Top Banner
Interdisciplina ire reis 8- 12maart 2009 Berlij n ‘Kulturforum en Gemäldegalerie’ Sien Bangels
36

Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

Mar 12, 2018

Download

Documents

vokhanh
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009 Berlijn‘Kulturforum en Gemäldegalerie’ Sien Bangels

Page 2: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

Inhoudsopgave

1) Inleiding

2) Situering in tijd en ruimte: Tiergarten

3) Kulturforum

4) Musea in het Kulturforum

4.1) Neue Nationalgalerie

4.2) Musikinstrumenten-Museum

4.3) Kupferstichkabinett

4.4) Kunstgewerbemuseum

4.5) Gemäldegalerie

4.5.1) Plattegrond

4.5.2) Hoogtepunten

4.5.3) Duitse schilderkunst

4.5.4) Hollandse en Vlaamse schilderkunst

4.5.5) Franse, Engelse en Spaanse schilderkunst

4.5.6) Italiaanse schilderkunst

4.5.7) Openingsuren

5) Verplaatsing naar Tauentzienstrasse en Kurfürstendamm

6) Bronnen

7) Bijlage

2

Page 3: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

Inleiding

De interdisciplinaire reis van het 3e jaar lerarenopleiding aan de PHL heeft dit schooljaar als bestemming: Berlijn. Van 8 tot 12 maart 2009 trekken wij onze stapschoenen aan om deze fantastische stad te verkennen.

Berlijn is niet alleen de hoofdstad van Duitsland, maar ook de grootste stad van het land. Met zijn ca 3,5 miljoen inwoners behoort het tevens tot één van de grootste steden van de Europese Unie. Daarbij is Berlijn één van de grootste culturele, politieke en wetenschappelijke centra van Europa. Het culturele leven, de liberale levensstijl, de moderne tijdsgeest en de lage kosten sieren dan ook de faam van deze metropool. Niet onbelangrijk is het feit dat deze stad tot één van de groenste steden van Europa behoort. 18% bestaat uit natuur en parken en 7% uit meren, rivieren en kanalen. Er is dus zeker plaats genoeg voor sport en ontspanning.

Met dit verslag hoop ik dan ook iedereen wat bij te kunnen brengen over het mekka van de kunst en cultuur in Berlijn, namelijk het ‘Kulturforum’. De verschillende musea rond deze plaats worden uitvoerig besproken, in het bijzonder het ‘Gemäldegalerie’. De rondleiding in dit museum zal het einde betekenen aan deze ongetwijfeld leerrijke reis.

3

Page 4: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

2) Situering in tijd en ruimte: Tiergarten

Het Kulturforum bevindt zich in het grootste park van Berlijn, namelijk in het park van Tiergarten. Deze wijk ligt in het geografische hart van de stad en beslaat een oppervlakte van meer dan 200 ha.

Kaart Berlijn: Tiergarten

Vroeger diende Tiergarten als een koninklijk jachtterrein. In de 18e eeuw werd het een park waar iedereen kon vertoeven. Nog later verrezen er gebouwen op de Potsdamer Platz, voornamelijk warenhuizen en banken. Aan het einde van de 19de eeuw werd in het oostelijk deel van het park een 500 meter lange Triomfavenue aangelegd met daarlangs beelden van de heersers en staatslieden van het land. Die beelden mochten niet lang blijven bestaan, want tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de Tiergarten zwaar beschadigd. De Triomfavenue en vele gebouwen werden daarbij ook volledig vernietigd. De deling van Berlijn in WOII veranderde het karakter van de buurt. De Tiergarten kwam aan de westzijde van de Muur, maar kreeg later zijn vroegere glans terug met het Kulturforum en het Hansaviertel. Het deel rond de Potsdamer Platz kwam in Oost-Berlijn en bleef onbebouwd. Sinds de hereniging (Val van de Berlijnse Muur: 1989) is de ontwikkeling van de wijk in een stroomversnelling geraakt. Tiergarten is herbeplant en heeft tal van nieuwe, moderne gebouwen gekregen, zoals het Sony-Center op de Potsdamer Platz en de Gemäldegalerie in het Kulturforum. Tiergarten vormt nu een geliefde ontmoetingsplaats voor Berlijners en natuurlijk ook voor toeristen.

4

Page 5: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

3) Kulturforum

Het idee om in West-Berlijn een nieuw cultureel centrum te stichten, stamt uit 1956. Het eerste gebouw dat verrees was de concertzaal van de Berliner Philharmoniker, dat in 1961 naar een ontwerp van Hans Scharoun is gebouwd. De meeste plannen voor het Kulturforum werden tussen 1961 en 1987 uitgevoerd o.l.v. architecten als Ludwig Mies van der Rohe. Alle gebouwen die tot het Kulturforum behoren zijn de volgende:

Kunstgewerbemuseum (1987, Rolf Gutbrod) Kupferstichkabinett (Tekeningen en grafiek) Gemäldegalerie (1998, Heinz Hilmer en Christoph Sattler) Kunstbibliothek Neue Nationalgalerie (1965-1968, Ludwig Mies van der Rohe) Staatsbibliothek (1967-1976, Hans Scharoun) St-Matthäus-Kirche Musikinstrumenten-Museum (1984, Edgar Wisniewski) Philharmonie (1960-1963, Hans Scharoun) Kammermusiksaal (Hans Scharoun, Edgar Wisniewski) Ibero-American Institute Wissenschaftszentrum (WZB)

Kulturforum

5

Page 6: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

Foto getrokken vanaf het Sony-Center

Deze wijk is een belangrijk cultuurcentrum dat jaarlijks miljoenen bezoekers trekt. Sarina gaat in haar werk meer vertellen over deze plaats en de gebouwen. Ik bespreek verder de verschillende musea en hun collectie.

