Top Banner
Instytucje i system prawny Unii Europejskiej
90

Instytucje i system prawny unii europejskiej

Apr 22, 2015

Download

Documents

mailtosowa

 
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Instytucje i system prawny Unii Europejskiej

Page 2: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Struktura i charakter Unii Europejskiej

• Pojęcie organizacji międzynarodowej• Typologia organizacji międzynarodowych• Charakter prawny UE• Podmiotowość prawnomiędzynarodowa oraz w

świetle prawa krajowego• Unia Europejska jako supranacjonalna

organizacja międzynarodowa• Podstawy teorii integracji• Cele i wartości Unii Europejskiej• Przystąpienie do UE, wystąpienie i wykluczenie

z UE

Page 3: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Pojęcie organizacji międzynarodowej

• Brak legalnej definicji na gruncie prawa międzynarodowego

• Definicja przez wyliczenie cech charakterystycznych:

„ to celowy związek państw utworzony na podstawie zawartej między nimi umowy międzynarodowej (mającej charakter statutu organizacji) i wyposażony w system stałych organów”

* dodatkowo wymienia się element osobowości prawnej

Page 4: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Typologia organizacji międzynarodowych

•1. kryterium podmiotowe: rządowe (Governmental Organization)Pozarządowe (Non-Governmental

Organization)- różnica: skład członkowski, sposób

powstania, podmiotowość prawnomiędzynarodowa

• 2. kryterium przedmiotowe: wszechstronne (UE, ONZ) wyspecjalizowane (WHO, NATO)

Page 5: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•3. kryterium możliwości przystąpienia do organizacji: otwarte (każde państwo) półotwarte (określone warunki) zamknięte

• 4. kryterium terytorialne: powszechne regionalne (UE)

Page 6: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•5. kryterium kompetencji organizacji względem państw członkowskich: koordynacyjne (klasyczna międzynarodowa

współpraca państw, organizacja nie narzuca decyzji bez woli państw)

ponadnarodowe (supranacjonalne)

Page 7: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Charakter prawny UE

•UE – organizacja międzynarodowa•Osobowość prawna UE art. 47 TUE

Page 8: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Charakter prawny UE

•Jednocześnie art. 1 TUE likwiduje strukturę filarową Unii i przekształca ją w spójną organizację międzynarodową:

Page 9: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa Unii oraz w świetle prawa krajowego

•Przesłanki prawnomiędzynarodowe:1. prawo do zawierania umów

międzynarodowych2. prawo legacji3. prawo przystępowania do organizacji

międzynarodowych4. zdolność procesowa

Page 10: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•Podmiotowość prawna w systemach prawnych państw członkowskich: art. 335 TFUE

Page 11: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Unia Europejska jako supranacjonalna organizacja międzynarodowa

•Organizacja ponadnarodowa to taka, na rzecz której państwa członkowskie przeniosły wykonywanie części swoich praw suwerennych

Page 12: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Cechy organizacji ponadnarodowej

prawo do stanowienia aktów prawnych wiążących państwa

członkowskie, osoby fizyczne i osoby prawne

autonomia sądowa – wszelkie spory dotyczące stosowania i wykładni prawa

organizacji mogą być rozstrzygane wyłącznie przed specjalnym organem

sądowym organizacji

autonomia finansowa – organizacja oprócz składek członkowskich posiada

własne dochody

Page 13: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Wartości Unii Europejskiej

• art.2 TUE• wspominane często w traktatach

Page 14: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Cele UE

•Jasno sformułowane w prawie UE•W prawie pierwotnym

▫w postanowieniach ogólnych▫w postanowieniach szczególnych, w

odniesieniu do polityk unijnych•W prawie wtórnym

▫w rozporządzeniach▫w dyrektywach

Page 15: Instytucje i system prawny unii europejskiej
Page 16: Instytucje i system prawny unii europejskiej
Page 17: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Przystąpienie, wystąpienie, wykluczenie•Art 49 TUE

▫„Każde państwo europejskie, które szanuje wartości, o których mowa w artykule 2, i zobowiązuje się je wspierać, może złożyć wniosek o członkostwo w Unii”

• podstawą uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej jest traktat akcesyjny

Page 18: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•Art 50 TUE▫„Każde Państwo Członkowskie może, zgodnie

ze swoimi wymogami konstytucyjnymi, podjąć decyzję o wystąpieniu z Unii”

• przed Traktatem lizbońskim nie przewidywano możliwości wystąpienia ze Wspólnot, a następnie Unii Europejskiej (możliwość wystąpienia istniała jedynie na podstawie ogólnych zasad międzynarodowego prawa traktatów)

