Mały przewodnik - Skansen w Kolbuszowej

Kolbuszowa 2015

OpracowanieZespół muzealny

Korekta RedakcyjnaJolanta Dragan, Wojciech Dragan

FotografieJan Mazurkiewicz

KorektaGrzegorz Wójcicki

Projekt graficznyOlga Bardan

DrukZakład Poligraficzny Zdzisława Gajekul. Korczaka 2339-300 Mielecwww.drukarnia.mielec.pl

WydawcaMuzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowejul. Kościuszki 636-100 Kolbuszowa

Kolbuszowa 2015

isbn 978-83-939911-0-5

Muzeum Kultury Ludowej w KolbuszowejInstytucja Kultury Województwa Podkarpackiego

Wstęp

Park Etnograficzny Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej został udostępniony zwiedzają-cym 4 maja 1978 r. Dotychczas na około 30 ha zgromadzono ponad 80 obiektów dawnego bu-downictwa wiejskiego dwóch grup etnograficz-nych: Lasowiaków i Rzeszowiaków.

Kolbuszowa

Mielec

Tarnobrzeg

Ulanów

Biłgoraj

Janów Lubelski

Stalowa Wola

Rzeszów

Łańcut

Leżajsk

Wisła

Łęg

Wisłok

Tanew

San

Wisłoka

Ropczyce

Lasowiacy

Rzeszowiacy

8

Lasowiacy to grupa etnograficzna charak-teryzująca się wysoką świadomością odrębności, o czym świadczy samookreślenie się mianem

„Lesioki”. Powstała na drodze zróżnicowanego etnicznie osadnictwa na terenach Puszczy San-domierskiej. Lud, którego życie zdeterminowała puszcza, piaszczyste i nieurodzajne gleby, oprócz rolnictwa, zajmował się rzemiosłami związanymi z bogactwem surowca drzewnego (maziarstwo, smolarstwo, węglarstwo drzewne, ciesielstwo, bednarstwo, kołodziejstwo, zabawkarstwo). Do-datkowym zajęciem było rozpowszechnione tu bartnictwo, a najbardziej charakterystycznym elementem kultury ludowej tych terenów był

Strój Lasowiaków z okolic Tarnobrzega

9

Rzeszowiacy to zróżnicowana wewnętrz-nie grupa etnograficzna skupiająca się wokół trzech ośrodków miejskich: Rzeszowa, Łańcuta i Przeworska. Względna zamożność „kmiecych” siedlisk wynikała z zaawansowanej technicznie

odświętny tradycyjny strój (szyty z tkanin sa-modziałowych (lnu, sukna), długo zachowany w swej archaicznej formie. O szacunku, jakim mieszkańcy lasowiackiej wsi darzyli puszczę, świadczy zachowane w przekazach, powszechnie znane powiedzenie: Las uojciec nas, a my dzieci jigo, jidziewa do nigo.

Strój Rzeszowiaków

(w porównaniu do Lasowiaków) gospodarki rolnej oraz stosunkowo urodzajnych ziem. Naj-powszechniejszym rzemiosłem było tkactwo, zwłaszcza w okolicach Łańcuta i Przeworska. Rzeszowiacy mieli poczucie wyższości w sto-sunku do sąsiadujących z nimi od północy Laso-wiaków. Odmienność kulturowa przejawiała się w innym typie budownictwa drewnianego, np. przysłupowego, szczególnie rozpowszechnione-go w okolicach Łańcuta, wyposażeniu wnętrz, bogato zdobionych odświętnych strojach szytych z tkanin fabrycznych (tiulu, muślinu, jedwabiu), nawiązujących do ubiorów szlacheckich oraz hucznie obchodzonych świętach obrzędowości rodzinnej.

sektor Wejściowy

12

13

1. Dworek z Sędziszowa Małopolskiego (poł. xix w.)

Jest to przykład budowli z małego miasteczka, nawiązujący do architektury dworku polskiego i małomiasteczkowego budownictwa Małopol-ski. Obiekt przekazał do parku etnograficznego Urząd Miasta i Gminy w Sędziszowie Małopolskim w 1992 r.

Po przeniesieniu do skansenu dworek adaptowa-no na potrzeby recepcyjne, zmieniając jego układ wewnętrzny. Mieszczą się w nim sklepik muzealny i kawiarnia, w której można smacznie zjeść.

2. Dom z Żołyni Dolnej (1815 r.)Obiekt ten stanowi ciekawy przykład nawiązania do małopolskiego budownictwa małomiasteczko-wego. Postawiony został przez protoplastę miesz-

sektor Lasowiacki

17

4. Wiatrak paltrak z Rudy (1934 r.)

Wiatrak typu paltrak z Rudy jest przykładem rozbudowanego młynka żarnowego napędzanego siłą wiatru. Budynek stoi na płozach, dzięki któ-rym możliwy jest jego obrót w kierunku wiatru za pomocą dwóch dyszli. Budynek z zewnątrz osza-lowano deskami, natomiast trójspadowy dach po-kryto dranicami. Ostatnim właścicielem wiatraka był Roman Łagowski. Paltrak z Rudy jest jednym z najbardziej archaicznych urządzeń mielniczych na terenie Puszczy Sandomierskiej.

