IWRM

1

การจดการทรพยากรน าแบบบรณาการ : แนวคด ขอวพากษ และค าถามการวจย Integrated Water Resource Management: Concept, Critical and Research Questions

บทคดยอ บทความน าเสนอการทบทวนแนวคด ความร ปฏบตการ ขอวพากษ รวมถงชองวางความรทเกยวของกบการจดการทรพยากรน าแบบบรณาการ หรอทใชกนโดยทวไปวา Integrated Water Resource Management

– IWRM ซงพบวาในชวง 200 ปทผานมา ค าวา การจดการน ามการเปลยนผานความหมายไปมาก ซงขนอยกบพฒนาการของปจจยเศรษฐกจ การเมองของแตละสงคม นนท าใหปจจบนค าวา การจดการทรพยากรน าแบบบรณาการจงยงคงมการแยงชงเพอใหความหมายทแตกตางกนไป เฉพาะค าวา “บรณาการ” กพบวามจ านวนความหมายมากถง 35 ความหมาย และกลาวส าหรบประเทศไทยทการจดการทรพยากรน าแบบบรณาการเกดขนจากแรงผลกดนขององคกรภายนอกนน ไมสามารถสรางผลการเปลยนแปลงใดๆ ตอการจดการทรพยากรน าได นอกจากตองเปนกระบวนการปฏรปสถาบนการจดการน าทเกดขนจากกระบวนการภายในของสงคมเอง ซงในตอนทายบทความกไดระบประเดนชองวางความรทยงคงตองการคนควาวจยเพอใหเกดความรและการเปลยนแปลงจากภายในสงคมเอง ค าส าคญ : การจดการทรพยากรน าแบบบรณาการ การจดการลมน า การจดการน า การปฏรปสถาบนการจดการน า Abstract

The article presents a review of the critique of knowledge and knowledge gaps related to

integrated water resources management. The review found that during the 200 years ago,

knowledge on water management has been changed in meaning and practice by socio-

economic and politic context of each society. Nowadays the different definitions on

Integrated Water Resource Management (IWRM) are still competing. Furthermore, the

meaning of “integration” in water resource management, there are 35 multiplicity of

meanings. In Thailand, the IWRM has been driven by external organizations such as the

World Bank, ADB. But it still can not create change in water resouce management and

institution. Regrading on institutional reform in water resource management, The review

pointed out that it must be internal process and emerging in Thai context itself. In the end, the

article identifies the knowledge gaps that still need research for change.

Key word : integrated water resource management, watershed management, water resource

management, water management institution reform

ผเขยน : อาจารยวรบรณ วสารทสกล (วทม.เทคโลยการบรหารสงแวดลอม) ภาควชาการพฒนาชมชน คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

2

บทความนท าหนาททบทวนความรทเกยวของกบแนวคดเรองการจดการทรพยากรน าแบบบรณาการ หรอท ใชกนโดยทวไปวา Integrated Water Resource Management – IWRM เนอหาของบทความ จะครอบคลมในประเดนแนวคด และขอถกเถยง องคประกอบหลกของแนวคด และประเดนชองวางความรทตองการการศกษาวจยและปฏบตการเพอน าไปสการปฏรปสถาบนการจดการน าในสงคมไทย 1. ค าน า ยคสมยของการจดการน า (ในประเทศพฒนาแลว) ในชวง 2 ศตวรรษทผานมานน ไดเคลอนผานยคสมยของความรในการจดการมาแลวอยางนอย 5 ยค ซง Allan (2003) ไดแบงความรออกตามชวงเวลาตางๆ ดงรปขางลาง รปท 1 ยคสมยของการจดการน าในชวง 200 ปทผานมา จากยคทเนนการจดการเพอตอบสนองความตองการเปนหลก (demand oriented) มาสยคการจดการทมองปรมาณน าทมอยอยางจ ากด (supply oriented) แตกเปนการมองน าทแยกขาดออกจากบรบทและทรพยากรอนๆ จนมาสยค multi-functional adaptive framework (Jeffrey and Geary, 2004 p.2) ทมอง “น า”อยางเปน องครวม (holistic) และ บรณาการ (integrated) โดยมองอยางเหนปฏสมพนธระหวาง น า กบ คน และ ระบบ

3

นเวศวทยา (Wallace et al., 2003) และ IWRM คอ แนวคดทสะทอนใหเหนถง ลกษณะของแนวทางการจดการน าในยคปจจบนทเนนการบรณาการไดเปนอยางด แตควรกลาวไวดวยวา การเปลยนผานความรในการจดการทรพยากรน า ในประเทศก าลงพฒนานน ยงคงไดรบอทธพลอยางสงจากความรในดานอทกศาสตร (จากรปท 1 จะเหนวาแนวคดนมอทธพลยาวนานนบ 100 ป) ซงสงผลใหแนวทางการจดการทรพยากรน าแบบบรณาการในประเทศก าลงพฒนา อยางประเทศไทย โดยสวนใหญจะยงคงอยบนฐานของแนวทางและเครองมอแนวอทกศาสตรเปนส าคญ ในขณะทแนวทางและเครองมอการจดการเชงสถาบนและการเมอง ยงมพฒนาการไมมากนก ซงจะไดกลาวถงเรองเครองมอการจดการตอไป 2. การจดการทรพยากรน าแบบบรณาการ : การแยงชงความหมาย ป 2002 ในการประชมสงแวดลอมโลกท Johannesburg, คณะกรรมการทปรกษาดานเทคนค ขององคกรพนธมตรน าโลก (the Technical Advisory Committee of Global Water Partnership ; GWP-TAC) ไดใหนยาม IWRM วา เปนกระบวนการทสงเสรมใหเกดการประสานความรวมมอการพฒนาและการจดการน า ทดน และทรพยากรทเกยวของสมพนธกน เพอใหเกดประโยชนสงสดในดานเศรษฐกจ และความเทาเทยมกนในดานสวสดการสงคม โดยอยบนฐานความยงยนของระบบนเวศวทยา ทส าคญ น า ควรไดรบการจดการภายใตขอบเขตความเปนลมน า ภายใตหลกการธรรมาภบาลและการมสวนรวมของสาธารณะ (GWP-TAC, 2000) อยางไรกด หากยอนกลบไปดประวตศาสตร จะพบวา แนวคดเรอง IWRM ไดมการอางถงในการประชมเรองน า UN ทเมอง Mar del Plata มาตงแตป 1977 ซงเสนอไววา การจดการน าควรจะตอง incorporate the multiple competing and conflicting uses of water resources แตกวาทเรองการจดการน า จะกลายเปนประเดนส าคญระดบนานาชาต กตองรอนานกวา 10 ป กลาวคอ หลงจาก ป 1992 ซงมการประชม International Conference on Water and Environment ทเมอง Dublin ผลจากการประชมไดมอทธพลอยางมากตอการท าใหประเดน IWRM กลบมามชวตอกครงในเวทระหวางประเทศ แนวคด IWRM ของ Global Water Partnership (GWP) ขางตน ไดรบการยอมรบและไดรบการผลกดนใหมการน าไปใชอยางกวางขวางในเวทองคกรระหวางประเทศ ทงจาก The World Water Council (WWC), Global Water Partnership (GWP), the World Bank (WB), Asian Development Bank (ADB) และแหลงทน

