Top Banner
Insurekcja kościuszkowska (geneza) Po klęsce wojny polsko – rosyjskiej w 1792 r. terytorium Rzeczypospolitej było okupowane przez wojska rosyjskie. Władze konfederacji targowickiej pod dyktando posła rosyjskiego Osipa Igelströma przeprowadziły likwidację dzieła Konstytucji 3 Maja. Wojska rosyjskie dokonywały wielu grabieży, połączonych z represjami
39

Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Jan 08, 2016

Download

Documents

wirt

Insurekcja kościuszkowska (geneza). - PowerPoint PPT Presentation
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Po klęsce wojny polsko – rosyjskiej w 1792 r. terytorium

Rzeczypospolitej było okupowane przez wojska rosyjskie. Władze

konfederacji targowickiej pod dyktando posła rosyjskiego Osipa

Igelströma przeprowadziły likwidację dzieła Konstytucji 3 Maja.

Wojska rosyjskie dokonywały wielu grabieży, połączonych

z represjami politycznymi. Nastąpiło załamanie gospodarcze

i finansowe państwa.

Page 3: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Przyspieszenie terminu wybuchu powstania kościuszkowskiego

Sprawcą przyspieszenia terminu wybuchu powstania

kościuszkowskiego był brygadier Antoni Madaliński

(1739 – 1804), dowódca I Brygady Wielkopolskiej Kawalerii

Narodowej. Pochodził z Porowa w Wielkopolsce. Służbę rozpoczął

w 1768 r., jako towarzysz w brygadzie, którą później dowodził.

Brał udział w konfederacji barskiej. W 1788 r. został posłem na Sejm

Czteroletni. Związał się ze stronnictwem patriotycznym i był

członkiem Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji 3 Maja.

Page 4: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Antoni Madaliński (1739 – 1804)

Page 5: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Herb rodziny Madalińskich - Larysza

Page 6: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Początki powstania Od 1793, gdy dowodzona przez niego brygada została na skutek rozbiorów

przymusowo przekwaterowana z rodzinnej Wielkopolski na Mazowsze, był aktywny w konspiracji przedpowstańczej.

Osobę Madalińskiego rozważano wówczas jako "rezerwową" kandydaturę na Naczelnika powstania. Wobec groźby redukcji wojska, nakazanej przez władze rosyjskie, na naradzie w siedzibie dowództwa brygady w Ostrołęce, prawdopodobnie 8 marca 1794, zdecydowano o rozpoczęciu powstania. Madaliński odmówił redukcji brygady i 12 lub 13 marca 1794 rozpoczął marsz swojej brygady spod Ostrołęki przez tereny zagarnięte przez Prusy (Mławę, Wyszogród, Sochaczew) w kierunku Krakowa, co zdeterminowało rozpoczęcie powstania zbrojnego.

Po drodze brygada stoczyła dwie drobne potyczki z oddziałami pruskimi, a 24 marca, w dniu proklamacji powstania przez Naczelnika Tadeusza Kościuszkę, dotarła do Końskich, stanowiąc ubezpieczenie ogniska insurekcji od północy. 3 kwietnia, maszerując przez Kielce, Pińczów i Skalbmierz, brygada połączyła się z grupą Kościuszki koło Proszowic.

Page 7: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Skład I Brygady Wielkopolskiej Kawalerii Narodowej i jej rozmieszczenie

Na początku 1794 r. I brygada wielkopolska liczyła 44 oficerów pełniących służbę,

53 namiestników, 225 towarzyszy, 1017 szeregowych i 1308 koni, sztab brygady

i 10 szwadron zajmowały kwatery w Ostrołęce, pozostałe zaś szwadrony stały

w Makowie, Przasnyszu, Różanie, Pułtusku, Andrzejewie, Kolnie, Łomży, Broku

Szczepankowie, Nowogrodzie i we Wiźnie.

