Infobrokering w cyfrowym obiegu informacji naukowej

Infobrokering w cyfrowym obiegu informacji naukowej

dr Bożena Jaskowska

IV seminarium w cyklu INFRASTRUKTURA INFORMATYCZNA NAUKI, ORGANIZACJA PRACY NAUKOWEJ W ŚRODOWISKU CYFROWYM – UWARUNKOWANIA TECHNICZNE I PRAWNE

Warszawa, 25 maja 2011 r.

Agenda

• Infobroker i infobrokering• Zasady przeszukiwania informacyjnych

zasobów elektronicznych• Możliwości wyszukiwawcze baz danych• Strategie i narzędzia wyszukiwawcze• Ocena jakości informacji z sieci• Trendy w rozwoju komunikacji naukowej• Wybrane źródła informacji naukowej w sieci

Internet zmienił wszystko…

fot. Violinha Flickr

• Stale wzrastająca ilość informacji– W 2000 r. oszacowano, że każdego roku świat produkuje

informacje o objętości ponad 1,5 mld gigabajtów, z czego na każdego człowieka przypada ok. 250 megabajtów

– Internet Web 2.0 diametralnie wpłynął na wzrost ilości user generated content

• w ciągu ostatnich dwóch miesięcy na YouTube umieszczono więcej materiału wideo niż 3 czołowe stacje amerykańskie wyprodukowały od 1948 r.; na Twitterze każdego dnia ukazuje się ponad 50 mln wpisów, Wikipedia ma ponad 14 mln haseł napisanych przez 75 tysięcy autorów w 260 językach

• Trudność w weryfikowaniu i ocenie informacji• Fakt, że internet nie jest jedynym źródłem

informacji• Brak kompetencji, nieznajomość specjalistycznych

źródeł oraz strategii wyszukiwawczych• Bariery czasu, miejsca, języka

INFOBROKER

Infobroker

• Broker informacji (infobroker) to profesja związana ze zleconym wyszukiwaniem i udostępnianiem informacji

• Kolebką zawodu są Stany Zjednoczone, gdzie w latach 60-tych XX w. infobroker zaczął „wyrastać” z bibliotekarstwa i bibliotecznych służb informacyjnych oraz rozwijał się wraz z popularyzacją przesyłu i transmisji danych

Infobroker

• Pośrednik pomiędzy zasobami informacyjnymi a ludźmi i instytucjami, którzy informację potrzebują

• Sprzedaje usługę informacyjną (nie informację)• Oferuje swe usługi odpłatnie (własna działalność

gospodarcza lub zatrudnienie w biurze infobrokerskim)

• Ma odpowiednie umiejętności i kwalifikacje, • Postępuje zgodnie z etyką zawodową (tj.

wykorzystuje tylko legalne źródła i sposoby zdobycia informacji)

Infobroker mediator w świecie informacji

• kompetentne identyfikowanie i ustalanie rzeczywistych potrzeb informacyjnych klientów (odbiorców, użytkowników),

• pozyskiwanie informacji ze źródeł różnego typu (m. in. za pośrednictwem źródeł dostępnych w Internecie, a także z bibliotek, archiwów, wywiadowni gospodarczych etc.),

• filtracja informacji polegająca na selekcji, wyborze i wartościowaniu wyszukanych zasobów,

• przetwarzanie informacji: analiza, synteza, tworzenie źródeł pochodnych zgodnie z zapotrzebowaniem klienta,

• akredytacja informacji: gwarancja jakości,• udostępnianie informacji: odpowiedź na

pytanie/zamówienie klienta

Przykłady zleceń • Przedsiębiorca zwrócił się do nas o dostarczenie mu kontaktów do

zagranicznych hurtowni sprzedających półfabrykaty do produkcji biżuterii.

• Firma budowlana zamówiła u nas analizę cen w składach budowlanych na terenie Krakowa.

• Wykonaliśmy analizę rynku prywatnego sektora usług medycznych w Polsce dla inwestora zagranicznego.

• Dla agencji interaktywnej przygotowaliśmy bazę obiektów sportowych na terenie województwa śląskiego i małopolskiego.

• Producent obuwia zwrócił się do nas o dostarczenie mu informacji i publikacji mogących posłużyć do stworzenia unikalnej bazy wiedzy na jego stronie www.

• Dla doktoranta medycyny dokonaliśmy analizy dostępności tematów związanych z chirurgią naczyniową

• Zimowa oferta!!! Bibliografia do pracy doktorskiej wraz z materiałami tylko to końca stycznia w promocyjnej cenie 250 zł

Odbiorcy usług infobrokerskich

• Osoby poszukujące informacji w związku z wykonywaną pracą (przedstawiciele firm, przedsiębiorcy, właściciele, przedstawiciele instytucji niekomercyjnych, pracownicy administracji publicznej, dziennikarze, politycy i działacze, a także naukowcy, badacze, studenci)

• Osoby poszukujące informacji w kontekście pozazawodowym

Profesjonalne wyszukiwanie informacji

• Infobroker• Bibliotekarz• Ja?

