwierdze-nia takie nie są aktualne w świetle propozycji NUK, z której jasno wynika, iż pozostaje się przy nadzorzeilościowym, lecz z jego indywidualizacją. W przekonaniu autorki można wyróżnić standardowy i zindywi-dualizowany nadzór ilościowy, który jest przeznaczony dla banków najbardziej zaawansowanych w meto-dologii pomiaru i zarządzania ryzykiem bankowym.

13 Te parametry to: PD - prawdopodobieństwo niewypłacalności (probability of default), LGD - strataw przypadku niewypłacalności (loss given default), EAD - ekspozycja w momencie niewypłacalności (expo-sure at default), M - termin (maturity).


Poniżej omówimy typ I indywidualizacji, zaś do typu II odniesiemy się przy omawia-niu kwestii związanych z możliwościami stosowania rozwiązań wewnętrznych w zakre-sie pomiaru ryzyka. Analiza indywidualizacji I zostanie odniesiona do należności od sek-tora niefinansowego14, jako że mają one ponad 40% udział w sumie bilansowej sektorabankowego w Polsce (wg stanu na 30.09.2003 r.).

Według Umowy Bazylejskiej z 1988 roku należności od sektora prywatnego wykazy-wały 100% wagę ryzyka, niezależnie od kraju pochodzenia. Propozycja NUK umożliwiazastosowanie wag zróżnicowanych stosownie do kondycji ekonomiczno-finansowej kre-dytobiorcy (tab. 25).

Aby ocenić potencjalny wpływ proponowanych zmian na bezpieczeństwo bankówdziałających w Polsce (założenie: w przyszłości rating Polski będzie wyższy) koniecznabyłaby znajomość struktury portfela kredytowego według kryterium ratingu nadanegoprzez zewnętrzną agencję ratingową. Takie informacje jednak nie są publicznie dostępne,a dodatkowo należy założyć, iż znaczna część podmiotów nie posiada ratingu (waga ry-zyka bez zmian = 100%). Należności detaliczne (w tym od mikro, małych i średnichprzedsiębiorstw) otrzymały w NUK niższą wagę ryzyka – 75%.16 Obliczenia zamieszczo-ne w tabeli 26 mają jedynie charakter szacunkowy.

Przyjęto dwa warianty obliczeń dla wymogów kapitałowych według NUK:

• wariant I - w portfelu należności od przedsiębiorstw 1/3 zaangażowań kredytowychmiałoby wagę ryzyka 75% i 2/3 - wagę ryzyka 100%;

• wariant II - w portfelu należności od przedsiębiorstw 1/4 zaangażowań kredytowychmiałoby wagę ryzyka 75% i 3/4 - wagę ryzyka 100%.

14 Przyjmujemy w uproszczeniu, iż jest to pojęcie ekwiwalentne z sektorem prywatnym.15 Wg oznaczeń Standard and Poor's.16 Jako należności detaliczne rozumie się należności od osób indywidualnych i małych przedsiębiorstw,

spełniających określone wymogi produktowe, cechujące się rozproszeniem i niską wartością (łączne zaan-gażowanie banku wobec kontrahenta detalicznego nie powinno przekraczać 1 mln EUR).

Tabela 25.

Wagi ryzyka uzależnione od ratingu zewnętrznego

Źródło: Jak do tab. 23.

Rating15

Waga ryzyka

AA- i wyższe 20%

Od A+ do A- 50%

Od BBB+ do BB- 100%

Poniżej BB- 150%

Brak ratingu 100%


Im wyższy udział należności detalicznych, tym większe korzyści w wysokości wy-mogów kapitałowych. Jeżeli zaś udział należności od przedsiębiorstw o wadze ryzyka75% wynosiłby 1/4, wtedy obniżka wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka kredytowegowynosiłaby przy przyjętych założeniach ok. 14%. Należy jednak pamiętać, że korzyści tebędą zneutralizowane przez wprowadzenie wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka ope-racyjnego.

W przekonaniu autorki różnica w poziomie wymogów kapitałowych nie odbie-

gałaby zbytnio od obciążenia, jakie występuje obecnie. Zmiana podejścia do meto-

dologii ustalania standardowych wag ryzyka ma bowiem znaczenie dla banków dzia-

łających w krajach, w których przedsiębiorstwa są wysoko oceniane przez agencje

ratingowe, a więc w krajach wysoko rozwiniętych.17 Z tej przyczyny korzyści dla ban-ków działających w Polsce (abstrahując od podziału na banki grupy I i II) nie byłybyznaczące w porównaniu z korzyściami dla banków np. z Niemiec, Francji czy też krajówBeneluksu. Jako ilustrację w tabeli 27 zamieszczono informacje o ratingach wybranychkrajów europejskich (zarówno członków UE, jak i kandydatów).

Jak podkreślano chociażby w opinii przesłanej przez Polskę (autorstwa GINB)18

do pierwszej propozycji Nowej Umowy Kapitałowej, uzależnianie wag ryzyka od ra-tingów stawia w uprzywilejowanej pozycji kraje wysoko rozwinięte, zaś dyskryminu-je pozostałe. Należy bowiem zaznaczyć, że wagi będą wpływać na koszt pozyskaniapieniądza, co spowoduje, iż dla podmiotów z krajów o niższym ratingu będzie on wy-ższy.

Dodatkowym aspektem jest to, iż agencje ratingowe obniżają ratingi zazwyczaj post

factum, a nie z wyprzedzeniem, a także fakt, iż agencje ratingowe są instytucjami komer-cyjnymi. Podważa to, w przekonaniu autorki, wiarygodność ocen.

Tabela 26.

Szacunkowe porównanie wymogów kapitałowych

Źródło: Dane NBP; oblicz. własne.

Wyszczególnienie

(kwoty w mln zł)30.09.2003 Udział

Wymogi

kapitałowe wgobecnych

zasad

Nowe wymogi

kapitałowe -wersja I

Nowe wymogi

kapitałowe -wersja II

Różnica I Różnica II

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)=(5)-(4) (8)=(6)-(4)

Należności odprzedsiębiorstw

122 085 59,5% 9766,8 8952,8 9156,4 -814,0 -610,4

Należności od

gospodarstw domowych82 968 40,5% 6637,5 4978,1 4978,1 -1659,4 -1659,4

Razem: 205 053 100,0% 16404,3 13930,9 14134,5 -2473,4 -2269,8

17 Potwierdzają to wyniki badań ilościowych („Quantitative Impact Study 3 – Overview of globalresults”, Basel Committee on Banking Supervision, May 2003).

18 „Uwagi do Nowej Metodologii Adekwatności Kapitałowej wydanej przez Bazylejski Komitet Nad-zoru Bankowego”, www.nbp.pl.


W jaki sposób tak ukształtowany system wag wpłynąć może na bezpieczeństwo

sektora bankowego w Polsce? Kwestię tę należy rozważyć w dwóch aspektach:

• krótkoterminowym - związanym z wysokością wymogów kapitałowych,

• długoterminowym - związanym z wrażliwością banków na zmianę kondycji kredyto-biorców.

W aspekcie krótkoterminowym zmiany te nie wpłyną istotnie na wysokość wymo-gów kapitałowych, co w uproszczeniu przedstawiono powyżej. Przyczynią się jednak dozwiększenia kosztów bowiem banki będą zobligowane do gromadzenia informacji na te-mat ratingów przypisanych ich kontrahentom, przy czym problem ten będzie dotyczyłgłównie banków obsługujących dużych klientów korporacyjnych.

W aspekcie długoterminowym należy wskazać, że te banki (czy też ogólnie sektorybankowe), które istotnie skorzystają na nowych zasadach szacowania wymogów kapita-łowych z tytułu ryzyka kredytowego staną się jednocześnie bardziej wrażliwe na zmianykondycji swoich kredytobiorców, co można uznać za czynnik zwiększający ryzyko. Dowejścia w życie NUK pogorszenie kondycji kredytobiorcy wiązać się będzie z koniecz-nością tworzenia rezerw, zaś wymogi kapitałowe de facto nie ulegają zmianie. Po wejściuw życie NUK obok rezerw pojawi się dodatkowe obciążenie dla kapitałów własnych ban-ku polegające na konieczności utrzymywania relatywnie wyższych kwot kapitału na za-bezpieczenie ryzyka kredytowego. Banki więc w procesie planowania będą musiały

uwzględnić możliwość zwiększenia (również zmniejszenia) wagi ryzyka i wynikają-

cych stąd konsekwencji.

Należy jeszcze zwrócić uwagę na to, iż określenie, że należności od podmiotów sek-tora prywatnego nie posiadających ratingu mają wagę ryzyka 100%, zaś należności od

Tabela 27.

Ratingi długoterminowych zobowiązań w walutach obcych wybranych krajów europej-skich (stan ratingów na grudzień 2003)

Źródło: www.standardandpoors; oprac. własne.

Kraj Rating wg Standard and Poors

Austria AAA

Belgia AA+

Cypr A+

Czechy A+

Dania AAA

Estonia A-

Francja AAA

Hiszpania AA+

Holandia AAA

Niemcy AAA

Luksemburg AAA

Polska A-

Portugalia AA

Słowenia AA

Węgry A


podmiotów o ratingu niższym niż BB- wagę 150% może wzmóc zjawisko negatywnej

selekcji19, która z kolei przyczynia się do wzrostu ryzyka bankowego.

Obecnie banki z krajów należących do OECD mają przypisaną - zgodnie z UmowąKapitałową z 1988 roku - wagę ryzyka na poziomie 20%, po wejściu w życie NUK wagaryzyka dla banków działających w Polsce stanie się wyższa, przy czym nie będzie todotyczyło należności krótkoterminowych, dla banków o ratingu nie niższym niż BBB-i nie posiadających ratingu, bowiem tam utrzymano wagę ryzyka 20%. Poruszenie tegozagadnienia jest ważne ze względu na dostęp do rynku międzybankowego i koszt po-

zyskania na nim pieniądza. W przypadku banków grupy I zmiana metodologii przypisy-wania wag ryzyka nie wpłynie istotnie na ich dostęp do środków płynnych, bowiem mogąkorzystać z finansowania od swojej spółki-matki. Banki zaś grupy II, które chciałybypozyskiwać środki na rynkach zagranicznych znajdą się w gorszej sytuacji, bowiem kosztpozyskania pieniądza wzrośnie. Może to również wywoływać niechęć zagranicznych kon-trahentów do zawierania operacji z bankami, od należności których trzeba będzie utrzy-mywać więcej kapitałów.

Możliwość stosowania rozwiązań wewnętrznych dotyczących pomiaru ryzyka

kredytowego i operacyjnego dla celów wyznaczania adekwatności kapitałowej (rów-nież filar I) należy rozpatrywać - obok samego wpływu na wysokość wymogów kapitało-wych, zależącego ostatecznie od decyzji krajowych władz nadzorczych - również od stro-ny ryzyka modeli.20 Rozwiązania wewnętrzne będziemy nazywać dalej modelami, przyczym można - zgodnie z NUK - wyróżnić modele podstawowe i zaawansowane.

Trudno jest ocenić wpływ na wysokość wymogów kapitałowych zastosowania przezbanki rozwiązań wewnętrznych do pomiaru ryzyka kredytowego, bowiem obok kondycjiekonomiczno-finansowej kredytobiorców banku zależy to od jego doświadczeń (szaco-wane parametry ryzyka) oraz od wymogów ilościowych i jakościowych, jakie nadzorykrajowe postawią przed bankami. Można jednak postawić następującą hipotezę: ban-

ki stosujące od dłuższego czasu zaawansowane rozwiązania w zakresie pomiaru ry-

zyka kredytowego mogą odnieść korzyści przy szacowaniu wymogów kapitałowych,

bowiem będą miały duży wpływ na rozwiązania opracowane przez Komitet Bazylej-

ski, który będzie korzystał z ich doświadczeń. W przypadku pozostałych banków wpływten jest - w przekonaniu autorki - nie do określenia w ogólności i zależy od strukturyportfela kredytowego poszczególnych banków.21

Bezpieczeństwo banków będzie uzależnione w tym przypadku od dokładności wska-zań modelu, a więc jego prawidłowa konstrukcja, w tym dobór zmiennych22, a takżebaza danych są kluczowe dla jego wiarygodnego skonstruowania. Są one szczególnie

19 J.Bessis, op.cit., s. 43.20 Ryzyko modelu jest głównie odnoszone do modeli wyceny opcji (m.in. M. Crouchy, D.Galai, R.Mark,

op.cit.), ale w niniejszym opracowaniu pojęcie to potraktujemy szerzej.21 Rozważania te nie dotyczą banków, które będą stosowały podejście standardowe.22 Jak pisze A.Saunders, nie wykształcił się do tej pory jednolity standard konstrukcji tych modeli, co

utrudnia ich porównywanie i wskazanie rozwiązania optymalnego (A.Saunders, op.cit., s.106).


ważne w przypadku stosowania rozwiązania zaawansowanego (modele ryzyka kredy-towego).

Jeżeli wymogi jakościowe i ilościowe dotyczące wykorzystywania rozwiązań we-wnętrznych będą istotnie zróżnicowane pomiędzy krajami może dochodzić do arbitrażu

kapitałowego23, polegającego w tym przypadku na przenoszeniu zaangażowań kredyto-wych pomiędzy spółkami-córkami, bądź pomiędzy spółką-matką a spółką-córką, w celuwyasygnowania jak najniższych kapitałów na pokrycie ryzyka kredytowego. Zjawisko tow istocie obniżałoby bezpieczeństwo, bowiem zaangażowanie kredytowe byłoby „ode-rwane” od realiów ekonomicznych danego kraju, a wymagania władz nadzorczych z ko-lei powinny być do tych realiów adekwatne. Jeżeli więc zaangażowanie kredytowe zosta-łoby przeniesione tam, gdzie wymogi kapitałowe są najniższe nie byłoby odpowiedniozabezpieczone kapitałem, co obniżyłoby bezpieczeństwo całej grupy bankowej (bądź fi-nansowej). Z racji ponad 67% udziału w aktywach polskiego sektora bankowego kapitałuzagranicznego, występowanie takiego zjawiska w Polsce wydaje się prawdopodobne,zwłaszcza że polski nadzór bankowy wykazuje tendencje do dosyć restrykcyjnego regu-lowania działalności bankowej. Byłby to kolejny przejaw powiązania systemów banko-wych różnych krajów. Istotne jest również to, że nie wypracowano dotychczas szczegóło-wych zasad współpracy pomiędzy nadzorami (jest to ważne także dla filaru II), ograni-czając się do podania bardzo ogólnych zasad.24

Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego, stałby się trzecim - obok ryzykakredytowego i rynkowego - składnikiem mianownika współczynnika wypłacalności.Banki miałyby możliwość wyboru sposobu szacowania tego wymogu - od najprostsze-go, opartego na wskaźniku podstawowym po model wewnętrzny. Metody pomiaru ry-zyka operacyjnego są dopiero na wczesnym etapie rozwoju i trudno ocenić ich przydat-ność. Istotną kwestią jest również sama definicja ryzyka operacyjnego. W NUK zdefi-niowano je jako „ryzyko bezpośredniej lub pośredniej straty wynikającej z niewłaści-wych lub zawodnych procesów, ludzi i systemów lub też ze zdarzeń zewnętrznych”.Definicja ta obejmuje także ryzyko prawne, choć jest ono niekwantyfikowalne. Niewynika z zacytowanej definicji czy uwzględniane jest ryzyko modelu. Ryzyko opera-cyjne zyskuje na znaczeniu głównie z racji coraz szerszego wykorzystywania technolo-gii informatycznych. Ten zupełnie nowy wymóg kapitałowy powinien zwiększyć sto-pień bezpieczeństwa banków, ale zależeć to będzie od adekwatności metody pomiaruryzyka w porównaniu ze znaczeniem tego ryzyka w działalności bankowej. KomitetBazylejski sam wskazał na to, że ryzyko operacyjne nie jest jeszcze mierzone w sposóbzaawansowany i zarówno banki, jak i władze nadzorcze muszą pracować nad udosko-naleniem sposobu pomiaru tego ryzyka.

23 Arbitraż kapitałowy został NUK określony jako zjawisko przenoszenia różnych pozycji międzyksięgą handlową a bankową w celu redukcji obciążeń wynikających wymogów kapitałowych, a także odno-sił się do redukowania obciążeń kapitałowych w drodze sekurytyzacji.

24 „High-level principles for the cross-border implementation of the New Accord”, Basel CommitteePublications no. 100, August 2003.


Elastyczność podejścia do sposobu pomiaru ryzyka dla celów określania wymo-

gów kapitałowych niesie ze sobą szereg zalet i wad. Wśród zalet należy wymienić przedewszystkim możliwość integracji procesów zarządczych z wymaganiami nadzorczymi - tesame metody pomiaru ryzyka mogą być wykorzystywane zarówno co celów decyzyj-nych, jak i do określania wymogów kapitałowych. Pozwoli to na obniżenie kosztów przy-gotowywania sprawozdań i kosztów osobowych, a także, jak już wskazano, zwiększyprzejrzystość pomiaru ryzyka bankowego. Wadą takiego podejścia jest zaś utrata po-równywalności wyników między bankami - wymogi kapitałowe szacowane będą w różnysposób, a dodatkowo możliwość wykorzystywania przez banki tych metod, według któ-rych wymogi kapitałowe są najniższe, zamiast tych, które w najlepszy sposób oddająprofil ryzyka banku. W wersji NUK z kwietnia 2003 roku określono, że banki, które zde-cydują się na metodę IRB nie będą mogły w prosty sposób powrócić do szacowania wy-mogów kapitałowych w oparciu o standardowe rozwiązania. Brak takiego zastrzeżeniawe wcześniejszych dokumentach rodził poważne wątpliwości.

Ryzyko modelu w szerokim rozumieniu obejmuje ryzyko błędnych szacunków strati wynikającego stąd zapotrzebowania na kapitał. Stanowi ono zatem istotny aspekt w oce-nie bezpieczeństwa banków w ogólności. Banki opierające pomiar i zarządzanie ryzy-kiem na skomplikowanych modelach ekonometrycznych będą bardzo wrażliwe na błędypopełniane przez modele. Z racji ich powiązania z szacowaniem nadzorczych wymogówkapitałowych stawia to pod znakiem zapytania skuteczność nadzoru nad bankami. Do-tychczasowe rozwiązania - krytykowane za brak elastyczności - wydają się być o tylelepsze, że nie jest w nich zakamuflowane ryzyko niedoszacowania wymogów kapitało-wych. Wymogi te mogą być zbyt duże, ale z punktu widzenia wiarygodności pomiarui bezpieczeństwa jest to rozwiązanie akceptowalne. Powstaje więc wątpliwość czy w fila-rze I Nowej Umowy Kapitałowej powinno się dopuszczać tak dużą dowolność w szaco-waniu wymogów kapitałowych i czy powinno się dla celów nadzorczych opierać pomiarryzyka na skomplikowanych modelach ekonometrycznych. Zmniejsza to bowiem przej-rzystość i stwarza warunki do nadużywania zaufania regulatorów. W przekonaniu autorkiproponowane w Nowej Umowie Kapitałowej rozwiązania mogą okazać się chybione zewzględu na nadmierne rozbudowanie i skomplikowanie sposobu szacowania ryzyka, cowpłynie negatywnie na bezpieczeństwo banków i to głównie tych o znaczeniu globalnym,które są liderami w zakresie zaawansowanych metod pomiaru ryzyka. Paradoksalnie ni-skie zaawansowanie części banków działających w Polsce w tym zakresie, może się oka-zać czynnikiem zwiększającym ich bezpieczeństwo w długiej perspektywie.

Powyższa wątpliwość rodzi się nie tylko ze względu na omawiane ryzyko modelu,ale również ze względu na ograniczone możliwości weryfikacji stosowanych przez bankirozwiązań przez władze nadzorcze. Władze nadzorcze, aby być w stanie ocenić rozwiąza-nia stosowane przez banki, powinny zatrudniać wysoko wykwalifikowaną kadrę, mającądoświadczenie w konstruowaniu i weryfikacji modeli pomiaru ryzyka. Podniesie to nie-wątpliwie koszty sprawowania nadzoru nad bankami, ale byłaby to jedyna droga do za-pewnienia weryfikacji rozwiązań stosowanych przez banki. Koszty sprawowania nadzo-ru zostaną przerzucone nie tylko na banki, ale również na innych podatników - pojawi się


więc dodatkowy koszt (prywatny i społeczny)25, którego zasadność będzie można zwe-ryfikować dopiero po kilku latach funkcjonowania rozwiązań NUK. A priori nie możnaobiektywnie ocenić korzyści wynikających z wprowadzenia NUK. Ze społecznego punk-tu widzenia korzyść stanowi podniesienie bezpieczeństwa systemu bankowego, zaś z punktuwidzenia banków i ich właścicieli korzyść stanowi efektywne obniżenie wymogów kapi-tałowych, co pozwoliłoby na zwiększenie zwrotu z zaangażowanych kapitałów.

5.4. Analiza znaczenia skonsolidowanego podejścia do oceny adekwat-ności kapitałowej dla bezpieczeństwa banków

Skonsolidowane podejście do oceny adekwatności kapitałowej26 należy ocenićpozytywnie w aspekcie wpływu na bezpieczeństwo banków. Zgodnie z intencją KomitetuBazylejskiego, NUK należy stosować w ujęciu skonsolidowanym do banków prowadzą-cych działalność międzynarodową. Celem tego rozwiązania jest wyeliminowanie podwój-nego wykazywania kapitału, co pozwala na zachowanie nienaruszalności kapitału w ban-kach posiadających podmioty zależne. NUK obejmuje więc w ujęciu skonsolidowanymspółki holdingowe będące podmiotami macierzystymi grup bankowych w celu objęciapomiarem adekwatność całego ryzyka tkwiącego w grupie (rys. 7). Grupami bankowymisą te grupy, w których przeważającym rodzajem działalności jest działalność bankowa,przy czym w niektórych krajach grupa bankowa może być rejestrowana jako bank. NUKma mieć zastosowanie do banków prowadzących działalność międzynarodową równieżna każdym szczeblu grupy bankowej, także w ujęciu w pełni skonsolidowanym (rys. 7).Dodatkowo władze nadzorcze powinny zadbać o to, aby poszczególne banki były ade-kwatne kapitałowo w ujęciu solo.27

Zależne podmioty finansowe (banki i inne instytucje finansowe28, bez podmiotówubezpieczeniowych, które zostały potraktowane odrębnie) powinny podlegać pełnej kon-

25 Relacja kosztów prywatnych do społecznych zależy od sposobu finansowania działalności instytucjinadzorczych. Koncepcję wykorzystania krańcowych kosztów/ przychodów prywatnych i społecznych w oce-nie regulacji nadzorczych zaproponował B.K.Short, „Capital requirements for commercial banks: a surveyof the issues”, IMF Staff Papers, July 1978. Przyjmujemy, że koszty prywatne to koszty ponoszone wyłącz-nie przez banki jako podmioty gospodarcze, zaś koszty społeczne to koszty ponoszone przez pozostałepodmioty gospodarcze i osoby fizyczne.

26 W projekcie dyrektywy UE 2001/0095 (COD) w sprawie suplementarnego nadzoru instytucji kredyto-wych, firm ubezpieczeniowych oraz inwestycyjnych tworzących konglomerat wskazano na potrzebę szaco-wania adekwatności kapitałowej w oparciu o jedną z trzech metod: księgowej konsolidacji (accounting conso-lidation), pomniejszania i agregacji (deduction and aggregation) oraz opcjonalnego pomniejszania (require-ment deduction). Za: M.Moś, „Nadzór nad konglomeratami finansowymi”, Bezpieczny Bank nr 2-3/2002.

27 W dalszej części opracowania abstrahujemy od kwestii rozliczania nadwyżki kapitału w podmiotachkonsolidowanych.

28 Inne instytucje finansowe to instytucje zajmujące się leasingiem finansowym, wydawaniem kartkredytowych, zarządzaniem portfelem, doradztwem inwestycyjnym, usługami kustodialnymi i przechowy-waniem wartości oraz innymi podobnymi rodzajami działalności, mającymi charakter pomocniczy w sto-sunku do działalności bankowej.


solidacji. W przypadku podmiotów ubezpieczeniowych zaangażowanie kapitałowe po-winno pomniejszać kapitały banku, przy czym zapisano, iż w celu zachowania równychwarunków konkurencyjnych jako wyjątek stosowane będą zasady obowiązujące dotych-czas na rynku ubezpieczeniowym G-10, ale Komitet Bazylejski zachęca instytucje nadzo-ru ubezpieczeniowego do harmonizowania przepisów ze standardami NUK.

Oprócz inwestycji w podmioty zależne w skonsolidowanym pomiarze adekwatnościkapitałowej należy uwzględniać zaangażowanie w finansowe podmioty stowarzyszone(significant minority-owned equity investment), poza instytucjami ubezpieczeniowymi,oraz udziały w podmiotach komercyjnych. Fakt zaangażowania kapitałowego w finanso-we podmioty stowarzyszone może być ujęty w jeden z dwóch sposobów:

• poprzez pomniejszenie kapitałów własnych (regulacyjnych) banku o wykazywanezaangażowanie,

• poprzez konsolidację proporcjonalną, stosownie do udziałów banku.

Zdywersyfikowanagrupa finansowa

Bank prowadzącydziałalnośćmiędzynarodową

Spółka holdingowa

Bank Krajowy


Firma Inwestycyjna


(1)

(2)

(3) (4)

Rysunek 7.

Zakres stosowania Nowej Umowy Kapitałowej

Objaśnienia:(1) Granice grupy z przewagą działalności bankowej. Na tym poziomie, tzn. do spółki holdingowej włącz-nie, Umowa kapitałowa ma być stosowana w ujęciu skonsolidowanym.(2), (3) i (4): Umowa kapitałowa ma być także stosowana w ujęciu skonsolidowanym na niższych pozio-mach grupy do wszystkich banków prowadzących działalność w skali międzynarodowej.Źródło: Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa, tłumaczenie: Związek Banków Polskich, s. 6.


W przypadku zaś podmiotów komercyjnych zarówno zaangażowanie większościo-we, jak i mniejszościowe (w tym zawarte jest zaangażowanie na poziomie stowarzyszo-nym) pomniejsza kapitał regulacyjny banku. Założono w NUK, że kapitał pomniejsza sięo te zaangażowania, których wartość przekracza poziom (limit), ustalony przez władzenadzorcze. Przy czym stosowane powinny być limity w wysokości 15% kapitału bankudla indywidualnych znaczących inwestycji w podmioty komercyjne i 60% kapitału bankudla sumy tych inwestycji, albo poziomy bardziej restrykcyjne.

W procesie szacowania adekwatności kapitałowej może również wystąpić dekonsoli-dacja, polegająca na wyłączeniu ze sprawozdań finansowych grupy wszystkich pozycjizwiązanych z funkcjonowaniem podmiotów nie objętych konsolidacją dla celów szaco-wania adekwatności kapitałowej, przy czym władze nadzorcze powinny zapewnić to, abypodmiot podlegający dekonsolidacji spełniał wymogi kapitałowe. Inwestycje w podmio-ty zdekonsolidowane są odliczane od kapitału regulacyjnego banku (po 50% z funduszypodstawowych i uzupełniających).

Cele stawiane przed skonsolidowanym pomiarem adekwatności kapitałowej są w pełniuzasadnione, przy czym zastrzeżenie budzi dosyć liberalne podejście do zaangażowańbanków niektórych krajów G-10 w podmioty ubezpieczeniowe, zwłaszcza że współpracamiędzy bankami a podmiotami ubezpieczeniowymi w wielu przypadkach ma duże zna-czenie (bancassurance, assurbanking=reverse bancassurance)29. Jako przykłady możnapodać współpracę między: Credit Suisse a Wintherturem, Dresdner Bankiem a Allian-zem czy też działalność ING Group NV i Citicopr. Jeżeli w strukturze grupy duże znaczeniema podmiot ubezpieczeniowy, wtedy brak jednolitego ujęcia tego podmiotu w pomiarzeadekwatności kapitałowej według standardu NUK podważa celowość stosowania takiegorozwiązania. Komitet Bazylejski powinien dążyć do wypracowania wspólnego stanowi-ska z Międzynarodowym Stowarzyszeniem Nadzoru nad Instytucjami Ubezpieczeniowy-mi (IAIS), aby ujednolicić podejście do oceny adekwatności kapitałowej grup finanso-wych. Środowisko ubezpieczeniowe prowadzi prace nad projektem „Wypłacalność II”(Solvency II), ale jest on dopiero na początkowym etapie prac. Utrzymanie proponowane-go w NUK status quo będzie miało więc tylko częściowo pozytywny wpływ na bezpie-czeństwo banków, dopóki nie zakończą się prace nad zmodyfikowaniem zasad pomiaruadekwatności kapitałowej dla ubezpieczycieli.

Przy rozpatrywaniu kwestii skonsolidowanego pomiaru adekwatności kapitałowejistotne jest również zastanowienie się nad instytucjonalnym sposobem sprawowania nad-zoru nad rynkiem finansowym - nadzór solo, nadzór skonsolidowany bądź zintegrowany.Z punktu widzenia możliwości i skuteczności skonsolidowanego podejścia do pomiaruadekwatności kapitałowej, optymalnym rozwiązaniem jest nadzór zintegrowany, przy czymnie jest on powszechnie stosowanym standardem, również w Unii Europejskiej. UE nieokreśliła w żadnej z dyrektyw, iż nadzór zintegrowany jest docelowy, chociaż w kilkukrajach UE stał on się faktem, np. Austria, Dania, Irlandia, Niemcy, Szwecja, Wielka

29 Szerzej na temat związków bankowo-ubezpieczeniowych patrz: M.Śliperski, „Bancassurance w UniiEuropejskiej i w Polsce”, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 2001.


Brytania30. Dodatkowo utworzenie jednego organu nadzorczego dla całej Unii Europej-skiej jest wątpliwe ze względu na polityczną chęć utrzymania narodowego charakterusektorów finansowych31.

Jaki będzie wpływ skonsolidowanego podejścia do oceny adekwatności kapitało-

wej na banki działające w Polsce? W przypadku banków grupy I krajowe władze nad-zorcze będą w stanie ocenić nie tylko bezpieczeństwo spółki działającej w Polsce i jejwiększościowego inwestora solo, ale będą również w stanie dokonać ogólnej oceny bez-pieczeństwa całej grupy finansowej m.in. dzięki szerokiej sprawozdawczości przygoto-wywanej w filarze III NUK. Powinno to wpłynąć pozytywnie na bezpieczeństwo polskie-go sektora bankowego, z zastrzeżeniem poczynionym powyżej dla innego potraktowaniainstytucji ubezpieczeniowych. W przypadku banków grupy II wpływ rozwiązań NUKnależy również ocenić pozytywnie, przy założeniu, że również instytucje ubezpieczenio-we będą potraktowane jednolicie. Wprawdzie od 2001 roku polski nadzór bankowy spra-wuje nadzór skonsolidowany, ale ujęcie to nie jest tak pełne i wyraziste, jak w NUK.Istnieje przy tym potrzeba porozumienia z regulatorami pozostałych segmentów rynkufinansowego, bądź też utworzenie rady regulatorów rynku finansowego, co ułatwiłybyproces wdrażania NUK w aspekcie skonsolidowanego podejścia do pomiaru adekwatno-ści kapitałowej. Abstrahujemy w tym miejscu od możliwości powołania nadzoru zinte-growanego.

5.5. Analiza znaczenia filaru II dla bezpieczeństwa banków

Znaczenie nadzorczego badania adekwatności kapitałowej dla bezpieczeństwa

banków (filar II) przejawiać się będzie w zarówno w zaleceniach przedstawianych ban-kom w zakresie metod pomiaru i zarządzania ryzykiem, jak również w zindywidualizo-wanej ocenie adekwatności kapitałowej banku dostosowanej do jego profilu ryzyka. WedługNUK istnieją trzy główne obszary, które mogą być szczególnie ważne w nadzorczymbadaniu adekwatności kapitałowej:

• ryzyka analizowane w ramach filara I, ale nie ujęte tam w pełni (np. wymóg kapitało-wy z tytułu ryzyka operacyjnego);

• rodzaje ryzyka nie uwzględnione w filarze I (np. ryzyko stopy procentowej księgibankowej);

• czynniki zewnętrzne względem banku (np. zmiany w otoczeniu ekonomicznym).

W propozycji Nowej Umowy Kapitałowej sformułowano 4 zasady, na których ma sięopierać II filar. Brzmią one następująco:

30 Szerzej na ten temat: rozdz. VIII niniejszego opracowania: M. Iwanicz-Drozdowska, Zmiany w re-gulacjach ostrożnościowych a harmonizacja nadzoru bankowego w UE.

31 O problemach tych pisał: A.W.A. Boot, „European lessons on consolidation in banking”, Journal ofBanking and Finance, Vol. 23, 1999.


• Zasada 1: Banki powinny posiadać procesy oceny ogólnej adekwatności kapitałowejw relacji do wykazywanego profilu ryzyka oraz strategię utrzymywania poziomu ka-pitału.

• Zasada 2: Instytucje nadzorcze powinny analizować i oceniać wewnętrzną bankowąocenę oraz strategię adekwatności kapitałowej, a także zdolność do monitorowaniai zapewniania zgodności z regulacjami i parametrami kapitałowymi. Instytucje nad-zorcze powinny podejmować odpowiednie działania nadzorcze, jeśli nie oceniająwyników tego procesu jako zadowalającego.

• Zasada 3: Instytucje nadzorcze winny oczekiwać od banków funkcjonowania przyparametrach kapitałowych wyższych niż regulacyjne minimum i powinni mieć moż-liwość wymagania od banków utrzymywania kapitału powyżej tego minimum.

• Zasada 4: Instytucje nadzorcze winny dążyć do interweniowania na wczesnym etapiew celu zapobiegania możliwości obniżenia się kapitału poniżej poziomów minimalnych,wymaganych do zabezpieczenia ryzyka danego banku oraz winny wymagać natychmia-stowych działań naprawczych, jeśli kapitał nie jest utrzymywany lub odtwarzany.

Trzy pierwsze przedstawione powyżej zasady mogą być wypełniane dzięki okreso-wym ocenom przeprowadzanym przez władze nadzorcze, przy czym oceny te powinnybyć przeprowadzane częściej niż wynikałoby to z typowego procesu nadzorczego (tj. 18-24 miesiące). Istotna jest ocena profilu ryzyka i adekwatności w relacji do niego utrzymy-wanych przez bank kapitałów. Inspektorzy nadzoru będą musieli posiadać dogłębną wie-dzę z zakresu pomiaru i zarządzania ryzykiem, aby być w stanie ocenić działania bankui jego zapotrzebowanie na kapitał własny. Dodatkowa weryfikacja procesów zarządczychprzez władze nadzorcze powinna przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa banków.Może być ona jednak postrzegana jako zbyt duża interwencja w proces zarządzania ban-kiem. Istotne jest jednak to, aby nadzorcy skoncentrowali swoją uwagę na tych składni-kach ryzyka, które nie są odpowiednio ujęte w I filarze NUK.

Szczególnie istotna jest zasada 4, w której władze nadzorcze są obligowane do inter-wencji na wczesnym etapie w celu podtrzymania bądź też przywrócenia odpowiedniegopoziomu bezpieczeństwa. Proces nadzorczy powinien mieć w tym przypadku charakterciągły, bowiem tylko takie rozwiązanie umożliwi wczesne rozpoznawanie zagrożeń i szybkąinterwencję. Wskazane wydaje się wprowadzenie do banków ważnych systemowo in-spektorów-rezydentów, którzy odpowiadaliby za realizację zasady 4.

Rozwiązania określone w II filarze powinny mieć pozytywny wpływ na bezpieczeń-stwo banków zarówno w ujęciu ogólnym, jak i w odniesieniu do polskiego sektora banko-wego, przy czym przyczynią się one do podniesienia kosztów sprawowania nadzoru (kosztyprywatne i społeczne).


5.6. Analiza znaczenia filaru III dla bezpieczeństwa banków

Filar III - dyscyplina rynkowa ma dopełniać badanie adekwatności kapitałowejdzięki wykorzystywaniu mechanizmów rynkowych. Celem w tym filarze NUK jest prze-kazanie uczestnikom rynku informacji (sprawozdawczości) na tyle szerokich, któreumożliwiłyby im ocenę ryzyka instytucji i jej adekwatności kapitałowej. Uczestnicyrynku po zapoznaniu się z tymi informacjami mogliby w uzasadnionych przypadkachnakłaniać banki swoim zachowaniem do ograniczenia ryzyka. Komitet Bazylejski zre-zygnował z dublowania informacji, które banki przygotowują w ramach regulacji z za-kresu rachunkowości czy rynku kapitałowego, na rzecz skoncentrowania się na meto-dologii stosowanej w filarze I.

Banki same muszą określić, które z wymienionych w filarze III informacji mają istot-ne znaczenie, biorąc pod uwagę chociażby praktykę wynikającą ze standardów rachunko-wości. Banki powinny publikować informacje w cyklu półrocznym, przy czym ogólnezałożenia metodyczne, definicje i informacje o systemie raportowania mogą być publiko-wane w cyklach rocznych. Częściej – raz na kwartał – banki mają publikować informacjeo współczynniku wypłacalności i jego komponentach.

Podstawowe pytanie, jakie należy postawić dotyczy tego czy rynek będzie sku-

tecznie dyscyplinował banki? Analiza licznych kryzysów bankowych, przeprowadzonapo części przez autorkę,32 pozwala stwierdzić, że zarówno rynek giełdowy, agencje ratin-gowe, jak i deponenci nie dyscyplinowali banków, np. poprzez zmniejszenie zaintereso-wania ich akcjami czy też odpływ depozytów. Rynek giełdowy dyskontował niekorzystneinformacje, zaś agencje ratingowe obniżały ratingi dopiero po ujawnieniu kłopotów fi-

32 M. Iwanicz-Drozdowska (red.), „Kryzysy bankowe. Przyczyny i rozwiązania”, PWE, Warszawa 2002.

Tabela 28.

Zakres sprawozdawczości w III filarze NUK

Źródło: The New Basel Capital Accord, April 2003.

Lp. Rodzaj informacji

1 Zakres stosowania

2 Struktura kapitałowa3 Adekwatność kapitałowa4 Ryzyko kredytowe – ogólnie

5 Ryzyko kredytowe – metoda standardowa

6 Ryzyko kredytowe – metoda IRB

7 Akcje – portfel bankowy

8 Techniki ograniczania ryzyka kredytowego

9 Sekurytyzacja

10 Ryzyko rynkowe – podejście standardowe11 Ryzyko rynkowe – modele wewnętrzne12 Ryzyko operacyjne

13 Ryzyko stopy procentowej w portfelu bankowym


nansowych banku. Deponenci na skutek istnienia mechanizmów zabezpieczających ichinteresy praktycznie nie reagowali negatywnie na kłopoty banków. Do powyższego stwier-dzenia można poczynić co najmniej 2 zarzuty:

• rynek nie otrzymywał odpowiednich informacji umożliwiających ocenę ryzyka i ade-kwatności kapitałowej;

• deponenci, których interesy są zabezpieczone nie będą sprawować dyscypliny ryn-kowej, ponieważ nie występują odpowiednie bodźce i są to najczęściej drobni depo-nenci; dyscyplinę rynkową zaś mogą sprawować tylko klienci instytucjonalni.

Mimo tych wyartykułowanych zarzutów, w przekonaniu autorki, skuteczność mechani-zmów dyscypliny rynkowej jest wątpliwa nawet, gdy rynek będzie otrzymywał informacje natemat ryzyka i zabezpieczenia go kapitałem banku. Wynika to z następujących przesłanek:

• uczestnicy rynku muszą posiadać odpowiednio szeroką wiedzę, aby właściwie oce-nić uzyskane informacje,

• zakres sprawozdawczości wymaganej w III filarze NUK jest na tyle szeroki, że możewywołać szum informacyjny,

• na rynku zawsze występują spekulanci, którzy mimo odczytania niepokojących in-formacji będą nadal zainteresowani danym podmiotem, aby wykorzystać potencjalneszanse na osiągnięcie ponad proporcjonalnych korzyści,

• aby proces dyscyplinowania był skuteczny uczestnicy rynku musieliby zachowywaćsię w taki sam sposób, a z reguły zachowania „stadne” występują w sytuacjach skraj-nie pesymistycznych i skrajnie optymistycznych.

Ze względu na dosyć szeroki zakres sprawozdawczości obciąży ona banki dodatko-wymi kosztami (koszty prywatne).

Reasumując, wpływ rozwiązań zaproponowanych w filarze III NUK na bezpieczeń-stwo banków będzie mieć charakter neutralny, przy czym zwiększy koszty ponoszoneprzez banki (koszty prywatne).

5.6. Wnioski końcowe

W niniejszym opracowaniu rozważania skoncentrowano na sześciu aspektach wyni-kających z NUK, które omówiono w kontekście wpływu na bezpieczeństwo bankóww ogólności i bezpieczeństwo polskiego sektora bankowego w świetle propozycji Nowejumowy Kapitałowej. Takie rozróżnienie było zasadne ze względu na odmienną strukturęi stopień zaawansowania rynku bankowego w Polsce i w krajach wysoko rozwiniętych,w tym w Unii Europejskiej. Mimo przystąpienia Polski do UE potraktowanie Polski jakokraju wysoko rozwiniętego byłoby przedwczesne. Zbiorcze zestawienie sformułowanychwniosków odnośnie do bezpieczeństwa przedstawiono w tabeli 29.


Tabela 29.

Zbiorcze zestawienie wniosków odnośnie do bezpieczeństwa banków

Bezpieczeństwo banków działającychw PolsceOceniany aspekt

Bezpieczeństwo bankóww ogólności

Grupa I Grupa II

Ogólna

koncepcja

zarządzaniabankiem

"+" - zwiększenie przejrzystościoceny ryzyka;

"+" - zwiększenieprzejrzystości ocenyryzyka; zakres

korzyści uzależnionyod stopnia integracji

z "centralą"

"+"/"-" - przy

zachowaniu obecnej

struktury kapitałowejwpływ neutralny,chyba że największebanki rozwiną metodyoceny ryzyka;

Zmiana zasad

określania wagryzyka dla celów

oszacowania

ryzyka

kredytowego

"+" - krótkoterminowo z racji

obniżenia wymogówkapitałowych;"-" - długoterminowo z racjizwiększenia wrażliwości nazmianę kondycjikredytobiorców; wystąpienienegatywnej selekcji.

"+"/"-" - neutralnie

w zakresie wysokościwymogów

kapitałowych"-" - wystąpienienegatywnej selekcji.

"+"/"-" - neutralnie

w zakresie wysokościwymogów

kapitałowych"-" - wystąpienienegatywnej selekcji.

Stosowanie

rozwiązańwewnętrznychdotyczącychpomiaru ryzyka

kredytowego i

operacyjnego

"-" – możliwość arbitrażukapitałowego"-" - uzależnieniebezpieczeństwa odwiarygodności modelu - wysokieryzyko modelu

"-" - prawdopodobne dążeniebanków do wykorzystywania

metod wymagającychnajniższych wymogów

"-" - możliwośćarbitrażu kapitałowego"-" - uzależnieniebezpieczeństwa odwiarygodności modelu- wysokie ryzyko

modelu

"-" - prawdopodobne

dążenie banków dowykorzystywania


"-" - możliwośćarbitrażu kapitałowego"-" - uzależnieniebezpieczeństwa odwiarygodności modelu,w przypadku jego

zastosowania

"-" - prawdopodobne

dążenie banków dowykorzystywania


Skonsolidowane

podejście dooceny

adekwatnościkapitałowej

"+" - dzięki uwzględnianiuryzyka całej grupy,z zastrzeżeniem odnośnie doinstytucji ubezpieczeniowych

"+" - dziękiuwzględnianiu ryzykacałej grupy

"+" - dziękiuwzględnianiu ryzykacałej grupy

Znaczenie

nadzorczego

badania

adekwatnościkapitałowej

"+" - dodatkowa

zindywidualizowana ocena

adekwatności

"+" - dodatkowa

zindywidualizowana

ocena adekwatności

"+" - dodatkowa

zindywidualizowana

ocena adekwatności

Znaczenie

dyscypliny

rynkowej

"+"/"-" - wpływ neutralny "+"/"-" - wpływneutralny

"+"/"-" - wpływneutralny

Źródło: oprac. własne.

Nie można jednoznacznie ocenić wpływu rozwiązań zawartych w NUK na bez-

pieczeństwo banków. Wprowadzenie zindywidualizowanych rozwiązań bazujących na


zaawansowanych modelach oceny ryzyka, które od strony koncepcyjnej można ocenićpozytywnie, niesie ze sobą wiele zagrożeń, które mogą przyczynić się do zwiększeniaryzyka w działalności banków.

Oprócz bezpośredniego wpływu propozycji NUK na bezpieczeństwo odniesiono sięrównież do kosztów (prywatnych i społecznych) ponoszonych przy wprowadzaniu roz-wiązań NUK. Zbiorcze zestawienie wniosków z badań przedstawiono w tabeli 30.

Poniesione przez banki koszty powinny być zrekompensowane przez korzyści osią-gnięte dzięki redukcji wymogów kapitałowych. Koszty społeczne zaś powinny być zre-kompensowane zwiększeniem bezpieczeństwa banków. Założone oczekiwania są wzglę-dem siebie rozbieżne, a więc nie da się osiągnąć obu celów jednocześnie.

Na podstawie dostępnych danych i informacji trudno ocenić ogólny wpływ rozwiązańproponowanych w NUK na wysokość wymogów kapitałowych i bezpieczeństwa. W przy-padku zaś polskiego sektora bankowego można sformułować następujące wnioski:

Tabela 30.

Zbiorcze zestawienie wniosków odnośnie do kosztów wprowadzenia NUK


Oceniany aspekt Koszty prywatne Koszty społeczne

Zarządzanie bankiem Obniżenie kosztów dziękiujednoliceniu podejścia do pomiaruryzyka i określania zapotrzebowaniana kapitał;W przypadku banków grupy II

konieczne poniesienie kosztów na

infrastrukturę i szkolenia

Brak

Zmiana zasad określaniawag ryzyka dla celów

oszacowania ryzyka

kredytowego

Wzrost kosztów związanych zgromadzeniem informacji o ratingu

kredytobiorcy; dla banków o niższychratingach możliwy wzrost kosztówpozyskania środków na rynku

Brak

Stosowanie rozwiązańwewnętrznych dotyczącychpomiaru ryzyka kredytowego

i operacyjnego

Obniżenie kosztów pomiaru ryzyka;zwiększenie kosztów sprawowanianadzoru

Zwiększenie kosztówsprawowania nadzoru

Skonsolidowane podejście dooceny adekwatnościkapitałowej

Zwiększenie kosztów sprawowanianadzoru


Znaczenie nadzorczego

badania adekwatnościkapitałowej

Zwiększenie kosztów sprawowanianadzoru


Znaczenie dyscypliny

rynkowej

Zwiększenie kosztów wynikających zrozszerzenia zakresu

sprawozdawczości

Poniesienie kosztów na

zdobycie wiedzy w zakresie

interpretacji sprawozdańbanków


• z racji tego, iż obecnie praktycznie większość banków wykorzystuje standardowąmetodę kwantyfikacji ryzyka rynkowego sytuacja taka może utrzymać się w przy-szłości również w odniesieniu do ryzyka kredytowego i operacyjnego,

• wymogi kapitałowe prawdopodobnie wzrosną, bowiem zmiana zasad ustalania wagryzyka dla ryzyka kredytowego nie wpłynie istotnie na obniżenie poziomu wymogówkapitałowych z jego tytułu, a wprowadzenie dodatkowego wymogu z tytułu ryzykaoperacyjnego wartość tę zwiększy,

• poprawa bezpieczeństwa rozumiana jako zwiększenie wymogów kapitałowych zo-stanie osiągnięta kosztem krótkoterminowego obniżenia rentowności na skutek po-niesienia kosztów wdrożenia nowych rozwiązań oraz wprowadzenia dodatkowychwymogów kapitałowych.

Reasumując, należy stwierdzić, że dopiero po kilkuletnim okresie obowiązywaniaNowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej będzie można wiarygodnie ocenić jej wpływ nabezpieczeństwo banków, w tym na bezpieczeństwo polskiego sektora bankowego. Napodstawie przeprowadzonej analizy wskazano na czynniki mogące przyczynić się do ob-niżenia bezpieczeństwa banków, które mogą nie zostać zrównoważone korzyściami wy-nikającymi z indywidualizacji oceny adekwatności kapitałowej w ramach I filara. II filarNUK powinien wpłynąć pozytywnie na bezpieczeństwo banków, zaś filar III może oka-zać się co najwyżej neutralny. Jak wskazano z wprowadzeniem rozwiązań zawartychw NUK wiążą się określone koszty prywatne i społeczne, które również powinny byćzrekompensowane odpowiednimi przychodami prywatnymi i społecznymi, które wska-zano powyżej.



6. OCENA WPŁYWU NOWYCH REGULACJI KOMITETUBAZYLEJSKIEGO NA BANKOWOŚĆ KORPORACYJNĄW PERSPEKTYWIE ŚREDNIOOKRESOWEJ


6.1. Wprowadzenie

Bazę klientów niefinansowych obsługiwanych przez sektor bankowy można w uprosz-czeniu podzielić na korporacje, małe i średnie przedsiębiorstwa, detal i klientów prywat-nych. Pojęcie „bankowość korporacyjna” możemy rozpatrywać od strony obsługiwanychklientów oraz od strony usług świadczonych podmiotom gospodarczym zakwalifikowa-nym jako korporacje.

Bankowość korporacyjną można zdefiniować jako linię biznesową wydzieloną w struk-turze organizacyjnej banku, która obsługuje podmioty gospodarcze niezakwalifikowanedo grupy małych i średnich przedsiębiorstw (MSP)1. Z racji tego, że brakuje jednolitejdefinicji pojęcia małe i średnie przedsiębiorstwa2, nie ma możliwości podania jednoznacz-nych zasad kwalifikowania klientów do grupy korporacji. Należy przy tym dodać, żegranice określone dla kwalifikowania klientów do grupy korporacji zależą także od spe-cyfiki rynku obsługiwanego przez bank oraz jego ogólnej strategii działania.

Od strony świadczonych usług bankowość korporacyjną można zdefiniować jako ogółusług świadczonych klientom polegających głównie na zapewnieniu finansowania, loko-wania wolnych środków oraz zapewnieniu obsługi obrotu płatniczego. Według R. Walkie-wicza bankowość korporacyjna to zbiór usług finansowych świadczonych przedsiębiorstwom.Na bankowość korporacyjną składają się zarówno bankowość inwestycyjna, jak i komer-cyjna, przy czym wszystkie elementy zbioru usług bankowości inwestycyjnej są jednocze-śnie elementami zbioru usług bankowości korporacyjnej, a jedynie część elementów zbioruusług bankowości komercyjnej są elementami zbioru usług bankowości korporacyjnej.3

Należy wyszczególnić 3 typy zmian w regulacjach ostrożnościowych mające wpływna rozwój bankowości korporacyjnej, a mianowicie:

1 Pojęcie „korporacje” będzie stosowane zamiennie z pojęciem „przedsiębiorstwa”.2 Na różnice w definiowaniu MSP wskazywała autorka wraz z A. K. Nowak w opracowaniu „Ocena

efektywności kredytów dla małych i średnich przedsiębiorstw”- opracowanie w ramach grantu nr 2 HO2C-047-23 pt. „Bankowość detaliczna - kredyty dla podmiotów gospodarujących jako warunek rozwoju gospo-darczego”.

3 R. Walkiewicz, „Usługi bankowości inwestycyjnej w aspekcie ich konkurencyjności z tradycyjnymiproduktami bankowymi”, Oficyna Wydawnicza SGH, Monografie i Opracowania nr 514, s. 32.


1. zasady wyznaczania skali ryzyka kredytowego dla celów nadzorczych w ramach No-wej Umowu Kapitałowej – czynnik o charakterze ogólnoświatowym;

2. zasady określania wysokości rezerw na należności, w tym należności od klientówkorporacyjnych – czynnik o charakterze lokalnym (Polska);

3. liberalizacja przepisów dotyczących rynków kapitałowych w UE – czynnik o charak-terze lokalnym.

Wyróżnione zmiany będą miały wpływ na działalność kredytową banków, na którejkoncentrują się rozważania prowadzone w niniejszym opracowaniu. W przekonaniu au-torki zmiany w regulacjach ostrożnościowych nie będą miały wpływu na stronę depozy-tową bilansów banków, bowiem ta zależy od oferty produktów, w które można ulokowaćśrodki i ich opłacalności, a także chęci do podejmowania ryzyka przez korporacje.

Wpływ propozycji NUK, jako wiodącej na najbliższe lata regulacji ostrożnościowej,na rozwój bankowości korporacyjnej należy rozpatrywać w następujących aspektach:

• kondycji ekonomiczno-finansowej banków;

• dostępności kredytów i procykliczności działalności kredytowej;

• struktury rynku finansowego – model anglo-amerykański z przewagą rynku kapitało-wego i europejski z przewagą sektora bankowego.

Celem niniejszego opracowania jest określenie wpływu zmian w regulacjach ostroż-nościowych na rozwój bankowości korporacyjnej w krajach wysoko rozwiniętych i narynkach wschodzących, w tym w Polsce.

Autorka w swoich poprzednich opracowaniach podkreślała, że wpływ Nowej Umo-wy Kapitałowej będzie można ocenić dopiero po kilku latach jej funkcjonowania, m.in. zewzględu na dosyć duży stopień skomplikowania zawartych w niej rozwiązań. Ex ante

można dokonać jedynie oceny eksperckiej i nakreślić scenariusze rozwoju sytuacji. W opra-cowaniu wykorzystywane będą wyniki badań ilościowych prowadzonych dla rynków kra-jów wysoko rozwiniętych i rynków wchodzących publikowane głównie na łamach „Journal

of Banking and Finance” oraz przez Bank Rozrachunków Międzynarodowych. Ostatnielata były bogate w publikacje poświęcone Nowej Umowie Kapitałowej i krytyce bądźobronie zawartych w niej rozwiązań właśnie w tych 2 miejscach. W odniesieniu do rynkupolskiego badania znaczenia NUK są – poza nielicznymi opracowaniami GeneralnegoInspektoratu Nadzoru Bankowego – pozbawione szerokiej ilustracji liczbowej ze wzglę-du na brak odpowiednich danych dotyczących parametrów ryzyka uwzględnianych w roz-wiązaniach NUK oraz niskiego stopnia rozwoju rynku dłużnych papierów wartościowychemitowanych przez przedsiębiorstwa. Ponadto większość przedsiębiorstw działającychw Polsce nie posiada ratingów nadawanych przez zewnętrzne agencje ratingowe. Wobecpowyższego metody badawcze wykorzystywane w niniejszym opracowaniu obejmująmetodę opisową, porównawczą i dedukcyjną.