4

ระหวางประเทศหลายองคกร โดยองคกรเหลาน อาจไมไดตระหนกถงขอจ ากด หรอความไมสมบรณของแนวคดดงกลาว จนถกมองวาเปน “the only sustainable solution” (Durham et al., 2002, p333) แตในชวงไมกปทผานมาน มเอกสารหลกฐานทดทชใหเหนวาแนวคด IWRM ของ GWP นนมจดออน (European Commission, 2006) ทตองไดรบการตรวจสอบใหมากขน หนงในขอวจารณเหลานนกคอ แนวคด IWRM เปนเรองยาก – หรอ อาจจะเปนไปไมไดเลยในทางปฏบต โดย เฉพาะตวอยางในแถบประเทศเอเชยตะวนออกเฉยงใตและเอเชยใต ทพบวา มการจดการน าทมความส าเรจอยไมนอย แตไมมกรณใดเลยทเปนไปตามแนวทาง IWRM (Biswas ,2004 และ Biswas et al., 2005)1 ขณะเดยวกน Allan (2003) และ Gyawali (2003) พบวา แนวคด IWRM นน ไมไดชวยให ผทท าหนาทบรหารจดการน า มความเขาใจอยางลกซงถงเหตผล ถงความยงยาก ซบซอนของการด าเนนการตามแนวคดนเลย ในประเดนของการน าแนวคดไปสการปฏบตนน Jonker (2002 p.719) ชใหเหนวา เนองจาก IWRM พยายามทจะจดการกบปญหาทมความยงยากและซบซอน (complex and complicated) อยางมาก นนคอ การพฒนาทย งยน และ การวางแผนขามสาขา ซงท าใหน าไปปฏบตไดยาก เพราะ สงท IWRM บอกใหจดการนน เปนการจดการ “สง” ทไมสามารถจดการได เชน กระบวนการธรรมชาต Jonker เสนอวา การจะน าแนวคดเรอง sustainable development เขาไปผนวกกบ IWRM (meso-level) อาจ เปนไปไดในระดบปฏบตการ (micro –level) นน ตองจดการในระดบกจกรรมของมนษย ดงนน แนวคด IWRM ทเหมาะสมตามแนวคดของ Jonker ควรเปน ‘ managing people’s activities in a manner that promotes sustainable development (improving livelihoods without disrupting the water cycle) ’ อยางไรกด ค าวา “การจดการ” ภายใตแนวคด IWRM ของ GWP เปนทยอมรบโดยทวไปวาค าวา ควรเขาใจในความหมายทกวางขวางทสด และเนนวา IWRM เปนเรองของกระบวนการ ไมใช เปาหมาย ในตวมนเอง และยงเปนกระบวนการของการจดความสมดลและแลกเปลยนระหวางมมมองและเปาหมายทแตกตางหลากหลายของผทมสวนเกยวของ ซง Grigg (1999) เหนวา ประเดนน คอ ประเดนส าคญท จากการจดการในแบบอนๆ ในขณะท Pahl-Wostl et al (2004) กลบ

1 ขอสงเกตน เปนประสบการณจากเอเชยใตและเอเชยตะวนออกเฉยงใต ซง European Commission (2006) เหนวา อาจเปนไปได ในประเทศ

พฒนาแลวทเปนประชาธปไตยเสรนยมใหม (neo-liberal democracy)

5

เหนวา ค าอธบายใน แนวคด IWRM นน เปนค าอธบายทมลกษณะของการเปนเปาหมายทชดเจนอยแลว และสงทจะน าไปสเปาหมายดงกลาว คอ แนวทางแบบ adaptive management Grigg (1999) เหนวา ปญหาการแยงชง น ของกระบวนทศนเรองการจดการทรพยากรน า บรณาการ กคอ ชดความคดเหลาน เนนทจะจดการกบความหลากหลายของขอเทจจรง ซงเขาเชอวา ประโยชนหลกของการใชการจดการน า บรณาการในฐานะกระบวนทศน กคอ การทเปน “ กรอบคดส ำหรบ งๆ อ ไปตาม โ ’” นอกจาก แนวคด IWRM แลว ยงม แนวคดอนๆ ทมพนฐานความคดใกลเคยงกบ IWRM ไดแก เชน ‘Integrated Water Resources Planning and Management’ (IWRPM), ‘Integrated Catchment Management’ (ICM), ‘Integrated Watershed Management’ (IWM) และ Integrated River Basin Management (IRBM) ซงมการใหความหมายหรอแนวคด ทแตกตางกน โดยบางแนวคดเหนวา ICM, IRBM และ IWM นน เปน น น ของ IWRM (Tim Jones et al, 2006 และ Jønch-Clausen and Fugl, 2001) เพราะเหนวาสงท IWRM สนใจดวย คอ การจดการในระดบชาต และขามชาต นอกจากน แมจะม เอกสารบางชน เชน Tiffen and Gichuki (2000) ทชใหความแตกตางอยางชดเจน ระหวางความหมายของค าวา “catchment” และ “watershed” กตาม แตเอกสารโดยสวนใหญทไดทบทวน จะใชค า 2 ค านในลกษณะของความหมายเดยวกน เชน งานของ Bruneau, R. (2005) และเมอกลาวถงค าวา การจดการทรพยากรน าอยางบรณาการ ประเดนทตองถามถงกนอยบอยๆ กคอ อะไรควรจะบรณาการกบอะไร ? Biswas (2004) ไดรวบรวม ประเดนและมตทมการกลาวอางวา ควรจะตองบรณาการภายใตแนวคด IWRM ซงมจ านวนถง 35 ประเดน จ านวนดงกลาวน คอ สงทสะทอนใหเหนขอเทจจรงทวา มความเขาใจทหลากหลายตอแนวคด IWRM ในขณะทยงมประเดนค าถามรากฐานส าคญ ทมกไมคอยถกตงเปนค าถาม กคอ

น น ? น ? น น ? น น

6

โดยสรป นาจะกลาวไดวา ความหมายของ การจดการน าอยางบรณาการนน ยงคงม ความหมายทหลากหลาย ไมไดมความเหนทชดเจนเปนหนงเดยว อกทงยงไมเคยมการตงค าถามวาอยางจรงจงวา จะน าแนวคด IWRM ไปสการปฏบตไดอยางไร (Odendaal, 2002) และ น น น ยงมค าถามอนๆ ทตองการการตรวจสอบในอนาคต เชน

แนวคด IWRM ของ GWP มความเหมาะสม ทงกบประเทศทพฒนาแลว พอๆ กบประเทศทก าลงพฒนาหรอไม ?

ความหมายของ IWRM ไมสามารถท าใหชดเจนได เพราะวา IWRM เปนกระบวนการทคอยเปนคอยไปใชหรอไม ?

อะไรคอสงทตองบรณาการ ? หลกการส าคญของ IWRM สามารถแปลงไปสการปฏบตไดหรอไม ถาได ท าอยางไร ?

และ น European Commission (2006) ไดตพมพรายงานของ คณะผเชยวชาญอสระ ซงไดทบทวนโครงการวจย น IWRM ท EU ใหการสนบสนนตงแตป 1994-2006 จ านวน 67 โครงการ คณะผเชยวชาญไดมขอเสนอเชงยทธศาสตรตอ EU 4 ประการ หนงในขอเสนอทนาสนใจ คอ การเสนอให EU ใชกรอบแนวคด น (Constructively Engage Integrated Water Resources Allocation and Management) เปนกรอบในการสนบสนนงานวจย เนองจากมขอคนพบวา มชองวางความเขาใจในเรองการจดการน า (วางแผนและการตดสนใจ) ระหวาง สงทงานวชาการใหความส าคญ กบ การรบรของคนกลมตางๆ ในสงคม ซงตางมกรอบการรบรตามประวตศาสตรและวฒนธรรมของตนเอง ดงนนสงจ าเปนเรงดวน กคอ การตองท าใหเกด Constructive engagement) ระหวางกลมตางๆ ในการจดการและจดสรรน า ขอสรปน สอดคลองกบท Allan (2003) เสนอไววา IWRM นน ควรทจะเปลยนชอใหมเปน integrated water resources allocation and management (IWRAM) ซงเปนแนวคดทยอมรบวา ทง “การบรณาการ” (integration) และ “การจดการ” (management) เปน “ประเดนทางการเมอง” (political)

7

รปท 2 แสดงใหเหน วถโคงของการจดการน า ทถกก าหนดโดยสงคม - - -สวนบนของเสนโคง และ ทถกระบโดยนกวทยาศาสตรดาน น และนกเศรษฐศาสตร - - สวนลางของเสนโคง การมาบรรจบกนของ คอ ความส าเรจทจะตองน าวทยาศาสตรเขาสกระบวนการทางการเมอง (political process) ซงก าหนดโดย การใชน าและนโยบาย

ทมา : European Commission (2006) p.2 3. องคประกอบหลกของ IWRM องคประกอบส าคญส าหรบ การท างาน หรอการท าความเขาใจตอเรอง การจดการทรพยากรน าอยางบรณาการ มอย 3 องคประกอบ ไดแก

ยอมรบวา river-basin หรอ catchment หรอ watershed เปนหนวยการจดการทรพยากรน าและทรพยากรธรรมชาตอนๆ ทเหมาะสม