I Ty możesz zostać infobrokerem!

Źródła informacji infobrokera• zasoby elektroniczne (np. darmowe zasoby internetu,

profesjonalne i płatne bazy danych, specjalistyczne serwisy internetowe, bazy danych teleadresowe)

• źródła tradycyjne (książki, publikacje prasowe, dane finansowe i księgowe – wywiadownie gospodarcze, dane rejestrowe: KRS, dane z instytucji i urzędów: GUS, PAAIZ - Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych)

• wiedza ekspercka pozyskiwana np. za pośrednictwem wywiadu telefonicznego

• Jest to nie tylko informacja naukowa, ale również – a może przede wszystkim – informacja biznesowa, gospodarcza i inna (np. medyczna, patentowa, europejska)

Zasady przeszukiwania informacyjnych zasobów elektronicznych (1)

• Dostosuj strategię i taktykę wyszukiwawczą do problemu, potrzeb informacyjnych oraz specyfiki źródeł

• Nie ufaj a priori wszystkim źródłom oraz nie polegaj wyłącznie na jednym źródle– Prawo Bradforda – znacząca część publikacji na dany temat

znajduje się w piśmiennictwie nie należącym do danej dziedziny

– Informacje wyszukane w jednym źródle staraj się potwierdzić danymi uzyskanymi z innych źródeł

• Pamiętaj, że jeśli masz do czynienia ze źródłami starszymi i nowszymi, należy zawsze zacząć od tych ostatnich

Zasady przeszukiwania informacyjnych zasobów elektronicznych (2)

• Pamiętaj, że Google nie wie wszystkiego i nie jest jedynym narzędziem wyszukiwawczym w Internecie

• Poznaj i stosuj specjalistyczne tzw. „punkty startowe” do poszukiwania informacji w Internecie:– Uniwersalne serwisy tematyczne (katalogi, portale, wyszukiwarki)– Przewodniki dziedzinowe, serwisy tematyczne o kontrolowanej

jakości (subject gateways)– Punkty dostępu do:

• zasobów Open Access• zasobów Web 2.0• do informacji bibliograficznej, faktograficznej• różnych formatów dokumentów

• Używaj różnych narzędzi i funkcjonalności źródeł informacji (operatory Boole’a, maski, filtry)

Możliwości wyszukiwawcze baz danych

• Nie ma jednego obowiązującego standardu wyszukiwania informacji, który byłby zastosowany we wszystkich interfejsach i algorytmach baz danych.

• Najczęściej występują jednak: – operatory Boole’a, – znaki maskowania i filtry

Operatory Boole’a – koniunkcja AND

• wyszukiwane zostają rekordy, które zawierają obydwa terminy połączone operatorem

• zakładając, że poszukuje się ubrań w różnych kolorach wprowadzenie do systemu instrukcji: „blue and green” sprawi, że wyszukany zbiór zawierać będzie ubrania w obydwu kolorach: niebieskim i zielonym

Operatory Boole’a – alternatywa OR

• stosowany jest aby wyszukać rekordy zawierające jak najbardziej wszechstronne informacje poprzez użycie synonimów i adekwatnych terminów

• wyszukany zbiór rekordów zawiera zarówno zbiór ubrań niebieskich jak i również ubrań zielonych

Operatory Boole’a - negacja NOT

• służy do wykluczenia danego terminu ze zbioru wyszukiwanych rekordów

• w tym przypadku zbiór zawiera wszystkie ubrania niebieskie, za wyjątkiem niebieskich kapeluszy

Maski, ograniczniki, filtry

• * - na końcu wyrazu – Np. baza AGRO hasło: agroturystyka

• ? $ - w zamian znaków diakrytycznych w środku wyrazu

• Specjalne filtry– zawężanie wyników odnośnie daty wydania, typu

publikacji, zakresu tematycznego publikacji ograniczające wyszukiwania do dokumentów

Kilka zasad dotyczących Google

• Wpisując w okno wyszukiwarki dwa słowa AAA BBB – mechanizm Google domyślnie połączy je operatorem AND (koniunkcja) i wyszuka dokumenty, w których jednocześnie pojawia się słowo AAA oraz BBB

• Wpisując w okno wyszukiwarki AAA –BBB – mechanizm Google zastosuje negację tj. wyszuka wszystkie dokumenty, w których występuje słowo AAA, ale nie występuje słowo BBB

• Wpisując w okno wyszukiwarki „AAA BBB” – mechanizm wyszuka tylko te dokumenty, w których występuje całe wyrażenie/fraza AAA BBB

• Chcąc wyszukać w Google pliki w konkretnym formacie (np. PDF), należy przy wyszukiwanym terminie lub frazie wpisać filetype:PDF

Google - przykład

• Chcemy wyszukać wiarygodne dokumenty dotyczące prawa prasowego w Unii Europejskiej