4) Musea in het Kulturforum

In Berlijn zijn er 26 musea. Daarvan liggen er 5 in het Kulturforum. Van ieder museum volgt een korte bespreking, voornamelijk over de collectie. De Gemäldegalerie wordt daarentegen grondig uitgediept.

4.1) Neue Nationalgalerie

De prachtige collectie moderne kunst in de Neue Nationalgalerie heeft een veelbewogen geschiedenis. Het grootste deel van de verzameling bestaat uit 262 schilderijen die ooit eigendom waren van de bankier J.H.W. Wagener. Rond 1860, toen Wagener overleed, werd de collectie geschonken aan kroonprins Wilhelm I, die hem in de Nationalgalerie (1876) op het Museumsingel onderbracht. Door schenkingen en aankopen groeide de verzameling aan.

Alte Nationalgalerie

In 1937 werd in het kader van een nazi-programma voor culturele opschoning een groot deel van de collectie, waaronder werken van Monet, Manet en Renoir, in beslag genomen. Dat waren zo’n 500 kunstwerken.

6

Page 7: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

Twee jaar later werden de overige kunstwerken weggeborgen om ze tegen bommen e.d. te beschermen. Het museum werd toen ook gesloten.Na WOII besloot het Berlijnse stadsbestuur de verzameling opnieuw op te bouwen. Omdat de collectie zo uitgebreid was, moest er een passende behuizing voor worden gevonden. De opdracht daartoe werd verstrekt aan de toen 75-jarige godfather van de moderne bouwkunst, Ludwig Mies van der Rohe. Het resultaat was het eerste museum, dat later als het Kulturforum bekend zou worden. De Neue Nationalgalerie is een fraaie glazen hal met een plat, stalen dak, dat in de lucht lijkt te zweven en alleen wordt gedragen door 6 slanke zuilen.

Neue Nationalgalerie

De permanente collectie van dit museum omvat veel 20ste-eeuwse kunst, maar er zijn ook werken uit de 19de eeuw te vinden, zoals o.a. van Edward Munch, Ferdinand Hodler en Oskar Kokoschka. Daarbij zijn Duitse bewegingen, zoals die Brücke*, goed vertegenwoordigd met werk van Ernst Ludwig Kirchner en Karl Schmidt-Rottluff. Behalve van de Bauhaus-beweging, met namen als Paul Klee en Vasili Kandinski, is er ook realistisch werk te zien van o.a. Otto Dix en Georg Grosz.Natuurlijk zitten er in de collectie ook werken van beroemdheden van andere Europese landen. Enkelen daarvan zijn bv Pablo Picasso, Ferdinand Léger, maar ook surrealisten zoals Salvador Dali, René Magritte en Max Ernst.Na de hereniging van Berlijn rond 1989 zijn er vele interessante werken aangekocht. De meest recente onder hen worden tentoongesteld in het Hamburger Bahnhof. (Tegenwoordig een dochtermuseum van de Nationalgalerie.) Zoals de naam al zegt, was dit museum oorspronkelijk een station. Je kan dat een beetje vergelijken met het ‘Musée d’Orsay’ in Parijs.

Hamburger Bahnhof

7

Page 8: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

Musée ‘d Orsay Kirchner

Picasso Kokoschka Otto Dix Pax Ernst

* Die Brücke(brug): eerste kunstenaarsgroep in Duitsland (20e eeuw), wilt een ‘brug’ zijn naar de toekomst. De kunstenaars van ‘Die Brücke’ wilden tussen de oude stijl en de nieuwe stijl een brug maken, alsook tussen architectuur en beeldhouwkunst. Ze zetten zich af tegen de oude academische kunst. Ze wilden de werkelijkheid niet meer imiteren. Als je vroeger bijvoorbeeld geen perspectief beheerste, was je geen kunstenaar. Nu is er geen schoonheidsideaal, namelijk: alles mag en alles kan.Tot deze groep behoorden 4 architecten. Hun leider was Kirchner. Typisch in het expressionisme zijn veel levendige, grote, felgekleurde vlakken, extreme vereenvoudigingen van de vorm en zware contouren. Ook hadden zij een typische filosofie: geloven in solidariteit, in de nieuwe burgerij en utopisch zijn over de toekomst.

4.2) Musikinstrumenten-Museum

Achter de Philharmonie ligt het kleine, fascinerende Musikinstrumenten-Museum, gebouwd tussen 1979 en 1984 naar een ontwerp van Edgar Wisniewski en Hans Scharoun. De collectie bevat meer dan 750 stukken. Van elk instrument kan je dan ook de ontwikkeling volgen vanaf de 16de eeuw tot het heden. Topstukken zijn bv het klavecimbel van Jean Marius, ooit het eigendom van Frederik de Grote, en de violen van Amati en Stradivarius. Het spectaculairst is het bioscooporgel uit de tijd van de stomme film, een nog functionerende Wurlitzer uit 1929. Bovendien kan je elke zaterdag de instrumenten ‘live’ horen. Door de week kan je die enkel beluisteren op band. Het museum beschikt ook over een uitstekend archief en bibliotheek.