ยอมรบวาจ าเปนตองใชแนวทางบรณาการ แนวทางนเวศวทยา แนวทางองครวม ในการจดการ ยอมรบหลกการ การมสวนรวม

1) ขอบเขตลมน า และ ประเดนเรองขอบเขต การยอมรบให “ลมน า” เปนกรอบแนวทางทใชการจดการทรพยากรน า ทรพยากรอนๆ รวมถง คณภาพชวตของผคนทตงถนฐานในลมน านน ไดถกใชเปนวาทกรรมหลกมาแลวกวา 20 ป การเคลอนตวไปสการจดการโดยใชขอบเขตลมน านน สะทอนใหเหนถง การยอมรบวาการจดการทรพยากรน า ควรด าเนนการภายใต

8

ระบบนเวศวทยา และยอมรบวา ขอบเขตการปกครองทถกก าหนดโดยวถทางการเมอง ไมไดมความสมพนธกบกระบวนการทางระบบนเวศวทยา (Heathcote,1998) แต ขอบเขตทางภมศาสตรของลมน า เอง กแทบจะไมไดเปนพนท ทมความหมายในทางสงคม เพราะ ขอบเขตอ านาจทางศาล หรอการอางสทธในทดน ทตงขององคกรทางสงคมในทตางๆ ตงแต องคกรปกครอง ไปจนถงองคกรทางศาสนา กมความสมพนธ นอยมากกบลมน า ดงนน การจดการลมน าจงตองการ การสรางความหมายใหมบนฐานของความสมพนธทางสงคมและวฒนธรรม ซง Vernooy (1999) ใชค าวา การสรางความหมายทางสงคมของลมน า (social construction of watershed) Richard Bruneau (2005) ไดทบทวนโครงการ ท IDRC (Canada) น น น ทงในประเทศเอเชยและลาตนอเมรกา ถงกบระบวา โครงการจ านวนมากลมเหลว เพราะไมไดใหความส าคญกบลมน า ในฐานะทเปนขอบเขตทางภมศาสตรและขอบเขตของการปฏสมพนธและปฏบตการทางสงคม ปจจบนแนวทางการมองขอบเขตลมน าในลกษณะ multi-scale เรมเปนทยอมรบมากขน และเปนทชดเจนวามการเปลยนแปลงทมนยยะส าคญเกดขนในระดบพนทตางๆ (scale) กน ภายใต ความเปน ชวกายภาพ และ กระบวนการเศรษฐกจและสงคม ซง Lovelace and Rambo (1991:81) ไดสรปถงสภาพของความขดแยงและนยยะของสภาพการเชนน ตอการจดการลมน าไวในท านองทวา “ ...กจกรรมตางๆ ของมนษยทเกดขนในพนทระดบตางๆ ในลมน านน สมพนธกบการท าลายทรพยากรและการใชทดน ซงก ในพนทตางๆ และอาจกลาวไดวา เปนเพยง เทานน ทเปน ท ลมน า จะ อยางมาก ซง ” 2) แนวทางบรณาการ แนวทางนเวศวทยาและแนวทางองครวม เปนทยอมรบกนวา การจดการทรพยากรน าตองค านงถงการบรณาการ ธรรมชาตของน าเขากบกระบวนการทางนเวศวทยาในลมน า ซงขนอยกบการปฏรปทางนโยบายและการจดการเชงสถาบน แนวคดการจดการทรพยากรอยางบรณาการ ไดกลายมาเปนแนวคดยอดนยมส าหรบโครงการจดการน าจ านวนมาก (Jewitt

9

2002; Matondo 2002) และ การด าเนนนโยบายการจดการทรพยากรน าอยางบรณาการ อาจมองไดวาเปนแนวทางทจะเอาชนะ การจดการทรพยากรธรรมชาตและน าทจดการอยางแยกสวนอยางทเปนอย อยางไรกด บทเรยนเรองแนวคดการพฒนาทย งยน ทตนตวอยางมากในชวง 10 กวาปทผานมา แต ปฏบตการตางๆ ของการพฒนาทยงยน กยงเปนเพยงการเพมสสนเทานน เชนเดยวกบ แนวคดการจดการน าอยางบรณาการเอง กอาจตกอยในสภาพเดยวกน คอ ถกท าใหมความหมายทแตกตางกนไปส าหรบแตละคน และสดทายกจะกลบคนเขาสสภาวะปกต และจะกลายไปเปน ค าพดโดยทวไปกรอบการปฏบตการ ซงไดรบการสงเสรมโดยรฐบาล และองคกรทน (Biswas 2004) การบรณการส าหรบการจดการทรพยากรตางๆ นน มนยยะทกลาวถงกนโดยทวไป 2 ระดบ ระดบแรก คอ ระดบของการบรณาการระหวางหนวยงาน กระทรวง ระหวางกรมทมหนาทความรบผดชอบในการดแลทรพยากรทแตกตางกน ใหมาด าเนนการจดท าแผนและปฏบตการจดการทรพยากรรวมกน งานศกษาของ Manfred Pope (2004 p.73) ทท าการวเคราะหระบบการวางแผนทงในระดบทองถนและระดบชาตในประเทศเขมร ลาว เวยดนามและไทย พบวาทง 4 ประเทศ ระบบการวางแผนยงเปนแบบแยกสวน ไมมยทธศาสตรและมงทการท ากจกรรม มากกวาจะเปนการประสานความหลากหลายของความจ าเปนและความตองการในขอบเขตพนทเฉพาะ (spatial or territorial orientation) โดยเฉพาะอยางยงในกรมกองทเกยวของกบการจดการลมน า ไมวาจะเปน ทดน น า ปาไม และสงแวดลอม ตางกพฒนากระบวนการและวธการวางแผนของตนเองเพอแยงชงงบประมาณประจ าป งานศกษาชนนยงไดเสนอ ถงระดบทนาจะเหมาะแกการวางแผนแบบบรณาการส าหรบประเทศไทย คอ ระดบอ าเภอ และระดบจงหวด อยางไรกดส าหรบกรณของประเทศไทย เปนทนาเสยดายวา งานศกษาชนน กลบมไดกลาวถง การด ารงอยของ เครอขายลมน าภาคประชาชน ทมกระบวนการท าแผนและปฏบตการแยกออกจากระบบราชการ ระดบทสอง คอ ระดบของการบรณาการตวทรพยากร ระหวางทรพยากรน ากบทรพยากรอนๆ ในลมน า มตงแตขอเสนอทเปนการบรณาการทรพยากรรายชนด เชน น าในแมน า น าใตดน และชายฝง / บรณาการน า ทดนและทรพยากรอนๆ เปนตน ไปจนถง ขอเสนอทเปนแบบ ecosystem base management ซงลาสด ในแวดวงชมนมนกวทยาศาสตรยโรป ไดน าเสนอ แนวทางการจดการลมน า โดยใชแนวคด Eco-hydrology and Phytotechnology ซงพฒนารวมกนระหวาง UNESCO และ UNEP ซงมคมอทเผยแพรทวไปเมอป 2004