Zarządzona przez Komisję Wojskową redukcja objąć miała w I Brygadzie Wielkopolskiej

20 oficerów, 44 namiestników, 105 towarzyszy i 764 szeregowców. Madalińskiego

wezwano w tej sprawie 11 marca do Warszawy. Brygadier postanowił jednak

zdecydowanie przeciwstawić się decyzji komisji. Ściągnął wszystkie szwadrony do

Ostrołęki, odebrał od oficerów przysięgę „na wierność Madalińskiemu i obronę wolności”

i 12 marca zarządził marsz przez Przasnysz w kierunku Mławy.

Page 8: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Sprzysiężenie przedpowstańcze

Spisek zawiązał się w grudniu 1792 roku na emigracji

i na przełomie 1792/1793 roku w kraju.

Ośrodkiem emigracji przedpowstańczej była Saksonia,

gdzie Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj i Tadeusz Kościuszko

zawiązali sprzysiężenie.

Uznano konieczność ustanowienia dyktatury wojskowej

i powierzenie jej Kościuszce.

Page 9: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Wybuch powstania

Za oficjalną datę rozpoczęcia insurekcji uznaje się 24 marca.

Po odprawie oficerów garnizonu krakowskiego, Tadeusz Kościuszko

wraz z Józefem Wodzickim udali się na mszę do kościoła kapucynów, po

wysłuchaniu której w domku loretańskim złożyli u stóp ołtarza

szable, które zostały poświęcone przez gwardiana. Następnie ująwszy

szable w dłonie ślubowali, że gotowi są oddać swoje życie dla obrony

ojczyzny.

Około godziny 10 na rynku krakowskim pojawił się Tadeusz Kościuszko,

po czym odczytano akt powstania oraz Kościuszko złożył przysięgę:

Page 10: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Przysięga naczelnika powstania

Ja, Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga

całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej mi władzy

na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie jej dla

obrony całości granic, odzyskania samowładności

Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać

będę. Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinna

męka Syna Jego.

Page 11: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Przysięga Kościuszki na rynku krakowskim 24 marca 1794

Page 12: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej

Akt powstania nadawał Kościuszce tytuł Najwyższego Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej i składał w jego ręce całkowitą władzę.

Poważnym problemem stało się rozbudowanie szczupłych dotychczas wojsk powstańczych. Oprócz poboru zaciągali się także ochotnicy, którzy byli kierowani do artylerii, wojsk inżynieryjnych i formacji strzelców pieszych.

Trudności sprawiało również uzbrojenie, dlatego też rozpoczęto formowanie oddziałów kosynierów, uzbrojonych w piki i osadzone na sztorc kosy.

Page 13: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Tadeusz Kościuszko (1746 – 1817)

Page 15: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Kosynierzy chłopskiego pospolitego ruszenia z 1794 r.

Page 16: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Siły powstańcze W momencie rozpoczęcia wojny o niepodległość Kościuszko rozporządzał

jednym batalionem regimentu II (Wodzickiego) i jednym III (Czapskiego),

w łącznej sile 800 ludzi i brygadą Manżeta (10 szwadronów), bataliony III i

IV regimentu oraz brygada Madalińskiego licząca 1000 koni. Razem oddziały

liczyły do 4000 ludzi. Ogólna liczba wojska pozostałego po zaborach

moskiewskich i częściowej redukcji sięgała 26 000 ludzi. Do tego przybyło

ok. 4000 żołnierzy, zagarniętych w służbę imperatorowej rosyjskiej.

Siły Rosjan i Prusaków:

• 23 000 w Koronie• 6 000 na Litwie• 30 000 w ziemiach nowo zabranych• 8 000 wojsk pruskich rozproszonych w całym nowym zaborze

Page 17: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Niektóre wydarzenia powstania

4 kwietnia 1794 pod Racławicami wojska powstańcze pod wodzą samego

Kościuszki stoczyły zwycięską bitwę z wojskami rosyjskimi dowodzonymi przez

generała majora Aleksandra Tormasowa. Z militarnego punktu

widzenia zwycięstwo pod Racławicami było jedynie epizodem wojny polsko-

rosyjskiej i nie zostało w pełni wykorzystane. Kościuszko nie zdołał rozbić

korpusu Fiodora Denisowa i oczyścić Małopolski z wojsk rosyjskich.