8

Page 9: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

4.3) Kupferstichkabinett

In 1994 werden de prentenverzamelingen van het voormalige Oost- en West-Berlijn samengebracht in het Kupferstichkabinett in het Kulturforum. De verzameling werd opgezet door de Grote Keurvorst in 1652 en is sinds 1831 geopend voor het publiek. Ondanks verliezen tijdens de oorlog heeft de collectie toch

nog ongeveer 2000 etsplaten, meer dan 520 000 prenten en 80 000 tekeningen en aquarellen. Helaas kan maar een klein deel van deze kwetsbare schatten worden blootgesteld aan het daglicht, en dan nog voor korte tijd. Het museum heeft daarom geen permanente tentoonstelling, maar exposeert alleen tijdelijk geselecteerde werken.Wie naar iets speciaals op zoek is, kan een afspraak maken om dat werk te komen bekijken. Tot de collectie behoort werk van bijna alle beroemde kunstenaars van de Middeleeuwen tot het heden. Er is veel werk van Botticelli, waaronder illustraties van Dantes Goddelijke komedie, namelijk 84 van de 92 tekeningen! De andere 8 zijn

9

Page 10: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

eigendom van het Vaticaan. Vele andere werken zijn van Dürer, Rembrandt en andere Hollandse meesters, Watteau, Goya, Daumier en schilders van de beweging Die Brücke.

Dürer Botticelli

Rembrandt Dürer: moeder Goya

10

Page 11: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

Watteau Breughel: de alchemist

4.4) Kunstgewerbemuseum

Het kunstgewerbemuseum was het eerste in zijn soort in Duitsland. Het museum opende in 1867. Eerst was de collectie ondergebracht in de Martin-Gropius-Bau, later (van 1919 tot 1939) in het Stadtschloss. In 1940 verhuisde het naar Schloss Charlottenburg. De huidige vestiging werd tussen 1978 en 1985 gebouwd naar een ontwerp van Rolf Gutbrod. Het Kunstgewerbemuseum bezit zelfs na de verwoestingen van WOII nog een hele verzameling van Europese kunsthandwerk vanuit de Middeleeuwen tot nu. Alle werken worden tentoongesteld in een expositieruimte van ongeveer 7000 vierkante meter. De collectie van het museum zelf is nu nog steeds opgedeeld. Een deel bevindt zich in het Kunstgwerbemuseum aan de Potsdamer Platz en een ander deel in Schloss Köpenick.

Kunstgewerbemuseum Schloss Köpernick

Het museum bezit een verzameling van Europese kunsthandwerk vanuit alle stijlperiodes uit de kunstgeschiedenis. Daaronder behoren goud- en zilversmeedkunst, glas- , emaille en porseleinkunst, meubels, tapijten, kledij en zijdestoffen.

De schatkunst uit Middeleeuwse kerken toont goudsmeedkunst van de beste klasse. Deze werken zijn meestal dan ook religieus van aard. Daaronder behoort goudwerk uit de kerk van Enger bij Herford en een Welfenschat uit Braunschweig. Reliekhouders van uit de 8e, 11e en 12e eeuw staan o.a. te pronken in het museum, zoals het Heinrichskreuz , een geschenk van keizer Hendrik II van het Heilige Roomse Rijk aan de kathedraal van Basel.

Tot de voorwerpen uit de Gotiek (12e-16e eeuw) behoren fascinerende kunstwerken zoals juwelenkistjes, vaten, een spiegel, een ridderamulet en het beroemde Minneteppich. Op dit tapijt zijn liefdesscènes afgebeeld en het is bedoeld om op een decoratieve wijze de tocht tegen te houden.

11

Page 12: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

De kunstnijverheid uit de Renaissance is goed vertegenwoordigd. Vooral de Italiaanse majolica – in felle kleuren geglazuurd aardewerk, een techniek die in de 15de eeuw in Toscane werd overgenomen van Mallorca – is heel kostbaar. In de 16e eeuw was de majolicakunst heel populair en van vele ateliers, zoals die van Faenza, Cafaggiolo en Urbino, is hier werk te zien.

Ook het 15de –en 16de eeuwse Venetiaanse glas, het porselein uit Limoges en de meubel -en tapijtcollecties zijn bijzonder interessant. Het hoogtepunt is de verzameling van 32 rijkversierde bokalen, schalen en kruiken uit Lüneburg in Noord-Duitsland, die het museum aanwierf in 1874.