10

ประเดนสดทายส าหรบการบรณาการ คอ แนวทางทพยายามเสนอความเปนองครวมทมากขน งานศกษาในแนวนไดแก งานศกษาทพยายามจะบรณาการ ความเปนวทยาสตร เขาสกระบวนการสาธารณะ เชน งานของ Bruce L. Rhoads et al (1999) งานของ John Gutrich et al (2005) เรอง วทยาศาสตรในกระบวนการสาธารณะของการจดการระบบนเวศวทยา งานของ David Brunckhorst, Phillip Coop, Ian Reeve (2006) เรอง การท าใหเหมาะสมโดยนเวศ-พลเมอง (Ecoo-civic) ขณะทขอวจารณทส าคญ กคอ ขอวจารณทวาดวยความเปน วทยาศาสตรและ ความเปนองครวม ของ IWRM เนองจาก IWRM ถกตงขอสงเกตวา เปนแนวทางการจดการทรพยากรน า ทมพฒนาการมาจากแรงผลกดนทางการเมอง (political agenda) (Muhammad Misanur Rahaman and Olli Varis, 2005 ; Claudia Pahl-Wostl and Jan Sendzimir , 2005) มากกวา เปนความส าเรจทเกดจากการมความรทางวทยาศาสตรทไดรบการพฒนามาดแลว ในสถานการณเชนน ท าใหมความแตกตางกนในทางปฏบต และยงควรตงขอสงเกตตอไปวา ในสถานการณทมความไมแนนอนน (ประกอบกบการไมมความรแบบบรณาการหรองครวมทดพอ) จะมวธการรบมออยางไร ซงประเดนนยงเปนประเดนทไมมการกลาวถงในแนวทาง IWRM ทเปนอย เพราะหากสงเกต ความหมายของ IWRM จะยงคงมลกษณะเปนทฤษฎ ทเปนกฎเกณฑ – เปนเคาโครงทก าหนดขนมาจากการสงเกตปรากฏการณ และยงคงใหความส าคญกบค าถามทวา ควรท าสงนนอยางไร ทงทเปนแนวคดทเปนทนยมอยางกวางขวาง แต IWRM ยงคงพดวนเวยนเกยวกบ (1) ทฤษฎทเกยวของ (2) เหตผลทน ามาสนบสนน (3) ชดของหลกการทดทสด ส าหรบการจดการทรพยากรน า (Jeffrey and Geary, 2004) ขณะทหลกฐานเชงประจกษทแสดงใหเหนประโยชนของ IWRM กลบมรายงานอยนอยมาก ซงท าใหไมมกฎ ไมมสตร ไมมพมพเขยวใดๆ และทส าคญ กคอ การแปลงทฤษฎไปสการปฏบตนนกเปนไปอยางเชองชา ซงกมไดหมายความวา การแปลงทฤษฎไปสการปฏบต ตองการรปแบบทส าเรจรปมาเปนตวอยาง แตสงทส าคญกวานนกคอ การทจะตองท าใหเหนวา วทยาศาสตรชนดใดทมสวนในการน ามาใชสรางความส าเรจในการจดการทรพยากรน าอยางบรณาการ นอกจากน เมอพจารณาเกยวกบความเปนองครวม (holistic approach) ของ IWRM ซงมขอด คอ เปดโอกาสใหมการใชประโยชนจากมมมองของทงผใชประโยชน นกวางแผน นกวทยาศาสตรและผก ากบนโยบาย

11

(Grigg. 1999; Jeffrey and Geary, 2004) แตองครวมในมตเชนน กมขอวจารณวา มลกษณะทเปนแบบพวกหลงสมยใหม (post-modernism) ทการผลกดนให “การจดการ” มาจากการเนนทกระบวนการภายในสงคม การมสวนรวมทกวางขวางทงในการวางแผนและการตดสนใจ มการปรบตว การสะทอนกลบ ซงอาจจดใหอยในกระบวนทศนแบบ predict and prepare มากกวา ทจะยอมรบ การใชกรอบคดแบบ adaptive management ทยอมรบและใหความส าคญระบบธรรมชาต ทไมมความไมแนนอน คาดการณไมได และซบซอนเกนกวาจะเขาใจ หรออาจกลาววา IWRM นน ลมเหลวทจะน าเอาแนวทางนเวศวทยาไปใชประโยชน ซงกเนนเรององครวมเชนกน ตวอยางทเหนไดชดเจน คอ องครวมใน IWRM คอ การสนบสนนให หนวยงานรฐดานน า 1 หนวย รบผดชอบตอมตดานทรพยากรในทกมต อยางไรกด ขอแกตางส าคญ ทชใหเหนถงประโยชนของความคลมเครอกคอ ในระบบนเวศทซบซอน และการทจะตองจดการกบระดบทหลากหลายของความไมแนนอนนน ตองการความรในลกษณะ multidisciplinary ซงหมายถง การตองการชนดของความรทหลากหลายประเภทและความเขาใจเชงเหตผลอยางเปนระบบ (scientific) ซงเปนการเปดพนทใหกบการใชความรจากผทมสวนเกยวของตางๆ ไมเฉพาะจาก ผเชยวชาญ ซงมกถอเอาวา วธทางทตนยด เปนสงทถกตองสงสด (scientism) ขณะเดยวกนกมกจะปฏเสธความรและกระบวนทศนทไมเปนวทยาศาสตร (science) เชน ความรจากชาวบาน ในขอดน ยอมชวยลดความตรงเครยดในการจดการลมน าระหวางนกวชาการ ผเชยวชาญ กบ ชมชน ลงได 3. การมสวนของสาธารณะ / ชมชน / ประชาสงคม / ผมสวนเกยวของ องคประกอบสวนทสามของการจดการลมน า คอ หลกเรอง inclusive and participatory โครงการการจดการลมน าทยดหลกการมสวนรวม จะมประสทธภาพ มากกวาโครงการทมการรวมศนยตดสนใจอยทสวนกลาง มงานวชาการจ านวนมากอางวา การด าเนนการจดการอยางมสวนรวม จะชวยเชอมตอความสมพนธของผทมสวนเกยวของ กบการจดการน า และหนวยงานทท าหนาทสนบสนนใหดขนได (Bruns and Meinzen-Dick 1997; Van der Lee 2002) กลไกส าหรบการมสวนรวมถกระบวาจะเปนเครองมอ หรอแนวทางทจะเอาชนะระบบราชการ และการตดสนใจทรวมศนย อกทงยงชวยท าใหมความชอบธรรมในดานการจดองคกร (Duda and El-Ashry 2000) การแสดงความเปนเจาของในการตดสนใจ และการเปดโอกาสใหกบกลมตางๆ ทมความสนใจทแตกตางกน

12

เขามามสวนรวมในการจดการ จะชวยหลกเลยงความขดแยงในเรองทรพยากร ดวยการสรางความเชอใจและความสมพนธทดตอกน มกรณศกษาทชวา การปรกษาหารอ และการมสวนรวมทไดรบการบรณาการเขาไปสการสรางองคกรการจดการน าอยางบรณาการ นนสามารถน าไปสการจดการน าไดเปนอยางด เชน การจดตง คณะกรรมการทปรกษาชมชนภายใตโครงการการจดการของ Murray-Darling Basin ในประเทศออสเตรเลย (Blackmore 1995) ขณะทองคประกอบของคณะอนกรรมการลมน าของประเทศไทย ซงมภาคสวนทไมใชราชการอยครงหนงนน อาจกลาวไดวา การจดการลมน าของไทยไดเปดโอกาสใหภาคประชาชนมสวนรวมอยางสง แตเมอพจารณากนในรายละเอยด กจะพบวา คนเหลานแทบจะไมไดมเครอขายความสมพนธกบ (ผน า) ชมชนเลย และในอกหลายกรณ แผนงานการมสวนรวมในระดบลมน า กมกจะเกดขนหลงจากทไดกน ผทมสวนไดเสยออกตงแตในระยะเรมแรกทมการก าหนดทศทางการจดการงานทงหมด และมกจะเปนการปรกษาหารอในระยะเวลาสนๆ ทส าคญ คอ ขาดกลไกทจะท าหนาทสงเสรมสนบสนนใหเกดการมสวนรวมในระหวางกระบวนการท างาน นอกจากน Cooke and Kothari’s (2001) ยงตงขอสงเกตทนาสนใจไววา การมสวนรวมทเปนอยนน มกเปนการใช “อ านาจ” ของค าวา “การมสวนรวม” (“new tyranny” of participation) เสยมากกวา และนกเปนประเดนททาทายส าหรบงานพฒนาทจะตองระมดระวงมากขนวา การมสวนรวมทเปนอย ไดสรางความชอบธรรมใหผมอ านาจมอ านาจมากขนหรอไม โดยเฉพาะ เมอมงานวชาการจ านวนมากพบวา ในโลกแหงความเปนจรง การรบเอาแนวทางการมสวนรวมมาใชนน สวนใหญใชเพยงแคเปน “โวหาร” ทงในการวางแผนและการจดการเทานน (Van der Lee 2002; Jane Adams et al 2005) ดงเชนท มนตร จนทวงศ (Montree Chantawong 2002) ไดแสดงใหเหนสภาพเชนนในบรบทของสงคมไทย ผานการใชค าวา “การเขารวมของภาคประชาสงคม” (civil society involvement) ในการ พฒนา นโยบายน าแหงชาตโดยรฐบาลไทยและการสนบสนนของ ADB “การปรกษาหารอกบผ ทมสวนไดเสยทหลากหลาย” (multi-stakeholder consultation) ในการพฒนาแผนบรณาการเพอการจดการทรพยากรน าในลมน าแมปง โดยกรมทรพยากรน า และ “การจดการชลประทานอยางมสวนรวม” (Participatory irrigation management) ใน การพฒนาแผนการใชน าระดบไรนาเพอเพมผลผลต ภายใตแผนงานปรบโครงสรางภาคการเกษตร (ASPL) โดยกรมชลประทาน เปนตน ทงหมดเปนเพยงการใชค า เพอยงคงไวซง ความคดแบบเดม