Page 19: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Wykluczenie z UE• traktaty nie zawierają przepisów na ten

temat, a więc zasadniczo jest to niemożliwe• w praktyce można odwołać się do

międzynarodowego prawa powszechnego:▫Art. 60 Konwencji wiedeńskiej

- w przypadku „ciężkiego naruszenia” traktatu wielostronnego przez jedno z państw członkowskich pozostałe państwa członkowskie mogą się porozumieć co do wygaśnięcia lub zawieszenia traktatu w odniesieniu do takiego państwa

Page 20: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Zawieszenie w prawach państwa członkowskiego•Art. 7 TUE przewiduje następujące sankcje,

po spełnieniu następujących przesłanek:1. Punktem odniesienia oceny zachowania się

państwa członkowskiego jest katalog wartości określony w art. 2 TUE

2. Na uzasadniony wniosek 1/3 państw członkowskich, PE lub Komisji, Rada stanowiąc większością 4/5 swych członków po uzyskaniu zgody PE, może stwierdzić istnienie wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez państwo członkowskie wartości UE

Page 21: Instytucje i system prawny unii europejskiej

3. Przed dokonaniem takiego stwierdzenia Rada wysłuchuje dane państwo członkowskie i stanowiąc zgodnie z tą samą procedurą, może skierować do niego zalecenia; Rada regularnie bada czy powody dokonania takiego stwierdzenia pozostają aktualne

4. Rada Europejska, stanowiąc jednomyślnie na wniosek 1/3 państw członkowskich lub Komisji i po uzyskaniu zgody PE może stwierdzić, po wezwaniu państwa członkowskiego do przedstawienia swoich uwag, poważne i stałe naruszenie przez to państwo wartości UE

Page 22: Instytucje i system prawny unii europejskiej

5. w przypadku dokonania takiego stwierdzenia Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, może zdecydować o zawieszeniu niektórych praw wynikających ze stosowania Traktatów dla tego państwa członkowskiego, łącznie z prawem do głosowania przedstawiciela rządu tego państwa w Radzie6. Rada powinna przy tym uwzględnić możliwe skutki takiego zawieszenia dla praw i obowiązków osób fizycznych i prawnych; obowiązki, które ciążą na tym państwie członkowskim pozostają wiążące dla tego państwa

Page 23: Instytucje i system prawny unii europejskiej

7. Rada może następnie, stanowiąc większością kwalifikowaną, zdecydować o zmianie lub uchyleniu podjętych środków, w przypadku zmiany sytuacji, która doprowadziła do ich ustanowienia

Page 24: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Czy Unię można rozwiązać?

• art.356 TFUE zawiera klauzulę, iż traktaty zostały zawarte „na czas nieograniczony”

• możliwość taką daje jedynie rozumienie powszechnego prawa międzynarodowego, zgodnie z którym:„ na mocy zgody wszystkich państw stron

traktatu zawsze można ustalić jego wygaśnięcie”

* Należy tu uwzględnić treść art. 48 TUE (zasady rewizji traktatów)

Page 25: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Zasady działania Unii Europejskiej•Zasady dotyczące struktury UE i relacji z

państwami członkowskimi•Zasady dotyczące prawa UE i jego relacji

z prawem państw członkowskich•Zasady dotyczące instytucji UE•Zasady dotyczące polityk UE•Ogólne zasady prawa

Page 26: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Zasady dotyczące struktury UE i relacji z państwami członkowskimi•Zasada powierzenia kompetencji•Zasada subsydiarności (pomocniczości)•Zasada proporcjonalności•Zasada lojalnej współpracy

Page 27: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Zasada powierzenia kompetencji

• Art. 5 TUE1. Granice kompetencji Unii wyznacza zasada

przyznania. Wykonywanie tych kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności.

2. Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów. Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich.

Page 28: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•Granice wykonywania kompetencji określają zasady pomocniczości i proporcjonalności

Page 29: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Zasada pomocniczości• Zgodnie z zasadą pomocniczości, w

dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii.

Page 30: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

•Parlamenty narodowe czuwają nad przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą przewidzianą w tym Protokole.

Page 31: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Kompetencje wyłączne

• art.2 TFUE:1. Jeżeli Traktaty przyznają Unii wyłączną

kompetencję w określonej dziedzinie, jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii.

Page 32: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Kompetencje wyłączne UE• unia celna;• ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do

funkcjonowania rynku wewnętrznego;• polityka pieniężna w odniesieniu do Państw

Członkowskich, których walutą jest euro;• zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach

wspólnej polityki rybołówstwa;• wspólna polityka handlowa• Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów

międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie prawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.

Page 33: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Kompetencje dzielone2. Jeżeli Traktaty przyznają Unii w określonej

dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami Członkowskimi, Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji. Państwa Członkowskie ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji.