Schaal met ideaalbeeld van Deidamia 1525Uit de tijd van de Barok heeft het Kunstgewerbemuseum een verzameling Duits en Boheems glas. Enkele stukken zijn gemaakt van robijnglas, een techniek die in de tweede helft van de 17de eeuw is ontwikkeld door Johann Kunckel. Er is vooral keramiek uit de 18e eeuw te vinden en ook zilveren schalen van ateliers uit deze eeuw.Porselein uit de beroemdste Europese en Russische werkplaatsen, Frans en Duits zilver en ook veel glaswerk en meubilair vertegenwoordigen het Neoclassicisme (eind 18e eeuw en 19e eeuw) en de Art Nouveau. In de tweede helft van de 19de eeuw vond er een opleving plaats van Midden-Europese kunstnijverheid, waarvan dit museum zeker getuigt. Voorbeelden daarvan zijn o.a. glaswerk en sieraden uit Wenen, meubilair uit papier-maché (Engeland 1850), decoratieve schilderijen, inlegwerk met parelmoer. Uit het Secessionisme en de Art nouveau (1890-1900) kennen we bijvoorbeeld vazen van rookglas van de Fransman Emile Gallé en werk van Louis Comfort Tiffany, de schepper van zijn eigen stijl iriserend, gebrandschilderd glas. Omdat Oosterse culturen populair waren, werden ook het inlegwerk aan zo’n thema’s aangepast. Er zijn stukken te vinden die zeker geïnspireerd zijn op Indiaanse, Islamitische en Oosterse kunst. Daarbij werden ook verschillende zeldzame houtsoorten ingevoerd en gebruikt als stukjes in het

12

Page 13: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

inlegwerk (meubilair).

Tussen de twee wereldoorlogen ontstonden er voor de decoratieve kunsten verschillende stijlen. Aan de ene kant zetten de tradities van de 19de eeuw voort, terwijl tegelijk vele kunstenaars een volledig nieuwe kijk op zowel vorm als decoratie ontwikkelden. In dit museum vind je werken van beide stijlen, maar vooral van de vernieuwende art-deco stijl, zoals het kleine porseleinen theeservies van Gertrud Kant. Een gedeelte in het museum, dat de 20e –en 21e eeuw vertegenwoordigt, wordt voortdurend uitgebreid met nieuwe werken.

4.5) Gemäldegalerie

De Gemäldegalerie heeft een buitengewone collectie met werken van de allerbekendste kunstenaars van uit de 13e tot 18e eeuw. De schilderijen zijn stuk voor stuk van zo’n grote kwaliteit en kosten elk een fortuin! Hoe men aan deze verzameling kwam, zal duidelijk worden in het volgende stuk, over de geschiedenis van het museum.

4.5.1) Geschiedenis

In 1998 opende de Gemäldegalerie een nieuw gebouw op het Kulturforum. De schilderijen die de oorlog overleefd hadden, waren enkel van elkaar gescheiden geweest en zaten in het oost –en west gedeelte van Berlijn, namelijk in het Bode-Museum en het Dahlem Museum. Bij de opening werden alle schilderijen terug herenigd. De Gemäldegalerie had, zoals vóór de opsplitsing, terug één van de grootste schilderkunstcollecties van heel de wereld.

13

Page 14: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

Bode-Museum Dahlem Museum

Nu, in 1797 stelde de archeoloog Aloys Hirt (1759-1839) de stichting van een openbaar museum van Europese schilderkunst voor. Hij, de architect Karl Friedrich Schinkel (1781-1841) en de leerling Carl Friedrich von Ruhmor (1785-1848) waren de leiders van dit idee. In tegenstelling tot andere romantische meningen over kunst, waren zij voorstander van kunst ‘eerst voor het amusement en plezier’ en daarna om te ‘onderrichten’.De nieuwe toenadering tot kunst overheerste al snel. Er werden kunstwerken geselecteerd en de voorbereidingen voor het nieuwe museum startten. Schinkel tekende niet alleen de bouwplannen, maar hij stelde ook het bouwterrein voor, namelijk het gebied van de Lustgarten tegenover het koninklijk paleis, ontworpen door Schlüter. Dat deze lege plaats waarschijnlijk gekozen zou worden, met goedkeuring van koning Friedrich Wilhelm III, is een duidelijke indicatie van de status die zou worden toegekend aan het eerste openbare museum van Berlijn. Friedrich Wilhelm III was ook bereid om vele werken uit zijn bezit ter beschikking te stellen aan het museum.Architecturaal bekeken, was ook de constructie opmerkelijk. Het museum, gebouwd op een rechthoekig plan, had twee verdiepingen. Zijn sobere eenvoud en vorm werd gedomineerd door de grote zuilengalerij aan de hele buitenzijde van het gebouw. Opvallend was ook de centrale koepel. Als je weet dat Schinkel 2 jaar in Frankrijk en Italië rondreisde, dan merk je meteen waar hij zijn inspiratie haalde, net zoals vele kunstenaars in het verleden.Toen het gebouw, dat nu bekend staat als het Altes Museum, werd ingehuldigd in 1830, was de collectie uit de Oudheid gehuisvest op het gelijkvloers. De schilderijen werden opgehangen op de bovenste verdieping. De werken van deze geselecteerde verzameling waren de vertegenwoordigers van zowel de perioden als van scholen.