13

โครงสรางอ านาจและผลประโยชนกบกลมเดมๆ เทานน เพราะโดยแทจรง ภาคประชาชน ภาคประชาสงคม และผทมสวนเกยวของ ไดเขาไปมสวนรวม เมอทศทางการพฒนาไดถกก าหนดไวแลวโดยผเชยวชาญทงสน อกทงในกระบวนการมสวนรวม “ความขดแยง” กมกเปนสงทเกดขนเสมอ ทงในระดบเปาหมาย (goals) ของกระบวนการวางแผน และในระดบของปฏบตการ ซงเปนความแตกตางตามระดบของความเชอและการใหคณคาตอการมสวนรวม หากมความขดแยงเกดขนในกระบวนการท างาน โดยไมไดรบการพจารณา เชน การขาดโอกาสทจะเสนอความคดเหน หรอ มการใชขอมลเชงเทคนคในการตดสนใจเพยงดานเดยว นนจะท าใหความตรงเครยดทมอย รนแรงมากขน กลาวส าหรบสงคมไทย ยงมมตการมสวนรวมอกแบบหนงทแมจะมอยไมมากและยงไมเขมแขง แตกมอยจรง คอ การมสวนรวมของภาคประชาชนในฐานะทเปนสทธชมชนทหลอหลอมขนจากเงอนไขทางประวตศาสตรและวฒนธรรม ทชมชนจะสรางกลมและเครอขายของตนเองขนมาบรหารจดการทรพยากรน าเอง บทบาทในท านองนถกเพมน าหนกดวยทศทางการกระจายอ านาจการปกครองตนเอง และการเตบโตของกระแสของพลเมอง ท าใหเครอขายของภาคประชาชนในการดแลจดการทรพยากรน าทมอยในระดบชมชนพนทตนน า ขยายเขาสชมชนในเมองดวย ในบรบทชมชนตนน าภาคเหนอ กบชมชนในพนทภาคอนๆ กยงมความแตกตางในวธคดเรองสทธชมชนดวย โดยชมชนตนน าทางภาคเหนอ สทธชมชน มฐานหรอขอบเขตผกอยตดกบ “หนวยของสทธ” ในขณะทภาคอนๆ การมสวนรวมจะถกผกโยงตดกบ “หนวยของพนท” (territory) เดยวกน (มนตร จนทรวงศ พรทพย บญครอบและกฤษฎา บญชย, 2005) ขณะทภาพรวมของสงคมไทย ยงปรากฏความขดแยง ระหวาง ทศทางการกระจายอ านาจ ทจะชวยเพมระดบการมสวนรวมในการตดสนใจลงสชมชนทองถน กบ การพฒนาขนมาของโครงสรางเชงสถาบนและองคกรการจดการทรพยากรน า ทพยายามจะวางแผนแบบบรณาการและองครวมจากสวนกลาง (Fiona Miller and Phillip Hirsch, 2003 p.8) ไมวาจะเปน การเรยกรองใหมการจดตง กระทรวงทรพยากรน า หรอการมอยของกรมทรพยากรน า และ คณะอนกรรมการลมน า สดทายควรไดกลาวถง การมสวนรวมของภาคเอกชนในการบรหารจดการน า ซงถอเปน แรงผลกดนจากองคกรระหวางประเทศอยางธนาคารโลก และ ADB ทมแนวคดสนบสนนใหแยกงานทรฐควรท า เชน การควบคมกตกา การออกกฎหมาย ระเบยบปฏบต เปนตน ออกจากงานทใหเอกชนท า ซงคาดวาจะท าไดดกวา

14

เชน การใหบรการ เนองเพราะทผานๆ มา การบรหารและจดการน าทอยในมอของภาครฐนน ขาดประสทธภาพ ประเดนขางตน ตงอยบนสมมตฐานทตางกน ดานหนงมองวา น าเปนสมบตสาธารณะและเปนเรองของสทธมนษยชน ทควรถกควบคมโดยรฐ ในขณะทอกดานหนงเหนวา น าเปนสนคาทางเศรษฐกจ หากตองการใหเกดประสทธภาพสงสด ในการบรหารจดการจ าเปนตองจดการผานกลไกการตลาด (Bakker 2003) ขออางในประการหลงทวา ภาคเอกชนจะจดการน าไดอยางมประสทธภาพดกวานน นาจะอยบนความเขาใจทไมถกตอง (misconceptions) เพราะมหลกฐานเชงประจกษทชวา ประสทธภาพในการบรหารจดการของภาคเอกชนจ านวนมาก ยงเปนเรองทตองตงค าถามใหมาก (McIntosh and Yniguez 2002 ; Budds and McGranahan 2003) และประโยชนในทางเศรษฐกจทเกดจากการแปรรปนน กเปนการกลาวอางเกนจรง และมการใชตวอยางทผด หรอไมกค านวณผด (Walker and Walker 2000) ดงนนขอสนบสนนเรองการแปรรปการจดการทรพยากรน านน จงตงอยบนอดมคตมากกวา หลกฐานขอเทจจรงเชงประจกษ แตขอสนบสนนนกยงคงถกผลกดนใหน าไปใชในประเทศตางๆ ดวย (Walker and Walker 2000) 4. แนวทางปฏบตของ IWRM มกจะมความสบสนในแนวทางท IWRM ใช กบ แนวทางการจดการน าแบบอนๆ เชน river basin

management, water demand management และ ecosystem approach แมวา แนวคด IWRM จะมความใกลเคยงกบแนวทางเหลาน แตกมจดเนนทตางกน เชน river basin management เนนทการใชขอบเขตลมน าเปนหนวยในการจดการ ในขณะท IWRM มขอบเขตการมองทกวางกวา (Jønch-Clausen, T. and Fugl, J., 2001) ซงแมวา IWRM จะใหความส าคญกบขอบเขตลมน า แตขณะเดยวกนมากกวานน IWRM กตองการจดการปญหาในระดบชาต และนานาชาตดวย เปนตน นนหมายถงแนวคดอนๆ นน มสวนชวยเสรมแนวคด IWRM และเปนสวนหนงของความซบซอนของ IWRM และดเหมอน GWP กจะรบรถงความสบสนของการน าเอาแนวคด IWRM ไปปฏบต ในป 2004 GWP จงไดตพมพเอกสารทางวชาการหมายเลข 10 (GWP-TAC 2004, TAC Background Paper 10) เพออธบายถง หลกการเหตผล ความเขาใจและแนวทางการจดการตามแนวคด IWRM เพอใชเปนพมพเขยวใหแกประเทศตางๆ ซงอยภายใตแนวทางหลก 3 ประการ ไดแก

1) สภาพแวดลอมทเออ เชน การมแนวนโยบายทเหมาะสม ยทธศาสตร และ กฎระเบยบทเกยวเนองกบการจดการและพฒนาทรพยากรน าอยางย งยน

15

2) การม Institutional Framework ทท าให นโยบาย ยทธศาสตร และกฎระเบยบมผลในทางปฏบต 3) การม management instruments ทเออให Institutions สามารถท างานได