• zapytanie do Google • Unia Europejska "prawo prasowe" -forum

filetype:pdf

Strategie i narzędzia wyszukiwawcze

• Strategia wyszukiwania to przemyślany plan działań prowadzący do takiego sposobu zapisania problemu badawczego (instrukcja wyszukiwawcza), który pozwoli zidentyfikować maksymalną liczbę relewantnych dokumentów przy minimalnej liczbie operacji przeszukiwania systemu informacyjnego

Podstawowe strategie wyszukiwania

• Wyszukiwanie proste• Strategie wykorzystujące klasy:

– strategia formowania klas, – strategia kolejnych klas, – strategia podwójnych klas,

• Strategia pomnażania odwołań • Strategia indeksów cytowań

Wyszukiwanie proste

• instrukcja zawiera jeden lub kilka terminów połączonych operatorami Boole’a

• znajduje zastosowanie w sytuacjach, gdy zapytanie dotyczy ściśle zdefiniowanego problemu, który ma unikalną reprezentację językową (np. nazwa własna).

• najczęściej ten rodzaj wyszukiwania ma na celu znalezienie konkretnego rekordu, np. wyszukanie opisu książki na podstawie nazwiska autora i słów z tytułu

Wyszukiwanie proste - przykład

• Celem poszukiwań jest znalezienie liczby cytowań prac autorstwa Kazimierza Ożoga

• Poszukiwania prowadzone są w bazie ARTON – Polska literatura humanistyczna

• Po wpisaniu nazwiska i imienia w pola wyszukiwawcze oraz zaznaczenie opcji „Cytowane” otrzymuje się wynik: 10 prac autorstwa K. Ożoga cytowano w sumie 86 razy

• Celem wyszukiwań jest znalezienie artykułów na temat diagnozowania nowotworu klatki piersiowej

• Baza Science Direct - instrukcja: breast cancer AND diagnose

Strategia formowania klas• Popularna strategia używana do przeszukiwania

niekontrolowanego środowiska internetu oraz przy wyszukiwaniu pełnotekstowym

• Etapy:– Identyfikacja głównych terminów i ustalanie relacji pomiędzy nimi – Dobranie dla każdego głównego terminu innych wyrażeń (synonimy,

terminy węższe, szersze, wyrażone w języku naturalnym lub w innych językach informacyjno-wyszukiwawczych)

– Terminy i wyrażenia reprezentujące dany aspekt zapytania połączone operatorem OR tworzą klasy.

– Liczba rekordów, które będą relewantne do tego zapytania będzie stosunkowo duża, ale ostateczna instrukcja wyszukiwawcza zawierająca wszystkie uformowane klasy połączone odpowiednimi operatorami powinna skutkować mniej licznym zbiorem relewantnych rekordów.

Strategia formowania klas - przykład

• Poszukujemy materiałów naukowych na temat wpływu żucia gumy na higienę jamy ustnej

• Korzystamy z Google Scholar • Formułujemy klasy dla terminów głównych i

łączymy je operatorami Boole’a• ("mastication" OR "chewing") AND ("tooth"

OR "cavity") AND ("therapy" OR "treatment" OR "therapeutics")

Strategia kolejnych klas

• Od strategii formowania klas różni się sposobem wprowadzania wybranych grup terminów do klas

• Etapy:– Stworzenie jednej fasety – Wprowadzenie klasy do systemu i w zależności od

uzyskanych rezultatów podjęcie decyzji jaką kolejną klasę wprowadzić do systemu i za pomocą jakiego operatora

Strategia kolejnych klas - przykład

• Celem poszukiwań jest znalezienie artykułów na temat wpływu stresu na zawał i choroby serca u kobiet.

• Instrukcja wprowadzona do bazy Science Direct mogłaby wyglądać następująco: – „heart attack” AND (stress OR nervousness) AND

(women OR girls). – Następnie korzystając z filtra „Topic” można

zawęzić wyniki do „heart desease”.

Strategia podwójnych klas

• Strategia sprawdza się w sytuacji gdy poszukiwane zagadnienie jest bardzo specyficzne, a użytkownik jest przekonany, że zbiór wyników dla instrukcji odzwierciedlającej wszystkie aspekty wyszukiwania będzie zbyt mały.

• Dla wyszukiwania, które można przedstawić za pomocą trzech klas, najpierw przeprowadza się wyszukiwanie dla klasy 1 i 2 połączonych operatorem AND, a następnie na stosowaniu iloczynu klasy drugiej i trzeciej (operator OR), a potem trzeciej i pierwszej.

• Otrzymuje się trzy zbiory wyników cząstkowych, których suma stanowi końcowy zbiór wyników wyszukiwania

Strategia pomnażania odwołań

• Jeśli użytkownik zna jeden lub kilka dokumentów relewantnych do zapytania może zapoznać się z terminami użytymi do ich indeksowania i dalsze poszukiwania prowadzić już wg tych kryteriów.