Page 34: Instytucje i system prawny unii europejskiej

• rynek wewnętrzny;• polityka społeczna w odniesieniu do aspektów

określonych w niniejszym Traktacie;• spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna;• rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem

zachowania morskich zasobów biologicznych;

• środowisko naturalne;• ochrona konsumentów;• transport;• sieci transeuropejskie;• energia;• przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i

sprawiedliwości;• wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie

zdrowia publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie.

Page 35: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Kompetencja koordynacyjna, wspierająca i uzupełniająca

• W niektórych dziedzinach i na warunkach przewidzianych w Traktatach, Unia ma kompetencję w zakresie prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań Państw Członkowskich, nie zastępując jednak ich kompetencji w tych dziedzinach.

▫ Prawnie wiążące akty Unii przyjęte na podstawie postanowień Traktatów odnoszących się do tych dziedzin nie mogą prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich.

Page 36: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego;•przemysł;•kultura;•turystyka;•edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież

i sport;•ochrona ludności;•współpraca administracyjna

Page 37: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Zasada proporcjonalności

•Art.5 ust. 4 TUE

▫Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów

Page 38: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Zasada lojalnej współpracy

• art. 4 ust. 3 TUE:

• Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów.Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii.Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii

Page 39: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Zasady dotyczące prawa UE i jego relacji z prawem państw członkowskich

•Zasada prymatu prawa UE•Zasada skutku bezpośredniego

Page 40: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Zasada pierwszeństwa prawa UE•Zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawo

wspólnotowe ma wartość nadrzędną nad prawem krajowym państw członkowskich. Zasada pierwszeństwa dotyczy wszystkich aktów wspólnotowych, które mają moc wiążącą. Państwa członkowskie nie mogą więc stosować przepisu krajowego, który jest niezgodny z prawem wspólnotowym.

Page 41: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•TSUE ustanowił zasadę pierwszeństwa w sprawie Costa przeciwko Enel z 15 lipca 1964 r.

• Trybunał orzekł, że prawa wydane przez instytucje europejskie włączają się do systemu prawnego państw członkowskich, które zobowiązane są do ich przestrzegania. Prawo wspólnotowe jest więc nadrzędne w stosunku do prawa krajowego. W ten sposób jeśli norma krajowa jest sprzeczna z przepisem wspólnotowym, władze państw członkowskich muszą stosować przepis wspólnotowy. Prawo krajowe nie jest zniesione czy uchylone,

jedynie jego moc wiążąca jest zawieszona.

Page 42: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•Pierwszeństwo prawa wspólnotowego nad prawem krajowym jest absolutne. Dlatego zasada ta stosuje się do wszystkich wiążących aktów wspólnotowych

• Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że również konstytucje krajowe podlegają zasadzie pierwszeństwa. Sędziowie krajowi zobowiązani są do niestosowania przepisów konstytucji sprzecznych z prawem wspólnotowym

Page 43: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Zasada bezpośredniego skutku • Zasada bezpośredniego skutku prawa wspólnotowego

została ustanowiona przez Trybunał Sprawiedliwości w wyroku w sprawie Van Gend en Loos z 5 lutego 1963 r.

• prawo unijne tworzy nie tylko obowiązki dla państw członkowskich, ale także prawa dla obywateli. W efekcie osoby otrzymują prawa i mogą bezpośrednio powoływać się na normy europejskie przed sądami krajowymi i wspólnotowymi. Nie ma nawet konieczności, żeby państwo członkowskie wprowadzało daną normę europejską do swojego wewnętrznego porządku prawnego.

Page 44: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Bezpośredni skutek horyzontalny i wertykalny

▫Bezpośredni skutek wertykalny ma znaczenie dla stosunków między osobami a państwem. Oznacza to, że obywatele mogą powoływać się na normę europejską w stosunku do państwa.

▫Bezpośredni skutek horyzontalny ma znaczenie dla stosunków między osobami indywidualnymi. Co oznacza, że osoba prywatna może przywołać normę unijną w sporze z inną osobą.

Page 45: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Skutek bezpośredni a prawo pierwotne• Trybunał Sprawiedliwości w wyroku Van Gend en

Loos umieścił zasadę bezpośredniego skutku w prawie pierwotnym, znajdującym się na szczycie wspólnotowego porządku prawnego. Z tym że zaznaczył jako warunek, że obowiązki muszą być doprecyzowane, jasne, bezwarunkowe i nie odwołujące się do dodatkowych środków, krajowych czy wspólnotowych.