ชดเครองมอ ในระหวางป 2001-2004 GWP ไดพฒนา ชดเครองมอ (Tool Box) ส าหรบ IWRM ซงมทงหมด 17 หมวด (theme) ทสอดคลองกบ 3 แนวทางหลกขางตน ซงประกอบดวย เครองมอทมความเฉพาะเจาะจง และกรณตวอยางของ IWRM ทประสบความส าเรจ (Heidi Christiansen Barlebo, 2006) นอกจากน เมอกลาวถงเรองเครองมอ NeWater Project โดย Heidi Christiansen Barlebo (2006) ไดท าการรวบรวมเครองมอทใชส าหรบแนวทางการจดการทรพยากรน าอยางบรณาการ โดยจ าแนกเครองมอเปน 3 ระดบ ตามระดบการใชงาน ไดแก ระดบ 1 เครองมอ / แนวทาง นโยบาย – (ระดบกลาง – meso level) ระดบ 2 เครองมอทเปนกจกรรม – (กระบวนการ) ระดบ 3 เครองมอเฉพาะ (วธการ) ซงเปนทนาสงเกตวา เครองมอเพอการจดการทรพยากรน าอยางบรณาการทมการรวบรวมไวนน จะเนนไปทเครองมอเพอการจดการ “ทรพยากร” กบ “งานในลกษณะวงจรการวางแผนโครงการ” แตกลบมการกลาวถง เครองมอเพอการจดการ “คน” “เครอขาย” “สถาบน” ไวนอยมาก ซงเครองมอเหลาน John Cobourn (2001) ใหความส าคญวาเปนเครองมอทจะชวยท าใหงานบรณาการส าเรจได และเขาเรยกวา “4 C” ซงไดแก communication, cooperation, coordination and collaboration การจดสภาพแวดลอมและการจดการเชงสถาบน แนวทางดานการจดสภาพแวดลอมและการจดการเชงสถาบนนน เปนอก 2 แนวทาง ท GWP เสนอขนมา เพอใหสามารถด าเนนการจดการทรพยากรน าภายใต หลกการการบรณาการ ใน 2 ระดบ คอ ระดบลมน า และระดบชาต และแมวา GWP (GWP – TAC 2003) จะตระหนกดวา การน าเขาแนวทางดงกลาวเขาไปในสงคมใดๆ จ าเปนตองมการเปลยนแปลงส าคญๆ ในสงทมอยในสงคม เชน นโยบาย กฎหมาย สถาบนหรอองคกรการจดการ ภาคประชาสงคม พฤตกรรมของปจเจก โดยเฉพาะการจะสนบสนนใหเกดธรรมาภบาลในการจดการน า สงเหลานเปนเหมอนกลไก หรอ โครงสรางพนฐานทจะสรางความสมพนธ รวมถง ความรวมมอระหวาง รฐและภาคสงคม

16

องคประกอบส าคญส าหรบธรรมาภบาลในเรองน า อาท การเชอมตอระหวาง น า และ กฎหมาย ซงส าคญพอๆ กบ มตทางสงคมทมความซบซอน ตงแตมตดานวฒนธรรม ศาสนา ความเชอ คณคาความสวยงาม เปนตน (Wallace, J.S., Acreman, M.C. and Sullivan, C.A., 2003) ซงนนหมายถง การตองใชระยะเวลาทจะสรางการเปลยนผานใหไดดวย อยางไรกดในทางปฏบต การน าแนวทางของ IWRM ไปใชในหลายประเทศ รวมทงประเทศไทยดวยนน ไมไดใหความสนใจทจะท าใหแนวคด IWRM เขาไปสกระบวนการทางสงคม ทตองเชอมเขาสกระบวนการทางนโยบายการพฒนาเศรษฐกจและสงคมและระบบธรรมาภบาล นโยบายการกระจายอ านาจ การสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนในการวางแผนและการจดการน า การมเจตนารมณทางการเมองทแนนอนทตองการจะบรณาการการท าแผนระหวางหนวยงานตางๆ เปนตน หรออาจกลาวไดวา ศกยภาพในการน าเรองเหลานไปปฏบตนนเปนปญหา ดงท White (1998) ไดกลาววา “ปญหาของความถกตองในการวเคราะหของความเชอมโยงระหวางหนวยงานตางๆ และของการบรรลการปฏรปเชงสถาบนในกระบวนการวางแผน ลวนแตเปนเรองยาก มนควรเปนเรองทตองนอมรบเสยแตแรกๆ ซงจะตองเตรยมรบมอ และจดจอกบเรองเหลาน” การด าเนนการผลกดน IWRM ในเมองไทยในชวงทศวรรษทผานมา อยในมอของกลมคนจ านวนเลกๆ ภายใตสมาคมทรพยากรน า ซงท าหนาทเหมอนกบตวแทนประเทศไทย ทไปรวมท างานกบ GWP และพยายามน าเอา IWRM มาใชภายใตขอบเขตทการรบรของสงคมทจ ากดมาก นนท าใหกวาทศวรรษทผานมา แนวคดของ IWRM จงมความกาวหนานอยมาก2 (Bandaragoda D.J., 2006 a) ความลาชาในการปฏรปเชงสถาบน (นโยบาย กฎหมาย และองคกร) ดงกลาว เกดขนทวไปในเอเชย ซง สถาบนการจดการน านานาชาต (IWMI) พบวามาจาก (1) non-availability of reliable data related to extraction of water from river basins, (2) inadequate planning, (3) absence of well-defined water rights, and (4) ขาดกลไกทจะท าหนาทบรณาการ การพฒนาและการจดการทรพยากรน า (Bandaragoda D.J., 2006 a p.13)

2 จากเหตผลดงกลาว เมอวนท 18 ธนวาคม 2549 จงไดมการประชมเพอปฏรประบบและแนวทางการผลกดนงาน IWRM ในสงคมไทยใหม โดยมความพยายามทจะดงเอาความหลากหลายของภาคสวนในสงคม เขามารวมรบรและผลกดนงานรวมกน ภายใตชอ องคกรเสมอนเพอการบรหารจดการน าเชงบรณาการ โดยการผลกดนของ กมปนาท ภกดกล, เลอศกด รวตระกลไพบลย และบษบงก ชาวกญหา

17

นอกจากนน ยงพบวา การปฏรปการจดการทรพยากรน า ทเปนไปตามแรงผลกดนจากภายนอก เชน ธนาคารโลก และธนาคารพฒนาแหงเอเซย (donor-driven institutional change) แมจะท าใหเกดรปธรรมบางอยางจรง แตกไมสามารถสรางผลการเปลยนแปลงใดๆ ตอการจดการทรพยากรน าได เชน กรณประเทศไทย มนโยบายทรพยากรน าแหงชาต มรางกฎหมาย มองคกรการจดการน าแหงชาต และมคณะอนกรรมการลมน า เปนตน สงเหลาน ไมไดเกดขนจากกระบวนการภายในสงคม นน ท าใหผลผลตเหลาน ไมสามารถแสดงศกยภาพในเชงสถาบนเพอผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงไดจรง (Bandaragoda D.J., 2006 b p.19) ขอเสนอลาสดเกยวกบการพฒนา หรอการจดการสถาบนในการจดการทรพยากรน าอยางบรณาการ กคอ การเสนอให ประเทศในแถบเอเชย พฒนาความเปนสถาบนการจดการทรพยากรน า ขนมาจากเนอในขององคกรตางๆ ของแตละสงคมเอง (institutional adaptation) (Bandaragoda D.J., 2006 b p.14) 5. ประเดนชองวางความร บทบาทของ IWRM ขนอยกบระดบของการพฒนาประเทศ ประเทศทก าลงพฒนา, ประเทศทก าลงเปลยนผาน และประเทศทพฒนาแลวจะมแนวทางการปฏบตการ IWRM ทแตกตางกนออกไป ประเทศก าลงพฒนาจะมองการจดการน าอยางย งยน ในฐานะทจะเปนองคประกอบส าคญของการจดการปญหาความยากจน ความหวโหย สขภาพและความย งยนทางสงแวดลอม ในขณะทประเทศทก าลงเปลยนผานนน อาจพจารณา IWRM ดวยมมมองทเปนเหตผลมากขน เชน เพอเพมระดบประสทธภาพในการจดการทรพยากร สวนประเทศทพฒนาแลว อาจใช IWRM เปนเหมอนบนไดขนตน เพอทจะเรมตนและพฒนาแนวทางของตนเอง เชน กรณของ EU ทพฒนา Water framework Directive เพอใชเปนกรอบการท างานเรองทรพยากรในประเทศสมาชก (GWP-TAC 2000) แตถงอยางไร IWRM กไดกลายเปนกระแสแนวคดทไดรบความนยมอยางกวางขวางไปทวโลก จากการส ารวจเมอการประชมท Johannesberg ป 2005 พบวามถง 108 ประเทศทประกาศวาไดใชแนวทาง IWRM ในการบรหารจดการ