• Jeśli kompletność wyszukania nie jest zadowalająca to wówczas należy wybrać kolejne rekordy odpowiadające potrzebie i na podstawie ich opisów uzupełnić instrukcję wyszukiwawczą.

• Proces może być powtarzany wielokrotnie

Strategia pomnażania odwołań - przykład

• Użytkownik zainteresowany reklamą w serwisach społecznościowych skorzystał z dwóch pozycji: Marketing w Internecie: jak najlepiej wykorzystać sieć w sprzedaży produktów i usług? aut. Pauline Bickerton oraz Serwisy społecznościowe: budowa, administracja, moderacja aut. Paweł Frankowski, Arvind Juneja.

• Po wyszukaniu tych książek w bazie Biblioteki Narodowej pt. Przewodnik Bibliograficzny okazuje się, że zostały one skatalogowane pod hasłem: strony WWW oraz marketing elektroniczny.

• Dalsze poszukiwania prowadzić już można z wykorzystaniem iloczynu tych haseł przedmiotowych. Po wprowadzeniu do systemu takiej instrukcji wyszukiwawczej otrzymano wynik składający się z 73 rekordów

Strategia indeksów cytowań

• Wykorzystuje ona możliwość śledzenia cytowań (autora, publikacji oraz współbytowania autorów) dostępnych w niektórych bazach na podstawie założenia, że istnieje semantyczny związek pomiędzy pracą cytowaną a cytującą.

Strategia indeksów cytowań

• Wiedząc, że problematyką kultury organizacyjnej polskich przedsiębiorstw zajmuje się m.in. Czesław Sikorski, korzystając z ogólnodostępnej bazy ekonomicznej BazEkon oraz indeksu Literatura wpisujemy Sikorski Cz. i otrzymujemy wynik 160 rekordów artykułów z polskich czasopism naukowych.

Kryteria wyboru strategii

• specyfika zapytania informacyjnego• dostęp do baz danych• wykorzystywane w bazie narzędzia

wyszukiwawcze• cel wyszukiwań• indywidualne czynniki decydujące o

zachowaniu informacyjnym

Ocena jakości informacji w sieci • Jakość informacji: cecha informacji wyrażająca

stopień spełnienia wymagań stawianych przez użytkownika w zakresie: – aktualności (terminowości tj. faktu otrzymania przez

użytkownika informacji w pożądanym/wymaganym czasie oraz zgodnej ze stanem rzeczywistym)

– pełności (tj. kompletności danych oraz zawartości rzeczywistych informacji o stanie rzeczy w tej informacji)

– niezawodności (tj. prawidłowości wyrażającej stopień wpływu zniekształceń i zakłóceń na informacje dostarczane przez system informacyjny)

Kryteria oceny jakości informacji on-line (1)

• Przejrzystość i uczciwość– Informacja o właścicielu strony (nazwisko, nazwa, adres,

kontakt e-mail)– Wiadomo, jaki jest cel istnienia witryny i jakie zadania ma

spełniać– Wiadomo, do kogo witryna jest adresowana– Informacja o źródłach finansowania, reklamach itp

• Referencje– Podane są źródła, z których pochodzą informacje

znajdujące się na stronie oraz data ich publikacji– Podane są uprawnienia osób lub instytucji do

umieszczania danej informacji

Kryteria oceny jakości informacji on-line (2)

• Ochrona danych osobowych i innych– Zachowane są zasady ochrony danych osobowych i

podana jest informacja o spełnieniu tych norm• Odpowiedzialność

– Możliwość skontaktowania się z osobą odpowiedzialną za prowadzenie witryny

– Linki ze strony prowadzą do miejsc o sprawdzonej jakości– Jasno są sformułowane zasady doboru informacji

publikowanych na stronie– Informacja o licencjach dotyczących praw autorskich do

treści zamieszczonych na stronie

Kryteria oceny jakości informacji on-line (3)

• Aktualność informacji– Podana jest informacja o dacie aktualizacji (na

stronie lub przy konkretnej informacji)– Informacje są aktualizowane

• Dostępność– Podana jest informacja o tym jakie są warunki

korzystania ze strony i wskazówki jak ją przeszukiwać– Brak barier technologicznych (np. technologia flash)– Komunikacja z autorami / twórcami strony

Kryteria oceny jakości informacji on-line (4)

• Spójność i forma – architektura i logiczny podział informacji na stronie (siedem

jednostek pamięci ulotnej) – wygląd strony głównej– równowaga pomiędzy treścią a formą– czytelne elementy orientacji (gdzie jestem?) i nawigacji (gdzie

mogę pójść?) – dotarcie do żądanej informacji na drodze max 3 kliknięć

• Relewancja i użyteczność– Właściwie dobrane treści– Pomoc– Wersje językowe– Dostosowanie strony dla osób niepełnosprawnych

Trendy w rozwoju komunikacji naukowej

• Open Access• Ukryty Internet• Web 2.0

Open Access• Open Access to koncepcja wiedzy i kultury jako dóbr

wspólnych. Otwieranie nauki odbywa się na dwa sposoby:• Publikowanie artykułów w otwartych i powszechnie

dostępnych czasopismach naukowych – tzw. Złota Droga– Z punktu widzenia wyszukiwania informacji naukowej,

niezwykle ważna jest wiedza o katalogach i bazach rejestrujących otwarte czasopisma naukowe.