6.2. Analiza znaczenia rozwiązań NUK dla rozwoju bankowości korporacyjnej

W Nowej Umowie Kapitałowej, która prawdopodobnie zostanie wdrożona od 2006roku, przewidziano istotne zmiany w sposobie szacowania ryzyka kredytowego dla celównadzorczych. Do tej pory, zgodnie z Bazylejską Umową Kapitałową z 1988 roku, każdapozycja aktywów otrzymywała sztywno określoną wagę ryzyka (0%, 20%, 50% bądź100%), gdzie w przypadku wagi dla podmiotów z sektora niefinansowego nie było wybo-ru – 100%. Rozwiązaniom takim zarzucano brak uwzględnienia rzeczywistej sytuacjipodmiotów, z którymi bank zawierał transakcje. Propozycje Nowej Umowy Kapitałowejuelastyczniają sposób przypisywania wag ryzyka i pozwalają na ich różnicowanie sto-sownie do oceny ryzyka kredytobiorcy. Banki będą mogły korzystać z jednego z trzechrozwiązań w odniesieniu do pomiaru ryzyka kredytowego:

• metody standardowej, w której waga ryzyka jest uzależniona od ratingu nadanego przezagencję zewnętrzną, zaś w przypadku braku takiego ratingu jest ustalona na „sztywno”;

• podstawowej metody ratingów wewnętrznych (foundation IRB), w której część klu-czowych parametrów jest określana przez władze nadzorcze;

• zaawansowanej metody ratingów wewnętrznych (advanced IRB), w której bank wy-znacza samodzielnie parametry ryzyka.

W przypadku podejścia standardowego wagi ryzyka dla korporacji kształtowałybysię tak jak w tabeli 31 (oznaczenia wg Standard&Poor’s).

Tabela 31.

Wagi ryzyka dla korporacji

* Wymienione w tabeli przedziały ulegały zmianie w kolejnych dokumentach konsultacyjnych. Jednymz ostrych krytyków sposobu określania tych przedziałów był E. I. Altman.Źródło: „The New Basel Capital Accord”, April 2003.

Rating* Waga ryzyka

AA- i wyższe 20%

od A+ do A- 50%

od BBB+ do BB- 100%

poniżej BB- 150%

brak ratingu 100%

Waga ryzyka dla podmiotu nie posiadającego ratingu nie mogłaby być bardziej prefe-rencyjna niż waga ryzyka dla kraju, z którego pochodzi. Władze nadzorcze mogą podnieśćwagę ryzyka dla podmiotów nie posiadających ratingu, jeżeli stwierdzą, że ryzyko w danymkraju jest wysokie. Na szczeblu krajowym władze nadzorcze mogą pozwolić bankom nastosowanie 100% wagi ryzyka do wszystkich należności od korporacji, niezależnie od tego,czy posiadają one ratingi czy też nie. Nadzorca powinien wtedy zapewnić, że banki konse-kwentnie stosują jedno z dwóch rozwiązań – albo wykorzystują ratingi zewnętrzne, albo niekorzystają z nich wcale. Ma to na celu zapobieżenie wybieraniu przez banki rozwiązańmniej obciążających kapitałowo przy posiadanej strukturze portfela kredytowego.


W wewnętrznych systemach ratingowych4 wykorzystywane są następujące parame-try ryzyka:

• PD (prawdopodobieństwo niewypłacalności – probalitility of default),

• LGD (strata w przypadku utraty wypłacalności – loss given default),

• EAD (ekspozycja w momencie utraty wypłacalności – exposure at default),

• M (terminu transakcji – maturity),

przy czym w przypadku stosowania ratingów wewnętrznych w:

• podstawowym zakresie bank określa sam jedynie PD, a pozostałe parametry określa-ją władze nadzorcze;

• zaawansowanym zakresie bank szacuje wszystkie parametry samodzielnie.

Autorka rezygnuje ze szczegółowego opisu proponowanych rozwiązań, wskazującjedynie na najważniejsze kwestie związane z ich wdrażaniem. W opracowaniu „Bezpie-czeństwo polskiego sektora bankowego na europejskim rynku bankowym w świetle no-wych regulacji ostrożnościowych” autorka wskazywała na koszty i korzyści związanez NUK. Poniżej (tabele 32-34) przedstawione zostaną wyniki badań ilościowych (QIS-3)5, bez rozpatrywania innych czynników wpływających na położenie banków.

4 Banki stosujące IRB będą zobligowane do przeprowadzania stress-test, na podstawie których będziemożna szacować, czy bank posiadałby odpowiednią wysokość kapitałów przy znacznym pogorszeniu jako-ści portfela kredytowego (władze nadzorcze będą to oceniach w ramach II filara).

5 „Quantitative Impact Study 3 – Overview of global results”, Basel Committee on Banking Supervision,May 2003. W badaniu uczestniczyło 188 banków z krajów G-10 i 177 banków z innych 30 krajów. Banki

Źródło: „Quantitative Impact Study 3 – Overview of global results”, Basel Committee on Banking Supervi-sion, May 2003; W. Kwaśniak, „Wyniki analizy porównawczej wpływu NUK na sytuację kapitałową pol-skiego sektora bankowego na tle porównywalnych grup banków zagranicznych”, materiały konferencyjne,GAB/IBnGR, Warszawa, 25-26 listopada 2003 r.

Tabela 32.

Wpływ na poziom kapitałów – podejście standardowe

G-10 UE PozostałePortfel

G-1 G-2 G-1 G-2 Polska – G2 G1 i G2

Korporacyjny 1% -1% -1% -1% 0% 0%

Krajów 0% 0% 0% 0% 0% 1%

Bankowy 2% 0% 2% 1% 2% 2%

Detaliczny -5% -10% -5% -7% -4% -4%

MSP -1% -2% -2% -2% -1% -1%

Aktywa sekurytyzowane 1% 0% 1% 0% 0% 0%

Inne portfele 2% 1% 2% -1% 1% 3%

Ogółem ryzyko kredytowe 0% -11% -3% -11% -2% 2%

Ryzyko operacyjne 10% 15% 8% 12% 12% 11%

Ogólna zmiana 11% 3% 6% 1% 10% 12%


W odniesieniu do bankowości korporacyjnej i MSP, widać, iż przy podejściu standardo-wym korzystają małe banki z krajów G10 i banki z Unii Europejskiej. 77% ekspozycji kredy-towych w bankach G-1 było kwalifikowanych jako nieposiadające ratingu bądź mieszczącesię w klasie od BBB+ do BB- (w obu przypadkach 100% waga ryzyka).W podejściu podstawowym IRB korzystają banki z krajów wysoko rozwiniętych, natomiastw relatywnie gorszym położeniu są banki z pozostałych krajów. Wyniki dla zaawansowanegopodejścia IRB zostały opracowane, ze względu na brak reprezentatywnej próbki, tylko dla

podzielono na 2 grupy: G-1 – banki duże o zdywersyfikowanej działalności, funkcjonujące międzynarodowo,których fundusze podstawowe (Tier 1) przekraczały 3 mld EUR; G-2 – obejmuje mniejsze banki bądź bankispecjalistyczne. W badaniach wykorzystywano techniki redukcji ryzyka kredytowego (risk mitigation).

Tabela 33.

Wpływ na poziom kapitałów – podejście podstawowe IRB

Źródło: jak do tab. 32.

G-10 UE PozostałePortfel

G-1 G-2 G-1 G-2 Polska – G2 G1 i G2

Korporacyjny -2% -4% -5% -5% 5% -1%

Krajów 2% 0% 2% 1% 0% 1%

Bankowy 2% -1% 2% -1% 3% 1%

Detaliczny -9% -17% -9% -18% 2% -8%

MSP -2% -4% -3% -5% 7% 1%

Aktywa sekurytyzowane 0% -1% 0% -1% 0% 1%

Rezerwy ogólne -1% -3% -2% -2% 0% -2%

Inne portfele 4% 3% 3% 5% 8% 5%

Ogółem ryzyko kredytowe -7% -27% -13% -27% 25% -3%

Ryzyko operacyjne 10% 7% 9% 6% 12% 7%

Ogólna zmiana 3% -19% -4% -20% 37% 4%

Tabela 34.

Wpływ na poziom kapitałów – podejście zaawansowane IRB

Źródło: „Quantitative Impact Study 3 – Overview of global results”, Basel Committee on Banking Supervi-sion, May 2003.

G-10 UEPortfel

G-1 G-1

Korporacyjny -4% -4%

Krajów 1% 1%

Bankowy 0% -1%

Detaliczny -9% -9%

MSP -3% -4%

Aktywa sekurytyzowane 0% 0%

Rezerwy ogólne -2% -3%

Inne portfele 2% 4%

Ogółem ryzyko kredytowe -13% -15%

Ryzyko operacyjne 11% 10%

Ogólna zmiana -2% -6%


banków z krajów wysoko rozwiniętych. Banki duże z tych krajów mogą skorzystać na zasto-sowaniu zaawansowanego podejścia IRB w porównaniu do dwóch poprzednich rozwiązań.

Wyniki badań ilościowych dla Polski wskazują na ogólne zwiększenie wymogówkapitałowych, przy czym w przypadku stosowanie metody standardowej wymogi dla kor-poracji nie ulegają zmianie, zaś w przypadku podstawowej metody IRB – wzrastają o 5%.Współczynnik wypłacalności liczony dla sektora bankowego obniżyłby się odpowiednioo 2,2 pkt. proc. i 3,8 pkt. proc., co przy bieżącej jego wielkości na poziomie ok. 13% niewywołałoby ogólnej utraty bezpieczeństwa.

Jak można wnioskować z powyższego, korzyści dla wysokości wymogów kapitało-wych z tytułu ryzyka działalności kredytowej dla korporacji odniosą przede wszystkimbanki z krajów wysoko rozwiniętych, które de facto miały największy wpływ na kształtNUK. Największe korzyści osiągną najprawdopodobniej banki amerykańskie. FDIC prze-prowadziła badania, z których wynika, że należy się spodziewać istotnej redukcji wymo-gów kapitałowych przy zastosowaniu metodologii NUK, co wymagać będzie m.in. zasta-nowienia się nad weryfikacją założeń tzw. szybkiej akcji korygującej (prompt corrective

action)6. Natomiast banki z pozostałych krajów praktycznie nie odniosą w tym zakresieistotnych korzyści. Dodatkowo należy pamiętać o tym, że wprowadzenie nowych wymo-gów kapitałowych z tytułu ryzyka operacyjnego zwiększy zapotrzebowanie na kapitałwłasny a tym samym to właśnie banki z krajów innych niż wysoko rozwinięte będą po-trzebowały wyższych kapitałów na pokrycie wymogów nadzorczych.

Badania prowadzone przez M. Chiuri, G. Ferri, G. Majnoni7, wskazują na to, żew krajach, w których sektor bankowy jest głównym dostarczycielem środków finanso-wych, wprowadzenie bardziej restrykcyjnych wymogów kapitałowych wpływa na ogra-niczenie akcji kredytowej, mając tym samym zły wpływ na całą gospodarkę, ze wzglę-du na ograniczone możliwości pozyskiwania środków ze źródeł alternatywnych, np.poprzez emisję obligacji. Negatywny wpływ ujawnia się najwyraźniej w początkowymokresie wprowadzania regulacji, a następnie dochodzi do jego wyciszenia. Jeżeli nadanym rynku działały banki będące w rękach kapitału zagranicznego, wtedy w mniej-szym stopniu odczuwały one skutki wprowadzania nowych rozwiązań. Autorzy pod-kreślili, że wprowadzanie nowych rozwiązań w zakresie pomiaru adekwatności kapita-łowej powinno znajdować się pod szczególną uwagą krajów reprezentujących rynkiwschodzące. Warto zwrócić uwagę również na to, że jeżeli nowe wymogi kapitałowebyły wprowadzane w czasie trwania kryzysu, wtedy następował odpływ środków dobanków dużych, a więc deponenci wierzyli w zasadę „zbyt duży, żeby upaść”. A. Saun-ders8 w komentarzu do wyników powyższych badań podważył zasadność części stwier-dzeń. Jego zdaniem banki z rynków wschodzących mając ograniczony dostęp do pozy-

6 G. French, „Estimating the capital impact of Basel II in the United States”, FYI, FDIC 2003.7 M. Chiuri, G. Ferri, G. Majnoni, „The macroeconomic impact of bank capital requirements in emer-

ging economies: past evidence to assess the future”, Journal of Banking and Finance, vol. 26 (2002).8 A. Saunders, „Comments on ‘The macroeconomic impact of bank capital requirements in emerging

economies: past evidence to assess the future’”, Journal of Banking and Finance, vol. 26 (2002).


skiwania kapitału muszą w celu wypełnienia wymogów kapitałowych zwiększyć pono-szone ryzyko, aby zwiększyć zyski, które umożliwią z kolei podniesienie funduszy wła-snych. Zwiększenie zysków byłoby możliwe m.in. dzięki udzielaniu większej masykredytów. W opinii A. Saundersa, banki z tych krajów liczą na to, że w przypadkuniepowodzenia zostaną uratowane przez państwo bądź będą łagodniej traktowane przeznadzór bankowy. Z takim stwierdzeniem należy jednak polemizować, wskazując na to,że taki scenariusz poczynań banków zależy od kultury biznesu i kultury nadzorczejw danym kraju. Jeżeli władze nadzorcze i rządy dopuszczają takie rozwiązania, wtedymożna uznać, iż banki mogłyby rzeczywiście zwiększyć moral hazard. Nie dotyczy tojednak Polski i innych krajów przystępujących do Unii Europejskiej, bowiem nadzorybankowe tych krajów cechują się wysokimi standardami, a ponadto istnieją ogranicze-nia co do pomocy publicznej. Nie dotyczy to wszakże stosowania zasady niższego kosztu9

przez instytucje gwarantujące depozyty w bankach.

Należy wskazać, że po analizie wyników 3 badania ilościowego (QIS 3) w dokumen-cie konsultacyjnym z kwietnia 2003 roku Komitet Bazylejski zaproponował podniesieniewag ryzyka dla należności zagrożonych. Należności zagrożone (past due, 90 dni opóźnie-nia w spłacie) w ujęciu netto uzyskały 150% wagę ryzyka, jeżeli rezerwa celowa jestmniejsza niż 20% wartości należności pozostającej do spłaty; 100% - jeżeli rezerwa celo-wa stanowi nie mniej niż 20% należności pozostającej do spłaty oraz 100%, z możliwo-ścią obniżenia przez władze nadzorcze do 50% - jeżeli poziom rezerwy celowej jest niemniejszy niż 50% wartości należności pozostającej do spłaty. Może to złagodzić wpływzłej jakości portfela kredytowego na poziom wymogów kapitałowych w tych systemachbankowych, które restrykcyjnie podchodzą do tworzenia rezerw celowych.

W listopadzie 2003 roku, a więc po przedstawieniu wyników 3 badania ilościowegoi 3 dokumentu konsultacyjnego, Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego przedstawił swo-je nowe propozycje w zakresie ujmowania w rachunku współczynnika wypłacalności ocze-kiwanych i nieoczekiwanych strat10. W dokumencie konsultacyjnym z kwietnia 2003 rokuzarówno oczekiwane (expected loss), jak i nieoczekiwane straty (unexpected loss) byływłączane do wymogu kapitałowego szacowanego według metody wewnętrznych ratin-gów ryzyka (IRB). W listopadzie zaproponowano, aby w wymogu kapitałowym ujmowaćtylko straty nieoczekiwane, zaś straty oczekiwane byłyby porównywane z poziomem re-zerw celowych i ogólnych. Jeżeli wysokość rezerw byłaby niższa niż oczekiwane straty,wtedy niedobór pomniejszałby fundusze własne (50% niedoboru fundusze podstawowei 50% niedoboru - uzupełniające). Nadwyżka zaś mogłaby powiększyć fundusze uzupeł-niające. Konsultacje w tym zakresie trwały do końca grudnia 2003 roku, a 30 stycznia2004 roku Komitet Bazylejski przedstawił dokument11, w którym potwierdził zasadnośćwprowadzenia do NUK wskazanej modyfikacji. Wprowadzenie takiego rozwiązania zre-

9 Zasada ta polega na tym, iż instytucja gwarantujące depozyty bada czy zasadna ekonomicznie jestrestrukturyzacja banku czy też rozwiązanie takie byłoby droższe niż wypłata depozytów uprawnionymklientom banku. Zasadę taką stosuje m.in. FDIC w USA i Bankowy Fundusz Gwarancyjny w Polsce.

10 Szerzej: „Basel II: Significant progress on major issues”, press release, 11 October 2003.11 Basel Committee on Banking Supervision, „Modifications to the capital treatment for expected and

unexpected credit losses in the New Based Accord”, Basel, January 2004.


dukowałoby wymogi kapitałowe, co wydaje się być szczególnie ważne dla banków z ryn-ków wschodzących stosujących wewnętrzne systemy ratingowe. Mają one zazwyczajgorszą jakość należności niż banki z krajów wysoko rozwiniętych, a jednocześnie częśćz nich funkcjonuje w bardziej restrykcyjnych systemach tworzenia rezerw celowych.

Jak wprowadzenie NUK wpłynie na rozwój bankowości korporacyjnej? W krajach wyso-ko rozwiniętych nie należy się spodziewać radykalnych zmian w perspektywie średniotermi-nowej, ze względu na fakt, iż banki będą musiały ponieść wysokie koszty wdrożenia rozwią-zań NUK w zakresie umożliwiającym ujednolicenie procedur nadzorczych i zarządczych,przystosowania systemów informatycznych, kształcenia kadry itd. Dopiero w dłuższej per-spektywie, przy założeniu, że NUK będzie funkcjonowała bez większych zastrzeżeń, możnasię spodziewać korzystnego wpływu na rozwój bankowości korporacyjnej. Do kwestii tejpowrócimy jeszcze przy omawianiu struktury rynku finansowego. W przypadku banków z kra-jów innych niż wysoko rozwinięte, w tym Polski, wpływ na rozwój bankowości korporacyjnejw perspektywie średnioterminowej można określić jako negatywny. Niewielkie bądź żadnekorzyści kapitałowe osiągane przy zastosowaniu odpowiednio metody standardowej i podsta-wowej wersji IRB nie zrekompensują ogólnego wzrostu wymogów kapitałowych oraz kosz-tów związanych z wdrożeniem NUK. Z tego względu niezmiernie istotne wydaje się zlibera-lizowanie w Polsce zasad tworzenia rezerw na aktywa, co stawić będzie przeciwwagę dlanowych rozwiązań w zakresie adekwatności kapitałowej.

Nowe zasady tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków zostaływprowadzone od 1 stycznia 2004 roku w drodze rozporządzenia Ministra Finansów z dnia10 grudnia 2003 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnościąbanków. Z perspektywy oceny korporacji za najważniejsze zmiany należy uznać:

• wydłużenie terminów opóźnień w spłacie i podejścia do oceny kondycji ekonomiczno-finansowej dłużnika (kryteria podstawowe), uwzględnianych przy klasyfikacji należ-ności;

• możliwość ujmowania najbardziej wiarygodnych zabezpieczeń na etapie klasyfika-cji należności;

• możliwość uwzględniania oceny sytuacji ekonomiczno-finansowej wystawcy zabez-pieczenia w miejsce oceny kondycji dłużnika.

W porównaniu z definicjami opóźnień w spłacie stosowanymi do końca 2003 rokuuległy one istotnemu wydłużeniu. W przypadku należności:

• „pod obserwacją” opóźnienie w spłacie przekracza 1 miesiąc i nie przekracza 3 mie-sięcy (dotychczas do 1 miesiąca);

• „poniżej standardu” – przekracza 3 miesiące, ale nie przekracza 6 miesięcy (dotych-czas 1-3 miesiące);

• „wątpliwych” – przekracza 6 miesięcy i nie przekracza 12 miesięcy (dotychczas 3-6miesięcy);


• „straconych” – przekracza 12 miesięcy (dotychczas powyżej 6 miesięcy).

Złagodzono także sposób oceny kondycji ekonomiczno-finansowej dłużnika w przy-padku należności wątpliwych. Zgodnie z obowiązującymi od 1 stycznia 2004 roku zapisami,należność jest klasyfikowana jako „wątpliwa”, jeżeli sytuacja ekonomiczno-finansowadłużnika uległa znacznemu pogorszeniu, a zwłaszcza gdy ponoszone straty w sposób istotnynaruszają jego kapitały (aktywa netto). W porównaniu z rozwiązaniami obowiązującymido 31 grudnia 2003 roku zrezygnowano z uwzględniania każdego naruszenia kapitałów,nawet jeżeli było ono nieistotne. Praktycznie każda strata wygenerowana przez przedsię-biorstwo obligowała bank do kwalifikowania dłużnika do kategorii „wątpliwe”. Dopisa-nie przymiotnika „istotny” sytuację tę znacząco zmieniło i daje możliwość interpretacjiznaczenia wygenerowanej straty dla pomniejszania kapitałów.

W załączniku nr 2 do rozporządzenia określono katalog zabezpieczeń umożliwiają-cych zakwalifikowanie ekspozycji kredytowych do kategorii normalne niezależnie odwskazań podstawowych kryteriów oceny. Zabezpieczenia te obejmują m.in. gwarancjelub poręczenia skarbu państwa, NBP, BFG, banków centralnych i rządów krajów OECD,zastaw rejestrowy na prawach bądź przeniesienie prawa własności na bank z papierówwartościowych emitowanych przez skarb państwa, NBP lub rządy i banki centralne kra-jów OECD. Jeżeli wystawcą zabezpieczenia jest np. bank mający siedzibę w kraju OECD,KUKE, jednostka samorządu terytorialnego, wtedy w ocenie ryzyka może być uwzględ-niona kondycja wystawcy zabezpieczenia, zamiast dłużnika.

Z tytułu wprowadzonych zmian banki osiągną korzyści jednorazowe w postaci moż-liwość rozwiązania części utworzonych wcześniej rezerw celowych, co wpłynie na poprawęich wyników finansowych w 2004 roku. Dodatkowo powinien poprawić się wizerunekpolskiego sektora bankowego na arenie międzynarodowej, bowiem udział należności za-grożonych w należnościach ogółem powinien się obniżyć. Poza wskazaną jednorazowąpoprawą wyników finansowych, zmiany te mają znaczenie trwałe, bowiem są przejawemliberalizacji nadzorczych zasad oceny ryzyka kredytowego, co może przełożyć się nazwiększenie dostępności kredytów dla przedsiębiorstw, rekompensując częściowo w per-spektywie średnioterminowej negatywny wpływ rozwiązań NUK.

6.3. Nowa Umowa Kapitałowa a procykliczność działalności kredytowej

Obniżenie w krajach wysoko rozwiniętych wymogów kapitałowych z tytułu ryzykakredytowego dla podmiotów korporacyjnych sugeruje, że może zwiększyć się dostępnośćkredytów. Czy jednak może to występować w każdej sytuacji gospodarczej? Wielu autorówpodkreśla procykliczność działalności kredytowej i rodzi to problem, że uzależnienie wy-mogów kapitałowych od ratingów zewnętrznych bądź wewnętrznych może zwiększyć tęprocykliczność, bowiem przy ogólnym pogarszaniu standingu kredytobiorców dojdzie doobniżenia ich ratingów i tym samym wzrostu wymogów kapitałowych. Banki będą więcodczuwać pogorszenie koniunktury w dwójnasób – z jednej strony będą musiały tworzyćwyższe rezerwy (tak jak do tej pory), a z drugiej – zwiększać pokrycie kapitałem własnym.


Literatura poświęcona procykliczności działalności kredytowej koncentrowała sięgłównie na załamaniach kredytowych (credit crunch) z początku lat 1990. W badaniachpoddawano weryfikacji tezy odnoszące się do różnych czynników wpływających na pro-cykliczność, a mianowicie11:

• wprowadzenie nowych rozwiązań z zakresie wymogów kapitałowych na podstawieBazylejskiej Umowy Kapitałowej z 1988 roku (Berger i Udell, 199412; Hancocki Wilcox, 199413; Peek i Rosengren, 1995b14; Hancock, Laing i Wilcox, 199515, Shrie-ves i Dahl, 199516; Wagster, 199917; Furfine, 200118);

• zwiększenie restrykcyjności działań władz nadzorczych (Peek i Rosengren, 1995a19;Berger, Kylie i Scalise, 200120; Furfine, 2001)

• zmniejszenie chęci do podejmowania ryzyka ze strony banków (Hancock i Wilcox, 1994i 199821; Berger i Udell, 1994; Peek i Rosengren, 1995b; Wagster, 1999; Furfine, 2001)

• mniejszy popyt na kredyty ze strony klientów (Bernanke i Lown, 199122; Berger i Udell,1994; Furfine, 2001);

11 A.N. Berger, G.F. Udell, „The institutional memory hypothesis and the procyclicality of bank len-ding behaviour”, BIS Working Papers, no. 125, January 2003, s.5.

12 A.N. Berger, G.F. Udell, „Did risk-based capital allocate bank credit and cause the credit crunch inthe United States?”, Journal of Money, Credit and Banking, vol. 26, August 1994 (za: A.N. Berger, G.F.Udell, „The institutional memory, op.cit).

13 D. Hancock, J.A. Wilcox, „Bank capital and the credit crunch: the roles of risk-weighted and unweigh-ted capital regulations”, AREUEEA 22, 1994 (za: A.N. Berger, G.F. Udell, „The institutional memory, op.cit).

14 J. Peek, E.S. Rosengren, „The capital crunch: neither a borrower nor a lender be”, Journal of Money,Credit and Banking, vol. 25,(1995); (za: A.N. Berger, G.F. Udell, „The institutional memory, op.cit).

15 D. Hancock, A. Laing, J.A. Wilcox, „Bank balance sheet shocks and aggregate shocks: their dynamiceffects on bank capital and lending”, Journal of Banking and Finance, vol. 19 (1995); (za: A.N. Berger, G.F.Udell, „The institutional memory, op.cit).

16 R.E. Shrieves, D. Dahl, „Regulation, recession, and bank lending behavior: the 1990 credit crunch”,Journal of Financial Services Research, vol. 9 (1995); (za: A.N. Berger, G.F. Udell, „The institutional me-mory, op.cit).

17 J.D. Wagster, „The Basle Accord of 1988 and the international credit crunch of 1989-1992”, Journal ofFinancial Services Research, vol. 15 (1999); (za: A.N. Berger, G.F. Udell, „The institutional memory, op.cit).

18 C. Furfine, „Bank portfolio allocation: the impact of capital requirements, regulatory monitoring,and economic conditions”, Journal of Financial Services Research, vol. 20 (2001); (za: A.N. Berger, G.F.Udell, „The institutional memory, op.cit).

19 J. Peek, E.S. Rosengren, „Bank regulation and the credit crunch”, Journal of Banking and Finance,vol. 19 (1995); (za: A.N. Berger, G.F. Udell, „The institutional memory, op.cit).

20 A.N. Berger, M.K. Kyle, J.M. Scalise, „Did US bank supervisorsget tougher during the credit crunch?Did they get easier during the banking boom? Did it matter to bank lending?”, [w:] F.S. Mishkin (ed.),„Prudential supervision: what works and what doesn’t?”, National Bureau of Economic Research, Univer-sity of Chicago Press, 2001 (za: A.N. Berger, G.F. Udell, „The institutional memory, op.cit).

21 D. Hancock, J.A. Wilcox, „The credit crunch and the availability of credit to small business”, Journalof Banking and Finance, vol. 22 (1998); (za: A.N. Berger, G.F. Udell, „The institutional memory, op.cit).

22 B.S. Bernanke, C. Lown, „The credit crunch”, Brookings Papers on Economic Activity 2, 1991 (za:A.N. Berger, G.F. Udell, „The institutional memory, op.cit).


• pamięć instytucji (institutional memory) polegającą na tym, iż wraz z upływemczasu od ostatniego załamania inspektorzy kredytowi oceniający kredytobiorcówtracą swoją zdolność do odróżniania kredytobiorców dobrych od złych (Bergeri Udell, 200323).

Czynnikiem fundamentalnym implikującym działania nadzorców, zachowanie ban-ków oraz klientów jest koniunktura gospodarcza, z którą wiąże się ściśle kwestia procy-kliczności działalności kredytowej. W okresie dobrej koniunktury (boom) banki chętniefinansują podmioty gospodarcze i klientów indywidualnych. W fazie załamania zaś (bust)banki odczuwają konsekwencje wcześniej udzielonych kredytów w postaci rezerw i stratkredytowych. Zjawiska takie można obserwować w przypadku większości kryzysów ban-kowych (tzw. cykl szybkiego wzrostu i spadku – boom and bust cycle)24. W gospodarceświatowej występuje osłabienie koniunktury gospodarczej. Wiodące gospodarki - USA,Unia Europejska - od 2001 roku przeżywają załamanie koniunktury (rys. 8-9), co wpłynę-ło na spadek kredytów (USA) bądź na osłabienie tempa ich wzrostu (UE) w ostatnichlatach. Świadczy to za procyklicznością działalności kredytowej.

23 A.N. Berger, G.F. Udell, „The institutional memory hypothesis,..., op. cit.24 Szerzej: M. Iwanicz-Drozdowska (red.), „Kryzysy bankowe. Przyczyny i rozwiązania”, PWE 2002.

Rysunek 8.

Zmiany PKB i poziom kredytów w USA

Źródło: MFW, FED; opracowanie własne.

197

6

197

8

198

0

-4

-2

0

2

4

6

8

198

2

198

4

198

6

198

8

199

0

199

2

199

4

199

6

199

8

200

0

200

2

Zm

ian

y P

KB

(%

)

0

200

400

600

800

1000

1200

Kre

dyty

dla

prz

ed

się

bio

rstw

(w

mld

US

D)

PKB (%) Kredyty dla przedsiębiorstw


W Polsce (rys. 10) nie zmniejszyło się kredytowanie przedsiębiorstw w okresie osła-bienia wzrostu gospodarczego, a należy to tłumaczyć przede wszystkim obniżeniem opro-centowania kredytów, które w okresie od grudnia 2000 roku do września 2003 roku obni-żyło się o 10,3 pkt. proc.25

Pogorszeniu koniunktury towarzyszyło pogorszenie jakości portfela kredytowego, coprzedstawiono na rysunkach 11-12.

Rysunek 9.

Zmiany PKB i kredyty dla przedsiębiorstw w UE

Źródło: MFW, EBC- Monthly Bulletin - ; opracowanie własne.

Rysunek 10.

Zmiany PKB i kredyty dla przedsiębiorstw w Polsce

Źródło: MFW, NBP; opracowanie własne.

25 Oprocentowanie średnioroczne dla 1-rocznych kredytów dla podmiotów gospodarczych (dane NBP).

0

1

2

3

41998

1999

2000

2001

2002

Zm

ian

a P

KB

(%

))

0,00

500,00

1000,00

1500,00

2000,00

2500,00

3000,00

3500,00

Kre

dyty

(b

ln E

UR

)

PKB (%) Kredyty dla korporacji niefinansowych

0

1

2

3

4

5

6

7

8

gru 96 gru 97 gru 98 gru 99 gru 00 gru 01 gru 02 wrz 03

Zm

ian

y P

KB

(%

)

0

20 000

40 000

60 000

80 000

100 000

120 000

140 000

Kre

dyty

(m

ln P

LN

)

PKB (%) Należności od

przedsiębiorstw

Kre

dyty

mld

(E

UR

)

Zm

ian

y P

KB

(%

)Z

mia

ny P

KB

(%

)


W przypadku krajów UE26 w 2001 roku odpisy na rezerwy wynosiły 10,6%, w 2002roku 9,2%, zaś w I kwartale 2003 roku 7,2%.

26 Na podstawie danych EBC – Monthly Bulletin; dla okresów wcześniejszych brak danych.

Rysunek 11.

Zmiany PKB a jakość portfela kredytowego przedsiębiorstw w USA w latach 1987-2002

Źródło: MFW, FED; opracowanie własne.

Rysunek 12.

Zmiany PKB a jakość należności od przedsiębiorstw w Polsce w latach 1996-09. 2003

Źródło: MFW, NBP; opracowanie własne.

-1

0

1

2

3

4

5

PK

B (

%)

0

2

4

6

8

Ud

zia

ł kre

dytó

w

zag

rożo

nych

(%

)

PKB (%) Udział kredytów zagrożonych

w kredytach dla przedsiębiorstw

198

7

198

8

198

9

199

0

199

1

199

2

199

3

199

4

199

5

199

6

200

2

199

7

199

8

199

9

200

0

200

1

0

2

4

6

8

gru 96 gru 97 gru 98 gru 99 gru 00 gru 01 gru 02 wrz 03

PK

B (

%)

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

Ud

zia

ł n

ale

żn

ości

zag

rożo

nyc

h

PKB (%) Udział należności zagrożnych

w należnościach od przesiębiorstw

Zm

ian

y P

KB

(%

)Z

mia

ny P

KB

(%

)


Kwestią do rozstrzygnięcia jest to czy rozwiązania proponowane w Nowej UmowieKapitałowej wpłyną na procykliczność. E. Altman i A. Saunders27 podnoszą, że oparciepomiaru wymogów kapitałowych na ratingach nadawanych przez zewnętrzne agencjedoprowadzi do zwiększania wymogów w okresie osłabienia koniunktury, a więc wtedy,gdy banki osiągają słabsze wyniki finansowe, zamiast działać wyprzedzająco, w okresiedobrej koniunktury, kiedy banki mogą zwiększać kapitały. Wizja Autorów stanowiłabyniewątpliwie idealne rozwiązanie z perspektywy bezpieczeństwa sektora bankowego, przyczym jest ono wyjątkowo nierealne, m.in. ze względu na asymetrię informacyjną i niedo-skonałość funkcjonowania mechanizmów rynkowych. Dodatkowo patrząc na zachowa-nia agencji ratingowych z okresu kryzysów bankowych28 widać, że reagują one dopieropo ujawnieniu zjawisk kryzysowych, a przecież bank powinien zabezpieczać poziomswojego kapitału z wyprzedzeniem.

Problem ten badali także J. D. Amato i C.H. Furfine29 dla ratingów Standard & Poor’sz okresu 1981-2001 wskazując na to, że ratingi firm zmieniały się nieznacznie, nawetw czasie dekoniunktury gospodarczej, bowiem istotne było utrzymanie dobrej kondycjiw dłuższej perspektywie czasowej niż trwało samo załamanie koniunktury. Z drugiej stro-ny jednak Autorzy przeanalizowali zmiany ratingów, z których wynikało, że jeżeli mająone miejsce to wynika to z procykliczności i zazwyczaj agencje ratingowe nadmiernieobniżały ratingi. Takie zachowania agencji ratingowych spowodują, iż wymogi kapitało-we będą się zwiększały w okresie recesji, a tym samym może zmniejszyć się dostępnośćkredytów dla gospodarki, w tym dla interesujących nas korporacji.

Procykliczność wykazuje także finansowanie na rynku papierów dłużnych, co obja-wia się zmiennym poziomem spreadów kredytowych. Badania rynku amerykańskiegowskazują na to, że poziom spreadów na obligacjach korporacyjnych był wynikiem wpły-wu różnych czynników.30 Jako wiodące wybrano: płynność, ryzyko kredytowe, właści-wości papierów skarbowych i właściwości swap. W aspekcie wpływu NUK na rozwójbankowości korporacyjnej, interesuje nas najbardziej czynnik ryzyka, który był szacowa-ny przez autorów badania dla indeksu obligacji Merrill Lynch’a o ratingu AA. W okresieod początku 1993 roku do połowy 1998 roku ryzyko kredytowe zostało wycenione na 31punktów bazowych (przy 660 p.b. stopie wolnej od ryzyka). Od połowy 1998 roku dokońca 1999 roku ryzyko kredytowe wyceniono na 51 punktów bazowych (przy 577 p.b.stopie wolnej od ryzyka), zaś od początku 2000 roku do III kwartału 2001 roku - na pozio-mie 90 p.b. (613 p.b.).31 Spread kredytowy na obligacjach wykazuje więc także zachowa-nia procykliczne, objawiające się w poziomie ceny.

27 E. I. Altman, A. Saunders, „An analysis and critique of the BIS proposal on capital adequacy andratings”, Journal of Banking and Finance, vol. 25 (2001) oraz E. I. Altman, Sreedhar T. Bharath, A. Saunders,„Credit ratings and the BIS capital adequacy reform agenda”, Journal of Banking and Finance, vol. 26 (2002).

28 Szerzej: M. Iwanicz-Drozdowska (red.), op. cit.29 J.D. Amato, C.H. Furfine, „Are credit ratings procyclical?” BIS Working Papers, no. 129, February 2003.30 V. Reinhart, B. Sack, „The changing information content of market interest rates”, BIS Quaterly

Review, June 2002.31 Ibidem, s.45.


Zastosowanie wewnętrznych ratingów ryzyka (IRB) może także zwiększyć procy-kliczność, ponieważ rating powinien być uzależniony od prawdopodobieństwa niewypła-calność (PD – probability of default), a ono jest z kolei skorelowane z ogólną koniunkturągospodarczą.

W praktyce wyróżnia się trzy modele ryzyka kredytowego, w których w różny sposóbtraktowana jest zależność między PD a stopą odzysku (RR – recovery rate), od którejzależą faktyczne straty banku:32

• modele strukturalne pierwszej generacji;

• modele strukturalne drugiej generacji;

• modele o zredukowanej formie.

Modele strukturalne pierwszej generacji wykorzystują model wyceny opcji Mertona,w którym niewypłacalność przedsiębiorstwa jest traktowana jako funkcja wartości jegoaktywów, a ryzyko niewypłacalności zależy od zmienności wartości aktywów firmy. Nie-wypłacalność może wystąpić w momencie upływu terminu spłaty zobowiązań. RR jestzmienną egzogeniczną i nie jest bezpośrednio wymieniona w modelu. Zakłada się, że PDi RR zależą od siebie odwrotnie proporcjonalnie.33

W modelach strukturalnych drugiej generacji zakłada się, że niewypłacalność możewystąpić w każdej chwili od zaciągnięcia zobowiązania do jego spłaty, w momencie, gdywartość firmy obniży się poniżej pewnego progu. W tych modelach RR jest zmiennąegzogeniczną, niezależną od wartości aktywów firmy. 34

W modelach o zredukowanej formie inaczej podchodzi się do określania niewypłacal-ności. Nie odnosi się niewypłacalności do wartości aktywów firmy, zakładając dynamikęPD i RR. Zmienne te są modelowane niezależnie od wartości aktywów firmy, ich zmienno-ści i wysokości dźwigni. Zakłada się także niezależność egzogenicznego RR od PD.35

Prace badawcze E.I. Altmana i in. prowadzone nad zależnością między PD a RRwykazały, że są one uzależnione od ogólnej koniunktury gospodarczej. Taka zależnośćnie jest jednak uwzględniana w niektórych modelach ryzyka kredytowego, co powoduje,iż poziom VaR szacowany przez takie modele jest istotnie zaniżony. Ponadto występowa-nie zależności między PD i RR wzmaga procykliczność działalności kredytowej, bowiemw okresie osłabienia gospodarczego wzrastają wymogi kapitałowe, co przy stałym pozio-mie funduszy własnych ogranicza akcję kredytową.36 Nie można jednak jednoznaczniestwierdzić, że system wewnętrznych ratingów ryzyka będzie wpływał procyklicznie nadziałalność kredytową, bowiem występuje wiele otwartych pytań, na które wskazali L. Al-

32 E. I. Altman, B. Brady, A. Resti, A. Sironi, „The link between default and recovery rates: theory, empiricalevidence and implications”, Working Paper FIN 03-006, NYU Stern School of Business, 2003, s. 2-4.

33 Ibidem.34 Ibidem.35 Ibidem.36 Ibidem, s. 4-6, 21-25.


len i A. Saunders37 dokonując przeglądu literatury odnoszącej się do kwestii procyklicz-ności parametrów PD, LGD (LGD = 1 - RR) i EAD (tabela 35).

Jak widać, zostało wiele kwestii do ustalenia i weryfikacji, aby móc jednoznaczniestwierdzić, że ratingi wewnętrzne będą zachowywały się procyklicznie. Mimo braku zgod-

Wyszczegól-

nienie

Konsensus Otwarte kwestie

PD • korelacja z wartością aktywów• zmienne w czasie ze składnikiem

ryzyka systemowego

• relacja między PD a kondycją firmy• relacja między PD a zasadami ogłaszania

upadłości i sytuacją gospodarcząLGD • korelacja z wartością aktywów i

zabezpieczenia

• zmienne w czasie ze składnikiemryzyka systemowego

• relacja między LGD a kondycją firmy• relacja między LGD a zasadami ogłaszania

upadłości i sytuacją gospodarczą

Korelacja

między LDG iPD

• znaki występowania korelacji między PDa LGD

• relacja między PD-LGD a sytuacjągospodarczą

EAD • zmienne w czasie ze składnikiemryzyka systemowego

• znaki występowania tymczasowej korelacjiw EAD

• relacja między EAD a kondycją firmy• relacja między EAD a zasadami ogłaszania

upadłości i sytuacją gospodarczą• integracja modeli ryzyka rynkowego

i kredytowego

Tabela 35.

Procykliczność a parametry ryzyka

Źródło: L. Allen, A. Saunders, „A survey of cyclical effects in credit risk measurement models”, BIS Wor-king Papers no. 126, s. 27.

ności w kilku kwestiach, można przychylić się do poglądu, że zarówno metoda standardo-wa, jak i IRB będą w pewnym zakresie wrażliwe na cykl koniunkturalny, co wpłynie naprocykliczność wymogów kapitałowych. Może to z kolei ograniczyć dostęp podmiotówgospodarczych do kredytów w okresie dekoniunktury, a tym samym utrudnić wychodze-nie z recesji. Czynnik ten będzie miał znaczenie nie tylko dla perspektywy średniotermi-nowej, ale i długoterminowej.

6.4. Analiza znaczenia struktury rynku finansowego dla rozwoju banko-wości korporacyjnej

Ostatnim czynnikiem wybranym do analizy wpływu rozwiązań regulacyjnych na roz-wój bankowości korporacyjnej jest typ systemu bankowego – kontynentalny wobec an-glo-amerykańskiego. Jest to ważne z dwóch względów. Po pierwsze, ze względu na pod-

37 L. Allen, A. Saunders, „A survey of cyclical effects in credit risk measurement models”, BIS Wor-king Papers no. 126, January 2003.


kreślaną już procykliczność, a po drugie – ze względu na możliwość przesunięcia w pre-ferencjach klientów korporacyjnych (kredyt czy emisja papierów dłużnych). Na rysun-kach 13-15 przedstawiono strukturę finansowania korporacji38 w USA, UE i w Polsce.

Na tych rysunkach widać zdecydowane różnice w sposobie finansowania korporacji.W USA wiodącym źródłem jest emisja papierów dłużnych, których znaczenie wzrosłow ostatnich latach na skutek obniżenia poziomu kredytów. Poprzez emisję papierów dłuż-nych amerykańskie przedsiębiorstwa pozyskują ok. 70% kapitałów obcych. W krajachUE i w Polsce wiodącym źródłem finansowania są kredyty, których udział przekracza

Rysunek 13.

Struktura finansowania sektora niefinansowego w USA

Źródło: FED; opracowanie własne.

38 Ze względu na różnice w definiowaniu agregatów nie można zastosować jednolitego nazewnictwaw odniesieniu do podmiotów niefinansowych o charakterze korporacji.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Udział papierów dłużnych

w finansowaniu sektora

niefinansowego

Udział kredytów w

finansowaniu sektora

niefinansowego

Rysunek 14.

Struktura finansowania korporacji niefinansowych w UE

Źródło: EBC – Statistics Pocket Book; opracowanie własne.

0%

20%

40%

60%

80%

100%

1998 1999 2000 2001 2002

I kw. 2003

II kw. 2003

Udział obligacji w

finansowaniu

korporacji

niefinansowych

Udział kredytów w

finansowaniu

korporacji

niefinansowych


85%. W krajach UE w okresie dekoniunktury podobnie jak w USA wzrosło znaczenieemisji papierów dłużnych. Dla określenia możliwości rozwoju bankowości korporacyjnejistotne jest znalezienie odpowiedzi na pytanie czy i w jaki sposób NUK oraz liberalizacjaprzepisów dotyczących rynków kapitałowych w UE mogą zmienić strukturę finansowa-nia korporacji.

Zdaniem A. Greenspana rynek obligacji może być „kołem zapasowym” w czasach,gdy bilanse banków są słabe i ograniczają one swoją działalność kredytową (credit ratio-

ning). Poglądy alternatywne wskazują na to, że ograniczenia w udzielaniu kredytów wią-żą się z ogólnym osłabieniem zaufania do gospodarki, a to utrudnia uplasowanie na rynkuemisji papierów wartościowych. Badania G. Jianga, N.Tanga i E. Law39, wskazują na to,iż emisja papierów dłużnych i działalność kredytowa są ze sobą skorelowane dodatnio.Jednak w okresach słabej koniunktury i ograniczenia w udzielaniu kredytów rynek obli-gacji częściowo kompensuje ograniczenia w wysokości udzielanych kredytów. Dotyczyto zarówno gospodarek wysoko rozwiniętych, jak również rynków wschodzących.

Należy założyć, że ze względu na dążenie krajów UE do dorównania gospodarceamerykańskiej w ramach „Strategii Lizbońskiej” rozwijać się powinien rynek kapitałowy,a dzięki temu może wzrastać udział dłużnych papierów wartościowych w strukturzefinansowania przedsiębiorstw. Jak widać, sprzyjał temu okres dekoniunktury, a w przy-szłości będą sprzyjać takim zmianom bardziej liberalne rozwiązania w zakresie funkcjo-nowania rynków kapitałowych w krajach UE. Obserwowana procykliczność działalnościkredytowej powinna prowadzić do zwiększania emisji papierów dłużnych w okresach,kiedy banki są niechętne udzielaniu kredytów.

Rysunek 15.

Struktura finansowania przedsiębiorstw w Polsce

Źródło: NBP, Fitch Polska; opracowanie własne.

39 J. Hawkins, „Bond markets and banks in emerging economies”, [w:] „The development of bondsmarkets in emerging economies”, BIS Papers no 11, June/July 2002.

0%

20%

40%

60%

80%

100%

gru 00 gru 01 gru 02 wrz 03

Pozaskarbowe

papiery dłużne

Należności od

przedsiębiorstw


Kwestią otwartą pozostaje siła odpływu klientów banków na rynek kapitałowy. Istot-nym czynnikiem będzie cena kredytu i emisji papierów dłużnych, przy czym duże korpo-racje będą chciały zachować relacje z bankami, m.in. ze względu na dostęp do systemupłatniczego, linii kredytowych oraz mniej bolesne możliwości restrukturyzacji wierzytel-ności w przypadku problemów finansowych.40

Na rysunku 16 zaprezentowano wysokość wybranych stóp procentowych na rynkuamerykańskim, a więc wiodącym w zakresie emisji korporacyjnych papierów dłużnych.Średnie oprocentowanie kredytów dla przedsiębiorstw o najniższym ryzyku było o ok.2 pkt. proc. procentowe niższe od prime rate. Jednocześnie obie te stopy procentowe byłyod 2001 roku niższe niż rentowność obligacji o ratingu AAA, a więc tych o najniższymryzyku. W latach 1997-2000 oprocentowanie kredytów dla przedsiębiorstw o najniższymryzyku było także niższe niż rentowność obligacji o ratingu AAA. Taka konkurencyjnośćcenowa nie przyczyniła się do zmiany struktury rynku finansowego. Model rynku i jegotradycja wydają się być cechami dosyć silnymi.

Według stanu na koniec 2002 roku, spread na obligacjach o ratingu BBB w USAwynosił ok. 210 p.b., zaś na rynku europejskim – ok. 220 p.b. W grudniu 2003 rokuspready te wynosiły ok. 80 p.b. na obu rynkach.41 Po uwzględnieniu średnich rentownościobligacji rządowych (10-letnich) dawałoby to rentowność odpowiednio na poziomie 6,71%

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1997 1998 1999 2000 2001 2002

Średnia rentowność obligacji korporacyjnych o ratingu AAA

Rentowność obligacji rządowych 10-letnich

Prime rateŚrednie oprocentowanie kredytów dla przedsiębiorstw (%)

Średnie oprocentowanie kredytów dla przedsiębiorstw o najniższym ryzyku (%)

Rysunek 16.

Wysokość wybranych stóp procentowych w USA

Źródło: FED – dane statystyczne oraz „Survey of Terms of Business Lending” ; oprac. własne.

40 Ibidem.41 EBC, Monthly Bulletin, December 2003, s. 30.


i 7,12%. Oprocentowanie kredytów dla przedsiębiorstw wynosiło zaś w 2002 roku: 3,63%(USA) i 5,21% (UE, powyżej 1 roku). Jeżeli założymy, że rating BBB odzwierciedlaprzeciętne ryzyko kredytowe, to można stwierdzić, że w obu systemach oprocentowaniekredytów jest niższe niż rentowność obligacji, a więc występuje cenowa zachęta to korzy-stania z kredytów. Należy jednak uwzględnić fakt, że banki oprócz oprocentowania po-bierają prowizję, która istotnie rzutuje na cenę kredytu. Liberalizacja rynku kapitałowegow UE może przyczynić się do zwiększenia finansowania przedsiębiorstw w drodze emisjipapierów dłużnych. Banki mogą w związku z tym stracić udział w rynku, ale same z koleinabywać obligacje korporacyjne i osiągać na nich większe korzyści niż na działalnościstricte kredytowej, jak również pośredniczyć w organizowaniu emisji papierów warto-ściowych, osiągając dzięki temu przychody prowizyjne.


Podsumowując, wpływ nowych regulacji ostrożnościowych na rozwój bankowościkorporacyjnej można rozpatrywać w dwóch aspektach: tradycyjnej działalności kredyto-wej i oferowaniu innych form finansowania przedsiębiorstw (produkty bankowości inwe-stycyjnej). Wprowadzenie Nowej Umowy Kapitałowej może zwiększyć procyklicznośćdziałalności kredytowej banków, a tym samym ograniczyć dostęp korporacji do kredytów(efekt ciągły). Jednorazowo wprowadzenie NUK zwiększy wymogi kapitałowe w ban-kach, szczególnie z krajów spoza grupy wysoko rozwiniętych, co w perspektywie śred-nioterminowej może ograniczyć kredytowanie korporacji. Z tego względu niezmiernieistotne jest wprowadzanie rozwiązań kompensujących wpływ NUK, co w Polsce zostałojuż wykonane dzięki liberalizacji zasad tworzenia rezerw celowych. Dla banków działa-jących w Polsce bardziej korzystne będzie pozostanie przy metodzie standardowej po-miaru ryzyka kredytowego, co ograniczy procykliczny wpływ NUK na bankowość kor-poracyjną. Jako istotne jawi się także rozłożenie w czasie wprowadzania wymogu z tytułuryzyka operacyjnego, co złagodziłoby „szok” wynikający z wprowadzania dodatkowychwymogów. Na skutek liberalizacji rynku papierów wartościowych w Unii Europejskiejmożna spodziewać się zwiększenia zainteresowania korporacji finansowaniem poprzezemisję papierów dłużnych, przy czym będzie to miało niewielkie znaczenie w perspekty-wie średnioterminowej, zaś największe w długoterminowej. Gdyby jednak efekty libera-lizacji rynku kapitałowego w UE ujawniły się z większą siłą wcześniej rozwój bankowo-ści korporacyjnej będzie przebiegał poprzez oferowanie usług bankowości inwestycyjnejw miejsce udzielania tradycyjnych kredytów, które nadal pozostaną ważnym źródłem fi-nansowania w Europie. W Polsce, jak wskazywano powyżej, osłabienie koniunktury go-spodarczej nie wpłynęło na zmniejszenie kredytów dla przedsiębiorstw głównie dziękiistotnemu obniżeniu poziomu oprocentowania kredytów. Sektor bankowy w Polsce po-siada aktywa stanowiące w relacji do PKB ok. 60%, przy średniej w UE na poziomieprzekraczającym 250% PKB. Teoretycznie wskazuje to na duże szanse rozwoju banko-wości, w tym bankowości korporacyjnej, ale aby ta szansa mogła być wykorzystana nie-zbędne jest stworzenie odpowiednich warunków instytucjonalnych dla rozwoju działalnościgospodarczej w Polsce i wykorzystania korzyści wynikających z przystąpienia do UE.


7. OCENA WPŁYWU NOWYCH REGULACJI KOMITETUBAZYLEJSKIEGO NA ROZWÓJ RYNKU BANKOWEGOW PERSPEKTYWIE ŚREDNIOOKRESOWEJ

Paweł Dziekoński*

7.1. Wprowadzenie

Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jest tematem, który dziś, w skali międzynaro-dowej, przykuwa uwagę wszystkich instytucji związanych z funkcjonowaniem sektorabankowego – począwszy od instytucji kredytowych i organów nadzoru bankowego, a koń-cząc na firmach doradczych, producentach oprogramowania informatycznego i jednost-kach naukowo-badawczych. Co sprawia, że liczące kilkaset stron druku propozycjeBazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego cieszą się od 1999 r. stale rosnącymzainteresowaniem?

Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa to – mówiąc w skrócie – zbiór nowych propo-zycji uregulowań w zakresie adekwatności kapitałowej instytucji kredytowych. Konstrukcjalogiczna zagadnienia adekwatności kapitałowej opiera się na założeniu, że w zależnościod parametrów ilościowych i jakościowych szeroko rozumianej działalności kredytowejbanku komercyjnego, powinien on utrzymywać odpowiednią ilość kapitału własnego(względnie funduszy własnych) na pokrycie ewentualnych strat wynikających z realizacjiryzyka kredytowego. Potrzeba regulacji ostrożnościowych w zakresie adekwatności ka-pitałowej nie jest pomysłem nowatorskim, ale nie sposób kwestionować, że rozwiązaniaprzyjęte w Nowej Umowie stanowią przełom w tej dziedzinie, wywierając istotny wpływna funkcjonowanie rynku depozytowo-kredytowego.