14

Page 15: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

Altes Museum

Grondplan Altes Museum Koning van Pruisen: Friedrich Wilhelm 3 Schinkel

De verzameling van het museum bestond toen uit 1198 schilderijen: 378 werken uit de Koninklijke verzameling, 677 van Solly, 76 uit de Gustiniani-collectie en de rest waren nog enkele aanwervingen. In tegenstelling tot de eerdere grote collecties, zoals in Firenze, Wenen, Parijs, Madrid, München of Dresden, richtten ze zich in Berlijn niet alleen op kunst uit de Hoge Renaissance en de Barok. Voor de eerste keer waren de zogenaamde Primitieven, werken uit de Late Middeleeuwen en de Vroege Renaissance, vertegenwoordigd. Daarbij moet vermeld worden dat deze bijna 1200 schilderijen niet aangekocht werden voor 1815. In dat jaar, een paar maanden na de overwinning in Waterloo, kocht de Pruisische regering de Marchese Vincenzo Giustiniani –collectie (1564-1637) in Parijs. Deze verzameling kwam niet overeen met de heersende Neo-Klassieke smaak, maar bracht vroege Italiaanse barok, het realisme van Caravaggio en zijn navolgers, naar het museum in Berlijn. Andere werken werden selectief aangekocht.De galerie dankt zijn reputatie aan het collectie-eigendom van de Engelse handelaar Edward Solly (1776-1848), aangekocht in 1821 met de Koninklijke particuliere fondsen. Solly was een goede vriend van Hirst en Schinkel. Hirst, Schinkel en Gustav Waagen (1794-1848), hadden de moeilijke taak de inventaris van zijn 3000 schilderijen kritisch te evalueren. Zij kozen uiteindelijk 677 werken voor het museum.

Edward SollySolly’s grootste interesse als een verzamelaar was Italiaanse schilderkunst, niet

15

Page 16: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

alleen de grote meesters (Raphael, Titiaan, Paris Bordon, Lorenzo Lotto, Savoldo) maar ook hun voorgangers, zoals Filippo Lippi, Castagno, Botticelli, Mantegna, Carpaccio, Bellini, Cima, Giotto, Tadeo Gaddi enzovoort. Solly had dan ook een voorname kennis van kunst en een passie voor het verzamelen ervan. Door hem bezit het museum grote werken van vroege Nederlandse schilderkunst, o.a. de zes panelen voor een Gents altaar, beschilderd aan beide zijden door de broers van Eyck. Hij had ook werk van vroege Duitse schilderkunst zoals schilderijen van Hans Holbein. De inbreng van zijn verzamelwerk en de populariteit die hij het museum gaf, mag dus niet onderschat worden.

Gustav Friedrich Waagen was de eerste directeur van dit museum. Hoewel het spannende idealisme van de beginjaren weggeëbd was en er minder geld gegeven werd aan de aankoop van werken e.d., heeft Waagen toch ongeveer 345 schilderijen vast gekregen (1830-68). Hij slaagde er ook in om het museum uit te breiden met paneelschilderijen en voegde er belangrijke 17de eeuwse Hollandse schilderijen aan toe zoals werk van Bouts, Hans Memling en Rogier van der Weyden. Een hindernis voor het aankopen van kunstwerken was het gebrek aan geld, waardoor men moest gaan lenen. Een

voorbeeld daarvan is de aanwinst in 1832 van het werk ‘Het meisje met de fruitschaal’ van Titiaan. De marktprijzen voor kunsthandel stegen ook enorm in die tijd en de transportkosten van kunstwerken waren erg duur. Bovendien werd er soms na de veiling pas de slechte staat van de schilderijen vastgesteld, waardoor er nog eens kosten waren aan de renovatie ervan. Het museum heeft ook eens, zonder het van tevoren te weten, een replica van Raphael (De aanbidding der Koningen) aangekocht en daarbij veel geld verloren. Daarbij kwam nog eens dat alle werken goedgekeurd moesten worden door de koning. Men moest dus ook nog eens met dat rekening houden.Nu, Waagen besefte dat hij onmogelijk de gaten in de collectie kon opvullen met giften aan het museum of de aankoop op veilingen. Hij ontwikkelde daarom een plan in 1841 om naar Italië te reizen en daar rechtstreeks werken uit kerken en huizen te kopen. Koning Friedrich Wilhelm IV sponsorde de reis en in datzelfde jaar kocht Waagen in Italië werken aan van o.a. Fra Bartolomeo, Domenico Veneziano, Lorenzo Lotto, Raphael, Titiaan en Paolo Veronese.

In de jaren ’70 van de 19e eeuw begon er voor de Berlijnse musea en daarmee ook voor het Gemäldegalerie, een nieuwe tijd. Aan het begin van het decennium waren er enorme politieke veranderingen opgetreden in Europa. Na de overwinning op Frankrijk en de stichting van het Duitse keizerrijk met Berlijn als hoofdstad, zag de voormalige Pruisische metropool meer dan tevoren, de kans om met andere Europese

16

Page 17: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

hoofdsteden te kunnen concurreren. De Berlijnse musea wilden hun collecties uitbreiden, zodat die met de musea van Parijs en Londen te vergelijken moesten zijn.

Nu alle musea kregen er in de tweede helft van de 19e eeuw nog eens nieuwe concurrenten bij, namelijk privéverzamelaars. Zij hadden vaak zo’n grote financiële middelen, die de museumbudgetten gemakkelijk overschreden. Deze rage had als gevolg dat de marktprijzen stegen en dat de musea minder konden aankopen. Het gevolg daarvan was, dat de meestal adellijke verzamelaars bereid waren om hun kunstwerken te verkopen en zo kwamen er weer meer werken op de markt. In die tijd werd een nieuwe directeur aangesteld, namelijk Wilhelm von Bode (1890-1929). Zijn primaire taak was om de nog bestaande leningen van de collectie af te sluiten en nieuwe, grotere werken aan te kopen. Daarvoor ging hij net zoals Waagen naar Italië. De reis bracht geen werken op, maar door zijn perfecte organisatie kon hij hier tal van grote kunstwerken aankopen.