• Archiwizacja dokumentów w otwartych repozytoriach naukowych i bibliotekach cyfrowych – tzw. Zielona Droga– Z punktu widzenia wyszukiwania informacji naukowej warto

znać narzędzia agregujące informacje o repozytoriach naukowych i metawyszukiwarki przeszukujące rozproszone zasoby bibliotek cyfrowych.

Ukryty Internet• Określenie sformułowane przez Jilla Ellswortha w 1995 r.

na określenie tych zasobów sieciowych, których wyszukiwarki nie mogą lub nie chcą indeksować

• Wg szacunków ukrytych zasobów internetowych może być nawet 500 razy więcej niż dokumentów indeksowanych przez tradycyjne wyszukiwarki

• Invisible Web to: zawartość baz danych (bibliograficznych, abstraktowych, pełnotekstowych), katalogów bibliotecznych, repozytoriów naukowych oraz inne strony generowane w czasie rzeczywistym przez użytkownika

Nauka 2.0

• Procesy, tendencje i zjawiska związane z wykorzystaniem w nauce nowych technologii i środowisk informacyjno-komunikacyjnych, zwłaszcza narzędzi, usług i zasobów internetowych Web 2.0

• Nauka 2.0 to inny sposób na: – komunikację naukową (upowszechnianie wyników badań,

usprawnienie wymiany myśli i rozwoju współpracy między uczonymi, przełamywanie barier między dyscyplinami),

– rozwój wiedzy naukowej (np. w kontekście recenzowania, wpływu na rozwój poszczególnych dziedzin wiedzy itp.)

– aspekty organizacyjne i społeczne nauki (powstawanie wirtualnych i społeczności uczonych, wyłanianie się autorytetów)

Źródła informacji naukowej w sieci

• źródła informacji bezpośrednie (faktograficzne)– źródła, z których od razu uzyskać można odpowiedź

na zapytanie (encyklopedie, słowniki, bazy danych pełnotekstowe)

• źródła pośrednie (skierowujące)– nie zawierają konkretnych informacji

faktograficznych, ale kierują do miejsc w których ta informacja jest lub może być zamieszczona (katalogi, bibliografie)

Źródła informacji naukowej w sieci

• Wyszukiwarki (ogólne, metawyszukiwarki, wyszukiwarki naukowe, wyszukiwarki specjalistyczne)

• Katalogi (stron WWW, teleadresowe)• Bazy danych, biblioteki cyfrowe, repozytoria• Katalogi biblioteczne• Czasopisma elektroniczne• Subject gataways, portale, wortale • Media społecznościowe

Wyszukiwarki

• Wyszukiwarki standardowo oparte są na kilku podstawowych elementach:– silnik, zwany również pająkiem (spider), który tworzy sieć

powiązań poprzez automatyczne przeglądanie dostępnych obszarów sieci

– indeks tj. baza danych, w której zarejestrowane są wszystkie dokumenty danej wyszukiwarki

– interfejs, który umożliwia komunikację z użytkownikiem – algorytm oceny istotności, który porządkuje i układa wyniki

wyszukiwania, tak by były one najbardziej relewantne do zapytania informacyjnego (np. analiza treści, aukcja miejsca lub najpopularniejsza topologia sieci śledząca ilość i jakość odnośników do danej strony)

Wyszukiwarki ogólne

• W celu maksymalnej optymalizacji wyników wyszukiwania warto korzystać z różnych wyszukiwarek, gdyż stosują one odmienne algorytmy

• W przypadku przeglądania internetu dotyczącego konkretnych regionów warto sięgnąć do lokalnych wyszukiwarek (np. Rosja, Chiny, Czechy).

• Google, Bing.com, Search.yahoo.com, Seznam.cz, Yandex.ru, Baidu.com, Netsprint.pl, Ask.com, Wolframalpha.com

Multiwyszukiwarki

• W celu zadania zapytania do kilku wyszukiwarek jednocześnie skorzystać można z multiwyszukiwarek, tj narzędzi posługujących się zewnętrznymi zasobami sieci bez tworzenia i posiadania własnej bazy.