Jedną z najważniejszych cech Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej, równieżz punktu widzenia polskich banków, jest jej uniwersalność i powszechność. Jej zapisybędą się bezpośrednio przekładać na wielkość i koszt wymaganego kapitału bankowegooraz koszt refinansowania, tak w skali mikro jak i makro. W wymiarze jakościowym,banki będą zmuszone (nie tyle przez nadzorcę, co sam „rynek”) do wprowadzenia za-awansowanych metod pomiaru ryzyka i dochodowości, oraz posiadania odpowiadają-cych im procesów kredytowych.

* Autor jest pracownikiem Banku BPH S.A. i wykładowcą Polsko-Niemieckiego Forum Akademic-kiego przy Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Opinie i interpretacje przedstawione w niniejszymartykule stanowią wyraz poglądów autora i nie powinny być utożsamiane ze stanowiskiem którejkolwiekz powyższych instytucji. Obliczenia dokonane w niniejszym opracowaniu oparte są na formułach zaprezen-towanych przez Komitet Bazylejski w styczniu 2004 r. (modyfikacja do Trzeciego Dokumentu Konsulta-cyjnego z kwietnia 2003 r.)


Oceniając spodziewane kierunki wpływu Nowej Umowy Kapitałowej na kształtpolskiego sektora bankowego należy wziąć pod uwagę szereg specyficznych uwarun-kowań, które wynikają m.in. z jego obecnej architektury, elastyczności działalności po-szczególnych uczestników oraz środowiska prawnego ich działalności. Przedstawionaw poniższej pracy analiza wpływu nowych regulacji Komitetu Bazylejskiego na rynekbankowy i finansowy w Polsce, koncentruje się w głównej mierze na ocenie spodziewa-nych zmian preferencji jego uczestników, do których zapewne dojdzie na skutek jejwprowadzenia.

Tryb przeniesienia Nowej Umowy Kapitałowej na polski grunt, tzn. poprzez noweli-zację stosownej dyrektywy unijnej, nakazuje umiejscowić analizę (zarówno z punktu wi-dzenia mikro jak i makro) w szerszym kontekście. Na poziomie Unii Europejskiej zmianyte będą stanowić tylko jeden ze środków na drodze do osiągnięcia sprawnego funkcjono-wania zintegrowanego rynku usług finansowych.1 Zmiany niesione przez Nową UmowęKapitałową, choć niezwykle istotne, nie będą więc jedynymi wyznacznikami zmian w pol-skim sektorze bankowym.

Biorąc pod uwagę powyższe zagadnienia, praca została poszerzona o prezentację fun-damentów teoretycznych adekwatności kapitałowej, jej rozwoju i stanu obecnego w UniiEuropejskiej i Polsce. Analiza preferencji kierunków rozwoju bankowości została prze-prowadzona w oparciu o analizę zmian wielkości wymogu kapitałowego, wynikającychz przyjęcia metody standardowej pomiaru ryzyka kredytowego, metody opartej na we-wnętrznych ratingach oraz poszczególnych metod pomiaru ryzyka operacyjnego. Spoj-rzenie makroekonomiczne uwzględnia stopień rozwoju poszczególnych banków oraz nie-zwykle istotne zagadnienia związane z funkcjonowaniem międzynarodowego nadzorubankowego.

7.2. Rozwój koncepcji adekwatności kapitałowej banków

Idea pomiaru adekwatności kapitałowej za pomocą współczynnika wypłacalnościzostała po raz pierwszy przedstawiona przez Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowegow 1988 r.2 W dokumencie, powszechnie nazywanym Bazylejską Umową Kapitałową,zdefiniowano m.in. pojęcia funduszy własnych banku oraz aktywów i zobowiązań poza-bilansowych ważonych ryzykiem, a następnie ustalono minimalną relację wartości tychwielkości (współczynnik wypłacalności) na poziomie 8%.

Fundusze własne zostały określone na bazie składającej się ze środków dwóch kategorii(por. rys. 17).

1 Wizja docelowego kształtu sektora finansowego Unii Europejskiej została przedstawiona w 2000 r.w ramach tzw. Strategii lizbońskiej; por. Strategia Lizbońska - droga do sukcesu zjednoczonej Europy,UKIE, maj 2002, s. 23.

2 Internal Convergence on Capital Measurement and Capital Standards, Basel Committee on BankingSupervision, lipiec 1988.


Punktem odniesienia wielkości ryzyka kredytowego w tak skonstruowanych regula-cjach ostrożnościowych stała się wielkość aktywów i zobowiązań pozabilansowych ważo-nych ryzykiem. Wielkość każdej ekspozycji kredytowej podlega przemnożeniu przez odpo-wiednią wagę ryzyka (w przypadku ekspozycji pozabilansowych wyznaczany jest najpierwekwiwalent zaangażowania bilansowego, który jest przemnażany przez wagę ryzyka).

Źródło: International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards, BCBS, 1988.

Rysunek 17.

Kapitał regulacyjny

• Opłacone akcje zwykłe/ udziały• Ujawnione rezerwy i premia emisyjna• Niepodzielone zyski• Fundusze ogólnego ryzyka

• Nieujawnione opodatkowane rezerwykprzez krajowy nadzór

b k• Dochody z rewaluacji aktywów (majątkułi portfeli inwestycyjnych papierów wartościowych)

• Rezerwa ogólna na ryzyko kredytowe• Dłużno-akcyjne instrumenty hybrydowe• Dług podporządkowany o zapadalności co najmniej

5 lat

Kapitał pierwszej kategorii(TIER 1)

Kapitał drugiej kategorii

(TIER 2)

Dług podporządkowany nie może stanowić więcej niż0%

kapitalu pierwszejkategorii

Kapitał drugiej kategorii nie może przekroczyć 100% kapitałupierwszej kategorii

Rysunek 18.

Wagi ryzyka w Umowie Kapitalowej z 1988 roku

Waga ryzyka Typ należności

−

Gotówka i złoto zdeponowane w banku

−

Należności od rządów państw OECD denominowane w walucie

krajowej

−

Pozostałe należności od rządów i banków centralnych państw

OECD

−

Należności zabezpieczone papierami wartościowymi emitowanymi

przez rządy państw OECD, albo gwarancjami udzielonymi przez te

podmioty

−

Należności od międzynarodowych banków rozwoju i należności

gwarantowane przez nie jak i zabezpieczone emitowanymi przez te

banki papierami wartościowymi

−

Należności od banków krajów OECD i należności przez nie

zabezpieczane

50% −

Kredyty zabezpieczone hipoteką na nieruchomości

zamieszkanej/wynajmowanej

100% Pozostałe, m.in. należności od sektora prywatnego

0%

−

Należności od jednostek sektora publicznego, wyłączając rząd

centralny i kredyty przez niego gwarantowane

20%

0,10,20 lub 50%

(w kompetencji

nadzoru lokalnego)

Źródło: International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards, BCBS, 1988.


W dużym przybliżeniu można stwierdzić, że waga ryzyka może przyjmować warto-ści 0%,10%, 20%, 50% i 100%, w zależności od kryterium przynależności kraju kredyto-biorcy/gwaranta do grona państw OECD lub grupy państw posiadających podpisaneporozumienia z Międzynarodowym Funduszem Walutowym w sprawie zaciągania kre-dytów (tzw. GAB) i charakteru prawnego kredytobiorcy (por. rysunek 18). Preferencyjnąwagę 50% przyznano ponadto należnościom z tytułu kredytów hipotecznych na zakupnieruchomości mieszkalnych. Większości kredytobiorców, w tym przedsiębiorstwom (pod-miotom niefinansowym) i osobom fizycznym przyporządkowano wagę ryzyka 100%, bezwzględu na zróżnicowanie stopnia ich wiarygodności kredytowej.

Należy zwrócić uwagę, iż zalecenia i propozycje Komitetu Bazylejskiego nie mającharakteru wiążącego. Członkowie komitetu3 poprzez uczestnictwo są moralnie zobligo-wani do włączenia jego postanowień do lokalnego prawodawstwa. W Unii Europejskiej(wówczas EWG), postanowienia Umowy Kapitałowej z 1988 r. znalazły odzwierciedle-nie w kolejnych dyrektywach dotyczących sektora bankowego.4 Godnym uwagi jest rów-nież fakt, że dyrektywy unijne regulujące zakres adekwatności kapitałowej nie są wier-nym odwzorowaniem dokumentów Bazylejskich, o czym świadczy np. dodanie wymogukapitałowego z tytułu przekroczenia norm koncentracji wierzytelności. Rada Unii, wyda-jąc w 1993 r. Dyrektywę o adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i instytucjikredytowych wprowadziła, obok aktywów i zobowiązań ważonych ryzykiem, równieżmiarę ryzyka rynkowego, która powinna znaleźć pełne pokrycie w funduszach własnych.

W 1996 r. Komiet Bazylejski przygotował propozycję nowelizacji obejmującej szer-szą gamę typów ryzyka rynkowego oraz, co było wielkim przełomem w rozwoju metodo-logii adekwatności kapitałowej, metodę pomiaru ryzyka rynkowego opartą na wewnętrz-nym szacowaniu wartości narażonej na ryzyko (Value at Risk), adresowaną do bankówposiadających modele pomiaru ryzyka oparte na metodach numerycznych i posiadają-cych odpowiednio zaawansowane i efektywne procesy zarządzania ryzykiem.5 Rozsze-rzono również definicję funduszy własnych o kategorię funduszy trzeciej kategorii,zawierającą krótkoterminowe, niezabezpieczone i w pełni opłacone zobowiązania podpo-rządkowane o okresie wymagalności nie krótszym niż dwa lata oraz zysk księgowy nettoportfela handlowego. Należy przy tym podkreślić, że wielkość funduszy tej kategorii niemoże przekroczyć 40% wielkości funduszy własnych pierwszej kategorii, oraz mogą one

3 Członkami Komitetu Bazylejskiego są: Belgia, Francja, Holandia, Japonia, Kanada, Niemcy, StanyZjednoczone, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy, Luksemburg i Hiszpania.

4 Dyrektywa Rady z dnia 17 kwietnia 1989 r. (89/299/EWG) w sprawie funduszy własnych instytucjikredytowych (Official Journal Nr L 124 z 5 V 1989 r.), Dyrektywa Rady z dnia 15 grudnia 1989 r. (89/646/EWG) w sprawie koordynacji przepisów prawa, zarządzeń i postanowień administracyjnych dotyczącychpodejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje krajowe oraz zmiany dyrektywy 77/780/EWG(Official Journal Nr L 386 z 30 XII 1989 r.), Dyrektywa Rady z dnia 18 grudnia 1989 r. (89/647/EWG)w sprawie współczynnika wypłacalności instytucji kredytowych (Official Journal Nr L 386 z 30 XII 1989r.), Dyrektywa Rady z 15 marca 1993 r. (93/6/EWG) w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwestycyj-nych i instytucji kredytowych (Official Journal Nr L 141 z 11 VI 1993 r.).

5 Amendment to the Capital Accord to Incorporate Market Risk, Basel Committee on Banking Supervi-sion, styczeń 1996.


mieć zastosowanie jedynie na potrzeby pokrycia ryzyka rynkowego i to wówczas, gdyfundusze TIER1 i TIER2 są już wykorzystane.6

Na terenie Unii Europejskiej rozwiązania te zostały wdrożone w 1998 r.7 Równolegledo procesu konsultacyjnego Nowej Umowy Kapitałowej prowadzone są prace nad nowe-lizacją Dyrektywy w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i instytucjikredytowych, która stanowić będzie w dużej mierze translację NUK na prawo Unii Eu-ropejskiej.8

7.3. Regulacje adekwatności kapitałowej w Polsce

Pierwszym, po przełomie roku 1989, dokumentem legislacyjnym odnoszącym się doadekwatności kapitałowej banków była ustawa Prawo bankowe z 1989 r.9, która w sposóbogólny określała konieczność utrzymywania płynności płatniczej dostosowanej do roz-miarów i rodzaju prowadzonej działalności oraz pozycje funduszy własnych banku(w kształcie odbiegającym od definicji unijnej). Prawodawstwo w zakresie norm dopusz-czalnego ryzyka bankowego, płynności banku oraz jego adekwatności kapitałowej pozo-stawiono natomiast w gestii Prezesa Narodowego Banku Polskiego.

W polskich regulacjach ostrożnościowych współczynnik wypłacalności pojawił sięna podstawie Zarządzenia nr 7/93 Prezesa NBP w sprawie norm dotyczących pokryciafunduszami własnymi aktywów banku.10 Rozporządzenie precyzowało również kategoriezaliczone do funduszy własnych banku.11

Proces dostosowania polskiego prawa w zakresie adekwatności kapitałowej instytu-cji kredytowych do norm wynikających ze wspomnianych dyrektyw unijnych nabrał tem-pa w momencie przekazania funkcji nadzorczych Komisji Nadzoru Bankowego, na mocyart. 137 znowelizowanej w 1997 r. ustawy Prawo bankowe.12 W samej ustawie określonowielkość funduszy własnych banku (w sposób zbliżony do dyrektywy 89/229/EWG) orazkonstrukcję i wymogi minimalne w zakresie współczynnika wypłacalności, zastrzegającmożliwość uszczegóławiania definicji funduszy własnych oraz określania wag ryzykaprzypisanych poszczególnym kategoriom aktywów i zobowiązań pozabilansowych w dro-dze zarządzenia wydawanego przez KNB.

6 Iwanicz-Drozdowska Małgorzata, Adekwatność kapitałowa banków według standardów Bazylejskie-go Komitetu Nadzoru Bankowego, Bank i Kredyt, Nr 1-2/2000, s. 62-65.

7 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 22 czerwca 1998 r. (98/31/WE) nowelizująca Dyrek-tywę 93/6/EWG w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych (Offi-cial Journal Nr L 204 z 21 VII 1998 r.).

8 Capital Requirements for Banks and Investment Firms, Third Consultation Paper, European Com-mission, lipiec 2003.

9 Dz.U.92.72.359.10 Dz.Urz. NBP z dnia 24 maja 1993 r. Nr 6, poz. 11.11 Zalewska M. [w] Jaworski W.L. [red.], Współczesny Bank, Poltext 2000, s. 456.12 Dz.U. z dnia 21 listopada 1997 r. Nr 140, poz. 939. Ustawa z dnia 1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy -

Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz.U.04.91.870) jedynie precyzuje zapis artykułu w tym zakresie.


Wprowadzając uchwałę Nr 5/98 oraz 8/98 Komisja Nadzoru Bankowego zapewniłaporównywalność standardów polskich regulacji z zapisami Dyrektywy o adekwatnościkapitałowej firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych; kolejnym krokiem na drodzeich dostosowania do norm unijnych były uchwały KNB nr 5/2001 i 6/2001, odpowiadają-ce w dużej mierze zapisom dyrektywy 89/31/WE (tzw. CAD2).

Kolejna nowelizacja dyrektywy o adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i in-stytucji kredytowych, wynikająca z przyjęcia na gruncie Wspólnoty nowych regulacjiKomitetu Bazylejskiego, znajdzie odwzorowanie w nowych uchwałach Komisji NadzoruBankowego.

7.4. Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa – znaczenie i główne obszaryzmian

Potrzeba nowelizacji Umowy Kapitałowej z 1988 r. wynika z rosnącej skali jej nie-skuteczności i nieprzystawalności do kształtu współczesnego systemu finansowego. Ska-la problemu odzwierciedla duży kontrast między założonym celem wzmocnienia stabil-ności międzynarodowego systemu bankowego oraz zapewnienia uczciwej konkurencjimiędzy bankami działającymi w różnych krajach, a stanem faktycznym, w którym bankidokonują arbitrażu kapitałowego, państwa OECD zawieszają obsługę swoich długów, corazbardziej skomplikowana struktura holdingów finansowych sprzyja kreatywnej księgowo-ści, bardzo dynamicznie rośnie znaczenie trudno kwantyfikowalnego ryzyka niefinanso-wego (np. ryzyko operacyjne, prawne, czy też ryzyko reputacji), regulatorzy nie honorująskutecznych technik redukcji ryzyka poprzez zakup derywatów kredytowych czy też wza-jemne saldowanie pozycji bilansowych (on-balance netting). Drugim silnym bodźcem dozmian jest, poparta sukcesem nowelizacji wymogów z tytułu ryzyka rynkowego, chęćwdrożenia w szerokiej skali standardów zarządzania ryzykiem kredytowym praktykowa-nych w najbardziej rozwiniętych instytucjach kredytowych, w tym przede wszystkimmodeli numerycznych opartych na systemach ratingowych i statystycznym szacowaniurozkładu strat oczekiwanych i nieoczekiwanych.13 Komitet Bazylejski po raz pierwszydopuszcza pomiar adekwatności kapitałowej w oparciu o szacowane wewnętrznie wagiryzyka, uwzględniające różnice w ocenie ryzyka kredytowego poszczególnych klas akty-wów i klientów (metoda IRB). Wdrażaniu nowej metodologii towarzyszy świadomośćkonieczności pozostawienia bankom wyboru metod mniej zaawansowanych, ale równieżwrażliwych na różnice w potencjale ryzyka kredytowego klientów należących do różnychsegmentów (metoda standardowa).

Nowym elementem w metodologii adekwatności kapitałowej jest konieczność utrzy-mywania kapitału regulacyjnego na pokrycie ryzyka operacyjnego. Wielkość zagrożeniatym rodzajem ryzyka, do pewnego stopnia, podobnie jak w przypadku ryzyka kredytowe-

13 Punktem kulminacyjnym pomiaru straty nieoczekiwanej z portfela kredytowego w praktyce banko-wej jest alokacja wielkości kapitału ekonomicznego na daną transakcję realizowaną z danym klientem –w ten sposób wyznaczając miarę dochodowości skorygowanej o ryzyko.


go, jest ściśle związana z indywidualnym profilem działalności banku, preferencjami jegokierownictwa, przejrzystością struktury organizacyjnej, jakością procesów i komunikacjiwewnętrznej czy też poziomem wykwalifikowania pracowników. W związku z tym nad-zorcy pozostawili możliwość wyboru trzech opcji: metody podstawowego wskaźnika,standardowej i wewnętrznego pomiaru.

Rewolucyjne zmiany w zakresie pomiaru ryzyka kredytowego i operacyjnego nieburzą jednak istniejącej systematyki adekwatności kapitałowej. Nadal – jako narzędzieoszacowania odpowiedniego stopnia wyposażenia banku w fundusze własne – obowiązu-je współczynnik wypłacalności na niezmienionym minimalnym poziomie 8%, a uznawal-ny kapitał regulacyjny to suma funduszy zaliczonych do kategorii TIER1, TIER2i TIER3.14 Nie ulegają też zmianie regulacje dotyczące pomiaru ryzyka rynkowego i ade-kwatności kapitałowej z tego tytułu.

Koncepcja Nowej Umowy Kapitałowej oparta jest na trzech uzupełniających się filarach:określeniu wielkości minimalnych wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka kredytowego,operacyjnego oraz rynkowego, procesie analizy nadzorczej oraz strukturze raportowania wiel-kości finansowych w sposób umożliwiający działanie dyscypliny rynkowej. Choć normy za-warte w trzech filarach stanowią zintegrowany pakiet, warto pokusić się o zbadanie wpływuwywieranego na funkcjonowanie rynku depozytowo-kredytowego przez każdą z grup.

7.5. Minimalne wymogi kapitałowe z tytułu ryzyka kredytowegoi operacyjnego

Zadając sobie pytanie, jak zmienią się preferencje uczestników rynku kredytowegow kontekście zmiany wymogów kapitałowych, należy rozważyć trzy tezy:

1) banki chętniej będą udzielać kredytów, które w porównaniu z obecnymi regulacjamibędą absorbować mniej kapitału regulacyjnego,

2) banki będą chętniej udzielać kredytów klientom, w przypadku których utrzymanyzostanie odpowiedni poziom dochodu skorygowanego o ryzyko, nawet jeżeli miała-by zostać odrzucona transakcja alternatywna o niższym wymogu kapitałowym,

3) banki będą chętniej udzielać kredytów, w przypadku których regulacyjny wymógkapitałowy jest przeszacowany.

Jednocześnie możemy z pewnym uproszczeniem założyć, że konkurencja po stroniepopytu na kredyt jest dużo niższa niż po stronie podaży, uczestnicy są rozdrobnieni i mająminimalne możliwości negocjowania ceny, gdyż banki – w wyniku wspomnianej konku-rencji – oferują marże, z których dochód minimalnie przewyższa koszty własnej działal-ności (w tym m.in. zależne od oceny ratingowej banku koszty refinansowania i zależne odjakości portfela kredytowego koszty rezerw na ryzyko kredytowe oraz koszt alokowa-

14 Nowa Umowa Kapitałowa jest nieco bardziej restrykcyjna w zakresie pomniejszeń funduszy wła-snych o inwestycje w podmioty zależne.


nych funduszy własnych).15 Przewagę konkurencyjną zyska więc ten bank, który w naj-większym stopniu obniży koszty działalności.

Komitet Bazylejski, promując Nową Umowę Kapitałową, jako jeden z jej głównychcelów podaje zapewnienie zbieżności między wielkością wymaganych funduszy własnycha kapitałem ekonomicznym, czyli kapitałem, który bank utrzymuje jako bufor absorbują-cy ewentualne straty w wysokości przekraczającej statystycznie wyliczoną stratę oczeki-waną. Intencją nadzorców jest również większe niż do tej pory zróżnicowanie wag ryzykaw zależności od profilu ryzyka kredytowego transakcji. Mając na uwadze duże zróżnico-wanie banków pod kątem możliwości finansowych, organizacyjnych i wyposażenia tech-nologicznego zdecydowano, że każda instytucja kredytowa będzie miała do wyboru jed-ną z dwóch metod pomiaru ryzyka kredytowego: standardową i opartą na wewnętrznychratingach (IRB), która może być stosowana w formie podstawowej lub zaawansowanej16.W zakresie pomiaru ryzyka operacyjnego dostępne są, jak wcześniej wspomniano, trzyopcje: metoda wskaźnika podstawowego, standardowa i pomiaru wewnętrznego. Regula-cje dotyczące ryzyka rynkowego nie uległy żadnym zmianom.

7.5.1. Preferencje uczestników rynku kredytowego w przypadku metody standardo-

wej pomiaru ryzyka kredytowego

Metoda standardowa przeznaczona jest dla banków, które nie posiadają rozwiniętychmetod zarządzania ryzykiem kredytowym w stopniu umożliwiającym spełnienie wymo-gów minimalnych stosowania metody IRB. Często na rozwinięcie takich metod nie po-zwala skala działalności banku. Wdrożenie zaawansowanych metod pomiaru ryzyka, ko-nieczność zapewnienia odpowiedniego wyposażenia technicznego, zatrudnienia wysokowykwalifikowanego personelu, reorganizacji banku w celu podniesienia efektywnościprocesów są dużo bardziej kosztowne niż ex ante niepewna ulga w wymogach kapitało-wych wynikająca ze stosowania metody IRB (obiecywana przez nadzorców bazylejskich),czy też poprawa jakości portfela kredytowego, będąca skutkiem stosowania tychże me-tod. W przypadku niektórych banków, zwłaszcza tych z wysokim udziałem niezdywer-syfikowanego portfela korporacyjnego można się niejednokrotnie wręcz spodziewać wzro-stu wymogów kapitałowych w przypadku zastosowania metody IRB.

Metoda standardowa jest w swej strukturze podobna do reguł obecnego reżimuadekwatności kapitałowej. Istotna różnica polega na zastąpieniu kryterium przynależno-ści do OECD systemem wag ryzyka opartym na ocenach przyznanych przez agencje ra-tingowe i agencje kredytów eksportowych17, które zostaną dopuszczone przez lokalnego

15 Założenie to nie zawsze musi być prawdziwe. Istnieje spora grupa dużych przedsiębiorstw i instytu-cji sektora publicznego, które organizują formalne lub nieformalne przetargi, w trakcie których wyłonionyzostaje bank/ konsorcjum banków oferujące najlepsze warunki finansowania, nawet nie gwarantujące po-krycie kosztów kredytu. Jednak i w tych przypadkach żadna racjonalnie działająca instytucja kredytowa niejest w dłuższym okresie zainteresowana utrzymywaniem relacji prowadzącej do straty ekonomicznej (brakdochodów z cross-sellingu).

16 W przypadku portfela należności detalicznych dostępna jest jedyne metoda standardowa i zaawansowana IRB.17 Oceny agencji kredytów eksportowych stosuje się tylko w zakresie należności od podmiotów suwe-

rennych i należności traktowanych jak należności od podmiotów suwerennych.


nadzorcę bankowego. Punktem wyjścia do dalszych rozważań jest struktura wag ryzyka,wyróżniająca kategorie segmentacyjne i skale ratingów zewnętrznych, przedstawionaponiżej.

W celu zbadania słuszności tezy 1 spróbujmy przeanalizować, które należności otrzy-mają niższą, a które wyższą wagę ryzyka w porównaniu z kształtem Umowy Kapitałowejz 1988 r. (przy założeniu niezmienionych wartości współczynników konwersji kredytowej).

W przypadku należności od podmiotów suwerennych, swoją atrakcyjność stracą na-leżności od rządów i banków centralnych państw należących do OECD, a nie posiadają-cych zewnętrznego ratingu uprawniającego do zastosowania wagi ryzyka 0% (nie niższe-go niż AA-18).

Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku państw spoza grona OECD, które posia-dają w opinii agencji ratingowych ocenę nie gorszą niż BBB-, gwarantującą wagę ryzykaniższą niż 100%.

Najnowszy projekt Nowej Umowy Kapitałowej zawiera jednak zapis, który możezniwelować efekt zastąpienia kryterium OECD poprzez system zewnętrznych ratingów.Komitet dopuszcza sytuację, w której lokalny organ nadzoru bankowego może zezwolićbankom na stosowanie niższych niż wynikające z ratingu wag ryzyka dla denominowa-

Rysunek 19.

Wagi ryzyka w metodzie standardowej

Źródło: The New Basel Capital Accord, BCBS, 2003.

Rządy centralne i banki centralne 0%

RatingAAA do AA-

A+ do A-

BBB+ do

BBB-

B+ do B-

Niżej niż B-

Brakratingu

Instytucje kredytowe• Opcja I(*)

lub• Opcja II

•Opcja II, krótkoterminowe należności <3M

Podmioty niebankowe niedetal .

Aktywa sekurytyzowane

20% 50% 100% 100% 150%

20% 50% 100% 100% 100% 150%

20% 50% 50% 100% 100% 150%

20% 20% 20% 50% 50% 150%

20% 50% 2 100% 100% 150% 150%

20% 50% 100% 350% Odj. Odj .

BB+ do BB-

Odj

100%

20%

50%

100%

100%

*) Przedziały skali ratingów nie odnoszą się do oceny zdolności kredytowej banku, ale rządu kraju pochodzenia

Należności detaliczne

Kredyty zabezpieczone hip./det.

75%

35%

18 Skala ratingów zewnętrznych użytych w opracowaniu jest skalą stosowaną przez agencję Standard&Po-or’s.


nych w walucie krajowej należności wobec rządu i banku centralnego, o ile dany bankrównież refinansuje te pozycje w walucie krajowej (w tym przypadku również gwarancjewystawione przez krajowe podmioty suwerenne oraz papiery wartościowe przez nie emi-towane mogą otrzymać preferencyjną wagę ryzyka). Zastosowanie tej opcji upoważniazagranicznych nadzorców do zezwolenia bankom znajdującym się w ich jurysdykcji -przy spełnieniu powyższych warunków - na preferencyjne traktowanie zobowiązań tychpodmiotów.19

Komitet Bazylejski jak dotychczas nie sprecyzował skali obniżki, w związku z czymwystąpiły różnice w interpretacji tego zapisu przez polskie banki, które wzięły udziałw badaniu ilościowym QIS3.20 Wzrost wagi ryzyka ekspozycji kredytowych rządu ozna-czałby zapewne wzrost efektu wypierania (crowding-out) - głównie przedsiębiorstwi instytucji finansowych - z rynku kredytowego, spowodowany koniecznością finansowa-nia deficytu budżetowego przy wyższym koszcie pozyskania środków. Dla inwestorówzagranicznych dług polskiego rządu straciłby na atrakcyjności, zwłaszcza w porównaniuz innymi państwami regionu Europy Środkowo-Wschodniej, do czego przyczyniłoby sięrównież przyspieszenie procesu liberalizacji obrotów kapitałowych w powiązaniu z róż-nicami w opodatkowaniu dochodów.

19 The New Basel Capital Accord, Basel Committee on Banking Supervision, kwiecień 2003, par. 28.20 Komitet Bazylejski przeprowadził jak dotąd cztery badania ilościowe, których celem było zbadanie

wpływu kolejnych wersji propozycji Nowej Umowy na wymogi kapitałowe banków. Ostatnie badanie ilo-ściowe, znane pod tytułem Quantitive Impact Study 3, przeprowadzone zostało w okresie listopad-grudzień2002 r.

Rysunek 20.

Zmiana wagi ryzyka należności od podmiotów suwerennych – przykład

Nazwa krajuAktualna

waga ryzykaRating S&P's

(*)

Waga ryzyka w

metodzie

standardowej

Czechy 0% A- 20%

Grecja 0% A+ 20%

Islandia 0% A+ 20%

Węgry 0% A- 20%

Polska 0% BBB+ 50%

Słowacja 0% BBB 50%

Turcja 0% B+ 100%

Izrael(**)

100% A- 20%

RPA(**)

100% BBB 50%

*) Komitet Bazylejski wymaga zachowania ostrożnej oceny ryzyka kredytowego poprzez porównanie ratingów wszystkich agencji

ratingowych dopuszczonych przez lokalny nadzór

**) Państwa te nie są członkami OECD, UE i nie są stroną porozumienia GAB.

*) Komitet Bazylejski wymaga zachowania ostrożnej oceny ryzyka kredytowego poprzez porównanie ra-tingów wszystkich agencji ratingowych dopuszczonych przez lokalny nadzór**) Państwa te nie są członkami OECD, UE i nie są stroną porozumienia GAB.Źródło: BankScope.


W przypadku należności od banków lokalny nadzorca miałby zdecydować o wyborzejednej z dwóch opcji struktury wag ryzyka. Wariant pierwszy to przyznanie należnościomod banków krajowych wagi ryzyka o jeden stopień niższej niż waga kraju pochodzenia,przy zastrzeżeniu, że w przypadku ratingu państwa z przedziału między BB+ i B-, bądź teżbraku ratingu państwa, należy zastosować wagę 100%. Wariant drugi wiąże wagę ryzykadanego banku z jego oceną ratingową, przy czym ekspozycje kredytowe wobec banków nieposiadających ratingu otrzymują wagę 50%. Dodatkowo, w wariancie drugim, wyróżnionesą również należności krótkoterminowe (o pierwotnym terminie do zapadalności nie dłuż-szym niż 3 miesiące, z wyłączeniem sytuacji odnawiania zaangażowania po upływie tegoterminu), które traktowane są preferencyjnie. W polskich warunkach przyjęcie tego warian-tu (taka właśnie była decyzja GINB w przypadku wspomnianego badania ilościowego QIS3)jest zdecydowanie bardziej korzystne, głównie ze względu na brak ratingów zewnętrznychzdecydowanej większości polskich instytucji kredytowych. W ujęciu relatywnym możnazałożyć, że wagi ryzyka należności wobec wszystkich polskich banków (rating z przedziałuBBB+ do BBB- lub brak ratingu) wynosiłyby 100% lub 50% w zależności od wyboru wa-riantu, wobec 20% obecnie. Biorąc pod uwagę duży udział w obrotach polskiego rynkumiędzybankowego banków międzynarodowych, których waga ryzyka pozostanie na pozio-mie 20%, należy się spodziewać wyższych kosztów refinansowania polskich instytucji kre-dytowych (i zapewne próby przerzucenia tych kosztów na klienta).

„Ukrytą” w systemie wag ryzyka klasę należności stanowią ekspozycje kredytowewobec podmiotów gospodarki publicznej. Komitet nakazuje rozdzielić je według ocenynie tyle wysokości ryzyka kredytowego, co de facto uwarunkowań prawnych działalno-ści. Rysunek 21 prezentuje wytyczne Komitetu Bazylejskiego.

Rysunek 21.

Podmioty sektora publicznego (PSE)


zdolność do generowania przychodów i uwarunkowaniainstytucjonalne ograniczają ryzyko niewykonania zobowiązań

Jeżeli jednostki te nie posiadają odpowiedniej zdolności dogenerowania przychodów, ale specjalny status publiczny wyklucza

Władze regionalne/lokalne

Ciała administracyjnepodległe władzy centralnej/

regionalnej/lokalnej

Przedsiębiorstwapaństwowe

• W przypadku, gdy jednostki te posiadają odpowiednią

- zaleca się traktowanie jak należności od podmiotówsuwerennych

•

możliwość upadłości takiego kredytobiorcy - zaleca siętraktowanie jak należności od banków

• Jeżeli wykonują usługi publiczne, które mogłyby byćWykonywane przez inne podmioty komercyjne - zaleca siętraktowanie jak należności od podmiotów

Zarówno w metodzie standardowej jak i IRB, należności wobec PSE mogą byćzależności od decyzji lokalnego nadzorcy - traktowane jak należności wobecpaństw/ banków centralnych, banków komercyjnych lub przedsiębiorstwkorporacyjnych

Komitet Bazylejski proponuje następujący podział:


Jeżeli lokalny nadzorca zdecyduje o wyborze drugiego wariantu oceny należnościwobec banków, do ekspozycji kredytowych wobec podmiotów sektora publicznego niemają zastosowania preferencyjne wagi ryzyka należności krótkoterminowych.

Jako należności od podmiotów korporacyjnych wykazane są wszystkie kredyty udzie-lone przedsiębiorstwom nie spełniającym kryteriów zakwalifikowania do portfela deta-licznego. W przypadku należności od tych podmiotów zamiast jednolitej wagi 100%,mogą być zastosowane, w zależności od posiadanego ratingu (względnie jego braku),następujace wagi ryzyka: 20%, 50%, 100% i 150%. Taka sytuacja rodzi dwojakiego ro-dzaju konsekwencje:

1) przedsiębiorstwa zaczną zabiegać o posiadanie ratingu - jeżeli będzie to wynagro-dzone w postaci zwiększenia atrakcyjności kredytowej, lub świadomie go unikać,gdy perspektywy firmy nie gwarantują jej odniesienia tych korzyści, bądź jej wynikisą bardzo podatne na działanie cyklu koniunkturalnego. Warto zwrócić w tym miej-scu uwagę, iż upowszechnianie się w ostatnich latach kultury ratingu wykracza dalekoponad relacje między przedsiębiorstwem a bankiem. Począwszy od połowy lat 90-tych obserwujemy niespotykaną dotąd dynamikę upowszechniania się metod zarzą-dzania wartością i ryzykiem w przedsiębiorstwach niefinansowych21 oraz ichaktywność na rynkach derywatów (transakcje hedgingowe i spekulacyjne). Przedsię-biorstwa będą prawdopodobnie coraz bardziej potrzebować ratingów we wzajemnychkontaktach, a zdobycie nowych rynków lub niskooprocentowanych kredytów kupiec-kich, czy też możliwość emisji papierów wartościowych może z nawiązką wynagro-dzić koszty zaangażowania agencji. Posiadanie ratingu (przedsiębiorstwa lub projek-tu) będzie również atutem dla jednostek starających się o wsparcie ze strony różnegorodzaju funduszy gwarancyjno-poręczeniowych.

2) banki mogą posiadać w swych portfelach należności korporacyjne o niższej wadzeryzyka niż ekspozycje wobec podmiotów suwerennych tych państw (mało prawdopo-dobne w przypadku „bezpośrednich” ocen ratingowych podmiotów krajowych zewzględu na konserwatywne podejście agencji ratingowych, ale możliwe dzięki trans-ferowi ratingu na podstawie gwarancji udzielonej przez podmiot zagraniczny o bar-dzo wysokim ratingu).

Kolejną klasą należności identyfikowaną w metodzie standardowej jest klasa należnościdetalicznych. Obejmuje ona ekspozycje kredytowe wobec osób fizycznychi małych przedsiębiorstw, które spełniają kryterium produktowe (typy zaangażowań charakte-rystyczne dla tych klientów, w dużej mierze nieskomplikowane, o dużym stopniu homoge-niczności), kryterium granulacji (zagregowane zaangażowanie kredytowe wobec jednego klientanie może przekroczyć 0,2% całego portfela detalicznego) oraz kryterium wielkości zaangażo-wania (nie może przekroczyć 1 mln EUR). Wszystkie należności zaliczone do tego portfelaotrzymają wagę ryzyka 75%, wobec ryczałtowej wagi 100% wg obecnych regulacji.

21 Głównie Economic-Value-Added (EVA) oraz CorporateMetrics, wykorzystująca miary Earnings-at-Risk (EaR) i Cash Flow at Risk (CFaR).


Segmentację metody standardowej uzupełniają kredyty zabezpieczone hipoteką nanieruchomości mieszkalnej lub przeznaczonej pod budowę domu (waga ryzyka 35%) inieruchomości komercyjnej (100%, waga pod pewnymi warunkami podlega weryfikacjize strony lokalnego nadzorcy)22 oraz papiery wartościowe zabezpieczone sekurytyzowa-nymi aktywami.

Metoda standardowa określa również wagi ryzyka dla należności przeterminowanych,w zależności od relatywnej wielkości wykorzystania kredytu, rodzaju produktu kredyto-wego i zabezpieczenia.

Rozpoczynając podsumowanie zmian wnoszonych przez metodę standardową pomiaruryzyka kredytowego, należy zwrócić uwagę, że w niniejszej analizie nie poruszono bar-dzo istotnych kwestii związanych z koniecznością spełnienia ilościowych i jakościowychwymogów uznawalności i wyceny zabezpieczeń kredytów. Zagadnienia te mogą miećduży wpływ na korygowanie wag ryzyka należności. W wielkim uproszczeniu możnazałożyć, że przyjęta gwarancja i zabezpieczenia wynikające z derywatu kredytowego typuCDS23 i CLN24 uprawniają do zastąpienia wagi ryzyka dłużnika w zakresie zabezpiecza-nej części kredytu wagą ryzyka gwaranta/ dostawcy zabezpieczenia. Wymóg kapitałowyz tytułu danej transakcji można również zredukować poprzez przyjęcie na zabezpieczeniezłota, gotówki, lub papierów wartościowych o określonym ratingu (w zależności od kate-gorii segmentacyjnej emitenta), bądź też zastosowanie umowy saldowania pozycji bilan-sowych. Komitet Bazylejski identyfikuje również szereg obniżek nadzorczych wartościzabezpieczenia, które są stosowane m.in. w przypadku niedopasowania terminów rozli-czeń, walut, typów ekspozycji i zabezpieczenia.

Wielkość ulgi w wymogu kapitałowym z tytułu zabezpieczenia bardzo trudno podda-je się analizom porównawczym w skali międzynarodowej – ze względu na bardzo dużezróżnicowanie reguł przyjmowania i wyceny zabezpieczeń; nie tyle z punktu widzeniaadekwatności kapitałowej, co przede wszystkim krajowych przepisów regulujących two-rzenie rezerw na ryzyko kredytowe i decydujących o łatwości egzekucji z przedmiotuzabezpieczenia. Co więcej, w danym systemie prawnym istnieją także zróżnicowane pre-ferencje dotyczące określonych typów zabezpieczeń i stopnia ostrożności ich wyceny,a zjawisko to powinno się nasilać wraz z upowszechnianiem modeli wewnętrznego po-miaru ryzyka kredytowego i budowy baz danych dotyczących odzysku z poszczególnychtypów zabezpieczeń.

Zakładając, że teza 1 jest prawdziwa, możemy spodziewać się zwiększonego zainte-resowania banków akcją kredytową w zakresie należności zakwalifikowanych do portfe-la detalicznego, należności zabezpieczonych hipoteką na nieruchomości mieszkalnej/ prze-znaczonej pod budowę domu, bądź też należności od przedsiębiorstw posiadających sku-teczną prawnie gwarancję podmiotu o wysokim ratingu. Relatywnie, z powodu wyższegokosztu alokowanego kapitału regulacyjnego, na atrakcyjności straci najprawdopodobniej

22 The New Basel Capital Accord, Basel Committee on Banking Supervision, kwiecień 2003, par. 45-47.23 Credit Default Swap.24 Credit-Linked Note.


dług polskiego rządu (nadziei należy upatrywać w tym, że znowelizowana Dyrektywaw sprawie adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych (CAD3)nie zlikwiduje wariantu pozwalającego zastosować do należności złotowych wobec pol-skiego rządu wagę 0%25, bądź członkowie UE będą wprost traktowani preferencyjnie –obie opcje wydają się jednak mało prawdopodobne). Trudno przypuszczać by mimo tobanki krajowe zrezygnowały z tej części rynku kapitałowego. Część kosztów związanychze wzrostem wymogu kapitałowego poniesie zapewne rząd, w postaci wyższego opro-centowania nowych emisji obligacji, ale można przypuszczać, że w głównej mierze po-wyższa sytuacja może dotknąć krajowe przedsiębiorstwa – z jednej strony w postaci wzrostuobciążeń fiskalnych, ale również poprzez wystąpienie efektu ich wypierania z rynku kre-dytowego; będą musiały pogodzić się z faktem większego kosztu alternatywnego ze stro-ny banku (nabycie długu rządowego) i przez to wyższymi marżami kredytowymi, co znówzwiększy ryzyko negatywnej selekcji. Najlepsze przedsiębiorstwa – jeżeli teza 2 jest praw-dziwa – nie odczują silnie tego efektu. Co więcej, będą kuszone przez zagraniczne banki,które – znów przy założeniu, że teza 2 jest prawdziwa – będą chciały dywersyfikowaćswoje portfele korporacyjne, zwiększając zaangażowanie w różnych regionach i bran-żach. Przedsiębiorstwa będą wypierane z rynku również przez podmioty sektora publicz-nego, zarówno te, które będą traktowane jak banki, jak i jednostki traktowane jak podmio-ty suwerenne.

Banki z krajów Europy Środkowo-Wschodniej staną w obliczu rosnących kosztówpozyskiwania środków od instytucji finansowych. W tej sytuacji bardzo cenna okaże sięstabilna baza depozytowa w postaci wkładów osób fizycznych lub przedsiębiorstw, będą-ca dużo tańszym źródłem refinansowania. Banki będą starały się ją utrzymać, dostrzega-jąc zalety stałej współpracy z dochodowymi klientami, nawet za cenę niższego oprocen-towania kredytów (co świadczyłoby do pewnego stopnia o prawdziwości tezy 2).

Na poziomie metody standardowej nie jesteśmy w stanie zweryfikować prawdziwo-ści tezy 3.

7.5.2. Preferencje uczestników rynku kredytowego w przypadku metody pomiaru

ryzyka kredytowego opartej na wewnętrznych ratingach (IRB)

Podążając za sukcesem Poprawki w sprawie ryzyka rynkowego z 1996 r.(jak rów-nież mając na uwadze znikomy stopień wrażliwości na ryzyko kredytowe regulacjiz 1988 r.), Komitet Bazylejski przygotował metodę adresowaną do banków posiadają-cych zaawansowane systemy wewnętrznego pomiaru ryzyka kredytowego (IRB-Advan-

ced-Approach) i banków, które dążą do wdrożenia takich systemów, a posiadają jużpewne podstawy, głównie w postaci sprawnych i wiarygodnych systemów ratingowych(IRB-Foundation-Approach). Nadzorca, wprowadzając i premiując możliwość liczeniawymogu kapitałowego w oparciu o indywidualny profil ryzyka banku nie tylko dostrze-ga potrzebę traktowania każdego banku indywidualnie, ale przede wszystkim wyraża

25 Waga ryzyka wobec należności od polskich podmiotów suwerennych, w tej wysokości, została do-puszczona przez GINB na potrzeby badania ilościowego QIS3.


zaufanie, że instytucje bankowe mogą być w stanie stworzyć sprawne systemy zarzą-dzania ryzykiem kredytowym i efektywnej alokacji kapitału. Wymaga to spełnienia przezbank określonych wymogów ilościowych w zakresie szacowania parametrów ryzyka,ale również określonych wymogów jakościowych, szczególnie w zakresie sprawnościprocesu kredytowego, spójnych i adekwatnych procedur, właściwej struktury organiza-cyjnej. Wdrożenie zaawansowanych modeli opartych na metodach numerycznychwymaga nie tylko dokumentacji metodologii i testów jej poprawności, ale również od-powiedniej komunikacji z kierownictwem i pozostałymi pracownikami banku zaanga-żowanymi w proces kredytowy.

Zwiększona kompleksowość kolejnych szczebli metody IRB powinna być – zgodniez intencją Komitetu Bazylejskiego – zrekompensowana niższymi wymogami kapitało-wymi, co powinno stanowić jeden z głównych bodźców jej wdrożenia.

Największą zmianą w porównaniu z metodą standardową stanowi uzależnienie wagryzyka od wartości następujących parametrów:


Rysunek 22.

Parametry ryzyka w metodzie IRB

Probability of default (PD) Loss Given Default (LGD)

Exposure at Default (EAD) Maturity (M)

W formule IRB - Foundation bank wykorzystuje wartości EAD, LGD i M określone przez

nadzór bankowy; w podejściu IRB -Advanced wszystkie cztery parametry szacowane sąwewnętrznie

Prawdopodobieństwo zajścia w ciąguroku zdarzenia niewykonaniazobowiązań ze strony klienta• zależy od indywidualnej charakterystykiklienta i cyklu koniunkturalnego• PD jest korygowany na podst. gwarancji iderywatów kredytów

Odsetek EAD którego nie uda się odzyskać nawypadek zajścia zdarzenia• rodzaj zaangażowania• rodzaj i wartość zabezpieczenia• koszt zaspokojenia się z przedmiotu zabezpie-czenia• potencjalna strata odsetek

Kwota kredytu, która stanowić będzie wykorzy-stanie w momencie zajścia zdarzenia niewyko-nania zobowiązań• poziom wykorzystania• rodzaj produktu• saldowanie pozycji bilansowych• współczynniki konwersji kredytu

Efektywny rezydualny termin rozliczenia• rodzaj produktu• deklarowany harmonogram spłaty• maksymalna wartość parametru wynosi 5(jeżeli okres pozostający do spłaty jest dłuższyniż 5 lat)

W formule IRB - Foundation bank wykorzystuje wartości EAD, LGD i M określone przez nadzór

bankowy; w podejściu IRB - Advanced wszystkie cztery parametry szacowane są wewnętrznie

Główną charakterystyką ryzyka kredytowego związanego z danym zaangażowaniemjest prawdopodobieństwo niewywiązania się dłużnika ze spłaty zobowiązań (Probability

of Default). Wartość tego parametru określa prawdopodobieństwo, z jakim w horyzonciejednego roku wystąpi strata kredytowa. Z punktu widzenia konieczności zapewnieniawarunków uczciwej konkurencji – jednego z celów, które przewodzą Nowej Umowie -niezwykle istotne jest zagwarantowanie wykorzystywania w skali międzynarodowej spójnej


dla wszystkich klas portfela kredytowego definicji zdarzenia niewykonania zobowiązań.26

Komitet Bazylejski określa zdarzenie niewykonania zobowiazań na poziomie klienta, tzn.istnieje konieczność reklasyfikacji wszystkich rachunków klienta do kategorii niewyko-nania zobowiązań, jeżeli jeden z rachunków znajduje się w takiej sytuacji (regulacja ta niemusi obowiązywać w przypadku należności regulacyjnego portfela detalicznego, gdzieniewykonanie zobowiązań określane jest na poziomie rachunku kredytowego).

Oszacowań parametru PD dokonuje się na podstawie wiarygodnych systemów ratin-gowych, które bazując na historycznych danych dotyczących stóp niewypłacalności okre-ślają związek między wybranymi wielkościami finansowymi i czynnikami jakościowy-mi, a skłonnością do niewypłacalności. System ratingowy powinien charakteryzować sięodpowiednią mocą statystyczną (predictive power), ale jednocześnie powinien być funk-cjonalny i praktyczny. Niezwykle istotnym wymogiem Komitetu Bazylejskiego, takżez perspektywy stopnia rozwoju zaawansowanych technik zintegrowanego zarządzaniaprzedsiębiorstwem bankowym wśród poszczególnych reprezentatntów polskiego sektorabankowego, jest zastosowanie systemów ratingowych dostarczających wartości użytychdo wyliczenia wagi ryzyka, przede wszystkim w codziennej praktyce zarządzania ryzy-kiem kredytowym, m.in. w procesie aprobowania zaangażowania kredytowego, ustalanialimitu kredytowego dla klienta, ceny kredytu, realizacji warunków umownych (covenants).Systemy ratingowe powinny mieć również zastosowanie dla celów wsparcia procesu za-rządzania przedsiębiorstwem bankowym.27

By być uprawnionym do stosowania metody IRB, bank powinien posiadać pięcioletnieszeregi czasowe historycznych wskaźników niewykonania zobowiązań, ale wymóg ten możebyć złagodzony poprzez wykorzystanie trzyletniego okresu przejściowego, począwszy oddnia wejścia w życie Nowej Umowy28 (najprawdopodobniej 1 stycznia 2007 r.).

By móc oszacować oczekiwaną stratę kredytową, oprócz znajomości prawdopodo-bieństwa wystąpienia tej straty, bank powinien posiadać informację dotyczącą wielko-ści zaangażowania kredytowego w momencie jej wystąpienia (EAD) oraz spodziewanej,wyrażonej procentowo, wielkości straty z ustanowionych zabezpieczeń kredytowych,jak i niezabezpieczonej części ekspozycji (LGD). Ponieważ wartości parametrów PDi EAD należy interpretować w horyzoncie jednorocznym, w przypadku kredytów o zróż-nicowanych terminach zapadalności wielkość straty należy przeskalować czynnikiemuwzględniającym średni rezydualny okres trwania transakcji; w tym celu wprowadzonoparametr M.

Bank zamierzający oszacować stratę nieoczekiwaną z posiadanego portfela kredyto-wego, powinien dodatkowo posiadać dane dotyczące co najmniej korelacji między po-szczególnymi aktywami tego portfela oraz zmienności (volatility) wartości parametrów

26 W przypadku ekspozycji portfela detalicznego i PSE, Komitet Bazylejski dopuszcza możliwośćwydłużenia przez lokalnego nadzorcę okresu przeterminowania należności z 90 do 180 dni, o ile można touzasadnić warunkami panującymi w danym kraju.

27 The New Basel Capital Accord, Basel Committee on Banking Supervision, kwiecień 2003, par. 406.28 Ibidem, par. 299.


PD i LGD. Estymacji, opartych o właściwy typ rozkładu zmiennej losowej, należy doko-nywać przy zadanym przedziale ufności.

Ponieważ uzyskanie wiarygodnych danych, umożliwiających szacowanie tych war-tości byłoby zbyt trudne w skali masowej, a w przypadku wielu systemów bankowychwręcz niemożliwe, Komitet Bazylejski umożliwił stosowanie metody IRB instytucjomkredytowym spełniającym wymogi ilościowe w zakresie parametru PD, stwarzając jed-nocześnie zachęty do szacowania pozostałych trzech parametrów. Zgodnie z najnowszy-mi ustaleniami, funkcje wag ryzyka zostały skalibrowane w celu pokrycia kapitałemregulacyjnym wyłącznie straty nieoczekiwanej. Komitet Bazylejski wprowadził jedno-cześnie wymóg dotyczący konieczności porównań oczekiwanej starty kredytowej z re-zerwami utworzonymi na ryzyko kredytowe.29

Podobnie jak w przypadku metody standardowej pomiaru ryzyka kredytowego, me-toda IRB także wyróżnia klasy należności: od podmiotów suwerennych, banków, przed-siębiorstw korporacyjnych (obejmującą również część średnich i małych przedsiębiorstworaz pięć podklas finansowania strukturalnego), należności detaliczne (wyróżniając m.in.podklasy finansowania nieruchomości detalicznych i kwalifikowanych należności deta-licznych o odnawialnym saldzie) oraz grupę ekspozycji kapitałowych, obejmującą nietylko udziały w przedsiębiorstwach, ale również instrumenty pochodne oparte na udzia-łach i instrumenty hybrydowe. Oprócz wspomnianych różnic w definicji zdarzenia nie-

Rysunek 23.

Referencyjna definicja niewywiązania się z zobowiązań


Jako zdarzenie niewywiązania się danego klienta z zobowiązań należ y rozumieć sytuację, w której spełnio-ny jest przynajmniej jeden z poniższych warunków:

Podmiot zalega ze spłatą długu więcej niż 90 dni. W przypadku limitów w rachunkach kredy-towych należność uważa się za przeterminowaną w momencie przekroczenia danego limitu

Bank spodziewa się, że nie odzyska od dłużnika w całości kapitału wraz z należnymi odset-kami i prowizjami bez zaspokajania się z zabezpieczeń

Wystąpił o zdarzenie straty kredytowej związane z jakimkolwiek zobowiązaniem dłużnika,takie jak spisanie, utworzenie rezerwy celowej lub restrukturyzacja trudnego kredytu obej-mująca umorzenie lub odroczenie spłaty istotnej kwoty kapitału, odsetek lub prowizji

Złożenie przez dłużnika wniosku o upadłość lub podobną ochronę wobec roszczeń wierzycieli

Sprzedaż należności wiązałaby się ze stratą

Bank zmienił metodę rozpoznawania odsetek z memoriałowej na kasową

29 Modifications to the capital treatment for expected and unexpected credit losses in the New BaselAccord, Basel Committee on Banking Supervision, 30 stycznia 2004. We wcześniejszych wersjach propo-zycji Nowej Umowy Kapitałowej wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka kredytowego kalibrowano w kierunkupokrycia straty oczekiwanej. Modyfikacja odpowiada praktyce bankowej; kapitał ekonomiczny utrzymy-wany jest na pokrycie straty nieoczekiwanej, zaś koszt straty oczekiwanej powinien zostać bezpośrednioumieszczony w cenie kredytu, proporcjonalnie do profilu ryzyka transakcji.


wykonania zobowiązań, nadzorcy bazylejscy, wyznaczając funkcje wag ryzyka określiliswoje preferencje odnośnie zapotrzebowania na kapitał poszczególnych segmentów dzia-łalności kredytowej w dwóch etapach tworzenia formuł adekwatności:

1) kalibracji parametru korelacji (R),

2) funkcji wag ryzyka.