Wilhelm von BodeHet museum kreeg dankzij Bode internationale bekendheid. Naast zijn talent voor organisatie, had hij doorheen de jaren de verzameling zo uitgebreid, dat alle aspecten van de Europese kunst erin voor kwamen. Wegens gebrek aan plaats, begon men aan een ontwerp voor een nieuw museum. Dat werd in 1896 goedgekeurd door keizerin Victoria, vrouw van Frederik III, Duitse keizer van Pruisen.Bode inspireerde daarbij rijke burgers om te investeren in de aanschaffing van kunstwerken en richtte in 1897 het ‘Kaiser Friedrich-Museum-Verein’ op, een samenleving die vandaag nog steeds actief is.

17

Page 18: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

Frederik III Keizerin Victoria

In 1904 verhuisde de steeds aangroeiende collectie naar het Kaiser Friedrich-Museum (later Bode-Museum genoemd). Ter ere van de reeds overleden keizer Frederik III vernoemden ze het museum naar hem. Het museum was enorm populair en verwierf door zijn prachtige, grote collectie, de menging van verschillende genres en de opbouw van de verschillende ruimtes, sterke internationale aandacht.In 1930 openden ze nog een ander museum, namelijk het Deutsches Museum (vandaag Pergamonmuseum), ontworpen door architect Alfred Messel. De collectie werd toen al voor een stuk opgedeeld.Met het uitbreken van WOII werden alle musea gesloten. De schilderijen werden ondergebracht op verschillende plaatsen. Door het transport en de chaos dat de oorlog met zich meebracht, werden vele werken vernietigd door brand. Voor sommige werken heeft men nu nog steeds geen verklaring van hun verdwijning. Waarschijnlijk zijn die gestolen. Door deze wereldoorlog werd de collectie uitgedund i.p.v. uitgebreid.Daarbij werden ook werken door de Sovjet-Unie in beslag genomen en werd door de splitsing van Berlijn ook de collectie opgesplitst in twee aparte musea. Tot 1997 was het grootste deel van de werken te zien in het Berlin-Dahlem en het andere in het Bode-Museum op de Museumsinsel (Museum eiland) in Berlijn-Mitte. Na meer dan vijftig jaar kon in 1998 de collectie terug samengevoegd worden in het Gemäldegalerie. Dit museum is ontworpen door de architecten Heinz Hilmer en Christoph Sattler. In het centrum van het gebouw vind je een grote zaal, waarrond kamers in een U-vorm gebouwd zijn en dienen als expositieruimte. In de grote zaal staat centraal ook een bassin met water, met een futuristisch beeld van de artiest Walter de Maria. Doorheen heel het gebouw speelt, zoals in ieder museum, het daglicht een belangrijke rol. Dankzij ramen in de plafonds komt er voldoende licht binnen. De wanden zijn bedekt met absorberend materiaal.

18

Page 19: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

Plattegrond Ingang In de galerie

Kunstwerk van Walter de Maria in de centrale zaal

4.5.2) Plattegrond

Zoals je op de plattegrond kunt zien, is het museum onderverdeeld in verschillende kleuren. Elke kleur vertegenwoordigt een andere periode of ander genre in de schilderkunst. Hier volgt een overzicht:

Duitse schilderkunst van de 13e tot 16e eeuw (kamers:I-III, 1-4) Nederlandse en Franse schilderkunst van de 14e tot 16e eeuw (kamers:IV-

VI, 5-7) Vlaamse schilderkunst van de 17e eeuw (kamers: VII-XI, 8-19) Franse, Engelse en Duitse schilderkunst van de 18e eeuw (kamers: 20-22) Italiaanse schilderkunst van de 17e-18e eeuw en Duitse, Franse en

Spaanse schilderkunst van de 17e eeuw (kamers: XIV-XII, 28, 23-26) Italiaanse schilderkunst van de 13e-16e eeuw (kamers: XVIII-XV, 29-32, 35-

41) Miniaturen van de 16e tot 18e eeuw (kamer:34) Kunsteducatie Europese schilderkunst van 13e-18e eeuw (kamers: 43-54) Digitale galerie (kamers: 27, 33, 42)

19

Page 20: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

4.5.3) Hoogtepunten

In dit stuk ga ik in op een aantal zeer belangrijke werken van de Gemäldegalerie. Omdat er zoveel meesterwerken in dat museum zijn, is een keuze maken heel moeilijk. Tot de topwerken behoren de volgende: ‘Madonna met Kind’ van Botticelli (1477), ‘Portret van Hieronymus Holzschuher’ van Albrecht Dürer (1529), ‘Het glas wijn’ van Johannes Vermeer (1658-61), ‘Liefde in het Franse theater’ van Jean-Antoine Watteau, ‘Portret van Hendrickje Stoffels’ van Rembrandt (1656-57), ‘Zegevierende Cupido’ van Caravaggio (1602), enzovoort. Verder wordt ook nog de schilderkunst per periode besproken.