18

ตารางท 1 แสดงจ านวนประเทศทรายงานวาบรรลเปาหมายของ Johannesberg’s IWRM ภายในป 2005

ภมภาค จ านวนประเทศทส ารวจ

ท าไดด ท าไดบาง เพงเรมตน

Africa 45 6 17 22 Asia and the Pacific

41 5 20 16

Latin America 22 3 14 5 Total 108 14 51 43 ทมา : 2nd World Water Development Report, 2006 หนา 57 ปจจบนประเดนทยงเปนความทาทายของ IWRM คอ สงท Jeffrey and Geary (2004) ไดเนนย าวา หลกฐานเชงประจกษทจะแสดงใหเหนถงประโยชนของ IWRM นน ยงเปนสงทหาไดยาก และ UNEP (IWA/UNEP, 2002) เองกชใหเหนวา การแปลงแนวคดของ IWRM ไปสการปฏบตนน เปนภารกจทยงไมเสรจสน นนยงท าใหคนทเกยวของ ตองตระหนกวา มเรองททาทายและมชองวางความร ทยงตองหาค าตอบอยอกมาก ส าหรบกรณประเทศไทย จากการทบทวนเอกสารตางๆ พอจะสรปประเดนทยงเปนความทาทายและทควรท าการศกษาวจย ดงน การจดการสถาบน (Institutional arrangement) แนวค าถามในมตดานการพฒนาสถาบน (แนวทางสวนใหญไดจากงานของ Bandaragoda D.J., ( 2006 b)) ควรมงท าความเขาใจ กระบวนการจดการความเปนสถาบน มากกวา โครงสรางและหนาท โดยมงท าความเขาใจเรองการปรบตวของสถาบน (institutional adaptation) ซงเปนการปรบตวของ สถาบนเดมทมอยในสงคม ใหเหมาะสมกบแนวคดและแนวทาง IWRM และ IRBM ความเขาใจน อาจน าไปสการปรบตวของ คณะอนกรรมการลมน า ทปจจบนยงขาดประสทธภาพในการท างาน

1) กระบวนการเกดขน การท างานและการปรบตวของสถาบน เปนอยางไร ท าไมถงเปนเชนนน องคประกอบทเกยวของกบการเปนสถาบนทด เมอเปรยบเทยบกบประสบการณในตางประเทศ

2) การจดการแบบขามสถาบน – หนวยงาน เชน สถาบนปกครองตามขอบเขตการปกครอง / สถาบนระดบชมชน – สทธชมชน / จะท าอยางไร

19

3) การจดการ (การท าความรวมมอ) ขามลมน า ขามสถาบนการจดการน า จะเปนอยางไร สถาบนการจดการน า ควรยดประโยชนลมน าตวเอง หรอประโยชนสวนรวมของประเทศ

4) จะพฒนาความสามารถในการเชอมตอ (scale-up) สถาบนในระดบชมชนทองถนทงทเปนทางการและไมทางการ (กลมเกษตรกรผใชน า เหมองฝาย เครอขายปาชมชน เปนตน) ใหเขากบสถาบนทเปนแบบ top-down (คณะอนกรรมการลมน า เปนตน) ทมอทธพลตอการตดสนใจ ไดอยางไร

5) อะไรคอ บทบาทส าคญในการจดการน าของ สถาบนทไมเปนทางการ 6) อะไรคอ บทบาทหนาทส าคญขององคกรการจดการลมน า บทบาทดานการสรางกรอบกตกาการ

ใชน า จดสรรน าเพอใหเกดความเทาเทยม ย งยน เปนธรรม หรอ มบทบาทดานการสราง การพฒนา โครงสรางใหมๆ การมสวนรวม ความรวมมอ

1) platform ทเหมาะสมส าหรบการมสวนรวมของผมสวนได-เสยทหลากหลาย คออะไร 2) ท าไม ผมสวนได-เสย จงเขามสวนรวมมากนอย ไมเทากน (ลมน าทเปนเมอง – ลมน าทเปน

ชนบท) อะไรคอ เหตผล ส าคญ 3) สทธการใชน าของ ผมสวนได-เสย ควรวางอยบนหลกการอะไร 4) ขนาดของขอบเขตของลมน ามอทธพลตอการมสวนรวมของ ผมสวนได-เสย ในการดแลจดการ

ทรพยากรน า หรอไมอยางไร 5) การจดความสมพนธระหวาง วทยาศาสตร และ สงคม 6) รปแบบ - ชนดของการมสวนรวมแบบใด ทมความเปนไปไดและท างานไดดทสดในพนทระดบ

ลมน า การจดการ / การวางแผน / การบรณาการ

1) จะท าใหเกดการวางแผน และการตดสนใจ อยางมสวนรวมไดอยางไร 2) จะผสานความรเชง ecosystem และ public ไดอยางไรในกระบวนการวางแผน 3) ความสมพนธเชงอ านาจระหวาง ผวางแผนกบผเขารวม เปนอยางไร 4) อะไรคอตวชวด ทจะใชตดตามและสามารถชใหเหนไดวา ระบบทรพยากรน า ไดท าหนาทอยาง

บรณาการแลว (การเปลยนจาก สถานะทไมบรณาการ ส สถานะทบรณาการแลว คออะไร)

20

ประเดนเรองขอบเขต 1) ขนาดลมน าทเหมาะสม หรอ ระดบทเหมาะสมทต าทสด (the lowest appropriate level) ส าหรบ

ประเภทการจดการตางๆ คอ อะไร 2) ความสมพนธระหวางขอบเขตการจดการตางๆ ไดแก ขอบเขตลมน า / ขอบเขตของการปกครอง

ต าบล อ าเภอ จงหวด / ขอบเขตทางสงคมวฒนธรรม ในมตของการไหลเวยนของขอมลขาวสาร อ านาจ 3) อทธพลของขนาดของขอบเขต (ทสลบซบซอนและทบซอนกนอยของ ขอบเขตทางนเวศวทยา

ขอบเขตทางงการปกครอง ขอบเขตทางสงคม วฒนธรรม) มผลตอการจดการเชงสถาบน อยางไร จะเหนไดวา แนวทางการจดการลมน าแบบบรณาการนน ยงเปน แนวทางทผคนทมความสนใจ ควรจะตองใหความใสใจมากยงขน เนองจาก โดยตวมนเองกยงเปนแนวคดทเปดโอการใหมการน าเสนอเพอแยงชงความหมาย ค านยาม ค าจ ากดความ ในขณะทในการปฏบตนน กยงตองการหารปธรรมการจดการ การวางแผน การเชอมโยงสถาบนตางๆ ในลมน า รวมถงความพยายามทจะตองผลกดนใหแนวคด IWRM คอยๆ แทรกตวผานกระบวนการทางสงคมในระดบตางๆ ในสงคมไทย ไมวาการเกดขนนนจะมาจากแรงผลกขององคกรทนระหวางประเทศ (Donor driven) หรอ เกดขนเพราะเปนกระบวนการทเตบโตจากเนอในสงคมเอง กตาม

21

เอกสารอางอง Allan, J.A., (2003) “IWRM/IWRAM : a new sanctioned discourse?” Occasional Paper 50, SOAS Waters

Issue Study Group, Available at www.soas.ac.uk/water issues as an Occasional Paper 50. Bakker, K. (2003). "Archipelagos and networks: urbanization and water privatization in the South."

The Geographical Journal 169(4): 328-342. Bandaragoda D.J., ( 2006 a) “Status of Institutional Reforms for Integrated Water Resources

management in Asia: Indicators from Policy Reviews in Five Countries.” Working Paper 108. Colombo, Sri Lanka:International Water Management Institute(IWMI). 31p.

Bandaragoda D.J., ( 2006 b) “Institutional adaptation for integrated water resources management: An effective strategy for managing Asian river basins.” Working Paper 107. Colombo, Sri Lanka:International Water Management Institute (IWMI). 44p.

Biswas, A.K, (2004) “Integrated Water Resources Management: A Reassessment: A Water Forum Contribution.” Water International, 29(2), pp. 248-256.

Biswas, A.K, O. Varis and C. Tortajada (eds.), (2005) Integrated water resources management in South and South-East Asia. Water Resources Management Series, Delhi: Oxford University Press

Blackmore, D. J. (1995). "Murray-Darling Basin Commission: a case study in integrated catchment management." Water Science and Technology 32(5-6): 15-25.