Jedną z płaszczyzn kategoryzacji modeli ryzyka kredytowego jest liczba czynnikówryzyka i sposób ich ujęcia. Model, na podstawie którego sformułowano wzory wag ryzy-ka30 reprezentuje grupę modeli jednoczynnikowych, co oznacza, że indeks ryzyka po-szczególnego klienta jest opisywany przez dwie składowe – czynnik rynkowy i cechyidiosynkratyczne (specyficzne) klienta. W uproszczeniu można założyć, że rozkład pro-porcji wag między tymi dwoma składowymi zależy od parametru korelacji. ZałożeniaKomitetu Bazylejskiego dotyczące korelacji to przede wszystkim powiązanie wartościtego parametru z PD (w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw również z wielko-ścią rocznych przychodów31) oraz wyznaczenie przedziału możliwych wartości R dla po-szczególnych klas aktywów. Zależności te są zaprezentowane na rysunku 24:

30 Gordy Michael B., A Risk-Factor Model Foundation for Ratings-Based Bank Capital Rules, FederalReserve System, luty 2001.

31 W określonych przypadkach z wielkością aktywów przedsiębiorstwa.

Podmiotykorporacyjne/suwerenne/bankiŚrednie i małeprzedsiębiorstwa (np. przychód10 mln EUR)Finansowanie nieruchomościkomercyjnycho podwyższonym ryzyku

Kwalifikowane należnościo odnawialnym saldzie

Finansowanie nieruchomościmieszkalnych

Pozostałe należności detaliczne

Rysunek 24.

Wartości parametru korelacji (R)


0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16%

PD

R

Wartości krańcowe R

min.

max.

2%

17%

12%

24%

12%

30%

2%

11%

15%

15%

Przedsiębiorstwa/

podmioty suweren-

ne/ banki

Finansowanienieruchomościkomercyjnycho podwyższonymryzyku

Kwalifikowane na-leżności detaliczneo odnawialnymsaldzie

Finansowanienieruchomościmieszkalnych

Pozostałe należności

detaliczne

35%

30%

25%

20%

15%

10%

5%

0%0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16%

R

Wartości krańcowe R

PD

Przedsiębiorstwa

/ podmioty

suwerenne/ banki

Finansowanie nierucho-

mości komercyjnych

o podwyższonym ryzyku

Kwalifikowane należności

detaliczne o odnawialnym

saldzie

Finansowanie

nieruchomości

mieszkalnych

Pozostałe należności

detaliczne

min 12% 12% 2% 15% 2%

max 24% 30% 11% 15% 17%

W całej skali PD najniższą korelację przypisano kategorii segmentacyjnej kwalifiko-wanych należności detalicznych o odnawialnym saldzie, na którą składają się głównie


należności z tytułu limitów w rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz kartkredytowych osób fizycznych.

Funkcje wag ryzyka, niezbędne do wyliczenia wymogu kapitałowego w metodzieIRB, wykorzystują wartości parametrów prawdopodobieństwa niewykonania zobowią-zań, ekspozycji w momencie zajścia zdarzenia niewykonania zobowiązań, wskaźnika strat,efektywnego terminu rozliczenia oraz wspomnianego parametru R. W podejściu podsta-wowym IRB Nowa Umowa Kapitałowa określa arbitralne wartości parametrów EAD,LGD i M: wartość EAD jest określona jako suma aktualnego wykorzystania kredytowegoi ekwiwalentu zaangażowania bilansowego, będącego wynikiem mnożenia zaangażowa-nia pozabilansowego i określone przez nadzorców współczynników konwersji kredyto-wej, ponadto dla należności niedetalicznych LGD = 45% (75% w przypadku zobowiązańpodporządkowanych) a M = 2,5 (0,5 dla transakcji z przyrzeczeniem odkupu).

Znów nie sposób nie zauważyć, że preferencją nadzorców objęte zostały należności port-fela detalicznego, wobec których nie ma zastosowania również korekta z tytułu terminówpozostających do zapadalności, co jest korzystne zwłaszcza w przypadku wieloletnich kredy-tów mieszkaniowych (mnożnik T, przy M = 2,5, przybiera w zależności od wartości parametruPD wielkości z przedziału od 1 do 2,4 – jest neutralny, bądź powiększa wymóg kapitałowy).

Omówiona powyżej sytuacja nie jest niestety jednoznaczna. Bank stosujący metodę za-awansowaną IRB zmuszony jest do stosowania własnych szacunków LGD; poprzez kosztow-ne obserwacje bezpośrednich odzysków z poszczególnych zabezpieczeń i niezabezpieczonejczęści kredytu, lub za pomocą mniej efektywnej metody top-down, w przypadku której strata

Rysunek 25.

Wyliczenie wymogów kapitałowych w IRB


1. Przedsiębiorstwa (włącznie z finansowaniem projektów inwestycyjnych), podmiotysuwerenne, banki

2a. Finansowanie nieruchomości mieszkalnych

2b. Kwalifikowane obrotowe należności detaliczne

2c. Pozostałe należności detaliczne

Kapitał regulacyjny wymagany na daną transakcję = EAD * K

Waga ryzyka (RW) = K *12,5

2

2

))ln(05478,011852,0(5,11

))ln(05478,011852,0()5,2(1

PD

PDMT

⋅−⋅−

⋅−⋅−+

=

N() – dystrybuanta standaryzowanej normalnej zmiennej losowej

G() - odwrotność dystrybuanty zmiennej losowej

( )

−

⋅

−+⋅

−⋅= PDG

R

RPDG

RNLGDK )999,0(

11

1

( )

−

⋅

−+⋅

−⋅⋅= PDG

R

RPDG

RNTLGDK )999,0(

11

1

1 + (M - 2,5) · (0,11852 - 0,05487 · ln(PD))2

1 - 1,5 · (0,11852 - 0,05487 · ln(PD))2T =


oczekiwana, wyliczona na bazie obserwacji historycznych, dekomponowana jest na poszcze-gólne podportfele z wykorzystaniem przedziałów wartości parametru PD oraz wielkości tychpodportfeli. Praktyka bankowa w zdecydowanej większości krajów wskazuje na niższe wskaź-niki odzysków z ekspozycji detalicznych niż korporacyjnych, przy czym należy pamiętać, żeekspozycje określone jako kwalifikowane należności detaliczne o odnawialnym saldzie są z za-łożenia niezabezpieczone, a zaspokojenie się z zabezpieczenia kredytowego ustanowionegow formie hipoteki na nieruchomości mieszkalnej jest, z przyczyn społecznych, często utrud-nione lub wprost niemożliwe.32 Kolejną istotną kwestią jest generalnie niższy stopień wy-kształcenia funkcji zarządzania zabezpieczeniami w przypadku bankowości detalicznej, czę-sto powodowany nieopłacalnością dokonywania szczegółowych przeglądów zabezpieczeń.Także Nowa Umowa Kapitałowa, nakładając kompleksowe wymagania dotyczące zarządza-nia zabezpieczeniami i szacowania odzysku z ekspozycji kredytowych, większą wagę przy-wiązuje do zakresu kompetencji bankowości korporacyjnej.

Raczej trudno oczekiwać, by oszacowany wewnętrznie LGD w przypadku należnościdetalicznych był niższy niż 45%, czyli wartość stosowana w metodzie podstawowej IRBdla podmiotów suwerennych, banków, podmiotów korporacyjnych oraz mniejszych przed-siębiorstw, traktowanych na potrzeby wymogu kapitałowego jak klienci korporacyjni. Trud-no się spodziewać, by jego wartość miała też znacznie odbiegać od stóp dyskonta ofero-wanych przez firmy windykacyjne skupujące wierzytelności detaliczne.

Analizę zmian preferencji banku posiadającego pozwolenie na wyliczenie wymogukapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego zilustrowano na rysunku 27:

Gdybyśmy założyli, że suma dochodu odsetkowego i prowizyjnego uzyskanego z 300 złzaangażowanych w działalność detaliczną była równa wielkości dochodu zrealizowanegona transakcji z przedsiębiorstwem, skłonni bylibyśmy do stwierdzenia, że – przyjmując słusz-ność tezy 1 – bank preferowałby zwiększenie zaangażowania kredytowego w segmencieklienta detalicznego. Działalność ta absorbuje mniej funduszy własnych, w związku z czymbank posiada możliwość prowadzenia akcji kredytowej w szerszym zasięgu, podnoszącprzez to osiągany przychód. Ponadto, istniejąca wprzypadku portfela detalicznego możli-wość stosowania 180-dniowego okresu krytycznego, po którym następuje reklasyfikacjanależności do kategorii niewykonania zobowiązań, oraz możliwość przekwalifikowaniapojedynczej transakcji, a nie wszystkich ekspozycji kredytowych, skutkowałaby zapewneniższymi kosztami rezerw na ryzyko kredytowe w przypadku tego portfela.33

32 Warto mieć na uwadze panujące w poszczególnych krajach różnice uwarunkowań prawnych docho-dzenia roszczeń; w tym niezwykle istotny (pozytywny) efekt prawa o upadłości konsumenckiej, wdrożonejza przykładem USA m.in. w wielu krajach Europy Zachodniej, czy też zakaz eksmisji „na bruk”, ogranicza-jący możliwość skutecznej windykacji należności.

33 Pewnym zaburzeniem tego obrazu są różnice w przepisach dotyczących tworzenia rezerw celowych,rezerwy ogólnej i ewentualnych korzyści podatkowych z tym związanych. W Polsce, np. wszystkie należ-ności detaliczne (z wyjątkiem zabezpieczonych hipoteką w kwocie dwukrotnie przewyższającej istniejącezaangażowanie) obsługiwane terminowo obciążone są obowiązkiem tworzenia rezerwy celowej w wyso-kości 1,5%.


W praktyce jednak dochody na transakcjach z klientami detalicznymi i klientami kor-poracyjnymi różnią się. Jeszcze większe różnice tkwią w potencjale dochodowości tkwią-cym w pielęgnowaniu relacji z klientem. Rozliczanie transakcji dokonywanych przezdużych klientów korporacyjnych i podmioty sektora publicznego (PSE), otwieranie limi-tów transakcji rynku pieniężnego bądź emisji papierów wartościowych, zawieranie w ichimieniu transakcji wymiany walut, konstruowanie oferty zabezpieczania ryzyka finanso-wego, doradztwo finansowe w dziedzinie zarządzania ryzykiem bądź gotówką - to przy-kładowa oferta, którą spotyka przedsiębiorstwo starające się o kredyt w banku. Jeżeli jest

Rysunek 26.

Analiza preferencji w metodzie IRB



Janina Kowalska otrzymała z Kurpiowskiego Banku Regionalnego S.A. kredyt hipoteczny wwysokości 100 zł. Na podstawie oceny wiarygodności kredytowej za pomocą wewnętrznegosystemu scoringowego pani Kowalskiej przyporządkowano wielkość prawdopodobieństwaniewykonania zobowiązań PD=2%. Bank stosuje również rating transakcji, na podstawiektórego oszacował wartość LGD = 65%. Cała kwota kredytu została natychmiastprzekazana na konto zbywcy nieruchomości.

• Wartość parametru korelacji R = 15%• Wysokość wymogu kapitałowego: K = 100 zł * 10,16% = 10,16 zł

Pani Janina posiada również limit do karty kredytowej, także w wysokości 100 zł. Aktualnewykorzystanie kredytowe sięga 30 zł, ale Bank, posiadając historyczne dane dotycząceparametru EAD, szacuje, iż w przypadku zajścia zdarzenia niewykonania zobowiązań zestrony osób z wyższym wykształceniem mieszkającym w mieście wielkości tego, w którympani dr Kowalska właśnie kupiła mieszkanie, zaangażowanie wzrośnie do momentu zajściatego zdarzenia o 20% dostępnego limitu. Bank szacuje LGD na poziomie 85%.

• Wartość parametru korelacji R = 5,31%• Wysokość wymogu kapitałowego:

K = [30 zł + (100 zł –30 zł)*20%] * 5,44% = 2,39Chcąc skorzystać z ostatniego roku obowiązywania podatkowej ulgi remontowobudowlanej,pani Janina zaciągnęła ratalny kredyt w wysokości 100 zł, przeznaczony naremont mieszkania. Wykorzystane zostało 100 zł, a bank szacuje LGD na poziomie 80%.

• Wartość parametru korelacji R = 9,46%• Wysokość wymogu kapitałowego:

K = 100 zł * 8,25% = 8,25 złSuma wymogów kapitałowych wynosi 20,80 zł.

1

2

3

Spółka Perła S.A. otrzymała z Kurpiowskiego Banku Regionalnego S.A. niezabezpieczonykredyt obrotowy w wysokości 300 zł. Bank oszacował wielkość prawdopodobieństwaniewykonania zobowiązań na poziomie PD=2%. Bank spełnia wymogi minimalnestosowania metody podstawowej IRB pomiaru ryzyka kredytowego i posiada stosownezezwolenie GINB.Aktualne zaangażowanie wynosi 240 złLGD = 45%M= 2,5 rokuPrzychody spółki w skali roku wynoszą 15 mln EUR.

• Wartość parametru korelacji R =13,30%• Wysokość wymogu kapitałowego: [240 zł + (300 zł – 240 zł)*75%] * 7,55% = 21,52

Mimo gorszych wartości wskaźników LGD w przypadku należności od pani Kowalskiej, Bankutrzymuje mniej kapitału regulacyjnego w związku z jej transakcjami (20,80 zł), niż wprzypadku należności od średniej wielkości przedsiębiorstwa Perła S.A. (21,52 zł)

W przykładzie nie uwzględniono ewentualnych korzyści z umów saldowania należnościbilansowych. Nie uwzględniono wysokości marż kredytowych, jak również stronydochodowej związanej z utrzymaniem depozytów i lokat przez klienta, transakcji wymianywalut czy też rozliczeń dokonywanych przez rachunek klienta.Przy uwzględnieniu tych warunków mogłoby się okazać, że transakcja z firmą Perła S.A. jestbardziej dochodowa niż kredyty udzielone pani Kowalskiej.

1

Analiza preferencji w metodzie IRB (1)

Analiza preferencji w metodzie IRB (2)


to oferta dobrze dopasowana do jego potrzeb, instytucja kredytowa będzie w stanie od-nieść w sumie relatywnie większy dochód. W takim przypadku zmiana wielkości wymo-gu kapitałowego (o ile nie zakłóci znacznie istniejącej struktury) może mieć znaczeniedrugorzędne, co świadczyłoby o prawdopodobnej wyższości tezy 2 nad tezą 1. Podobnetendencje, choć w nieporównywalnej skali, stają się już widoczne także w obszarze ban-kowości detalicznej.34

W przypadku segmentów objętych jedną formułą wag ryzyka dla należności od pod-miotów korporacyjnych, najkorzystniej traktowane są należności od podmiotów suwe-rennych (dzięki zniesieniu dolnego ograniczenia min.PD=0,03%) oraz średnie i małe przed-siębiorstwa (poprzez korektę wartości parametru korelacji z tytułu wielkości rocznychprzychodów). Należności wobec banków są – pod względem konstrukcji funkcji wagryzyka – traktowane identycznie jak przedsiębiorstwa korporacyjne, co stanowi wyraźnąróżnicę w stosunku do metody standardowej pomiaru ryzyka kredytowego, gdzie przed-siębiorstwo i bank posiadające taki sam rating, w przedziale ocen między B+ a B- trakto-wane są odmiennie (zakładając wariant drugi wag ryzyka należności od banków).

Należy zwrócić szczególną uwagę, iż w przypadku wykorzystywania metody zaawan-sowanej IRB, banki mogą stosować m.in. własne oszacowania parametru LGD, którymoże mieć istotny wpływ na ostateczną wielkość wagi ryzyka.

Niestety, również w przypadku metody IRB, należności wobec polskich banków będąnajprawdopodobniej obarczone większymi wagami ryzyka niż to jest obecnie, co w uję-ciu średnim oznaczać będzie wyższe koszty refinansowania instytucji kredytowych. Na-leży jednak zwrócić uwagę, iż w przypadku metody IRB, każdy bank będzie sam szaco-wał prawdopodobieństwo niewypłacalności kontrahenta, i choć wątpliwe jest, by jegowartości miały znacznie odbiegać od wielkości prawdopodobieństwa wynikającego z ra-tingu zewnętrznego, należy się spodziewać większego zróżnicowania ocen wiarygodno-ści kredytowej (co i tak ma miejsce na rynku). Z tej perspektywy banki posiadające solid-ne fundamenty działalności, m.in. w postaci zdrowego portfela kredytowego, będą mogłyliczyć na odzwierciedlenie przewagi konkurencyjnej również w wymogu kapitałowym.

Uzależnienie wag ryzyka od wielkości prawdopodobieństwa niewykonania zobo-wiązań (zmienna opisująca w największym stopniu funkcję wag ryzyka) stanowi jedno-znaczny bodziec do relatywnego zwiększenia zaangażowania kredytowego wobecpodmiotów o lepszej zdolności kredytowej, kosztem ograniczenia akcji kredytowej zwią-zanej z wyższym ryzykiem, względnie pobierania wyższych marż kredytowych od klien-tów o niższej zdolności kredytowej. Oba efekty przyczyniają się do poprawy jakościportfela kredytowego, dalszej redukcji wymogu kapitałowego i na tej podstawie do roz-szerzania akcji kredytowej, zgodnie z wymienionymi powyżej zasadami. Zakładamy(a zgodziliśmy się już nie tylko ze słusznością co do zasady tezy 1, ale również tezy 2),że ten klarowny obraz może być nieco zaburzony poprzez strategię zarządzania relacją

34 Zjawiskiem zyskującym w ostatnich latach na znaczeniu w polskiej bankowości stał się rozwój usługtypu private banking lub personal finance, rezultującym przeniesieniem na grunt bankowości detalicznejdobrych doświadczeń kompleksowej współpracy z klientami korporacyjnymi.


z klientem oraz dochodowością liczoną na poziomie sumy wszystkich produktów. MetodaIRB pozwala jednak na szersze spojrzenie: jak zachowa się bank, gdy ryzyko szacowa-ne wewnętrznie będzie niższe niż wynikające z ceny rynkowej długu klienta? Rozwójwewnętrznych metod pomiaru ryzyka kredytowego pozwala na obserwację i wykorzy-stywanie efektów portfelowych. W uproszczeniu możemy mówić o dywersyfikacji ry-zyka.

Bank posiadający portfel kredytowy zróżnicowany pod względem branż gospodarkiinaczej wycenia ryzyko nowego wniosku kredytowego np. przedsiębiorstwa przemysłuwłókienniczego niż inna instytucja kredytowa, która posiada relatywnie wysoką koncen-trację zaangażowania w tej branży. Wynika to z założenia, że w przypadku problemów tejbranży nie będzie on narażony na stratę zbyt dużej ekspozycji, a co więcej – w wynikutych perturbacji może niekiedy dostrzec poprawę jakości należności wobec przedstawi-cieli innych gałęzi gospodarki.

Z matematycznego punktu widzenia, dywersyfikacja portfela sprawia, iż wartość nie-oczekiwanej straty kredytowej z portfela jest mniejsza niż suma wartości strat nieoczeki-wanych z tytułu poszczególnych zaangażowań liczonych osobno.

Jednym z głównych punktów krytyki Umowy Kapitałowej z 1988 r. był brak zróż-nicowania wymogu kapitałowego w zależności od ryzyka niewykonania zobowiązań,który doprowadził do sekurytyzacji aktywów lepszej jakości i pozostawienie w bilan-sie banku transakcji z klientami o niższej wiarygodności kredytowej. Obecne propozy-cje, oparte na silnym zróżnicowaniu wymogu kapitałowego w zależności od prawdopo-

Źródło: The New Basel Capital Accord BCBS 2003

0

50

100

150

200

250

300

350

400

0,01% 2,01% 4,01% 6,01% 8,01% 10,01% 12,01% 14,01% 16,01% 18,01% PD

RW

Należności od banków/ metoda standardowa

należności

korporacyjne/ metoda standardowa

należności od banków

i klientów korporacyjnych / metoda IRB

Należności inne niż wynikające z transakcji typu repo od polskich banków oceniane za pomocą metody podstawowej IRB otrzymują większe wagi ryzyka (ok.60%) niż gdyby były oceniane na podstawie metody standardowej (50%)

Należności wynikające z transakcji typu repo otrzymałyby wg metody

podstawowej IRB wagę ryzyka ok.40%. Jeżeli mają termin zapadalności do 3 m-cy i są denominowane w złotych, otrzymałyby wagę ryzyka 20% wg metody standardowej.

Rysunek 27.

Należności od banków i klientów korporacyjnych


400

350

300

250

200

150

100

50

0

RW

Należności od banków/ metodastandardowa

Należności korporacyjne/metoda standardowa

Należności od banków iklientów korporacyjnych /metoda IRB

0,01% 2,01% 4,01% 6,01% 8,01% 10,01%12,01%14,01%16,01%18,01%PD

- waga ryzyka


dobieństwa niewykonania zobowiązań nie tylko eliminują ten efekt, ale wręcz zachęca-ją banki do arbitrażu innej natury – poszukiwanie na rynku klientów, których ryzykojest przez rynek wyceniane wyżej (co oznacza wyższą marżę kredytową) niż wewnętrz-ny model banku.35 Pomimo konieczności alokacji relatywnie wyższej ilości kapitałuregulacyjnego, bank realizuje w ten sposób wyższy dochód przy relatywnie niższymryzyku kredytowym (potwierdzenie słuszności tezy 3). Niezbędnym warunkiem wyko-rzystania możliwości stwarzanych przez ten typ arbitrażu jest posiadanie wewnętrzne-go modelu ryzyka kredytowego, który faktycznie umożliwiłby weryfikację stopnia ade-kwatności formuł wag ryzyka wykorzystywanych przez metodę IRB do ryzyka danegobanku.

Uzależnienie wymogu kapitałowego od wewnętrznych i zewnętrznych ocen ratingo-wych, oprócz wymienionych wyżej zalet, posiada jedną nieuniknioną wadę: naraża bankna działanie negatywnych efektów cyklu koniunkturalnego.

Istnieje wręcz obawa, że sektor bankowy, w którym przeważająca część bankówstosowałaby metodę IRB, mógłby się stać akceleratorem amplitudy cyklu koniunktu-ralnego.

W przypadku spowolnienia gospodarczego banki będą zmuszone utrzymywać więcejkapitału w związku z pogarszaniem się ratingów klientów, hamować akcję kredytowąoraz sprzedawać aktywa. Rosnący koszt utrzymywania kapitału będzie powodował wzrostceny kredytu ograniczając jego dostępność i w konsekwencji pogłębi trudną sytuację go-spodarczą. Świadomość tego problemu oznacza jednocześnie wielkie wyzwanie stojąceprzed bankami – muszą one świadomie zarządzać apetytem na ryzyko. Także z tego po-wodu nadzór bankowy szeroko rozbudował zagadnienia procesu nadzorczego, przykła-dając jednocześnie dużą wagę do przejrzystości polityki kredytowej i procedur wewnętrz-nych, strategii utrzymania adekwatności kapitału, czy też zaangażowania kierownictwabanku w proces zarządzania ryzykiem kredytowym.

Konstrukcja funkcji wag ryzyka, za pomocą parametru korelacji, zakłada mniejsząwrażliwość na efekt cyklu koniunkturalnego należności detalicznych niż korporacyjnych.Wolny od tego efektu jest jedynie, w przypadku zastosowania metody standardowej, wy-móg kapitałowy z tytułu aktywów zaliczonych jako należności detaliczne i należnościwobec osób fizycznych zabezpieczone hipoteką na nieruchomości mieszkalnej lub prze-znaczonej pod budowę domu. 36

35 Pomijamy w tym miejscu zagadnienie ryzyka modelu.36 W naturalny sposób znaczenie zjawiska procykliczności powinno się zmniejszyć na skutek spodzie-

wanej rekalibracji wymogów kapitałowych z celu pokrycia jedynie nieoczekiwanej straty kredytowej.


7.5.3. Ryzyko operacyjne

Definicja Komitetu Bazylejskiego przedstawia ryzyko operacyjne jako zagrożeniewystąpieniem bezpośredniej lub pośredniej straty wynikającej z niewłaściwych lub za-wodnych procesów, negatywnego działania ludzi lub realizacji zdarzeń zewnętrznych.Definicja ta obejmuje również ryzyko prawne, a nie uwzględnia ryzyka strategicznegoi ryzyka reputacji.

Włączenie wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego ma na celu nie tylesamo zabezpieczenie banku przed stratami wynikającymi z błędnych działań ludzi i syste-mów (integralną cechą ryzyka operacyjnego jest sporadyczne występowanie olbrzymichstrat, do pokrycia których nawet cały kapitał banku mógłby się okazać niewystarczający),ile zwrócenie uwagi na wielką wagę tego zagadnienia. Potwierdzeniem tej koncepcji jestkształt najprostszej metody pomiaru tej kategorii ryzyka: metody podstawowego wskaźni-ka, według której banki powinny utrzymywać kapitał z tytułu ryzyka operacyjnego równyustalonemu procentowi wyniku brutto. Propozycje dotyczące wielkości tego wskaźnikawskazują obecnie na poziom 15%. Kalkulacja wymogu kapitałowego w odniesieniu do takzagregowanej pozycji, jaką jest dochód brutto, stanowi raczej niskiej jakości bodziec dobardziej wyrafinowanego zarządzania ryzykiem. Metoda podstawowego wskaźnika jest przy-kładem tradycyjnego podejścia typu top-down, podczas, gdy dwie kolejne propozycje sąbardziej elastyczne, a nawet uzależnione od charakterystyki pojedynczej transakcji.37

Metoda standardowa nakazuje podzielenie działalności operacyjnej banku na osiemobszarów, którym przyporządkowane są wartości parametru ß. Jest to również metoda

M etoda IR B silnie ró•nicuje w ym óg kapita•ow y w zale•no•ci od w ie lko•ci PD , ujaw niaj•c du•ypotencja• procykliczno•ci

W ym óg kapita•ow y z tytu•u nale•no•ci detalicznych jest - w przypadku w yboru m etodystandardow ej – w olny od bezpo•redniego w p•yw u efektu procykliczno•ci

0

100

200

300

400

500

600

0,03% 1,63% 3,23% 4,83% 6,43% 8,03% 9,63% 11,23%

P D

R W

Kw alifikow ane nale•no•ci oodnaw ialnym saldzie/ m etodaIRB

Finansow anie nieruchom o•cim ieszkalnych/ m etoda IRB

Pozosta•e nale•no•ci detaliczne/ m etoda IRB

Kredyty detaliczne zabezp.H ipotek• / m etodastandardow a

N ale•no•ci detaliczne/ m etodastandardow a

Metoda IRB silnie różnicuje wymóg kapitałowy w zależności od wielkości PD, ujawniając duży

potencjał procykliczności

Wymóg kapitałowy z tytułu należności detalicznych jest – w przypadku wyboru metody

standardowej – wolny od bezpośredniego wpływu efektu procykliczności

Należności detaliczne/ metodastandardowa

Kredyty detaliczne zabezp.hipoteką / metoda standardowa

Pozostałe należności detaliczne/ metoda IRB

Finansowanie nieruchomościmieszkalnych/ metoda IRB

Kwalifikowane należności o odnawial-nym saldzie/ metoda IRB

600

500

400

300

200

100

0

RW

0,03% 1,63% 2,23% 4,83% 6,43% 8,03% 9,63% 11,23%PD

Rysunek 28.

Należności detaliczne


37 Leski J., The New Basel Capital Accord – Operational Risk, American Investor, 2001, s. 13.

- waga ryzyka


Rysunek 29.

Metoda standardowa pomiaru ryzyka operacyjnego

prosta, oparta na arbitralnie przyjętych wagach, które odnoszone są do mało elastycznejwielkości przychodów brutto.

Godnym uwagi jest fakt, iż wymogiem kapitałowym zostały obciążone również ob-szary, które do tej pory nie były włączone w zagadnienia metodologii adekwatności kapi-tałowej. Należy się spodziewać zmian w wewnętrznej alokacji kapitału regulacyjnego docentrów zysku poszczególnych banków, co skutkować będzie zapewne zmianą dochodo-wości niektórych produktów.

Widoczne są również preferencje nadzorców w kierunku bankowości detalicznej;parametr $ przyjmuje wartość 12%, wobec np. 15% w przypadku bankowości korpora-cyjnej i 18% w przypadku działalności skarbowej.

Komitet Bazylejski zarysował również kształt metody pomiaru ryzyka operacyjnegoopartej na wewnętrznym pomiarze strat (AMA). W obecnie obowiązującym dokumenciekonsultacyjnym nie podano, w jaki sposób należy szacować stratę oczekiwanąi nieoczekiwaną, uzasadniając to dużą liczbą rozwijanych obecnie koncepcji wewnętrz-nego pomiaru ryzyka operacyjnego, Jednocześnie, Komitet nie zaznaczył, czy w osta-tecznym kształcie Nowej Umowy Kapitałowej poda za przykładem metody IRB pewneparametry strat, które będą podlegały szacowaniu.

Wyrażono intencję, że zastosowanie coraz bardziej zaawansowanych metod pomiaruryzyka operacyjnego będzie się wiązać z relatywnie niższymi wymogami kapitałowymi.

Gii – wielkość średniorocznego dochodu brutto za okres ostatnich trze

operacyjnym i

Obszar operacyjnyWartość

1 Bankowość inwestycyjna w zakresie finansowania i sprzedaży 18%

2 Handel i sprzedaż ( trankakcje skarbowe) 18%

3 Bankowość detaliczna 12%

4 Bankowość korporacyjna 15%

5 Płatności i rozliczenia 18%

6 Usługi agencyjne 15%

7 Zarządzanie portfelem klienta 12%

8 Pośrednictwo detaliczne 12%

iβi

β

∑=

×=

8

1i

iiTSAGIK β

Gii – wielkość średniorocznego dochodu brutto za okres ostatnich trzech lat w obszarze operacyjnym i



7.6. Nadzór bankowy i dyscyplina rynkowa

Filar 2 Nowej Umowy Kapitałowej reguluje proces nadzorczy i obowiązki bankumające na celu zapewnienie odpowiedniego wyposażenia banków w kapitał regulacyjny.Z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa rynku depozytowo-kredytowego najistot-niejszymi kwestiami wydają się być: zapewnienie przez bank strategii utrzymania ade-kwatnego poziomu kapitału oraz instrumentarium pozostające w gestii nadzoru bankowe-go na wypadek zagrożenia adekwatności kapitałowej instytucji kredytowej.

Bank powinien posiadać aktualne dane dotyczące stopnia wyposażenia w funduszewłasne, środki ich pochodzenia oraz projekcję rozwoju tych wielkości, przy uwzględnie-niu czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Od dokładności tych danych zależeć bę-dzie m.in. bezpieczeństwo sektora bankowego w okresie dekoniunktury. W razie wystą-pienia problemów dotyczących adekwatności kapitałowej jednostki nadzoru bankowegomają prawo m.in. zintensyfikować monitoring działalności banku, ograniczyć wypłatydywidendy, zażądać przedstawienia przez kierownictwo planu odtworzenia adekwatnościkapitałowej, a w warunkach skrajnych nakazać pozyskanie dodatkowego kapitału.

Stopień szczegółowości dokumentacji, oraz zakres konsultacji z organami nadzorubankowego zależy od stosowanej metody pomiaru ryzyka kredytowego i ryzyka opera-cyjnego. Struktura wymogów zawartych w ramach filaru 2 wprowadza nową jakośćnadzoru bankowego w przypadku wyboru przez instytucję kredytową metodzaawansowanych. W procesie nadzorczym wyraźnie zyskuje na znaczeniu faza konsul-tacji z nadzorcą. W tym kontekście mówi się też często o „indywidualizacji nadzoru”.Zjawisko to, na tak szeroką skalę, stanowić będzie novum nie tylko w Polsce. Możnanatomiast przyjąć, że instrumentarium zastrzeżone dla nadzoru bankowego w przypad-ku wystąpienia opisanych powyżej sytuacji krytycznych, nie różni się zasadniczo odśrodków zarezerwowanych dla Komisji Nadzoru Bankowego w obowiązującym kształ-cie ustawy Prawo bankowe (art. 138).

Z perspektywy banków działających w Polsce niezwykle istotne jest, które ciało nad-zorcze będzie sprawować nad nimi kontrolę. W następstwie wejścia Polski do grona państwUnii Europejskiej i stosownej nowelizacji polskiego prawa bankowego obowiązuje u nastzw. reguła jednolitego paszportu (single passport), zgodnie z którą instytucja finansowapodlegająca właściwemu organowi nadzoru w kraju pochodzenia, nie musi wnioskowaćo uzyskanie adekwatnych zezwoleń w żadnym z pozostałych krajów UE, w którym za-mierza prowadzić działalność. W praktyce oznacza to, iż oddziały zagranicznych instytu-cji, wykonujące czynności bankowe na terenie Polski mogą podlegać nadzorowi w krajupochodzenia centrali, będąc jednocześnie wyjętymi spod jurysdykcji KNB.38 Taka sytu-acja sprzyja tzw. „konkurencji nadzorów”, czyli zjawisku polegającym na odchodzeniuprzez organy nadzoru w poszczególnych państwach od restrykcyjnych rozwiązań, w celuutrzymania banków w swojej jurysdykcji (powstrzymanie procesu przekształcania samo-

38 Obecnie, w polskim sektorze bankowym działa 1 oddział zagranicznego banku. (por. Sytuacja finan-sowa banków w okresie styczeń-wrzesień 2003 r. Synteza., NBP, Warszawa, grudzień 2003).


dzielnych podmiotów w oddziały z jednoczesną zachętą do przekształcania przez bankikrajowe swoich zagranicznych spółek w oddziały). Kolejną istotną kwestią, z uwagi nastrukturę właścicielską największych polskich banków, jest określenie organu nadzoruwłaściwego do zaaprobowania wdrożenia i walidacji wewnętrznych modeli. Komitet Ba-zylejski, określając zakres stosowania Nowej Umowy Kapitałowej zakłada, że wymogi tepowinny zostać spełnione na poziomie grupy bankowej, ale filar 2 nie rozgranicza zadańnadzoru w kraju centrali grupy i nadzoru w krajach, gdzie grupa bankowa posiada pod-mioty zależne. Teoretycznie możliwe pominięcie w tym procesie konieczności akceptacjimodelu na poziomie kraju mogłoby rodzić dwojakie skutki: tendencję do przenoszeniafunkcji zarządzania portfelem kredytowym (i de facto funkcji zarządzania kapitałem ban-kowym) do centrali zagranicznej oraz, w efekcie tego zjawiska, wyeksponowanie krajo-wej instytucji na ryzyko nieadekwatności stosowanego modelu. Szczegółowe rozwiąza-nia w tym zakresie leżą w gestii Komisji Europejskiej.

Ostatnim filarem, na którym oparto projekt Nowej Umowy Kapitałowej jest mecha-nizm dyscypliny rynkowej. Warunkiem koniecznym sprawności jego działania jest prze-kazywanie przez bank rzetelnych i spójnych informacji m.in. na temat struktury kapitału,adekwatności kapitałowej oraz stopnia wyeksponowania na ryzyko kredytowe, rynkowe,operacyjne, względnie ryzyko stopy procentowej księgi bankowej. Efektywne działaniedyscypliny rynkowej powinno zaowocować następującymi konsekwencjami:

• zapewnienie warunków uczciwej konkurencji instytucji kredytowych działającychw skali międzynarodowej,

• informowanie klientów i inwestorów banku o sytuacji banku,

• wczesne zidentyfikowanie symptomów zjawiska go-for-broke.

Sprawozdawczość obowiązkowa zyskuje na znaczeniu szczególnie w sytuacji funk-cjonowania wielu banków w nieprzejrzystych strukturach holdingów finansowych. Sprzyjato realizacji kreatywnej księgowości polegającej na sztucznym podwyższaniu bazy kapi-tałowej poprzez wzajemne udziały lub przenoszeniu konsekwencji trudności ekonomicz-nych na niektóre spółki holdingu. W takich uwarunkowaniach często dochodzi do nakła-dania się ryzyka działalności finansowej i niefinansowej. Komitet Bazylejski konstruującwymogi w zakresie raportów oparł się na założeniu, że klienci banku powinni wiedziećo zakresie stosowania Nowej Umowy Kapitałowej i konsolidacji sprawozdań.

Należy zwrócić uwagę na elastyczność regulacji dotyczących filaru 3. Komitet Bazy-lejski dopuszcza ograniczenie zakresu proponowanej sprawozdawczości, w przypadkugdy krajowe przepisy (np. ustawa Prawo bankowe, Ustawa o rachunkowości, Prawo o pu-blicznym obrocie papierami wartościowymi) nakazują węższy zakres raportów obowiąz-kowych. Jeżeli krajowe przepisy określają szerszy zakres raportów działalności bankówniż struktura zaproponowana w Nowej Umowie Kapitałowej, banki powinny pozostaćprzy dotychczasowym kształcie sprawozdawczości obowiązkowej.

Działalność nie objęta sprawozdawczością obowiązkową nie musi też podlegać ko-nieczności weryfikacji przez niezależnego audytora.


Godnym uwagi jest również fakt zaangażowania Komitetu Bazylejskiego w proceskonsultacyjny zmian w międzynarodowych standardach rachunkowości (IAS), które za-czną obowiązywać na terenie Unii Europejskiej od 1 stycznia 2005 r.

7.7. Podsumowanie

Dokonując analizy propozycji Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej należy miećna uwadze, że jej ostateczny kształt39, a tym bardziej w mającej powstać na jej baziekolejnej nowelizacji Dyrektywy w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwestycyj-nych i instytucji kredytowych może odbiegać od postanowień zawartych w obecnie oma-wianych dokumentach konsultacyjnych.

Gdyby jednak NUK miała wejść w życie w obecnej postaci, stanowiłaby dla polskie-go systemu bankowego ogromne wyzwanie tak w ujęciu ilościowym, jak i jakościowym.Najprawdopodobniej, bez względu na wybór metody pomiaru ryzyka kredytowego, doj-dzie do wzrostu wymogu kapitałowego z tytułu należności wobec rządu centralnego, in-stytucji kredytowych, podmiotów sektora publicznego.

W przypadku banków, relatywną przewagę osiągną instytucje z udziałem kapitałuzagranicznego, posiadające większą możliwość pozyskania gwarancji swoich zobowią-zań przez zagraniczne podmioty korporacyjne o wysokim ratingu (bezpośrednie gwaran-cje spółek-matek mogą nie być honorowane ze względu na istotną korelację między kon-dycją dłużnika i gwaranta). W metodzie standardowej, ze względu na znikomą liczbępodmiotów korporacyjnych posiadających ratingi zewnętrzne, wymóg kapitałowy z tytu-łu ryzyka kredytowego powinien utrzymać się na podobnym lub nieco wyższym pozio-mie. Zastąpienie kryterium przynależności państwa do OECD przez system ratingów ze-wnętrznych praktycznie wyklucza redukcję wymogu kapitałowego z tytułu gwarancjiwystawionych przez polskie firmy (żadna z polskich firm nie posiada ratingu lepszego niżBBB+). Panująca w Europie Kontynentalnej, i reprezentowana również w Polsce, trady-cja przyjmowania na zabezpieczenie głównie majątkowych składników rzeczowych niepozwala w dużym stopniu skorzystać z technik redukcji ryzyka kredytowego oferowa-nych w metodzie standardowej pomiaru ryzyka kredytowego. Możliwość obniżenia wy-mogu kapitałowego z tego tytułu jest ograniczona również ze względu na surowe kryteriarewaluacji tych zabezpieczeń.

Wyraźnych ulg należy się spodziewać przede wszystkim w przypadku należności wo-bec osób fizycznych (redukcja wagi ryzyka ze 100% do 75%; w przypadku zabezpieczeniahipotecznego w postaci nieruchomości mieszkalnej lub przeznaczonej pod budowę domuz 50% do 35%). Trudno jednakże tylko na tej podstawie wyrokować na temat rozwoju pol-skiej bankowości detalicznej; oprócz wciąż dużego potencjału jej rozwoju, zwłaszcza w ob-szarze finansowania nieruchomości detalicznych oraz usług opartych o zaawansowane tech-

39 Termin ogłoszenia ostatecznej wersji dokumentu, według najnowszych ustaleń, zaplanowany jest napołowę 2004 r.


nologicznie kanały dystrybucji, obserwujemy również dramatyczny wzrost zadłużenia wie-lu gospodarstw domowych, niejednokrotnie powstrzymujący banki przed prowadzeniembardziej zdecydowanej akcji kredytowej. Dużo większym zainteresowaniem niż obecniecieszyć się będzie zapewne współpraca z małymi przedsiębiorstwami, zarówno w charakte-rze różnych form kredytowania jak i inwestycji typu venture capital.40

Problemem dla banków stanie się prawdopodobna podwyżka kosztów refinansowa-nia aktywów. Biorąc pod uwagę naszą integrację z rynkami finansowymi Unii Europej-skiej, bardzo istotne tym kontekście będzie stanowisko RPP w kwestii obniżania stópprocentowych (o ile ulegną wyraźnej poprawie wartości zmiennych makroekonomicz-nych decydujących o stabilności płatniczej państwa). Wyrównanie szans konkurencyj-nych, zapowiadane przez Komitet Bazylejski, mogłoby w naszych warunkach pogorszyćpołożenie polskich banków poprzez dużo większy niż w krajach Europy Zachodniej wzrostkosztów działalności.

Należy pamiętać, że nie tylko regulacje dotyczące wymogu kapitałowego wpływająna pozycję konkurencyjną polskich banków, ale m.in. również przepisy dotyczące two-rzenia rezerw celowych, opodatkowania dochodów z odsetek, czy wielkość kwoty depo-zytu gwarantowanej przez BFG. Widoczna staje się również potrzeba zapewnienia odpo-wiednich warunków prawnych stosowania umów saldowania pozycji bilansowych orazstosowania derywatów kredytowych.

Na podstawie wyników badania ilościowego QIS3 w Polsce można stwierdzić, iżw przypadku stosowania metody standardowej wzrost wymogu kapitałowego z tytułuryzyka kredytowego w skali sektora bankowego jest nieduży (2,5%), a istotne znaczeniema wprowadzenie wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego (16,5%).41

Należy unikać oceny skutków wdrożenia zaawansowanych metod pomiaru ryzy-ka tylko przez pryzmat adekwatności kapitałowej. Są to przede wszystkim skutecznesposoby zarządzania jakością portfela kredytowego, implikujące w dłuższym okresiespadek kosztów rezerw na ryzyko kredytowe. Pozwalają też ocenić stopień dochodo-wości relacji z poszczególnymi klientami, pozwalając na optymalizacje profiludziałalności banku. Wdrożenie kompleksowych, sprawnych procedur pozwoli też za-pewne ograniczyć nie tylko koszty ryzyka kredytowego i operacyjnego, ale równieżkoszty operacyjne. Szacowanie własnych parametrów i oparcie na nich adekwatnościkapitałowej pozwoli wreszcie na efektywne zarządzanie portfelem kredytowym i sku-teczną wycenę, za pomocą której cena kredytu uwzględni zarówno koszty straty ocze-kiwanej jak i alokowanego na transakcję kapitału bankowego, koszty operacyjne i re-finansowania inwestowanych środków. Podział korzyści, wynikających z wprowa-

40 Choć wymogi kapitałowe określone przez dyrektywę CAD 2 dla transakcji typu venture capital sądość wysokie, przyczyn rozwoju tego rynku należy upatrywać w zobowiązaniu rządów państw członkow-skich UE do likwidacji barier instytucjonalnych, regulacyjnych i podatkowych w tym obszarze; por. RiskCapital Action Plan, European Commission, Annex to SEC (1998) 552.

41 Zawadzki P., Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa – wpływ na polski sektor bankowy, Materiały zkonferencji Basel II Challenge in Credit Risk Management, Warszawa, 12-14 maja 2003.


dzenia tych narzędzi, między banki i konsumentów jest oczywiście odmienny w róż-nych krajach i zależy od struktury rynku depozytowo-kredytowego i poziomu konku-rencji.

Wdrożenie metod wewnętrznego pomiaru ryzyka kredytowego i operacyjnego w wa-runkach polskich jest niezwykle trudne. Głównym problemem jest relatywnie (w porów-naniu z krajami Europy Zachodniej) mała skala działalności banków i brak historycznychdanych dotyczących zdarzeń niewykonywania zobowiązań przez klientów oraz odzyskówz zabezpieczeń. Komitet Bazylejski dopuszcza szacowanie parametrów ryzyka na baziedanych zewnętrznych, ale bazy te, prowadzone przez firmy niebankowe, nie zawsze gwa-rantują możliwość spełnienia oczekiwań danego banku.42

Pozyskiwanie informacji kredytowych, zatrudnienie wysoko wykwalifikowanegopersonelu, wdrożenie kompleksowych metod i procedur, a także zakup niezbędnegooprogramowania informatycznego jest, w średniookresowej perspektywie, przedsięwzię-ciem dość kosztownym, dlatego najpradwopodobniej tylko duże polskie banki, legity-mujące się w większości zagranicznym akcjonariatem i jako takie realizujące komplek-sowe projekty dostosowawcze w ramach międzynarodowych grup bankowych, będąmiały szanse na spełnienie wymagów metody IRB w dniu rozpoczęcia obowiązywaniaNowej Umowy Kapitałowej. Skala działalności większości polskich banków nie gwa-rantuje możliwości zwrotu tych nakładów w postaci odpowiednio wysokiej jakości port-fela (górnym ograniczeniem jest w pewnym sensie również sytuacja rynkowa – polscykredytobiorcy charakteryzują się niestety relatywnie wyższym prawdopodobieństwemniewykonania zobowiązań niż podmioty z państw Europy Zachodniej). Oznaczałoby towięc wyraźną argumentację za kontynuacją procesów fuzji w celu osiągnięcia efektusynergii i redukcji kosztów, zwłaszcza w obszarze bankowości spółdzielczej, co zbie-głoby się jednocześnie z koniecznością spełnienia przez te instytucje unijnego wymoguw zakresie minimalnego poziomu funduszy własnych.43

W wyniku omówionych procesów należy się spodziewać pogłębienia różnic w po-tencjale rynkowym i dochodowym poszczególnych banków. Te instytucje kredytowe,które będą w stanie właściwie oceniać ryzyko, będą też potrafiły je wycenić. Kliencicharakteryzujący się niską wiarygodnością kredytową będą się więc zapewne angażo-wać we współpracę z tymi bankami, które niedoszacowują ich ryzyko niewypłacalno-ści. W skali krajowego sektora bankowego doprowadzi to do pogorszenia się portfelikredytowych banków nieposiadających skutecznych technik oceny ryzyka i wkalkulo-wywania go w cenę kredytu.

Wielkość wymogu kapitałowego w przypadku zastosowania metody IRB w warun-kach polskich jest zagadnieniem tyleż ciekawym, co trudnym do oszacowania ex ante.Wyniki badania IRB wykazały spadek współczynnika wypłacalności o średnio 3,8 pkt.

42 W tym kontekście należy docenić inicjatywę Związku Banków Polskich w zakresie stworzenia wspól-nej, międzybankowej bazy informacji o zdarzeniach niewykonania zobowiązań.

43 Okres przejściowy na spełnienie przez polskie banki spółdzielcze wymogu posiadania funduszywłasnych na poziomie co najmniej 1 mln euro upływa 1 stycznia 2008 r.


44 Zawadzki P., Ibidem.

procentowego44, ale należy się spodziewać dużego zróżnicowania wyników w przypadkuposzczególnych banków, m.in. w zależności od relatywnej wielkości portfela detaliczne-go. Metoda IRB oferuje również dużo szerszy wachlarz uznawalnych zabezpieczeń niżmetoda standardowa.

Nadążenie za zmianami niesionymi przez Nową Umowę Kapitałową jestw naszych warunkach bardzo trudne, ale możliwe i – z punktu widzenia długookreso-wych trendów rozwoju współczesnej bankowości – nieuniknione.


ZAŁĄCZNIK

Dlaczego Komitet Bazylejski preferuje bankowość detaliczną?

Konstrukcja wag ryzyka zawarta w propozycji Nowej Umowy Kapitałowej (NUK)wiąże się z niższym wymogiem kapitałowym z tytułu należności detalicznych, w porów-naniu z ekspozycjami korporacyjnymi. Tendencję tę obserwujemy zarówno w przypadkumetody standardowej i metody opartej na wewnętrznych ratingach (IRB), jak i metodystandardowej pomiaru ryzyka operacyjnego.

1. Definicja regulacyjnego portfela detalicznego

W metodzie standardowej do portfela detalicznego można włączyć ekspozycje, w przy-padku których spełnione są wszystkie poniższe warunki:

a) stanowią zaangażowanie wobec osób fizycznych lub małych przedsiębiorstw,

b) pod względem rodzaju produktu stanowią typową ofertę detaliczną (za wyjątkiemkredytów na zakup papierów wartościowych),

c) nie przekraczają 0,02% całego portfela regulacyjnego,

d) suma należności wobec jednego klienta nie jest wyższa niż 1 mln EUR.

Do tych zaangażowań należy, według NUK, stosować wagę ryzyka 75%.

Ponadto, preferencyjne traktowane są należności zabezpieczone hipoteką na nieru-chomości mieszkalnej lub przeznaczonej pod budowę domu, która jest lub będzie za-mieszkiwana przez dłużnika. W tym przypadku NUK nakazuje stosowanie wagi ryzyka35%, o ile lokalny nadzorca bankowy nie określi wyższej wartości wagi ryzyka.1

W przypadku metody opartej na wewnętrznych ratingach, definicja portfela detalicz-nego jest w zasadzie bardzo podobna. Muszą być spełnione kryteria określone w punk-tach a, b i d. Kryterium granulacji przedstawione w punkcie c zostało zastąpione wymo-giem objęcia tak określonym portfelem detalicznym odpowiednio dużej liczby należności.W przypadku należności zabezpieczonych hipotecznie obserwujemy jednak pewne za-wężenie w stosunku do metody standardowej. Do tej kategorii zaliczyć można kredytyhipoteczne lub budowlano-hipoteczne, o ile osobą zamieszkującą jest kredytobiorca.

Metoda IRB wyróżnia dodatkowo specyficzną podkategorię portfela detalicznego:kwalifikowane należności detaliczne o odnawialnym saldzie. W jej skład zaliczyć należyekspozycje wobec osób fizycznych, których wartość maksymalna nie przekracza 100 tys.EUR, a ponadto charakteryzują się możliwością odnawiania salda (spłata zadłużenia po-

1 The New Basel Capital Accord, Banking Committee on Banking Supervision, kwiecień 2003, par. 43-46.


większa ilość środków do wykorzystania) oraz wysoką wartością relacji spodziewanychprzyszłych dochodów (future margin income) do straty oczekiwanej.2

2. Ryzyko kredytowe

Punkty odniesienia pomiaru ryzyka kredytowego w przypadku metody standardoweji metody IRB są diametralnie różne: podczas gdy metoda standardowa opiera pomiarryzyka kredytowego na ocenach przyznawanych przez zewnętrzne agencje ratingowe,metoda IRB wiąże się z koniecznością budowy wewnętrznych systemów oceny ryzykakredytowego - delegując część kompetencji w zakresie ustalania wag ryzyka na bank.Pociąga za sobą rozmaite konsekwencje, m.in. zróżnicowany zakres wymogów minimal-nych czy też rozszerzenie skali odpowiedzialności kierownictwa banku.

Mimo tych różnic, nie sposób się nie zgodzić ze stwierdzeniem, że integralne założe-nia metodologiczne są spójne. Wyrazem tych założeń jest kalibracja wag ryzyka, poprzezktórą ujawniają się preferencje Nadzorców Bazylejskich.

Kluczem do odpowiedzi na pytanie postawione w tytule - a dokładnie do odpowiedziw części dotyczącej ryzyka kredytowego - są założenia modelu na podstawie któregooparto funkcje wag ryzyka w metodzie IRB.

Eksperci, opracowujący na zlecenie Komitetu Bazylejski, nadzorczy model ryzyka,stanęli przed bardzo trudnym zadaniem pogodzenia dokładności i poprawności metodo-logicznej takiego modelu oraz praktyczności jego zastosowania w bankach różnej wiel-kości, o różnym stopniu zaawansowania metodologicznego i technicznego, czy też skalidziałalności.

Założywszy, że instytucje kredytowe będą posiadać wiarygodne systemy ratingowe,posiadające odpowiednią moc predykcyjną szacowania PD, najtrudniejszą kwestią pozo-stało uwzględnienie efektów portfelowych poprzez określenie korelacji między aktywa-mi znajdującymi się w portfelu kredytowym. Ze względu na brak odpowiedniej ilościwiarygodnych danych, szacowanie korelacji aktywów na bazie obserwacji historycznychjest bardzo utrudnione, a praktycznie niemożliwe do zastosowania w skali globalnegosystemu bankowego. Osobnym problemem jest użycie metod modelowania, np. MonteCarlo, na podstawie której generowane są scenariusze losowe, niezależne od portfela da-nej instytucji kredytowej. Zastosowanie takich narzędzi dla celów nadzorczych wiązało-by się z koniecznością poniesienia wysokich nakładów, związanych głównie z koniecz-nością zapewnienia odpowiedniej mocy obliczeniowej serwerów informatycznych orazzatrudnieniem wysoko wykwalifikowanego personelu. Takie rozwiązanie w sposób oczy-wisty dyskryminowałoby małe banki, pozostając w sprzeczności z jednym z głównychcelów Nowej Umowy Kapitałowej, tzn. zapewnieniem warunków uczciwej konkurencjiw sektorze bankowym.

2 Ibidem, par. 199-203.


Model będący podstawą funkcji wag ryzyka metody IRB jest uproszczonym mode-lem jednoczynnikowym. Uproszczenie polega na takim sformułowaniu założeń modelu,by poprzez sumę wymogów kapitałowych z tytułu pojedynczych należności otrzymaćwymóg kapitałowy portfela, który uwzględniałby efekt jego dywersyfikacji.3

Model jednoczynnikowy opiera się na dwóch głównych założeniach:

a) Istnieje jeden systematyczny (rynkowy) czynnik ryzyka, wspólny dla wszystkich należ-ności w portfelu oraz czynniki idiosynkratyczne (specyficzne dla danej należności),

b) Portfele są doskonale rozdrobnione, tzn. nie występują ekspozycje posiadające istot-ny udział w wielkości portfela.