• Przykłady multiwyszukiwarek: – Yppy.com (dawniej Clusty) – przeszukuje zasoby m.in. Ask,

Open Directory, Gigablast– Info.com – przeszukuje zasoby Google, Yahoo!Search, Bing,

About– Metaclawler.com – przeszukuje zasoby Google, Yahoo! i

Bing

Wyszukiwarki naukowe

• W bazach wyszukiwarek naukowych znajdują się jedynie zasoby o charakterze naukowym (Open Access i nie tylko), indeksują one bowiem m. in.: czasopisma on-line, bazy danych, e-booki, materiały konferencyjne, komunikaty z badań, zawartość katalogów bibliotecznych

• Niektóre z nich, jak np Google Scholar, dzięki specjalnym umowom z dystrybutorami zasobów komercyjnych przeszukują również metadane zasobów płatnych udostępniając użytkownikom końcowym opisy bibliograficzne lub abstrakty (bez pełnych tekstów)

Wyszukiwarki naukowe – przykłady (1)• Google Scholar [http://scholar.google.pl]

– odesłania do artykułów z czasopism naukowych, książek dostępnych w Google Books oraz metainformacji z wybranych baz danych i repozytoriów naukowych

– linki do bibliotek, również NUKAT – liczba cytowań wraz z odesłaniem do danych o tych

publikacjach– odesłania do dokumentów tematycznie związanych z

instrukcją wyszukiwawczą• Scirus [http://www.scirus.com]

– indeksuje ponad 410 mln dokumentów i stron www i pozwala dotrzeć nie tylko do artykułów naukowych, ale również stron domowych pracowników nauki, preprintów, materiałów konferencyjnych, raportów z badań, streszczeń i patentów

Wyszukiwarki naukowe – przykłady (2)

• INFOMINE [http://infomine.ucr.edu/]– wyspecjalizowana brama dostępu do naukowych zasobów

internetu z zakresu nauk medycznych, ekonomicznych, ścisłych, społecznych, a także z zakresu kultury i sztuki.

• OAISTER [http://oaister.worldcat.org/]– dawniej działająca niezależnie, dziś pod skrzydłami OCLC i

WordCat wyszukiwarka pozwala dotrzeć do cyfrowych zasobów z otwartych archiwów Open Access z całego świata.

– obecnie indeksuje ponad 25 mln rekordów dostarczanych przez ponad 1100 instytucji współpracujących.

Wyszukiwarki zasobów Ukrytego Internetu

• Complete Planet [http://aip.completeplanet.com]– Umożliwia dostęp do ponad 70 tys. baz danych i

serwisów internetowych z wielu dziedzin wiedzy• IncyWincy [http://www.incywincy.com/]

– Wyszukiwarka zasobow Invisible Web, indeksuje ponad 200 mln stron

Wyszukiwarki specjalistyczne

• Stworzone do przeszukiwania różnego rodzaju formatów i typów źródeł. Przykłady:– FilesTube.com – wyszukiwarka służąca do

wyszukiwania plików (głównie multimedialnych) w różnych systemach hostingowych. Umożliwia znalezienie muzyki, gier, oprogramowania

– MorgueFile.com – wyszukiwarka grafiki i zdjęć

Katalogi stron WWW, teleadresowe, „punkty dostępu do Open Access”

• Ich historia sięga początków rozwoju Internetu, kiedy zaczęto podejmować próby porządkowania zasobów sieciowych w obrębie różnych kategorii tematycznych

• Zbiory linków ułożonych hierarchicznie w obrębie danej kategorii

• Katalogi teleadresowe np. Panorama Firm [www.pf.pl] czy Polskie Książki Telefoniczne [www.pkt.pl]

Katalogi „punkty dostępu” do Open Access (1)

• Directiory of Open Access Journals [http://www.doaj.org/]– Zawiera odnośniki do otwartych czasopism naukowych z

wielu dziedzin wiedzy z całego świata. – Obecnie rejestruje blisko 6,5 tysiąca tytułów czasopism

zawierających ponad 560 tys. artykułów.• OpenDOAR [http://www.opendoar.org/]

– serwis umożliwia wyszukanie repozytoriów naukowych z całego świata wg określonych dziedzin wiedzy, zawartości repozytoriów, a także instytucji sprawczej, kraju czy języka.

– Obecnie rejestruje ponad 1800 repozytoriów naukowych.

Katalogi „punkty dostępu” do Open Access (2)

• ROAR Registry of Open Access Repositiories [http://roar.eprints.org/]– Serwis umożliwia wyszukanie repozytoriów naukowych wg

kraju, typu, oprogramowania, a także wg zawartości– Obecnie rejestruje ponad 2200 repozytoriów

• Registered Data Providers [http://www.openarchives.org/Register/BrowseSites/]– Lista prawie 1500 repozytoriów naukowych wraz z nazwą,

identyfikatorem OAI System oraz adresem URL.

Bazy danych, biblioteki cyfrowe, repozytoria

• Bazy danych to strukturalnie ułożony zbiór danych (np. informacji tekstowych, graficznych, liczbowych, plików muzycznych), które przetwarzane są przez wyspecjalizowane do tego programy i grupowane w postaci rekordów.