Page 46: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Bezpośredni skutek a prawo wtórne• Zakres bezpośredniego skutku zależy od rodzaju aktu:▫ rozporządzenie zawsze ma bezpośredni skutek. Artykuł

288 TFUE stanowi, że rozporządzenia są bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich.

▫ dyrektywa jest aktem adresowanym do państw członkowskich i musi zostać przez nie poddana transpozycji do prawa krajowego.  Trybunał uznał w orzecznictwie, że dyrektywa ma bezpośredni skutek, jeśli jej przepisy są bezwarunkowe oraz wystarczająco jasne i precyzyjne (wyrok z 4 grudnia 1974 r., Van Duyn). Niemniej jednak skutek bezpośredni może mieć tylko charakter wertykalny i może być stosowany tylko, jeśli państwa członkowskie nie transponowały dyrektywy w terminie (wyrok z 5 kwietnia 1979 r., Ratti)

Page 47: Instytucje i system prawny unii europejskiej

▫ decyzje mogą mieć bezpośredni skutek, jeśli adresowane są do państwa członkowskiego. Trybunał Sprawiedliwości uznaje tylko bezpośredni skutek wertykalny (wyrok z 10 listopada 1972 r., Hansa Fleisch)

▫ Umowy międzynarodowe -w wyroku w sprawie Demirel z 30 września 1987 r. Trybunał Sprawiedliwości uznał bezpośredni skutek niektórych umów zgodnie z kryteriami określonymi w wyroku Van Gend en Loos

▫ opinie i zalecenia nie są prawnie wiążące. Wobec tego nie mają bezpośredniego skutku.

Page 48: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Źródła prawa Unii Europejskiej

• Są trzy źródła prawa Unii Europejskiej: źródła pierwotne, źródła wtórne i źródła prawa pomocniczego.1. Źródła pierwotne lub prawo pierwotne obejmują

przede wszystkim traktaty ustanawiające Unię Europejską.

2. Źródła wtórne składają się z elementów prawa ustanowionego na podstawie traktatów. Dzielą się na prawo wtórne jednostronne i prawo umowne.

3. Źródła pomocnicze składają się z elementów prawa nieprzewidzianych w traktatach. Chodzi o orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, prawo międzynarodowe oraz ogólne zasady prawa.

Page 49: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Źródła prawa pierwotnego

• TUE i TFUE•Ponadto prawo pierwotne obejmuje także:

▫traktaty zmieniające UE,▫protokoły załączone do traktatów

założycielskich i traktatów zmieniających,▫traktaty akcesyjne państw członkowskich

UE.

Page 50: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Źródła prawa wtórnego

•Akty jednostronne można podzielić na dwie kategorie:1. wymienione w art. 288 Traktatu o

funkcjonowaniu Unii Europejskiej: rozporządzenie, dyrektywa, decyzja, opinie i zalecenia,

2. niewymienione w art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Są to akty nietypowe, takie jak komunikaty, zalecenia oraz białe i zielone księgi.

Page 51: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•Akty umowne obejmują:1. umowy międzynarodowe zawarte między

UE a krajami lub organizacjami trzecimi,2. umowy między państwami członkowskimi,3. umowy międzyinstytucjonalne tzn.

zawarte między instytucjami UE.

Page 52: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Akty jednostronne

•art. 289 TFUE ustanawia podział na akty ustawodawcze, tzn. podjęte w drodze procedury ustawodawczej oraz akty domyślnie nieustawodawcze. Akty nieustawodawcze mają z reguły na celu wdrożenie aktów ustawodawczych lub pewnych szczególnych przepisów traktatowych (np. regulaminy wewnętrzne instytucji)

Page 53: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Rozporządzenie• Ma zasięg ogólny

▫akty prawa powszechnie obowiązującego• Jest wiążące w całości i bezpośrednio stosowane we

wszystkich państwach członkowskich▫niezależnie od metody przyjętej dla wprowadzania

prawa międzynarodowego do prawa krajowego z momentem wejścia w życie stają się częścią porządków prawnych państw członkowskich

▫p. czł. są zobowiązane do uchylenia wcześniejszych krajowych przepisów prawnych niezgodnych rozporządzeniami i powstrzymania się od ustanawiania takich przepisów w przyszłości

• instrument unifikacji prawa

Page 54: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Dyrektywaart. 288 TFUE:

,,Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków".

Page 55: Instytucje i system prawny unii europejskiej

• adresatami dyrektyw są państwa członkowskie – dyrektywa wiąże wyłącznie państwa członkowskie

• instrument harmonizacji prawa państw członkowskich – realizacja wspólnych celów Unii, przy zachowaniu odrębności krajowych porządków prawnych i poszanowaniu wykształconych w nich konstrukcji prawnych

• obowiązek zupełnej i efektywnej implementacji (transpozycji) w terminie wyznaczonym przez dyrektywę

• zakres swobody wyboru form i metod – harmonizacja całkowita lub częściowa

Page 56: Instytucje i system prawny unii europejskiej

• Z zasady dyrektywa musi zostać podana transpozycji w terminie ustalonym przez instytucje (od 6 do 24 miesięcy).