5. Młyn wodny z Żołyni Dolnej (1897 r.)

Według inskrypcji zachowanej na zachodniej ścianie drugiej kondygnacji młyn został zbudowa-ny przez cieślę Józefa Tr.

Sektor Rzeszowiacki

43

34. Zagroda z Brzózy Stadnickiej

Obejście to stanowi ciekawy przykład wielobu-dynkowej zagrody kmiecej z północno-wschodniej części terenu Lasowiaków. Charakterystyczna jest tu półtoratraktowa chałupa z przelotową sienią i szerokim narożnym podcieniem. Za nią znajduje się stodoła, od strony drogi natomiast budynek go-spodarczy. Zagrodę uzupełnia olejarnia wyposażo-na w urządzenia (tj. gniotownik, patelnię wmon-towaną nad paleniskiem, prasę śrubową), służące do obróbki ziaren roślin oleistych i tłoczenia oleju, którego mieszkańcy wsi w XIX i XX w. używali do przygotowania postnych potraw, szczególnie w okresie adwentu, Wielkiego Postu oraz w piątki.

Tłoczenie oleju odbywa się podczas imprez ple-nerowych w parku etnograficznym.

W skład zagrody wchodzą:• chałupa z Brzózy Stadnickiej (II poł. XIX w.),• budynek gospodarczy z Brzózy Stadnickiej

(II poł. XIX w.),• stodoła z Rzeszowa (II poł. XIX w.),• olejarnia z Brzyskiej Woli (przełom XIX

i XX w.).

Odwiedzajcie nas także na:

Plan Parku

Etnografi-cznego

Sektor Wejściowy

1. Dworek z Sędziszowa Małopolskiego 2. Dom z Żołyni Dolnej3. „Chrystus Ukrzyżowany”

z Kolbuszowej Dolnej

4. Wiatrak paltrak z Rudy5. Młyn wodny z Żołyni Dolnej6. Kapliczka z Kolbuszowej Górnej7. Zagroda z Jeziórka8. Spichlerz z Bidzin9. Ul pawilonowy z Lubaczowa 10. Kapliczka ze Staniszewskiego 11. Zagroda z Wrzaw12. Kapliczka z Jeżowego 13. Zagroda z Kopci14. Pasieka15. Zagroda „józefińska” z Bożej Woli16. Kuźnia ze Staniszewskiego 17. Zagroda z Żołyni Dolnej18. Kapliczka z Domatkowa19. Zagroda z Woli Zarczyckiej20. Kapliczka z Widełki21. Kościół pw. św. Marka z Rzochowa22. Zagroda z Huty Przedborskiej23. Szkoła z Trzebosi24. Pracownia garncarska z Łążka

Garncarskiego25. Zagroda z Lipnicy26. Krzyż z Kolbuszowej Dolnej27. Wiatrak holender z Zarównia28. Karczma z Hadli Kańczuckich 29. Kuźnia z Białobrzegów30. Wiatrak holender z Padwi

Sektor Lasowiacki

31. Wiatrak koźlak z Trzęsówki32. Wiatrak koźlak z Zarębek33. Wiatrak koźlak z Trzęsówki – Kłodzin

34. Zagroda z Brzózy Stadnickiej35. Remiza ze Słociny36. Kapliczka z Rakszawy37. Zagroda z Markowej (Szylarów)38. Zagroda z Markowej (Kielarów)39. Zagroda z Budziwoja40. Wiatrak koźlak z Markowej

Sektor Rzeszowiacki

Wiata

RecepcjaWC

scena

1.

2.

3.

4.

5. 6.

7.

8.9.

10.

11.

12. 13.

14.

15.

16.17.18.

19.

20.21.

22.

23.

24.

25.26.

27.28.

29.

30.

33.

32.

31.

34.

35.36.

37.

38.

39.

40.

WC

Muzeum Kultury Ludowej

ul. kościuszki 6

36-100 kolbuszowa

tel. 17 / 227 12 96

17 / 744 54 92

e-mail:

[email protected]

Park Etnograficzny

ul. wolska 36

36-100 kolbuszowa

tel. 17 / 227 10 71 w. 22

Godziny otwarcia

od 15 kwietnia do 15 października:

poniedziałek–piątek 9.00–17.00

sobota, niedziela i święta 10.00–19.00

od 16 października do 14 kwietnia:

codziennie 9.00–15.00

muzeumkolbuszowa.pl