• Bazy danych:– bibliograficzne, – abstraktowe – pełnotekstowe (np. encyklopedie, biblioteki cyfrowe,

repozytoria naukowe), – komercyjne bądź o dostępie powszechnym

Bazy danych bibliograficzne – przykłady polskie

• Bazy tworzone przez Bibliotekę Narodową w ramach opracowywania bibliografii narodowej, rejestrują zarówno książki jak i czasopisma i ich zawartość oraz dokumenty elektroniczne, kartograficzne i dźwiękowe http://bn.org.pl/katalogi-i-bibliografie

• Bazy specjalistyczne:– Baztech http://lodowy.icm.edu.pl/baztech– Bibliografia Historii Polskiej (1988-2007)

http://www.bibliografia.ipn.gov.pl/ – Pedagog http://aleph.uni.opole.pl/– Agro http://agro.icm.edu.pl– BazEkon

http://kangur.uek.krakow.pl/bazy_ae/bazekon/nowy/index.php– BIMET http://discover.bg.agh.edu.pl:1080/index-bimet.html – SPORT http://biblioteka.awf.krakow.pl/boin/

Bazy pełnotekstowe

• Bazy pełnotekstowe stanowią źródło informacji bezpośredniej dostarczając użytkownikowi pełną wersję artykułu, książki lub innego materiału naukowego– Biblioteki cyfrowe– Repozytoria – Platformy dostępu do czasopism elektronicznych

Biblioteki cyfrowe• W Polsce działa ponad 60 bibliotek cyfrowych: instytucjonalnych,

regionalnych i tematycznych. Wszystkie zrzeszone są w Federacji Bibliotek Cyfrowych [http://fbc.pionier.net.pl]

• Liczba zasobów FBC: 628 tys. publikacji• Przykłady bibliotek cyfrowych zagranicznych:

– Europeana – biblioteka cyfrowa i archiwum Europy http://www.europeana.eu

– Projekt Gutenberg http://www.gutenberg.org– Universal Digital Library http://www.ulib.org/– Projekt Runeberg http://runeberg.org/ – VifaOst – wirtualna biblioteka z zakresu historii, kultury, literatury i

polityki Europy Wschodniej, Środkowej i Południowo-Wschodniej http://www.vifaost.de

– Dart-Europe – biblioteka cyfrowa prac naukowych powstałych na europejskich uniwersytetach http://www.dart-europe.eu/

Repozytoria naukowe (1)

• Repozytoria naukowe służą archiwizacji różnorodnych materiałów naukowych i badawczych (artykułów, komunikatów i raportów z badań, prezentacji, wykładów, infografik itp).

• Publikacje archiwizowane są samodzielnie przez pracowników naukowych lub za pośrednictwem redaktorów.

• Repozytoria: regionalne, instytucjonalne oraz dziedzinowe.

Repozytoria naukowe (2)Przykłady repozytoriów polskich:• AMUR Adam Mickiewicz University Repository

https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/• OPEN AGH Otwarte Repozytorium AGH w Krakowie

http://open.agh.edu.pl/• W planach - Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych

Przykłady zagranicznych repozytoriów naukowych • E-Lis – bibliotekoznawstwo i informacja naukowa http://eprints.rclis.org/• American Memory Library of Congress – historia Stanów Zjednoczonych

http://memory.loc.gov/• Frei-Dok – medycyna http://www.freidok.uni-freiburg.de/ • CogPrints – nauki kognitywne http://cogprints.org/

Katalogi repozytoriów: OPEN DOAR [http://www.opendoar.org], ROAR [http://roar.eprints.org/]

Katalogi biblioteczneUmożliwiają przeglądanie zasobów bibliotecznych, a dla zarejestrowanych użytkowników także możliwość składania zamówień. Ważną rolę odgrywają katalogi centralne.

Katalogi centralne polskie – przykłady:• Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny NUKAT http://www.nukat.edu.pl/• Katalog rozproszony Bibliotek Polskich KARO http://karo.umk.pl/Karo • Multiwyszukiwarka zasobów bibliotek kościelnych FIDKAR

http://fidkar.fides.org.pl/• MultiOpac – rozproszony katalog bibliotek pracujących w systemie PROLIB

http://multiopac.prolib.pl Katalogi centralne zagraniczne: • WordCat – największy rozproszony katalog biblioteczny na świecie, obecnie

rejestruje ponad 1,5 mld obiektów http://www.worldcat.org • KVK – metakatalog bibliotek niemieckiego kręgu językowego oraz innych

krajów europejskich http://www.ubka.uni-karlsruhe.de/kvk.html

Czasopisma elektroniczne (1)

• Udostępniane na kompleksowych platformach wydawców lub dystrybutorów albo indywidualnie na własnych stronach WWW.