• Po upływie tego terminu:▫ Komisja może wnioskować do Trybunału Sprawiedliwości o

nałożenie kary na państwa (nieprzestrzeganie tej decyzji może spowodować ponowne skazanie na zapłatę kar pieniężnych),

▫ Trybunał Sprawiedliwości dopuścił także pod pewnymi warunkami możliwość uzyskania odszkodowań przez osoby prywatne za złą lub spóźnioną transpozycję dyrektyw (orzeczenie Francovich i Bonifaci z 19 listopada 1991 r.),

▫ Trybunał Sprawiedliwości stwierdza, że dyrektywa jest bezpośrednio skuteczna (tzn. osoby indywidualne mogą się powoływać przed sądem na jej postanowienia)

- Dyrektywa ma bezpośrednią wertykalną skuteczność w momencie upłynięcia terminu transpozycji. Oznacza to, że osoby prywatne mogą powoływać się na nią w sądach w sporach przeciwko państwu. Natomiast dyrektywa nie ma bezpośredniego oddziaływania horyzontalnego (osoba indywidualna nie może powoływać się na jej treść w sporze z inną osobą)

Page 57: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•Doktryna rozróżnia w zależności od treści dyrektywy:▫harmonizację zupełną▫harmonizację częściową:

- częściową sensu stricto – dyrektywa tylko częściowo normuje daną dziedzinę

- opcjonalną- norma dyrektywy pozostawia państwu członkowskiemu wybór stosownego środka

- alternatywną – dyrektywa wskazuje wyraźnie opcje, które mogą być wybrane alternatywnie

- minimalną – norma określa jedynie standard minimalny

Page 58: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Decyzja

Art. 288 TFUE:

Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów.

Page 59: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•Decyzja jest instrumentem prawnym, którą instytucje mają do dyspozycji, aby wykonywać polityki europejskie.

•Jest aktem wiążącym w całości o zakresie ogólnym lub, jeżeli wskazuje konkretnego adresata, o charakterze indywidualnym.

Page 60: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Zalecenia i opinie

• Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej

Page 61: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Akty ustawodawcze, delegowane, wykonawcze•Akty ustawodawcze to rozporządzenia,

dyrektywy lub decyzje, a więc wiążące akty prawne, określające istotne elementy danej dziedziny przyjmowane w drodze procedury ustawodawczej (zwykłej lub specjalnej). Akty ustawodawcze przyjmowane są z inicjatywy Komisji.

Page 62: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Art. 17 ust. 2 TUEO ile Traktaty nie stanowią inaczej, akty ustawodawcze Unii mogą zostać przyjęte wyłącznie na wniosek Komisji. Pozostałe akty są przyjmowane na wniosek Komisji, jeżeli Traktaty tak stanowią.  Oraz w art. 289 TFUE:1. Zwykła procedura ustawodawcza polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji wspólnie przez Parlament Europejski i Radę na wniosek Komisji. Procedurę tę określa artykuł 294. 2. W szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach przyjęcie rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji przez Parlament Europejski z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem Parlamentu Europejskiego stanowi specjalną procedurę ustawodawczą. 3. Akty prawne przyjmowane w drodze procedury ustawodawczej stanowią akty ustawodawcze. 4. W szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach akty ustawodawcze mogą być przyjmowane z inicjatywy grupy Państw Członkowskich lub Parlamentu Europejskiego, na zalecenie Europejskiego Banku Centralnego lub na wniosek Trybunału Sprawiedliwości lub Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

Page 63: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Akty ustawodawcze wymagają (art. 296 akapit 2 TFUE oraz art. 297 ust. 1 TFUE):• uzasadnienia i odnoszą się do propozycji,

inicjatyw, zaleceń, wniosków lub opinii przewidzianych w Traktatach;

• ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej

• wchodzą w życie z dniem w nich określonym lub, w jego braku, dwudziestego dnia po ich publikacji;

• podlegają kontroli parlamentów narodowych co do zgodności z zasadą pomocniczości

Page 64: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Akty nieustawodawcze

•Akty nieustawodawcze to rozporządzenia, dyrektywy i decyzje, o których mowa w art. 288 TFUE, które nie są przyjmowane w drodze zwykłej lub specjalnej procedury ustawodawczej oraz decyzje Rady przyjęte na podstawie art. 24 i 26 TUE (wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa). Mogą mieć charakter aktów delegowanych lub wykonawczych

Page 65: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•Akty delegowane to akty Komisji wydawane na podstawie kompetencji delegowanych je przez Radę lub PE, pochodne w stosunku do aktu delegującego kompetencje. Aktem powierzającym Komisji kompetencje może być jedynie akt ustawodawczy

Page 66: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Artykuł 290 TFUE1. Akt ustawodawczy może przekazywać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego. Akty ustawodawcze wyraźnie określają cele, treść, zakres oraz czas obowiązywania przekazanych uprawnień. Przekazanie uprawnień nie może dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny, ponieważ są one zastrzeżone dla aktu ustawodawczego.