20

Page 21: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

In volgorde: Caravaggio, Peter Paul Rubens, Van Eyck, Holbein, Dürer, Filippo Lippi, Vermeer, Cranach, Rembrandt

Hier volgt een werk dat ik en zo veel andere kunstliefhebbers altijd gefascineerd heeft, namelijk ‘De Vlaamse spreekwoorden’ van Pieter Brueghel de Oude.Pieter Brueghel de Oude (Breda of Bree, ca 1520-Brussel, 1569) was een Vlaamse kunstschilder. Hij was de vader van Pieter Brueghel de Jonge en van Jan Brueghel de Oude. Over zijn geboorte is zo goed als niets bekend. Wel weten ze dat hij in 1546 in een Antwerpse schildersgilde opgenomen werd, als leerling van Pieter Coecke van Aelst. Brueghel maakte in 1551/1552 een reis naar Italië, waar hij vooral landschappen schilderde. Tot 1559 ontwierp hij vooral gravures en prenten(ontwerpen voor wandtapijten). Daarna besliste hij alleen nog te schilderen. Toen hij verhuisd was van Antwerpen naar Brussel in 1563, huwde hij de dochter van Coecke, namelijk Mayken. In Brussel schilderde hij verder en haalde daarbij zijn inspiratie uit het ‘Pajottenland’. Onder invloed van Van Aelst schilderde Bruegel in Mechelse stijl, met veel allegorieën, bijvoorbeeld in scènes uit het boerenleven. Later schilderde hij ook taferelen geïnspireerd op de Klassieke Oudheid, bijbelse taferelen en verhalen, zoals o.a. de ‘Toren van Babel’. Het feit is dat het oeuvre van Breughel, weliswaar verder bouwend op de tradities à la Jeroen Bosch, uniek is.

21

Page 22: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

Dit werk, namelijk ‘Johannes de Doper in de woestijn’ van Jeroen Bosch (1450-1516), is ook in het Gemäldegalerie terug te vinden.

Bruegel is ongetwijfeld de meest volledige landschapsschilder van zijn tijd. Daarmee wordt bedoeld dat geen ander dan hij de natuur zo krachtig, precies en veelzijdig schilderde. Hij maakte geen “foto”, geen realistische nabootsing, maar “componeerde” een landschap en vreemde elementen (rotsen, water) tot een universeel of komisch tafereel. Toch waren de details fotografisch juist. Zo zijn bv de bouwtoestellen aan de twee Torens van Babel perfect

nauwkeurig weergegeven.

Bruegel was zeker katholiek maar tevens ook een humanist. Ongenadig bekritiseerde hij de geloofsvervolging in vele werken o.a. door galgen in het landschap op te stellen en daar vaak eksters (roddelaars, verraders) aan toe te voegen.In het totaal schilderde hij ongeveer 50 werken in ca 10 jaar. Ze waren en zijn nog steeds van een uitzonderlijk hoge kwaliteit. De machthebbers in die tijd hadden dat zeker in de gaten. Vooral na zijn dood steeg zijn faam snel en gingen de machtigste kringen wedijveren met elkaar om werken te bemachtigen. Zo zijn bijna al zijn werken verspreid geraakt.Brueghel’s werk behoort tot de Noordelijke Renaissance. Dat is een kunsthistorische stroming dat zich in het noorden van Europa in de periode tussen ca 1500 tot 1600 ontwikkelde, onder invloed van de Italiaanse “Hoog-Renaissance” en streefde naar een herleving van de kunst van de Klassieke Oudheid.

Hieronder staan enkele ‘Vlaamse spreekwoorden’ van Pieter Bruegel. Een ‘volledig’ overzicht vind je achteraan in de bijlage. In het totaal zijn er ongeveer 100 spreekwoorden, in de bijlage staan er 85. Deze spreekwoorden worden stuk voor stuk in het schilderij door ‘Bruegel’s figuranten’ uitgebeeld.

Bijvoorbeeld:

‘Hy is een pylaerenbyter’ (schijnheilige)

‘Sy is quat ghenoech om den duvel op een cussen te binden’ (boosaardig)

(beiden onderaan links)

‘Hy kan qualyck van teene broodt aen tandere geraecken’ (moeilijk rondkomen)

(Rechts onderaan)

22

Page 23: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

4.5.4) Duitse schilderkunst

In verschillende zalen is Duitse schilderkunst te zien. De eerste groep omvat werk uit de 13e-16e eeuw. Een 13e eeuws, rechthoekig altaarstuk uit Westfalen is versierd met fraaie, religieuze schilderingen. Ook op de zijpanelen van het 15e –eeuwse Wurzach-altaar, toegeschreven aan Hans Multscher, zijn religieuze voorstellingen te zien, waaronder het Lijden van Christus en het leven van Maria. Zeldzaam is de geboorte van Martin Schongauer. Hij wordt gezien als graveur, maar was eigenlijk een van de toonaangevende schilders aan het eind van de 15e eeuw. Slechts weinig schilderwerk bleef bewaard. Albrecht Dürer, schilder en graveur, was een belangrijke renaissanceschilder in Noord-Europa. Tot het werk dat hier van hem hangt, behoren Maria met Kind, in 1506 geschilderd terwijl hij in Italië was, en twee latere portretten van patriarchen uit Neurenberg. Ook hangt er werk van Hans Süss von Kulmbach, Hans Baldung Grien en Albrecht Altdorfer. Tot de vele werken van Lucas Cranach de Oudere behoort het schitterende Bron van Jeugd, waar oude vrouwen jong en mooi worden en mannen hun jeugd hervinden door amoureuze avonturen met de vrouwen. Een ander fraai schilderij in deze collectie is een portret van de koopman Georg Gisze, geschilderd door Hans Holbein de Jongere toen beiden in Londen woonden. Elders is 17de-en 18de- eeuwse schilderkunst te zien, waaronder werk van Adam Elsheimer en Johann Heinrich Tischbein.