O wiele ważniejsze było natomiast znaczenie moralne bitwy – Polacy

nabrali wiary w możliwość zwycięstwa, a powstanie rozszerzyło się na inne

rejony kraju. W bitwie odznaczył się Bartosz Głowacki.

Page 18: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Bitwa pod Racławicami, rys. Aleksandra Orłowskiego

Page 19: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Bitwa pod Racławicami, obraz Jana Matejki

Page 21: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Insurekcja warszawska

17 kwietnia 1794 wybuchła insurekcja warszawska.

Pospólstwo warszawskie pod wodzą Jana Kilińskiego

wypędziło garnizon rosyjski ze stolicy. Dokonano

szturmu ambasady rosyjskiej, gdzie przejęto materiały

potwierdzające pobieranie rosyjskiej pensji przez

czołowe postacie polityki. Ignacy Wyssogota Zakrzewski

został prezydentem stolicy.

Page 23: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Insurekcja w Wilnie

23 kwietnia 1794 r. wybuchła insurekcja w Wilnie,

którą dowodził Jakub Jasiński. Ogłoszono

Akt Powstania Narodu Litewskiego. Powstanie

odniosło sukces. W czasie wydarzeń wileńskich zginęło

3 Polaków i 20 Rosjan. Pojmano wielu rosyjskich

jeńców, których zgromadzono w kościele św.

Kazimierza w Wilnie.

Page 24: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Uniwersał połaniecki

7 maja 1794 r. Kościuszko wydał w Połańcu uniwersał

regulujący powinności gruntowe włościan i zapewniający dla

nich skuteczną opiekę rządową, bezpieczeństwo własności i

sprawiedliwość w komisjach porządkowych. Akt ten,

zwany uniwersałem połanieckim, stanowił uwieńczenie

wielu rozporządzeń i proklamacji wydanych przez Kościuszkę

w sprawie chłopskiej od chwili rozpoczęcia powstania.

Page 25: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Uniwersał połaniecki

Page 26: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Bitwa pod Szczekocinami

6 czerwca pod Szczekocinami doszło do kolejnej bitwy

wojsk polskich z połączonymi siłami rosyjsko-pruskimi Fiodora

Denisowa i Fryderyka Wilhelma II. Po zaciętych walkach

Polacy zmuszeni zostali do odwrotu ku Warszawie, a

Kościuszko został lekko ranny. Straty polskie były dotkliwe.

Poległo 2000 żołnierzy. Zginęli w walce dwaj generałowie:

Józef Wodzicki i Jan Grochowski. Śmiertelnie ranny został

Bartosz Głowacki.

Page 27: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Klęska pod Chełmnem i zajęcie Krakowa

8 czerwca 1794 r. rosyjski korpus gen. Wilhelma Derfeldena

zwyciężył Polaków dowodzonych przez gen. Józefa Zajączka

w bitwie pod Chełmnem. Zajączek, ścigany przez korpus

Derfeldena, wycofał się do Lublina, a stamtąd do Warszawy.

15 czerwca 1794 r. wojska pruskie zajęły Kraków, poddany

przez dowodzącego obroną miasta Ignacego Wieniawskiego.

Page 28: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

• 2 sierpnia 1794 r. Dywizja Karola Sierakowskiego odniosła zwycięstwo

nad Rosjanami w bitwie pod Słoniem.

• 12 sierpnia 1794 r. Wilno skapitulowało.

• 21 sierpnia 1794 r. do insurekcji przystąpiła Wielkopolska.