Page 67: Instytucje i system prawny unii europejskiej

2. Warunki, którym podlega przekazanie uprawnień, są wyraźnie określone w aktach ustawodawczych i mogą być następujące: a) Parlament Europejski lub Rada może zadecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień; b) akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy Parlament Europejski lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt ustawodawczy. Do celów litery a) i b) Parlament Europejski stanowi większością głosów wchodzących w jego skład członków, a Rada większością kwalifikowaną. 3. W nagłówku aktów delegowanych dodaje się przymiotnik „delegowane” albo „delegowana”.

Page 68: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•Akt delegowany to akt:▫Komisji wydany na podstawie kompetencji

delegowanych przez Radę lub Parlament Europejski

▫nieustawodawczy o zasięgu ogólnym▫uzupełniający lub zmieniający niektóre,

inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego

Page 69: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•Akt delegujący kompetencje:▫jest aktem ustawodawczym▫wyraźnie określa warunki przekazania

uprawnień, które mogą być następujące:▫a) PE lub Rada może zadecydować o

odwołaniu przekazanych uprawnień▫b) akt delegowany może wejść w życie tylko

wtedy, gdy PE lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt ustawodawczy.

Page 70: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•Akty wykonawcze mogą być aktami państw członkowskich oraz aktami Komisji lub Rady. Art. 291 ust. 1 TFUE zawiera wyraźne zobowiązanie państw członkowskich. Akty Komisji lub Rady to akty wykonawcze Unii.

Page 71: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•Akt wykonawczy Unii:▫wydawany jest, gdy konieczne są jednolite

warunki wykonywania prawnie wiążących aktów Unii

▫jest aktem Komisji lub Rady▫wymaga upoważnienia w akcie, który

wykonuje

Page 72: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Artykuł 291 1. Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii. 2. Jeżeli konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów Unii, akty te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji lub, w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w przypadkach określonych w artykułach 24 i 26 Traktatu o Unii Europejskiej, Radzie. 3. Do celów ustępu 2 Parlament Europejski i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, ustanawiają z wyprzedzeniem przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez Państwa Członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję. 4. W nagłówku aktów wykonawczych dodaje się przymiotnik „wykonawcze” albo „wykonawcza”.

Page 73: Instytucje i system prawny unii europejskiej

• Akty nieustawodawcze przyjęte w formie rozporządzeń, dyrektyw i decyzji wymagają (art. 296 ust. 2 TFUE oraz art. 297 ust. 2 TFUE):1. uzasadnienia i odnoszą się do propozycji, inicjatyw,

zaleceń, wniosków lub opinii przewidzianych w Traktatach

2. ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej i wchodzą w życie tak jak akty ustawodawcze, dotyczy to:

- - rozporządzeń,- - dyrektyw, które są skierowane do wszystkich państw

członkowskich- - decyzji, które nie wykazują adresata

3. notyfikacji adresatowi (stają się skuteczne wraz z tą notyfikacją), dotyczy to:

- - dyrektyw, które wskazują adresata- - decyzji, które wskazują adresata

Page 74: Instytucje i system prawny unii europejskiej

•Akty nieustawodawcze to wiążące akty prawne, które nie podlegają kontroli pomocniczości dokonywanej przez parlamenty narodowe, proces ich uchwalania w Radzie nie musi być jawny

Page 75: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Hierarchiczność aktów prawa UE• Nadrzędność prawa pierwotnego nad wtórnym: art.

253 TFUE: akt instytucji może być unieważniony, z powodu „naruszenia niniejszego Traktatu lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z jego stosowaniem”

• Prawo wtórne:▫szczególne miejsce prawa międzynarodowego

(wiążą instytucje UE więc akty instytucji muszą być z nim zgodne);

▫Środki ustawodawcze pierwszeństwo przed wykonawczymi i aktami delegowanymi/ akt główny i akt wykonawczy;

▫Równorzędne źródła - usuwanie konfliktów lex posterior, lex specialis

Page 76: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Procedury stanowienia prawa Unii Europejskiej•Traktaty stanowiące Unię Europejską:

▫Traktaty założycielskie Wspólnot (zasady prawa międzynarodowego)