Indeks ryzyka Zi danego klienta i, zależy od czynnika rynkowego X i czynnika idio-

synkratycznego gi.

(1)

gdzie i = 1,...,n, a Ti - parametr określający stopień zależności indeksu ryzyka Z

i od

czynnika rynkowego X.

Jednocześnie przyjmujemy, zgodnie z założeniem b, że wobec danego klienta i bankposiada ekspozycję równą N/n, gdzie N oznacza wielkość portfela.

Idąc tropem wspomnianego wyżej uproszczenia należy założyć, że wzrost wymogukapitałowego portfela kredytowego z tytułu zawarcia n-tej transakcji będzie równy wiel-kości wymogu kapitałowego z tytułu jej zawarcia. W związku z tym - wiedząc także, żeportfel jest doskonale rozdrobniony - stwierdzamy, że wartości parametru T poszczegól-nych klientów musiałyby być sobie równe, a ich indeksy ryzyka powinny zależeć w rela-tywnie minimalnym stopniu od czynnika rynkowego.

Kolejnymi istotnymi założeniami są:

c) Zmienne Zi oraz g

i posiadają rozkład normalny wystandaryzowany.

d) LGD (Loss Given Default) = 1

Jeżeli oba powyższe warunki są spełnione, to przyjmujemy, że zdarzenie niewykona-nia zobowiązań następuje w momencie, gdy wartość Z

i będzie niższa niż odwrotność dys-

trybuanty rozkładu normalnego wystandaryzowanego wartości prawdopodobieństwa pzajścia tego zdarzenia (a).

Przekształcając odpowiednio równanie (1) otrzymujemy:

iiiiXZ εωω ⋅−+⋅=

21

3 Gordy M. B., Credit VaR and Risk-Bucket Capital Rules: A Reconciliation, Proceedings of the 36thAnnual Conference on Bank Structure and Competition, Federal Reserve Bank of Chicago, maj 2000, s. 1-2.


Zi < ” => 2)

Ponieważ zgodnie z założeniem c, zmienna gi posiada rozkład normalny wystandary-

zowany, wartość prawdopodobieństwa niewykonania zobowiązań przez klienta i, podwarunkiem, że czynnik rynkowy X przyjął określoną wartość x, dana jest wzorem:

(3)

Wartość oczekiwana ekspozycji kredytowej wobec klienta i wynosi (1-p(i|X)),

a ponieważ czynniki idiosynkratyczne są niezależne (dzięki sformułowaniu prawdo-podobieństwa warunkowego względem X), wartość oczekiwana portfela wynosi (1-

p(PF|X)), gdzie portfel PF zawiera n takich klientów jak i.

Przy założeniu bardzo dużej liczby N, dekomponując wariancję portfela PF otrzyma-my informację, że jest ona równa „wariancji rynkowej”. To natomiast pozwala łatwo okre-ślić wielkość danego kwantyla rozkładu portfela - jest on równy wielkości adekwatnegokwantyla rozkładu zmiennej X.4

W efekcie otrzymujemy:

(4)

Pamiętając o założeniu niezależności i identyczności rozkładów czynnika idiosyn-kratycznego, oraz założeniu rozkładu normalnego wystandaryzowanego zmiennej Z

i

możemy przyjąć, że wielkość T2 jest równa korelacji aktywów dwóch dowolnych klien-tów (D).

Określając przedział ufności jako 99,9%, otrzymujemy wielkość straty z portfela kre-dytowego pod warunkiem przyjęcia przez czynnik rynkowy wartości X 0,999:

(5)

21 ω

ωα

ε

−

⋅−<

Xi

−

⋅−=

21)|(

ω

ωα XNXip

−

−⋅−=

−−

2

11

1

)1()()|(

ω

ω qNpNNXPFp

q

−

⋅−

−=

−−

R

NR

R

pNNXPFp

1

)999,0(

1

)()|(

11

999,0

4 Bank M., Lawrenz J., Why simple, when it can be difficult? Some remarks on the Basel IRB approach,s 8-9.

.

.


Ostatecznie otrzymaliśmy równanie zbieżne z funkcją wag ryzyka. Należy równieżuwzględnić wielkość parametru LGD, oraz - w przypadku należności od podmiotów kor-poracyjnych, podmiotów suwerennych i banków - również wielkość parametru M. Z ma-tematycznego punktu widzenia służą one jedynie do skalowania powyższej funkcji strat.

Chronologicznie później zmieniono wymóg kapitałowy tak, by pokrywał on tylkostratę nieoczekiwaną. Wzór (5) należy więc skorygować w następujący sposób:

(6)

Analizując powtórnie założenia, które przywiodły nas do formuły wag ryzyka, niesposób nie zauważyć, że są one dużo łatwiejsze do spełnienia w przypadku bankowościdetalicznej niż korporacyjnej. Specyfika ilości klientów na rynku i w portfelu banku, wiel-kości ekspozycji określonych potrzebami i wiarygodnością kredytową, udziału tych eks-pozycji w portfelu kredytowym - czynniki te determinują dużo większy stopień rozdrob-nienia portfela detalicznego niż w przypadku portfela dużych przedsiębiorstw. Należyzwrócić uwagę, iż w przypadku definicji portfela detalicznego, Nowa Umowa Kapitało-wa mówi wprost o konieczności spełnienia kryterium rozdrobnienia (granulacji) portfelalub odpowiedniej ilości ekspozycji.

Ponadto, nawet intuicyjnie można stwierdzić, że w przypadku klientów detalicznychzdolność do spłaty długu warunkowana jest w dużo większym stopniu przez elementycharakterystyki klienta niż szeroko rozumianego rynku.

Choć zakresy korelacji poszczególnych klas aktywów (por. rysunek 24) ustalone zo-stały w oparciu o analizę wybranych reprezentatywnych portfeli kredytowych, podejrze-nie dokonania przez Komitet Bazylejski większego „narzutu” na pokrycie ryzyka modeluw przypadku portfela niedetalicznego nasuwa się samo.

W przypadku obu metod pomiaru ryzyka kredytowego, preferencyjnym traktowa-niem w stosunku do pozostałych należności detalicznych objęte są należności zabezpie-czone hipoteką (w przypadku metody standardowej w całej skali ratingów, w IRB dlawielkości prawdopodobieństwa niewykonania zobowiązań niższych niż 3,74%, co w tymprzypadku zdaje się stanowić wartość odpowiednio wysoką).

Wprowadzenie kategorii kwalifikowanych należności obrotowych o odnawialnymsaldzie stanowi jeden z najistotniejszych bodźców motywujących banki do wdrożeniametody opartej na wewnętrznych ratingach. Aktywa zaliczone do tej grupy to główniezadłużenia na rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych i rachunkach kart kredyto-wych. Ze swojej natury transakcje te wiążą się zazwyczaj z większą dochodowością niżnp. kredyty hipoteczne. Jest to związane nie tylko z nominalną wysokością prowizji i marżkredytowych, ale przede wszystkim z charakterystyką wykorzystywania i spłacania środ-ków. Bank, udzielając kredytu hipotecznego, zazwyczaj przelewa całą kwotę umowną na

PDR

NR

R

pNNXPFp −

−

⋅−

−=

−−

1

)999,0(

1

)()|(

11

999,0


rachunek klienta, a następnie kwota ta jest amortyzowana w kolejnych okresach poprzezspłaty dokonywane wg określonego harmonogramu.

Należności z tytułu rachunków ROR i kart kredytowych charakteryzują się częstodużo niższym wskaźnikiem przeciętnego wykorzystania kredytowego, rzutując równieżna wysokość strat oczekiwanych. Komitet Bazylejski, formułując wagi ryzyka, skalibro-wał pierwotnie wymóg kapitałowy w kierunku pokrycia starty nieoczekiwanej i 25% stra-ty oczekiwanej, zakładając, iż 75% oczekiwanej straty kredytowej mogłoby być pokrytez przyszłych dochodów realizowanych na tych produktach. Chociaż zapisy te uległy zmia-nie, nie trudno zauważyć, że Komitet Bazylejski nie zrezygnował z objęcia tej kategoriiaktywów specjalnymi preferencjami.

3. Ryzyko operacyjne

Również w przypadku metody standardowej pomiaru ryzyka operacyjnego zauważa-my (por. Rysunek 29), iż działalność związana z bankowością detaliczną wiąże mniejfunduszy własnych ($=12%) niż czynności związane z prowadzeniem portfela korpora-cyjnego ($=15%). Powyższą przesłankę możemy zinterpretować jako intencję odzwier-ciedlenia proporcji potencjalnych strat spowodowanych głównie błędną działalnościączynnika ludzkiego. Także w tym przypadku nie bez znaczenia jest efekt dywersyfikacjiportfela detalicznego, ograniczający możliwość kumulacji strat wynikających z realizacjiryzyka operacyjnego.


8. ZMIANY W REGULACJACH OSTROŻNOŚCIOWYCH A HARMONIZACJA NADZORU BANKOWEGOW UNII EUROPEJSKIEJ


8.1. Wprowadzenie

Zmiany na rynku finansowym, które wystąpiły w ostatnich latach, a w szczególnościglobalizacja i integracja różnych segmentów rynku finansowego, wywołały koniecznośćwprowadzania zmian w regulacjach ostrożnościowych dotyczących działalności bankowejoraz zmiany filozofii sprawowania nadzoru bankowego (od nadzoru nad sektorem banko-wym sensu stricto w stronę nadzoru nad całym rynkiem finansowym, a także wykorzystywa-nie mechanizmów dyscypliny rynkowej sprawowanej przez różnych uczestników rynku).Kraje UE, które w ramach Financial Services Action Plan (FSAP, maj 1999) mają cel w po-staci integracji finansowej1, stoją przed poważnym wyzwaniem, które można określić jakopełną harmonizację nadzoru bankowego, bądź szerzej finansowego. Autorka opowiada sięza podejściem szerszym w ujęciu podmiotowym do problemu harmonizacji, bowiem banki –szczególnie te ważne systemowo – działają najczęściej w rozbudowanych strukturach grupkapitałowych i trudno oceniać je bez dokonania oceny działalności struktur holdingowych.Powstaje pytanie czy taka pełna harmonizacja jest możliwa do osiągnięcia i czy zadanie tomożna zrealizować do 2005 roku, który uznano za datę graniczną do realizacji zadań FSAP.

W niniejszym opracowaniu przyjmujemy, że pojęcie harmonizacja nadzoru banko-wego w UE dotyczy harmonizacji:

• regulacyjnej – jednolite zasady tworzenia banków i regulacje ostrożnościowe;

• instytucjonalnej – jednakowa forma instytucjonalna sprawowania nadzoru nad dzia-łalnością bankową;

• analitycznej – ujednolicony sposób oceny banków w celu podejmowania odpowied-nich działań w sposób przejrzysty i jednoznaczny;

• informacyjnej – ujednolicony sposób informowania uczestników rynku o kondycjisektora bankowego i innych pośredników finansowych.

Wszystkie wyszczególnione powyżej rodzaje harmonizacji są istotne z punktu wi-dzenia funkcjonowania nadzoru bankowego (szerzej: finansowego) i wypełniania prze-

1 F. Bolkestein, „Bank regulation in the UE – current issues”, European Banking Federation (speech/01/492), Brussels 2001.


zeń swoich zadań w sposób właściwy. Stworzenie jednolitego rynku finansowego wyma-ga nie tylko opracowania odpowiednich regulacji na szczeblu UE, przenoszonych następ-nie do rozwiązań krajowych, lecz również zapewnienia, że nad jednolitym rynkiem finan-sowym jest sprawowany ujednolicony nadzór, a także ujednoliconego sposobu ocenybanków i informowania uczestników rynku o kondycji sektora bankowego. Najczęściejmówiąc o harmonizacji nadzoru rozumie się pod tym pojęciem jednak tylko harmoniza-cję regulacyjną (harmonizacja sensu stricto). Takie ujęcie jest – w przekonaniu autorki –zbyt wąskie i niniejszym opracowaniu przyjmujemy szersze rozumienie harmonizacji(harmonizacja sensu largo).

Celem niniejszego opracowania jest ocena stopnia harmonizacji sensu largo nadzorubankowego w krajach UE i – w miarę potrzeb – wskazanie na działania niezbędne do jejzwiększenia. Jak wspomniano, wobec postępującej integracji poszczególnych segmen-tów rynku finansowego trudno jest mówić tylko i wyłącznie o nadzorze bankowym, dla-tego też w rozważaniach będą się pojawiać odniesienia do konglomeratów finansowych,w ramach których banki funkcjonują oraz do zintegrowanego nadzoru nad rynkiem finan-sowym, który obejmuje swym zakresem również działalność banków.

8.2. Harmonizacja regulacyjna

Jako harmonizację regulacyjną należy określić sytuację, w której zasady prowadze-nia działalności finansowej i regulacje ostrożnościowe są jednolite w Unii Europejskiej.Dyrektywy UE przewidują, iż pewne rozwiązania szczegółowe są określane przez władzekrajowe. Ewentualne więc różnice wynikające z tej częściowej swobody określania regula-cji należy uznać za nieodzowny element występujący w harmonizacji regulacyjnej. Możnawyodrębnić 2 rodzaje harmonizacji regulacyjnej: wewnątrzsektorową (np. w sektorze ban-kowym bądź w ubezpieczeniowym) i międzysektorową, umożliwiającą porównywalną ocenębezpieczeństwa poszczególnych grup pośredników finansowych i całych grup finansowych.

Biorąc pod uwagę relatywnie długi okres obowiązywania określonych rozwiązań regu-lacyjnych, a także rozwiązania obowiązujące w poszczególnych krajach członkowskichmożna stwierdzić, że występuje w szerokim zakresie harmonizacja regulacyjna dotyczącadziałalności bankowej2. Kolejną więc kwestią jest to czy występuje zbieżność rozwiązańregulacyjnych pomiędzy poszczególnymi segmentami rynku finansowego (harmonizacjamiędzysektorowa). Nie chodzi bynajmniej o wprowadzanie identycznych rozwiązań regu-lacyjnych jak dla działalności bankowej np. do segmentu ubezpieczeń, ale o to, czy istniejemożliwość wiarygodnej oceny bezpieczeństwa całych konglomeratów finansowych bądźmieszanych. Jest to zagadnienie bardzo ważne ze względu na wspominaną już integracjęróżnych segmentów rynku finansowego, która znajduje swoje odzwierciedlenie m.in. w struk-turach holdingowych. Na pytanie to spróbujemy odpowiedzieć biorąc pod uwagę:

2 Nie dokonujemy oceny harmonizacji wewnątrzsektorowej pozostałych segmentów rynku finansowego.


• rozwiązania przyjęte w dyrektywie 2002/87/EC z dnia 16 grudnia 2002 roku w spra-wie dodatkowego nadzoru nad instytucjami kredytowymi, ubezpieczeniowymi i fir-mami inwestycyjnymi działającymi w konglomeracie finansowym [...]3;

• propozycje zawarte w Nowej Umowie Kapitałowej (NUK) w wersji z kwietnia 2003 roku4.

W artykule 2 dyrektywy 2002/87/EC zdefiniowano pojęcia „konglomeratu finanso-wego” (financial conglomerate), „mieszanego holdingu finansowego” (mixed financial

holding company) oraz „ważnych właściwych nadzorców” (relevant competent authori-

ties), a także podano wiele innych definicji istotnych dla określenia zasad sprawowaniadodatkowego nadzoru nad grupami finansowymi. Jako konglomerat finansowy rozumiesię grupę podmiotów, która spełnia następujące warunki:

• na czele grupy stoi podmiot regulowany5 lub przynajmniej jeden z podmiotów zależ-nych w grupie jest podmiotem regulowanym;

• na czele grupy stoi podmiot regulowany, będący albo spółką-matką dla podmiotuz sektora finansowego, albo podmiot posiadający udziały w podmiocie działającymw sektorze finansowym, bądź podmiot związany z podmiotem działającym w sekto-rze finansowym;

• podmiot regulowany nie stoi na czele grupy, lecz działalność grupy dotyczy główniesektora finansowego;

• przynajmniej jeden z podmiotów będących w strukturach grupy działa w sektorzeubezpieczeniowym i przynajmniej jeden – w sektorze bankowym bądź usług inwe-stycyjnych;

• skonsolidowana i/lub zagregowana działalność podmiotów grupy w sektorze ubezpie-czeniowym oraz skonsolidowana i/lub zagregowana działalność podmiotów grupy w sek-torze bankowym i usług inwestycyjnych są znaczące (stosownie do zapisów art. 3).

Jako mieszany holding finansowy określono grupę, w której spółka-matka, inna niżpodmiot regulowany, która łącznie z podmiotami zależnymi, spośród których przynaj-mniej jeden jest podmiotem regulowanym mającym siedzibę w UE, oraz innymi podmio-tami tworzy konglomerat finansowy.

Ważny właściwy nadzorca oznacza:

• właściwy organ nadzorczy z kraju członkowskiego odpowiedzialny za całościowynadzór nad grupą w odniesieniu do każdego z podmiotów regulowanych będącychw strukturach konglomeratu finansowego;

3 Official Journal of the European Union , L 35/1 z 11.2.2003 (dokument dostępny na stronie interneto-wej: europa.eu.int).

4 Basel Committee on Banking Supervision, „The New Basel Capital Accord”, Basel, April 2003 (do-kument dostępny na stronie internetowej: www.bis.org).

5 Jako podmiot regulowany, zgodnie z art. 1 dyrektywy, należy rozumieć instytucje kredytowe, pod-mioty ubezpieczeniowe oraz firmy inwestycyjne.


• koordynator w rozumieniu art. 10, jeżeli jest innym podmiotem niż wskazany powy-żej,

• inny właściwy organ, jeżeli jest ważny w opinii powyżej wskazanych organów; opi-nia powinna uwzględniać przede wszystkim udział w rynku podmiotów regulowa-nych będących w konglomeracie finansowym w innym kraju członkowskim (w szcze-gólności przewyższający 5%) i znaczenie w konglomeracie finansowym każdegopodmiotu regulowanego w innym kraju członkowskim.

Zaprezentowane powyżej definicje są istotne dla naszych rozważań, bowiem wska-zują zakres podmiotowy regulacji i organ odpowiedzialny za jego sprawowanie. W dy-rektywie określono próg, którego przekroczenie stanowi o zakwalifikowaniu grupy jakokonglomeratu finansowego (zasadom ustalania progu poświęcony jest art. 3)6. Pewnewątpliwości budzi przyjęcie jako parametru stanowiącego podstawę do weryfikacji war-tości sumy bilansowej. Wprawdzie dopuszcza się w uzasadnionych przypadkach i za zgo-dą poszczególnych władz nadzorczych uwzględnienie zakresu działalności pozabilanso-wej, ale nie stanowi ona podstawowego – obok sumy bilansowej – parametru do ocenyznaczenia działalności finansowej w grupie. Jest to o tyle wątpliwe, że skala operacjipozabilansowych w dużych bankach przekracza najczęściej wartość sumy bilansowej.Wskazane wydawałoby się więc przyjęcie jako podstawy do ustalania progu łącznej war-tości sumy bilansowej i zobowiązań pozabilansowych, a dodatkowo – w uzasadnionychprzypadkach – struktury przychodów. Warto dodać, że wprowadzono progi niższe dlaprzypadków, gdy konglomerat finansowy zakwalifikowany do nadzoru dodatkowego prze-stanie spełniać progi „zwykłe” w celu uniknięcia szybkiej „ucieczki” spod nadzoru dodat-kowego. Obniżone progi mają być stosowane przez 3 lata.

Za sprawowanie nadzoru dodatkowego odpowiada koordynator, który jest wybieranywedług zasady miejsca i znaczenia podmiotów regulowanych w strukturze konglomeratu(art. 10 dyrektywy). Zadania koordynatora zdefiniowano następująco (art. 11):

• koordynowanie zbierania i rozpowszechniania informacji ważnych lub kluczowychna zasadzie ciągłej oraz w sytuacjach „awaryjnych”, łącznie z przekazywaniem infor-macji ważnych dla nadzorców poszczególnych segmentów rynku finansowego;

• przegląd i ocena kondycji finansowej konglomeratu;

• ocena zgodności działania konglomeratu z zasadami adekwatności kapitałowej, kon-centracji ryzyka i transakcji wewnątrz grupy;

• ocena struktury konglomeratu, jego organizacji oraz systemu kontroli wewnętrznej;

• planowanie i koordynacja działań nadzorczych na zasadzie ciągłej oraz w sytuacjach„awaryjnych” we współpracy z właściwymi organami nadzoru;

• inne zadania wynikające z dyrektywy bądź z jej wdrożenia.

6 Zagadnienie to nie będzie szczegółowo prezentowane w niniejszym opracowaniu.


Z perspektywy harmonizacji międzysektorowej ważne są zasady ustalania adekwatno-

ści kapitałowej konglomeratu i zasady oceny koncentracji ryzyka. Przy ustalaniu poziomuadekwatności kapitałowej mają być brane pod uwagę zasady przewidziane dla poszczegól-nych sektorów, co sankcjonuje ich odmienność. Zakres podmiotowy jest następujący:

• instytucje kredytowe, instytucje finansowe i instytucje pomocnicze usług bankowych(dyrektywa 2000/12/EC);

• instytucje ubezpieczeniowe, reasekuracyjne i ubezpieczeniowe spółki holdingowe(dyrektywa 98/78/EC);

• firmy inwestycyjne lub instytucje finansowe (dyrektywa 93/6/EEC);

• mieszane holdingi finansowe.

Przy ocenie adekwatności kapitałowej powinny być uwzględnione mechanizmy kon-troli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem na szczeblu konglomeratu finansowego. Prze-widziano 4 metody szacowania adekwatności kapitałowej (aneks I do dyrektywy):

• metodę konsolidacji księgowej (accounting consolidation method) – kalkulacja wy-mogów dla podmiotów regulowanych ma odbywać się na podstawie skonsolidowa-nych sprawozdań (kont); dodatkowy wymóg kapitałowy został zdefiniowany jakoróżnica (która nie powinna być ujemna) pomiędzy funduszami własnymi (regulacyj-ne kapitały własne) konglomeratu finansowego a sumą wymogów w zakresie ade-kwatności dla poszczególnych sektorów reprezentowanych w grupie; do szacowaniaobu tych wielkości mają zastosowanie odpowiednie regulacje sektorowe; w przypad-ku podmiotów nieregulowanych uwzględnia się wymogi w ujęciu nominalnym;

• metodę pomniejszania i agregacji (deduction and aggregation method) – kalkulacja wymo-gów dla podmiotów regulowanych ma odbywać się na podstawie ich indywidualnych spra-wozdań (kont); dodatkowy wymóg kapitałowy został zdefiniowany jako różnica (która niepowinna być ujemna) pomiędzy sumą funduszy własnych poszczególnych podmiotów regu-lowanych i nieregulowanych działających w sektorze finansowym a sumą wymogów w za-kresie adekwatności dla podmiotów regulowanych i nieregulowanych oraz wartości księgo-wej udziałów w innych podmiotach wchodzących w skład grupy; do szacowania obu tychwielkości mają zastosowanie odpowiednie regulacje sektorowe, jak również wzajemne udziałyposiadane przez poszczególne podmioty wschodzące w skład grupy; w przypadku podmio-tów nieregulowanych uwzględnia się wymogi w ujęciu nominalnym;

• metodę wartości księgowej/odejmowania wymogów (book value/requirement deduc-

tion method) - kalkulacja wymogów dla podmiotów regulowanych ma odbywać sięna podstawie ich indywidualnych sprawozdań (kont); dodatkowy wymóg kapitałowyzostał zdefiniowany jako różnica (która nie powinna być ujemna) pomiędzy fundu-szami własnymi spółki-matki bądź podmiotu będącego na czele grupy a sumą wymo-gów w zakresie adekwatności spółki-matki bądź podmiotu będącego na czele grupyoraz wyższa z dwóch wielkości: wartość księgowa udziału spółki-matki względniepodmiotu będącego na czele grupy w innych podmiotach wchodzących w skład bądź


wymogi kapitałowe innych podmiotów wchodzących w skład grupy wyliczonez uwzględnieniem określonych proporcji; w przypadku podmiotów nieregulowanychuwzględnia się wymogi w ujęciu nominalnym;

• metodę będącą kombinacją powyższych.

Powyższe zasady pozwalają na przybliżone oszacowanie poziomu adekwatności ka-pitałowej konglomeratu finansowego7 i, jak wspomniano, sankcjonują odmienność zasadwyznaczania adekwatności kapitałowej w różnych segmentach rynku finansowego. Po-dejście takie nie zwiększyło międzysektorowej harmonizacji regulacyjnej w zakresiepomiaru zasad adekwatności kapitałowej. Czy jednak taki stan rzeczy powinien się utrzy-mać w dłuższej perspektywie czasowej? Istnienie coraz większych konglomeratów finan-sowych wymaga w celu zapewnienia ich bezpieczeństwa a tym samym zapewnienia bez-pieczeństwa na rynkach finansowych, wprowadzenia zasad szacowania adekwatnościkapitałowej, które uwzględniałyby całkowite ekspozycje na poszczególne rodzaje ryzykaoraz korelacje pomiędzy poszczególnymi jego rodzajami.

Należy mieć jednak świadomość, że wprowadzenie takich jednolitych zasad nie jestzadaniem łatwym. Ze względu na różnice w specyfice funkcjonowania podmiotów w po-szczególnych segmentach rynku finansowego, ujednolicone zasady można byłoby wpro-wadzić jedynie przy zastosowaniu wewnętrznych modeli pomiaru ryzyka (np. VaR – value

at risk) oraz zasad alokacji kapitału8. Mimo podnoszonych przez autorkę we wcześniej-szych opracowaniach zastrzeżeń co do związanego z tym ryzyka modelu, wydaje się tobyć jedynym rozwiązaniem. Należy jednak wskazać, że praktyka zarządzania ryzykiemnie pozwoliła jeszcze na uwzględnianie korelacji pomiędzy VaR szacowanymi dla po-szczególnych rodzajów ryzyka9, co – w świetle wcześniej zgłoszonego postulatu – stano-wi przeszkodę w określeniu ujednoliconych zasad pomiaru adekwatności kapitałowej dlakonglomeratu. Badania nad możliwościami zastosowania wskazanych rozwiązań do oce-ny adekwatności kapitałowej konglomeratów finansowych prowadzi m.in. specjalna gru-pa robocza w banku centralnym Holandii (De Nederlandsche Bank), ale opublikowane dotej pory wyniki badań pozwoliły na zaprezentowanie klasyfikacji i metod pomiaru ryzy-ka, które można zastosować do oceny ryzyka konglomeratu, zaś dopiero na dalszym eta-pie badań będzie możliwe określenie wspólnej miary ryzyka, możliwości zastosowaniamodeli oraz kwestii regulacyjno-organizacyjnych.10

W odniesieniu do zasad oceny koncentracji ryzyka (z uwzględnieniem transakcjiwewnątrz grupy11) państwa członkowskie powinny wymagać od podmiotów regulowa-

7 A. Kuritzkes, T. Schuermann, S. Weiner, „Study on the risk profile and capital adequacy of financialconglomerates”, Oliver, Wyman & Company, 2001 (za: De Nederlandsche Bank, „Risk measurement withinfinancial conglomerates: best practices by risk type”, Research Series Supervision no. 51, February 2003, s. 3).

8 De Nederlandsche Bank, „Risk...”, op. cit., s.3.9 Por. Ch. Matten, „Managing bank capital”, John Wiley& Sons, Chichester 2000, s. 229-230.10 De Nederlandsche Bank, „Risk...”, op. cit., s.6-7.11 Informacje na temat znaczących transakcji wewnątrz grupy powinny być przekazywane regularnie,

ale nie rzadziej niż raz w roku. Za znaczącą transakcję wewnątrz grupy uznaje się taką, która przekracza 5%ogólnego wymogu kapitałowego na szczeblu konglomeratu finansowego.


nych lub mieszanych holdingów finansowych regularnego, nie rzadziej niż raz w roku,składania raportów do koordynatora w zakresie znaczącej koncentracji ryzyka na szcze-blu konglomeratu. Koncentracja ryzyka podlega badaniu przez koordynatora. Koordyna-tor, po konsultacjach z właściwymi władzami nadzorczymi, powinien określić rodzajetransakcji i typ ryzyka, jakie powinny być raportowane, uwzględniając specyfikę danegokonglomeratu. Może być również ustalony limit dla określania czy dana ekspozycja jestznacząca czy też nie. Zadaniem koordynatora jest również monitorowanie ryzyka zaraże-nia w ramach konglomeratu, konfliktu interesów, omijania regulacji sektorowych (poten-cjalny arbitraż regulacyjny) oraz poziomu ryzyka.

Państwa członkowskie bądź ich władze nadzorcze mogą – w ramach dalszej koordy-nacji przepisów unijnych – ustalić limity lub podjąć inne działania, które pomogłyby w spra-wowaniu dodatkowego nadzoru nad konglomeratami finansowymi w zakresie koncentra-cji ryzyka.

W przypadku oceny koncentracji ryzyka zastosowano podejście jakościowe, bowiemocena ma uwzględniać specyfikę działalności danego konglomeratu (podobnie jak w IIfilarze NUK). Podejście takie również nie ingeruje w rozwiązania stosowane dla poszcze-gólnych segmentów rynku finansowego, bowiem tam najczęściej w odniesieniu do kon-centracji ryzyka stosuje się podejście ilościowe. Tym samym nie zwiększa harmonizacjimiędzysektorowej. Należy jednak mieć świadomość, że prowadzenie podejścia ilościo-wego wymagałoby ujednolicenia zasad klasyfikacji ryzyka i określania jego koncentracjiw podmiotach działających w poszczególnych segmentach rynku finansowego. Podob-nie, jak w przypadku adekwatności kapitałowej, wydaje się, że można byłoby to osiągnąćjedynie przy zastosowaniu modeli VaR.

W dyrektywie 2002/87/EC uwzględniono obowiązujące regulacje sektorowe, leczpropozycja Nowej Umowy Kapitałowej w aspekcie harmonizacji międzysektorowejpozostawia również wiele do życzenia. Drugi ważny – obok banków – segment rynkufinansowego – ubezpieczyciele, nie został włączony w sposób zharmonizowany do tegoważnego dokumentu regulacyjnego. W odniesieniu do instytucji ubezpieczeniowych mająbyć jedynie odejmowane od kapitału regulacyjnego udziały banków w podmiotach ubez-pieczeniowych. Dodatkowo obowiązkiem nadzoru będzie sprawdzenie czy ubezpieczy-ciel wykazuje odpowiednią adekwatność kapitałową. Jeżeli jego adekwatność jest dobra,wtedy powstaje nadwyżka kapitału regulacyjnego, która może być, na określonych zasa-dach, włączana do kalkulacji adekwatności kapitałowej banku. NUK sankcjonuje więcodmienność regulacji w zakresie adekwatności kapitałowej funkcjonujących w sektorzeubezpieczeniowym. Powstaje więc wątpliwość czy warto wprowadzać tak skomplikowa-ne rozwiązania NUK tylko do podmiotów bankowych bez zapewnienia ich spójnościmerytorycznej z rozwiązaniami dla sektora ubezpieczeniowego. Komitet Bazylejski po-winien współpracować z Międzynarodowym Stowarzyszeniem Nadzorców Ubezpiecze-niowych (IAIS – International Association of Insurance Supervisors) w celu wypracowa-nia odpowiednich rozwiązań, które z jednej strony uwzględniają specyfikę obu sektorów,zaś z drugiej – pozwalają na spójny pomiar adekwatności kapitałowej. IAIS wystąpił


o współpracę ze strony Międzynarodowego Związku Aktuariuszy (IAA – InternationalActuarial Association), który przygotował dokument, określający zasady adekwatnościkapitałowej i wypłacalności (opublikowano w 2002 r.). Na szczeblu Unii Europejskiejpowołano grupę roboczą „Wypłacalność II” (Solvency II), która zleciła KPMG przepro-wadzenie studium profilu ryzyka instytucji ubezpieczeniowych (raport opublikowanow 2002 r.).12 Jak określono prace nad projektem „Wypłacalności II” będą trwały stosow-nie do stopnia skomplikowania systemu pomiaru wypłacalności.13

Reasumując, harmonizację regulacyjną wewnątrzsektorową można ocenić jako wy-soką, natomiast niska jest harmonizacja regulacyjna międzysektorowa. Zmiany w regula-cjach ostrożnościowych jakie wprowadzono w ostatnim czasie i jakie są planowane w UE,nie pozwoliły na zharmonizowanie międzysektorowe reguł bezpieczeństwa działania po-szczególnych segmentów rynku finansowego, co ze względu na ich integrację wydaje siębyć w dłuższej perspektywie czasowej nieodzowne. Aby osiągnąć harmonizację między-sektorową konieczne jest ujednolicenie zasad pomiaru ryzyka dla celów nadzorczych, cobyłoby możliwe przy zastosowaniu modeli VaR dla poszczególnych rodzajów ryzyka i okre-śleniu zasad ustalania powiązań pomiędzy nimi. Propozycja NUK stanowi krok w tymkierunku, ale wyłącznie dla sektora bankowego (dodatkowo na szczeblu UE dla firm in-westycyjnych). Za niezbędne należy uznać przygotowanie i wprowadzenie podobnychzasad dla podmiotów z segmentu ubezpieczeń. Dopiero to pozwoliłoby na zwiększenieharmonizacji międzysektorowej i stworzyłoby podstawy do ujednoliconego pomiaru ade-kwatności kapitałowej dla konglomeratów finansowych, a także do wprowadzenia innychujednoliconych regulacji ostrożnościowych. Biorąc pod uwagę fakt, iż I wersję NUK przed-stawiono w połowie 1999 roku, a jej implementacja może nastąpić w 2006 roku, to per-spektywa harmonizacji międzysektorowej wydaje się dosyć odległa.

8.3. Harmonizacja instytucjonalna

Harmonizację instytucjonalną można określić jako sytuację, w której nadzór nad ryn-kiem finansowym jest sprawowany w takim samym kształcie instytucjonalnym w krajachUE. Można by jednak jeszcze inaczej podejść do zdefiniowania harmonizacji instytucjonal-nej i stwierdzić, że występuje ona wtedy, gdy forma sprawowania nadzoru odpowiada stop-niowi integracji poszczególnych segmentów rynku finansowego w ramach działalnościpośredników finansowych i strukturze rynku finansowego, z takiego podejścia jednak rezy-gnujemy w dalszej części opracowania. W regulacjach UE nie określono formy sprawowa-nia nadzoru nad instytucjami i rynkiem finansowym. W praktyce można wyróżnić 3 zasad-nicze jego postacie, przy czym za wiodący uznajemy nadzór nad sektorem bankowym:

• nadzory solo – każdy segment rynku finansowego ma swój oddzielny organ nadzor-czy funkcjonujący jako samodzielna instytucja bądź działający w strukturach bankucentralnego (możliwa jest współpraca między nadzorcami);

12 De Nederlandsche Bank, „Risk...”, op. cit., s.. 6.13 Na podstawie: „Introduction to Solvency II”, dokument dostępny na: europa.eu.int.


• nadzory mieszane – obejmujące swoim zakresem obok banków i inne instytucje fi-nansowe, z wyłączeniem instytucji ubezpieczeniowych (możliwa dodatkowa platfor-ma współpracy pomiędzy nadzorcami), działające jako samodzielne instytucje bądźznajdujące się w strukturach banku centralnego;

• nadzory zintegrowane, działające jako samodzielne instytucje bądź znajdujące sięw strukturach banku centralnego.

Odrębną kwestią jest umiejscowienie instytucji nadzorczej – czy jest to podmiot funk-cjonujący jako samodzielna instytucja czy też działa w strukturach banku centralnego.

Tabela 36.

Porównanie rozwiązań w zakresie instytucjonalnego funkcjonowania nadzoru bankowego

Kraj Forma nadzoru Nazwa nadzorcy i uwagi

Austria zintegrowany Financial Market Authority od 2002 r.

Belgia zintegrowany* Nadzór bankowy sprawuje Komisja Bankowo-Finansowa

(Commission Bancaire et Financiere), która w podpisałaumowę z nadzorem ubezpieczeniowym; oprócz bankównadzoruje również firmy inwestycyjne, kantory wymiany,fundusze zbiorowego inwestowania, a także integralnośći przejrzystość rynków finansowych; *od 2004 r. uprawnieniaKomisji zostaną rozszerzone o sektor ubezpieczeniowy, cobędzie się wiązało również ze zmianą jej nazwy na KomisjaBankowo-Finansowo-Ubezpieczeniowa

Dania zintegrowany Danish Financial Supervisory Authority (Finanstilsynet) od

1988 r.

Finlandia mieszany przy banku

centralnym

Financial Supervisory Authority (Rahoitustarkastus) od

1993 r.; funkcjonuje oddzielnie nadzór nad ubezpieczeniami;

w 2002 r. pojawiły się rządowe propozycje rozszerzeniauprawnień FSA na podmioty ubezpieczeniowe

Francja mieszany w banku

centralnym

Komisja Bankowa (Commission Bancaire)

w Banku Francji (od 1984 r.); nadzoruje również firmyinwestycyjne i innych pośredników finansowych (uprawnieniarozszerzano w 1996 i 1999 r.); dodatkowo platforma

współpracy od 2001 z nadzorem ubezpieczeniowych (CCA –

Commission de Controle des Assurances)

Grecja mieszany w banku

centralnym

Nadzór nad bankami i innymi instytucjami finansowymi

(Banking and Credit Committee)

Hiszpania mieszany w banku

centralnym

Nadzór nad bankami i innymi pośrednikami finansowymi;ma miejsce współpraca pomiędzy poszczególnyminadzorcami

Holandia mieszany w banku

centralnym

Nadzór nad bankami, firmami inwestycyjnymi

i kantorami wymiany; Rada Nadzorców Rynku Finansowego

jako platforma współpracy od 1999 r.Irlandia zintegrowany przy

banku centralnym

Irish Financial Services Regulatory Authority od maja

2003 r.; bank centralny przemianowano w 2003 r. na:

Central Bank and Financial Services Authority of Ireland

Luksemburg mieszany Commission de Surveillance du Secteur Financier od 1998 r.,

ale bez ubezpieczycieli, którymi zajmuje się Commissariataux Assurances

Niemcy zintegrowany BAFin (Bundesanstalt fuer Finanzdienstleistungsaufsicht) –

od maja 2002 r.


Nadzór zintegrowany funkcjonuje w 7 krajach (łącznie z Belgią, gdzie nastąpiło to for-malnie w 2004 roku) na 15 będących w UE. Taki sposób sprawowania nadzoru nad działalno-ścią bankową i innymi rodzajami usług finansowych staje się coraz bardziej popularny, biorącpod uwagę fakt, iż ostatnich latach nadzory takie powstały w 4 krajach UE (łącznie z Belgią).14

W pozostałych krajach funkcjonował nadzór mieszany, tj. poza bankami dany organ nadzor-czy odpowiadał również za funkcjonowanie innych instytucji rynku finansowego.

Powstaje w związku z tym pytanie czy struktura rynków w poszczególnych krajach UEróżni się na tyle istotnie, że uzasadnione jest instytucjonalne zróżnicowanie sposobu spra-wowania nadzoru nad działalnością bankową. Oceny tego aspektu dokonano wykorzystującinformacje o strukturze rynku finansowego w wybranych krajach UE.

Problemem w prowadzeniu pełnych, tj. obejmujących 15 krajów, badań była dostęp-ność danych na temat parametrów charakteryzujących poszczególne segmenty rynkufinansowego. Jako parametr służący do oceny znaczenia poszczególnych segmentów ryn-ku finansowego wybrano relację wartości sumy bilansowej (aktywów) banków do akty-wów ubezpieczycieli15 dla 7 krajów (Austrii, Belgii, Finlandii, Włoch, Francji, Luksem-burga i Holandii). W 2 krajach, które posiadają instytucje nadzoru zintegrowanego relacjawartości aktywów mieściła się w przedziale 7-9,5. W pozostałych krajach (poza Luksem-burgiem) relacja ta mieściła się w przedziale od 1,7 do 4,1. Najniższa była w Finlandii,która rozważa wprowadzenie nadzoru zintegrowanego. Jak widać znaczenie banków i ubez-pieczycieli w systemach finansowych poszczególnych krajów nie determinowało sposo-bu sprawowania nadzoru nad rynkiem finansowym.

Źródło: EBC, „Mergers and acquisitions involving the EU banking industry” December 2000; strony inter-netowe: www.oenb.at, www.fma.gv.at, www.nbb.be, www.cbf.be, www.nationalbanken.dk, www.ftnet.dk,www.bof.fi, www.rata.bof.fi, www.banque-france.fr, www.bankofgreece.gr, www.bde.es, www.dnb.nl,www.centralbank.ie, www.ifsra.ie, www.bcl.lu, www.cssf.lu, www.bundesbank.de, www.bafin.de, www.bpor-tugal.pt, www.riksbank.se, www.fi.se, www.bankofengland.co.uk, www.fsa.gov.uk, www.bancaditalia.it,www.iosco.org; oprac. własne.

Kraj Forma nadzoru Nazwa nadzorcy i uwagi

Portugalia mieszany w banku

centralnym

Nadzoruje poza bankami firmy inwestycyjne, leasingowe,

faktoringowe i pośrednictwa kredytowego (credit-purchasefinancing companies); istnieje platforma współpracy z innyminadzorcami

Szwecja zintegrowany Financial Supervisory Authority (Finansinpektionen) od

1991 r.

Wielka

Brytania

zintegrowany Financial Supervisory Authority od 1997 r.; w 2000 r.

rozszerzono uprawnienia m.in. na rynek ubezpieczeniowy

Lloyd’s.

Włochy mieszany w banku

centralnym

Nadzoruje również spółki zbiorowego inwestowania i firmyinwestycyjne; brak informacji o platformach współpracyz innymi nadzorcami

14 Po ujawnieniu aferu spółki Parmalat, włoskie władze rozważają wprowadzenie jednego organu nad-zoru dla całego rynki finansowego („Rzeczpospolita”, 6 stycznia 2004 r.).

15 Na podstawie danych zamieszczonych na stronach internetowych banków centralnych, instytucjinadzorczych oraz pozyskanych dzięki uprzejmości pracowników tych instytucji.


Rozszerzenie Unii Europejskiej jeszcze bardziej skomplikuje strukturę organów nad-zorczych. Wśród 10 krajów akcesyjnych dominuje nadzór solo umiejscowiony w bankucentralnym (6 krajów: Cypr, Czechy, Litwa, Polska, Słowacja, Słowenia, tab. 37). W po-zostałych funkcjonuje nadzór zintegrowany umiejscowiony poza bankiem centralnym(z wyjątkiem Estonii, tab. 38).

Z racji tego, że banki ważne systemowo funkcjonują najczęściej w strukturachkonglomeratów i brakuje powszechności nadzoru zintegrowanego pozytywnie należyocenić podjęcie działań, które umożliwią sprawowanie nadzoru nad działalnością kon-glomeratów finansowych. O niektórych zagadnieniach związanych z dyrektywąw sprawie dodatkowego nadzoru nad instytucjami kredytowymi, ubezpieczeniowymii firmami inwestycyjnymi działającymi w konglomeracie finansowym była mowa wewcześniejszej części opracowania. Poniżej odniesiemy się do rozwiązań instytucjo-nalnych.

W dyrektywie 2002/87/EC określono, iż za nadzór dodatkowy nad konglomeratemfinansowym odpowiada koordynator, którego zadania podano we wcześniejszej częściopracowania. W świetle zdefiniowanych zadań koordynatora niezmiernie istotne jestzapewnienie mu odpowiedniego dostępu do informacji oraz sprawne przekazywaniewniosków z oceny konglomeratu finansowego zainteresowanym organom nadzorczym.Dyrektywa określa, iż koordynator i organa nadzorcze odpowiedzialne za nadzór po-szczególnych podmiotów regulowanych powinny ściśle ze sobą współpracować i za-pewnić odpowiedni przepływ informacji. Koordynator nie ma ex definitione prawa dopodejmowania interwencji w podmiotach regulowanych a jedynie w przypadku mie-

Tabela 37.

Typy nadzoru w krajach UE

Źródło: strony internetowe banków centralnych i instytucji nadzorczych; oprac. własne.

Typ nadzoru Liczba „starych”

krajów UE

Liczba „nowych”

krajów UE

Łącznie liczba krajów

Solo - 6 6

Mieszany 8 - 8

Zintegrowany 7 4 11

Tabela 38.

Umiejscowienie typów nadzorów w strukturach banku centralnego

Źródło: strony internetowe banków centralnych i instytucji nadzorczych; oprac. własne.

Typ nadzoru Liczba „starych”

krajów UE

Liczba „nowych”

krajów UE

Łącznie liczba krajów

Solo - 6 6

Mieszany 7 - 7

Zintegrowany 1 1 2


szanych holdingów finansowych. W odniesieniu do podmiotów regulowanych koordy-nator informuje właściwe organa nadzorcze o swojej ocenie i to one mogą podejmowaćinterwencję.

Dodatkowo poszczególne właściwe organa nadzorcze powinny ze sobą konsultowaćdecyzje dotyczące:

• zmian w strukturze akcjonariatu, organizacyjnych bądź zarządczych w podmiotachregulowanych działających w strukturze konglomeratu, które wymagają zgody bądźzatwierdzenia przez władze nadzorcze;

• istotnych sankcji bądź wyjątkowych działań podejmowanych przez poszczególne wła-dze nadzorcze, jeżeli decyzje te są ważne dla innych organów nadzorczych. W szcze-gólnych przypadkach można odstąpić od konsultacji (szybkie działania bądź sytu-acja, w której konsultacje mogą zagrozić efektywności decyzji). Wtedy dany organnadzorczy powinien zawiadomić niezwłocznie pozostałe o podjętych działaniach.

Powstaje wątpliwość czy bez prawa interwencji czy nakładania sankcji na konglome-rat, koordynator będzie odgrywał znaczącą rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa jego funk-cjonowania. Koordynator nie został explicite wyposażony w instrument umożliwiający muobligowanie właściwego organu nadzorczego do podejmowania decyzji, bowiem dąży sięw dyrektywie do niewchodzenia w zakres kompetencji poszczególnych organów nadzor-czych. Wprawdzie koordynator przekazuje informacje a właściwy organ nadzorczy powi-nien podjąć interwencję, ale może mieć odmienną ocenę sytuacji. Nie określono w dyrekty-wie zasad postępowania w przypadku, kiedy koordynator i właściwy organ nadzorczy ina-czej oceniają sytuację. Konflikt taki nie będzie występował, jeżeli koordynatorem będzienadzorca zintegrowany a konglomerat będzie działał zasadniczo w jednym kraju UE.

Dodatkowo możliwość rezygnacji z konsultowania wymienionych powyżej decyzjimoże być nadmiernie wykorzystywana przez instytucje nadzorcze w celu pominięcia ja-kiejkolwiek koordynacji działań. Aby zapewnić odpowiedni nadzór nad konglomeratemuzasadnione wydaje się wprowadzenie bezwzględnego obowiązku konsultowania wy-mienionych decyzji z koordynatorem i stworzenie takich procedur, które zapewniałybyszybkie działanie i nie zagrażały efektywności decyzji.

Opisane powyżej zasady obowiązują kraje członkowskie, natomiast w przypadku kra-jów trzecich konieczne jest podejmowanie dodatkowych działań w celu zapewnieniadodatkowego nadzoru.

Kraje członkowskie powinny wprowadzić regulacje zgodne z dyrektywą i przygoto-wać się od strony administracyjnej do 11 sierpnia 2004 roku. To czy rozwiązania przyjętew dyrektywie pozwolą na sprawowanie efektywnego dodatkowego nadzoru nad konglo-meratami finansowymi pozostaje kwestią otwartą. Wprawdzie wskazano na pewne wąt-pliwości, jakie rodzą się po przeglądzie rozwiązań zawartych w dyrektywie, jednak nale-ży podkreślić, że ich efektywność będzie zależała w dużej mierze od przepływu informacjii chęci współpracy poszczególnych organów nadzorczych.


Odpowiedni przepływ informacji i współpraca jest również ważny dla realizacji założeńNowej Umowy Kapitałowej. Jak wskazał Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego w do-kumencie konsultacyjnym z kwietnia 2003 roku, NUK wymaga wzmożonej współpracy nad-zorców, szczególnie w przypadku skomplikowanych grup bankowych. Współpraca ta po-winna głównie dotyczyć uznawania rozwiązań wewnętrznych stosowanych przez banki.Powinna być w związku z tym jasno określona rola kraju pochodzenia i kraju goszczącego.Komitet popiera wzajemne uznawanie rozwiązań zaakceptowanych dla banków międzyna-rodowych, a także wskazuje na celowość minimalizowania różnic w szczegółowych rozwią-zaniach NUK w kraju pochodzenia i kraju goszczącym. Specjalnie powołana grupa (AIG –Accord Implementation Group) pracuje nad określeniem zasad wymiany informacji w ra-mach Nowej Umowy Kapitałowej. Stanowisko Komitetu wskazuje na to, iż dominujące zna-czenie mogą mieć rozwiązania zastosowane w krajach o najbardziej ekspansywnym kapita-le. Kraje, które są „biorcą” kapitału w sektorze bankowym będą prawdopodobnie musiałyzaabsorbować rozwiązania wypracowane w krajach jego pochodzenia. Może to doprowa-dzić do pewnych napięć w kontaktach pomiędzy władzami nadzorczymi poszczególnychkrajów. Do tej pory jednak nie przedstawiono konkretnych rozwiązań w tym zakresie.16

Jak wskazano wcześniej, nie istnieją w krajach Unii Europejskiej jednolite rozwiąza-nia w zakresie instytucjonalnego kształtu nadzoru nad działalnością bankową. Rodzą sięzatem następujące pytania:

• czy możliwe jest wypracowanie na szczeblu UE jednolitej formuły jego funkcjonowania,

• czy możliwe jest stworzenie jednej instytucji nadzorczej odpowiedzialnej za nadzórnad sektorem finansowym (na wzór EBC w zakresie polityki pieniężnej).

Wydaje się, iż pierwszym warunkiem stworzenia zintegrowanego nadzoru dla sekto-ra finansowego jest utworzenie nadzorów zintegrowanych na szczeblu lokalnym (krajo-wym) i zapewnienie im sprawnego i ujednoliconego pod względem standardów funkcjo-nowania. Do tej pory nie ma przepisów odnoszących się do ukonstytuowania w ramachposzczególnych krajów nadzoru zintegrowanego. Albo będzie to proces niezależny oduregulowań na szczeblu UE i wszystkie kraje członkowskie wprowadzą takie rozwiąza-nia, albo podjęte zostaną odpowiednie działania prawne w tym zakresie. Wymaga to przy-jęcia założenia, że nadzór nad rynkiem finansowym powinien odpowiadać jego kształto-wi. Po utworzeniu odpowiednich instytucji na szczeblu krajowym, niezbędne będzie ujedno-licenie standardów ich działalności.

Utworzenie jednego organu nadzorczego dla wszystkich krajów UE byłoby zadaniemtrudnym, ze względu na chęć pozostawienia krajowych systemów finansowych pod kon-trolą rodzimego kapitału. Według A. Boot’a17 krajowe instytucje finansowe są chronioneprzed przejęciem przez kapitał zagraniczny. Dotyczy to nie tylko krajów, gdzie rząd się

16 Vide: „High-level principles for the cross-border implementation of the New Accord”, Basel Com-mittee Publications no. 100, August 2003.

17 A.W.A. Boot, „European lessons on consolidation in banking”, Journal of Banking and Finance, Vol.23, 1999, s. 610-611.


bezpośrednio angażuje w sprawy sektora bankowego (np. Francja, Włochy), ale równieżkrajów, w których nie dochodzi do bezpośredniej interwencji państwa w sektorze banko-wym (np. Holandia). Pogląd ten wydaje się być uzasadniony biorąc pod uwagę to, żepraktycznie nie dochodzi – poza krajami skandynawskimi (grupa Nordea) – do fuzji i prze-jęć ponadnarodowych. Utworzenie jednej instytucji nadzorczej pozbawiłoby poszczegól-ne kraje instrumentów ochrony krajowych banków przed przejęciem przez inwestoraz innego kraju. Z tego względu utworzenie jednej instytucji nadzorującej działalność ban-kową wydaje się być małoprawdopodobne.

Bardziej prawdopodobne wydaje się zaś utworzenie ciał koordynujących działanienadzoru nad działalnością bankową na szczeblu UE. Aby jednak ocenić możliwości utwo-

Tabela 39.

Ciała koordynujące nadzór nad działalnością bankową na szczeblu UE

Źródło: „Institutional arrangements for the regulation and supervision of the financial sector”, EuropeanCommission, January 2000; oprac. własne.

Sfera

działańNazwa

Formalny

status UECzłonkowie Zadania

Regulacje

ostrożno-ściowe

BAC –

European

Commission

Banking

Advisory

Committee –

od 1978 r.

Tak

• przedstawiciele

ministerstw

finansów

• nadzorcy

• przedstawiciele

banków

centralnych

• doradzanie Komisji w zakresie

koniecznych zmian

w regulacjach nadzorczych

• ustalanie wskaźnikówwypłacalności, płynnościi efektywności (2 ostatnie miarytylko monitorowane)

Minitoro-

wanie

ryzyka

systemo-

wego

BSC – Banking

Supervision

Committee of

the European

System of the

Central Banks

– od 1998 r.

Tak

• nadzorcy

• przedstawiciele

banków

centralnych

• BSC doradza EBC w zakresie

regulacji nadzorczych dla

instytucji kredytowych

i stabilności systemufinansowego – zajmuje siękwestiami

makrobezpieczeństwa, dokonujeprzeglądu sytuacjiw bankowości i systemiefinansowym oraz promuje

wymianę informacji pomiędzyESBC a władzami nadzorczymi

• pomaga EBC

w przygotowywaniu opinii do

regulacji unijnych i narodowych

• stanowi forum do konsultacji

pomiędzy nadzorcami z krajówUE w sprawach nie związanychz nadzorczymi funkcjami EBC.

Nadzór i

praktyka

nadzorcza

GdC – Groupe

de Contact – od

1972 r.

Nie

• nadzorcy

• przedstawiciele

banków

centralnych z

uprawnieniami

nadzorczymi

• promowanie współpracyi wymiany informacji pomiędzynadzorcami (średni szczebel),w tym współpracy nadindywidualnymi przypadkami

• porównywanie praktyk

nadzorczych w krajach UE


rzenia takich ciał, należy przeanalizować strukturę platform współpracy działających w po-szczególnych segmentach rynku finansowego w krajach UE oraz ostatnie działania mają-ce na celu realizację założeń FSAP.