• 6 września 1794 r. Rosjanie i Prusacy zrezygnowali z oblegania Warszawy.

• 17 września 179 4 r. klęska dywizji Karola Sierakowskiego w bitwie pod

Krupczycami z korpusem gen. Aleksandra Suworowa. Korpus rosyjski

uzyskał wolną drogę na Brześć.

• 30 września 1794 r. gen. Henryk Dąbrowski pokonał Prusaków

w bitwie pod Łabiszynem.

Page 29: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Bitwa pod Maciejowicami

10 października 1794 odbyła się bitwa pod

Maciejowicami, w wyniku której ranny Tadeusz

Kościuszko dostał się do niewoli rosyjskiej, po czym został

uwięziony w twierdzy pietropawłowskiej w Petersburgu.

Page 30: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Nowy naczelnik powstania

12 października Rada Najwyższa Narodowa

ogłosiła naczelnikiem powstania Tomasza

Wawrzeckiego.

16 października 1794 r. został zaprzysiężony

jako Najwyższy Naczelnik Powstania.

Page 31: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Tomasz Wawrzecki

Page 32: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Zdobycie Warszawy przez Rosjan

4 listopada wojska gen. Aleksandra Suworowa i gen. Iwana

Fersena ruszyły na Warszawę. Po zdobyciu szturmem Pragi Rosjanie

dokonali rzezi ludności.

W wyniku kilkugodzinnej fali mordów życie straciło około

20 tysięcy ludzi. Ten akt sterroryzował lewobrzeżną stronę

Warszawy i skłonił stolicę do kapitulacji. Wojska powstańcze

wycofały się na południe i 5 listopada całe miasto zostało zajęte

przez Rosjan. Ówczesny ambasador brytyjski w Warszawie określił

mord na cywilach jako ohydne, niepotrzebne barbarzyństwo.

Page 34: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Zakończenie powstania

• 4 listopada 1794 r. wojska pruskie zajęły Ostrołękę.

• 5 listopada skapitulowały wojska powstańcze broniące Warszawy.

• 8 listopada 1794 r. naczelnik Tomasz Wawrzecki opuścił Warszawę.

Wojska austriackie zajęły Radom.

• 9 listopada 1794 r. wojska rosyjskie uroczyście wkroczyły

do Warszawy.

• 16 listopada pod Radoszycami nastąpiło ostateczne rozwiązanie

oddziałów powstańczych przez naczelnika Tomasza Wawrzeckiego i

kapitulacja przed gen. Aleksandrem Suworowem.

Page 35: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Powstanie kościuszkowskie

Page 36: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Skutki powstania

Powstanie zakończyło się całkowitą klęską, po której nastąpił III rozbiór Polski. Już

22 lipca 1794 Katarzyna II oznajmiała Prusom i Austrii, że „nadszedł czas aby trzy

dwory podjęły kroki nie tylko dla ugaszenia ostatniej iskry pożaru, który wybuchł

w sąsiednim kraju, lecz także dla zapobieżenia, aby kiedykolwiek jeszcze z

popiołów powstał nowy płomień”.

W ciągu 8 miesięcy powstania strona polska zmobilizowała do walki około 150

000 ludzi, z tego blisko 100 000 do służby w oddziałach regularnych, 50 000 służyło

w milicji i pospolitym ruszeniu. W obozach i w powstańczych oddziałach liniowych

przebywało 70 000 ludzi. Na Syberię zesłano około 20 000 powstańców. Generałowie

rosyjscy w nagrodę za stłumienie powstania obdarzeni zostali dobrami w polskich

ekonomiach lub zostały im nadane ziemie skonfiskowane uczestnikom powstania.

Page 38: Insurekcja kościuszkowska (geneza)

Bibliografia

M. Kukiel, Zarys historii wojskowości w Polsce

B. Szyndler, Powstanie kościuszkowskie 1794

Mapy i ilustracje – Wikipedia

Prezentację wykonał:

Remigiusz Trembowski