▫Traktaty rewizyjne (art. 48 TUE)▫Modyfikacja Traktatów (procedura kładki)▫Traktaty akcesyjne (art. 49 TUE)

Page 77: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Procedura zawierania traktatów akcesyjnych:1. wniosek o członkostwo w UE państwo kieruje

do Rady;2. o wniosku informowany jest PE i parlamenty

narodowe państw członkowskich3. Rada decyduje na najważniejszych etapach

procedury jednomyślnie po zasięgnięciu opinii KE i uzyskaniu zgody PE, udzielonej większością głosów jego członków

4. brane są pod uwagę „kryteria kwalifikacji” uzgodnione przez Radę Europejską

5. Rada decyduje o wszczęciu procedury6. Rada zwraca się uprzednio o opinię wstępną KE

Page 78: Instytucje i system prawny unii europejskiej

7. Rada decyduje o wszczęciu negocjacji akcesyjnych8. po zakończeniu negocjacji ich wyniki ujmowane są

przez komitet draftingowy (redakcyjny) w formę traktatu akcesyjnego

9. tekst traktatu przedkładany jest do PE, który musi wyrazić na traktat zgodę

10.KE zajmuje stanowisko, którym Rada nie jest formalnie związana

11.Rada decyduje jednomyślnie o przyjęciu projektu traktatu

12.podpisanie traktatu akcesyjnego przez przedstawicieli państw członkowskich i państw kandydujących

13.ratyfikacja przez wszystkie umawiające się państwa, zgodnie z krajowymi wymaganiami konstytucyjnymi

Page 79: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Stanowienie aktów ustawodawczych.

•Akty ustawodawcze stanowione są w drodze zwykłej procedury ustawodawczej i specjalnej procedury prawodawczej (art. 289 TFUE).

Page 80: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Zwykła procedura ustawodawcza (art. 294 TFUE):

1. inicjatywa legislacyjna: wyłącznie KE (ust. 2) – przedstawia projekt PE i Radzie UE

2. pierwsze czytanie:▫PE uchwala stanowisko i przekazuje je Radzie

(ust. 3);▫Rada UE:

- zatwierdza stanowisko PE: projekt zostaje przyjęty w brzmieniu, które odpowiada stanowisku PE (ust. 4);

- nie zatwierdza stanowiska PE: Rada przyjmuje własne stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je PE (ust. 5);

• -Rada informuje PE o powodach przyjęcia ww. stanowiska (ust. 6)

• - KE informuje PE o swoim stanowisku (ust. 6)

Page 81: Instytucje i system prawny unii europejskiej

3. drugie czytanie:▫jeżeli PE w ciągu 3 miesięcy (ust. 7)

(PE działa większością głosów wchodzących w jego skład członków):- zatwierdzi stanowisko Rady lub nie

wypowie się: dany akt uważa się za przyjęty w brzmieniu, które odpowiada stanowisku Rady

- odrzuci stanowisko Rady: proponowany akt uważa się za nieprzyjęty

- zaproponuje poprawki do stanowiska Rady: zmieniony w ten sposób tekst jest przekazywany Radzie i Komisji, która wydaje opinie w przedmiocie tych poprawek

Page 82: Instytucje i system prawny unii europejskiej

▫w trzecim przypadku: Rada w ciągu 3 miesięcy od otrzymania poprawek PE (ust. 8);- przyjmie wszystkie te poprawki: dany akt uważa

się za przyjęty- nie przyjmie wszystkich poprawek:

przewodniczący Rady w porozumieniu z przewodniczącym PE zwołuje komitet pojednawczy (w terminie 6 tygodni)Rada stanowi QMV (ust. 8)Rada stanowi jednomyślnie w sprawie poprawek,

które stały się przedmiotem negatywnej opinii Komisji

Page 83: Instytucje i system prawny unii europejskiej

4. procedura pojednawcza (ust. 10-12):▫komitet pojednawczy: członkowie Rady i PE w

równej liczbie▫zadanie: doprowadzić do porozumienia w sprawie

wspólnego projektu działając QMV▫termin: 6 tygodni od zwołania▫podstawa: stanowiska PE i Rady w drugim czytaniu▫KE: uczestniczy w pracach i działa na rzecz zbliżenia

stanowisk PE i Rady▫ jeżeli w terminie 6 tygodni od jego zwołania komitet

pojednawczy nie zatwierdzi wspólnego projektu: proponowany akt uważa się za nieprzyjęty (ust. 12)

Page 84: Instytucje i system prawny unii europejskiej

5. trzecie czytanie (ust. 13): komitet pojednawczy zatwierdza wspólny projekt:

▫PE i Rada mają 6 tygodni od zatwierdzenia na przyjęcie danego aktu zgodnie z tym projektem:- PE stanowi większością oddanych głosów- Rada stanowi QMV