Jak widać z powyższego zestawienia, istnieją 2 formalne i 1 nieformalna platformawspółpracy między nadzorami bankowymi krajów UE. Współpraca robocza jest przewi-dziana tylko w nieformalniej Groupe de Contact, w ramach której dochodzi do wymianyinformacji (w tym poufnych) w przypadkach indywidualnych. Zadania BAC sprowadzająsię do kwestii legislacyjnych, zaś BSC do makrobezpieczeństwa systemu finansowego.Zgodnie z zakresem zadań przypisanych Europejskiemu Bankowi Centralnemu, przyczy-nia się on do sprawnego realizowania polityki określonej przez kompetentne władze nad-zorcze dla instytucji kredytowych.

Komitet Ubezpieczeniowy (IC) jest działem doradczym dla Komisji Europejskiej,natomiast platformę roboczej współpracy stanowi Konferencja Nadzorców Ubezpiecze-niowych (The Conference).

W przypadku nadzoru nad rynkiem papierów wartościowych liczba ciał koordynują-cych zmieniała się w ostatnich latach. Na uwagę zasługują powołane w 2001 roku Euro-pejski Komitet Papierów Wartościowych (ESC – European Securities Committee, for-malny) oraz Komitet Regulatorów Rynku Papierów Wartościowych (CESR - Committeeon European Securities Regulators, formalny). W tabeli 41 przedstawiono wcześniej ist-niejącą strukturę nadzorców rynku papierów wartościowych.

Tabela 40.

Ciała koordynujące nadzór nad działalnością ubezpieczeniową na szczeblu UE


Sfera

działańNazwa

Formalny

status UE

Członkowie Zadania

Regulacje

ostroż-nościowe

IC – Insurance

Committee – od

1992 r.

Tak

• przedstawiciele

ministerstw

finansów

i gospodarki

• nadzorcy

• doradzanie i ustanowienie

forum sterującego dlakwestii związanychz ubezpieczeniami

• doradzanie w innych

kwestiach, np. konglomeraty

finansowe, prawa

konsumentów

Nadzór

i praktyka

nadzorcza

The Conference –

Conference of

Insurance

Supervisory

Authorities of the

Member States of

the European

Union - od 1958 r.

Nie

• nadzorcy • współpraca międzynadzorcami m.in. w zakresie

praktycznych aspektów

wdrażania dyrektywubezpieczeniowych

• działalność badawcza• dyskusja nad

indywidualnymi

przypadkami


Nie istniała sformalizowana instytucjonalna forma współpracy pomiędzy nadzorca-mi poszczególnych segmentów rynku finansowego. Współpraca taka pod egidą KomisjiEuropejskiej od 1994 roku odbywała się pomiędzy BAK, IC oraz HLSS.

Na posiedzeniu w dniu 8 października 2002 roku Rada Ecofin (Ecofin Council)18

określiła zmodyfikowane działania, jakie mają pozwolić na wypracowanie standar-

Tabela 41.

Ciała koordynujące nadzór nad działalnością na rynku papierów wartościowych na szcze-blu UE wg stanu na 2000 rok


Sfera

działańNazwa

Formalny

status UECzłonkowie Zadania

HLSS – High

Level

Supervisors

Committee –

od 1985 r.

Nie • dyskusje nad projektami ak-

tów prawnych dotyczącychrynku papierów wartościo-wych i doradzanie Komisji

• wspomaganie

rozwiązywania problemówi sporów pomiędzy krajamiczłonkowskimi w zakresieistniejących regulacji

Securities

Contact

Committee –

od 1972 r.

Tak • ułatwianie zharmonizowanejimplementacji przepisów

• wspomaganie

przygotowywania rozwiązańkrajowych

• informowanie Komisji

o konieczności wprowadze-nia zmian w przepisach

Regulacje

ostrożno-ściowe

UCITS Contact

Committee –

od 1985 r.

Tak

• przedstawiciele

ministerstw

finansów i

gospodarki

• nadzorcy

• ułatwianie zharmonizowanejimplementacji dyrektywy

w sprawie zbiorowego inwe-

stowania w zbywalne papie-

ry wartościowe (UCITS)Nadzór i

praktyka

nadzorcza

FESCO –

Forum of

European

Securities

Commissions

Nie • nadzorcy • ścisła współpraca w celuwypracowania efektywnego

rynku finansowego;

• opracowanie wspólnych

standardów dotyczącychnadzoru nad usługami i ryn-kiem finansowym, w szcze-

gólności tam, gdzie mająbyć opracowane dyrektywy

• wzmacnianie poprzez współ-pracę nadzoru nad rynkiem

18 „EFC report on financial regulation, supervision and stability, revised to reflect the discussion at the8 Ocbober meeting of thr Ecofin Council”, Economic and Financial Committee, October 2002.


dów regulacyjno-nadzorczych dla sektora bankowego i ubezpieczeniowego, podob-nych do rozwiązań przyjętych dla rynku papierów wartościowych, co z kolei ma stwo-rzyć podstawy do funkcjonowania jednolitego rynku finansowego w UE. Proceskonsultacyjno-decyzyjny ma być przeprowadzany na trzech poziomach. Poziom 1 obej-muje radę i parlament europejski, przy czym wskazane jest, aby kwestie związanez legislacją dla sektora finansowego były prowadzone przez Radę Ecofin w celu za-pewnienia spójności regulacji. Specyfika poszczególnych sektorów byłaby rozpozna-wana na poziomach 2 i 3. Na poziomie 2 działać mają 4 komitety: bankowy, ubezpie-czeniowy (łącznie z funduszami emerytalnymi), papierów wartościowych (łączniez podmiotami zbiorowego inwestowania), konglomeratów finansowych, które miały-by charakter komitetów regulacyjnych19 i czasami spotykały się na szerszym forum.Zadania ostatniego z wymienionych komitetów ma zdefiniować Komisja Europejska,przy czym jako zadanie istotne jawi się określenie, jak powinien być zorganizowanyproces konsultacyjny na poziomie 3. Rada i Parlament Europejski mają zreformowaćBAC i IC, aby przekształcić je w odpowiednie komitety poziomu 2. Kompetencje ko-mitetów z poziomu 3 powinny odpowiadać zakresowi tych posiadanych przez KomitetRegulatorów Rynku Papierów Wartościowych (CESR – Committee on European Se-curities Regulators)20, uwzględniając specyfikę działania poszczególnych sektorów.Komitety z poziomu 2 mogą prosić, na określonych zasadach, o opinię komitety z po-ziomu 3, szczególnie w zakresie projektów regulacji. Zadania komitetów poziomu 3można ująć następująco: wspieranie procesu konsultacyjno-decyzyjnego, promowaniezgodnych rozwiązań dyrektyw UE oraz zgodnych i jak najlepszych praktyk nadzor-czych, a także stworzenie efektywnej operacyjnie sieci współpracy w celu zapewnie-nia bieżącego nadzoru (w tym wymiana informacji także w czasie zachwiania stabil-ności finansowej). W skład komitetu bankowego z poziomu 3 – oprócz nadzorców –mają wchodzić przedstawiciele banków centralnych nie posiadających uprawnień nad-zorczych, w tym EBC, zaś przedstawiciele BSC i Groupe de Contact mieliby posiadaćstatut obserwatora, przy czym ostatnia z wymienionych miałaby kontynuować swojedotychczasowe działania i stanowić ważną grupę roboczą w komitecie bankowym z po-ziomu 3. W odniesieniu do sektora ubezpieczeń „The Conference” miałoby przekształcićsię w komitet poziomu 3.

Jak widać, działania na szczeblu UE w zakresie stworzenia odpowiednich ciał kon-sultacyjnych sprowadziły się w dużej mierze do wykorzystania dotychczas funkcjonują-cej praktyki. Przekształcanie platform współpracy (formalnych i nieformalnych) w komi-tety poziomu 2 i 3 może świadczyć o chęci wykorzystania ich doświadczeń.

Ponadto funkcjonować ma FSC (Financial Services Committee; wcześniej: FSPGFinancial Services Policy Group)21, którego głównym zadaniem jest wspieranie działań

19 Tj. obowiązywałaby uproszczona procedura.20 Nie uwzględniony w tabeli 40.21 Grupa ta została powołana do życia w listopadzie 1998 roku, przy czym jej obecne zadania uległy

modyfikacji w porównaniu z pierwotnymi ustaleniami (na podstawie: „EFC report ...”, op. cit., s.20 i FMA,„Jahresbericht”, Wien 2003, s.21).


Rady Ecofin w zakresie funkcjonowania rynków finansowych i koordynacja (łączenie)działań poziomów 1 i 422 (politycznych) oraz 2 i 3 (technicznych), bez ingerencji w usta-lony zakres kompetencji.

3 grudnia 2002 roku Rada Ecofin zaakceptowała powyższe ustalenia.23 Efektywnośćprzyjętych rozwiązań ma być oceniana w 2004 roku, zaś w przypadku FSC w połowie2005 roku.24

Biorąc pod uwagę wcześniejsze rozważania można wyróżnić 3 docelowe modele spra-wowania nadzoru nad rynkiem finansowym, które mogłyby obowiązywać w krajach UE:

• model I – na szczeblu lokalnym funkcjonują zróżnicowane formy nadzoru nad ryn-kiem finansowym, zaś na szczeblu UE – platformy współpracy w zakresie regulacji,tzw. dobrych praktyk i kwestiach roboczych;

• model II – funkcjonują zintegrowane nadzory finansowe na szczeblu lokalnym z od-powiednimi platformami współpracy w zakresie regulacji, tzw. dobrych praktyk i kwe-stiach roboczych;

• model III – zintegrowany paneuropejski nadzór nad rynkiem finansowym.

Model I opisuje status quo. Konstrukcja modelu II została oparta na założeniu, iż naszczeblu poszczególnych krajów powinien funkcjonować zintegrowany nadzór finanso-wy, który należy uznać za najbardziej rozwiniętą formę sprawowania nadzoru spośródwcześniej zidentyfikowanych.

Dotychczasowe doświadczenia w zakresie funkcjonowania platform współpracy sąniewystarczające, aby dokonać ich oceny. Formalnie ma być ona przeprowadzona w 2004i 2005 roku. Zaletą modeli I i II jest utrzymanie lokalnego charakteru nadzoru, co mapowinno wpływać pozytywnie na efektywność jego sprawowania.

Model II powinien stanowić rozwinięcie modelu I, po weryfikacji skuteczności dzia-łania wyznaczonych na szczeblu UE platform współpracy. Przyjęcie takiego modelu wy-daje się celowe w momencie, gdy wprowadzone zostaną nowe zasady adekwatności kapi-tałowej dla segmentu ubezpieczeń (tzw. Solvency II = Wypłacalność II). Nowa UmowaKapitałowa (NUK), która zostanie włączona do regulacji unijnych, będzie obowiązywałabanki oraz firmy inwestycyjne najprawdopodobniej od 2007 roku. Należy przypomnieć,że I wersję NUK Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego przedstawił w czerwcu 1999roku.

Podobne założenia przyjęto dla nowych regulacji kapitałowych odnoszących się dosektora ubezpieczeniowego. Prace nad nowymi rozwiązaniami są dopiero na początko-

22 Utworzenie komitetów na poziomie 4 jest planowane. Ich zadania mają sprowadzać się do kontrolo-wania czy rozwiązania zawarte w regulacjach UE zostały wprowadzone do regulacji państw członkowskichoraz czuwać nad ich wprowadzaniem (za: FMA, op. cit., s. 19).

23 Ibidem, s. 20.24 „EFC report...”, op. cit., s. 3.


wym etapie. Zakończenie prac i data ich wdrożenia powinny stanowić datę graniczną dlaujednolicania formy instytucjonalnej sprawowania nadzoru nad rynkiem finansowym. Jestto zasadne chociażby z tego względu, że nadzorcy bankowi będą mogli wskazać nadzor-com ubezpieczeniowym na kluczowe aspekty związane z wprowadzaniem nowych roz-wiązań i zagrożeniami z nich wynikającymi. Prawidłowe funkcjonowanie nadzorówzintegrowanych na szczeblu krajowym i platform współpracy na szczeblu UE, a takżepozytywne doświadczenia wynikające z nowych rozwiązań w zakresie adekwatności ka-pitałowej powinny dać podstawę do rozpatrywania możliwości utworzenia jednego pa-neuropejskiego nadzoru nad rynkiem finansowym w perspektywie długoterminowej.

Decyzja o wprowadzeniu modelu III będzie decyzją głównie polityczną, bowiem po-zbawiłaby nadzorców krajowych wpływu na strukturę własności ich sektorów finanso-wych. Podjęcie takiej decyzji byłoby niezmiernie trudne, a argumenty przemawiające zatakim rozwiązaniem mogą okazać się niewystarczające, jeżeli model II funkcjonowałbydobrze.

W ramach Strategii Lizbońskiej Europa chce „dogonić” Stany Zjednoczone do 2010roku. Jak wskazywano wcześniej, idea, aby nad zintegrowanym rynkiem europejskimczuwał zintegrowany nadzór finansowy jest uzasadniona, ale różnorodność instytucji nad-zorczych nie musi wcale ograniczać konkurencyjności rynku finansowego. Dobrym tegoprzykładem są właśnie Stany Zjednoczone, gdzie występuje uwarunkowana historyczniebardzo duża różnorodność instytucji nadzorczych. Sektor bankowy jest nadzorowany przez4 różne ciała nadzorcze o określonych kompetencjach:

• Biuro Kontrolera Waluty (OCC – Office of the Comptroller of the Currency)25;

• System Rezerwy Federalnej (FRS = FED – Federal Reserve System)26;

• Federalną Korporację ds. Ubezpieczenia Depozytów (FDIC – Federal Deposit Insu-rance Corporation)27;

• Władze stanowe28.

Ponadto funkcjonują odrębne instytucje nadzorcze dla unii kredytowych (NCUA –National Credit Union Administration) oraz kas oszczędnościowo-kredytowych (OTS –Office of Thrift Supervision). Działalność wymienionych powyżej organów nadzorczychjest koordynowana przez Federalną Radę ds. Nadzorowania Instytucji Finansowych (FFIEC– Federal Financial Institutions Examination Council).

Nad bezpieczeństwem sektora ubezpieczeniowego zaś czuwają władze stanowe (rozwa-ża się zmianę i wprowadzenie jednego nadzorcy), skupione w krajowej organizacji koordynu-

25 Nadzoruje banki posiadające licencję federalną.26 Nadzoruje banki posiadające licencję stanową, będące członkami FED i FDIC, a także holdingi

bankowe (BHC – bank holding company).27 Nadzoruje banki z licencją stanową, nie będące członkami FED, ale ubezpieczone w FDIC.28 Nadzorują wszystkie banki stanowe, we współpracy z odpowiednimi nadzorcami.


jącej (NAIC – National Association of Insurance Commissioners), a nad rynkiem kapitało-wym – Komisja Papierów Wartościowych (SEC – Security and Exchange Commission).

Jak widać struktura organów nadzorczych w Stanach Zjednoczonych jest dosyć skom-plikowana i odbiega od powszechnie występujących rozwiązań. Nie ogranicza ona jed-nak konkurencyjności i sprawności funkcjonowania sektora finansowego. Na tym tle ro-dzi się uzasadnione pytanie, czy warto dążyć do tworzenia ponadnarodowej instytucjinadzorczej w UE, jeżeli wskazana wielość organów nadzorczych nie stanowi istotnegoczynnika kształtującego konkurencyjność. Argumentem przeciwko takiemu rozwiązaniusą niewątpliwie koszty finansowe i społeczne wprowadzania jego wprowadzania.

W świetle powyższych rozważań wydaje się, że model II z dobrze funkcjonującymprzepływem informacji, wprowadzany w sposób umożliwiający wyrównywanie różnic ja-kościowych pomiędzy poszczególnymi segmentami rynku finansowego byłby rozwiąza-niem optymalnym dla krajów UE. Utworzenie instytucji nadzoru ponadnarodowego możestanowić kolejny etap rozwoju w zakresie kształtowania rozwiązań nadzorczych i nastąpićw dosyć odległej perspektywie, gdyby udowodniono, że jedna zintegrowana instytucja nad-zorcza istotnie wpłynie na bezpieczeństwo i konkurencyjność sektora finansowego.

Harmonizację instytucjonalną można ocenić jako średnią. Docelowy model instytu-cjonalny sprawowania nadzoru bankowego można scharakteryzować następująco: na szczeblukrajowym funkcjonują zintegrowane nadzory nad rynkiem finansowym, natomiast komite-ty szczebla 2 i 3 ściśle ze sobą współpracują i odpowiadają za koordynację działań nadzor-czych w UE. Ich przekształcenie w 2 komitety (jeden na szczeblu 2 i jeden na szczeblu 3)powinno być kwestią czasu. Komitet z poziomu 2 odpowiadałby za harmonizację regula-cyjną dla wszystkich segmentów rynku finansowego, zaś komitet na szczeblu 3 – za działa-nia na rzecz współpracy pomiędzy nadzorcami krajowymi. Współpraca ta wymagałaby jed-nocześnie zwiększenia harmonizacji analitycznej i mogłaby ją zarazem ułatwić.

8.4. Harmonizacja analityczna

Harmonizacja analityczna polega na ujednoliconym sposobie oceny banków i in-nych instytucji finansowych w celu podejmowania odpowiednich działań w sposób przej-rzysty i jednoznaczny. Ocena tego aspektu harmonizacji nie została przeprowadzona napodstawie analizy rozwiązań stosowanych przez 15 krajów członkowskich, bowiem do-stęp do informacji z tego zakresu okazał się istotnie ograniczony. Informacje o systemachanalitycznych – dla celów badań prowadzonych przez Bank Rozrachunków Międzynaro-dowych – udostępniło 5 krajów UE (patrz tabela 42).

Spośród 5 analizowanych rozwiązań analitycznych tylko Francja posiadała modelstatystyczny do oceny banków, co można uznać za najbardziej zaawansowany sposóboceny. Oprócz tego Komisja Bankowa dysponowała nadzorczym systemem ratingowymdo oceny zza biurka. Włochy miały również nadzorczy system do oceny zza biurka i pla-nowały przygotowanie modelu statystycznego. W Holandii i Wielkiej Brytanii zastoso-


wanie miały kompleksowe systemy oceny ryzyka, zaś w Niemczech – system oparty nawskaźnikach finansowych i grupach bliźniaczych. Już samo zróżnicowanie proceduryoceny kondycji banków świadczy o potencjalnym braku jednolitości w metodyce ocenybanków i braku porównywalności tych ocen. Dodatkowo można przypuszczać, iż nie majednolitego podejścia do oceny innych instytucji finansowych.

Ocena banków powinna być ujednolicona w zakresie skali i interpretacji nadawanychocen, np. tak jak w systemie CAMELS29, stosowanym przez trzy odrębne instytucje nad-zorcze działające w Stanach Zjednoczonych. Metodyka oceny powinna opierać się natych samych założeniach, ale można dopuścić pewne odstępstwa wynikające ze specyfikidanego kraju. Procedura oceny (statystyczna, wskaźnikowa czy ekspercka) powinna byćdopasowana do potrzeb, doświadczeń i możliwości oceny banków. W przypadku tychsektorów bankowych, gdzie funkcjonuje niewielka liczba banków trudno stosować pro-cedury statystyczne. Podobnie w przypadku, gdy w danym sektorze bankowym nie zano-

29 Jest to wprawdzie system do oceny banków w trakcie inspekcji na miejscu, ale skala ocen ma rów-nież zastosowanie w systemach oceny zza biurka, np. CAEL czy SCOR. Szerzej na ten temat: M. Iwanicz-Drozdowska, „Systemy oceny instytucji finansowych”, Bezpieczny Bank nr 2-3/2002.

Tabela 42.

Podstawowe informacje o systemach analitycznych wybranych krajów UE

Źródło: R. Sahajwala, P. van den Bergh, „Supervisory risk assessment and early warning models”, WorkingPaper No. 4, BIS, Basel, December 2000.

Kraj Instytucja

nadzorującaSystem Rok

wdrożeniaRodzaj systemu

Francja Komisja Bankowa ORAP (Organization and

Reinforcement of

Preventive Action)

1997 Nadzorczy system

ratingowy zza biurka

SAABA (Support System

for Banking Analysis

1997 Model statystyczny

Holandia Bank Centralny

Holandii

RAST (Risk Analysis

Support Tool)

1999 Kompleksowy system

oceny ryzyka

System obserwacji Planowany System oparty na

wskaźnikachfinansowych i grupach

bliźniaczychNiemcy Federalny Urząd

Nadzoru Bankowego

(BAK)

BAKIS (BAKred

Information Analysis)

1997 System oparty na

wskaźnikachfinansowych i grupach

bliźniaczychWielka

Brytania

Instytucja Nadzoru

nad Rynkiem

Finansowym (FSA)

RATE (Risk Assessment,

Tools of Supervision and

Evaluation)

1998 Kompleksowy system

oceny ryzyka

Bank Anglii TRAM (Trigger Ratio

Adjustment Mechanism)

Opracowany w

1995 roku, ale

nie wdrożony

Model statystyczny

Włochy Bank Centralny

WłochPATROL 1993 Nadzorczy system

ratingowy zza biurka

System wczesnego

ostrzegania

Planowany Model statystyczny


towano upadłości, ani poważnych kłopotów finansowych banków. Ujednolicenie ocenybanków oraz innych pośredników finansowych jest ważne dla efektywnej wymiany infor-macji pomiędzy organami nadzorczymi oraz może stanowić istotny element w oceniedziałalność międzynarodowych konglomeratów finansowych.

Można rozważać czy dany konglomerat finansowy powinien być analizowany przyzastosowaniu jednej metodyki, jeżeli np. w jego skład wchodzi kilka banków działają-cych w różnych krajach UE, znajdujących się pod nadzorem różnych organów. Ujednoli-cony sposób oceny, choć uzasadniony merytorycznie, byłby trudny do wypracowania,lecz stworzenie porównywalnej skali ocen umożliwiłoby częściowe ujednolicenie oceny.

Stopień harmonizacji w aspekcie analitycznym należy ocenić jako niski, chociażkonkluzja opiera się tylko na wycinkowej ocenie stosowanych systemów analitycznych.

Tabela 43.

Informacje o sektorze bankowym i stabilności finansowej

Źródło: www.oenb.at, www.fma.gv.at, www.nbb.be, www.cbf.be, www.nationalbanken.dk, www.ftnet.dk,www.bof.fi, www.rata.bof.fi, www.banque-france.fr, www.bankofgreece.gr, www.bde.es, www.dnb.nl,www.centralbank.ie, www.ifsra.ie, www.bcl.lu, www.cssf.lu, www.bundesbank.de, www.bafin.de, www.bpor-tugal.pt, www.riksbank.se, www.fi.se, www.bankofengland.co.uk, www.fsa.gov.uk, www.bancaditalia.it;oprac. własne.

Kraj

Strony

internetowe

banków

centralnych

Strony

internetowe

instytucji

nadzorczych

Raport o stabilności finansowej

Austria tak tak tak, półrocznieBelgia tak nie tak, rocznie

Dania tak tak tak, rocznie

Finlandia tak tak brak, ale artykuły na temat stabilności finansowejw Biuletynie Banku Finlandii (w 2002 r. półroczne)

Francja tak - tak, półrocznieGrecja tak - brak, ale rozdział w raporcie rocznym na temat

stabilności systemu bankowego

Hiszpania tak - tak, półrocznieHolandia tak - brak, ale rozdział w raporcie rocznym na temat

stabilności systemu finansowego

Irlandia tak nie brak, ale rozdział w raporcie rocznym na tematstabilności systemu finansowego

Luksemburg tak - brak, ale rozdział w raporcie rocznym na tematstabilności systemu finansowego

Niemcy tak tak brak

Portugalia tak - brak

Szwecja tak tak tak, półrocznieWielka

Brytania

tak tak tak, półrocznie

Włochy tak - brak, ale w raporcie rocznym skrótowe informacje na

temat stabilności finansowej


8.5. Harmonizacja informacyjna

Harmonizację informacyjną można z kolei zdefiniować jako ujednolicony sposóbinformowania uczestników rynku o kondycji sektora bankowego (szerzej: finansowego).Jest to istotne dla funkcjonowania zintegrowanego rynku finansowego, bowiem daje inwe-storom i innym uczestnikom rynku szansę oceny profilu ryzyka poszczególnych rynkównarodowych i rynku wspólnotowego. Źródłem informacji do oceny tego aspektu harmoni-zacji były publikacje zamieszczane na stronach internetowych banków centralnych i insty-tucji nadzorczych. Skoncentrowano się na tym, czy na stronach internetowych są zamiesz-czane informacje na temat kondycji sektora bankowego (bądź finansowego) i czy opraco-wywany jest raport o stabilności finansowej, którego autorem są banki centralne poszcze-gólnych krajów. W tabeli 43 zamieszczono informacje na temat dostępności powyższychinformacji.

W przypadku danych i informacji na temat kondycji sektora bankowego na stronachinternetowych banków centralnych praktycznie zawsze były one udostępniane, chociażróżny był ich zakres i sposób prezentacji. Najczęściej publikowano takie informacje w cy-klach rocznych, zawierając je w raportach rocznych. Sporadycznie dane i informacje naten temat były udostępniane częściej. Jeżeli nadzór bankowy był umiejscowiony w bankucentralnym, wtedy w raporcie rocznym występowały również informacje na temat kon-dycji innych pośredników finansowych.

W odniesieniu do danych i informacji publikowanych na stronach internetowych in-stytucji nadzorczych działających poza bankiem centralnym w 2 przypadkach na 8 niebyły dostępne informacje na temat kondycji sektora bankowego i innych pośrednikówfinansowych. Podobnie, jak w przypadku banków centralnych, zakres publikowanychdanych i informacji był zróżnicowany.

Mankamentem w obu powyższych przypadkach był również brak szeregów czaso-wych oraz ujednoliconej formy prezentacji.

W 7 krajach UE publikowany był raport o stabilności finansowej (z różną częstotli-wością), w 5 kolejnych krajach informacje na ten temat były zamieszczane w raporcierocznym banku centralnego (w jednym przypadku w biuletynie). W 3 krajach informacjena temat stabilności finansowej albo miały bardzo skrótowy charakter (Włochy), albo niebyły publikowane (Niemcy, Portugalia). Publikowanie raportów na temat stabilności fi-nansowej można uznać za wypełnianie zasady dostępności informacji na temat rynkufinansowego i pośredników określonych przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy w ko-deksach dobrej praktyki.

W niektórych raportach na temat stabilności finansowej czy też raportach rocznychpublikowano artykuły dotyczące ważnych problemów związanych z funkcjonowaniemsektora finansowego.

Brak dostępności do ujednoliconych danych i informacji na temat rynków finanso-wych i pośredników finansowych utrudnia uczestnikom rynku ocenę ryzyka poszczegól-


nych rynków. Wprawdzie na stronach internetowych Europejskiego Banku Centralnegosą publikowane informacje dotyczące sektora bankowego, ale ukazują się one z dużymopóźnieniem i dotyczą tylko tego segmentu rynku. Harmonizację informacyjną należyocenić jako niską.


Na tle powyższych rozważań uzasadnione wydaje się umiejscowienie polskich roz-wiązań nadzorczych. W zakresie harmonizacji regulacyjnej, zarówno wewnątrz-, jak i mię-dzysektorowej, rozwiązania polskie i stopień harmonizacji można ocenić tak jak w kra-jach UE. Polskie rozwiązania instytucjonalne w zakresie sprawowania nadzoru naddziałalnością bankową odbiegają zaś od rozwiązań zagranicznych. Komisja Nadzoru Ban-kowego sprawuje nadzór wyłącznie nad bankami, a w innych krajach UE nadzór nadbankami – jeżeli nie jest zintegrowany – jest często połączony z nadzorem nad innymipośrednikami finansowymi. Abstrahujemy od harmonizacji analitycznej (w Polsce wyko-rzystywane są wzorce amerykańskie). Narodowy Bank Polski publikuje co kwartał infor-

Rodzaj harmonizacji Stan obecny Stan docelowy

• regulacyjna

wewnątrzsektorowa(banki)

Wysoka harmonizacja Dążenie do utrzymania tego stanuprzy wprowadzaniu NUK

• regulacyjna

międzysektorowaNiska harmonizacja; brak

ujednoliconych zasad pomiaru

adekwatności kapitałowej wróżnych segmentach rynkufinansowego

Niezbędne wprowadzenie zasadpomiaru adekwatności kapitałowejinstytucji ubezpieczeniowych

podobnych do NUK

• instytucjonalna Średnia harmonizacja Stworzenie zintegrowanej, sprawnej

platformy współpracy pomiędzynadzorcami w UE; rozwiązanieoptymalne – nadzory zintegrowane na

szczeblu krajowym i odpowiednie

ciała koordynujące na szczeblu UE• analityczna Niska harmonizacja Wprowadzenie ujednoliconej skali

oceny banków i konglomeratów

komplementarnej do standardów

wypracowanych przez

indywidualnych nadzorców

• informacyjna Niska harmonizacja Regularne (np. kwartalne)

publikowanie podstawowych

informacji o kondycji sektora

bankowego i innych segmentów rynku

finansowego zawierającychujednolicony zakres informacji

Tabela 44.

Stan obecny i docelowy harmonizacji nadzoru bankowego w UE



macje na temat kondycji sektora bankowego i publikowany jest również w cyklach rocz-nych raport o stabilności finansowej (na stronie internetowej dostępny był tylko 1). W tymaspekcie jest stosowana tzw. dobra praktyka.

Jako wysoką oceniono jedynie harmonizację regulacyjną wewnątrzsektorową (dlasektora bankowego). Harmonizację instytucjonalną określono jako średnią, bowiem wi-dać tendencję do tworzenia nadzorów zintegrowanych na szczeblu poszczególnych kra-jów UE – ostatnich latach powstały one w 4 krajach, bez formalnych wytycznych czydyrektyw UE w tym zakresie. Istnieją również platformy współpracy na szczeblu UE,które zostały wykorzystane w procesie tworzenia jednolitego rynku finansowego. Doce-lowo mogłyby one stać się zintegrowanymi, w sensie sektorowym, platformami współ-pracy, co pozwoliłoby stworzyć dwuszczeblowy nadzór zintegrowany, tj. nadzory zinte-growane na rynkach narodowych i zintegrowane – sprawie działające – platformy współ-pracy na szczeblu UE. Zgodnie z przedstawionymi wcześniej opiniami, istnieje niewielkieprawdopodobieństwo utworzenia jednej mega-instytucji nadzorczej na szczeblu UE o scen-tralizowanych kompetencjach.

Trzy pozostałe rodzaje harmonizacji zostały ocenione jako niskie. Najistotniejszy, zewzględów bezpieczeństwa rynku finansowego, wydaje się niski stan harmonizacji regula-cyjnej międzysektorowej. Jak wskazano, docelowo niezbędne jest stworzenie porównywal-nych między poszczególnymi sektorami rynku finansowego miar podejmowanego przezeńryzyka, co umożliwi wprowadzenie ujednoliconego sposobu pomiaru adekwatności kapita-łowej i koncentracji ryzyka. Osiągnięcie takiej harmonizacji wydaje się być jednak dosyćodległą perspektywą, zważywszy że prace nad nowym podejściem do pomiaru adekwatno-ści kapitałowej dla podmiotów ubezpieczeniowych znajdują się w początkowej fazie.

Dla właściwego sprawowania nadzoru istotne jest zwiększenie harmonizacji anali-tycznej, która umożliwiłaby porównywalną ocenę poszczególnych instytucji objętychnadzorem, jak również konglomeratów finansowych. Szczególnie istotne jest ujednolice-nie skali ocen, zaś kwestią dyskusyjną ujednolicanie metodyki oceny, przy czym funda-mentalne założenia powinny być takie same.

Ostatnia z rozpatrywanych w niniejszym opracowaniu harmonizacji – informacyjna– również została oceniona jako niska. Jest to niekorzystne ze względu na dostęp uczest-ników rynku do informacji. Trudno mówić o zintegrowanym rynku finansowym bez ujed-noliconych informacji na jego temat. Wskazane wydaje się określenie częstotliwościpublikacji informacji na temat kondycji sektora bankowego i innych sektorów rynku fi-nansowego oraz ujednolicony sposób prezentacji informacji w zakresie podstawowym, tj.wyników finansowych, aktywów, kapitałów własnych itd. dla poszczególnych segmen-tów rynku finansowego.

Uzasadnione wydaje się pytanie czy wskazane powyżej modele docelowe w poszcze-gólnych aspektach harmonizacji powinny być osiągane poprzez wprowadzanie odpowied-nich unormowań prawnych czy też w drodze ustaleń na szczeblu 2 i 3 wyodrębnionychkomitetów. Spośród przedstawionych powyżej postulatów unormowania prawnego wy-


magają niewątpliwe regulacje związane z pomiarem adekwatności kapitałowej (harmoni-zacja międzysektorowa). W przypadku pozostałych można dążyć do ujednolicania roz-wiązań w drodze ustaleń roboczych, nawet w odniesieniu do kształtu instytucjonalnegosprawowania nadzoru. Jak pokazuje bowiem praktyka, zwiększa się bowiem liczba nad-zorców zintegrowanych, nawet bez formalnych dyrektyw unijnych. Pozostałe 2 aspektyharmonizacji wymagają elastycznego podejścia do kształtowania rozwiązań, co impliku-je konieczność rezygnacji z ich normatywnego ustalania.

Czy wysoki stopień harmonizacji w wymienionych czterech aspektach może być osią-gnięty do 2005 roku? Zdaniem autorki nie będzie to możliwe, bowiem harmonizacja re-gulacyjna międzysektorowa (m.in. ze względu na projekt „Wypłacalność II”), instytucjo-nalna i analityczna wymagają czasu. Do 2005 roku realne wydaje się wypracowanie od-powiednich standardów współpracy pomiędzy nadzorcami (na 3 szczeblu komitetów –element harmonizacji instytucjonalnej) i ujednolicenia zasad informowania uczestnikówrynku o sytuacji w sektorze finansowym.


9. AGENCJE CREDIT-RATINGU W PROCESIE POZYSKIWANIAKAPITAŁU NA MIĘDZYNARODOWYM RYNKU FINANSOWYM.IMPLEMENTACJA CREDIT-RATINGU W REGULACJACHOSTROŻNOŚCIOWYCH DOTYCZĄCYCH SEKTORABANKOWEGO

Danuta Dziawgo

9.1. Wprowadzenie

Agencje credit-ratingu są podmiotami, które oceniają i klasyfikują ryzyko inwestycji,przede wszystkim w dłużne papiery wartościowe, porządkując tym samym ten segmentrynku finansowego. Agencje credit-ratingu są firmami zajmującymi się badaniem możli-wości spłaty przez danego pożyczkobiorcę/emitenta zaciągniętej pożyczki wraz z odset-kami w terminie. Przyjęta przez agencje klasyfikacja standaryzuje ryzyko poprzez spro-wadzenie do jednej, porównawczej skali wszystkich instrumentów dłużnych orazpodmiotów pod względem ich wiarygodności finansowej jako dłużników. Powstanie agen-cji credit-ratingu było uwarunkowane popytem rynku na profesjonalne i niezależne anali-zy określające standing finansowy emitenta, który ma kluczowe znaczenie dla podjęciadecyzji inwestycyjnej oraz określenia parametrów tej decyzji.

Przede wszystkim można wyróżnić dwie przyczyny stymulujące podmioty do zama-wiania ocen credit-ratingu:

1. obniżenie kosztu pozyskania kapitału z międzynarodowego rynku finansowego po-przez emisję dłużnych papierów wartościowych, a poprzez to możliwość negocjacjipoziomu kosztów kredytów z sektora bankowego,

2. podwyższenie poziomu przyznanych limitów całkowitego zaangażowania pomiędzybankami oraz wynikające z tego uwiarygodnienie banku na międzynarodowym rynkubankowym.

Pomimo, że agencje credit-ratingu nie udzielają żadnych gwarancji co do adekwatno-ści przyznanych przez siebie ocen, badania potwierdzają, że obligacje ocenione niżej czę-ściej nie zostają wykupione niż obligacje ocenione wysoko. Dlatego też w niektórychpaństwach wprowadzono do regulacji prawnych oceny credit-ratingu jako miary pozio-mu bezpieczeństwa inwestowanych środków finansowych. W szczególności regulacje tedotyczą banków, funduszy emerytalnych oraz funduszy inwestycyjnych.

Równocześnie trwa, rozpoczęta w 1999 roku, dyskusja nad ustaleniem i metodamikontroli wymagań kapitałowych dla banków. Kluczowym elementem jest w niej współ-


czynnik wypłacalności. Bank musi posiadać poziom kapitałów własnych odpowiedni doprowadzonej działalności i ryzyka z nią związanego. Kapitał ten powinien zapewnić po-krycie ewentualnych strat bez naruszania depozytów. Nie ulega wątpliwości, że bank po-winien w sposób bezpieczny i efektywny wypełniać funkcje pośrednika finansowego,a istotnym elementem funkcjonowania banku jest kapitał. Wyróżnia się przy tym kapitałekonomiczny (i jego wystarczający poziom do prowadzenia operacji bankowych), kapitałoptymalny z punktu widzenia właścicieli banku (i pomnażania wartości banku jako pod-miotu gospodarczego), a wreszcie kapitał regulacyjny, pożądany przez nadzór bankowydla zapewnienia bezpieczeństwa zgromadzonych w bankach wkładów deponentów orazsystemu bankowego jako całości.

Rozwiązania w tym zakresie przyjęto w 1988 r. w ramach tzw. Umowy Bazylejskiej,określanej obecnie jako Bazylea I. W tzw. Nowej Bazylejskiej Umowie Kapitałowej(Bazylea II), której rozwiązania cały czas są konsultowane, minimalny poziom tegowspółczynnika proponuje się pozostawić na niezmienionym poziomie 8%, ale w bar-dzo istotny sposób proponuje się zmodyfikowanie sposobu jego obliczenia. W szcze-gólności zupełnie nowe podejście zaproponowano w zakresie sposobu określania wagryzyka w ramach ryzyka kredytowego. Zaproponowano wprowadzenie systemu indy-widualnej oceny wypłacalności klienta (popularnie określane jako tak zwane podej-ście ratingowe), oparte - wg wyboru banku - na:

• zewnętrznych ocenach credit-ratingu przyznawanych przez agencje credit-ratingu,albo

• wewnętrznych ocenach ratingowych, szacowanych przez bank w wyniku określo-nych procedur, zatwierdzonych przez nadzór bankowy danego państwa.

Priorytetowym celem Bazylei II jest przy tym wzmocnienie stabilności i bezpieczeń-stwa systemu bankowego na świecie, poprzez lepsze zarządzanie ryzykiem kredytowymw bankach.

Poniżej scharakteryzowane zostały agencje credit-ratingu, a następnie opisano pro-ponowane w ramach Bazylei II rozwiązania, wykorzystujące oceny credit-ratingu do okre-ślania poziomu ryzyka kredytowego. W dalszej części propozycje te zostały poddane kry-tycznej analizie.

9.2. Agencje credit-ratingu na rynku papierów wartościowych

9.2.1. Istota credit-ratingu1

Jednym ze źródeł pozyskiwania przez podmioty gospodarcze potrzebnego do dzia-łalności kapitału jest zasilanie zewnętrzne poprzez emisje dłużnych papierów warto-

1 D. Dziawgo, Credit-rating. Ryzyko i obligacje na międzynarodowym rynku papierów wartościo-wych, PWN, Warszawa 1998.


ściowych, głównie w postaci bonów oraz obligacji. Bardzo duże znaczenie dla powo-dzenia, szczególnie pierwszej emisji dłużnych papierów wartościowych danej organizacji,ma uzyskanie oceny wiarygodności finansowej, tzw. credit-ratingu, przyznawanej przezniezależne agencje. Na międzynarodowym rynku finansowym o środki zabiega bowiemwiele różnych podmiotów, o zróżnicowanej zdolności kredytowej, oferujących różnewarunki spłaty zaciągniętych długów. Tymczasem rynek papierów wartościowych ule-ga ciągłemu rozwojowi, a poprzez to komplikowaniu się. Stąd na monitoring rynkupotrzebne są coraz większe nakłady czasu oraz wiedza z zakresu rynku papierów warto-ściowych, w tym instrumentów będących na nim przedmiotem handlu. Dla inwestoranajważniejsza jest przy tym zdolność kredytowa emitenta uwzględniająca ryzykacząstkowe.

Agencje credit-ratingu można zdefiniować jako firmy doradztwa inwestycyjnego, któreprzeprowadzają jakościową klasyfikację dłużnych papierów wartościowych oraz innychzobowiązań ze względu na standing finansowy emitenta poprzez nadanie pożyczkobior-cy stopnia zaufania finansowego wyrażonego za pomocą kodu literowego. Ponieważ emisjadłużnych papierów wartościowych jest zaciąganiem pożyczki na rynku finansowym, dzia-łalność agencji służy bezpieczeństwu transakcji na tym rynku.

Z kolei sam credit-rating można zdefiniować jako system oceny i klasyfikacji ryzy-ka inwestycyjnego. Credit-rating jest bowiem kompleksową oceną wiarygodności fi-nansowej emitenta bądź oceną danej emisji, uwzględniającą specyfikę emisji na tle rze-telności emitenta w wywiązywaniu się z zobowiązań w przeszłości oraz prognozy jegozdolności finansowej w przyszłości, a także analizy wszystkich typów ryzyka, które sąz tą inwestycją związane. Umożliwia on porównanie z innymi walorami funkcjonujący-mi na rynku instrumentów dłużnych w zakresie ryzyka inwestycyjnego związanegoz daną inwestycją. Stanowi on istotną przesłankę przy podejmowaniu decyzji inwesty-cyjnej oraz redukuje możliwość podjęcia decyzji błędnej. Credit-rating jest miarą okre-ślającą relatywne ryzyko niewywiązania się w terminie ze zobowiązania emitentów z ca-łego świata. Relatywność ta polega na tym, że credit-rating jest względną miarą ryzyka,rozpatrywaną w relacji do innych walorów. Następuje tu przypisanie do jednego, komu-nikatywnego kodu literowego wszystkich ważniejszych składników ryzyka danegowaloru, co jest niewątpliwą zaletą tego systemu oceny i klasyfikacji ryzyka inwesty-cyjnego.

System ocen obligacji posiada dwa poziomy: inwestycyjny i spekulacyjny oraz szcze-ble od „AAA” do „D” (patrz tabela 45; poziom inwestycyjny jest oddzielony od pozio-mu spekulacyjnego grubą linią). Określenie „wysoka jakość” oznacza niskie ryzykoinwestycyjne, a więc wysokie prawdopodobieństwo spłaty zobowiązań w terminie.Pierwsze cztery szczeble (wysoka i średnia jakość) są uważane za inwestycyjne papierywartościowe, czyli pewne - dług, odsetki i świadczenia dodatkowe będą regulowanew terminie, przy czym „AAA” i „AA” uznawane są za walory bardzo bezpieczne, nato-miast „A” i „BBB” za „nadające się do celów inwestycyjnych”. Walory od „BB” uwa-żane są za papiery spekulacyjne. Kategorie „C” obejmują obligacje dochodowe (wypła-


ta oprocentowania uzależniona jest od ewentualnego zysku korporacji) oraz obligacjezabezpieczone dochodami z jakiegoś obiektu. Wiele z nich jednak nie przynosi odsetek.W grupie tej ujmuje się też obligacje, których emitenci mają zaległości w spłatach od-setek bądź obsłudze długu podstawowego. Obligacje zweryfikowane jako „D” są bar-dzo ryzykowne, dotyczą bowiem firm bankrutujących, a klasyfikacje wskazują na war-tości możliwe do odzyskania.

Credit-rating może być sporządzony jednorazowo, np. przy prywatyzacji, zamiarzesprzedaży firmy bądź też cyklicznie. W tym przypadku agencja zobowiązana jest kontro-lować podmiot przynajmniej raz w roku (zwykle robi to dwa razy w roku) i dokonaćaktualizacji oceny.

Tabela 45.

Symbole credit-ratingu firmy Standard & Poor’s oraz Moody’s Investors Service stoso-wane dla długo- i krótkoterminowych dłużnych papierów wartościowych oraz ich wza-jemne relacje

Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów Standard & Poor’s oraz Moody’s Investors Service.

Standard & Poor’s Moody’s Investors Service

P a p i e r y w a r t o ś c i o w e/ P o d m i o tdługoterminowe krótkoterminowe długoterminowe krótkoterminowe

AAA

AA+

AA

AA-

A+

A-1+

Aaa

Aa1

Aa2

Aa3

Prime - 1

A+

A

A-

A-1

A1

A2

A3

Prime - 2

A

A-

BBB+

BBB

BBB

BBB-

A-2

A-3

Baa1

Baa2

Baa3

Prime - 3

BB+

BB

BB-

B

Ba1

Ba2

Ba3

Not - Prime

B+

B

B-

CCC+

CCC

CCC-

CC+

CC

CC-

C

D

-

B1

B2

B3

Caa1

Caa2

Caa3

Ca1

Ca2

Ca3

C

D

-


Credit-rating jest przedstawiany jako forma ochrony inwestora, ale nie jest on gwa-rancją, że inwestor nie poniesie straty. Agencje credit-ratingu traktują siebie jako częśćmediów, a więc mają prawo do wyrażania swoich opinii, a uznanie tych opinii zależy odinwestorów. Podstawowym warunkiem istnienia tej instytucji jest zaufanie inwestorówdo agencji. Jeżeli inwestorzy stracą zaufanie do ocen wydawanych przez agencję, to emi-tenci nie będą się do niej zwracać. Tak więc nieodpowiednia ocena może kosztować agen-cję utratę rynku. W rezultacie pomimo to, że agencje nie ponoszą odpowiedzialności praw-nej za przyznanie nieadekwatnych ocen, dokładają one starań, aby wykonywać oferowaneprzez siebie usługi z należytą pieczołowitością. Przy występowaniu wielu agencji, ryneksam weryfikuje przydatność ocen (a więc profesjonalizm, obiektywizm) danej agencjipoprzez określenie popytu na jej usługi.

Na świecie obecnie do najbardziej renomowanych agencji credit-ratingu należy za-liczyć następujące trzy agencje amerykańskie: Moody’s Investors Services, Standard& Poor’s oraz FitchRatings. Najstarsza z agencji – Moody’s działa od 1909 roku, a S&P’sod 1923 r. co oznacza, że rynek zaakceptował działalność tego typu instytucji. Tak więcagencje credit-ratingu stanowią integralną i ważną część międzynarodowego rynku fi-nansowego, ponieważ większość dłużnych papierów rządów, władz lokalnych i firmjest oceniana przez jedną lub więcej agencji, a procedurze przyznawania oceny wiary-godności finansowej poddają się także największe i najpoważniejsze instytucje finan-sowe świata.

9.2.2. Rozwój działalności agencji credit-ratingu

Na popularność agencji credit-ratingu wpłynęły dwa czynniki: przepisy prawne na-kazujące posługiwanie się credit-ratingiem (opisane w następnym podpunkcie) oraz falabankructw w latach siedemdziesiątych. Spadek zaufania inwestorów emitenci zaczęliograniczać poprzez zwracanie się o przyznanie oceny wiarygodności finansowej do ze-wnętrznych, niezależnych agencji credit-ratingu. W efekcie obecnie jest praktyką rynko-wą, że nowe emisje dłużnych papierów wartościowych, które wchodzą na rynek, mająocenę przynajmniej od jednej agencji. Jednak inwestorzy preferują sytuację, gdy danąemisję/podmiot oceniają dwie niezależne od siebie agencje. Stwarza to poczucie większe-go bezpieczeństwa i obiektywizmu, kiedy analiz dokonują dwie niezależne grupy profe-sjonalnych analityków. Ponadto nie jest korzystna sytuacja, kiedy na rynku działa tylkojedna agencja - jak w każdej dziedzinie, tak i na rynku usług oceny poziomu wiarygodno-ści finansowej, ważny jest czynnik konkurencji.

Agencje credit-ratingu utrzymują się z dwóch głównych źródeł:

• z opłat za wyspecjalizowane analizy rynku finansowego publikowane w postaci ksią-żek, gazet i specjalistycznych periodyków, a które zamawiają głównie inwestorzyinstytucjonalni;

• z opłat za wykonane analizy od podmiotów, które poddają się weryfikacji sytuacjifinansowej; organizacje te otrzymują ocenę, która następnie jest korygowana o spe-cyfikę emisji.


Podmiot poddający się ocenie płaci agencji credit-ratingu, zwykle jeszcze przed emi-sją dłużnych papierów wartościowych, za wystawienie oceny, a ściślej za uruchomienieprocesu przyznawania oceny, nie wiedząc przy tym, jaka będzie uzyskana ocena i w re-zultacie, czy poniesiony koszt zostanie zrekompensowany. Na ogół jednak oceniane pod-mioty większą wagę przywiązują do samego faktu uzyskania oceny niż do jej poziomu,która zawsze w pewnym stopniu jest subiektywna. Agencje credit-ratingu można porów-nać w tym zakresie do firm audytorskich zajmujących się weryfikacją sprawozdań finan-sowych podmiotów, które również opłacane są za swoje usługi przez kontrolowaną orga-nizację.

Na początku agencje nie pobierały opłat od emitentów za przyznawanie im oceny.Środki na działalność uzyskiwały ze sprzedaży swoich publikacji. Jednakże kiedy wzrósłpopyt na szybsze i bardziej kompleksowe analizy dokonywane przez agencje, podmiotyte wykorzystały zaistniałą sytuację, aby wprowadzić opłaty od podmiotów, które ocenia-ją. Około 80% dochodów agencji credit-ratingu pochodzi z opłat emitentów. Może więcpowstawać na tym tle wątpliwość, czy agencje te nie są od ocenianych przez siebie pod-miotów zbyt zależne.

Jednak wydaje się, że rynek zweryfikował działalność agencji credit-ratingu pozytyw-nie. Oceniają one coraz więcej podmiotów i coraz więcej produktów i usług finansowychoferowanych na rynku finansowym. Dostrzegany jest ponadto trend przyznawania przezagencje ocen nie będących ocenami credit-ratingu. Dla przykładu można wskazać tu agen-cję Moody’s, która przyznaje Non-Credit Rating w np. zakresie jakości zarządzania, jakościportfela inwestycyjnego, ryzyka rynkowego, czy np. jakości oferowanych usług.

9.2.3. Credit-rating w przepisach prawnych

Credit-rating wykorzystywany jest nie tylko przez inwestorów do szacowania pozio-mu ryzyka inwestycyjnego, ale jest także wykorzystywany w przepisach prawnych. Naj-szerzej jest on stosowany w Stanach Zjednoczonych, stąd pokrótce omówiono przepisyprawne bazujące na credit-ratingu właśnie w tym państwie.

Pierwsza regulacja prawna bazująca na credit-ratingu zaczęła obowiązywać w Sta-nach Zjednoczonych już w 1931 r., a wydana została przez Rezerwę Federalną i BiuroKontrolera Waluty (Office of the Comptroller of the Currency). Zobowiązywała ona ban-ki do inwestowania w obligacje ocenione na poziomie „BBB” albo wyższym przez przy-najmniej jedną agencję credit-ratingu. Papiery takie mogły być wówczas ewidencjonowa-ne według ich wartości księgowej. W przeciwnym wypadku ich wartość należało obniżyćdo wartości rynkowej (jeżeli była ona niższa od wartości księgowej). Dodatkowo bankzobowiązany był utworzyć rezerwy w wysokości 50% różnicy pomiędzy wartością księ-gową a wartością rynkową waloru. W 1936 r. urzędy te zaostrzyły przepisy. Ocenę napoziomie inwestycyjnym musiały wystawić przynajmniej dwie agencje.2 Regulacja ta

2 W 1936 r. na giełdzie w Nowym Yorku na 1975 obligacji 891 ocenionych było poniżej poziomu„BBB”; R. Cantor, F. Packer, The Credit-Rating Industry, „The Journal of Fixed Income”, grudzień 1995.


obowiązywała do 1989 r., kiedy Kongres Stanów Zjednoczonych zmienił zapis o koniecz-ności posiadania oceny inwestycyjnej wystawionej przez dwie agencje na jedną3.

W 1991 r. Komisja Papierów Wartościowych (SEC) zobowiązała fundusze powierniczerynku pieniężnego do inwestowania środków w walory krótkoterminowe z oceną „A-1+”lub „A-1”4. Przepis ten ogranicza inwestowanie środków funduszu powierniczego rynkupieniężnego do maksymalnie 5% w walory ocenione na poziomie „A2/Prime-2”, a także do1% aktywów funduszu w walory jednego emitenta z oceną od jednej z agencji na poziomie„A2/Prime-2”5. W przypadku kiedy ocena danego papieru wartościowego zostaje przez agen-cje credit-ratingu obniżona, wówczas „posiadany papier wartościowy musi zostać usuniętyz portfela w ciągu 5 dni roboczych od wejścia w posiadanie informacji o nowym ratingu”6.Regulacja ta dopuszcza również zainwestowanie środków funduszu inwestycyjnego rynkupieniężnego w papiery wartościowe nieocenione przez agencje w przypadku, kiedy zarządfunduszu uzna, że emitent danych walorów reprezentuje minimalne ryzyko inwestycyjne.Przekonanie takie musi być uzasadnione na piśmie. Do sprawozdania składanego SEC fun-dusz musi wówczas dołączyć załącznik o papierach wartościowych, które nie spełniająwymogów, a które fundusz posiada w swoim portfelu na dzień sporządzania raportu. W prak-tyce, ze względu na ryzyko jakie podejmuje w takim przypadku zarząd funduszu, możli-wość ta nie jest wykorzystywana często.

W wielu innych uregulowaniach prawnych w Stanach Zjednoczonych również wystę-puje powołanie się na oceny credit-ratingu. Na przykład banki tworzące system rezerwyfederalnej Stanów Zjednoczonych oraz Federal Home Loan Bank mają możliwość lokowa-nia środków w papiery wartościowe jedynie z poziomu inwestycyjnego (od „AAA” do„BBB”). Fundusze emerytalne natomiast mogą inwestować w bony komercyjne jedynietrzech najwyższych kategorii (od „A-1” do „A-3”). Ponadto w Stanach Zjednoczonych w sto-sunku do firm ubezpieczeniowych oraz funduszy emerytalnych obowiązują dodatkowe ob-ostrzenia. Z innych przykładów można przytoczyć wprowadzone w 1989 r. ograniczenie, żefundusze emerytalne mogą inwestować jedynie w papiery wartościowe zabezpieczone ak-tywami (Asset-Based-Securities) posiadające ocenę „A” bądź wyższą, przynajmniej od jednejagencji. Zabroniono też kasom oszczędnościowo-pożyczkowym (Saving & Loans) inwe-stowania w obligacje poniżej oceny „BBB”.