Beschrijving Duitse schilderkunst van 13e-18e eeuw.

23

Page 24: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

4.5.5) Hollandse en Vlaamse schilderkunst

4.5.6) Franse, Engelse en Spaanse schilderkunst

4.5.7) Italiaanse schilderkunst

4.5.8) Openingsuren

Maandag gesloten Dinsdag 10:00 - 6:00 pm Woensdag 10:00 - 6:00 pm Do 10:00 - 10:00 pm Vrijdag 10:00 - 6:00 pm Zaterdag 10:00 - 6:00 pm Zondag 10:00 - 6:00 pm

Gemäldegalerie Matthäikirchplatz 4 / 6 10785 Berlin-Tiergarten

Informatie Kulturforum Potsdamer Platz +49 (0) 30 - 266-2951 Geschikt voor rolstoelen Openbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn S1, S2, S25 (Potsdamer Platz) Bus M29 (Potsdamer Brücke), M41 (Potsdamer Platz BHF / Voßstraße), M48, M85 (Kulturforum), 200, 347 (Philharmonie)

5) Verplaatsing naar Tauentzienstrasse en Kurfürstendamm

16u verplaatsing naar Tauentzienstrasse enKurfürstendammEnkele gekende winkels:KaDeWe (Kaufhaus desWestens),Tauentzienstrasse 21-24 (10u – 20u)EuropaCenter,Tauentzienstrasse9Neues Kranzler Eck,Kurfürstendamm16-24Kaufhaus Karstadt,Kurfürstendamm231

6) Bronnen

Boeken:

‘Gemäldegalerie’, Prestel Museum Guide, ISBN: 3-7913-1912-4

Capitool reisgidsen Berlijn, ISBN: 978 90 410 3305 5

24

Page 25: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

Berlin, Die alte neue Metropole, Architektur und Kunst, Geschichte und Literatur; Ingrid Nowel

Sites:

http://images.google.be/imgres?imgurl=http://www.kulturforum-berlin.com/images/masterplan_485x443.gif&imgrefurl=http://www.kulturforum-berlin.com/engl_stadtplanung.html&usg=__CGXww-rrdeyl5dJe_CT97dRp1Fw=&h=443&w=485&sz=82&hl=nl&start=5&um=1&tbnid=HXgZA5F1BGKQbM:&tbnh=118&tbnw=129&prev=/images%3Fq%3Dkulturforum%2Bberlin%26ndsp%3D20%26um%3D1%26hl%3Dnl%26sa%3DN

http://berlijn.nl/berlijn/informatie/wijken/tiergarten

http://www.kupferstichkabinett.de/

http://www.kulturforum-berlin.com/engl_index.html

http://www.kulturforum-berlin.com/

http://www.sonycenter.de/aw/~a/Home/?lng=de

http://nl.wikipedia.org/wiki/Sony_Corporation

http://nl.wikipedia.org/wiki/Potsdamer_Platz

http://nl.wikipedia.org/wiki/Sony-Center

http://nl.wikipedia.org/wiki/Kulturforum_Berlin

http://www.smb.spk-berlin.de/smb/standorte/index.php?lang=de&p=2&objID=6369&n=2&r=1

http://www.smb.spk-berlin.de/smb/sammlungen/details.php?objectId=5

http://www.smb.spk-berlin.de/smb/sammlungen/details.php?objectId=6

http://www.smb.spk-berlin.de/smb/sammlungen/details.php?objectId=7

http://www.smb.spk-berlin.de/smb/sammlungen/details.php?objectId=8

http://www.smb.spk-berlin.de/smb/sammlungen/details.php?objectId=20

http://www.berlijninfo.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=35&Itemid=36

http://www.fuerth.de/kulturforum/desktopdefault.aspx/tabid-548/

http://www.gemaeldegalerie-berlin.de/

http://www.stedenreis-berlijn.nl/site/musea/gemaldegalerie.html

http://www.vlaamsekunstcollectie.be/index.aspx?local=nl&p=bvselect&id=946

http://www.cultuurwijzer.nl/cultuurwijzer.nl/cultuurwijzer.nl/i000333.html

http://www.agermanyattraction.com/nl/germany-attractions-ad/gemldegalerie.htm

http://translate.google.be/translate?hl=nl&langpair=en|nl&u=http://en.wikipedia.org/wiki/Gem%25C3%25A4ldegalerie,_Berlin&prev=/translate_s%3Fhl%3Dnl%26q%3Dgem%25C3%25A4ldegalerie%2Bberlijn%26tq%3Dgem%25C3%25A4ldegalerie%2BBerlin%26sl%3Dnl%26tl%3Den

25

Page 27: Interdisciplinaire reis 8-12maart 2009berlijn.wikispaces.com/file/view/Kulturforum+en... · Web viewOpenbaar Vervoer U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) U-Bahn U2 (Potsdamer Platz) S-Bahn

27