▫w przeciwnym razie proponowany akt uważa się za nieprzyjęty

6. terminy 3 miesięcy i 6 tygodni:▫mogą być przedłużane najwyżej, odpowiednio,

o miesiące i o 2 tygodniez inicjatywy PE lub Rady (ust. 14)

Page 85: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Specjalna procedura ustawodawcza (art. 289 ust. 2 TFUE):

1. inicjatywa legislacyjna: państwa członkowskie, PE, EBC, TSUE, EBI (art. 289 ust. 4 TFUE)

2. środki prawne: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje

3. instytucje uchwalające:▫PE z udziałem Rady▫Rada z udziałem PE (zastępuje uprzednią

procedurę zgody i konsultacji ze strony PE, likwidacji uległa poprzednia procedura współpracy)

Page 86: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Podpisywanie, publikacja i wejście w życie aktów prawa pochodnego UE

Artykuł 297 TFUE1. Akty ustawodawcze przyjęte zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą są podpisywane przez przewodniczącego Parlamentu Europejskiego i przewodniczącego Rady. Akty ustawodawcze przyjęte zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą są podpisywane przez przewodniczącego instytucji, która je przyjęła. Akty ustawodawcze są publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Wchodzą one w życie z dniem w nich określonym lub, w jego braku, dwudziestego dnia po ich publikacji. 2. Akty o charakterze nieustawodawczym przyjęte w formie rozporządzeń, dyrektyw oraz decyzji, w przypadku gdy te ostatnie nie wskazują adresata, są podpisywane przez przewodniczącego instytucji, która je przyjęła. Rozporządzenia, dyrektywy, które są skierowane do wszystkich Państw Członkowskich, jak również decyzje, które nie wskazują adresata, są publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Wchodzą one w życie z dniem w nich określonym lub, w jego braku, dwudziestego dnia po ich publikacji. Inne dyrektywy, jak również decyzje, które wskazują adresata, są notyfikowane adresatom i stają się skuteczne wraz z tą notyfikacją.

Page 87: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Formuła podejmowania w Radzie decyzji większością kwalifikowaną.Wg Traktatu z Nicei:• Podjęcie decyzji w Radzie UE w tym trybie wymaga:1. zebrania odpowiedniej liczby tzw. głosów ważonych:

▫ przy 27 państwach członkowskich – 255 na łączną sumę 345 głosów

▫ dla stworzenia tzw. mniejszości blokującej należy zebrać co najmniej 91 głosów ważonych;

2. zebrania większości państw:▫ gdy projekt aktu pochodzi od Komisji więcej niż połowy państw▫ w innych przypadkach – co najmniej 2/3 państw

3. państwa opowiadające się za podjęciemi decyzji muszą dysponować co najmniej 62% poulacji UE:

a. test fakultatywny, przprowadzany na życzenie jednego z państw członkowskich

Page 88: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Wg Traktatu z Lizbony:1. do 1 listopada 2014r. Będzie obowiązywała obecna formuła2. od 1 listopada 2014 zaczyna obowiązywać formuła

oparta na tzw. podwójnej większości; aby podjąć decyzję w Radzie należy:

▫ zebrać większość 55% plus jedno państw członkowskich▫ państwa opowiadające się za podjęciem decyzji muszą

dysponować co najmniej 65% populacji UE3. formuła ta została sprecyzowana w dwóch istotnych

obszarach:▫ sprecyzowano tzw. mniejszość blokującą: grupa państw

blokująca podjęcie decyzji musi nie tylko dysponować co najmniej 35% populacji UE, lecz również liczyć co najmniej 4 państwa

• w niektórych szczególnie istotnych dziedzinach (WPZiB, PWBiS, polityki gospodarczej i pieniężnej, zawieszenia w prawach państwa członkowskiego i wystąpienia z UE oraz różnych nominacji) dla podjęcia decyzji konieczne będzie zgromadzenie co najmniej 72% liczby państw członkowskich.

Page 89: Instytucje i system prawny unii europejskiej

Traktat z Lizbony wprowadza okres przejściowy od 1 listopada 2014r. do 31 marca 2017r. :• każde państwo będzie mogło zażądać powrotu

do systemu nicejskiego i przeprowadzenia głosowania wg starej formuły

• będzie można odwołać się do tzw. formuły z Janiny: polega ona na tym, że jeżeli państwa nie zgadzające się na podjęcie decyzji zgromadzą 3/4 jednego z testów mniejszości blokującej, tj. 34% liczby państw członkowskich lub 26% potencjału demograficznego Unii, Rada ponownie zajmuje się sprawą „satysfakcjonującego rozwiązania w rozsądnym czasie”

Page 90: Instytucje i system prawny unii europejskiej