W 1951 r. National Association of Insurance Commissioners (NAIC) - NarodoweZrzeszenie Firm Ubezpieczeniowych - wprowadziło dodatkowy system klasyfikacji wa-lorów, które mogą nabywać te podmioty bez tworzenia dodatkowych rezerw na ryzyko.

3 Congressional Promulgation of the Financial Institutions Recovery and Reform Act of 1989, materia-ły United States Securities and Exchange Commission.

4 Poprawka SEC na podstawie Investment Company Act of 1940, materiały United States Securitiesand Exchange Commission.

5 Według wcześniejszych przepisów, fundusz mógł lokować w papiery z taką oceną do 25% swoichaktywów; por. L. Crabbe, M. A. Post, The Effect of a Rating Downgrade on Outstanding Commercial Paper,„The Journal of Finance” 1994 nr 1 (marzec).

6 Investment Company Act of 1940, poprawka z 31.05.1991, art. 270.2a-7, (c5(A)), materiały UnitedStates Securities and Exchange Commission.


Ta klasyfikacja na potrzeby firm ubezpieczeniowych oraz funduszy emerytalnych składasię z trzech poziomów. Oceny poziomu pierwszego i drugiego odpowiadają kategorii naj-wyższej - inwestycyjnej, natomiast poziom trzeci poziomowi spekulacyjnemu. Organiza-cja ta w praktyce nie przyznaje poziomu inwestycyjnego tym walorom, które wcześniejnie uzyskały poziomu inwestycyjnego od renomowanych agencji credit-ratingu. Zwykleczyni to także później od nich.

Za przykładem Stanów Zjednoczonych w wielu innych państwach credit-rating rów-nież jest wykorzystywany w regulacjach prawnych. Jako przykład można wymienić Ka-nadę, Argentynę, Meksyk czy Chile.

Wykorzystanie credit-ratingu w regulacjach prawnych wywołało jednak dyskusję natemat wywiązywania się agencji ze swoich funkcji i trafności publicznie upowszechnianychocen, tym bardziej że w tym samym czasie liczba agencji gwałtownie wzrosła (z 5 do 40).

W momencie, kiedy w regulacjach prawnych zaczęto powoływać się na oceny agencjicredit-ratingu, należało określić, które z tych agencji ustawodawca uważa za odpowiednie.Dlatego w 1975 roku SEC wprowadziła, jako pierwsza, pojęcie „krajowej statystycznejorganizacji kwalifikacyjnej” (nationally recognized statistical rating organizations -NRSROs)7. Uznała ona, że wszystkie trzy agencje funkcjonujące wówczas na rynku Sta-nów Zjednoczonych mogą się posługiwać tym terminem. Były to Moody’s Investors Servi-ce, Standard & Poor’s oraz Fitch Investors Service. W miarę rozwoju rynku finansowegorównież i inne agencje zaczęły się zwracać do SEC w sprawie przyznania statusu NRSRO.Jednak procedura i warunki uznania agencji jako NRSRO nie zostały sprecyzowane. Komi-sja Papierów Wartościowych bada i analizuje dane o historii agencji, właścicielach, pracow-nikach, strategii działania, stosowanych procedurach, a przede wszystkim o źródłach finan-sowania. Uważa ona przy tym, że sami inwestorzy i emitenci najlepiej oceniają przydatnośćdanej agencji dla rynku. W efekcie SEC powierza rynkowi ocenę danej agencji, kładącgłówny nacisk na akceptację rynku. Postępowanie takie wyraźnie faworyzuje niektóre agen-cje, ponieważ wymaga, aby credit-rating danej agencji był szeroko używany przez inwesto-rów i emitentów, zanim uzyska ona status krajowej statystycznej organizacji kwalifikacyj-nej od Komisji Papierów Wartościowych. Ale to właśnie uzyskanie tego statusu rozszerzakrąg odbiorców usług oferowanych przez daną agencję. Stworzona została więc pewna ba-riera wejścia na ten rynek przez nowe agencje.

Największym inwestorem na rynku dłużnych papierów wartościowych są inwestorzyinstytucjonalni, ograniczeni w swoich inwestycjach regulacjami prawnymi. W rezultacie

7 „‘NRSROs’ oznacza każdą „krajową statystyczną organizację klasyfikacyjną”, która nie jest afilio-wana przy emitencie instrumentu, ani nie jest żadnym ubezpieczycielem, gwarantem albo dostarczającymkredytowe wsparcie.[...] Zarejestrowane NRSROs oznaczają:

a) każde dwie NRSROs, które przyznały ocenę papierowi wartościowemu albo emitentowi zobowią-zań dłużnych,

b) jedną NRSRO, jeśli tylko jedna NRSROs przyznała rating takiemu papierowi wartościowemu alboemitentowi w czasie, w którym fundusz nabył albo rolował ten papier wartościowy”; Investment CompanyAct of 1940, art. 270.2a-7, (a 10, a 13).


proces podejmowania decyzji inwestycyjnej organizacje te podejmują w stosunku do gru-py papierów wartościowych ocenionych przez agencje na poziomie dopuszczonym w re-gulacjach prawnych. W efekcie to przepisy prawa kreują krąg inwestorów, powołując sięna interes społeczno-gospodarczy, wpływając na strukturę popytu oraz płynność rynkupapierów wartościowych.

Z wyżej opisanych względów ocena wiarygodności finansowej ma znaczenie szcze-gólnie wówczas, jeżeli jest przyznana przez agencje credit-ratingu zarejestrowane bądźuznane przez Komisję Papierów Wartościowych lub inny organ w danym państwie.

9.2.4. Ocena zależności pomiędzy credit-ratingiem a zawieszeniem spłaty zobowiązań

Z przeprowadzonych badań na temat terminowego wykupu obligacji przez emiten-tów wynika, że rola agencji credit-ratingu przy określaniu ryzyka inwestycyjnego jestduża: obligacje ocenione niżej częściej nie zostają wykupione niż obligacje ocenionewysoko. Zaprezentowano to na rysunku 30. Należy przy tym dodać, że nie zdarzyło sięjeszcze, aby jakakolwiek obligacja, która posiadała najwyższą ocenę „AAA”, nie zostałauregulowana w roku, w którym tę ocenę posiadała. W tabeli 46 przytoczono wyniki badańpodmiotów, które nie wykupiły w terminie obligacji uwzględniając: pierwszą ocenę napoczątku danego roku posiadaną od danej agencji, ocenę na końcu roku oraz ocenę po 5latach. Zwraca uwagę, że nawet po 5 latach, odsetek podmiotów które zbankrutowały,a pierwotnie posiadały ocenę na poziomie „AAA” jest niski.

Ryzyko niedotrzymania przez emitenta terminowej spłaty zobowiązań zwiększa sięwraz z długością okresu, na który wystawiona jest obligacja oraz z obniżaniem się pozio-mu credit-ratingu. Szczególnie jest to widoczne dla walorów posiadających ocenę na po-ziomie inwestycyjnym. Odsetek upadłości w tej grupie kształtuje się znacznie poniżej10%, nawet dla okresu 20-letniego (por. rysunek 31).

Rysunek 30.

Wskaźnik zalegania ze spłatą zobowiązania8 podmiotów ocenionych przez agencję Mo-ody’s w 2002 r. z podziałem na kategorie credit-ratingu

Źródło: Corporate Bond Defaults and Default Rates 1920-2003, Global Credit Research, Moody’s InvestorsService, luty 2003, s. 9.

8 Wskaźnik ten został obliczony poprzez określenie liczby emitentów, którzy nie spłacili zobowiązaniado całości emitentów z tą samą oceną na dzień 1 stycznia danego roku.

0,00% 0,02% 0,16% 1,22% 5,11% 29,50%1,53%Aaa Aa A Baa Ba B Caa-C

%


9.2.5. Ocena zależności pomiędzy credit-ratingiem a rentownością

Credit-rating jest wykorzystywany przez inwestorów jako miara do określenia wyso-kości premii za ryzyko wymaganej przez inwestora dla skompensowania relatywnie wy-ższego prawdopodobieństwa poniesienia straty w wyniku niespłacenia zobowiązania.

Tabela 46.

Wskaźnik zalegania ze spłatą obligacji po roku oraz po 5 latach od przyznania pierwotnejoceny credit-ratingu przez agencję Moody’s oraz Standard & Poor’s

Uwaga: Dane dotyczące S&P’s obejmują okres 1981-98, natomiast Moody’s 1983-1998.Źródło: A. Estrella (red.), Credit ratings and complrmrntary sources of credit quality information, BCBSWorking Paper No. 3, August 2000, s.127.

Ocena credit-ratingu Bankructwo po 1 roku (%) Bankructwo po 5 latach (%)

S&P’s Moody’s S&P’s Moody’s S&P’s Moody’s

AAA Aaa 0,00 0,00 0,15 0,22

AA+ Aa1 0,00 0,00 0,27 0,25

AA Aa2 0,00 0,00 0,11 0,50

AA- Aa3 0,00 0,07 0,40 0,45

A+ A1 0,03 0,00 0,48 0,75

A A2 0,04 0,00 0,32 0,66

A- A3 0,07 0,00 0,82 0,45

BBB+ Baa1 0,20 0,04 1,15 1,45

BBB Baa2 0,19 0,08 1,36 1,29

BBB- Baa3 0,30 0,31 3,21 2,79

BB+ Ba1 0,62 0,64 5,79 8,45

BB Ba2 0,78 0,59 6,88 9,66

BB- Ba3 1,19 2,55 12,23 20,76

B+ B1 2,42 3,56 16,18 25,56

B B2 7,93 6,85 24,66 28,52

B- B3 9,84 12,41 29,16 37,49

CCC Caa1-C 20,39 18,31 41,29 38,30

Poziom inwestycyjny 0,08 0,04 0,71 0,82

Poziom spekulacyjny 3,83 3,67 16,08 20,26

Rysunek 31.

Odsetek upadłości z uwzględnieniem ocen credit-ratingu oraz liczby lat

Źródło: H. E. Büschgen, O. Everling, Handbuch Rating, Gabler, Wiesbaden 1996, s. 296.

%

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Aaa Aa A Baa Ba B

5-lat

10-lat

15-lat

20-lat

BBBAAA


Na rysunku 32 i 33 zaprezentowano kształtowanie się rentowności obligacji nomino-wanych w dolarach amerykańskich oraz funtach brytyjskich. Wykresy te potwierdzają, żeim wyższy credit-rating, tym niższa jest rentowność obligacji, a relacje pomiędzy walora-mi z różnymi ocenami są zachowane w czasie. Widoczny jest przy tym związek pomiędzyocenami poziomu inwestycyjnego, które zmieniają się w ten sam sposób i utrzymują sta-bilną w czasie różnicę. Oceny poziomu spekulacyjnego „BB” oraz „B” wykazują nato-miast dużo większe wahania.

Z kolei na rysunku 34 zaprezentowano średnią rentowność obligacji na rynku amery-kańskim z podziałem na kategorie credit-ratingu. Różnica poziomu rentowności pomię-dzy poszczególnymi ocenami credit-ratingu jest wyraźna. Przy ocenach „Aaa” - „A1”spread nie był zbyt duży. Wyraźne różnice występują natomiast przy końcu poziomu in-westycyjnego i wraz z obniżaniem się poziomu credit-ratingu wysokość premii za ryzykoinwestycyjne podnosi się coraz bardziej stromo.

Rysunek 32.

Kształtowanie się rentowności obligacji 5-letnich (%) w eurodolarach amerykańskichi euroszterlingach w okresie 13.04.1993-13.04.1994

Źródło: Credit Trends, „S&P’s Creditweek International” z 2.05.1994.

Eurodolary

Czas

%

4

5

6

7

AAA

AA

A

Euroszterling

Czas

%

5

6

7

8

9

Rysunek 33.

Rentowność obligacji amerykańskich przedsiębiorstw w zależności od ocen agencji Stan-dard & Poor’s w 1989 r.

Źródło: B-C. Balz, Das Rating - Begriff und Bedeutung (1), referat przygotowany na konferencję nt. „Ad-ressaten eines Ethisch-Ökologischen Ratings und deren Motive” we Frankfurcie nad Menem 10.12.1993.

CZAS

%

8

9

10

11

12

13

14

AAA

AA

A

BBB

BB

B

Czas


W tabeli 47 przedstawiono średnią różnicę w oprocentowaniu pomiędzy obligacja-mi przedsiębiorstw a obligacjami rządu Stanów Zjednoczonych z podziałem na credit-rating dla różnych okresów. Wzrost stopy procentowej w miarę wzrostu ryzyka inwe-stycyjnego także i tutaj jest wyraźny. Oprocentowanie pomiędzy następującymi po so-bie ocenami wzrasta od 40% do 80%. Jest to premia za wyższe ryzyko inwestycyjne,którą musi płacić emitent z niższą oceną wiarygodności finansowej przyznaną przezagencje credit-ratingu.

Z badań przeprowadzonych nad związkiem pomiędzy oceną wiarygodności finanso-wej, oprocentowaniem i długością okresu wykupu obligacji wynika, że im niższy jest cre-

Rysunek 34.

Rentowność obligacji z podziałem na kategorie oceny wiarygodności finansowej na ryn-ku amerykańskim 29.05.1992

Źródło: Opracowanie własne na podstawie E. M. Young, The Rating Agency’s Role [w:] Emerging BondMarkets in the Dynamic Asian Economies, OECD, 1993, s. 158.

punkty bazowe

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000

Aaa

Aa2

A1

A3

Baa2

Ba1

Ba3

B2

Caa

Tabela 47.

Średnia różnica pomiędzy oprocentowaniem obligacji rządu Stanów Zjednoczonych a opro-centowaniem obligacji przedsiębiorstw w latach 1973-1987 ocenionych przez agencję Stan-dard & Poor’s

Uwaga: Dane dla ocen „BB” oraz „B” oparte są na danych z lat 1979-1987, a dla „CCC” na latach 1982-1987.Źródło: E. I. Altman, Measuring Corporate Bond Mortality and Performance, „Journal of Finance”, wrzesień1989.

Symbol Różnica w punktach bazowychPoziom inwestycyjny

AAA

AA

A

BBB

43

73

99

166

Poziom spekulacyjny

BB

B

CCC

299

404

724


dit-rating, tym wyższe oprocentowanie. Przeprowadzone badania jednocześnie wykazały,że relacja pomiędzy poziomem oceny wiarygodności finansowej a oprocentowaniem niejest relacją liniową. Zwykle oprocentowanie wzrasta więcej niż proporcjonalnie w stosunkudo poziomu credit- ratingu, co prezentuje rysunek 35.

Na podobny przebieg relacji rentowności w stosunku do oceny wiarygodności finan-sowej przyznanej przez agencje credit-ratingu wskazuje opracowanie agencji Standard& Poor’s za lata 1988-1992. Prezentuje to rysunek 36.

Obligacje z oceną „AAA” oraz „AA” zmieniają się w ten sam sposób. Również obli-gacje z oceną „BBB” pozostają w stabilnej relacji do obligacji „AAA”. Większą podat-

Rysunek 35.

Zależność pomiędzy oceną credit-ratingu a stopą procentową dla roku 1970, 1980 oraz 1990

Źródło: J. F. Sinkey, Commercial Bank Financial Management, Maxwell Macmillan, International edition1992, wyd. 4, s. 247.

5

10

15

20

25

30

T-bond AAA AA A BBB BB B CCC CC C

%

1970

1990

1980

Rysunek 36.

Poziom rentowności obligacji przemysłowych z uwzględnieniem ocen wiarygodności fi-nansowej w latach 1988-1992

Źródło: Standard & Poor’s Debt Ratings Criteria, materiały agencji Standard & Poor’s, s. 4.Czas

%

6

8

10

12

14

16

18

20

AAA - rządu USA

AA

BBB

BB

B


ność na wahania i niestabilność spreadu w czasie wykazują obligacje z oceną spekulacyj-ną. Szczególnie w przypadku obligacji z oceną „B” wahania są duże i częste. Związanejest to z większą zależnością od panującej koniunktury na rynku, szczególnie na między-narodowym rynku finansowym.

Przeprowadzone badania nad różnicą w oprocentowaniu między emisjami obligacjiz różną oceną wiarygodności finansowej sugerują ponadto, że relatywna stopa procento-wa pomiędzy stopniami klasyfikacji credit-ratingu ma tendencję stabilności w czasie. Ozna-cza to, że w zależności od sytuacji na rynku zmienia się oprocentowanie nominalne walo-rów, ale relacje pomiędzy nimi nie ulegają istotniejszym zmianom, zachowując stabilnośćna przestrzeni okresów pięcioletnich, co jest bardzo interesujące9.

Przyznawana przez agencje credit-ratingu ocena wiarygodności finansowej dotyczyjedynie dłużnych papierów wartościowych. Wydawać się więc może, że credit-rating niejest potrzebny, jeżeli podmiot finansuje się za pośrednictwem kredytów bankowych. Jed-nak ocena taka wpływa również na poziom oprocentowania kredytu bankowego10. Banknie może zaoferować podmiotowi kredytu po cenie wyższej, niż wynosi jego koszt pozy-skania kapitału z międzynarodowego rynku finansowego poprzez emisje dłużnych papie-rów wartościowych. Ponadto credit-rating służy rynkowi akcji jako pomocniczy elementoceny ryzyka inwestycyjnego, szczególnie ryzyka kraju.

Przeprowadzone badania na temat wpływu zmiany oceny credit-ratingu obligacji nakurs akcji zwykłych, akcji uprzywilejowanych i bonów komercyjnych sugerują, że obniże-nie oceny przez Moody’s oraz S&P’s wpływa na obniżenie kursu akcji zwykłych, szczegól-nie w ciągu pierwszych dwóch dni (w dniu ogłoszenia przez prasę oceny i w dniu następ-nym; na przykładzie gazety „Wall Street Journal”). Nie zaobserwowano natomiast znacznegowpływu w przypadku podwyższenia oceny obligacji na wartość rynkową akcji11.

Już sama zapowiedź możliwości zmiany oceny przez agencje wpływa na cenę obliga-cji, jednak rynek szybciej i silniej reaguje na obniżenie credit-ratingu, natomiast wolnieji ostrożniej na podwyższenie oceny. Z kolei rynek akcji reaguje jedynie na obniżenie oce-ny, i to nawet w większym stopniu niż rynek obligacji.

Agencje credit-ratingu nie są nieomylne, niemniej, co zaprezentowano, oceny

agencji są pomocnym narzędziem wykorzystywanym do oszacowania ryzyka inwe-

stycyjnego, nie tylko dłużnych papierów wartościowych, na międzynarodowym ryn-

ku finansowym.

9 C. P. Dialynas, D. H. Edington, Bond Yield Spreads - A Postmodern View, „Journal of PortfolioManagement”, jesień 1992.

10 Przykładem mogą być tutaj banki japońskie. Niskie oceny przyznane przez agencję Moody’s w ratingusiły finansowej banków wywołały spadek akcji banków japońskich, również na giełdzie w Tokio.

11 R. W. Holthausen, R. W. Leftwich, The Effect of Bond Rating Changes on Common Stock Prices, „Journalof Financial Economics” 1986 nr 17. We wcześniej przeprowadzonych badaniach uzyskano inne wyniki, jednakopierały się one nie na danych jednodniowych, tak jak cytowane badanie, ale na średnich danych miesięcznych.Były to np. badania przeprowadzone przez Pinches i Singleton w 1978 r., Wakeman w 1978 r., Weistein w 1977r., którzy nie znaleźli potwierdzenia, że zmiana ratingu wpływa na kurs akcji zwykłych.


Credit-rating pozostaje integralną częścią międzynarodowego rynku dłużnych papie-rów wartościowych.

9.2.6. Ocena metodologii stosowanej przez agencje credit-ratingu do oceny wiary-

godności finansowej podmiotów gospodarczych

Ponieważ agencje credit-ratingu są instytucjami komercyjnymi, a przyznawane oce-ny credit-ratingu są ich produktem, stąd też procedury przyznawania ocen objęte są ta-jemnicą handlową. Agencje przyznają, że korzystają z opracowanych na własne potrzebymodeli ekonometrycznych, oraz dużą wagę przywiązują do wskaźników finansowych,często skonstruowanych przez nie same.

Agencje nie stosują przy tym tych samych kryteriów przyznawania ocen, ani też nienadają jednakowej wagi danym czynnikom. W rezultacie ten sam podmiot lub emisjamogą uzyskać różne oceny credit-ratingu od różnych agencji.

Przy ocenie firm i miast brane są pod uwagę przez wszystkie agencje przede wszyst-kim następujące kryteria:

• ocena danego państwa, którego podmiot jest rezydentem,

• jakość majątku,

• struktura kapitałów własnych,

• długoterminowa zdolność do przynoszenia zysku,

• płynność,

• jakość kadry zarządzającej.

Agencje badają celowość zaciągnięcia pożyczki, rozważają prognozy i przewidywa-nia na czas obiegu danej emisji oraz wiążą je z historyczną i bieżącą pozycją finansowąfirmy. Badają także trendy w regulacjach prawnych kraju pochodzenia podmiotu, praw-dopodobieństwo potencjalnej pomocy rządu w przypadku trudności, siły i słabości bran-ży, w której działa emitent w przekroju międzynarodowym i krajowym, pozycję emitentaw branży, strukturę firmy, jakość zarządzania oraz plany kierownictwa co do rozwojupodmiotu. A więc przeprowadzana jest analiza ilościowa i jakościowa.

Bardzo ważnym założeniem, na którym opiera się konstrukcja systemu credit-ratingujest to, że pomiędzy oceną przyznaną suwerennemu państwu jako dłużnikowi, a klasyfi-kacją jego wewnętrznych jednostek (jednostek położonych na jego terytorium) występujeścisła zależność. Jest zasadą, że wiarygodność finansowa firmy nie może być wyższa odwiarygodności, jaką uzyskał kraj, w którym dana firma ma siedzibę. Przykładowo niesta-bilność polityczna, groźba przewrotu są od danej firmy niezależne, ale stanowiąc otocze-nie implikują jej zachowanie, mając wpływ na uzyskiwane wyniki oraz wywiązywaniesię z podjętych zobowiązań. Podmioty są zależne od państwa w wielu kwestiach gospo-darczych, w tym możliwości transferu dewiz. Kiedy dane państwo ma kłopoty z wypła-


calnością, wówczas może nie udostępnić dewiz podmiotom, pomimo że te posiadająwystarczające środki w walucie krajowej na regulowanie zobowiązań. Agencje uwzględ-niają to w ocenach podmiotów gospodarczych. Od reguły tej istnieje jednak odstępstwo,kiedy emisja firmy jest ubezpieczona, np. kiedy zagraniczny kontrahent, firma-matka,bank bądź firma ubezpieczeniowa gwarantują spłatę wierzytelności w całości lub w czę-ści.

9.2.7. Ocena stopnia zgodności ocen credit-ratingu pomiędzy agencjami

Pomimo stosowania różnych metodologii obliczania ryzyka bankructwa oraz nada-wania różnych wag odmiennym czynnikom, współczynnik korelacji zgodności przyzna-nych ocen przez agecje Moody’s oraz S& P’s jest wysoki: 0,9455812. Także wyniki badańprzeprowadzone przez agencję FitchRatings, a dotyczące tzw. transakcji structured finan-

ce przeprowadzonych w 2001 roku (obejmujące głównie programy sekurytyzacji), wska-zują na wysoki stopień zgodności przyznawanych ocen. Zgodność przyznanych ocenwyniosła odpowiednio, pomiędzy13:

• Moody’s i S&P’s: 94,6%,

• Moody’s i FitchRatings: 95,4%,

• S&P’s i FitchRatings: 97,4%.

Zdarza się jednak, że agencje nie są zgodne co do grupy, w której ujęto daną emisję.Mówi się wówczas, że emisja/podmiot ma split ratings - podzieloną ocenę. Przykładem

12 A. Estrella (red.), s.96.13 Structured Finance Ratings: Similar at Issuance and Over Time, FitchRatings, 7 June 2002.

Rysunek 37.

Poziom oceny uzyskanej od trzeciej agencji

Objaśnienia:Każdy słupek wykresu prezentuje emisje, które uzyskały trzecią ocenę. Ciemne pole ilustruje liczbę przy-znanych ocen od trzeciej agencji na poziomie inwestycyjnym. Jasne pole prezentuje liczbę przyznanychocen od trzeciej agencji na poziomie spekulacyjnym.Badanie oparto na 671 emisjach obligacji junk bonds, które zostały wprowadzone na rynek w latach 1989-1993. Emisje te uzyskały od agencji Moody’s oraz S&P’s następujące oceny: 74 emisje BBB/BB, 132emisje BB/BB, 79 emisji BB/B, 359 emisji B/B, 27 emisji B/CCC lub CCC/CCC.Źródło: High-Yield Handbook 1990-1994, Federal Reserve Bank of New York, 1995.

Procent em isji

0

10

20

30

40

50

60

BBB/BB BB/BB BB/B B/B B/CCC CCC/CC


emisji z podzieloną oceną agencji są wyemitowane przez polski rząd w 1995 r. dolaroweeuroobligacje, gdzie przyznane przez agencje oceny pomiędzy Moody’s: „Baa3” i S&P’s:„BB” różniły się o jeden szczebel w klasyfikacji, a dwa stopnie.

W przypadku ocen rozbieżnych bardzo często podmiot zwraca się o przyznanie oce-ny do trzeciej agencji credit-ratingu – i zazwyczaj otrzymuje ocenę dla siebie korzystną.Zaprezentowano to na rysunku 37.

9.3. Scenariusze rozwoju rynku usług credit-ratingu w Polsce

Obecnie Polska posiada następujące oceny credit-ratingu dla zobowiązań w walutachzagranicznych:

a) długoterminową:

• Moody’s: „A2”,

• S&P’s: „BBB+”,

• FitchRatings: „BBB+”,

oraz

b) ocenę krótkoterminową:

• Moody’s: „P-1”,

• S&P’s: „A-2”,

• FitchRatings: „F-2”.

W tabeli 49 zestawiono ponadto oceny credit-ratingu podmiotów funkcjonującychw Polsce uzyskane od agencji FitchRatings. Agencja ta, w wyniku transakcji fuzji i prze-jęć, jest właścicielem jedynej obecnie funkcjonującej w Polsce agencji credit-ratingu.Agencja ta, o pierwotnej nazwie Środkowo-Europejskie Centrum Ratingu i Analiz (CERA)została kolejno przejęta przez agencję Thomson Financial BankWatch, która sama na-stępnie została przejęta przez agencję IBCA, która to połączona została z agencją Fitch.Pozostałe dwie amerykańskie agencje nie posiadają w Polsce swoich biur.

Obecnie nie można stwierdzić, aby posiadanie oceny credit-ratingu było popularnewśród podmiotów działających w Polsce. Posiadają je banki oraz podmioty przeprowa-dzające bądź planujące przeprowadzić emisje na międzynarodowym rynku papierów war-tościowych. Uzyskują oni oceny przede wszystkim dla obniżenia kosztu pozyskania kapi-tału z rynku oraz zwiększenia prawdopodobieństwa sukcesu przeprowadzanej emisji.Sytuacja taka wydaje się, że będzie trwała dopóki nie wystąpi przynajmniej jednaz następujących okoliczności:

1. bankructwo emitenta, którego papiery dłużne posiadało wiele podmiotów – spowo-duje to konieczność odbudowy zaufania na rynku,


2. brak dostępnego kapitału na rynku krajowym bądź niekorzystne warunki jego pozy-skania, i stąd konieczność gromadzenia kapitału na rynku międzynarodowym,

3. ustanowienie przepisów prawnych nakazujących pewnym podmiotom inwestowaniejedynie w bezpieczne papiery dłużne, przy czym bezpieczeństwo danej inwestycjimierzone będzie właśnie ocenami przyznawanymi przez agencje credit-ratingu; pod-miotami tymi byłyby banki, fundusze emerytalne, firmy ubezpieczeniowe.

Wydaje się, że najbardziej prawdopodobny do wystąpienia w krótkim okresie jestwariant trzeci, szczególnie w perspektywie proponowanych zmian w sposobie obliczaniakapitału regulacyjnego w bankach.

Wraz ze wzrostem znaczenia na rynku krajowym funduszy emerytalnych, ze względuna wartość zarządzanego przez nie kapitału, oraz zasilanie ich kapitałem w sposób cią-gły, wydaje się, że regulacje bazujące na ocenach credit-ratingu będą tu występowały,zarówno w zakresie inwestowania na rynku zagranicznym, jak i wewnętrznym w Pol-sce.

Oceny credit-ratingu stanowią także weryfikację działań podejmowanych przez kie-rownictwo podmiotów, stąd są już elementem stosowanym w ramach zasad corporategovernance. Wzrost znaczenia nadzoru właścicielskiego spowoduje wzrost zapotrzebo-wania na oceny credit-ratingu.

Wzrost znaczenia obligacji jako środka pozyskiwania kapitału przez podmioty go-spodarcze niewątpliwie może przyczynić się do wzrostu popytu na usługi credit-ratingu.Jeżeli jednak zapisy Bazylei II zostaną utrzymane w obecnym brzmieniu, to potencjalninabywcy – banki będą się raczej ograniczały do nabywania krótkoterminowych papierówdłużnych.

Wzrost udziału kapitału zagranicznego w polskim sektorze bankowym również możedziałać stymulująco na rynek usług credit-ratingu w dwojaki sposób:

• banki same będą występowały o uzyskanie oceny jako część składowa koncernu,

• banki będą zachęcały podmioty do uzyskiwania ocen credit-ratingu, aby obniżać po-noszone ryzyko kredytowe.

W zasadzie w Polsce można obecnie rozważać dwa scenariusze rozwoju rynku usługcredit-ratingu:

1. funkcjonowanie w obecnym kształcie, czyli przy bardzo niskim poziomie popytu naoceny credit-ratingu ze strony średnich przedsiębiorstw i jednostek municypalnychoraz zerowym popycie ze strony małych przedsiębiorstw,

2. dynamiczny rozwój tego sektora usług; wydaje się jednak, że sytuacja ta wystąpijedynie w przypadku, kiedy stosowanie ocen credit-ratingu zostanie wymuszone prze-pisami prawnymi.


9.4. Propozycje nowych regulacji prawnych w ramach Nowej UmowyKapitałowej

Jak już zaznaczono we wprowadzeniu, w propozycjach zmodyfikowania obliczaniawspółczynnika adekwatności kapitałowej dla banków, istotne znaczenie nadano szaco-waniu ryzyka kredytowego za pomocą ratingów zewnętrznych bądź wewnętrznych. Re-gulacje Bazylei II stosowane będą do banków prowadzących działalność międzynarodo-wą, w ujęciu skonsolidowanym.

Proponowane w NUK zmiany są radykalne. W przypadku ryzyka kredytowego, umiej-scowionego w filarze I, pozostawiono bankom wybór w zakresie jego szacowania pomię-dzy zastosowaniem:

a) metody standardowej – zależnej od ocen credit-ratingu przyznawanych przez agencjecredit-ratingu bądź agencje kredytu eksportowego,

b) metody wewnętrznych ratingów (IRB – Internal Rating-Based) w dwóch wersjach:

• podstawowej,

• zaawansowanej.

Wybrana metoda szacowania ryzyka kredytowego powinna obejmować wszystkiepodmioty będące w danej grupie kapitałowej. Oznacza to, że w przypadku banków pro-wadzących działalność w Polsce, jedynie w przypadku PKO BP oraz BGŻ (ze znaczą-cych banków) decyzje dotyczące wyboru stosowania metody opartej na ratingach zewnętrz-nych bądź wewnętrznych będą podejmowane w Polsce. W pozostałych przypadkachzapadną one za granicą, w spółkach kontrolujących banki działające w Polsce.

Najmniej skomplikowaną metodą do zastosowania jest podejście standardowe,w którym ryzyko kredytowe ważone jest nie jak obecnie rodzajem pożyczkobiorcy (rzą-dy, banki, jednostki sektora publicznego, pozostałe), ale ważone jest ocenami credit-ratin-gu pożyczkobiorcy. Wagi te zestawiono w tabeli 50.

Zwraca uwagę konstrukcja wag ryzyka, osiągająca poziom 150% dla walorówi emitentów ocenionych na poziomie „B-” i niższym, przy równoczesnym zastosowaniuwagi ryzyka na poziomie 100% dla podmiotów nie posiadających credit-ratingu. Uzasad-niane jest to niechęcią do wywierania na podmioty presji, aby zamawiały oceny credit-ratingu i w efekcie ponosiły koszty ich przyznania i utrzymania.

W przypadku jeżeli agencje przyznały różne oceny credit-ratingu, wówczasw przypadku dwóch ocen wykorzystywana jest ocena niższa, natomiast w przypadku 3i więcej ocen pod uwagę brana jest ocena kolejna po najlepszej.

W przypadku stosowania metody ratingów zewnętrznych, Polska zostanie zakwalifi-kowana do kategorii państw o wyższej wadze ryzyka 50% (z obecnej wagi 0%). Podmio-tom mającym siedzibę w Polsce zostaną przyznane wagi ryzyka na poziomie 100%.


Drugie podejście bazuje na wewnętrznym systemie ratingu obowiązującym w danymbanku, przy czym proponowana jest metoda podstawowa i zaawansowana. Różnica po-między nimi polega na poziomie samodzielności banku od instytucji nadzoru bankowegoprzy ustalaniu poziomu pewnych parametrów koniecznych w modelu szacowania ryzykakredytowego.

Wykorzystuje się tu szacunki banku w zakresie prawdopodobieństwa zaprzestaniaobsługi zadłużenia przez dłużnika (probability of default – PD), szacowany jest poziomzakładanej straty w banku po wystąpieniu zaprzestania obsługi zadłużenia (loss given

default - LGD), a także szacowana jest wielkość ekspozycji w momencie zaprzestaniaobsługi zadłużenia (exposure at default - EAD). Waga ryzyka jest bowiem określona jakofunkcja czterech zmiennych: prawdopodobieństwa bankructwa (PD), czasu do spłaty dłu-gu (M), straty realizowanej w przypadku bankructwa dłużnika (LGD, albo 1 minus stopaodzyskania długu) oraz ekspozycji na bankructwo (EAD).

Parametr PD będzie wyliczany przez banki samodzielnie zarówno w metodzie pod-stawowej jak i zaawansowanej. Z kolei w metodzie podstawowej nadzór bankowy będzieokreślał pozostałe parametry. W metodzie zaawansowanej te parametry ustalały będą na-tomiast poszczególne banki w sposób samodzielny14.

W przeprowadzonym badaniu dotyczącym kosztów pozyskania kapitału od bankówstosujących ratingi zewnętrzne i wewnętrzne15 na podstawie drugiego dokumentu konsul-tacyjnego oszacowano, że dla państw z oceną „BB” koszt pozyskania kapitału wyniesie57 punktów bazowych więcej, a z oceną „B” 320 punktów bazowych więcej z bankówposługujących się podejściem IRB niż tych z ocenami credit-ratingu16. Z kolei inne bada-nia sugerują, że koszt pożyczania kapitału długoterminowego przez bank z oceną „B”wzrośnie o 3.709 punktów bazowych17. W efekcie krytyki popartej przytoczonymi wyni-kami analiz w trzecim dokumencie konsultacyjnym zmodyfikowano pewne elementypotrzebne do oszacowania ratingów wewnętrznych. Nie są one już tak istotnie wysokie.Wyniki te zestawiono w tabeli 48.

Z symulacji tych wynika, że podmioty z oceną na poziomie inwestycyjnym, przykredytowaniu na średni okres, powinny mieć niższy koszt pozyskania kapitału z rynku,natomiast z ocenami spekulacyjnymi – istotnie wyższy. W przypadku pożyczek krótko-terminowych, do roku, koszt kapitału podnosi się jednak dla podmiotów posiadającychocenę na poziomie inwestycyjnym „BBB”. Oznacza to, że także banki będące nie tylko

14 J. Zombirt, Wpływ Bazylei II na sektor bankowy w Polsce [w:] H. Żukowska, Ewolucja systemówbankowych w Europie Środkowej i Wschodniej, UMCS, Lublin 2003, s.162-163.

15 Założono, że koszt pozyskania kapitału wynosi 13%, M - 3 lata, LGD – 50%. Przyjęto, że poziom banko-wego wewnętrznego PD jest równy rocznemu historycznemu PD dla każdej z kategorii ocen credit-ratingu.

16 A. Powell, A Capital Accord for Emerging Economies?, Universidad Torcuato di Tella, March 2002[w:] J. Ward, The New Basel Accord and Developing Countries: Problems and Alternatives, Working PaperNo. 4, Cambridge University, Cambridge 2002, s. 17.

17 H. Reisen, Will Basel II Contribute to Convergence in International Capital Flows? Vienna2001, [w:] J. Ward, op.cit., s.79.


kredytodawcami, ale i kredytobiorcami, w części będą miały wyższy koszt pozyskaniakapitału z rynku międzybankowego. Oczywiście, jak zaznaczono, wyniki te uzyskanow oparciu o pewne założenia. Jeżeli jednak dany bank obniży poziom parametru PD, touzyska niższy koszt udostępnianego kapitału, podobnie jak w przypadku przyjęcia LGDna niższym poziomie. Chociaż z drugiej strony należy zauważyć, że w obliczeniach tychnie ujęto efektu wpływu szacowania ryzyka operacyjnego w danym banku.

9.5. Ocena propozycji Komitetu Bazylejskiego w zakresie wykorzysta-nia ocen credit-ratingu do obliczania kapitału regulacyjnego w bankach

Rynek podlega zmianom, stąd niewątpliwie zmieniać i dostosowywać się do tychzmian powinny przepisy prawne, w tym wymogi ostrożnościowe dotyczące sektora ban-kowego. Proponowane obecnie podejście i rozwiązania wydają się jednak dyskusyjne.

Dotychczasowa Umowa była relatywnie prosta i przejrzysta. Nowy sposób oblicza-nia kapitału regulacyjnego wzbudza liczne wątpliwości. Proponowane rozwiązania sąwysoce dyskusyjne, metodologia nieczytelna, skomplikowana, z licznymi wyjątkami, costwarza pole do interpretacji i uniemożliwia porównanie pomiędzy bankami, szczególniestosującymi metodę szacowania ryzyka kredytowego IRB w oparciu o metodę zawanso-waną.

Wydaje się, że można zgodzić się z podnoszonym przez Jonathana Warda z Cambrid-ge University poglądem, że wszystkie trzy filary nowej umowy bazują na założeniu efek-tywności systemu rynkowego18. Tymczasem nie ma dowodów na to, że szczególnie w kra-jach rozwijających się, system rynkowy jest w pełni efektywny. Otwartym pozostajepytanie, na ile musi być on efektywny, aby było to wystarczające do tego, aby banki

Tabela 48.

Szacowana zmiana kosztów pozyskania kapitału dla podmiotów w podejściu IRB (LGD= 45%, EAD = 100%)

Źródło: J. Ward, op.cit., s.18.

M = 2,5 roku, bieżąca waga ryzyka =100%

M = 1 rok, bieżąca waga ryzyka =20%

Rating

wewnętrznyPD

(%)Waga

ryzyka

(%)

Zmiana kosztu pożyczanegokapitału (punkty bazowe)

Waga

ryzyka

(%)

Zmiana kosztu

pożyczanego kapitału(punkty bazowe)

AAA 0,00 14,8 -89 7,7 -13

AA 0,00 14,8 -89 7,7 -13

A 0,03 14,8 -89 7,7 -13

BBB 0,20 44,8 -57 31,2 12

BB 1,40 110,8 11 92,0 75

B 6,60 202,9 107 184,6 171

CCC 15,00 307,2 216 289,5 280

18 J. Ward, The New Basel Accord and Developing Countries: Problems and Alternatives, WorkingPaper No. 4, Cambridge University, Cambridge 2002, s. 7.


przetrwały recesje, a system bankowy był stabilny i postrzegany jako pewny przez depo-nentów.

Dotychczas przyjętą praktyką w bankach w Europie było stosowanie credit-ratingupomocniczo, natomiast w Stanach Zjednoczonych – także do ograniczania ryzyka inwe-stycyjnego podmiotów ważnych ze względów społeczno-gospodarczych. W Bazylei IIwyraźnie dominuje podejście stosowane w rozwiązaniach amerykańskich. W rezultaciew Europie, która tradycyjnie posiada silny system bankowości uniwersalnej, z dominują-cą pozycją banków na rynku finansowym, mogą nastąpić przesunięcia w kierunku mode-lu amerykańskiego, z silnym rynkiem finansowym. Wydaje się, że nowe regulacje mogądoprowadzić do zmiany funkcjonującego obecnie modelu systemu finansowania w Euro-pie na rzecz podniesienia rangi rynku papierów wartościowych.

Wydaje się, że zmiany w regulacjach w proponowanym brzmieniu prowadzić będądo realokacji kapitału w skali globalnej, jednak efekty wprowadzonych zmian nie są ła-twe do oszacowania. Zależą one m.in. od proporcji banków które wybiorą dostępne opcje,decyzji organów regulacyjnych w zakresie uwzględniania czynnika czasu w metodzieszacowania ryzyka opartej na IRB oraz oczywiście od zaakceptowania i rozprzestrzenie-nia się proponowanych zasad na świecie. Trudno ponadto określić, jak zmieni się portfelbanków po wprowadzeniu nowych regulacji. Optymalna polityka może być taką dla jed-nego bądź kilku banków, funkcjonujących w danych warunkach (np. w państwach wyso-ko rozwiniętych), ale nie oznacza to, że będzie optymalną dla całego światowego systemubankowego, a przez to dla międzynarodowego rynku finansowego.

9.5.1. Uwagi szczegółowe

Waga ryzyka na poziomie 150% dla podmiotów posiadających ocenę na poziomie„B-” i niższym powinna zostać zredukowana do 100%. Pozostawienie obecnych wag możespowodować utajnianie przez agencje przyznanych ocen credit-ratingu na wniosek oce-nianego podmiotu. Obecne rozwiązania promują brak posiadania ratingu niż jego posia-danie poniżej poziomu „B-”.

Można się spodziewać, że posługiwanie się drugą najlepszą oceną credit-ratingu spo-woduje, że trzecia agencja wystawi ocenę lepszą niż druga ocena. Potwierdzają to takżewyniki dotychczasowych obserwacji. Jednocześnie jednak może być to czynnikiem pro-wadzącym do zwiększenia liczby funkcjonujących na rynku agencji credit-ratingu, comogłoby być korzystne z uwagi na obecną koncentrację rynku usług w trzech amerykań-skich agencjach credit-ratingu.

Agencje ubezpieczania ryzyka eksportowego funkcjonują we wszystkich państwach G-10. Każda z nich funkcjonuje we własnym otoczeniu gospodarczym i politycznym. Posługi-wanie się ocenami tych podmiotów może być gorsze z punktu widzenia regulatorów, alekorzystne z punktu widzenia interesów danego państwa. Możliwość tą należałoby wykorzy-stać w Polsce i wprowadzić zamiast bądź równolegle z ocenami przyznawanymi przez agencjecredit-ratingu o międzynarodowej renomie. Eliminowałoby to konieczność utworzenia pol-skich agencji credit-ratingu, które następnie nadzór bankowy musiałby uznać za adekwatne,


aby miały one rację bytu i zapewniony portfel zamówień. Jednak pamiętać należy, że agen-cje finansowania eksportu w istocie stanowią konkurencję dla banków. Dlatego też stoso-wanie ich ratingów w bankach wydaje się wysoce dyskusyjne.

Preferowane są obecnie wyraźnie kredyty krótkoterminowe, natomiast długotermi-nowe (powyżej 7 lat), w tym zabezpieczone hipoteką, traktowane są jako ryzykowne.Waga ryzyka jest tu wyraźnie niekorzystna dla kredytów długoterminowych, przez cobędą one droższe. Należy także zwrócić w tym miejscu uwagę, na potencjalnie przez towyższą podatność na okresowe wahania stóp procentowych zarówno banków, jak i ichklientów.

Agencje credit-ratingu szacują poziom wiarygodności finansowej podmiotu jako dłuż-nika w ujęciu względnym, w relacji do innych podmiotów. Dlatego też z tego punktuwidzenia niewłaściwe jest dzielenie w systemie ocen credit-ratingu na poszczególne kate-gorie podmiotów, jak rządy państw czy firmy, ponieważ specyfika wiarygodności finan-sowej poszczególnych grup podmiotów już jest zawarta w ocenach credit-ratingu. Podob-nie jak uwzględnienie ryzyka państwa, w którym podmiot ma swoją siedzibę. Stosowanieróżnych wag ryzyka do różnych kategorii podmiotów jest więc niewłaściwą pozostało-ścią Bazylei I. W momencie kiedy zdecydowano się na zastosowanie ocen credit-raingui oparcie o nie wymogów kapitałowych, należy to uczynić konsekwentnie. W obecnymujęciu bowiem firmy są upośledzone poprzez dwukrotne uwzględnianie ryzyka kraju po-chodzenia – raz w ocenach credit-ratingu i drugi raz w wyższej wadze ryzyka w BazyleiII. Jest to więc dublowanie uwzględniania ryzyka kraju, w którym dany podmiot ma swo-ją siedzibę. Tymczasem istotą systemu ocen credit-ratingu jest przecież właśnie ujednoli-cenie dłużników i długu pod względem ryzyka niespłacenia zobowiązania w terminie,oraz możliwości odzyskania zaangażowanych kapitałów w przypadku bankructwa.

Indywidualna ocena wiarygodności finansowej uwzględniająca oceny credit-ratingufunkcjonuje już od dawna w bankowości amerykańskiej. Niemniej w Europie oraz Azjinie jest to podejście popularne. Oceny credit-ratingu zamawiane są przez firmy, jeżeli ichakcje handlowane są/mają być na rynku regulowanym lub emitują dłużne papiery warto-ściowe na rynku międzynarodowym. Koszt uzyskania takiej oceny wynosi przynajmniej20 000 USD plus roczna opłata za tzw. nadzór (od 10 000 USD). Zazwyczaj jeżeli danypodmiot emituje dłużne papiery wartościowe, wówczas koszt ustalany jest w odniesieniudo wartości emisji na poziomie 0,03% plus 0,02%, jeżeli jest przeprowadzana na dwa lubwięcej rynki jednocześnie. Dla małych i średnich przedsiębiorstw jest to więc istotnykoszt, który raz poniesiony można zakwalifikować do kosztów stałych w związku z ko-niecznością uiszczania opłaty na nadzór.

9.5.2. Uwagi o charakterze ogólnym

Agencje credit-ratingu nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za przyznane przez sie-bie oceny. W przeciwieństwie do banków komercyjnych, nie ryzykują też powierzonychim pieniędzy. Natomiast ich wpływ na rynek finansowy ulegnie jeszcze wzmocnieniuw wyniku proponowanych rozwiązań.


Oceny credit-ratingu obecnie posiada relatywnie niewielka liczba podmiotów, głów-nie dużych. Komitet Bazylejski sam przytacza szacunki z których wynika, że 81% firmkorzystających z finansowania banków spoza G-10 oraz Unii Europejskiej nie posiadaocen credit-ratingu (waga ryzyka 100%), podczas gdy 5% posiada ocenę credit-ratingu napoziomie spekulacyjnym (waga 150%).

Agencje credit-ratingu niewątpliwie stanowią ważny element międzynarodowegorynku papierów wartościowych, ale popełniają one jednak błędy (dla przykładu można tuprzytoczyć kryzys azjatycki czy kryzys w Meksyku).

Można się zgodzić z opinią Komitetu, że dotychczas rynek funkcjonował relatywniedobrze w zakresie posługiwaniu się ocenami agencji credit-ratingu, ale wprowadzeniecredit-ratingu do regulowania wymagań kapitałowych wobec banków może spowodowaćzwiększenie presji na cały system finansowy. Obecnie zmiana oceny credit-ratingu wpły-wa głównie na koszt pozyskania kapitału z rynku papierów wartościowych. W efekciefunkcjonowania nowych regulacji credit-rating będzie także wpływał nie tylko na kosztpozyskania kapitału danego podmiotu z banków, ale i na koszt pozyskania kapitału in-nych podmiotów zaciągających zobowiązania w tych bankach.

Reputacja agencji, której utrata może skutkować ewentualną utratą inwestorów po-sługujących się ocenami credit-ratingu, a w efekcie utratą podmiotów płacących za przy-znanie oceny, może nie być wystarczająca do tego, aby agencje nie poddawały się argu-mentom podmiotów o przyznawaniu im wyższych ocen. W momencie kiedy przepisyprawne usankcjonują znaczenie i rangę ocen credit-ratingu, kreując krąg instytucji wyko-rzystujących te oceny w procesie inwestowania, a w efekcie także i krąg podmiotów uzy-skujących takie oceny, może spowodować to wystąpienie zjawiska moral hazard, brakudokładania należytej staranności ze strony agencji credit-ratingu.

Dodatkowym elementem jest uznanie danej agencji credit-ratingu za adekwatną przeznadzór bankowy danego państwa. Wymagania formułowane w stosunku to tych podmio-tów pozostawiono do sprecyzowania poszczególnym państwom. Może to prowadzić dosytuacji istotnego zwiększenia liczby tego typu instytucji na rynku, działających w ra-mach jednego państwa. W przypadku kiedy udziałowcem takiego podmiotu będzie pań-stwo, może to spowodować manipulowanie poziomem przyznawanych ocen.

W przypadku kiedy wszyscy na rynku posługują się tym samym narzędziem – ze-wnętrznym credit-ratingiem – wg tej samej formuły, to aby uzyskać przewagę nad konku-rentami, banki powinny świadomie zastosować metodę szacowania ryzyka kredytowegow oparciu o system ratingów wewnętrznych. Immanentną cechą procesu gospodarowa-nia, w tym udzielania przez banki kredytów i pożyczek jest ryzyko, jakie dana działalnośćza sobą niesie i wynagrodzenie za ponoszenie tego ryzyka. Można odnieść wrażenie, żew metodzie standardowej opartej na zewnętrznych ocenach credit-ratingu unifikuje sięryzyko udzielania kredytów danego rodzaju, a poprzez to ogranicza się bankom możli-wość czerpania dodatkowych korzyści z tytułu działalności kredytowej. Wydaje się, żeaby pozostać konkurencyjnym na rynku, banki funkcjonujące w Polsce, które posiadają


uprawnienia decyzyjne, powinny zastosować wewnętrzne procedury ratingowe dla po-trzeb ustalania współczynnika wypłacalności wg reguł ustalonych w ramach Nowej UmowyKapitałowej.

Możliwość wypracowania przez dany bank własnych procedur ratingu wewnętrzne-go trzeba uznać za korzystne i przynajmniej w części uniezależniające dany bank od pro-duktów agencji credit-ratingu, nie działających przecież jako organizacje non-profit. Jed-nak opracowanie ryzyka danego klienta w takim banku spowoduje konieczność poniesie-nia dodatkowych nakładów finansowych na zebranie i analizę wieloletniego materiałustatystycznego w ramach danego banku, jak również materiałów dotyczących danychogólnorynkowych i ich prognoz, koniecznych przy tym systemie.

Bardzo ważne jest posługiwanie się przez system bankowy w ujęciu globalnym wszyst-kimi dostępnymi w ramach Bazylei II metodami. Stosowanie przez wszystkie banki jed-nej miary, w przypadku „pomyłki” mogłoby zniszczyć je wszystkie. Stosowanie różnychmetod spowoduje, że dana „pomyłka” wpłynie na banki w różnym stopniu, nie niszczącjednak całego systemu.

Metoda IRB polega na szacowaniu ryzyka przez dany bank. Ale to co chroni poje-dynczy bank, może nie ochronić całego systemu. Jeżeli bowiem wszystkie banki będąmierzyć ryzyko według tego samego modelu, zmodyfikowanego jedynie w szczegó-łach, uznanego za adekwatny, odpowiedni i zaakceptowany do stosowania przez nadzórbankowy funkcjonujący w danym państwie (i w innych państwach), to w rezultaciepewne informacje, nieoczekiwane wydarzenia oraz zmiany opinii i prognoz będą miaływiększy wpływ na cały system finansowy. Dla przykładu można przytoczyć wynikibadań przeprowadzonych w 2002 r. z których wynika, że powszechne stosowanie VaRobniża ceny aktywów, podnosi poziom ich zmienności i podnosi amplitudę oraz okresreakcji cen aktywów na wstrząsy19. Dotychczas nie zostało udowodnione, ani nawettestowane, że proponowane rozwiązania poprzez ilościowe modele reprezentują „lep-sze zarządzenie ryzykiem”.

W metodzie IRB banki są zobowiązane do szacowania prawdopodobieństwa ban-kructwa w perspektywie roku, używając danych z okresu 5-lat, uaktualniając je rocznie.Przy tym powinny one stosować konserwatywne podejście do uzyskanych wyników. Stądkapitał regulacyjny danego portfela w podejściu IRB może podlegać większym waha-niom niż w metodzie standardowej. W krajach rozwijających się skutkować może to więk-szą amplitudą wahań uzależnionych od bieżącej sytuacji na rynku, ponieważ rządy tychpaństw i podmioty z nich będą pożyczać kapitały w państwach rozwiniętych. Skutki rece-sji tymczasem odczuwane są bardziej w państwach rozwijających się - bardziej ryzykow-nych dłużników - niż w rozwiniętych. Należy przy tym zauważyć, że banki w państwachrozwijających się mają mniejsze możliwości dywersyfikowania swojego portfela kredy-towego.

19 J. Danielsson, H.S. Shin, J.-P. Zigrand, The impact of risk regulation on price dynamics, LondonStock Exchange, FMG, Londyn 2002.


Nigdzie nie wspomina się ponadto o akcjonariuszach banku – a ich punkt widzeniaoraz preferencje nie powinny być pomijane w tej dyskusji. Banki co prawda są instytucja-mi ważnymi z punktu widzenia społeczno-gospodarczego i kluczowymi dla stabilnościsystemu finansowego, ale nie zostały powołane do życia jako instytucje non-profit. W Ba-zylei II zdaje się, że o tym fakcie zapomniano.