Bruneau, R. (2005) “Watershed Management Research: A Review of IDRC Projects in Asia and Latin America” Working Paper 18, Rural Poverty and the Environment Working Paper Series. Ottawa: International Development Research Centre.

Bruns and Meinsen-Dick (1997) “Renegotiating Water Rights: Directions for Improving Public Participation in South and Southeast Asia, Participation in Turbulent Times,” Conference of the International Association for Public Participation, Toronto, Canada.

Budds, J. and G. McGranahan (2003). "Are the debates on water privatization missing the point? Experiences from Africa, Asia and Latin America." Environment &Urbanization 15(2): 87.

Claudia Pahl-Wostl and Jan Sendzimir (2005) “The relationship between IWRM and Adaptive Water Management.” NeWater Working Paper No 3

David Brunckhorst, Phillip Coop and Ian Reeve (2006) “‘Eco-civic’ optimisation: A nested framework for

22

planning and managing landscapes” Landscape and Urban Planning, Volume 75, Issues 3-4, 15 March 2006, Pages 265-281

Duda, A. and El-Ashry, M (2000) “Addressing the Global Water and Environmental Crises through Integrated Approaches to the management of Land, Water and Ecological Resources". Water International 25(1): 115-126.

Durham, B., Rinck-Pfeiffer, S. and Guendert, D. (2002). Integrated Water Resource Management through reuse and aquifer recharge. Desal., 152, 333–338.

European Commission (2006) EU-INCO water research from FP4 to FR6 (1994-2006) : A Critical Review. EUR 22017

Fiona Miller & Philip Hirsch (2003) “Civil Society and Internationalized River Basin Management.” WORKING PAPER SERIES Working Paper No. 7 Australian Mekong Resource Centre University of Sydney

Grigg, N.S.(1999) “Integrated Water Resources Management: Who should lead, who should pay?” Journal of American Water Resources Association, 35(3), pp. 527-534.

GWP-TAC (Global Water Partnership – Technical Advisory Committee) (2000) “Integrated Water Resources Management.” TAC Background Paper No. 4, Stockholm: GWP.

GWP-TAC (Global Water Partnership – Technical Advisory Committee) (2003) “Integrated Water Resources Management.” TAC Background Paper No. 7, Stockholm: GWP.

GWP-TAC (Global Water Partnership – Technical Advisory Committee) (2004) “...Integrated Water Resources Management (IWRM) and Water Efficiency Plans by 2005”..Why, What and How ” Resources Management.” TAC Background Paper No. 10, Stockholm: GWP.

Gyawali, D. (2003) Rivers, Technology and Society. London: Zed Books. Heathcote, Isobel W. (1998) Integrated Watershed Management: Principles and Practice. New York:

John Wiley and Sons, Inc; Heidi Christiansen Barlebo (ed.) (2006) “State-of-the-art report with users’ requirements for new

IWRM tools.” NeWater Report Series No.15, Report of the NeWater project -New Approaches to Adaptive Water Management under Uncertainty available on www.newater.info

IWA, 2002. Industry as a partner for sustainable development: Water Management. IWA/ UNEP. Beacon Press, London.

23

Jane Adams et al (2005) “Watershed planning: Pseudo-democracy and its alternatives – the case of the Cache River Watershed, Illinois.” Agriculture and Human Values (2005) 22: 327–338

Jeffrey, P. and Geary, M. (2004) “Integrated Water Resources Management: lost on the road from ambition to realization?” In WATERMAX Conference, Beijing, November 2004.

Jewitt, G. (2002) “Can Integrated Water Resources Management sustain the provision of ecosystem goods and services ” Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C, 27(11-22), pp. 887- 895.

Jønch-Clausen, T. and Fugl, J., (2001) “Firming up the conceptual basis of Integrated Water Resources Management.” International Journal of Water Resources Development, 17(4),

pp.501-511 John Cobourn (2001) “Why Integrated Watershed Management” in MANAGING WATERSHEDS IN

THE NEW CENTURY PROCEEDINGS OF THE EIGHTH BIENNIAL WATERSHED MANAGEMENT COUNCIL CONFERENCE. Asilomar Conference Center, Pacific Grove, CA

John Gutrich et al (2005) “Science in the public process of ecosystem management: lessons from Hawaii, Southeast Asia, Africa and the US Mainland” Journal of Environmental Management, Volume 76, Issue 3, August 2005, Pages 197-209

Jonker, L.(2002) “Integrated water resources management: theory, practice, cases.” Physics and Chemistry of the Earth, 27, pp. 719-720.

Lovelace, George W. and Rambo, Terry A. (1991) “Behavioral and Social Dimensions” in Easter, K. William Dixon John A. Hufschmidt Maynard M., Editors. Watershed Resources Management – Studies from Asia and the Pacific. Singapore and Honolulu: Institute of Southeast Asian Studies and East-West Center; 1991; pp. 81-90.

Manfred Poppe (2004) “Integrated Watershed Management Planning in the Lower Mekong Basin A Comparative Analysis of National and Local Planning Systems in Cambodia, Lao PDR, Thailand and Viet Nam.” Working Paper 11. MRC-GTZ Cooperation Programme Agriculture, Irrigation and Forestry Programme Watershed Management Component

McIntosh, A. C. and C. E. Yniguez (2002). Privatization of Water Supplies in Ten Asian Cities. Manilla, Asian Development Bank.

Matondo, J.I.,(2002) “A comparison between conventional and integrated water resources planning and management.” Physics and Chemistry of the Earth, 27, pp. 831-838.

24

Montree Chantawong (2002) “Civil society participation in river basin planning : a new blueprint?” Mekong Update & Dialogue Vol. 5 No. 2 April-June 2002 p2-3

Muhammad Misanur Rahaman and Olli Varis (2005) “Integrated water resources management : evolution, prospects and future challenges.” Sustainability: Science, Practice, & Policy. Spring 2005 V1(1) (http://ejournal.nbil.org)

Odendaal, P.E., (2002) “Integrated Water Resources Management (IWRM), with special reference to sustainable Urban Water Management.” In: CEMSA 2002 Conference, Johannesburg, South Africa.

Pahl-Wostl et al (2004) “Transitions to Adaptive Water Management: The NeWater Project.” NeWater Working Paper 1 Report of the NeWater project -New Approaches to Adaptive Water Management under Uncertainty available on www.newater.info

Richard Bruneau (2005) Watershed Management research : A Review of IDRC Projects in Asia and Latin America. IDRC Tiffen and Gichuki (2000) “People, property and profit in catchment management: examples from

Kenya and elsewhere.” In Integrated watershed management in the global ecosystem, ed., Rattan Lal. Boca Raton, FL: CRC Press, pp. 305-325.

Tim Jones, Peter Newborne and Bill Phillips (2006) Applying the principles of integrated water resource and river basin management – an introduction. WWF-UK

United Nation (2006) The 2nd UN World March 2006 Water Development Report: 'Water, a shared responsibility' available at www.unesco.org/water/wwap/wwdr2/table_contents.shtml

Van der Lee, J. (2002). "An Integrated Learning Approach to River Basin Management." Resources Policy 8(1): 11-13.

Vernooy, R. (1999) Mapping, analysis and monitoring of the natural resource base in micro- watersheds: experiences from Nicaragua. International Development Research Centre, Ottawa, Canada. 10 pp.

Wallace, J.S., Acreman, M.C. and Sullivan, C.A., (2003) “The sharing of water between society and ecosystems: from conflict to catchment-based co-management.” Philosophical

transactions of the Royal Society of London, Series B, Biological sciences, 358(1440), pp. 2011-2026.

25

Walker, B. and B. C. Walker (2000). Privatisation: Sell off or sell out? The Australian experience. Sydney, ABC Books.

White, G.,(1998) “Reflections on the 50-year International Search for Integrated Water Management.” Water policy 1, No. 1: 21.27.

มนตร จนทรวงศ พรทพย บญครอบและกฤษฎา บญชย (บก.) (2005) ชมชนลมน าวาง วถแหงการจดการ ทรพยากรลมน าทามกลางการเปลยนแปลง มลนธฟนฟชวตและธรรมชาต กรงเทพฯ