• Czasopisma elektroniczne dostępne w Polsce w ramach licencji krajowej:– Elsevier – baza Science Direct, obejmuje wszystkie czasopisma z

listy Science Direct Freedom Collection, w tym około 1650 tytułów z rocznikami od 1995 do bieżącego oraz archiwa ponad 370 tytułów niekontynuowanych

– Springer – obejmuje ponad 2700 tytułów wydawnictwa Springer – EBSCO – pakiet 12 baz zawierających czasopisma naukowe i inne

publikacje w języku angielskim (w tym 7 baz pełno tekstowych)

Czasopisma elektroniczne (2)

Przydatne „punkty dostępu” do czasopism OA• Directory of Open Access Journals http://www.doaj.org• ARIANTA – naukowe i fachowe czasopisma elektroniczne -

baza wydawanych w Polsce czasopism naukowych i fachowych w wersji on-line http://www1.bg.us.edu.pl/bazy/czasopisma

• Journal Seek – wyszukiwarka czasopism, w większości w wolnym dostępie http://journalseek.net/

• Free Medical Journals http://www.freemedicaljournals.com/

• Wykazy czasopism w otwartym dostępie zamieszczane na stronach bibliotek

Subject Gateways, portale, wortale • Serwisy o kontrolowanej jakości (subject gateways)

tworzone są najczęściej przez biblioteki i instytucje naukowe. Zawierają wykaz dynamicznie zmieniających się w Internecie odnośników do wartościowych zasobów i źródeł. Przykłady:– Ekonomia On-line – naukowe źródła ekonomiczne w

Internecie http://kangur.uek.krakow.pl/biblioteka/ekonomia/

– Zasoby on-line CIBIE Kraków http://www.cibie.pl/15.html

– WWW Virtual Library http://vlib.org/– Zamiast Wikipedii: The WORD FACTBOOK

Media społecznościoweInternet 2.0 zmienił oblicze komunikacji naukowej stwarzając nowe formy kanałów dystrybucji informacji oraz jej wymiany. Narzędzia i usługi społecznościowe obecne w tzw. nauce 2.0:

• Blogi naukowe• Fora, grupy dyskusyjne • Społecznościowe encyklopedie: Wikipedia, Medpedia, • Serwisy społecznościowe dla ludzi nauki

(np. http://www.researchgate.net/, http://scientistspanel.indexcopernicus.com/ , https://konsylium24.pl/ , http://thescientistnetwork.com/)

• Grupy dyskusyjne w popularnych serwisach społecznościowych: Facebook, LinkedIn, GoldenLine

• Serwisy typu Q&A np. http://vark.com/ , http://www.allexperts.com/ , • Serwisy do dzielenia się z innymi dokumentami, prezentacjami, materiałami

wideo np. http://www.slideshare.net , http://www.scribd.com/ , http://www1.teachertube.com/ , http://www.docstoc.com/

naprawdę nie wie wszystkiego…

Bibliografia:• Broker informacji Tryb dostępu: http://pl.wikipedia.org/wiki/Broker_informacji [15.04.2011]• Cisek S. Broker informacji w społeczeństwie wiedzy: istota zawodu. Tryb dostępu:

http://www.slideshare.net/sabinacisek/broker-informacji-w-spoleczenstwie-wiedzy [23.04.2011]• Cisek S. Infobrokering w praktyce: zasady i metody wyszukiwania informacji w Internecie Tryb

dostępu: http://www.slideshare.net/sabinacisek/infobrokering-w-praktyce-zasady-i-metody-wyszukiwania-informacji-w-internecie [20.04.2011]

• Cisek S. Narzędzia, technologie i zasoby internetowe w nauce XXI w.: wybrane aspekty tryb dostępu: http://www.slideshare.net/sabinacisek/internet-w-nauce-21-wieku-presentation [10.04.2011]

• Cisek S. Nauka 2.0: nowe narzędzia komunikacji naukowej Tryb dostępu: http://eprints.rclis.org/bitstream/10760/11212/1/nauka_2.0.pdf [30.04.2011]

• How much information? Tryb dostępu: http://www.attitudeweb.be/doc/resources/studies/how_much_information_produced_world_year_en.pdf [20.04.2011]

• Karciarz M., Dutko M. Informacja w Internecie, Warszawa, 2011 • Liedel K, Serafin T. : Otwarte źródła informacji w działalności wywiadowczej. Warszawa, 2011• Niedźwiedzka B., Hussar I. (red.) MedLib Train Zostań lepszym nauczycielem kompetencji

informacyjnych: przewodnik nie tylko dla bibliotekarzy, Kraków 2010 tryb dostępu: http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=21288&dirids=1 [20.03.2011]

• Roberts, N.; Clarke, D.; Craghill, D.; White D. Uses and users of public sector business libraries: a study based on Birmingham, Manchester and Nottingham Libraries . Journal of Librarianship 1987 vol. 19 nr 4, s. 221-243.

• Social media revolution – wideo. Tryb dostępu: http://www.youtube.com/watch?v=NB_P-_NUdLw [30.04.2011]

• Szczepańska A. Podstawowe strategie wyszukiwania informacji i ich wykorzystanie w praktyce „Przegląd Biblioteczny” 2007 z. 2. S. 233- 250

Dziękuję za uwagę

Bożena [email protected]