Konstrukcja I filaru spowoduje, że kapitał regulacyjny danego portfela będzie rósłw czasie kryzysu, a obniżał się w czasie ożywienia i wzrostu gospodarczego. W efekciemoże to przyczynić się do wzrostu amplitudy wahań cykli ekonomicznych20. Można przy-toczyć tu wyniki przeprowadzonych symulacji, że kapitał ten może wzrosnąć w okresiedekoniunktury nawet o 40%21.

Preferowanie w nowych regulacjach kredytów krótkoterminowych oraz dyskredyto-wanie kredytów długoterminowych (powyżej 7 lat) może spowodować zjawisko finanso-wania długoterminowego poprzez rolowanie zobowiązań krótkoterminowych

Próby redukcji wrażliwości na ryzyko w sektorze bankowym mogą spowodować trans-fer ryzyka na klientów banków, poprzez niechęć do udzielania kredytów długotermino-wych, ograniczając ich bezpieczeństwo kredytowe przy inwestycjach długoterminowychoraz płynność. Równocześnie, ponieważ zostanie ograniczona możliwość hedgingu po-między bankami, system bankowy będzie musiał dokonywać hedgingu za zewnątrz.

Można przewidywać, że banki będą prowadziły politykę w zakresie zarządzania po-ziomem współczynnika wypłacalności, i w związku z tym mogą, przynajmniej okresowo,preferować niższe wagi ryzyka, a w rezultacie niższe pokrycie funduszami własnymi.Może to ograniczyć dostępność kredytów dla przedsiębiorstw, w tym szczególnie małychprzedsiębiorstw, natomiast stawia to w uprzywilejowanej pozycji rządy państw posiada-jących najwyższą ocenę credit-ratingu.

Dwa banki, o takim samym poziomie ryzyka bankructwa, ale różnej wielkości niosąto samo ryzyko dla deponentów, ale różne ryzyko dla całego systemu finansowego.W Umowie zagadnienie to zostało pominięte22. Ponadto banki indywidualnie mogą posia-dać satysfakcjonującą płynność rozumianą w kategoriach kapitału regulacyjnego, ale jed-nocześnie może nie być to wystarczające dla całego systemu.

Globalizacja rynków finansowych oznacza zwiększone ryzyko występujące na tychrynkach – szczególnie ryzyko systemowe wynikające z tego, że kryzys w jednej częściświata może powodować kryzysy w innych regionach. W Bazylei II podjęto kolejną pró-

20 J. Ward, op.cit., s.12.21 Obliczenia przeprowadzono na próbie 20 rynków rozwijających się. Skonstruowano model formacji

ratingu bazujący na maroekonomicznych i finansowych czynnikach. Do obliczenia symulacji kryzysu przy-jęto danre dotyczące pozżyczek z lat 90-tych. Patrz B. Monfort, C. Mulder, Using credit-ratings for capitalrequirements on lending to emerging market economies: possible impact of a new Basel Accord, IMF Wor-king Paper No. WP/00/69, 2000; A. Estrella (red.), Credit ratings and complrmrntary sources of creditquality information, BCBS Working Paper No. 3, August 2000.

22 J. Ward, op.cit.


bę ograniczenia właśnie występowania i ewentualnych skutków wystąpienia takich kry-zysów. Odnieść można jednak wrażenie, że nadmierne przeregulowanie może doprowadzićwłaśnie do pogłębienia skutków takiego kryzysu, jeżeli on wystąpi. Gospodarka stanowisystem naczyń połączonych, stąd administracyjne, szczegółowe ingerowanie w nią niewydaje się właściwe w długim horyzoncie. Paradoksalnie wprowadzenie proponowanychregulacji w obecnym brzmieniu może więc spowodować wzrost ryzyka wystąpienia głę-bokiego kryzysu globalnego na rynku finansowym. Ryzyko systemu zmniejsza się, jeżelizmniejsza się prawdopodobieństwo upadłości pojedynczych banków.

Spośród innych możliwych do wystąpienia skutków wprowadzenia Bazylei II możnaponadto wskazać na następujące:

• możliwe do wystąpienia zjawisko inflacji ocen credit-ratingu23, tj. obniżenia jakościocen,

• możliwy wpływ na procesy fuzji i przejęć, jako sprzyjający element koncentracji pod-miotów, zarówno bankowych, jak i pozabankowych dla obniżenia kosztu pozyskaniakapitału zarówno z rynku papierów wartościowych, jak i z systemu bankowego,

• możliwą migrację siedziby firmy do kraju, w którym waga ryzyka jest niższa, co prze-kłada się na możliwy potencjalnie do otrzymania wyższy credit-rating danej firmy.

Pewne elementy Bazylei II zostały już w Polsce wprowadzone. W grudniu 2003 rokuMinister Finansów określił, że Komisja Nadzoru Bankowego może, na wniosek banku,zezwolić na inną klasyfikację ekspozycji kredytowych, w szczególności w oparciu o we-wnętrzne systemy ratingów i metody szacowania oczekiwanych strat – tzw. modele ryzykakredytowego24. Zezwolenie to może zostać cofnięte, jeżeli w okresie ostatnich 12 miesię-cy rzeczywiste straty są wyższe od rezerw celowych obliczonych na podstawie modelu.Jest to więc zezwolenie na wprowadzanie przez banki metody IRB dopuszczonej w No-wej Umowie Kapitałowej.

Klasyfikacja kredytów zależy obecnie od dwóch kryteriów: terminowości spłaty ka-pitału lub odsetek oraz sytuacji ekonomiczno-finansowej dłużnika, która oceniana jestw oparciu o trzy elementy:

1. mierniki ilościowe,

2. mierniki jakościowe,

3. dostępne oceny uznanych agencji ratingowych, odnoszące się zarówno do dłużni-kam, jak i kraju jego pochodzenia.

Ponadto pomniejszenie podstawy tworzenia rezerw celowych może nastąpićw sytuacji, gdy posiadane jest zabezpieczenie w formie bezwarunkowej cesji wierzytel-

23 H.E. Jackson, The Role of Credit Rating Agencies, 2001, s. 322, Internet, http://www.bis.org/.24 Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działal-

nością banków z 10.12.2003.


ności od kontrahentów mających siedzibę w krajach OECD w przypadku gdy: wierzytel-ność jest bezsporna i nieprzeterminowana oraz kontrahent posiada rating uznanej agencjina poziomie inwestycyjnym.

Konkludując, za bardzo ważne można uznać to, że trwają prace nad zwiększeniembezpieczeństwa funkcjonowania systemu bankowego, a w efekcie całego systemu finan-sowego. Można jednak wyrazić obawy dotyczące możliwej destabilizacji całego systemufinansowego, w wymiarze ogólnoświatowym, w wyniku przeregulowania oraz silniejsze-mu poddaniu banków cyklom gospodarczym poprzez wprowadzenie do systemu banko-wego konieczności posługiwania się ocenami credit-ratingu. Wpłynąć to będzie mogło nasilniejszą, dwustronną transmisję impulsów z rynku papierów wartościowych do sektorabankowego. System finansowy może być przez to mniej stabilny.

Wysoce dyskusyjne jest opieranie regulacji prawnych dotyczących sektora bankowe-go na czymś, czego sposób obliczenia nie jest znany, a stąd niemożliwy do zweryfikowa-nia. Znane są co prawda fundamenty brane pod uwagę przez agencje credit-ratingu, alenie są znane ich wagi. Opieranie się na ocenach credit-ratingu przyznawanych wedługnieznanych metodologii w regulacjach dotyczących sektora bankowego, nie wydaje sięstąd właściwe.

W niniejszym opracowaniu przytoczono dane, z których wynika, że adekwatność przy-znawanych przez agencje credit-ratingu ocen jest bardzo wysoka. Ale zauważyć jednocześnienależy, że oceny te są subiektywne i możliwe do zweryfikowania jedyniew przypadku bankructwa podmiotu. Dopóki dany podmiot funkcjonuje na rynku, to praktycz-nie nie jest możliwe zweryfikowanie adekwatności przyznanych mu ocen credit-ratingu.

Można zgodzić się z poglądami Monforta i Muldera, że dla potrzeb regulacyjnychw bankach oceny credit-ratingu nie powinny być wykorzystywane w tak szerokim zakre-sie ponieważ:

• ich adekwatność w warunkach kryzysu nie została jeszcze pozytywnie zweryfikowana,

• mierzą one ryzyko upadłości, ryzyko niespłacenia zobowiązań w terminie, a nie po-ziom możliwych nieoczekiwanych strat,

• działają procyklicznie między innymi dlatego, że oceny credit-ratingu reagują asy-metrycznie – zostają obniżane wkrótce po rozpoczęciu kryzysu, ale pozostają na ni-skim poziomie jeszcze długo po odbiciu, w fazie ożywienia25.

Niemniej jednak zwrócić należy uwagę na to, że praktyka gospodarcza najprawdopo-dobniej wypracuje nowe narzędzia które spowodują, że po kilku latach funkcjonowaniaBazylea II ponownie nie będzie satysfakcjonowała regulatorów. Obecnie bowiem wieleinstrumentów rynku finansowego zostało wykreowanych bądź rozwinęły się w ostatnim

25 Obniżki ocen są silnie skorelowane z fazą cyklu gospodarczego, ale podwyżki ocen już nie. PatrzEstrella (red.), op.cit.; E. Altman, A. Saunders, An Analysis and Critique of the BIS Proposal on CapitalAdequacy and Ratings, January 2000, Internet, http://www.stern.nyu.edu/-ealtman/bis.pdf, s. 6-8.


dziesięcioleciu właśnie dlatego, że w starej umowie nie są one uregulowane (dla przykła-du można tu przytoczyć derywaty kredytowe, których obecne ujęcie nie odzwierciedlaryzyka ekonomicznego, jakie ze sobą niosą). Banki wykorzystują te instrumenty do mani-

Źródło: Materiały FitchPolska.

Tabela 49.

Oceny credit-ratingu polskich podmiotów nadane przez agencję FitchRatings (październik 2003)

Ratingi międzynarodowe Ratingi krajowe

Wyszczególnienie

Długoter-minowe

waluta

zagraniczna

/ krajowa

Krót-

koter-

mino-

we

In-

dywi-

dualne

Wspa-

rcia

Długo-termi-

nowe

Krótko-

termino-

we

Perspek-

tywa

POLSKA BBB+/A+ F2 stabilna

Przedsiębiorstwa:Elektrownia Turów B- negatywna

Orbis S.A. BBB+ stabilna

PKN Orlen BBB F3 negatywna

Polish Retail Properties

Finance plc

BBB

Polska Grupa

Farmaceutyczna S.A.

BB+ B pozytywna

Telekomunikacja Polska BBB F3 stabilna

Ultrica Finance S.A. B

Instytucje finansowe:

BGŻ S.A. 2

Bank Handlowy S.A. 2

Bank Millennium S.A. 2

BOŚ S.A. BBB- F3 D 2 stabilna

Bank Pekao S.A. BBB+ F2 C 2 stabilna

Bank Zachodni WBK BBB+ F2 C/D 2 stabilna

BPH PBK S.A. BBB+ F2 D 2 stabilna

BRE Bank S.A. BBB+ F2 D 2 stabilna

GTFI OFI Skarbowy

Rynku PieniężnegoAA/V1

ING Bank Śląski S.A. BBB+ F2 D 2 stabilna

Kredyt Bank S.A. BBB+ F2 D 2 stabilna

PKO BP S.A. 2

Rheinhyp-BRE Bank

Hipoteczny S.A.

BBB F3 2

Gminy/miasta:

Katowice BBB+/A- stabilna

Ostrów Wielkopolski BBB+ stabilna

Płock A- stabilna

Rybnik A- stabilna

Szczecin BBB F3 stabilna

Województwa:

Małopolskie AA- negatyw.

Wielkopolskie AA negatyw.


Tabela 50.

Wagi ryzyka w metodzie standardowej, opartej na zewnętrznych ratingach (waga dla na-leżności danego banku)

1 – nadzór bankowy może określić niższe wagi ryzyka dla należności banków od rządu albo banku central-nego danego państwa, które są nominowane w walucie tego państwa.2 – Jeżeli krótkoterminowy credit-rating emitenta jest niższy niż A-3, wówczas waga jest podwyższana do150%.Źródło: opracowanie własne na podst. The New Basel Capital Accord, Consultative Document, Bank forInternational Settlements, April 2003, s. 9-10.

WyszczególnienieAAA

do

AA-

A+ do

A-

BBB+

do

BBB-

BB+

do B-

PoniżejB-

Brak ratingu

Ocena podmiotu/długoterminowaPaństwa i banki centralne1 0% 20% 50% 100% 150% 100%

2

BISE, IMF, ECB, EU 0%

Wielostronne banki rozwoju 0% (pod pewnymi warunkami)

Należności bankowe:Opcja 1:

Opcja 2:

Opcja 2 dla należnościkrótkoterminowych (do 3

mies.)

20%

20%

20%

50%

50%

20%

100%

50%

20%

100%

100%

50%

150%

150%

150%

100%2

50%2

20%

BBB+ do

BB-

PoniżejBB-

Korporacje 20% 50%

100% 150%

100%

Ocena krótkoterminowa A-1 A-2 A-3 Inne

Banki i korporacje 20% 50% 100% 150%

pulowania wskaźnikami, co określane jest już jako tzw. arbitraż regulacyjny (regulatory

arbitrage). Nie wydaje się, aby zjawisko to nie wystąpiło ponownie.

Ponieważ banki funkcjonujące w Polsce w większości są już pod kontrolą kapitałuzagranicznego, stąd bezpieczeństwo tego sektora gospodarczego silnie związane jestz sytuacją na międzynarodowym rynku bankowym. Jednak perturbacje na tym rynku mogąspowodować odcięcie podmiotów gospodarczych od kredytu. Obecnie bowiem rynekpapierów wartościowych nie stanowi w Polsce wystarczającej alternatywy dla sektorabankowego ze względu na poziom rozwoju.


10. UREGULOWANIA DOTYCZĄCE SEKURYTYZACJIW UMOWIE BAZYLEJSKIEJ

Mariusz Chmielewski

Sekurytyzacja jest stosunkowo nowym narzędziem wykorzystywanym w finansachprzedsiębiorstw. W literaturze ekonomicznej możemy spotkać różne definicje sekuryty-zacji. W szerokim tego słowa znaczeniu jest to przepływ środków pomiędzy podmiotemposiadającym nadwyżkę środków finansowych a podmiotem wykazującym zapotrzebo-wanie na tego typu środki dokonana za pomocą emisji papierów wartościowych. Tak zde-finiowana sekurytyzacja określana jest mianem sekurytyzacji bilansowej, pierwotnej. Drugirodzaj sekurytyzacji jest to sekurytyzacja pozabilansowa, wtórna. Jest to sposób finanso-wania działalności polegający na wyodrębnieniu z bilansu przedsiębiorstwa jednolitej grupyniepłynnych aktywów, przeniesienie praw własności do tych aktywów na specjalnie dotego celu powołany podmiot oraz emisja przez ten podmiot, na podstawie przeniesionychaktywów, papierów dłużnych, które zostają udostępnione inwestorom. Sekurytyzacja zde-finiowana w ten sposób stanowiła przedmiot zainteresowania uregulowań Komitetu Ba-zylejskiego.

O ile pierwszy rodzaj sekurytyzacji znany jest od wielu lat. Drugi powstał i rozwinąłsię dopiero pod koniec XX wieku. Jednak w Polsce w wyniku istniejących barier do koń-ca 2002 roku zarejestrowano tylko kilka operacji sekurytyzacji1, których wartość nie prze-kroczyła 200 mln zł.

Stosowanie sekurytyzacji umożliwia powstanie całego szeregu korzyści dla podmio-tów uczestniczących w tym procesie. Do głównych korzyści wynikającychz wykorzystania sekurytyzacji przez banki zaliczyć możemy2:

• uzyskanie nowych środków – w efekcie sprzedaży wyodrębnionej w bilansie grupywierzytelności bank uzyskuje płynne środki pieniężne,

• zwiększenie osiąganych przychodów – wynikają one z ewentualnej obsługi procesusekurytyzacji oraz z usunięcia z bilansu banku kredytów o mniejszej rentownościi ewentualnej ich zamianie na produkty o większej rentowności,

1 Przeprowadzone transakcje sekurytyzacji dotyczyły transakcji handlowych oraz należności leasin-gowych. Inicjowane były przez podmioty nie będące bankami. Te ostatnie odgrywały jedynie rolę admini-stratorów procesu sekurytyzacji.

2 Por. S. Gudkowa, „Sekurytyzacja należności kredytów bankowych”, Wydawnictwo Wyższej SzkołyPrzedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego w Warszawie, Warszawa 2002.


• możliwość regulowania poziomu płynności, kształtowania charakterystyki ponoszo-nego ryzyka oraz wpływania na wielkość współczynnika wypłacalności banku.

Wymienione korzyści spowodowały, iż sekurytyzacja obok innych instrumentówfinansowych pochodnych od kredytów znalazła szerokie zastosowanie w praktyce banko-wej. Dlatego propozycje uregulowań dotyczących sposobu traktowania sekurytyzacji znala-zły się zarówno w pierwszym dokumencie konsultacyjnym, jak i w kolejnych3. Nowe narzę-dzia spowodowały zmianę struktury ryzyka ponoszonego przez banki, co wymagało nowychregulacji uszczegóławiających. Należy zwrócić uwagę, iż zastosowanie nowych narzędzijest coraz powszechniejsze i dlatego w drugim dokumencie konsultacyjnym sekurytyzacjipoświęcono znacznie więcej uwagi. W dokumencie tym znajduje się precyzyjny opis wymo-gów stawianych przed bankami biorącymi udział w sekurytyzacji – w różnych rolach.

W dokumencie konsultacyjnym zajęto się początkowo problemem traktowania ryzy-ka kredytowego wynikającego z zastosowania przez bank sekurytyzacji klasycznej, abyw następnym dokumencie powstałym po sesji konsultacji rozszerzyć dokument o proble-my związane z sekurytyzacją syntetyczną.

W dokumencie konsultacyjnym szeroko opisano zarówno sposób traktowania ryzykajawnego kredytowego, niejawnego i rezydualnego, wymogi informacyjne jakie powinienspełniać bank zaangażowany w proces sekurytyzacji oraz wstępnie przedstawiono sposóbtraktowania sekurytyzacji w przypadku zastosowania przez bank wewnętrznych ratingów(metoda IRB) – w tym przypadku sposób wyliczenia wskaźnika wypłacalności określonow zależności czy bank pełni rolę emitenta czy też inwestora.

Pierwsza część dokumentu bazylejskiego zajmująca się sekurytyzacją dotyczy spo-sóbu traktowania ryzyka jawnego powstałego w wyniku procesu sekurytyzacji. Uzależ-niony został on od roli jaką pełni bank w procesie sekurytyzacji. Nowa Umowa Kapitało-wa zakłada, iż bank w procesie sekurytyzacji może pełnić następujące role:

• inicjatora – podmiot aranżujący sekurytyzację – uczestniczy w procesie w celu zmniej-szenia wielkości kapitału alokowanego na ryzyko aktywów, zdywersyfikowania źró-deł finansowania aktywów, poprawy wskaźników finansowych,

• inwestora – podmiot inwestujący w ABS-y – uczestniczy w celu zoptymalizowaniastruktury posiadanych aktywów,

• sponsora – podmiot wspomagający sekurytyzację – uczestniczy w celu uzyskaniaopłaty za świadczone usługi co w efekcie może prowadzić do poprawy wskaźnikówefektywnosciowych.

Zgodnie z postanowieniami NUK bank inicjujący proces sekurytyzacji może nieuwzględniać sekurytyzowanych aktywów do wyliczania współczynnika wypłacalnościtylko w przypadku, gdy nastąpi wyraźne ich wyodrębnienie, polegające na prawnym lub

3 Por. J. Zombirt „Sekurytyzacja w Bazylei – nadal dużo niewiadomych”, Bank, grudzień-styczeń 2002-2003.


ekonomicznym transferze tych aktywów do innego podmiotu. NUK dokładnie określawarunki, jakie muszą być spełnione, ażeby nastąpiło wyraźne wyodrębnienie aktywów.

I tak wyraźne wyodrębnienie aktywów następuje, gdy bank inicjujący spełni następującewarunki minimalne:

• przekazane do spółki specjalnego przeznaczenia aktywa są „prawnie odizolowane”od aktywów banku inicjatora,

• aktywa przejmuje spółka specjalnego przeznaczenia, która może w pełni nimi rozpo-rządzać,

• bank inicjator pozbawiony jest możliwości sprawowania kontroli nad przekazanymiaktywami.

Spełniając pewne obostrzenia bank inicjator może skorzystać z zasady wyodrębnio-nych aktywów także w przypadku, gdy zaangażuje się w proces sekurytyzacji jako insty-tucja wsparcia kredytowego procesu sekurytyzacji - obsługując kredyt bądź zapewniającwsparcie jakości kredytowej4. Zgodnie z zapisami NUK wsparcie tego typu może nastą-pić jedynie w początkowej fazie sekurytyzacji i nie powinno w zasadzie pokrywać strat.Jednak bank zapewniający wsparcie kredytowe przy określaniu współczynnika wypłacal-ności winien pomniejszyć kwotę kapitału o pełną kwotę wsparcia, uwzględniając wymógkapitałowy z tytułu ryzyka, który obowiązywałby gdyby aktywa nadal utrzymywał w bi-lansie. Bazylea II dopuszcza jednocześnie stosowanie w poszczególnych krajach dodat-kowych krajowych zasad umożliwiających stosowanie przez inicjatora sekurytyzacji ope-racji wsparcia jakości kredytowej.

W przypadku, gdy bank występuje jako inwestor – strona trzecia zakupująca ABS-yemitowane na podstawie sekurytyzowanych aktywów, przy obliczaniu współczynnikawypłacalności NUK proponuje uwzględnianie ratingu przyznany ABS-om przez zewnętrz-ne wiarygodne instytucje ratingowe. W zależności od zewnętrznej oceny ratingowej po-szczególne ABS-y otrzymują następujące wagi:

od AAA do AA- 20%

od A+ do A- 50%

od AAA+ do BBB- 100%

od BB+ do BB- 150%

od B+ i bez ratingu obniżenie kapitału.

W celu oznaczenia wagi ABS-ów niepodporządkowanych i nie posiadających ze-wnętrznego ratingu NUK dopuszcza, stosowanie zasady przechodniości. Zakłada ona, iżdo wyliczenia wskaźnika wypłacalności stosuje się wagi ryzyka przypisane aktywom napodstawie, których emitowane były ABS-y. Warunkiem zastosowania zasady przechod-

4 Wsparcie jakości kredytowej może polegać np. na obsłudze opłat związanych z procesem sekurytyzacji.


niości poza niepodporządkowaniem ABS-ów jest nieprzenoszenie na inwestującego ry-zyka emitenta (ponosi on tylko ryzyko związane z aktywem na podstawie, którego doko-nano emisji ABS-ów). Bazylea II zakłada, iż ryzyko emitenta nie jest przenoszone napodmiot inwestujący w ABS-y, gdy:

• prawa do aktywów bazowych są w bezpośrednim posiadaniu pomiotów inwestują-cych w ABS-y zabezpieczone tymi aktywami,

• aktywa bazowe są w pełni obsługiwane w momencie emisjiABS-ów,

• ABS-y są skonstruowane tak, że przepływy gotówkowe z aktywów bazowych całko-wicie zaspokajają wymagane przepływy gotówkowe z tych ABS-ów,

• fundusze przeznaczone dla inwestorów, ale jeszcze nie wypłacone, nie są obciążoneryzykiem reinwestycyjnym,

• w przypadku gdy mamy do czynienia z podmiotem podrzędnym bądź podporządkowa-nym do obliczenia wielkości wskaźnika wypłacalności stosujemy wagę ryzyka 100%

Nowa Umowa Kapitałowa podobnie jak w przypadku wymagań dotyczących wspar-cia jakości kredytowej także w przypadku stosowania zasady przechodniości dopuszczastosowanie obostrzeń uzależnionych od wewnętrznych regulacji w danym kraju.

W procesie sekurytyzacji bank poza rolą bezpośredniego uczestnika sekurytyzacji(inicjator bądź inwestor) może jako sponsor pełnić funkcje pomocnicze – sprzedawcówaktywów (podmiot świadczący usługi w procesie sekurytyzacji). NUK przewiduje, iż je-żeli bank poza wspomaganiem procesu sekurytyzacji dostarcza wsparcia jakości kredyto-wej bądź dostarcza produktów produktów płynnościowych winien z tego tytułu dokony-wać korekt w trakcie wyliczania współczynnika wypłacalności. Wsparcie jakości kredy-towej wynikające ze straty pierwszego rzędu wymaga od banku pomniejszenia wartościkapitału, natomiast wsparcie jakości kredytowej z tytułu straty drugiego rzędu wymagaważenia tej pozycji bilansowej ryzykiem równoważnym aktywom bazowym (na podsta-wie, których wyemitowany został papier wartościowy - ABS). W przypadku, gdy bankdostarcza podmiotom uczestniczącym w sekurytyzacji produktów płynnościowych, dlacelów wyliczenia współczynnika wypłacalności traktujemy je jako zobowiązania (o ilenie zabezpieczają przed stratami kredytowymi) i przekształcamy wagą 20% i ważymyryzykiem ogólnym na poziomie 100%.

W przypadku, gdy bank stosuje niejawny regres w stosunku do sekurytyzowanegopakietu aktywów (wspiera proces sekurytyzacji ponad zobowiązania wynikające z kon-traktu) NUK przewiduje, że:

• aktywa związane z daną strukturą traktuje się, jakby mieściły się w bilansie banku;dla celów rachunku kapitałowego aktywa te waży się odpowiednio ryzykiem;

• jeżeli władze nadzorcze stwierdzą, że instytucja zapewniła niejawny regres po razdrugi lub kolejny, wówczas wszelkie sekurytyzowane aktywa tej instytucji traktujesię jakby mieściły się w bilansie i odpowiednio waży ryzykiem; dodatkowo, zakazuje


się bankowi korzystania z obniżek kapitałowych związanych z procesem sekurytyza-cji na okres ustalony przez instytucję nadzorczą;

• w obu przypadkach, banki winny ujawnić publicznie, iż stwierdzono zapewnienieniejawnego regresu oraz wynikające stąd konsekwencje określone powyżej; ujawnie-nie to winno obejmować wpływ powrotu sekurytyzowanych aktywów do bilansu bankuoraz możliwe dalsze działania nadzorcze.

Wykorzystanie przez poszczególne banki możliwości korekty współczynnika wypła-calności wynikającej z zastosowania sekurytyzacji jest możliwe tylko w przypadku, gdybank udziela w obowiązkowych sprawozdaniach informacji jakościowych i ilościowychdotyczących prowadzonych działań.



SPIS TABEL

1. Sumy bilansowe wybranych banków krajowych i zagranicznychna koniec 2001 roku ................................................................................................. 32

2. Rentowność aktywów ogółem banków polskich i zagranicznych w 2001 roku ....... 33 3. Aktywa ogółem w mln zł na zatrudnionego w bankach polskich i europejskich

w 2001 roku ............................................................................................................. 35 4. Realna stopa zwrotu z kapitału w bankach polskich i europejskich w 2001 r. ......... 35 5. Zysk brutto na zatrudnionego w bankach polskich i europejskich w 2001 roku

(w tys. zł) ................................................................................................................. 36 7. Poziom wskaźnika kosztów do dochodów w bankach krajowych i europejskich

w 2001 r. ................................................................................................................... 37 8. Efektywność kosztowa banków komercyjnych w Polsce (1997 r.) .......................... 40 9. Efektywność techniczna banków komercyjnych w Polsce dla stałych efektów

skali .......................................................................................................................... 4010. Efektywność techniczna dla zmiennych efektów skali ............................................ 4111. Korelacja między efektywnością techniczną dla stałych i zmiennych efektów

skali a współczynnikiem wypłacalności .................................................................. 4112. Miary efektywności banków (VRS -zmienne efekty skali) ..................................... 4213. Efektywność techniczna banków grupy Euro5 ........................................................ 4314. Efektywność techniczna banków dla modeli uwzględniających specyfikę

otoczenia krajowego ................................................................................................ 4415. Efektywność kosztowa i dochodowa banków europejskich .................................... 4516. Średnia efektywność banków w j-tym kraju przy uwzględnieniu specyfiki

otoczenia krajowego ................................................................................................ 4617. Zmienne objaśniające efektywność banków komercyjnych w Turcji ...................... 4718. Propozycje nowych norm adekwatności kapitałowej – Bazylea II .......................... 4919. Ektywność techniczna banków spółdzielczych w Polsce w 2001 roku ................... 5520. Efektywność techniczna banków spółdzielczych w Niemczech względem

wielkości aktywów................................................................................................... 5821. Efektywność techniczna banków spółdzielczych w Niemczech według aktywów

(mln DM). ................................................................................................................ 5922. Efektywność techniczna banków spółdzielczych w Niemczech według

wielkości banków..................................................................................................... 5923. Możliwości pomiaru ryzyka w Nowej Umowie Kapitałowej .................................. 6624. Banki działające w Polsce wg stanu na 30 czerwca 2002 roku, z uwzględnieniem

struktury własności .................................................................................................. 6825. Wagi ryzyka uzależnione od ratingu zewnętrznego ................................................. 7026. Szacunkowe porównanie wymogów kapitałowych.................................................. 7127. Ratingi długoterminowych zobowiązań w walutach obcych wybranych krajów

europejskich (stan ratingów na grudzień 2003) ....................................................... 7328. Zakres sprawozdawczości w III filarze NUK .......................................................... 81


29. Zbiorcze zestawienie wniosków odnośnie do bezpieczeństwa banków .................. 8330. Zbiorcze zestawienie wniosków odnośnie do kosztów wprowadzenia NUK .......... 8431. Wagi ryzyka dla korporacji ....................................................................................... 8932. Wpływ na poziom kapitałów – podejście standardowe ........................................... 9033. Wpływ na poziom kapitałów – podejście podstawowe IRB .................................... 9134. Wpływ na poziom kapitałów – podejście zaawansowane IRB ................................ 9135. Procykliczność a parametry ryzyka ........................................................................ 10236. Porównanie rozwiązań w zakresie instytucjonalnego funkcjonowania nadzoru

bankowego ............................................................................................................. 15337. Typy nadzoru w krajach UE ................................................................................... 15538. Umiejscowienie typów nadzoru w strukturach banku centralnego ........................ 15539. Ciała koordynujące nadzór nad działalnością bankową na szczeblu UE ............... 15840. Ciała koordynujące nadzór nad działalnością ubezpieczeniową na szczeblu UE ..... 15941. Ciała koordynujące nadzór nad działalnością na rynku papierów wartościowych

na szczeblu UE wg stanu na 2000 rok ................................................................... 16042. Podstawowe informacje o systemach analitycznych wybranych krajów UE ........ 16543. Informacje o sektorze bankowym i stabilności finansowej.................................... 16644. Stan obecny i docelowy harmonizacji nadzoru bankowego w UE ........................ 16845. Symbole credit-ratingu firmy Standard & Poor’s oraz Moody’s Investors Service

stosowane dla długo- i krótkoterminowych dłużnych papierów wartościowychoraz ich wzajemne relacje ...................................................................................... 175

46. Wskaźnik zalegania ze spłatą obligacji po roku oraz po 5 latach od przyznaniapierwotnej oceny credit-ratingu przez agencję Moody’s oraz Standard & Poor’s ...... 180

47. Średnia różnica pomiędzy oprocentowaniem obligacji rządu StanówZjednoczonych a oprocentowaniem obligacji przedsiębiorstw w latach 1973-1987ocenionych przez agencję Standard & Poor’s ....................................................... 183

48. Szacowana zmiana kosztów pozyskania kapitału dla podmiotów w podejściuIRB (LGD = 45%, EAD = 100%).......................................................................... 190

49. Oceny credit-ratingu polskich podmiotów nadane przez agencję FitchRatings(październik 2003) ................................................................................................. 198

50. Wagi ryzyka w metodzie standardowej, opartej na zewnętrznych ratingach(waga dla należności danego banku) ..................................................................... 200


SPIS RYSUNKÓW

1. Zmiany wartości współczynnika wypłacalności ....................................................... 50 2. Rozkład wartości wypłacalności dla wartości granicznej ......................................... 51 3. Wprowadzenie nowych regulacji adekwatności kapitałowej w rozważanych

wariantach ................................................................................................................ 52 4. Rozkład nadwyżki kapitałowej banków w dwóch wariantach względem miar

efektywności ............................................................................................................ 54 5. Podgrupy banków spółdzielczych wydzielone względem osiąganej nadwyżki

miar efektywności technicznej ................................................................................. 56 6. Zrównoważenie potrzeb różnych interesariuszy przy zastosowaniu

RORAC/RAROC ..................................................................................................... 67 7. Zakres stosowania Nowej Umowy Kapitałowej ....................................................... 76 8. Zmiany PKB i poziom kredytów w USA .................................................................. 97 9. Zmiany PKB i kredyty dla przedsiębiorstw w UE .................................................... 9810. Zmiany PKB i kredyty dla przedsiębiorstw w Polsce .............................................. 9811. Zmiany PKB a jakość portfela kredytowego przedsiębiorstw w USA

w latach 1987-2002 .................................................................................................. 9912. Zmiany PKB a jakość należności od przedsiębiorstw w Polsce

w latach 1996-09. 2003 ............................................................................................ 9913. Struktura finansowania sektora niefinansowego w USA ....................................... 10314. Struktura finansowania korporacji niefinansowych w UE ..................................... 10315. Struktura finansowania przedsiębiorstw w Polsce ................................................. 10416. Wysokość wybranych stóp procentowych w USA ................................................. 10517. Kapitał regulacyjny ................................................................................................ 10818. Wagi ryzyka w Umowie Kapitalowej z 1988 roku................................................. 10819. Wagi ryzyka w metodzie standardowej .................................................................. 11420. Zmiana wagi ryzyka należności od podmiotów suwerennych – przykład ............. 11621. Podmioty sektora publicznego (PSE) ..................................................................... 11722. Parametry ryzyka w metodzie IRB......................................................................... 12023. Referencyjna definicja niewywiązania się z zobowiązań ...................................... 12324. Wartości parametru korelacji (R) ........................................................................... 12425. Wyliczenie wymogów kapitałowych w IRB .......................................................... 12526. Analiza preferencji w metodzie IRB ...................................................................... 12727. Należności od banków i klientów korporacyjnych. ............................................... 12928. Należności detaliczne ............................................................................................. 13129. Metoda standardowa pomiaru ryzyka operacyjnego .............................................. 13230. Wskaźnik zalegania ze spłatą zobowiązania podmiotów ocenionych przez agencję

Moody’s w 2002 r. z podziałem na kategorie credit-ratingu ................................. 17931. Odsetek upadłości z uwzględnieniem ocen credit-ratingu oraz liczby lat ............. 18032. Kształtowanie się rentowności obligacji 5-letnich (%) w eurodolarach

amerykańskich i euroszterlingach w okresie 13.04.1993-13.04.1994 ................... 181


33. Rentowność obligacji amerykańskich przedsiębiorstw w zależności od ocenagencji Standard & Poor’s w 1989 r. ..................................................................... 181

34. Rentowność obligacji z podziałem na kategorie oceny wiarygodności finansowejna rynku amerykańskim 29.05.1992 ...................................................................... 182

35. Zależność pomiędzy oceną credit-ratingu a stopą procentową dla roku 1970,1980 oraz 1990 ....................................................................................................... 183

36. Poziom rentowności obligacji przemysłowych z uwzględnieniem ocenwiarygodności finansowej w latach 1988-1992..................................................... 183

37. Poziom oceny uzyskanej od trzeciej agencji .......................................................... 187


Inne zeszyty Instytutu z serii „Transformacja Gospodarki”

Nr 1 J. Lewandowski, J. Szomburg: Model transformacji polskiej gospodarki, Gdańsk1990.

Nr 2 J. Krąkowska, W. Toczyski: Propozycje zmian polityki mieszkaniowej. Doktry-na, prawa własności, finansowanie i funkcjonowanie rynku mieszkaniowego,Gdańsk 1990.

Nr 3 Praca zbiorowa pod red. L. Pawłowicza: Zasady prywatyzacji przedsiębiorstwspółdzielczych, Gdańsk 1990.

Nr 4 J. M. Dąbrowski, M. Federowicz, A. Levitas: Zachowanie przedsiębiorstw pań-stwowych – pierwsze półrocze 1990, Gdańsk-Warszawa 1990.

Nr 5 M. H. Grabowski, P. Kulawczuk: Finansowe instrumenty wspierania małychprzedsiębiorstw i adaptacja do polskich warunków, Gdańsk 1990.

Nr 6 H. Ćwiklinski: Prywatyzacja jako element reformy służby zdrowia w Polsce,Gdańsk 1990.

Nr 7 J. Lewandowski, J. Szomburg: Strategia prywatyzacji, Gdańsk 1990.

Nr 8 P. Tamowicz: Prywatyzacja uslug komunalnych – przegląd doświadczeń za-granicznych, Gdańsk 1990.

Nr 9 M. H. Grabowski, P. Kulawczuk: Finansowe wspieranie rozwoju małych przed-siębiorstw. Rozwiązania światowe i ich adaptacja do warunków polskich, Gdańsk1991.

Nr 10 K. Dobrowolski, J. Krąkowska, E. Orlicka, H. Twarska: Przedsiębiorstwo ko-munalne w świetle obowiązujących przepisów. Poradnik dla gmin – część I,Gdańsk 1991.

Nr 11 J. M. Dąbrowski, M. Federowicz, A. Levitas: Przedsiębiorstwa państwowe w ro-ku 1990 – wyniki badań, Warszawa 1991.

Nr 12 K. Dobrowolski, J. Krakowska, W. Toczyski: Gospodarowanie przez gminękomunalnymi zasobami mieszkaniowymi. Poradnik dla gmin – część II, Gdańsk1991.

Nr 13 M. H. Grabowski, P. Kulawczuk: Lokalne wspieranie przedsiębiorczości, Gdańsk1991.

Nr 14 K. Dobrowolski, J. Krąkowska, E. Orlicka, K. Szałucki, H. Twarska, O. Wyszo-mirski: Przedsiębiorstwa komunalne o niepodzielnych składnikach mienia dzia-łające na obszarach kilku gmin (przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne, energe-tyki cieplnej, komunikacji miejskiej). Poradnik dla gmin – część III, Gdańsk1991.

Nr 15 Praca zbiorowa pod red. L. Pawłowicza: Transformacja i zmiana struktury wła-sności przedsiębiorstwa spółdzielczego, Gdańsk 1991.


Nr 16 P. Tamowicz: Usługi komunalne – prywatyzacja przez contracting, Gdańsk 1991.

Nr 17 B. Piasecki, M. H. Grabowski, P. Kulawczuk: The reconstruction of private sec-tor in Poland – the small business approach, Gdańsk 1991.

Nr 18 J. Dąbrowski, M. Federowicz, A. Levitas: Zapaść sektora państwowego – etapprawdy, I pol. 1991 roku, Gdańsk-Warszawa 1991.

Nr 19 Polska a rynek Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Gdańsk 1991.

Nr 20 E. Pietrzak: Rozwój rynku kapitałowego w procesie transformacji polskiej go-spodarki do systemu rynkowego. Okres 1989-1991, Gdańsk 1992.

Nr 21 Z. Gilowska: Finanse gmin w latach 1991-1992, Gdańsk-Lublin 1991.

Nr 22 P. Tamowicz, T. Aziewicz, M. Stompór: Mała prywatyzacja – Polskie doświadcze-

nia 1990-1991, Gdańsk 1992.

Nr 23 J. M. Dąbrowski, M. Federowicz, A. Levitas, J. Szomburg: Przebieg procesów

prywatyzacyjnych w polskiej gospodarce. I Raport z badań wrzesień-grudzień1991, Warszawa-Gdańsk 1992.

Nr 24 K. Gawlikowska-Hueckel, A. Zielińska-Głębocka: Polska a Wspólnota Europej-ska – problemy i dylematy, Gdańsk 1992.

Nr 25 Praca zbiorowa pod red. M. H. Grabowskiego, P. Kulawczuka: Odbudowa sek-tora małych przedsiębiorstw, Gdańsk 1992.

Nr 26 P. Tamowicz: Gra o własność – Case Study, Gdańsk 1992.

Nr 27 J. M. Dąbrowski, M. Federowicz, A. Levitas: Przedsiębiorstwa państwowe w dru-gim roku transformacji gospodarczej – Wyniki badań, Warszawa-Gdańsk 1992.

Nr 28 Z. Gilowska: Polityka inwestycyjna gmin w 1991 r., Gdańsk-Lublin 1992.

Nr 29 J. M. Dąbrowski, M. Federowicz, J. Szomburg: Proces prywatyzacji polskiejgospodarki – II raport z badań, Gdańsk-Warszawa 1992.

Nr 30 Praca zbiorowa pod red. T. Aziewicza: Przekształcenia w sektorze usług komunal-

nych, Gdańsk 1992.

Nr 31 S. Najnigier: Prywatyzacja usług i przedsiębiorstw komunalnych w Polsce –propozycje metody, Gdańsk-Warszawa 1992.

Nr 32 M. H. Grabowski, P. Kulawczuk, W. Sak: Pionierzy kapitalizmu, Gdańsk 1992.

Nr 33 J. M. Dąbrowski, M. Federowicz, T. Kaminski, J. Szomburg: Przekształceniawłasnościowe polskich przedsiębiorstw; przebieg procesu, bariery, pierwsze efek-ty, Warszawa-Gdańsk 1993.

Nr 34 T. Aziewicz, B. Kościukiewicz, J. Krąkowska: Koniec komunalnego biznesu?,Warszawa-Gdańsk 1993.

Nr 35 K. Bobińska: Subsydia kontra mechanizm rynkowy, Warszawa-Gdańsk 1993.

Nr 36 B. Wyżnikiewicz, B. Pinto, M. H. Grabowski: Wyzwania kapitalizmu – nowipolscy przedsiębiorcy, Warszawa-Gdańsk 1993.


Nr 37 P. Boguszewski, M. Federowicz, K. Kloc, W. Mizielińska, T. Smuga: Bankia przedsiębiorstwa (badania empiryczne), Warszawa-Gdańsk 1993.

Nr 38 J. M. Dąbrowski, M. Federowicz, A. Levitas: Przedsiębiorstwa państwowew procesie transformacji gospodarczej 1992-93 (wyniki badań), Warszawa 1993.

Nr 39 Praca zbiorowa: Mapa ryzyka inwestycyjnego (wyniki pierwszego etapu badań),Warszawa-Gdańsk 1993.

Nr 40 E. Pietrzak: Rozwój rynkowych systemów finansowo-walutowych na Węgrzechi w Polsce, Gdańsk 1993.

Nr 41 Praca zbiorowa pod red. T. Aziewicza: Prywatyzacja usług komunalnych w Pol-sce, Gdańsk-Lublin 1994.

Nr 42 Z. Gilowska: Społeczno-polityczne bariery transformacji ustrojowej, finanselokalne, Lublin 1993.

Nr 43 Praca zbiorowa pod red. J. M. Dšbrowskiego: Mapa ryzyka inwestycyjnego II,

Warszawa-Gdańsk 1994.

Nr 44 Praca zbiorowa pod red. L. Pawłowicza: Restrukturyzacja finansowa przedsię-biorstw i banków, pierwszy raport z badań, Gdańsk 1994.

Nr 45 Z. Polański: Rynek pieniężny a polityka banku centralnego w Polsce, Warszawa1994.

Nr 46 J. Lewandowski: Spór o powszechną prywatyzacje w Polsce, Gdańsk-Warsza-wa 1994.

Nr 47 Praca zbiorowa pod red. T. Aziewicza: Rynek usług komunalnych w Polsce,Gdańsk-Lublin 1994.

Nr 48 E. Pietrzak: Polski złoty. Od wymienialności wewnętrznej do standardu MFW,Gdańsk 1994.

Nr 49 Praca zbiorowa pod red. L. Pawłowicza: Udrożnienie kanałów kredytowych,Gdańsk 1994.

Nr 50 P. Swianiewicz: Perspektywy lokalnej polityki ekonomicznej w świetle wybo-rów samorządowych 1994 r., Warszawa 1994.

Nr 51 Praca zbiorowa pod red. J. Krąkowskiej: Gospodarka mieszkaniowa w świetlenowych uregulowań prawnych, Gdańsk 1994.

Nr 52 Opracowanie E. Pietrzak: Kiedy i jaka wymienialność złotego? (Konferencja

naukowa Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową – 21 października 1994),Warszawa 1994.

Nr 53 Opracowanie: Możliwości przekształcenia polskiego systemu emerytalne-

go. (Konferencja Naukowa Instytutu Badań nad Gospodarka Rynkową – 8 listo-pada 1994), Warszawa 1994.

Nr 54 J. Szomburg, J. M. Dąbrowski: Monitoring przedsiębiorstw sprywatyzowanych,Warszawa-Gdańsk 1994.


Nr 55 G. Stanisławski: Polityka proinnowacyjna dla Polski – propozycje, Gdańsk 1994.

Nr 56 J. Fiszer, L. Parusiński, W. Skrok: Analiza polskiego systemu podatkowego,Gdańsk-Warszawa 1995.

Nr 57 Z. Gilowska, W. Misišg: Decentralizacja polskiego systemu budżetowego,Gdańsk-Lublin 1995.

Nr 58 Praca zbiorowa pod red. M. H. Grabowskiego: Szara strefa w transformacji

gospodarki, Gdańsk 1995.

Nr 59 Praca zbiorowa pod red. L. Pawłowicza: Restrukturyzacja finansowa przedsię-biorstw i banków – II raport z badań, Gdańsk 1995.

Nr 60 P. Tamowicz: Fundusze inwestycyjne typu venture capital, Gdańsk 1995.

Nr 61 W. Misiąg: Przywracanie równowagi finansowej sektora publicznego, Warsza-

wa 1995.

Nr 62 J. Szomburg: Społeczno-polityczne uwarunkowania budowy nowego ładu go-spodarczego, Gdańsk 1995.

Nr 63 T. Aziewicz, I. Jacaszek, K. Żuk: Monitoring przekształceń w sektorze usługkomunalnych (podsumowanie badań), Gdańsk 1995.

Nr 64 Praca zbiorowa pod red. M. H. Grabowskiego: Opodatkowanie a wzrost gospo-

darczy, Gdańsk 1995.

Nr 65 A. Wiktorow: System emerytalno-rentowy – przesłanki i możliwości reformo-wania, Gdańsk 1996.

Nr 66 Z. Stańczyk, A. Surdej: Programy i strategie wyborcze w czasie kampanii pre-

zydenckiej 1995 roku, Gdańsk 1996.

Nr 67 J. M. Dąbrowski: Efekty prywatyzacji przedsiębiorstw drogą kapitałową, War-szawa 1996.

Nr 68 J. Szomburg: Efekty prywatyzacji przedsiębiorstw droga leasingu, Gdańsk 1996.

Nr 69 J. Szomburg: Efekty prywatyzacji przedsiębiorstw droga szybkiej sprzedaży,Gdańsk 1996.

Nr 70 J. M. Dąbrowski, T. Kamiński: Efekty i przebieg likwidacji przedsiębiorstw zewzględu na zły stan finansowy, Warszawa 1996.

Nr 71 Z. Gilowska: Jak dokończyć reformę samorządową, Gdańsk-Lublin 1996.

Nr 72 T. Kamiński: Społeczna ocena prywatyzacji, Warszawa 1996.

Nr 73 P. Swianiewicz: Zróżnicowanie polityk finansowych wladz lokalnych, Warsza-wa 1996.

Nr 74 A. Rychard: Czy transformacja się skończyła?, Warszawa 1996.

Nr 75 T. Kamiński, A. Leśniak, P. Prejbisz: Przekształcenia własnościowe państwowegosektora rolnego, Warszawa 1996.


Nr 76 Z. Gilowska, A. Mierzwa, W. Misiąg: Organizacja i funkcjonowanie sektorapublicznego w Polsce, Warszawa 1996.

Nr 77 A. Wiktorow, M. H. Grabowski: Koszty pracy w transformacji, Gdańsk 1996.

Nr 78 P. Kowalewski, T. Gąsienica-Szostak, P. Tymula: Polityka kursowa w krajachEuropy Środkowej i Wschodniej w latach 1990-1996, Gdańsk 1996.

Nr 79 J. M. Dąbrowski, T. Kamiński: Monitoring przedsiębiorstw likwidowanych

z przyczyn ekonomicznych, Warszawa 1996.

Nr 80 Z. Dworzecki, A. Nowak, S. Umiński: Mapa ryzyka inwestycyjnego w krajachEuropy środkowo-wschodniej, Warszawa-Gdańsk 1996.

Nr 81 Praca zbiorowa pod red. K. Gawlikowskiej-Hueckel: Zmiany strukturalne w pol-skiej gospodarce w okresie transformacji w latach 1989-1995, Gdańsk-Warsza-wa 1996.

Nr 82 T. Kalinowski, S. Umiński, G. Stanisławski: Doświadczenia Unii Europejskiejw zakresie polityki proinnowacyjnej, Gdańsk 1996.

Nr 83 M. H. Grabowski, A. Szymańska: Popyt na pracę na rynkach lokalnych, Gdańsk1997.

Nr 84 Praca zbiorowa pod red. Z. Polańskiego: Rynek pieniężny w Polsce: stan i per-spektywy, Warszawa 1997.

Nr 85 T. P. Opiela, E. M. Nikiel: The U.S. Commercial Bank Deposit Market: Issues

and Lessons for Polish Banks, Warszawa 1997.

Nr 86 T. Kamiński: Zaniechanie prywatyzacji, bariery i konsekwencje, Warszawa 1997.

Nr 87 Praca zbiorowa pod red. E. Pietrzaka: Projekcja rozwoju rynku kapitałowego doroku 2000, Warszawa 1997.

Nr 88 Praca zbiorowa pod red. E. Pietrzaka: Polityka kursowa, rynek walutowy oraz

instrumenty pochodne, dotychczasowy rozwój i perspektywy, Warszawa 1997.

Nr 89 Praca zbiorowa pod red. K. Gawlikowskiej-Hueckel: Mapa ryzyka inwestycyj-nego, ujęcie regionalne, Warszawa 1997.

Nr 90 E. Pietrzak, M. Dzierżanowski, T. Sowiński: Rynek kapitałowy w procesietransformacji polskiej gospodarki do systemu rynkowego, okres 1989-1997,Gdańsk 1998.

Nr 91 R. Czyszkiewicz, W. Durka B. J. Kozłowski: Obcokrajowcy na polskim rynkupracy, Gdańsk 1998.

Nr 92 T. Aziewicz: Gospodarka rynkowa w usługach komunalnych, Gdańsk 1998.

Nr 93 Praca zbiorowa pod red. E. Pietrzaka: Projekcja polityki kursowej, rynku walu-

towego oraz rynku pochodnych instrumentów finansowych do roku 2002, Gdańsk1998.

Nr 94 Praca zbiorowa pod red. E. Pietrzaka: Projekcja rozwoju rynku kapitałowego doroku 2002, Gdańsk-Warszawa 1998.


Nr 95 P. Swianiewicz, W. Dziemianowicz: Atrakcyjność inwestycyjna miast, Warsza-wa 1998.

Nr 96 Praca zbiorowa pod red. Z. Polańskiego: Rynek pieniężny w Polsce w II poło-wie lat dziewięćdziesiątych: stan i perpektywy, Warszawa 1998.

Nr 97 Praca zbiorowa pod red. L. Pawłowicza: Uwarunkowania i perspektywy rozwo-ju działalności depozytowo-kredytowej banków w Polsce, Gdańsk 1998.

Nr 98 Praca zbiorowa pod red. S. Umińskiego: Wykorzystanie doświadczeń Unii Eu-ropejskiej w procesie liberalizacji sektora telekomunikacyjnego w Polsce, Gdańsk1998.

Nr 99 Praca zbiorowa pod red. I. Wóycickiej: Budżet polityki społecznej, Warszawa1999.

Nr 100 Praca zbiorowa pod red. E. Gostomskiego: Perspektywy finansowania budow-nictwa mieszkaniowego, Gdańsk 1999.

Nr 101 Praca zbiorowa pod red. I. Wóycickiej: Strategia polityki społecznej 1999-2000,Warszawa 1999.

Nr 102 Praca zbiorowa pod red. E. Pietrzaka: Projekcja rozwoju rynku kapitałowego,polityki kursowej i rynku walutowego oraz rynku pochodnych instrumentów

finansowych do roku 2003, Gdańsk 1999.

Nr 103 Praca zbiorowa pod red. L. Pawłowicza: Zewnętrzne uwarunkowania strategiirozwoju banków komercyjnych w Polsce do roku 2003, Gdańsk 1999.

Nr 104 Z. Gilowska: Finansowanie samorządu terytorialnego w warunkach rozszerza-nia jego zadań i przechodzenia do wieloszczeblowej struktury, Lublin 2000.

Nr 105 Praca zbiorowa pod. red. Andrzeja Sławińskiego: Rynek pieniężny w Polsce. Stani perspektywy, Gdańsk 2000.

Nr 106 Praca zbiorowa pod. red. Edmunda Pietrzaka: Projekcja rozwoju rynków: ka-pitałowego, walutowego i pochodnych instrumentów finansowych do roku 2004,Gdańsk 2000.

Nr 107 Praca zbiorowa pod. red. Leszka Pawłowicza: Zewnętrzne uwarunkowania stra-tegii rozwoju banków komercyjnych w Polsce do roku 2004, Gdańsk 2000.

Nr 108 J. Bielecki, B. Lepczyński: Perspektywy rozwoju bankowości detalicznej w Pol-sce do roku 2004, Gdańsk 2000.

Nr 109 Praca zbiorowa pod redakcją Ireny Wóycickiej: Przyszłość ubezpieczeń spo-łecznych rolników, Gdańsk 2000.

Nr 110 P. Tamowicz, M. Dzierżanowski: Własność i kontrola polskich korporacji. Ewo-lucja struktur własnościowo-kontrolnych, Gdańsk 2002.

NOWA UMOWA KAPITAŁOWA BAZYLEJSKIEGO KOMITETU …rf.edu.pl/uploads/media/Transformacja_Gospodarki_nr111_01.pdf · Analiza znaczenia filaru III dla bezpieczeństwa banków ... Minimalne

Documents